GROT 1/2013

ograniczenia w program ie nauczania historii i geografii. Dwie
szkoły podstaw ow e w Radzyniu scalono w jedną. Zatrudniono
12 nauczycie li, a kie ro w n ic tw o p o w ie rzono S te fa n o w i
P la n k o w i. Podczas działań w ojennych budynek szkolny
przekazano na cele w ojskow e, a sale lekcyjne przeniesiono do
pryw atnych dom ów. Biblioteka i pom oce naukow e zostały
przejęte przez Niemców. Brakowało tablic, a dzieci pisały glinką.
O kupant w ydał zarządzenie, aby podręczniki do historii,
geografii, literatury, pod groźbą śm ierci, złożono w w yznaczonych
punktach. Następnie, na głównych ulicach miasta,
dem onstracyjnie je palono.
Na przełom ie 1941/1942 roku oraz w pierwszej połowie 1942
roku, w związku z epidem ią tyfusu plam istego a później odry, na
polecenie w ładz, zaw ieszono naukę. Podobnie ja k w cześniej,
polityka okupanta zm usiła szkolnictw o do zejścia w podziem ie.
W raz z rozw ojem polskiego ruchu oporu, zaczęło funkcjonow ać
tajne nauczanie. W latach 1939 -1 9 4 5 w powiecie radzyńskim z
zakonspirow anej edukacji korzystało 410 uczniów. G łównym i
ośrodkam i był Radzyń i M iędzyrzec. Od m om entu powstania
TON m ożna m ów ić o ujęciu tajnego nauczania w ramy
organizacyjne. R adzyńscy nauczyciele organizow ali tajne
komplety. Przem ycali na zajęcia m apki, podręczniki historii,
dzieła literackie. Twórcam i tajnego nauczania w naszym m ieście
byli m. in.: J. S zw ed, S. T okarski, P. P u ce k i inni. W śród
prow adzących zajęcia w ym ienić m ożna: B. C ie s ie ls k ą ,
Z. C z a p iń s k ie g o , G. Z y c h o w ic z o w ą , M. P rejzner, J. G olec.
W brew zakazom i represjom realizowali program polskiej szkoły.
Kilku nauczycieli aresztow ano podczas lekcji, innych na skutek
doniesień. S zeregi ich zostały pom niejszone. Z niem ieckich rąk
zginęło na m iejscu lub w obozach koncentracyjnych 45
nauczycieli. Byli to m. in.: F e lik s O rlu k , A p o lo n ia S iu d a j,
M ic h a ł L is o w s k i, W ła d y s ła w Ż ela zko, M arian K a szycki,
W ik to r K n a p ik . Pam ięć ich została uczczona w m urow aniem
pam iątkow ej tablicy w 1969 roku.
Radzyń został w yzw olony 23 lipca 1944 roku. W naszym
pow iecie 1 w rześnia 1944 roku pracę rozpoczęło 237
nauczycieli. Rok szkolny 1944/1945 skoncentrow ał uwagę
społeczeństw a m iasta na sprawach oświaty. Po uprzątnięciu
Radzynia, m ieszkańcy m iasta i nauczyciele zabrali się za
naprawę gm achu i porządkow anie otoczenia szkoły, która ju ż od
pierwszych dni w olności przystąpiła do pracy we w łasnym
budynku.
M ik o ła j A n d rz e je w s k i tak w spom ina tam te, dla nas odległe już
czasy: "Pracę w R adzyniu rozpocząłem 1 września 1945 roku.
Szkoła podstaw ow a zajm ow ała p a rte r i pierw sze piętro. Na
p a rte rze m ie ściło się także prze dszkole. D rugie piętro
zajm ow ała szkoła handlow a. W arun ki p ra cy w szkole b yły
bardzo ciężkie. B rakow ało sprzętu szkolnego i po m ocy
n a u k o w y c h . Ł a w k i b y ły p rz e s ta rz a łe -c z te ro o s o b o w e .
B rakow ało po m ocy naukow ych do fizyki i chem ii, bardzo mało
Budynek szkoły przed... i w trakcie rozbudowy
było m ap. B iblioteka szkolna nie posiadała lektur. Stopniowo
u z u p e łn ia n o te b r a k i w z a le ż n o ś c i o d fu n d u s z ó w
przekazyw anych szkole przez burm istrza. D oprow adzono do
użyte czności boisko szkolne. O grodzono je , obsadzono
żyw opłotem i drzewkam i. R ozebrano ruiny cerkiew ki."
Funkcję kierow ników szkoły, w latach 1944 -1951, pełnili:
S. Panek, O p ra w ska, Z. P a s z k o w s k i, M. A n d rz e je w s k i.
Nauczyciele przystąpili do organizow ania szkolnictw a. Pracy
było bardzo dużo. N ajlepiej o p iszą to słow a je d n e g o
z pierwszych powojennych kierow ników placówki - Z y g m u n ta
P a s z k o w s k ie g o : "Do szkoły uczęszczało około 500 uczniów,
którzy uczyli się w ośm iu izbach lekcyjnych. I i II piętro
zajm ow ała szkoła handlow a, p a rte r b y ł zniszczony, tylko je d n o
pom ieszczenie nadaw ało się do użytku. Tynki zew nętrzne
poodbijane, ze śladam i kul, piece kaflow e rozw alone, bra k szyb
w oknach, b ra k um eblowania. Uczniow ie siedzieli p rz y długich
prow izorycznych stołach, których blaty osadzone były na
krzyżakach, ła w ki zbite z prostych desek".
W bu dyn ku s z koły p o d sta w o w e j 1 m arca 1946 roku
z o rg a n iz o w a n o p rz e d s z k o le . B yło w nim 45 d z ie c i,
a w ychow aw czynią została A n n a S ła w iń s k a .
20 maja 1948 roku odbyło się uroczyste przekazanie szkolnego
sz ta n d a ru , k tó ry z o s ta ł u fu n d o w a n y p rze z m ie jscow e
społeczeństwo.
Nadal końcowe klasyfikacje nie przynosiły zadow alających
wyników. Przykładem m oże być rok szkolny 1945/46, w którym
prom ocji nie otrzym ało 22% uczniów. Jednak kolejne lata
przyniosły stopniow ą poprawę. W roku szkolnym 1951/52
k ie ro w n ik ie m s z k o ły z o s ta ł S ta n is ła w J a rm u ł. G rono
nauczycielskie liczyło 15 osób, uczniów było ponad 600 i liczba
ta ciągle w zrastała. Nauka odbyw ała się na trzy zm iany od 8.00
do 17.00. N ie b yło s z a tn i, s a li g im n a s ty c z n e j o ra z
o d p o w ie d n ie g o s p rz ę tu . R o z b u d o w a w y d a w a ła s ię
nieunikniona. S tary budynek nie m iał odpow iedniej liczby sal
lekcyjnych i odpow iednich w arunków do nauki. Po wielu
dyskusjach, w roku szkolnym 1956/57, zapadła decyzja
0 utworzeniu S połecznego K om itetu Budowy Szkoły. Od tego
m om entu rozpoczęto zbiórkę pieniędzy na rozbudow ę placówki.
Jednocześnie postanowiono, że w pierwszym okresie prace
będą m iały charakter czynu społecznego. Dzieje się to w latach
1956 - 1967. Pod koniec lat pięćdziesiątych dobudowano
budynek o kubaturze istniejącego ju ż gm achu. D okonano też
rem ontów w starej części. Założono centralne ogrzew anie
1 zrobiono kanalizację. W 1961 roku oddano do użytku salę
gim nastyczną, a we w rześniu 1963 roku w szkolnym pawilonie
przyrodniczym odbyła się pierwsza lekcja. 12 stycznia tego
sa m e g o roku w s e tn ą ro c z n ic ę w y b u c h u P o w s ta n ia
S tyczniow ego, odsłonięto pam iątkow ą tablicę, zaś szkole
nadano im ię B ohaterów Pow stania Styczniowego.