Nowe - Pomorskie Forum na rzecz Wychodzenia z Bezdomności

RAPORT KOŃCOWY DIAGNOZY LOKALNEJ 

DLA PARTERSTWA LOKALNEGO W NOWEM 

1 

Projekt współfinansowany ze środków Unii 

Europejskiej 

w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego 

Wykonał dr Sylwiusz Retowski 

przy udziale członków Zespołu Badawczego 

w składzie: 

Jarosław Józefczyk 

Krzysztof Stachura 

Zamawiający – Pomorskie Forum na rzecz Wychodzenia z Bezdomności w ramach projektu systemowego 1.18 

„Tworzenie i rozwijanie standardów usług pomocy i integracji społecznej” w zadaniu nr 4 w zakresie 

standaryzacji pracy z bezdomnymi w tym opracowanie modelu „Gminnego Standardu Wychodzenia z 

Bezdomności”. 

Gdańsk, styczeń 2012

SPIS TREŚCI 

WSTĘP S. 3 

CHARAKTERYSTYKA GMINY/GMIN NA OBSZARZE PARTNERSTWA LOKALNEGO S. 8 

OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH NA OBSZARZE 

PARTNERSTWA LOKALNEGO S. 11 

SZCZEGÓŁOWA ANALIZA PROBLEMU BEZDOMNOŚCI W KONTEKŚCIE 

MATERIAŁÓW ZASTANYCH S. 13 

POSTRZEGANIE BEZDOMNOŚCI JAKO LOKALNEGO PROBLEMU SPOŁECZNEGO 

Z PERSPEKTYWY KLUCZOWYCH INFORMATORÓW S. 23 

OCENA SYSTEMU WSPARCIA OSÓB BEZDOMNYCH NA TERENIE 

PARTNERSTWA LOKALNEGO S. 30 

OCENA SYSTEMU WSPARCIA DOKONANA PRZEZ OSOBY BEZDOMNE. 

RAPORT Z BADAŃ KWESTIONARIUSZOWYCH PROWADZONYCH 

WŚRÓD OSÓB BEZDOMNYCH W NOWEM S. 37 

WNIOSKI: NAJPILNIEJSZE POTRZEBY I REKOMENDACJE DLA SYSTEMU 

WSPARCIA W PARTNERSTWIE LOKALNYM 

(NA PODSTAWIE IDI Z OSOBAMI KLUCZOWYMI) S. 46 

ANEKSY S. 53 

2 


Europejskiej 

w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

WSTĘP 

1.1. Cel główny oraz cele szczegółowe realizowanych diagnoz lokalnych 

Jednym z zaplanowanych działań podejmowanych w fazie edukacyjno-informacyjnej 

realizowanej w projekcie systemowym 1.18 „Tworzenie i rozwijanie standardów usług 

pomocy i integracji społecznej" w Zadaniu nr 4 „Opracowanie modelu Gminnego Standardu 

Wychodzenia z Bezdomności” jest przeprowadzenie na terenie zawiązanego partnerstwa 

lokalnego obiektywnej diagnozy poświęconej funkcjonowaniu systemu pomocy osobom 

bezdomnym. Bezpośrednim efektem prowadzonych czynności badawczych jest raport 

końcowy, który opisuje skalę i charakter problemu bezdomności na terenie gminy/gmin 

wchodzącej/wchodzących w skład partnerstwa lokalnego, jak również, który zawiera 

wykonaną analizę realnie funkcjonującego systemu wsparcia osób bezdomnych. Głównym 

celem realizowanych diagnoz lokalnych jest ukazanie systemowych zasobów wsparcia osób 

bezdomnych, zwrócenie uwagi na najpilniejsze potrzeby lokalnego systemu wsparcia w 

zakresie rozwiązywania problemu bezdomności, jak również poinformowanie o mocnych i 

słabych stronach (wadach i zaletach) jego funkcjonowania. Zgodnie z założeniami zawartymi 

w metodologii opracowanej przez członków Zespołu Badawczego funkcjonującego w ramach 

Zadania nr 4 (dalej: metodologia DL) opracowanej diagnozie lokalnej można przypisać 

następujące cele szczegółowe: 

� diagnoza lokalna stanowi punkt odniesienia do wszelkich działań prowadzonych przez 

merytorycznych opiekunów partnerstw lokalnych oraz ich przedstawicieli 

zmierzających do złożenia projektu, 

� diagnoza lokalna jest dokumentem wskazującym na potencjalne luki i słabe strony w 

systemie wsparcia osób bezdomnych, 

� diagnoza lokalna jest dokumentem dla wewnętrznego użytku partnerstwa lokalnego w 

celu np. opracowania bądź dokonania zmian w istniejącej gminnej strategii 

rozwiązywania problemów społecznych, programów lokalnych wsparcia osób 

bezdomnych, itp., 

� diagnoza lokalna stanowi punkt odniesienia do oceny przygotowanych modeli 

wychodzenia z bezdomności, 

� diagnoza lokalna jest podstawą do oceny efektów całego realizowanego projektu, 

� diagnoza lokalna jest dobrą praktyką promującą standardy w mierzeniu bezdomności 

w polskich gminach. 

1.2. Zakres realizacji diagnozy lokalnej: zastosowane metody i techniki badawcze, 

najważniejsze terminy 

Jak wskazuje opracowana metodologia DL wszelkie czynności badawcze można 

skoncentrować wokół trzech głównych metod gromadzenia danych: 

a. analiza materiałów zastanych – dalej: analiza desk research: 

W przypadku badań prowadzonych tą metodą przedstawiona do lektury analiza jest 

efektem prac badawczych prowadzonych od listopada 2011 do stycznia 2012 roku 

polegających na analizie zbioru istniejących danych dotyczących problemu bezdomności na 

terenie Partnerstwa Lokalnego Nowe. Przygotowany dokument został sporządzony, by 

3 


Europejskiej 


scharakteryzować specyfikę partnerstwa lokalnego w kontekście bezdomności przez wzgląd 

na oficjalne statystyki, lokalną wizję rozwojową, uwarunkowania prawne i programy 

zwalczania bezdomności. Badanie, zrealizowane przy użyciu techniki desk research, ma 

służyć jako fragment bardziej rozbudowanej analizy zjawiska bezdomności, mającej na celu 

m. in. wypracowanie adekwatnej strategii w zakresie profesjonalizacji usług pomocowych 

(zarówno w wymiarze lokalnym, jak i ponadlokalnym), w tym przygotowanie odpowiedniego 

modelu metodologicznego do analizowania bezdomności. Przy analizie zebranej 

dokumentacji uwzględniano jej bezpośrednie znaczenie dla Partnerstwa Lokalnego. W 

procesie badawczym zwracano uwagę na spójność uzyskanego materiału z istniejącym 

zasobem dokumentów strategiczno-rozwojowych na poziomie województwa i kraju, aktualną 

wiedzą nt. zjawiska bezdomności oraz obowiązującymi aktami prawnymi mającymi związek 

z problematyką bezdomności. 

Nadrzędnym celem przeprowadzonego studium badawczego jest próba zweryfikowania 

czy (i, jeśli tak, to, w jaki sposób) problem bezdomności przedstawiany jest w oficjalnej 

dokumentacji, do jakiej udało się dotrzeć na terenie partnerstwa lokalnego oraz, jak również 

na ile silnie (i wedle jakiej formuły) problem bezdomności zakorzeniony jest w 

obowiązujących lokalnie źródłach. Analiza desk research prowadzona była też po to, by 

dowiedzieć się, w jakim kontekście pisze się o problemie bezdomności, tj. z jakimi innymi 

zjawiskami bezdomność łączy się w oficjalnej dokumentacji. Podczas wykorzystywania tej 

metody gromadzenia danych uwaga poświęcona została w szczególności relacji bezdomności 

do takich problemów jak ubóstwo, bezrobocie, sytuacja mieszkaniowa, nieodpowiednie 

ustawodawstwo, (nie)wydolność systemu wsparcia, a także czynników bardziej 

mikrostrukturalnych, takich jak przemoc w rodzinie, uzależnienia czy patologie życia 

rodzinnego. W trakcie zbierania materiału będącego podstawą dalszej analizy badano 

również, ile uwagi poświęca się zagadnieniom pomocy społecznej na tle wszystkich 

problemów społeczno-ekonomicznych dających się zauważyć na terenie partnerstwa 

lokalnego. Analizie poddano przede wszystkim dokumenty bezpośrednio nawiązujące do 

problematyki bezdomności, jednakże, ale by pogłębić kontekst badań, wzięto również pod 

uwagę źródła bezpośrednio nawiązujące do kwestii pomocy społecznej i polityki społecznej. 

Uszczegóławiając problematykę badawczą, należy wskazać, że analizie poddano: 

� istnienie w badanych materiałach odniesień do wylistowanych we wprowadzeniu 

dokumentów strategicznych i programowych, takich jak Regionalny Program 

Operacyjny, Strategia Rozwoju Kraju oraz Strategia Rozwoju Województwa, 

� specyfikę i rodzaje pomocy świadczonej osobom bezdomnym na terenie Partnerstwa 

Lokalnego (ze szczególnym uwzględnieniem opisywanych działań pomocowych), 

� praktykowane metody zapobiegania bezdomności (profilaktyka), łagodzenia jej 

skutków (interwencja) oraz wychodzenia z bezdomności (integracja), 

� obecność w dokumentacji propozycji działań wobec osób bezdomnych w zakresie 

pomocy doraźnej, streetworkingu, pracy socjalnej, mieszkalnictwa, zatrudnienia, 

edukacji oraz zdrowia, 

� ocenę jakości diagnozy bezdomności na terenie Partnerstwa Lokalnego (w tym to, 

jakimi metodami się w tym celu posłużono, w jakim wymiarze była realizowana, na 

ile była spójna z ewentualnymi wcześniejszymi programami, jak ją ewaluowano, czy 

dystrybuowano wnioski z diagnozy, czy są plany, by korzystać z niej w przyszłości), 

4 


Europejskiej 


� najpowszechniej występujące na terenie Partnerstwa Lokalnego przyczyny 

bezdomności oraz jej skalę wraz ze wskazaniem instytucji odpowiedzialnych za 

rozwiązywania problemu bezdomności, 

� współpracę organizacji w zakresie zwalczania bezdomności (jej treść, zakres, czas 

trwania), 

� politykę systemowego wspierania osób bezdomnych i zagrożonych wykluczeniem, 

� dostępne statystyki wydatków na działania pomocowe względem osób bezdomnych 

oraz szerzej, wszystkie możliwe dane ilościowe przynajmniej pośrednio dotyczące 

problematyki bezdomności, 

� sposoby opracowywania i wdrażania oficjalnej dokumentacji regulującej 

problematykę bezdomności. 

Zgodnie z wytycznymi zapisanymi w metodologii DL do realizacji desk research, na 

etapie gromadzenia danych zmierzano do uzyskania następującego zestawu dokumentów 

(badano materiały za rok 2010): 

� Sprawozdania rocznego MPiPS-03 (w analizie chodziło przede wszystkim o 

spojrzenie na dane bezpośrednio dotyczące problemu bezdomności). 

� Sprawozdania rocznego składanego Radzie Gminy przez lokalny Ośrodek Pomocy 

Społecznej. 

� Uchwały budżetowej gminy, na terenie której zawiązane zostało Partnerstwo Lokalne. 

� Sprawozdawczości policji i straży miejskiej dotyczącej osób bezdomnych. 

� Statutu gminy. 

� Regulaminu organizacyjnego gminy. 

� Statutu i regulaminu lokalnego Ośrodka Pomocy Społecznej. 

� Projektów systemowych i konkursowych (PO KL, etc.) dotyczących bezdomności. 

� Lokalnej strategii rozwiązywania problemów społecznych. 

� Programów dotyczących osób bezdomnych realizowanych na terenie gminy. 

� Kwestionariusza za rok 2010 wypełnianego przez Ośrodek Pomocy Społecznej 

funkcjonujący na terenie gminy. 

Lista źródeł ostatecznie zakwalifikowana do analizy znajduje się w Aneksie 1. Wszystkie 

czynności badawcze podejmowane w ramach tego komponentu badawczego zostały 

zrealizowane przez Wykonawcę zgodnie z przyjętą metodologią DL, zapytaniem ofertowym 

oraz umową. 

b. indywidualne wywiady pogłębione – dalej IDI (indyvidual depth review): 

Zgodnie z przyjętą metodologią DL głównym celem badań wykonywanych metodą IDI 

jest zobrazowanie opinii, ocen, uwag i propozycji tzw. kluczowych informatorów na temat 

funkcjonowania lokalnego systemu pomocy osobom bezdomnym w zakresie: 

� postrzegania problemu bezdomności jako lokalnego problemu społecznego (w tym: 

charakterystyka bezdomności – ewentualnie – dynamika zmian, najważniejsze 

potrzeby, próba oceny skali zjawiska, stosunek do bezdomności lokalnej społeczności 

5 


Europejskiej 


oraz przedstawicieli instytucji zajmujących się rozwiązywaniem problemów 

społecznych i lokalnych elit); 

� funkcjonowania systemu pomocy osobom bezdomnym w wymiarze prewencji, 

pomocy doraźnej i integracji społecznej (w tym: adekwatności, skuteczności i 

efektywność działań; oceny potrzeby i możliwość wprowadzenia modyfikacji w 

funkcjonowaniu programów/instytucji/organizacji, postulowane zmiany); 

� współpracy międzyinstytucjonalnej (w tym: formy i zakres kooperacji, powiązania 

nieformalne w kontekście funkcjonowania instytucji działających na rzecz osób 

bezdomnych, postulowane zmiany). 

� dostarczenia materiału – w postaci rozwiązań i propozycji modyfikacji działania 

systemu pomocy (lub konkretnych instytucji), a także lokalnych ocen jego 

funkcjonowania. charakterystyki respondentów obejmującej: podstawowe dane 

socjodemograficzne, doświadczenie zawodowe oraz zaangażowania w działania z 

zakresu pomocy osobom bezdomnym i pracy socjalnej 

Zgodnie z założeniami metodologii DL respondentami biorącymi udział w badaniu są 

osoby kluczowe, posiadające wiedzę na temat funkcjonowania systemu pomocy osobom 

bezdomnym na danym obszarze. Do tego rodzaju osób zaliczyć należy przedstawicieli 

organizacji i instytucji tworzących lokalny system wsparcia osób bezdomnych, którzy do 

wzięcia udziału w badaniu zostali poproszeni po uprzednim przeprowadzeniu konsultacji 

Wykonawcy diagnoz lokalnych z przedstawicielami partnerstw lokalnych. Indywidualne 

wywiady pogłębione przeprowadzane były w oparciu o wcześniej przygotowane „Dyspozycje 

do wywiadów indywidualnych”, które stanowią integralną część opracowanej metodologii 

DL a które zostały również dołączone do raportu końcowego w postaci aneksu. Dyspozycje 

co prawda zawierały w sobie przykładowe pytania, które należało postawić respondentowi w 

trakcie realizacji z nim rozmowy, jednakże w sposób szeroki starano się stosować zasadę 

„podążania za respondentem”, co oznacza, że po pierwsze należy przyjąć „dedukcyjną” 

formułę zadawania pytań (najpierw stawiamy pytanie ogólne i pozwalamy respondentowi na 

swobodną wypowiedź, następnie zadajemy pytania uszczegółowiające), po drugie zaś można 

rozwinąć temat poruszony przez respondenta mimo, że nie został uwzględniony w 

„Dyspozycjach” – decyzję podejmuje badacz w trakcie wywiadu (kryterium – istotność 

problematyki dla lokalnej diagnozy). Wszystkie czynności badawcze podejmowane w ramach 

tego komponentu badawczego zostały zrealizowane przez Wykonawcę zgodnie z przyjętą 

metodologią DL, zapytaniem ofertowym oraz umową. 

c. zestandaryzowany kwestionariusz wywiadu prowadzony z osobą bezdomną: 

Zgodnie z założeniami przyjętej metodologii DL jednym z elementów raportu 

końcowego, obok badania dokumentów dotyczących problematyki bezdomności (analiza 

źródeł wtórnych - desk research) oraz realizowanych indywidualnych wywiadów 

pogłębionych z osobami kluczowymi dla lokalnego systemu wsparcia osób bezdomnych i 

zagrożonych bezdomnością, są wyniki badań prowadzonych wśród osób bezdomnych. 

Głównym celem tej części procesu badawczego jest w pierwszej kolejności zebranie 

najważniejszych informacje o sytuacji społecznej i ekonomicznej osób bezdomnych, po 

drugie dokonanie oceny systemu wsparcia w trzech jego głównych wymiarach: prewencji, 

interwencji oraz integracji. Na podstawie zebranych danych osoby określony zostanie profil 

społeczno-demograficzny osoby bezdomnej, jak również zostaną zidentyfikowane 

6 


Europejskiej 


najważniejsze problemy osób pozostających bez własnego miejsca zamieszkania. 

Problematyka realizowanych badań skoncentrowana została wokół najważniejszych dziedzin 

życia osób bezdomnych takich jak: zdrowie somatyczne, dobrostan psychiczny, aktywność 

zawodowa i społeczna, korzystanie z pomocy, przyczyny bezdomności i szanse na 

usamodzielnienie, kwestie formalno-prawne czy sytuacja finansowa osób bezdomnych oraz 

możliwość uzyskania wsparcia. Zgodnie z założeniami metodologicznymi na terenie 

partnerstwa lokalnego badania z osobami bezdomnymi prowadzono metodą 

zestandaryzowanego kwestionariusza wywiadu. Z góry określono, ze w badaniu 

kwestionariuszowym mogą wziąć udział tylko i wyłącznie te osoby bezdomne, które w chwili 

realizacji badania zamieszkują w miejscach instytucjonalnego wsparcia (schroniska, 

noclegownie, domu dla osób bezdomnych). Oznacza to, że z procesu gromadzenia danych z 

założenia wykluczone są wszystkie osoby bezdomne mieszkające w miejscach 

niemieszkalnych takich jak parki, działki, altanki, dworce, ulice, itp. W badaniu nie brane 

były również pod uwagę osoby zagrożone bezdomnością oraz te, które kiedyś doświadczały 

problemu bezdomności, a obecnie są osobami usamodzielnionymi społecznie bądź 

zawodowo. Autorzy metodologii przyjęli bowiem, że najpełniejszą i najbardziej dokładną 

wiedzę o działającym systemie wsparcia osób bezdomnych w gminie (gminach), na której 

terenie zawiązało się partnerstwo lokalne posiadają te osoby bezdomne, które najczęściej 

korzystają z pomocy społecznej. W mniemaniu autorów metodologii realizacji diagnoz 

lokalnych tego rodzaju wiedzę posiadają właśnie osoby bezdomne przebywające w 

schroniskach, noclegowniach czy domach dla osób bezdomnych. Nie bez znaczenia w 

rozmowach o doborze respondentów do badania pozostaje również fakt, że do przedstawicieli 

bezdomności instytucjonalnej można dotrzeć względnie łatwo i szybko. 

W przypadku partnerstwa lokalnego zawiązanego w Nowem okazało się, że na terenie 

gminy nie obserwuje się przebywania osób bezdomnych w miejscach instytucjonalnego 

wsparcia. W sposób zdecydowany ograniczyło to możliwość realizacji badań wśród osób 

bezdomnych. W ostateczności udało się dotrzeć do 12 osób bezdomnych z których pięć osób 

przebywało w schronisku dla osób bezdomnych prowadzoną przez Towarzystwo Pomocy im. 

św. Brata Alberta w Grudziądzu, do 3 osób przebywających w mieszkaniach wspieranych w 

Nowem oraz 4 osób przebywających w miejscach niemieszkalnych. Analiza dla ich 

odpowiedzi została wykonana na bardzo podstawowym poziomie. Wszystkie pozostałe 

czynności badawcze podejmowane w ramach tego komponentu badawczego zostały 

zrealizowane przez Wykonawcę zgodnie z przyjętą metodologią DL, zapytaniem ofertowym 

oraz umową. Całość prac badawczych obejmujących realizację badań terenowych, 

gromadzenie danych, przygotowanie wyników wstępnych, jak również ostateczne tworzenie 

raportu końcowego Wykonawca wraz z przedstawicielami Zespołu Badawczego wskazanego 

w ofercie podjął w terminach obowiązujących Wykonawcę widniejących w zapytaniu 

ofertowym oraz podpisanej umowie. 

7 


Europejskiej 


2. CHARAKTERYSTYKA GMINY/GMIN NA OBSZARZE PARTNERSTWA 

LOKALNEGO 

a) podstawowe zmienne społeczno-demograficzne 

Jak wynika z danych zamieszczonych w opracowaniu GUS-u „Stan i struktura 

ludności oraz ruch naturalny w przekroju terytorialnym w 2010 roku. Stan w dniu 31 XII”, 

łączna liczba mieszkańców w Nowem (stan w dniu 31 XII 2010 roku) wynosi 10.587 osób: 

5.266 mężczyzn i 5.321 kobiet. 2.038 osób jest w wieku przedprodukcyjnym (1.057 

mężczyzn i 981 kobiet), 6.852 osób jest w wieku produkcyjnym (3.676 mężczyzn i 3.176 

kobiet), a 1.697 jest w wieku poprodukcyjnym (533 mężczyzn i 1.164 kobiety). Przyrost 

naturalny w powiecie świeckim (na którego terenie znajduje się Nowe) wynosi 2,7, zaś 

ogólne saldo migracji: 2,0 na 1.000 ludności (za: Rocznik Demograficzny 2011). 

b) wskaźniki zatrudnienia 

Dane GUS-owskie udostępniane w Banku Danych Lokalnych przedstawiają wskaźniki 

zatrudnienia na poziomie regionów i dalej, województw. Nie są natomiast podawane bardziej 

szczegółowe aktualne dane na szczeblu powiatowym i gminnym. Z danych dla Kujawsko- 

Pomorskiego za rok 2010 wynika, że ogólny wskaźnik zatrudnienia w województwie wynosi 

48,9%, przy czym dla mężczyzn – 57,7%, zaś dla kobiet – 41%. Wśród osób w wieku 

produkcyjnym wskaźnik wynosi 62,5% (67,9% dla mężczyzn i 56,7% dla kobiet). W 

poszczególnych grupach wiekowych wskaźnik wynosi odpowiednio 26,7% (15-29 lat), 78% 

(30-39 lat), 80,2% (40-49 lat), 28,4% (50 lat i więcej). Na poziomie powiatu podane są 

statystyki pracujących łącznie z rolnictwem indywidualnym, ale tylko do 2005 roku. W 

powiecie świeckim było takich osób 24.059 (14.106 mężczyzn i 9.953 kobiety), z czego w 

sektorze publicznym pracowało 5.289 osób, a w sektorze prywatnym 18.770. 

c) wskaźnik bezrobocia 

Jak wynika ze „Sprawozdania o rynku pracy za miesiąc grudzień 2011 roku” (dane 

Powiatowego Urzędu Pracy w Świeciu), na koniec drugiego półrocza 2011 roku w Nowem 

były ogółem 1.032 osoby bezrobotne (w tym 575 kobiet). 993 zaliczono do grupy będącej w 

szczególnej sytuacji na rynku pracy, 233 nie przekroczyły 25. roku życia, 220 ukończyło 50 

lat, a 670 to długotrwale bezrobotni. 

Bardziej szczegółowe dane odnaleźć można w Banku Danych Lokalnych GUS-u. 

Wynika z nich, że stopa bezrobocia rejestrowanego w całym 2010 roku w powiecie świeckim 

wyniosła 20%, przy czym w całym województwie kujawsko-pomorskim była mniejsza: 17%. 

Udział bezrobotnych zarejestrowanych w liczbie ludności w wieku produkcyjnym wyniósł 

11,5% (9,7% dla mężczyzn i 13,5% dla kobiet), przy czym w całym województwie kujawskopomorskim 

był mniejszy: 10,4% (9,2% dla mężczyzn i 11,8% dla kobiet). Łączna liczba 

bezrobotnych zarejestrowanych wyniosła 7.300 (139.401 w całym województwie), z czego 

63.705 to mężczyźni, a 75.696 to kobiety. Bezrobotnych zarejestrowanych pozostających bez 

pracy dłużej niż 1 rok było 2.367 (30,1% bezrobotnych ogółem). W populacji dominowały 

osoby z wykształcaniem gimnazjalnym i poniżej (2.526), następne w kolejności były osoby z 

wykształceniem zasadniczym zawodowym (2.306), policealnym i średnim zawodowym 

8 


Europejskiej 


(1.317), średnim ogólnokształcącym (799) i wyższym (352). W poszczególnych grupach 

wiekowych liczba zarejestrowanych bezrobotnych kształtowała się następująco: 24 i mniej 

(2.135), 25-34 (2.010), 35-44 (1.329), 45-54 (1.300) i 55 i więcej (526). Z dokumentu 

„Ranking zawodów deficytowych i nadwyżkowych w powiecie świeckim. Raport z 

pierwszego półrocza 2009”, dowiedzieć się można, że najwięcej ofert pracy pojawia się w 

takich zawodach, jak robotnik gospodarczy (432), pracownik biurowy (135), sprzedawca 

(100) i pracownik administracyjny (61). Nadwyżkowe okazały się profesje technika 

mechanika (wskaźnik intensywności nadwyżki zawodów = 0,0233), mechanika samochodów 

osobowych (0,0476) i montera instalacji wodociągowych i kanalizacyjnych (0,05). 

d) typ gminy 

Nowe jest gminą miejsko-wiejską o łącznej powierzchni 106,36 km 2 . 

e) wskaźniki mierzące skalę korzystania z systemu pomocy społecznej 

Analizując wskaźniki korzystania z systemu wsparcia, warto zwrócić uwagę na ogólną 

sytuację w tym zakresie na poziomie województwa / regionów w obrębie województwa. Jak 

wynika z raportu Głównego Urzędu Statystycznego „Beneficjenci pomocy społecznej i 

świadczeń rodzinnych w 2010 r.”, udział korzystających z pomocy społecznej w ludności 

ogółem wynosi w województwie kujawsko-pomorskim 11,6% (przy wskaźniku 8,5% w całej 

Polsce). W oparciu o szereg kryteriów, m. in. stopę bezrobocia rejestrowanego, przeciętne 

miesięczne wynagrodzenie brutto, saldo migracji czy dochody własne na 1 mieszkańca z PIT 

i CIT ustalono, że w województwie kujawsko-pomorskim poziom życia ludności jest niski – 

do tej grupy zaliczono łącznie 6 województw i znajduje się ona pomiędzy grupą I (najniższy 

poziom życia ludności) i grupą III (wysoki poziom życia ludności). Województwo kujawskopomorskie 

charakteryzuje niższy współczynnik urbanizacji niż średnio w kraju. Wskaźnik 

przedsiębiorczości jest tu niższy niż średnia krajowa (899 podmiotów na 10.000 tys. ludności; 

średnia = 1.024 podmioty) i, jak zauważają autorzy raportu, spadł na przestrzeni lat 2008- 

2010. Niższa niż średnio w Polsce jest tu liczba pracujących na 1.000 osób, a stopa 

bezrobocia rośnie. Przeciętny dochód rozporządzalny na 1 osobę był w 2010 roku wyższy niż 

2 lata wcześniej, ale niższy od średniej dla kraju. Wyższy od średniej ogólnopolskiej jest 

natomiast wskaźnik korzystających z pomocy społecznej. 

Ogółem, udział osób korzystających z pomocy społecznej jest, według miary GUS-u 

„najwyższy” (podobnie jak w województwach świętokrzyskim i podkarpackim), przy 

jednocześnie niskim poziomie życia ludności. W podregionie grudziądzkim beneficjentami 

pomocy społecznej jest 26.400 gospodarstw domowych, ogółem 79.600 osób (15% ogółu 

ludności). Świadczenia rodzinne pobiera 28.700 rodzin. Zasięg ubóstwa na terenie 

województwa kujawsko-pomorskiego wynosi 8,4% (6,1% w skali kraju), głębokość ubóstwa 

– 48% (47,9% w skali kraju), intensywność ubóstwa – 4% (2,9% w skali kraju), a jego 

dotkliwość – 2,6% (1,9% w skali kraju). Współczynnik Giniego wskazujący skalę 

nierówności społecznej wynosi 0,35 (dokładnie tyle samo, ile w skali kraju). Województwo 

kujawsko-pomorskie zalicza się do regionów z wysokim zasięgiem i średnią głębokością 

ubóstwa zarazem. 

Z bazy danych lokalnych GUS (dane za 2010 rok) można wyczytać, że w Nowem ze 

środowiskowej pomocy społecznej korzystają 553 gospodarstwa domowe, w których 

zamieszkują 1.683 osoby. Udział osób w gospodarstwach domowych korzystających ze 

9 


Europejskiej 


środowiskowej pomocy społecznej w ludności ogółem wynosi 15,9%. Świadczenia na dzieci 

otrzymuje 0,6 tys. rodzin (1 tys. dzieci w wieku 0-17 lat). 

Szczegółowa analiza wskaźników korzystania z pomocy społecznej na poziomie 

gminnym znajduje się w dalszej części raportu, w punkcie 4, gdzie przedstawione zostają m. 

in. dane ilościowe dotyczące bezdomności gromadzone przez OPS, zróżnicowane formy 

działań z bezdomnymi oraz szereg kwestii finansowych istotnych z punktu widzenia analizy 

systemu wsparcia osób pozostających bez miejsca mieszkalnego. 

f) kwestie związane z polityką mieszkaniową 

Z analizy zasobów gospodarki komunalnej, w oparciu o informacje zaczerpnięte z 

Banku Danych Lokalnych GUS (za rok 2009), wynika, że w Nowem jest 350 mieszkań 

komunalnych o łącznej powierzchni użytkowej 15.184 m 2 (w przeliczeniu 43,38 m 2 na lokal). 

26 mieszkań w tym zasobie to lokale socjalne o łącznej powierzchni użytkowej 703 m 2 (w 

przeliczeniu 27,04 m 2 na lokal). W badanym roku toczyło się 5 sądowych postępowań 

eksmisyjnych, wszystkie z powodu zaległości w opłatach za mieszkanie (łącznie w 

województwie takich spraw było 323, z czego 295 z powodu zaległości w opłatach). Sąd 

orzekł także 5 eksmisji na terenie Nowego (100% wszystkich spraw) i 385 w całym 

województwie (tj. więcej niż postępowań będących w toku), przy czym 3 spośród nich 

wykonano (60% z łącznej liczby orzeczonych eksmisji) – w województwie było to 88 

eksmisji (22,9% z łącznej liczby orzeczonych eksmisji). 

Ogółem na badanym terenie są 3.422 mieszkania, a podział na kategorie ukazujący 

strukturę własności pochodzi z 2007 roku. Na tej podstawie z danych wyczytać można, że 

było 330 mieszkań komunalnych, 888 mieszkań z zasobu spółdzielni mieszkaniowych, 108 z 

zasobu zakładów pracy, 2.084 z zasobu osób fizycznych, 0 z zasobu Towarzystwa 

Budownictwa Społecznego i 12 z zasobów pozostałych podmiotów. Według bardziej 

aktualnych danych z 2010 roku, w Nowem znajdowały się 1.504 budynki mieszkalne i 3.444 

mieszkania. 

Ze sprawozdania z działalności Miejsko-Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w 

Nowem za okres od 01.01.2010 do 31.12.2010 wynika, że przyznano kwotę w wysokości 

767.700 PLN na wypłatę dodatków mieszkaniowych. O ich przyznanie złożono 898 

wniosków, z czego 870 rozpatrzono pozytywnie. Najwyższy dodatek wyniósł 364,86 PLN 

(dla najemcy lokalu w Spółdzielni Mieszkaniowej), a najniższy 14,13 PLN. 

W sprawozdaniu rocznym MPiPS-03 za rok 2010 przeczytać można, że na terenie 

gminy nie ma mieszkań chronionych, zaś z liczącego 3 strony regulaminu organizacyjnego 

MGOPS w Nowem (z roku 2004) wynika, że jednym z działów w Ośrodku jest dział 

świadczeń socjalnych i dodatków mieszkaniowych (dwa pozostałe to dział pomocy 

społecznej i dział opieki nad chorymi). Należy zaznaczyć, że na przestrzeni kilku lat struktura 

organizacyjna Ośrodka uległa zmianie – aktualnie jego integralne części to Dział Pomocy 

Społecznej, Dział Opieki nad Chorym w Domu oraz Dział Świadczeń Rodzinnych i 

Dodatków Mieszkaniowych. Dodatkowe dane odnaleźć można w Gminnej Strategii 

Rozwiązywania Problemów Społecznych na Terenie Gminy Nowe na lata 2006-2016. Piszę 

się tu o rozpoczęciu realizacji Gminnego Programu Rozwiązywania Problemów Osób 

Bezdomnych oraz Zagrożonych Utratą Stałego Miejsca Zamieszkania. Jak wynika z 

dokumentu, ten projekt wiązał się z koncepcją powstania noclegowni. W zakończeniu 

natomiast, w podrozdziale „Powrót osób bezdomnych do społeczeństwa” autorzy podkreślili, 

że w ramach zapobiegania utrwalania się i poszerzania zjawiska bezdomności należy m. in. 

10 


Europejskiej 


tworzyć mieszkania chronione dla osób bezdomnych objętych indywidualnym programem 

wychodzenia z bezdomności. Prowadzenie mieszkań wspieranych i socjalnych jest też 

jednym z założeń działań w ramach zawiązanego w Nowem Partnerstwa Lokalnego. 

3. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH NA 

OBSZARZE PARTNERSTWA LOKALNEGO 

a) charakterystyka i hierarchia problemów społecznych występujących na terenie 

zawiązanego Partnerstwa na podstawie desk research 

W 49-stronicowej Gminnej Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych na 

Terenie Gminy Nowe na lata 2006-2016 zdefiniowane zostają główne kwestie problemowe, z 

jakimi w wymiarze społecznym borykają się mieszkańcy Nowego. Za cel Strategii uznaje się 

przedstawienie bilansu korzystnych i niekorzystnych „cech społecznych gminy” i 

„maksymalne wykorzystanie istniejących w regionie zasobów, potencjału i korzyści 

płynących z jego uwarunkowań”. Autorzy opracowania potraktowali zadanie poważnie i 

starannie się do niego przygotowali. Świadczy o tym choćby fakt przeprowadzenia analizy 

istniejącej dokumentacji przed napisaniem Strategii, a także realizacja badań ankietowych na 

próbie 100 mieszkańców. Przedstawiając ogólną charakterystykę gminy, autorzy zwracają 

uwagę na słabo rozwinięty rynek pracy w Nowem, mało ekspansywne i niezatrudniające 

wielu pracowników firmy oraz koncentrację zatrudnienia w największym zakładzie, których 

upadek skutkowałby radykalnym wzrostem stopy bezrobocia, a co za tym idzie, także 

powiększeniem skali ubóstwa. Co więcej, jak wynika z danych gromadzonych przez MGOPS, 

liczba rodzin korzystających z pomocy społecznej wzrasta, pomimo malejącej liczby 

mieszkańców na terenie gminy. Trzeba pamiętać, że teza zamieszczona w Strategii została 

postawiona w 2005 roku. Należałoby przeprowadzić dodatkową analizę sytuacji w latach 

2006-2009, żeby móc ją zweryfikować za opisywany w raporcie rok 2010. W oparciu o dane 

MGOPS oraz zrealizowane badania, autorzy przedstawili hierarchię problemów społecznych 

na terenie gminy. Uznali, że najpoważniejsze problemy społeczne w Nowem to, w kolejności: 

a. bezrobocie, 

b. alkoholizm, 

c. starość, 

d. bezradność w sprawach opiekuńczo-wychowawczych 

e. niepełnosprawność, 

f. bezdomność, 

g. pomoc dla osób opuszczających zakłady karne. 

Nie wiadomo, czy w ankiecie te w/w propozycje się pojawiły, czy były to samoistne sugestie 

respondentów. Niezależnie od tego faktu, hasło „bezdomność” występuje w oficjalnej 

dokumentacji Nowego rzadko. Należy zatem uznać za istotne pojawienie się tego wątku na 

przedstawionej liście, pomimo 6. miejsca na 7 podanych wskazań. Autorzy Strategii z 

niepokojem wskazują na charakterystykę i skutki bezrobocia, uznawanego za 

najpoważniejszy problem w Nowem. Uważają, że długotrwałe pozostawanie bez pracy 

powoduje obniżenie samooceny, wzrost bezradności i izolacji społecznej, nadużywanie 

alkoholu i leków; sprzyja popełnianiu czynów karalnych i wywiera niekorzystny wpływ na 

życie rodzinne (konflikty, przemoc, „zachwianie układu rodzinnego”). Wskazuje się nawet na 

to, że bezrobocie ostatecznie może powodować samobójstwo. Nie pisze się jednak o 

11 


Europejskiej 


potencjalnym przełożeniu bezrobocia na utratę własnego mieszkania i stanie się osobą 

bezdomną. Ze sprawozdania MPiPS-03 za 2010 rok wynika, że na terenie gminy nie 

funkcjonuje Klub Integracji Społecznej. Zakładając prawdziwość aktualnych danych, należy 

wnioskować, że KIS, który rozpoczął działalność w Nowem w 2005 roku, zakończył już 

działalność. Analizując już w pewnym sensie historyczny wymiar pomocy społecznej w 

Nowem, warto by prześledzić przyczyny, dla których Klub został zamknięty. 

b) przedstawienie problematyki bezdomności w kontekście innych problemów 

społecznych na podstawie desk research 

Przedstawiając problematykę bezdomności w szerszym kontekście społecznym, warto 

zwrócić uwagę na obecne w dokumentacji konteksty definicyjne badanego zjawiska. Na 

stronie internetowej Miejsko-Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Nowem 

(http://mgopsnowe.pl/) znajduje się zakładka „Bezdomność”. Po jej otwarciu, najnowszy 

widniejący komunikat to ten dotyczący zamknięcia noclegowni przy ulicy Nowej w kwietniu 

2009 roku. Główną część podstrony stanowi informacja o polityce rozwiązywania problemu 

bezdomności na terenie gminy. Autor zamieszczonego tekstu podkreśla, że bezdomność jest 

zjawiskiem wielowymiarowym, powodowanym różnymi przyczynami i mającym dotkliwe 

skutki. Następnie wskazuje, że radzenie sobie z bezdomnością wymaga indywidualnej 

diagnozy i działań, inicjatyw celowanych do konkretnych sytuacji i miejsc. Co istotne, zwraca 

się tu uwagę na to, że „jeszcze kilka lat temu bezdomność mieszkańcom małych miasteczek i 

wsi znana była tylko z mediów”, bo też osoby bezdomne stanowiły raczej fragment pejzażu 

wielkomiejskiego. Autor tekstu uznaje jednak jednocześnie, że przyczyny wchodzenia w 

bezdomność są analogiczne w dużych ośrodkach miejskich i na prowincji. To, co te dwa 

światy różni to natomiast sposób postrzegania bezdomnych – w metropolii są oni anonimowi, 

w małym mieście (takim, jak Nowe) natomiast rozpoznawalni, przede wszystkim z uwagi na, 

jak wskazuje autor, „oryginalny, specyficzny sposób bycia”. Ten wątek nie zostaje 

rozwinięty. Trudno więc domniemywać, na czym ta specyfika miałaby polegać i jak reagują 

na nią osoby domne. 

Bezdomności poświęcona jest jedna strona opracowanej w 2006 roku Gminnej 

Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych na Terenie Gminy Nowe na lata 2006- 

2016. Pisze się tu o bezdomności w analogiczny sposób, jak na stronie internetowej Gminno- 

Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej. Jest zatem bezdomność widziana jako problem nie 

nowy, wielowymiarowy, charakterystyczny i dla dużych miast, i wsi i małych miasteczek. 

Bezdomny przedstawiany jest jako osoba funkcjonująca „na granicy norm społecznych, czyli 

alkoholik, którego w końcu po latach udało się rodzinom pozbyć z domu”, ktoś eksmitowany 

z mieszkania albo były więzień. Nie wiadomo tylko, na ile autorzy raportu identyfikują się z 

tymi opiniami i uważają je za prawdziwe, na ile zaś rekapitulują lokalny, uchwycony w 

badaniach, dyskurs. Z badań płynie jednak bardzo ciekawy wniosek, który zmusza do 

krytycznego namysłu nad ogólnym obrazem obecności osób bezdomnych w Nowem. 

Czytamy, ze w gminie poważnym problemem jest ryzyko eksmisyjne, w związku z czym 

zagrożenie bezdomnością jest również niemałe. Autorzy przyznają, że „od kilku lat problem 

bezdomności ujawnił się i w naszej gminie”, dodając, że 51 osób na 104 spotyka na terenie 

gminy osoby bezdomne. Przyjmując, że część z nich faktycznie ma takie doświadczenia i 

sytuacja ta nie uległa radykalnej zmianie na przestrzeni kilku lat, można zastanawiać się, na 

ile te osoby są dostrzegane przez system pomocy, jaką ofertę mogą od systemu otrzymać, czy 

są zainteresowani otrzymywaniem takiej pomocy, itp. 

12 


Europejskiej 


Złożona Oferta Partnerstwa Lokalnego Nowe do wykonania pilotażowego wdrażania 

standardów usług w zakresie bezdomności i przetestowania Modelu Gminnego Standardu 

Wychodzenia z Bezdomności w ramach projektu „Tworzenie i rozwijanie Standardów usług 

pomocy i integracji społecznej” Zadanie 4 (Etap I) zawiera najpełniejszy i najbardziej 

wartościowy opis problemu bezdomności i barier w jego rozwiązywaniu na terenie Nowego. 

Wnioskodawcy zaznaczają, że „z kwestią bezdomności na terenie miasta i gminy Nowe 

lokalne służby społeczne mają do czynienia od końca lat 90-tych”. Dostrzeżenie pierwszych 

przypadków osób bezdomnych skłoniło MGOPS do rozpoczęcia prowadzenia 

„zaplanowanych działań w obrębie pracy socjalnej” i można zakładać, że chodzi tu konkretnie 

o działania na rzecz osób bezdomnych. Autorzy dokumentu piszą o pozyskaniu lokalu na 

noclegownię w 2005 roku, współpracy z lokalną grupą AA (z uwagi na częsty problem z 

alkoholem osób bezdomnych) i elementach aktywizacji zawodowej osób bezdomnych. 

Optymalna z punktu widzenia wnioskodawców sytuacja miała miejsce w 2009 roku, kiedy 

jeszcze funkcjonowała noclegownia (przebywało w niej 11 osób), a wraz z nią magazyn 

PEAD (skrót z fr.: Europejski Program Pomocy Żywieniowej) oraz jadłodajnia. Noclegownia 

z uwagi na niespełnianie kryteriów budowlano-pożarniczych została zamknięta, a 

bezdomnym zaoferowano pobyt w innych schroniskach (nie precyzuje się, jakich), przy 

czym, co ważne, „nie wszyscy skorzystali z tej oferty, zamieszkując opuszczone budynki 

gospodarcze na terenie Nowego”. 

Ta informacja ma bardzo duże znaczenie w kontekście obecności osób bezdomnych w 

gminie, jak też ich kontaktów z mieszkańcami „domnymi”. Z punktu widzenia dalszej pracy 

socjalnej, decyzja o zamknięciu noclegowni była, jak wynika z wniosku, katastrofalna w 

skutkach. Wśród bezdomnych rozwinął się problem choroby alkoholowej, pogorszył stan 

zdrowia, przestali oni uczęszczać na terapię czy korzystać z możliwości aktywizacji 

zawodowej. Społeczny wizerunek osób bezdomnych znacznie się pogorszył, spadł też, jak 

uważają wnioskodawcy, poziom tolerancji wobec tej grupy osób („szczególnie w ostatnim 

okresie”). Autorzy wniosku uważają, że za bezdomność w Nowem odpowiada przede 

wszystkim problem alkoholowy oraz fakt utraty mieszkania. Dalece mniej istotne są powrót z 

Zakładu Karnego, utrata pracy, pogorszenie stanu zdrowia czy „przyjęcie określonego stylu 

życia”. 

4. SZCZEGÓŁOWA ANALIZA PROBLEMU BEZDOMNOŚCI W 

KONTEKŚCIE MATERIAŁÓW ZASTANYCH 

a) dane ilościowe pochodzące z desk research dotyczące bezdomności gromadzone 

przez ośrodki pomocy społecznej 

Prezentując statystyki wsparcia dla osób bezdomnych oferowane przez OPS, 

niezbędne jest przedstawienie ich na tle ogólnej charakterystyki systemu pomocy 

funkcjonującego w Nowem. Dane tu prezentowane wykraczają przy tym poza ramy 

generalnej charakterystyki i hierarchii problemów społecznych na terenie zawiązanego 

Partnerstwa. Warto natomiast połączyć ich lekturę z danymi nt. finansów (punkt 4c), co 

umożliwia uzyskanie pełniejszego obrazu systemu wsparcia osób bezdomnych. 

W toku pracy nad dokumentami analizie poddano przygotowane przez Miejsko- 

Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Nowem kilkunastostronicowe sprawozdanie roczne 

MPiPS-03 za rok 2010, tj. raport z udzielonych świadczeń pomocy społecznej – pieniężnych 

w naturze i usługach. Wynika z niego, że w Ośrodku zatrudnionych jest 20 osób, w tym 

13 


Europejskiej 


pięcioro pracowników socjalnych (cztery osoby to starsi pracownicy socjalni), jeden aspirant 

pracy socjalnej, ośmioro pracowników wykonujących usługi opiekuńcze, jeden pracownik 

wykonujący specjalistyczne usługi opiekuńcze. Jednostka przyznała świadczenia na sumę 

1.796.019 PLN 841 osobom w 556 rodzinach (łączna liczba ich członków wynosi 1.731). Z 

analizy dostępnych danych wynika, że nie udzielono żadnych zasiłków celowych na pokrycie 

wydatków na świadczenia zdrowotne, jednokrotnie, kwotą 3.142 PLN wsparto sprawienie 

pogrzebu, zaś schronienie zaoferowano 17 osobom bezdomnym, co przełożyło się na liczbę 

2.401 świadczeń na łączną sumę 43.113 PLN. Gmina poniosła koszt 130.379 PLN za pobyty 

w domu pomocy społecznej (60 świadczeń przyznanych 5 osobom; łącznie 12 osób w 

rodzinach). Świadczenia związane z ubraniem nie było oferowane. Nie pomagano również, 

jeśli chodzi o ekonomiczne usamodzielnienie czy przyznawanie biletów kredytowanych. Nie 

świadczono poradnictwa specjalistycznego (prawnego, psychologicznego, rodzinnego), 

interwencji kryzysowej oraz pracy socjalnej. 

W dziale powodów przyznania pomocy nie znajduje się odniesienie do tego, czy dana 

osoba jest, czy nie jest bezdomna. Z formularza sprawozdania wyczytać można dane dla 

liczby rodzin i osób w rodzinach. Pomocy udzielono w 22 przypadkach dla kategorii 

„bezdomność” (w tym 4 przypadki wsparcia na wsi) – jej beneficjentami było 31 osób. 

Pomagano przede wszystkim ze względu na ubóstwo (433 rodziny), bezrobocie (393) oraz 

niepełnosprawność (218). Ze sprawozdania wynika, że na terenie gminy działa jeden ośrodek 

wsparcia, tj. jadłodajnia. Korzysta z niej 45 osób, chociaż jednostka posiada w dyspozycji 60 

miejsc. Nie ma natomiast środowiskowych domów samopomocy, dziennych domów pomocy, 

noclegowni, schronisk i domów dla bezdomnych, klubów samopomocy i innych ośrodków 

wsparcia. Z dokumentu nie wynika również, jakoby na terenie gminy zlokalizowane były 

mieszkania chronione, ośrodki interwencji kryzysowej, jednostki specjalistycznego 

poradnictwa czy kluby integracji społecznej. 

Ogólna skala wsparcia osób bezdomnych, jaka wyłania się z obrazu przedstawionego 

w sprawozdaniu jest zatem niska. Z analizowanego wcześniej tekstu ze strony internetowej 

MGOPS wynika, że po zamknięciu w 2009 roku noclegowni na terenie gminy „wszystkim 

bezdomnym umożliwiono pobyt w schronisku dla bezdomnych mężczyzn w Smętowie i 

Grudziądzu”. To samo źródło podaje, że funkcjonująca w Nowem jadłodajnia świadczy 

doraźną lub okresową pomoc w zakresie zapewniania „jednego gorącego posiłku dziennie” 

(zapis na podstawie Ustawy o Pomocy Społecznej z dn. 12 marca 2004 roku), uznając, że to 

pewniejsza forma wsparcia niż przekazywanie środków finansowych, często później 

marnotrawionych, bo przeznaczanych na zakup alkoholu. 

W uzupełnieniu wyżej podanych danych, można sięgnąć do sprawozdania rocznego 

Miejsko-Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Nowem, złożonego Radzie Gminy w tejże 

miejscowości. W pierwszej części dokumentu, dziale świadczeń rodzinnych i dodatków 

mieszkaniowych, nie ma żadnej wyodrębnionej informacji nt. osób bezdomnych. Precyzuje 

się przede wszystkim, kto i jaki zasiłek może otrzymać i w jakiej wysokości wsparcie jest 

przyznawane. Podobnie jak w przypadku sprawozdania MPiPS-03, nie sposób wnioskować, 

jaka część wsparcia kierowana jest do osób bezdomnych. W raporcie MGOPS nie ma żadnej 

informacji o liczbie pracowników socjalnych. Taką wiedzę można pozyskać ze sprawozdania 

MPiPS-03. Żaden z tych dokumentów nie określa jasno, ilu (o ile w ogóle występują) pracuje 

streetworkerów, psychologów, pedagogów, terapeutów i innych osób świadczących wsparcie 

potrzebującym. Co za tym idzie, nie ma też takich danych dla subpopulacji osób bezdomnych. 

Należy też zwrócić uwagę na sprzeczność wynikającą z dostępnych danych. O ile w 

sprawozdaniu MPiPS-03 wskazuje się, że w Nowem nie funkcjonuje Klub Integracji 

14 


Europejskiej 


Społecznej, informację o spotkaniach Klubu odnaleźć można w sprawozdaniu złożonym 

Radzie Gminy. Celem działalności KIS jest aktywizacja osób bezrobotnych i ograniczenie 

zjawiska wykluczenia społecznego. 

b) konkretne formy działań z osobami bezdomnymi 

Analizując działania pomocowe projektowane dla osób bezdomnych i/lub 

uwzględniających ich bezpośredni udział, warto przyjrzeć się definicyjnym kontekstom 

bezdomności obecnych w badanej dokumentacji. Na stronie internetowej Miejsko-Gminnego 

Ośrodka Pomocy Społecznej w Nowem (http://mgopsnowe.pl/) znajduje się zakładka 

„Bezdomność”. Po jej otwarciu, najnowszy widniejący komunikat dotyczy zamknięcia 

noclegowni przy ulicy Nowej w kwietniu 2009 roku. Opisując problem zagrożenia 

bezdomnością na terenie gminy, zwraca się na jego związek z nakazami eksmisyjnymi i 

powrotem osadzonych z zakładów karnych. Dalej pisze się, że choć zazwyczaj jest to problem 

konkretnych osób, zagrożenie stoi również przed całymi rodzinami. Jest ono tym większe, że 

sytuacja lokalowa gminy Nowe jest „ciężka”, nawet dla rodzin z dziećmi. Do grupy ryzyka 

osób pozbawionych dachu nad głową i zagrożonych bezdomnością należą nie tylko 

wspomniani osadzeni, ale też osoby bezrobotne i uzależnione od alkoholu. Charakteryzując 

badaną zbiorowość pod kątem socjo-demograficznym, autor zauważa, że zaliczają się do niej 

głównie mężczyźni w wieku produkcyjnym, przy czym „w ostatnim czasie” (trudno 

jednoznacznie zweryfikować, kiedy tekst został napisany i umieszczony na stronie) notowano 

przypadki realnego zagrożenia bezdomnością matek samotnie wychowujących dzieci oraz 

kobiet zmuszonych do opuszczenia zajmowanego lokalu z uwagi na przemoc, jakiej 

doświadczały i alkoholizm partnera życiowego. W tekście znajduje się dalej zapis, że w 

związku z podjętymi w 2004 roku działaniami zmierzającymi do „utworzenia w Nowem 

placówki, która zaspokoiłaby narastający problem faktycznej bezdomności” postanowiono 

opracować szczegółowy plan jej skutecznego zwalczania. Tę sytuację utrudnił (storpedował?) 

„brak możliwości przekopiowania któregoś z wielkomiejskich systemów walki z problemem. 

Miało to związek ze wspomnianymi wcześniej uwarunkowaniami społecznymi i socjalnymi”. 

Jest to wprawdzie relacja sprzed jakiegoś czasu o faktach jeszcze wcześniejszych (sprzed aż 7 

lat), ale w tym kontekście ma duże znaczenie dla zobrazowania trudności z wypracowaniem 

na poziomie lokalnym jednolitej strategii, możliwej do wdrożenia i skutecznie realizowanej. 

Świadczy o tym fakcie choćby brak bardziej aktualnego nawiązania na stronie. W 

poszukiwaniu odpowiedzi na pytanie o to, jak w oficjalnej dokumentacji prezentowany jest 

problem bezdomności, trzeba zatem skierować uwagę na inne źródła. 

Problem z opisem konkretnych form działań pomocowych kierowanych do osób 

bezdomnych (ale też zagrożonych bezdomnością) wynika po części z faktycznego braku 

instytucji pomocowych dla osób bezdomnych na terenie gminy. W większości badanych 

dokumentów brakuje informacji o systemie wsparcia w zakresie bezdomności. Z „Informatora 

o miejscach udzielania pomocy osobom bezdomnym w województwie kujawsko-pomorskim. 

Zima 2011/2012” pojawia się jedna wzmianka o Nowem, gdy wymieniane są funkcjonujące 

na terenie województwa jadłodajnie. Jest w gminie jeden taki ośrodek, który funkcjonuje przy 

MGOPS i wydający posiłki na mocy decyzji Ośrodka w porze obiadowej. 

W przedstawionym Radzie Gminy w Nowem sprawozdaniu Miejsko-Gminnego 

Ośrodka Pomocy Społecznej za trzy kwartały 2010 roku (od 1 stycznia do 30 września) jest 

jeden akapit dotyczący sytuacji osób bezdomnych. Co z niego wynika? Że pomaga się 13 

15 


Europejskiej 


osobom bezdomnym z terenu gminy. Należałoby to skonfrontować z danymi ze sprawozdania 

MPiPS-03, w którym znajduje się wzmianka, że pomocy udzielono w 22 przypadkach, a 

skorzystało z niej 31 osób, ale też tabelą wypełnioną przez MGOPS, z której z kolei wynika, 

że konkretnego wsparcia w różnej formie nie otrzymało w 2010 roku więcej niż 9 osób. 

Uwagę sprawozdawcy zwraca fakt zbliżającej się zimy i prawdopodobnego wzrostu liczby 

osób potrzebujących pomocy. Zapis ten można też odczytywać jako świadomość, że osób 

bezdomnych jest więcej niż tych de facto występujących o pomoc. Fragment o problemie 

bezdomności kończy konstatacja, że dwie osoby straciły prawo przebywania w placówkach w 

Smętowie i Grudziądzu z uwagi na „rażące naruszenie [ich – przyp. K. S.] regulaminu”. 

Z Gminnej Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych na Terenie Gminy 

Nowe na lata 2006-2016 dowiadujemy się, że „w ramach eliminowania negatywnych 

skutków tego zjawiska [bezdomności – przyp. K. S.] ośrodek pomocy rozpoczął realizację 

Gminnego Programu Rozwiązywania Problemów Osób Bezdomnych oraz Zagrożonych 

Utratą Stałego Miejsca Zamieszkania”. Jak wynika z dokumentu, ten projekt wiązał się z 

koncepcją powstania noclegowni. Dodatkowo, podane zostały informacje nt. działań MGOPS 

w zakresie wsparcia wychodzenia z bezdomności poprzez wdrażanie Indywidualnego 

Programu Wychodzenia z Bezdomności czy projektu „Stop Bezdomności”. Choć te działania 

się skończyły, dają pewien obraz Nowego jako miejsca, gdzie działania na rzecz osób 

bezdomnych były prowadzone. Co więcej, są to czytelne wskazania, że problem bezdomności 

uznano za zjawisko, które ma miejsce i któremu można próbować przeciwdziałać. 

W zakończeniu, w podrozdziale „Powrót osób bezdomnych do społeczeństwa” 

autorzy podkreślili, że skala problemu w Nowem jest niewielka, w związku z czym należy 

realizować działania spod znaku profilaktyki, tj. zapobiegać utrwalaniu się i poszerzaniu 

zjawiska bezdomności. Ten cel proponowano rozwiązać za pośrednictwem szeregu 

przemyślanych rozwiązań, takich jak: 

a. „stała analiza procesów zachodzących w społeczności lokalnej, mogących być 

przyczyną bezdomności”, 

b. tworzenie lokalnych programów działania, koncentrujących się na zapobieganiu 

bezdomności wśród wychowanków domów dziecka, więźniów opuszczających ZK, 

środowisk patologicznych, np. nadużywających alkohol oraz osób i rodzin 

zagrożonych eksmisją, 

c. opracowywanie i wdrażanie w życie indywidualnych programów wychodzenia z 

bezdomności w stosunku do osób przebywających w noclegowni, 

d. utworzenie „szerokiej koalicji” motywującej bezdomnych uzależnionych od alkoholu 

do podjęcia leczenia i kontynuację pracy z osobami leczącymi się oraz 

e. utworzenie mieszkania chronionego dla osób bezdomnych objętych indywidualnym 

programem wychodzenia z bezdomności. 

Ważne informacje o konkretnych (realizowanych bądź postulowanych) formach wsparcia 

osób bezdomnych szukać należy w Ofercie Partnerstwa Lokalnego Nowe do wykonania 

pilotażowego wdrażania standardów usług w zakresie bezdomności i przetestowania Modelu 

Gminnego Standardu Wychodzenia z Bezdomności w ramach projektu „Tworzenie i 

rozwijanie Standardów usług pomocy i integracji społecznej” Zadanie 4 (Etap I). Liderem 

Partnerstwa Lokalnego nazwanego „Nasze Powroty” jest Miejsko-Gminny Ośrodek Pomocy 

Społecznej w Nowem, zaś Partnerami Zarząd Miejsko-Gminny Polskiego Komitetu Pomocy 

Społecznej w Nowem (organizacja charytatywna z siedzibą w MGOPS) oraz reprezentant 

16 


Europejskiej 


trzeciego sektora Stowarzyszenie Kujawsko-Pomorski Ośrodek Wsparcia Inicjatyw 

Pozarządowych „Tłok”. 

Partnerstwo Lokalne zadeklarowało chęć pilotażowego wdrażania usług z zakresu 

zatrudnienia i edukacji, ochrony zdrowia, mieszkalnictwa i pomocy doraźnej oraz pracy 

socjalnej. Wskazało posiadane zasoby techniczne i rzeczowe do realizacji zadań i 

zaplanowało realizację konkretnych działań, takich jak, między innymi: 

a. kampanie społeczne i prace społecznie użyteczne, 

b. profilaktykę uzależnień, ochronę zdrowia i terapię grupową i indywidualną, 

c. prowadzenie jadłodajni i ogrzewalni z łaźnią, 

d. prowadzenie mieszkań wspieranych i socjalnych, 

e. pracę socjalna i indywidualne programy wychodzenia z bezdomności. 

Opisując doświadczenie członków Partnerstwa Lokalnego w realizacji projektów 

skierowanych na pomoc osobom bezdomnym wskazano cztery projekty – dwa z zakresu 

ekonomii społecznej, jeden dla dzieci zagrożonych wykluczeniem społecznym i wspomniany 

wcześniej „Stop Bezdomności” (tu wskazano, że był realizowany dwukrotnie, tj. w 2007 i 

2008 roku). 

Ze sprawozdania Miejsko-Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej (składanego Radzie 

Gminy w Nowem) wynika, że na terenie Nowego już trzeci rok realizowany jest projekt „A 

jak Aktywność. Aktywizacja Społeczna i Zawodowa Osób Zagrożonych Wykluczeniem 

Społecznym”. Projekt finansowany jest ze środków unijnych w ramach działania 7.1 Rozwój i 

Upowszechnienie Aktywnej Integracji, a złożony został wspólnie przez Gminę Nowe i 

Miejsko-Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Nowem. Kierowany jest przede wszystkim 

do osób bezrobotnych, których, jak wskazują wnioskodawcy, w powiecie świeckim jest 

16,4%. Celem projektu jest właśnie pobudzenie aktywności społeczno-zawodowej osób 

długotrwale pozostających bez zatrudnienia. Autorzy jako grupę docelową definiują 

zagrożone wykluczeniem społecznym (z tytułu bezrobocia) kobiety (30) z terenu gminy 

Nowe i sąsiednich wsi Bochlin i Kozielec. Trudno oczekiwać, że w projekt ten planowano 

angażować bezdomne (i bezrobotne) kobiety skoro (1) o bezdomności w projekcie się nie 

wspomina, (2) wedle gminnych założeń, wszyscy skupieni wokół Nowego bezdomni to 

mężczyźni. Mając jednak na względzie fakt, że Projekt Systemowy 1.18 PO KL ma na celu 

nie tylko diagnozę i pomoc w wychodzeniu z bezdomności, ale i elementy profilaktyki i 

prewencji, istotne jest przeanalizowanie realizowanego programu pod kątem oferowanych 

form wsparcia i zakładanych efektów. We wniosku przyjęto założenie o podpisaniu: 

a. 19 kontraktów socjalnych w ramach zadania Aktywna Integracja z użyciem 

instrumentów: 

� aktywizacji edukacyjnej (warsztaty komputerowe dla 19 kobiet; 20 godzin na 

osobę), 

� aktywizacji zdrowotnej (terapia rodzinna i psychospołeczna dla 19 kobiet; ok. 

50 godzin na osobę [2 terapeutki]), 

� aktywizacji społecznej 

� zajęcia coachingowe dla 9 kobiet (12 godzin na osobę) 

� trening kompetencyjny dla 19 kobiet (25 godzin zajęć) 

� konferencja grupy rodzinnej dla 4 rodzin uczestników programu 

� aktywności zawodowej 

� Indywidualne Plany Działania dla 19 kobiet (38 godzin) 

� Warsztaty Aktywizacji Zawodowej dla 19 kobiet (20 godzin) 

17 


Europejskiej 


� kursy zawodowe po WAZ dla 9 kobiet 

b. 11 umów PAL (Program Aktywności Lokalnej) w ramach zadania Aktywna Integracja 

z użyciem instrumentów: 

� aktywizacji edukacyjnej (szkolenia grupowe z zakresu animacji lokalnej 

dla co najmniej 11 kobiet), 

� aktywizacji zdrowotnej (terapia rodzinna i psychospołeczna dla 

uczestniczek i ich rodzin; dyżury przez okres 16 tygodni w wymiarze 3h 

tygodniowo), 

� aktywizacji społecznej (terapia psychologiczna dla uczestniczek i ich 

rodzin; dyżury przez okres 16 tygodni w wymiarze 3h tygodniowo), 

� aktywizacji zawodowej (doradztwo zawodowe dla uczestniczek i ich 

rodzin; dyżury przez okres 16 tygodni w wymiarze 3h tygodniowo). 

Inne założenia dotyczące działań zawarte we wniosku wiążą się ze wsparciem w zakresie 

pracy socjalnej i zatrudnienia pracowników socjalnych (kontynuacja zatrudnienia pracownika 

przyjętego w 2008 r.; 5 pracowników z zadaniem prowadzenia kontraktów socjalnych 

opartych na pracy socjalnej i instrumentach aktywnej integracji) oraz zasiłków i pomocy w 

naturze. Do rezultatów projektu jego autorzy zaliczyli: 

a. ukończenie przez 30 kobiet udziału w projekcie, 

b. zawarcie 19 kontratów socjalnych, 

c. zawarcie 11 umów w ramach PAL, 

d. zdobycie podstawowych umiejętności obsługi komputera przez 19 kobiet, 

e. zdobycie kwalifikacji na kursach zawodowych przez 9 kobiet, 

f. rozwój zdolności motywacyjnych uczestników o co najmniej 60%, 

g. zwiększenie samodzielności i aktywności uczestników na rynku pracy o 60%, 

h. podniesienie poziomu własnej wartości uczestników o co najmniej 60%, 

i. wzrost motywacji i aspiracji zawodowych u co najmniej 50% uczestników, 

j. podniesienie poziomu odpowiedzialności uczestników objętych terapią rodzinną o 

60%. 

Odniesień do możliwych i faktycznie realizowanych działań pomocowych w zakresie 

bezdomności szukano w dokumentacji instytucjonalnej Policji. W przypadku Nowego takich 

źródeł nie uwzględniono w analizie. Przyczyną tego faktu najpewniej nie jest trudność w ich 

pozyskaniu, a raczej ich fizyczny brak. Można zakładać, że dzieje się tak dlatego, że 

zbiorowość osób bezdomnych w Nowem i okolicach jest niewielka. Równie prawdopodobne 

jest jednak, że służby bezpieczeństwa mają, choćby okazjonalny, kontakt z bezdomnymi. Nie 

znajduje to jednak przełożenia na zapisy w oficjalnej dokumentacji. 

Wśród zalecanych przez autorów metodologii desk research wskaźników do analizy 

znajdują się takie same kategorie dla Policji. Należą do nich: 

a. Dane z Protokołu Doprowadzenia do Wytrzeźwienia, w tym liczba bezdomnych 

umieszczonych w ośrodkach uzależnień / izbach wytrzeźwień, 

b. Liczba bezdomnych umieszczonych w oddziałach psychosomatycznych, 

c. Liczba bezdomnych umieszczonych w placówkach dla bezdomnych, 

d. Liczba interwencji związanych z przemocą wobec bezdomnych, 

e. Liczba interwencji związanych z przemocą/zakłócaniem porządku przez bezdomnych, 

18 


Europejskiej 


f. Ustalenie, czy organy posiadają wiedzę o miejscach przebywania bezdomnych, tzw. 

mapa bezdomności, 

g. Liczba bezdomnych, którzy zmarli z powodu wychłodzenia organizmu. 

W poszukiwaniu dokumentalnych odnośników potencjalnie mających związek z 

problematyką bezdomności czy, szerzej, pomocy społecznej i polityki społecznej, zbadano 

Statut Gminy Nowe i regulamin organizacyjny Urzędu Gminy w Nowem. Analizując źródła, 

poszukiwano odpowiedzi na kilka pytań: 

a. Czy w dokumentach poruszona jest sprawa bezdomności? 

b. Czy wyznaczono jednostkę odpowiedzialną za sprawy bezdomności? 

c. Czy w gminie wyznaczono osobę odpowiedzialną za nadzór organizacji wsparcia osób 

bezdomnych? 

d. Kto w gminie ma uprawnienia do zawierania umów z organizacjami? 

W przypadku p. 4, należy wskazać, że na podstawie obowiązującego prawa w gminie 

Nowe uprawnienia do zawierania umów z organizacjami należą do Burmistrza lub do 

Kierownika OPS w wypadku zadań zlecanych przez OPS. W strukturze organizacyjnej 

Urzędu Gminy w Nowem wyróżnia się m. in. stanowisko ds. oświaty, zdrowia, kultury i 

sportu. Teoretycznie problemy osób bezdomnych mogłyby być przedmiotem pracy tej 

komórki w Urzędzie. Weryfikacja tej tezy jest możliwa dzięki lekturze regulaminu 

organizacyjnego. Wynika z niego, że właśnie do osoby na omawianym stanowisku należy 

obowiązek współdziałania z MGOPS w Nowem. Nie ma tu jednak żadnych dodatkowych 

informacji na temat zakresu współpracy, ani żadnych dodatkowych odniesień precyzujących, 

czym we własnym zakresie w temacie problemów społecznych mógłby zajmować się Urząd. 

W Statucie Gminy Nowe problemu bezdomności się nie porusza, nie wskazuje na 

jednostkę odpowiedzialną za tę tematykę i nie określa, kto jest odpowiedzialny za nadzór 

organizacji wsparcia bezdomnych. W Statucie znajdują się natomiast zapisy, które otwierają 

potencjał podejmowania działań pomocowych, np. możliwość powoływania doraźnych 

komisji do określonych zadań (par. 16) czy inicjatywa uchwałodawcza każdego z radnych 

(par. 58). Analogiczną formułę – statutowo-regulaminową – mają dokumenty określające 

warunki i formułę prac Miejsko-Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Nowem. Tu 

jednak, w przeciwieństwie do źródeł Urzędu, należy oczekiwać, że odniesienia do 

problematyki bezdomności, w kontekście ogólnie opisywanych problemów społecznych, będą 

w oficjalnej dokumentacji obecne. 

Statut MGOPS jest krótki, około dwustronicowy. Precyzuje cel działania Ośrodka, jakim 

jest „umożliwienie osobom i rodzinom przezwyciężanie trudnych sytuacji życiowych, których 

nie są one w stanie pokonać, wykorzystując własne uprawnienia, zasoby i możliwości”. Cel 

ten realizowany jest poprzez szereg form wsparcia (par. 9) – których beneficjentami mogą 

być także osoby bezdomne – w tym: 

a. pracę socjalną mającą na celu pomoc osobom we wzmacnianiu lub odzyskaniu 

zdolności do funkcjonowania w społeczeństwie oraz tworzenie warunków 

sprzyjających temu celowi, 

b. przygotowanie i realizację programów finansowanych ze środków Unii Europejskiej 

c. realizację rządowych programów pomocy społecznej i miejskich programów 

osłonowych, 

19 


Europejskiej 


d. przyznawanie i wypłacanie świadczeń z pomocy społecznej, dodatków 

mieszkaniowych, etc., 

e. organizowanie prac społecznie użytecznych. 

Zgodnie z par. 11 statutu, MGOPS może realizować zadania we współpracy z „organizacjami 

społecznymi i pozarządowymi, osobami fizycznymi i prawnymi, Kościołem Katolickim, 

innymi kościołami oraz związkami wyznaniowymi”. Jego integralne części stanowią dział 

pomocy społecznej i dział opieki nad chorymi. Z liczącego 3 strony regulaminu 

organizacyjnego MGOPS w Nowem (z roku 2004) wynika, że obok w/w działów istnieje 

trzeci: dział świadczeń socjalnych i dodatków mieszkaniowych. Regulamin stanowi również o 

zadaniach poszczególnych działów. Warto wylistować wybrane zobowiązania działu 

świadczeń pomocy społecznej. Należą do nich: 

a. rozpoznawanie i ustalanie potrzeb pomocy społecznej w gminie, 

b. wspomaganie osób i rodzin wymagających pomocy w osiągnięciu możliwie pełnej 

aktywności społecznej, 

c. zapobieganie procesowi marginalizacji osób i grup, a także przeciwdziałanie 

negatywnym zjawiskom w środowisku lokalnym, 

d. przyznawanie świadczeń z pomocy społecznej, 

e. współpraca z innymi organizacjami, itp. 

Tak w Statucie, jak i regulaminie organizacyjnym Ośrodka, brakuje informacji, które 

określałyby to, jaką politykę względem problemu bezdomności może czy powinna prowadzić 

organizacja. W zebranej dokumentacji nie uwzględnia się np. kryterium bezdomności jako 

elementu dostępu do lokali socjalnych. Dokumenty sformułowane są na tyle ogólnie, że 

istnieje potrzeba formułowania polityki dotyczącej problemów osób bezdomnych niezależnie 

od oficjalnych źródeł. W Gminie nie ma komórki odpowiedzialnej za sprawy bezdomności. 

Takie obowiązki nie są też formalnie przypisane pracownikom MGOPS oraz nie określa się 

ich oczekiwanych kwalifikacji. Zarówno z dokumentacji statutowo-regulaminowej, jak i 

innych materiałów, trudno wnioskować, by na terenie gminy zatrudnieni byli streetworkerzy 

lub by pracownicy socjalni odbywali szkolenia z zakresu problematyki bezdomności. Idąc 

tropem braków w dokumentacji, należy wskazać, że Ośrodek nie określił – a przynajmniej nie 

podał do publicznej wiadomości – procedur postępowania z osobami pozostającymi bez 

miejsca mieszkalnego, np. w okresie bardzo złych warunków atmosferycznych. 

c) finanse 

Analizie poddane zostało złożone z 81 stron sprawozdanie z wykonania budżetu 

gminy Nowe za 2010 rok. Wynika z niego, że po stronie dochodów znalazło się 22.393.511 

PLN, zaś wydatków 25.735.041 PLN. Należy jednak dodać, że „w okresie sprawozdawczym 

budżet gminy został po stronie dochodów zwiększony o kwotę 2.268.722,07 PLN, natomiast 

po stronie wydatków zwiększony o kwotę 3.368.722,07 PLN”. Zmiany wynikały m. in. ze 

zmian z tytułu dotacji celowych, np. jej zwiększenia na realizację Rządowego Programu 

pomocy państwa w zakresie dożywiania. Z informacji zamieszczonych w Dziale 852 (Pomoc 

Społeczna) zawierającym informacje o dotacjach celowych na zadania zlecone gminie, 

zadania własne gminy i dochody własne za świadczone usługi opiekuńcze wynika, że w 

ramach dotacji zadania pomocy społecznej zostały w roku 2010 obliczone na 5.582.429 PLN, 

a wykonano 5.617.357 PLN (tj. 100,6%). 39.100 PLN przeznaczono na składki na 

20 


Europejskiej 


ubezpieczenia zdrowotne (wykonano 38.258 PLN), 499.689 PLN – na zasiłki i pomoc w 

naturze (wykonano w 100%), a 253.192 – na zasiłki stałe (wykonano w 100%). Na działania 

Miejsko-Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Nowem zaplanowano dotację w 

wysokości 200.530 PLN, wykonano zaś ją sumą 200.758 PLN (różnica pokryta z dochodów 

własnych). Pozostała działalność miała być finansowana kwotą 543.150 PLN, z czego 

wykonano ten plan w 97,9%, tj. 531.836 PLN. Ponad 70% tej kwoty wykorzystano na 

realizację rządowego programu dożywiania. Reszta została przekazana ofiarom powodzi. Ze 

sprawozdania nie wynika, jakoby z tych środków udzielano schronienia osobom 

potrzebującym. W dziale 853 (Pozostałe Zadania w Zakresie Polityki Społecznej) 

zamieszczona została informacja o przeznaczeniu środków w wysokości 443.014,07 PLN 

(wykonanie na poziomie 411.848,32 PLN) na realizację trzech działań. Jedno z nich to tytuł 

wspomnianego projektu PO KL „A jak Aktywność…” (174.567.07 PLN po stronie środków 

zaplanowanych i wykonanych). Poddając bardziej szczegółowej analizie wydatki gminy w 

2010 roku, warto zauważyć, jakie kwoty przeznaczono na dziedziny istotne z punktu 

widzenia prewencji bezdomności czy pomocy osobom bezdomnym: 

a. 767.419,28 PLN zaplanowano na dodatki mieszkaniowe, 

b. 390.857,15 PLN na utrzymanie punktu usług opiekuńczych, 

c. 59.602 PLN na prace społecznie użyteczne, 

d. 7.707,65 PLN na utrzymanie jadłodajni i wydawanie żywności oraz 

e. 43.113 PLN na schroniska dla bezdomnych. 

Ta ostatnia kategoria może pozostawać w związku ze współpracą Nowego z położonymi 

nieopodal miejscowościami w zakresie sprawowania pomocy osobom bezdomnym 

oryginalnie pochodzących z Nowego. Trudno jednak wnioskować, jak faktycznie wydatkowe 

są w/w środki. Poza dotacją celową, gmina z własnych środków dofinansowywała: 

a. wypłaty zasiłków celowych i pomocy w naturze (42.558 PLN) [razem z dotacją: 

543,529,07 PLN], 

b. zasiłki stałe (13.877,77 PLN) [razem z dotacją: 267.072 PLN], 

c. utrzymanie Miejsko-Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej (452.579,65 PLN) 

[razem z dotacją: 687.030 PLN]: 

� 576.455,57 PLN przeznaczono na wynagrodzenia i pochodne, 

� 10.436,49 PLN na świadczenia socjalne oraz 

� 66.445,59 PLN na wydatki rzeczowe. 

Z danych zamieszczonych w kwestionariuszu za rok 2010 wypełnionym przez 

Miejsko-Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Nowem wynika, że zasiłek stały przyznano 

97 osobom (łączna kwota wsparcia wyniosła 267.070 PLN) – w 7 przypadkach pomoc trafiła 

do osoby bezdomnej (wsparcie: 26.743,12 PLN; 10% ogólnie udzielonego wsparcia). Zasiłki 

okresowe otrzymały 334 osoby (499.689 PLN), ale nie trafiały one do bezdomnych. 

Dziewięcioro spośród nich uzyskało natomiast zasiłki celowe, w łącznej kwocie 2594,58 PLN 

(0,55% ogólnie udzielonego wsparcia, tj. kwoty 463.354 PLN) – przeznaczono je przede 

wszystkim na pomoc rzeczową w ramach realizacji wieloletniego programu „Pomoc państwa 

w zakresie dożywiania”, ale też na schronienie. Posiłki na kwotę 128.794 wydawano 302 

osobom, w tym 9 bezdomnym (wsparcie: 4755,58 PLN; 3,7% ogólnie udzielonego wsparcia). 

Świadczono pomoc w zakresie usług opiekuńczych (49 beneficjentów) i jednokrotnie 

sprawiono pogrzeb – nie skorzystała z tej formy żadna osoba bezdomna. Eksmisją objęto 4 

21 


Europejskiej 


pełne rodziny (łącznie 7 osób) i jedną osobę samotną, zawsze eksmitując je do lokalu 

socjalnego/zastępczego. 

Gmina realizuje Rządowy Program „Posiłek dla Potrzebujących”, przeznaczając nań 

160.000 PLN i otrzymując z budżetu wsparcie w wysokości 380.000 PLN. Z tej pomocy 

finansowane były obiady dla dzieci w szkołach, obiady wydawane w jadłodajni i pomoc 

w formie żywności odbieranej w sklepach. Na zasiłki celowe na dofinansowanie zakupu 

żywności wydano 389.806 PLN, przy czym pomocą objęto 425 rodzin (wsparcie miesięczne 

między 30 a 400 PLN, w zależności od ilości osób w rodzinie). 26.753 PLN przeznaczono na 

zasiłki na żywność odbieraną w sklepach, a koszt wydawanych w jadłodajni obiadów wyniósł 

46.927 PLN. W okresie sprawozdawczym korzystało z tego wsparcia 49 osób, a koszt obiadu 

z dowozem wynosił 3,94 PLN (nieścisłość w stosunku do danych z MPiPS-03 [wskazanie na 

45 osób]). Na zasiłki celowe gmina dysponowała środkami w wysokości 42.558 PLN. 

Interpretując dostępne w sprawozdaniu MGOPS statystyki, warto zwrócić uwagę na fakt, że 

w roku 2010 wnioski o świadczenia z funduszu alimentacyjnego złożyło 85 rodzin – 

wypłacono im świadczenia na łączną kwotę 350.469 PLN – a 21.840 PLN przeznaczono na 

zasiłki celowe na opał (ze wsparcia skorzystały 182 rodziny). Szczególnie istotna jest 

informacja doprecyzowująca szczegóły pobytu bezdomnych z Nowego w gminach 

ościennych. W roku 2010 za przebywanie 17 osób w schroniskach w Smętowie i Grudziądzu 

zapłacono 43.113 PLN. 

Na realizację wspomnianego projektu Aktywizacja Społeczna i Zawodowa Osób 

Zagrożonych Wykluczeniem Społecznym” przeznaczona została kwota w wysokości 195.047 

PLN (wkład własny gminy: 20.479 PLN). 

d) metodologiczna oraz merytoryczna ocena diagnozy bezdomności 

Analizując całość dokumentacji dla Nowego, daje się zauważyć skromna liczba 

bezpośrednich odniesień do problematyki bezdomności. O bezdomności się pisze, ale nie we 

wszystkich dokumentach, a jedynie sporadycznie odniesienia są bezpośrednie. Może wynikać 

to z faktu, że na terenie gminy nie ma spójnej strategii radzenia sobie z problemem 

bezdomności, od fazy profilaktyki po wsparcie w zakresie wychodzenia ze stanu 

nieposiadania miejsca do mieszkania. Z dokumentów nie wynika w sposób czytelny, jaka jest 

relacja bezdomności do innych problemów społecznych. Najbardziej wartościowym źródłem 

jest Oferta Partnerstwa Lokalnego, standardowo nieprzewidziana do analizy w założeniach 

metodologicznych. Gmina boryka się z trudnościami natury socjo-ekonomicznej. Głównym 

problemem w Nowem jest bezrobocie, z którym walka jest nadrzędnym celem lokalnych 

władz. Inne problemy społeczne znajdują się w cieniu pozostawania bez pracy, choć 

niewątpliwie także w zakresie tych innych problemów, w tym bezdomności, Nowe 

skorzystałoby na możliwości realizacji wsparcia umocowanego w spójnych założeniach 

dobrze zaprogramowanej polityki społecznej. O dotychczasowych planach i programach 

można przeczytać jako o założeniach, pewnych wizjach, które można by zaimplementować. 

Brakuje natomiast informacji nt. faktycznych działań w tym zakresie czy danych o 

skuteczności podejmowanych aktywności pomocowych. 

Problemem Nowego jest brak placówek – poza jadłodajnią – które mogłyby oferować 

wsparcie osobom bezdomnym. Brakuje też podstawowej diagnozy dotyczącej tego, ilu 

bezdomnych faktycznie jest na terenie Nowego i okolicznych gmin. W dokumentach są też 

nieścisłości, ilu osobom zaoferowano wsparcie w roku 2010. Bazując na źródłach, 

odczytujemy, że pomoc świadczona jest mężczyznom. Nie można określić, czy wsparcie 

22 


Europejskiej 


otrzymują też kobiety i jak ta sytuacja zmienia się na przestrzeni lat. Na obecną trudną 

sytuację Nowego w zakresie pomocy osobom bezdomnym wpływ miało niewątpliwie 

zamknięcie w roku 2009 noclegowni. Nieliczni zgromadzeni tam podopieczni „wyszli na 

ulicę”, co spowodowało, z jednej strony, pogorszenie ich sytuacji życiowej, z drugiej zaś 

społecznej percepcji bezdomnych, powszechnie źle tolerowanych w społeczności lokalnej. 

Ich liczba może zacząć maleć lub przynajmniej nie będzie rosnąć, o ile w gminie 

podejmowane będą skuteczne działania mające na celu zmniejszenie ryzyka eksmisyjnego 

(aktualnie pisze się o faktycznym braku możliwości wsparcia sytuacji lokalowej) i walkę z 

uzależnieniami, przede wszystkim problemem alkoholowym. 

W Nowem realizowany jest projekt aktywizacji zawodowej skierowany do 

bezrobotnych kobiet, w ramach którego prowadzone są warsztaty edukacyjne, spotkania 

terapeutyczne, zajęcia coachingowe czy kursy zawodowe. Poza grupą 30 beneficjentów tego 

programu (za rok 2010) nie jest świadczone specjalistyczne poradnictwo (prawne, 

psychologiczne, rodzinne), interwencja kryzysowa czy praca socjalna. Prawdopodobnie nie 

korzystają z niej osoby bezdomne. Z dokumentów nie wynika, czy w Nowem pracują 

streetworkerzy, psychologowie, pedagodzy czy terapeuci, którzy mogliby oferować swoje 

wsparcie osobom potrzebującym. Prowadzone są natomiast działania o charakterze de facto 

prewencyjnym, jeśli chodzi o bezdomność. Gmina wydaje bowiem pieniądze na dodatki 

mieszkaniowe, utrzymanie punktu usług opiekuńczych, program prac społecznie użytecznych 

czy wspomnianą jadłodajnię. Statystyk na temat osób bezdomnych nie prowadzi policja. Nie 

ma też odniesień do problematyki bezdomności w Statucie Gminy Nowe i regulaminie 

organizacyjnym Urzędu Gminy w Nowem. Nie funkcjonuje komórka odpowiedzialna za 

sprawy osób bezdomnych i obowiązki w tym zakresie nie są formalnie przypisane 

pracownikom MGOPS. Nie podano do publicznej wiadomości, jakie są procedury 

postępowania z osobami pozostającymi bez miejsca mieszkalnego, np. w okresie bardzo złych 

warunków atmosferycznych. 

W oparciu o przeanalizowany materiał i z uwagi na jego wysoki poziom ogólności i 

niewystarczającą szczegółowość, trudno weryfikować jaka jest jego spójność z istniejącymi 

dokumentami strategiczno-rozwojowymi na poziomie województwa czy kraju lub jak te 

źródła mają się do obowiązujących aktów prawnych. Lokalnie o bezdomności pisze się jako o 

zjawisku, z którym należy walczyć, ale który w hierarchii najistotniejszych problemów 

społecznych zajmuje 6. miejsce (spośród siedmiu wskazanych). O ile zauważa się związki 

bezdomności z złą sytuacją mieszkaniową i alkoholizmem, nie analizuje się przyczyn 

zjawiska w bardziej pogłębiony sposób, tj. z uwzględnieniem większej liczby czynników i, 

przede wszystkim, w sposób bardziej systematyczny. 

5. POSTRZEGANIE BEZDOMNOŚCI JAKO LOKALNEGO PROBLEMU 

SPOŁECZNEGO Z PERSPEKTYWY KLUCZOWYCH INFORMATORÓW 

Niniejsza część raportu została opracowana w oparciu o przeprowadzone rozmowy z 

pięcioma osobami zaangażowanymi w realizację działań związanych ze wsparciem i 

zabezpieczeniem osób bezdomnych na terenie gminy Nowe. Byli to reprezentanci sektora 

instytucji publicznych, sektora organizacji pozarządowych jak i służb mundurowych (policji). 

Rozmowy przeprowadzono w dniu 22 listopada 2011 roku. Rozmówcy dobrani zostali w taki 

sposób, aby można było uzyskać informacje o zagadnieniach związanych z samym 

zjawiskiem bezdomności na terenie gminy jak i informacje o systemie wsparcia społecznego - 

w szczególności osób bezdomnych. Sposób doboru osób do badania miał w swym zamyśle 

23 


Europejskiej 


zapewnić również odpowiedni poziom rzetelności przekazywanych informacji będących w 

polu zainteresowania badawczego. W proces organizacji badania oraz dobór osób 

zaangażowani byli przedstawiciele lokalnych podmiotów udzielających wsparcia osobom 

bezdomnym. Tok każdego z wywiadów podporządkowany był scenariuszowi opracowanemu 

w oparciu o wytyczne Zespołu Badawczego i realizowany był z zachowaniem ustalonej w 

wytycznych metodologii. 

5.1. Ogólna charakterystyka barier (problemów) społecznych na obszarze, na którym 

zawiązane zostało Partnerstwo Lokalne (ujęcie z wypowiedzi osób kluczowych 

dla systemu wsparcia osób bezdomnych). 

a) hierarchia problemów społecznych w ujęciu osób kluczowych 

Większość osób wypowiadających się podczas wywiadów wskazywała na bezrobocie jako 

główny problem dotykający społeczność lokalną Nowego: „jesteśmy jedną z bardziej 

zagrożonych gmin stopą bezrobocia z uwagi na to, że po prostu przemysł u nas powoli upadł, 

a nasza struktura gminy jest strukturą wiejską i cały obszar wiejski to są byłe środowiska 

popegieerowskie, które jak gdyby gdzieś tam pozostały z tyłu podczas tej całej transformacji.” 

Do załamania rynku pracy w Nowem doszło po upadku fabryki mebli – jednego z głównych 

pracodawców obecnego w gminie od wielu lat. W szczytowym okresie fabryka zatrudniała 

około 1000 osób. Zdarzały się jednak inne ujęcia głównych problematyk społecznych 

Nowego. Jeden z respondentów wskazał jako główny problem „nierobotność”: „wszyscy 

najprawdopodobniej mówią, że to jest bezrobocie, ja z tą koncepcją się nie zgadzam, ja bym 

to zdefiniował, że to jest nierobotność i to jest główny problem, a to jest różnica w mojej 

opinii”; „niechęć do podejmowania aktywności zawodowej”; „ludzie tutaj są niechętni do 

pracy”. „Drugi problem, który bezpośrednio za nim idzie to jest niezaradność, wynikająca 

właściwie z pierwszego problemu. Trzeci problem to jest niepełnosprawność, tu są jakby dwa 

bieguny niepełnoprawności: niepełnosprawność właściwa i niepełnosprawność wmawiana 

przez instytucje, bo niestety mamy do czynienia tutaj z taką patologią, gdzie bardzo łatwo jest 

zostać niepełnosprawnym i uzasadnić swoją nierobotność. To jest duży problem dla 

pracowników socjalnych”. Z zestawienia dwóch wyżej przytoczonych wypowiedzi dotyczących 

bezrobocia wyłania się porządek dwóch możliwych perspektyw opisów zjawisk społecznych 

zachodzących w Nowem. W pierwszej z nich (perspektywa zewnętrzna) wskazywane są obiektywne 

fakty, które kształtują kondycję lokalnej społeczności. Opisane są zmiany gospodarcze generujące 

bezrobocie i wywołujące konkretne zjawiska np. migrację ludności w poszukiwaniu zatrudnienia w 

innych miejscach regionu. Z drugiej strony wypowiedź kreśląca nastawienie społeczne, czy 

specyficzne postawy adaptacyjne obserwowane wśród mieszkańców Nowego, klientów systemu 

pomocy społecznej (perspektywa wewnętrzna). Pomimo tego, że druga przytoczona wypowiedź 

niejako sama stawia się w opozycji do wyrażanych powszechnie opinii, że głównym problemem jest 

bezrobocie, to należałoby raczej zauważyć, że treści nie antagonizują się a raczej uzupełniają. 

Pokazują, że upadek dużej firmy i inne towarzyszące temu zmiany powodowały realny wzrost 

bezrobocia. W takiej sytuacji następowały różne reakcje społeczności lokalnej – część mieszkańców 

reagowała konstruktywnym zachowaniem (zmiana miejsca zamieszkania, poszukiwanie pracy w 

innych miejscach, być może własna działalność gospodarcza), inna część natomiast uległa procesowi 

biernego korzystania z oferowanej pomocy i uzależniła się niejako od lokalnego systemu 

zabezpieczenia społecznego. Ta druga grupa z racji swojej obniżonej mobilności, niskiej motywacji do 

zmian i z racji długoletniej adaptacji do egzystencji na minimalnym poziomie aspiracji życiowych 

stanowi główną grupę odbiorców systemu wsparcia Nowego. 

24 


Europejskiej 


W rozmowach ponadto zwracano uwagę na zjawisko emigracji zarobkowej młodego 

pokolenia („młodzi stąd uciekają”) oraz brak dopływu do lokalnej społeczności młodych 

osób: „jest to małe miasteczko, jest to środowisko hermetyczne i to jest też pewien 

mankament, gdzie z jednej strony jest dla starszych osób duże poczucie bezpieczeństwa, bo 

mogą wieczorami się poruszać, wiadomo jeden drugiego zna, mało tego są koligacje 

rodzinne, więc czują się bezpiecznie, ale z drugiej strony brak tej świeżej krwi, napływu 

nowych ludzi, nowego spojrzenia, nowych kierunków, otwarcia się na potrzeby obecnego 

rynku.”. Powyższa wypowiedź dotyka istotnego problemu, jaki wiąże się z zagadnieniem zmian 

społecznych w małych środowiskach, a mianowicie pokazuje pewnego rodzaju dychotomię potrzeb 

społecznych: po jednej stronie opisane zostały takie cechy społeczności Nowego jak niewielki dystans 

pomiędzy jej członkami - wszyscy się znają, są ze sobą skoligaceni. Cecha ta pozwala zaspokoić 

poczucie bezpieczeństwa i identyfikacji z szerszą grupą społeczną. Pozwala tez żywić nadzieję 

członkom takiej społeczności, że w obliczu kryzysu nie będą zostawieni sami sobie. Cechy te mogą 

powodować jednak również negatywne skutki takie, jak pewnego rodzaju zamknięcie (hermetyczność) 

na to co nowe – na nowe idee, rozwiązania, sposób życia, nowych ludzi. W tym kontekście 

przywołano przeciwstawne potrzeby zmiany, odświeżenia, rozwoju i podążania za wyzwaniami 

obecnego czasu. W sytuacji, w której większość społeczności bardziej przywiązana jest do wartości 

bezpieczeństwa, przewidywalności i skoncentrowana jest na utrzymaniu ich, przeprowadzanie 

jakichkolwiek zmian może napotykać na duży opór, czy wręcz może być niemożliwa. Dlatego też 

wymogiem skutecznego oddziaływania jest dostosowanie odpowiedniego tempa zmian (ewolucja 

raczej niż rewolucja) i doprowadzanie do odpowiedniego rozumienia i podzielania przekonania o 

konieczności ich wprowadzenia. 

Relacjonowano, że widoczne jest starzenie się społeczności Nowego. Tę relację należałoby 

wzmocnić systematycznym rozpoznaniem zmian w strukturze demograficznej Nowego. Faktyczne 

zwiększanie się udziału seniorów w ogóle populacji może mieć doniosłe skutki, również w 

odniesieniu do sytuacji osób bezdomnych. Po pierwsze sam proces starzenia się populacji może 

dotykać bezpośrednio grupę osób bezdomnych. W takiej sytuacji należałoby się przygotować na 

profilowanie usług realizowanych w odniesieniu do osób bezdomnych pod kątem potrzeb, jakie 

zgłaszane są przez bezdomnych seniorów i ujawniane w procesie wsparcia tej grupy. Po drugie efekt 

ekonomiczny, jaki niesie za sobą konieczność zwiększania wymiaru wsparcia seniorów (nie 

bezdomnych) może powodować zmniejszanie dostępnych zasobów finansowych np. na inwestycje w 

infrastrukturę w systemie wsparcia osób bezdomnych. Formy zabezpieczające całodobową opiekę i 

pielęgnację są jednymi z najbardziej kosztownych form wsparcia społecznego. W społecznościach 

starzejących się niezmiernie wartościowe stają się inicjatywy animacji wsparcia sąsiedzkiego, 

wolontariatu czy alternatywnych dla domów pomocy społecznej form świadczenia opieki. W tym 

kontekście alarmująca staje się informacja, że oferta usług opiekuńczych, jaką jest w stanie 

zapewnić gmina, nie pokrywa zgłaszanych i identyfikowanych potrzeb lokalnych. Z 

zagadnieniem starzenia się populacji Nowego wiązano również problematykę osamotnienia w 

środowiskach osób starszych. 

Wskazywano również na fakt wieloletniego pozostawania wielu osób w systemie pomocy 

społecznej: „całe rodziny, pokolenia obecnie są już beneficjentami naszego ośrodka pomocy 

społecznej”. Informacje o długoletnim korzystaniu ze świadczeń pomocy społecznej zawsze powinny 

być wnikliwie analizowane. Z faktem pozostawania przez wiele lat w systemie pomocy społecznej 

zawsze wiążą się bardzo niekorzystne zjawiska. Z jednej strony utrwalanie postaw bierności 

społecznej i ciągłe obniżanie aspiracji egzystencjalnych wśród osób korzystających z pomocy. W tym 

kontekście pojawia się również inne bardzo niekorzystne zjawisko – dziedziczenie biedy. Wzrastanie 

nowego pokolenia w ramach wzorców przekazywanych przez rodziców – klientów pomocy 

społecznej. Jest również druga strona negatywnych skutków długoletniego korzystania osób i rodzin 

ze wsparcia pomocy społecznej. Do takiego stanu rzeczy adaptują się również struktury pomocowe. 

Pracownicy socjalni w pierwszym odruchu próbują doprowadzać do znaczących zmian, później w 

25 


Europejskiej 


obliczu niepowodzeń następuje powolne wypalanie się i frustracja i w końcu pełna adaptacja do tego 

specyficznego układu trwania w minimalnym wsparciu i minimalnych wymogach/ potrzebach. 

Sposobów radzenia sobie z tymi zjawiskami należy poszukiwać w technikach animacji pracy 

zespołowej, superwizji, zarządzania zmianą. Być może warto byłoby również posegmentować 

odbiorców wsparcia względem ich potencjału i motywacji do zmian oraz zredefiniować sukces w 

pracy ze środowiskiem – nie koniecznie musi on być tożsamy z pełną samodzielnością osób. W 

perspektywie oddziaływania na środowiska być może należałoby zaimplementować metody 

animowania społeczności lokalnych i wykorzystania raczej potencjału do zmiany tkwiącego w 

szerszych grupach/ osiedlach/ terytoriach. 

Do charakterystyki sytuacji społecznej w Nowem można wykorzystać również 

wypowiedź pokazującą specyfikę postaw, jakie można zaobserwować w Nowem tzw. 

„małomiasteczkowość – trudno tych ludzi zmieniać”. Owa postawa polega na dużym 

poziomie bierności życiowej, braku motywacji do zmian i braku chęci uczestnictwa w 

proponowanych inicjatywach. Często bardzo duży wysiłek osób, które chcą poprawić 

sytuację społeczną w Nowem nie przynosi prawie żadnych rezultatów - „cokolwiek tutaj 

robić to właściwie jest to robota na ugorze”. Czasami pojawia się wśród osób 

zaangażowanych we wsparcie mieszkańców Nowego wrażenie, że podopiecznym zależy 

tylko na otrzymaniu świadczeń pieniężnych. 

Następnym problemem wskazywanym przez rozmówców dotykającym mieszkańców 

Nowego jest alkoholizm: „myślę że nadużywanie alkoholu jest dosyć dużym problemem”. 

Jedna z osób udzielających informacji zauważyła w tym obszarze uwydatnianie się zjawiska 

szkodliwego picia kobiet: „szczególnie dla mnie zaczyna być niebezpieczne picie kobiet w 

domu, takie samotne”. Tendencję tego typu zaobserwować można po tym, że coraz większa 

liczba dzieci, które obejmowane są różnego rodzaju formami wsparcia i inicjatywami nie są 

zadbane i zaopiekowane w odpowiedni sposób: „to widać po tym jak dzieci są zaniedbane, bo 

póki kobieta w miarę trzyma ten dom, bo póki tylko mężczyzna pije to jakoś te dzieci 

funkcjonują (…), ale jak już kobiety zaczynają to faktycznie widać po dzieciach”. Alkoholizm 

wskazywany był często jako przyczyna bezdomności. Aby w pełni zrozumieć wymiar 

problematyki nadmiernego spożywania alkoholu i alkoholizmu w Nowem, należy tę informację 

powiązać z wypowiedziami charakteryzującymi lokalną społeczność. Wcześniej przytaczane były 

wypowiedzi mówiące o małomiasteczkowości, hermetyczności, dużym poziomie bierności oraz 

specyfice lokalnego rynku pracy. Wszystkie te elementy mogą mieć wpływ na utrwalanie wzorców 

picia i pogłębiania się negatywnych zjawisk z tym związanych. Do tego należy jeszcze zwrócić uwagę 

na powszechność przyzwolenia społecznego na nadużywanie alkoholu i picia destruktywnego. W tzw. 

środowiskach popegieerowskich ten poziom przyzwolenia społecznego był zawsze bardzo wysoki – w 

niektórych wręcz stawał się normą społeczną. Taki kontekst uzmysławia skalę problemu i złożoność 

tego zjawiska. Z alkoholizmem wiąże się również problematyka marnotrawienia świadczeń 

przyznawanych w ramach pomocy społecznej i braku skuteczności pracy socjalnej w sytuacji 

pozorowanego przez klientów podejmowania terapii i fasadowej motywacji do leczenia się. 

Kolejnym problemem, jaki zdefiniowano w rozmowach z kluczowymi osobami systemu 

wsparcia osób bezdomnych jest problem mieszkaniowy – nie powstają nowe zasoby 

mieszkaniowe - „jedyne co my dzielimy to wtedy, kiedy nastąpi zgon, w naturalny sposób się 

mieszkanie zwolni”. Problem mieszkaniowy to również zjawisko przeludnienia mieszkań. 

Wielopokoleniowe rodziny zamieszkują w małych lokalach. W takich sytuacjach o wiele 

łatwiej dochodzi do konfliktów między mieszkańcami i do sytuacji ich ostatecznego 

rozwiązania w postaci wymuszenia opuszczenia lokum przez słabszą stronę sporu. Jako 

przyczynę tego stanu jeden z rozmówców wskazał „wieloletnią, złą politykę mieszkaniowa 

samorządu”. Owa polityka zawierała w sobie błąd braku systemowego egzekwowania przez 

gminę należności od mieszkańców zajmujących lokale gminy. Doszło do pewnego rodzaju 

26 


Europejskiej 


degradacji poczucia obowiązku płacenia czynszów i jednocześnie utrwalania bezkarności 

takich postaw wśród osób zajmujących lokale gminne: „tak naprawdę, system, czyli my, 

samorząd, przyłożył bardzo mocno rękę do stanu zachowań lokatorów, czyli przyzwyczajenie 

do tego, że nie ma sankcji za niepłacenie czynszu. My obserwujemy patologię taką, że rodzina 

ma czynszu 50 zł. i go nie płaci. (…) Dlatego nie płaci go, bo sąsiad nie płaci. Natomiast 

równolegle wsparcie w postaci dotacji mieszkaniowych idą cały czas np. przez pół roku, czy 

przez rok i nie płacisz czynszu a dotacje masz, czyli dostajesz dotację mieszkaniową ale ją 

przeżerasz, ale ona jest przez cały czas przyznawana.” Gwałtowna zmiana tej polityki 

mogłaby wzbudzić niezadowolenie społeczne i realny wzrost eksmisji z lokali gminnych. 

Gminy nie stać również na znaczące inwestycje, które powiększałyby zasób mieszkaniowy 

dostępny dla mieszkańców Nowego. 

b) znaczenie (ranga) bezdomności wśród problemów społecznych gmin/y oraz stosunek 

do bezdomności przedstawicieli instytucji zajmujących się rozwiązywaniem 

problemów społecznych i lokalnych elit 

Większość rozmówców nie lokowała bezdomności na pierwszych miejscach w rankingu 

problemów społecznych Nowego stawiając przed nią np. problemy rynku pracy, te związane 

ze starzeniem się społeczności czy uzależnieniem od alkoholu, jednakże w relacjach osób 

badanych bezdomność powoli zaczyna być w Nowem widoczna i jako zjawisko jest dotkliwa 

z punktu widzenia kosztów społecznych i finansowych. Jeden z respondentów upatrywał w 

bezdomności większy problem: „w tej chwili, no już tak dotkliwie wpływa kwestia 

bezdomności, jest to już w tej chwili zasadniczy problem z uwagi na to, że sytuacja 

ekonomiczna wymaga tego żeby liczyć każdą złotówkę”. 

Wywiady nie dostarczyły jasnej informacji o stosunku władz lokalnych do samej bezdomności. 

Pośrednio z wypowiedzi na temat współpracy z władzami lokalnymi wynika, że problem ten jest 

dostrzegany i przyjmowane są argumenty związane z koniecznością inwestycji gminy również w ten 

obszar wsparcia. Władze lokalne zmieniły się w wyniku ostatnich wyborów a jej reprezentanci są w 

dość bliskich relacjach z niektórymi osobami zaangażowanymi w działalność społeczną (w tym 

pomoc osobom bezdomnym). Taki stan rzeczy powoduje, że istnieje dość dobry przepływ informacji i 

idei związanych z planowaniem systemu pomocy osobom bezdomnym pomiędzy władzami lokalnymi 

i jednostkami gminy odpowiedzialnymi za wspieranie osób bezdomnych. Wyrazem tej relacji i 

stosunku władz lokalnych do problematyki bezdomności może być fakt pojawienia się środków w 

budżecie OPS na remont budynku gminy na cele mieszkań chronionych. Nie odnotowano również w 

żadnej z wypowiedzi informacji o negatywnym podejściu do zjawiska bezdomności jakiejkolwiek 

instytucji gminnej czy osób reprezentujących władze Nowego. 

Trudno też doszukiwać się informacji na temat stosunku do bezdomności innych instytucji. 

Organizacja pozarządowa, która angażuje się we wsparcie osób bezdomnych na terenie Nowego 

tworzona jest przez pracowników OPS, którzy podchodzą do tego zjawiska ze zrozumieniem i 

motywacją do angażowania się w pracę na rzecz nowych rozwiązań. Jedynie w sposób pośredni 

można wnioskować o nieco innym podejściu do tego zjawiska policji w Nowem. Jej przedstawiciel 

pozostawił raczej wrażenie neutralnego podejścia do bezdomności opartego o konieczność wykonania 

konkretnych przepisów i wytycznych. 

c) charakter bezdomności ocena skali zjawiska bezdomności w gminie/ach zdaniem 

respondentów (także u ujęciu dynamicznym) 

Głównym źródłem informacji o sytuacji Nowego w obszarze bezdomności (i szerzej 

sytuacji społecznej gminy) jest analiza statystyczna danych płynących ze sprawozdań 

27 


Europejskiej 


generowanych przez jednostki organizacyjne gminy (głównie przez ośrodek pomocy 

społecznej) - „mamy zrobioną diagnozę, robiliśmy diagnozę w kierunku takim, żeby 

kierunkować naszą pracę, nasze działania, z podziałem, z wyszczególnieniem, który problem 

jest najważniejszy (…) na podstawie naszej pracy, ośrodka pomocy, komisji przeciwdziałania 

alkoholizmowi”; „na podstawie corocznego sprawozdania, pod koniec roku, gdzie są te 

osoby ilościowo określone”. W sytuacji Nowego (niewielka gmina, z niewielką liczbą podmiotów 

zaangażowanych w problematykę wsparcia osób bezdomnych oraz małą populacją osób bezdomnych) 

taki stan rzeczy mógłby zaspokajać podstawową potrzebę rozpoznania cech lokalnej bezdomności. 

Jednakże musiałaby jednocześnie zaistnieć pewność, że wszystkie osoby bezdomne i te będące w 

bezpośrednim zagrożeniu bezdomnością trafiają do Ośrodka Pomocy Społecznej. Wywiady z 

kluczowymi osobami dostarczyły niestety informację o nie do końca rozpoznanej grupie środowisk 

zamieszkujących lokale będące własnością powiatu. Wiemy również o powszechnej zasadzie 

niepłacenia czynszów za mieszkania gminne. Taki stan rzeczy powoduje, że dane ze sprawozdań i 

statystyk OPS nie mogą być wystarczające dla pełnego zobrazowania zjawiska. Konieczne byłoby 

zaplanowanie badań środowisk znajdujących się w bezpośrednim zagrożeniu bezdomnością 

(zamieszkujących lokale w nieuregulowanym statusie prawnym bądź te z dużymi kwotami zadłużeń). 

Poskładanie co najmniej tych dwóch źródeł informacji może dać zbliżony do realnego obraz 

problematyki bezdomności w Nowem. 

Jeden z rozmówców zwrócił uwagę na fakt różnic obrazu bezdomności, jakie obserwować 

można w zależności od wielkości środowisk w jakich osoby bezdomne funkcjonują: 

„bezdomność małomiejska to jest nieznany jeszcze problem albo mało znany i zupełnie się 

różni od bezdomności wielkomiejskiej”. Czas jaki został przeznaczony na wywiad nie 

pozwolił rozwinąć tej kwestii. Wydaje się rzeczą istotną określenie jakościowych różnic 

pomiędzy zjawiskami bezdomności w małych i wielkich miastach zarówno dla systemu 

wsparcia osób bezdomnych w Nowem (powstałby wtedy kompletny szkic diagnostyczny 

lokalnej bezdomności pozwalający na wypracowanie lokalnych standardów wspierania osób 

bezdomnych) jak również dla standaryzacji systemów wychodzenia bezdomności w wielkich 

miastach. 

Z przeprowadzonych rozmów wynika, że osoby bezdomne funkcjonujące na terenie 

gminy Nowe to osoby najczęściej w wieku około 40, 50 lat. Większość z tych osób nadużywa 

alkoholu. Grupa osób egzystujących w przestrzeniach niemieszkalnych Nowego stanowi 

mniejszą część ogółu osób bezdomnych „tych jest mniej, tych którzy są na ulicach” niż tych 

w zagrożonych lokalach. Osoby bezdomne nie są w Nowem anonimowe – są to osoby znane 

po nazwisku bądź „ksywie”, „w sumie wszyscy ich znają”. Część osób bezdomnych posiada 

orzeczony stopień niepełnosprawności, jednak wiele osób byłaby zdolna do aktywizacji 

zawodowej i usamodzielnienia. W końcówce lat dziewięćdziesiątych (rok 1998) wsparciem 

ośrodka pomocy społecznej objęte były 2-3 osoby bezdomne. W tym czasie bezdomność 

kojarzona była głównie z sytuacjami pozostawania bez dachu nad głową, w latach 2000-2002 

obserwowany był napływ osób do bezdomności. Jeden z rozmówców kojarzył ten fakt ze 

zmianami legislacyjnymi dotyczącymi procedur eksmisyjnych w latach 90-tych. W tym 

czasie odnotowywano do 10 osób bezdomnych korzystających ze wsparcia. Zjawisko 

bezdomności było przez długi czas ukryte. Nastąpił w pewnym czasie przełom w interpretacji 

sytuacji mieszkaniowej niektórych osób: „Sami zaczęliśmy zauważać, że tak naprawdę ten 

problem nie dotyczy tylko tych osób, które zostały bez dachu nad głową, ponieważ mamy tutaj 

sporo osób, które mamy gdzieś poumieszczane np. mieszkają kątem w warsztatach terapii 

zajęciowej”. Obecnie liczba osób bezdomnych waha się w okolicach od 10 do 20 w okresie 

zimowym. Na przestrzeni ostatnich lat liczba osób bezdomnych w Nowem podwoiła się. 

Choć z punktu widzenia ogólnej liczebności populacji osób bezdomnych zjawisko nie jest 

28 


Europejskiej 


wyjątkowym problemem Nowego to podwojenie populacji na przestrzeni kilku lat pokazuje 

dużą dynamikę tego zjawiska i jego wyjątkowość w tym wymiarze. 

W wątku rozmów o przyczynach bezdomności w Nowem pojawiały się takie zjawiska jak 

alkoholizm: „wchodzenie w tą bezdomność, to jest problem związany w 98 procentach z 

alkoholem oczywiście. Z moich obserwacji wynika, że najpierw były alkoholikami”, 

pojawiające się na tym tle konflikty w rodzinach, przemoc: „spora część to są też … 

alkoholizm (…), po prostu rodzina w końcu podjęła decyzję o tym, że tą osobę należy 

eksmitować, należy wymeldować, bo tak naprawdę nic się nie da z nią zrobić”; „to już jak 

gdyby pociąga za sobą łańcuszek tych spraw, że tak: jest rozpad rodziny, eksmisja, jakiś lokal 

zastępczy, poszukiwanie tego lokalu i to już jest ten finał”. Ubożenie społeczności Nowego 

również wskazywane było jako przyczyna bezdomności. Bezpośrednimi przyczynami 

bezdomności są egzekucje zadłużenia mieszkań w formie eksmisji (brak możliwości spłaty 

długów) oraz konieczność opuszczenia domu z powodu konfliktów rodzinnych na tle 

zarobkowym: „mieszkają pokoleniowo, jeżeli ty nie masz tej pracy, nic nie robisz, to wynoś 

się z tego domu, bo to mieszkanie, czy ten dom jest mojej mamusi, mojego ojca, mojej cioci, 

mojej babci, no i ta osoba trafia po prostu na bruk”. Innym rodzajem zjawiska, jakie 

poprzedza bezdomność jest najem lokali przez osoby bez formalizowania tego faktu 

pomiędzy stronami (brak umów najmu). Wskazano również, że bezdomność generowana 

może być w związku z brakiem systemu wczesnego rozpoznawania środowisk zadłużonych. 

Za późno OPS otrzymuje informacje o skali zadłużeń czynszowych w poszczególnych 

środowiskach. 

Główną potrzebą osób bezdomnych jest stabilizacja sytuacji mieszkaniowej (czy może 

raczej zaspokojenie potrzeby posiadania stałego miejsca zamieszkiwania – np. w schronisku 

czy mieszkaniu wspieranym): „przede wszystkim co im jest potrzebne? – stabilizacja typu, że 

to jest nasze, my o to dbamy i nikt nas stąd nie wyrzuci„; „kwestia jest tego typu, że jeżeli 

widzą i mają jakiś cel przed sobą, to oni do tego dążą, w pewnym momencie było załamanie, 

że teraz co z nami? to ma być rozebrane? [schronisko], w tym momencie to była tragedia.”, 

następnie zaspokojenie potrzeb związanych z uzyskaniem stabilnego źródła przychodu (nie 

koniecznie w wyniku aktywności zawodowej, również z innych źródeł – np. zasiłki, renty). 

Według jednego z rozmówców podstawowymi potrzebami osób bezdomnych są te związane z 

zaspokojeniem potrzeb wynikających z nałogu alkoholowego: „Oni by potrzebowali ciepłego 

miejsca, gdzie mogliby pić przez całą zimę i tyle z ich potrzeb.” 

d) stosunek społeczności lokalnej do bezdomności 

W związku z tym, że osoby bezdomne angażowane są do prac remontowych lokali, które 

będą zamieszkiwać, odniesienie społeczności lokalnej do osób doświadczających tego 

problemu nie jest wrogie: „w tej chwili już są akceptowani, są akceptowani i jeżeli zdarzało 

się, że nawet niektóry poszedł do takiej babci dokonał jakiejś roboty to naprawdę byli 

chwaleni. Faktycznie społeczność ich już zaakceptowała”. Wcześniej remontowane było 

przez osoby bezdomne schronisko i przygotowywana była jadłodajnia: „Jadłodajnię w 

Nowem zbudowali bezdomni. To było fajne, że oni ją zbudowali.” „Pamiętam jak 

przenosiliśmy z tych wagonów noclegownię, tam na tą ulicę Nową, to jest takie miejsce gdzie 

mieszkają emerytowani nauczyciele i jak poszła fama, że ma to być schronisko dla 

bezdomnych, to taki był efekt jak kiedyś z Monarem (…) no ale jakoś zadziało się w ten 

sposób, że tak naprawdę oni ostatecznie nie wiedzieli kiedy ci bezdomni weszli, jak długo 

byli”. „(…) dopatruję się tego, że ośrodek pomocy, PKPS być może jeszcze jakaś organizacja, 

29 


Europejskiej 


pracowaliśmy z nimi nad tym: jak cię widzą tak cię piszą”. Zdarzają się jednak sytuacje, w 

których pojawiał się opór ze strony bezpośrednich sąsiadów. Opór tego typu niwelowany jest 

poprzez pracę w środowisku opierającą się na otwartym dialogu i konfrontacji argumentów: 

„jak zaczęliśmy pracować nad mieszkaniem chronionym (…), to jedna z Pań, która nieopodal 

mieszka (…) zorganizowała nam happening pod tytułem: bezdomni, wszy, gnidy, złodziejstwo 

i gwałty, że co to jest teraz ona się boi wychodzić z domu, że dzieci, że ona nie może nago po 

domu chodzić (…) no i z taką inicjatywą tutaj przyszła do urzędu, że mieszkańcy ulicy nie 

życzą sobie bezdomnych. W związku z tym my poszliśmy jakby też po bandzie i zabawiliśmy 

się trochę w Irenę Jaworowicz, mianowicie tam na miejscu zorganizowaliśmy spotkanie bo 

ona zażądała spotkania z mieszkańcami (…) ona przyszła jej mąż i jedna sąsiadka. Na tym 

spotkaniu doszliśmy do wniosku, że jej nie chodzi o bezdomnych tylko o miejsce …”. 

Mieszkańcy Nowego zgłaszają miejsca pobytu osób w miejscach niemieszkalnych: „często 

mamy sygnały, szczególnie jak są mrozy, że jednak tam ktoś jest, to faktycznie jesteśmy w 

stanie, wtedy tą osobę zgarnąć”. 

6. OCENA SYSTEMU WSPARCIA OSÓB BEZDOMNYCH NA TERENIE 

PARTNERSTWA LOKALNEGO 

Większość zadań gminy związanych ze wsparciem społecznym skoncentrowanych jest w 

jednej jednostce organizacyjnej gminy – w ośrodku pomocy społecznej. Powoduje to, że OPS 

w Nowem posiada bardzo szeroki zakres działania (w strukturach ośrodka zlokalizowano 

dział pomocy społecznej, dział opieki nad osobą chorą, dział świadczeń rodzinnych, 

dodatków mieszkaniowych i świadczeń alimentacyjnych, świetlica środowiskowa dla dzieci, 

punkt informacyjny dla osób niepełnosprawnych, klub integracji społecznej dla długotrwale 

bezrobotnych, projekt systemowy POKL). Jest on realnym liderem działania i zmian w 

obszarze wsparcia społecznego w tym na polu problematyk związanych z bezdomnością. 

Należy również odnotować wniosek jednego z rozmówców, według którego nie można 

mówić w Nowem o systemie wsparcia osób bezdomnych. Istnieje pewien zasób 

instytucjonalny czy organizacyjny jednak nie cechuje go harmonijne połączenie i określona 

celowość oddziaływania: „tu mamy coś, tu mamy coś, tu gość może iść, tu może się wykąpać, 

tu jeszcze mamy coś za chwilę nam to zburzą. Mamy pewne ... nawet nie do końca elementy, 

nie mamy usystematyzowanej całości, to nie działa, to jest męczenie ich i nas”. 

a) funkcjonowanie systemu pomocy osobom bezdomnym w zakresie prewencji 

bezdomności 

Wymiar oddziaływania o charakterze profilaktycznym jest niewielki – mniej jest 

inicjatyw zapobiegających dysfunkcjom społecznym i niekorzystnym zjawiskom niż tych, 

które są odpowiedzią na nie. Nie można też mówić o stałych funkcjach, mechanizmach czy 

dedykowanych kadrach, które można przyporządkować do obszaru prewencji bezdomności. 

Gmina utrzymuje finansowanie dodatków mieszkaniowych (w roku 2011 w kwocie 900 

tysięcy złotych), co może stanowić konkretne narzędzie o charakterze profilaktycznym w 

systemie wsparcia mieszkańców Nowego („myślę że jest to dosyć duża forma wsparcia i 

profilaktyki jeśli chodzi o taką bezdomność. (…) osoby faktycznie utrzymują te mieszkania”; 

„myślę, że sporo osób na osiedlach tutaj, gdzie te opłaty są dosyć duże, tak naprawdę nie 

miałoby możliwości mieszkania i opłacania samemu”. Innym elementem, który może 

30 


Europejskiej 


stanowić zalążek profilaktyki bezdomności jest monitoring sytuacji życiowej osób 

korzystających ze wsparcia OPS przez pracowników socjalnych. 

b) funkcjonowanie systemu pomocy osobom bezdomnym w zakresie pomocy doraźnej 

Najczęściej udzielana jest pomoc w formie rzeczowej: „najczęściej jednak są to osoby, 

które nadużywają alkoholu, w związku z tym staramy im się udzielać pomocy w naturze”. 

Udzielane jest wsparcie w formie obiadów w jadłodajni (na terenie Nowego funkcjonują dwie 

jadłodajnie), żywność opłacana w sklepie przez ośrodek, żywność z unijnego programu 

dystrybucji żywności PEAD – grudziądzki bank żywności przekazuje żywność do dystrybucji 

w Nowem, ponadto przekazywana jest odzież, realizowane jest również wsparcie w zakupie 

leków. 

Osoby bezdomne uzyskują schronienie na dwa sposoby: w starej noclegowni na terenie 

gminy oraz w drodze skierowań do schronisk prowadzonych w oparciu o porozumienia OPS z 

podmiotami spoza obszaru Nowego. Pierwszy sposób zapewnienia schronienia stracił status 

oficjalnego w momencie, gdy cofnięto zezwolenie na funkcjonowanie noclegowni ze względu 

na nie spełnianie przez budynek norm przeciw-pożarowych. 

c) funkcjonowanie systemu pomocy osobom bezdomnym w zakresie integracji 

społecznej 

Lokalny system wsparcia społecznego w wymiarze reintegracji nie oferuje wielu form 

wsparcia osób wychodzących z bezdomności. Do tych nielicznych włączyć można wsparcie 

realizowane przez pracowników socjalnych w dostępie do ograniczonych zasobów 

mieszkaniowych miasta, czy pomoc w dostępie do ofert szkoleń pojawiających się w filii 

Powiatowego Urzędu Pracy. 

d) współpraca międzyinstytucjonalna 

Polski Komitet Pomocy Społecznej, oddział w Nowem, jest jedyną organizacją 

pozarządową, która angażowała się systematycznie w działania na rzecz osób bezdomnych. 

Prezesem oddziału PKPS w Nowem jest pracownik ośrodka pomocy społecznej (członkami 

oddziału są również pracownicy OPS). W rozmowie z jedną z badanych osób informowano, 

że powołanie oddziału PKPS w Nowem miało bardzo użyteczny wymiar: „w 2004 roku my 

zastanawialiśmy się nad tym fantem, że trzeba tutaj zorganizować jakiegoś ngosa, który 

będzie wspierał ośrodek pomocy w tych obszarach, w których ośrodek niewiele może”. 

Potrzebne było zorganizowanie elastycznej przestrzeni w gminie do inicjowania działań i 

pozyskiwania dodatkowych źródeł finansowych. Takiego charakteru elastyczności nie daje 

sektor podmiotów publicznych. PKPS wspierał logistycznie i rzeczowo OPS. Jednak od 

dwóch lat PKPS nie ma możliwości kontynuacji działań tego typu. Obecnie organizacja ta jest 

partnerem OPS w projekcie budowania koncepcji nowego planu pomocy osobom 

bezdomnym: „wspólnie z OPSem zaczęliśmy budować koncepcję nowego planu pomocy 

osobom bezdomnym, z uwagi na to, że liczba [bezdomnych] nam się podwoiła”. 

Wywiady dostarczyły również informację o relacji pomiędzy GMOPS i Towarzystwem im. Św. 

Brata Alberta, które to prowadzi schroniska w Smętowie Granicznym i Grudziądzu. Jednak nie można 

wnioskować z tych wypowiedzi o współpracy. Raczej sytuacja opisywana jest jako konieczność 

korzystania z miejsc w innych miastach i nie rodzi ona dobrych skutków (mówiono o braku realnej 

31 


Europejskiej 


pracy socjalnej z kierowanymi tam osobami i o „hotelowaniu” tych osób – szerzej o tym w opisie 

barier). 

Z treści przeprowadzonych rozmów można wywnioskować, że współpraca z policją nie 

ma intensywnego charakteru i lokuje się głównie w obszarze interwencji: „(…) ewentualnie 

można powiedzieć, że ta współpraca polega na tym, że w okresach mrozów, jeżeli kogoś 

znajdą to owszem albo umieszczą w izbie wytrzeźwień, albo wtedy kierują do nas, to nie jest 

tak, że oni cokolwiek innego robią. Jeżeli chodzi o jakieś takie inne działania to właściwie 

trudno mówić tutaj o współpracy, właściwie oni [policja] uważają, że to jest nasz problem”. 

W zadaniach operacyjnych współpraca z policją jest bardziej intensywna. Jej przejawem jest 

głównie dzielenie się istotnymi informacjami np. o miejscach przebywania osób bezdomnych, 

identyfikacja osób bezdomnych. „[służby/ policja] monitorują, pomagają nam, jeżeli np. ten 

okres teraz jest szczególnie trudny, jeśli chodzi o zimę to wyczuleni są na sprawy bezdomności 

(…) w ramach tych patroli to nam sygnalizują, a jak nie to my do nich dzwonimy: słuchajcie 

jak będziecie na patrolu przejeżdżać zerknijcie tam czy tam, więc jest przepływ informacji, 

jest współpraca”. Policja wykonuje swoje działania głównie w obszarze interwencji. 

Zrelacjonowano również możliwość pogłębienia współpracy z sektorem ochrony zdrowia 

(potencjalna usystematyzowana współpraca z przychodnią lekarską – kierownikiem 

przychodni i pielęgniarkami środowiskowymi). 

e) najważniejsze wady i zalety lokalnego systemu pomocy osobom bezdomnym w 

Nowem 

ZALETY LOKALNEGO SYSTEMU POMOCY OSOBOM BEZDOMNYM 

1. Władze miasta przychylnie reagują na zgłaszane zapotrzebowania w obszarze 

wsparcia osób bezdomnych ze strony OPS. Z relacji osób w wywiadach wynika, że 

istnieje dialog pomiędzy władzami miasta a osobami angażującymi się w poprawę 

sytuacji społecznej Nowego. Fakt pozytywnego nastawienia osób podejmujących 

kluczowe decyzje w gminie jest bardzo ważnym zasobem w podejmowaniu zmian. 

Często brak zrozumienia lokalnych decydentów całkowicie niweczy ważne inicjatywy 

i uniwmożliwia jakikolwiek rozwój systemu. 

2. Zabezpieczono od niedawna dostęp do terapeutek uzależnień w punkcie 

konsultacyjnym. Choć mogłoby się wydawać, że taki zasób ma charakter raczej 

symboliczny, to w pracy z osobami bezdomnymi, wśród których problem uzależnienia 

jest dominującą barierą w poprawie sytuacji życiowej, staje się on kluczowy. W 

wymiarze wsparcia indywidualnego osób bezdomnych rozwój systemu diagnostyki i 

terapii uzależnień jest warunkiem koniecznym. Oczywisty wydaje się również fakt, że 

ten nowy zasób powinien być uzupełniany ofertami wsparcia grup samopomocowych 

(chociażby w nurcie AA). 

3. Ogromnym zasobem Nowego są doświadczenia osób zaangażowanych w działania na 

rzecz osób bezdomnych związane z rozwijaniem systemu wsparcia na zasadach pełnej 

partycypacji: „w ciągu roku udało nam się wypracować takie stanowisko, w którym 

sprzedaliśmy te wagony. Za złom mieliśmy gotówkę na materiał. Z chłopakami, którzy 

tam przebywali - było ich czterech albo pięciu wtedy - ugadaliśmy się, że 

remontujemy obiekt, to był barak (…) i oni sami zbudowali sobie noclegownię”; „ten 

mini system na tamten czas, to wszystko działało, że nie mieliśmy tu problemu. Nie 

było sytuacji, że nie było co robić z gościem”. Wiele gmin przez całe lata nie była w 

32 


Europejskiej 


stanie dojść do momentu, w którym osoby wspierane byłyby zaangażowane w rozwój 

systemu pomocy. Partycypacja osób bezdomnych w przygotowanie i utrzymanie np. 

elementów infrastruktury ma kapitalne znaczenie. Podnosi poziom identyfikacji osób 

korzystających ze wsparcia z miejscem, system wsparcia nie jest postrzegany jako 

obca przestrzeń, na bazie konstruktywnego działania wrasta motywacja do zmiany 

sytuacji życiowej. Takie doświadczenie warto byłoby przeanalizować, zapisać i 

przekazywać jako dobrą praktykę. W obecnej sytuacji Nowego może to być również 

znakomity punkt odniesienia dla tworzonych planów uruchomienia nowego systemu. 

4. Również doświadczenia z tworzeniem zrębów trzeciego sektora (PKPS) mogą 

stanowić istotny zasób w wymiarze kompetencji kadr działających na rzecz osób 

bezdomnych. Ten zasób zdecydowanie powinien być wykorzystywany w celu 

zwiększania realnej obecności trzeciego sektora w lokalnym systemie wsparcia osób 

bezdomnych. Doświadczenia związane z powoływaniem oddziału PKPS i 

uruchamianiem jego działalności powinny znaleźć swoje odzwierciedlenie w 

lokalnym programie współpracy samorządu z organizacjami pozarządowymi. 

5. Deklarowany przez rozmówców wysoki poziom poczucia misji w wykonywanym 

zawodzie: „u mnie np. nie ma, że ja pracuje do piętnastej, ja pracuję tyle ile potrzeba 

chłopacy wiedzą, że mogą do mnie przyjść (…), zadzwonić do mnie” i długoletnie 

doświadczenie kadr. Jednym z istotniejszych warunków sukcesu w dokonywaniu 

zmian społecznych jest dysponowanie zespołem ludzi, którzy mają odpowiednią 

motywację, kwalifikacje i umiejętności do realizacji zadań wytyczanych w planach. W 

wywiadach nie rzadko padały deklaracje gotowości do intensywnego zaangażowania 

się w pracę, dużej dyspozycyjności i gotowości do dużego wysiłku. Również 

długoletnie doświadczenie w pracy na rzecz osób bezdomnych, poziom wykształcenia 

stanowi dobry zadatek do ważnych zmian w Nowem. 

6. Zmiana władz samorządowych spowodowała nowe otwarcie tematów związanych z 

polityką społeczną w Nowem: „w zeszłym roku ngosy, tak naprawdę wygrały wybory 

samorządowe tutaj, czyli to ludzie związani z pozarządówką, z tym ruchem”. Fakt ten 

może mieć pozytywne przełożenie na realne dowartościowanie zagadnień związanych 

ze wsparciem osób bezdomnych. Jest jednocześnie szansą jaką daje początek kadencji 

władz lokalnych. Najbliższe dwa lata przestrzenią czasową na realne zmiany i 

niezbędne inwestycje w system wsparcia osób bezdomnych. Im bliżej wyborów, tym 

trudniej będzie władzom lokalnym podejmować śmiałe, a czasami i ryzykowne 

decyzje. 

WADY LOKALNEGO SYSTEMU POMOCY OSOBOM BEZDOMNYM 

1. Problemem jest zależność w dysponowaniu miejscami w schroniskach od innych 

podmiotów działających poza gminą: „kwestia wysłania osoby gdzieś na obrzeża do 

innych ośrodków, które posiadają jakąś tam bazę, jest to związana z kosztami, a po 

drugie nasza rola jak gdyby się urywa, bo nie możemy dalej pracować odnośnie 

metody pracy socjalnej z tą osobą, czyli nie mamy możliwości ingerowania w jej los i 

wychodzenia w kierunku usamodzielnienia, wyjścia z tej bezdomności”. Na terenie 

Nowego nie ma odpowiedniej ilości miejsc w schronisku (oficjalnie nie funkcjonuje 

schronisko). Nowe posiada jedynie dostęp do miejsc w schroniskach w Grudziądzu 

bądź w Smętowie. Taka sytuacja powoduje brak możliwości prowadzenia realnej 

33 


Europejskiej 


pracy socjalnej z osobami skierowanymi do schroniska poza gminę: „mamy niestety 

przykre doświadczenia, bo one [zewnętrzne schroniska] nam tylko jakby hotelowały 

ludzi, z naszymi ludźmi nikt tam nie prowadził pracy socjalnej, czyli oni nie mieliby 

nigdy szans powrotu do społeczeństwa, oni mieli szanse kolejnych powrotów do 

schroniska.”Brak systemu wczesnego identyfikowania osób zagrożonych 

bezdomnością: „też właściwie nie ma tego systemu, takiego informującego nas, że na 

przykład ktoś zalega z jakimś czynszem”. Ten brak, identyfikowany jest jako jedna z 

największych wad systemu wsparcia osób bezdomnych w Nowem. Przypuszczalna 

skala środowisk zagrożonych bezdomnością jest w Nowem bardzo duża. W momencie 

gdy zaczną się realizować niekorzystne scenariusze związane z masową utratą 

dotychczasowych miejsc zamieszkania przez całe rodziny, bezdomność może 

przytłoczyć swym rozmiarem gminę. Budowa systemu rzetelnego rozpoznania skali 

zagrożenia bezdomnością w Nowem staje się priorytetem w działaniu. 

2. Jako istotna bariera na drodze do większego zaangażowania się w relacje z osobami 

bezdomnymi wskazywana była biurokracja: „przytłacza mnie cała biurokracja, 

zresztą pewnie jak i wszystkich. Wrzuca się nam różnych tych statystyk, realizacji tego 

tamtego, a mało czasu, właściwie kroi się ten czas na rozmowę z człowiekiem”. 

„Zabija mnie papierologia jak wszystkich pewnie”.Konieczna jest edukacja w 

tematyce problemów społecznych w tym bezdomności: „przy tej całej prewencji nam 

jest potrzebna otulina związana ze szkoleniem, edukowaniem”. 

3. Realnym zagrożeniem jest sytuacja, w której około 60-80 rodzin będzie zmuszona do 

opuszczenia pomieszczeń zajmowanych po bursie szkolnej (w budynku, którego 

właścicielem jest powiat obecnie zlokalizowane są Warsztaty Terapii Zajęciowej): 

„(…) jeżeli powiat wpadnie na pomysł, że coś chce zrobić, to te osoby tam są nie 

zameldowane, one są tam meldowane na tymczasowo tylko na pół roku (…); w 

związku z tym, że to są trzy kondygnacje, to tak naprawdę jakby powiat podjął taką 

decyzję, że coś z tym budynkiem robi, to właściwie my zostajemy bez niczego (…); nie 

jesteśmy w stanie tym osobom zapewnić mieszkania”. Pewnego rodzaju brakiem jest 

nieusystematyzowana oferta wsparcia i pracy z osobami uzależnionymi od alkoholu: 

„najistotniejszą rzeczą w tym wszystkim jest wypracowanie systemu terapii 

uzależnień”. 

f) Skuteczność systemu 

Każda osoba bezdomna w Nowem otrzymuje ofertę schronienia i odpowiednie wsparcie 

w wymiarze interwencyjnym/ doraźnym. „Zasadniczo [Nowe] sobie daje radę, ale to jest na 

takim poziomie … no nie do końca nas satysfakcjonującym, bo to jest takie zabezpieczenie 

zupełnie najbardziej podstawowych potrzeb, (…) to jest tak wszystko nastawione na 

zabezpieczenie teraz”. Osiągane są sukcesy w realizacji wsparcia osób bezdomnych: „mamy 

takie osiągnięcia, że jednej, dwóm osobom się udało, które były powiedzmy na tym 

całkowitym marginesie w wyniku nadużywania, zakłady karne, a w tej chwili one są taką 

ikoną tutaj w Nowem”. Jeden z rozmówców wskazał na innego rodzaju możliwość mierzenia 

efektywności działań wobec osób bezdomnych: „efektywność w naszym przypadku jest 

stuprocentowa – odwozimy wszystkich. A jeżeli chodzi o zmianę nawyków takiego delikwenta, 

to jest zerowa, bo on decyduje o swoim życiu, a ja nie jestem księdzem lub instytucją, która by 

namawiała do innego życia”. 

34 


Europejskiej 


g) Plany związane z rozwojem systemu wsparcia osób bezdomnych 

Refleksja rozmówców nad zjawiskiem bezdomności i systemem wsparcia osób 

doświadczających tego problemu, która towarzyszyła wywiadom wprowadzała w sposób 

naturalny wątek planów działań. Większość z uczestników rozmów przedstawiając bariery/ 

problemy czy opisując zasoby jednocześnie szkicowała możliwe sposoby rozwoju i 

doskonalenia aktywności na tym polu. Jednym z najbardziej zaawansowanych planów 

(częściowo w wykonaniu) dotyczy uruchomienia mieszkania chronionego w budynku po 

byłych warsztatach szkolnych. Z mieszkania skorzystać będą mogły 4 osoby wychodzące z 

bezdomności. Zabezpieczono na ten cel w budżecie gminy finanse (20 000 zł.). W pozostałej 

części budynku po warsztatach planowane jest uruchomienie mieszkań socjalnych. 

Informowano o tym, że trwa namysł nad uruchomieniem aktywności w sferze gospodarczej. 

Być może uda powołać się podmiot (np. spółdzielnię socjalną), który zatrudniałby osoby 

bezdomne do prac remontowo budowlanych. Jeden z rozmówców wskazywał na duży 

potencjał zapotrzebowania na drobne prace remontowe ze strony starszych mieszkańców 

Nowego. W tym samym obszarze mieści się pomysł zorganizowania systemu dystrybucji 

żywności w gminie do środowisk, które nie są w stanie (ze względu na brak środków czy 

niepełnosprawność) dotrzeć do jadłodajni, czy miejsca wydawania paczek żywnościowych. 

W wypowiedziach respondentów pojawiła się informacja, że w kwestii zabezpieczenia miejsc 

noclegowych przyjęto kierunek małych placówek zlokalizowanych na terenie Nowego, 

zróżnicowanych w swych funkcjach. W jednej z rozmów nakreślona została idea systemu, w 

którym każdy podmiot działający w obszarze społecznym (w tym w obszarze bezdomności) 

przejmuje do aktywności osobę bezdomną w ustalonym i zharmonizowanym czasie i 

momencie (nie jednocześnie). W efekcie osoby wychodzące z bezdomności angażowane 

byłyby do wielu aktywności społecznych w sposób intensywny nie obciążając nadmiernie 

żadnego z elementów systemu. 

Podsumowanie 

W wywiadach wskazywano na bezrobocie jako główny problem Nowego. Do załamania 

rynku pracy w Nowem doszło po upadku fabryki mebli. Upadek dużej firmy i inne 

towarzyszące temu zmiany powodowały realny wzrost bezrobocia. Część mieszkańców 

migrowała w poszukiwaniu pracy w innych gminach, inna część natomiast uległa procesowi 

biernego korzystania z oferowanej pomocy i uzależniła się od lokalnego systemu 

zabezpieczenia społecznego. Ta druga grupa stanowi główną część odbiorców systemu 

wsparcia Nowego. Widoczne jest starzenie się społeczności Nowego. Następnymi 

problemami wskazywanymi przez rozmówców jest alkoholizm, problem mieszkaniowy – nie 

powstają nowe zasoby mieszkaniowe. Problem mieszkaniowy to również zjawisko 

przeludnienia mieszkań. 

Większość rozmówców nie lokowała bezdomności na pierwszych miejscach w 

rankingu problemów społecznych Nowego stawiając przed nią np. problemy rynku pracy, te 

związane ze starzeniem się społeczności czy uzależnieniem od alkoholu. 

Problem bezdomności jest dostrzegany przez władze lokalne i przyjmowane są 

argumenty związane z koniecznością inwestycji gminy w ten obszar wsparcia. Istnieje dość 

dobry przepływ informacji i idei związanych z planowaniem systemu pomocy osobom 

bezdomnym pomiędzy władzami lokalnymi i jednostkami gminy odpowiedzialnymi za 

wspieranie osób bezdomnych. 

35 


Europejskiej 


Głównym źródłem informacji o sytuacji Nowego w obszarze bezdomności jest analiza 

statystyczna danych płynących ze sprawozdań generowanych przez ośrodek pomocy 

społecznej. Konieczne jest zaplanowanie badań środowisk znajdujących się w bezpośrednim 

zagrożeniu bezdomnością. 

Osoby bezdomne funkcjonujące na terenie gminy Nowe to osoby najczęściej w wieku 

około 40, 50 lat. Większość z tych osób nadużywa alkoholu. Grupa osób egzystujących w 

przestrzeniach niemieszkalnych Nowego stanowi mniejszą część ogółu osób bezdomnych. 

Osoby bezdomne nie są w Nowem anonimowe. Część osób bezdomnych posiada orzeczony 

stopień niepełnosprawności, jednak wiele osób byłaby zdolna do aktywizacji zawodowej i 

usamodzielnienia. Przyczyny bezdomności w Nowem podawane najczęściej to: alkoholizm, 

pojawiające się na tym tle konflikty w rodzinach, przemoc, ubożenie społeczności Nowego. 

Głównymi potrzebami osób bezdomnych są: stabilizacja sytuacji oraz uzyskanie stabilnego 

źródła przychodu. Odniesienie społeczności lokalnej do osób doświadczających bezdomności 

nie jest wrogie. Zdarzały się jednak sytuacje, w których pojawiał się opór ze strony 

bezpośrednich sąsiadów placówki w której osoby bezdomne będą przebywać. 

Większość zadań gminy związanych ze wsparciem społecznym skoncentrowanych jest 

w MGOPS. Jest on realnym liderem działania i zmian w obszarze problematyk związanych z 

bezdomnością. W Nowem istnieje pewien zasób instytucjonalny/ organizacyjny jednak nie 

cechuje go harmonijne połączenie i określona celowość oddziaływania. Wymiar 

oddziaływania o charakterze profilaktycznym jest niewielki. W obszarze wsparcia doraźnego 

najczęściej udzielana jest pomoc w formie rzeczowej. Osoby bezdomne uzyskiwały 

schronienie na dwa sposoby: w starej noclegowni na terenie gminy oraz w drodze skierowań 

do schronisk prowadzonych w oparciu o porozumienia OPS z podmiotami spoza obszaru 

Nowego. Lokalny system wsparcia społecznego w wymiarze reintegracji nie oferuje wielu 

form wsparcia osób wychodzących z bezdomności. 

Polski Komitet Pomocy Społecznej, oddział w Nowem, jest jedyną organizacją 

pozarządową, która angażowała się systematycznie w działania na rzecz osób bezdomnych. 

Obecnie organizacja ta jest partnerem OPS w projekcie budowania koncepcji nowego planu 

pomocy osobom bezdomnym. Wywiady dostarczyły również informację o relacji pomiędzy 

GMOPS i Towarzystwem im. Św. Brata Alberta, które to prowadzi schroniska w Smętowie 

Granicznym i Grudziądzu. Z treści przeprowadzonych rozmów można wywnioskować, że 

współpraca z policją nie ma intensywnego charakteru i lokuje się głównie w obszarze 

interwencji. W zadaniach operacyjnych współpraca z policją jest bardziej intensywna. 

Zalety/ zasoby Nowego to: przychylne odniesienie władz miasta do zgłaszanego 

zapotrzebowania w obszarze wsparcia osób bezdomnych, dostęp do terapeutek uzależnień na 

terenie gminy, doświadczenia osób zaangażowanych w działania na rzecz osób bezdomnych 

związane z rozwijaniem systemu wsparcia na zasadach pełnej partycypacji, doświadczenia z 

tworzeniem zrębów trzeciego sektora (PKPS), wysoki poziom poczucia misji pracowników w 

wykonywanym zawodzie. 

Bariery ujawnione w toku wywiadów: zależność w dysponowaniu miejscami w schroniskach 

od innych podmiotów działających poza gminą (na terenie Nowego nie ma odpowiedniej 

ilości miejsc noclegowych), brak systemu wczesnego identyfikowania osób zagrożonych 

bezdomnością. Jako istotną barierę na drodze do większego zaangażowania się w relacje z 

osobami bezdomnymi wskazywano biurokrację. Realnym zagrożeniem jest sytuacja, w której 

około 60-80 rodzin będzie zmuszona do opuszczenia pomieszczeń zajmowanych po bursie 

szkolnej. Każda osoba bezdomna w Nowem otrzymuje ofertę schronienia i odpowiednie 

wsparcie w wymiarze interwencyjnym/ doraźnym. Głównym i najbardziej zaawansowanym 

36 


Europejskiej 


planem jest uruchomienie mieszkania chronionego w budynku po byłych warsztatach 

szkolnych, planowane jest również uruchomienie mieszkań socjalnych. 

7. OCENA SYSTEMU WSPARCIA DOKONANA PRZEZ OSOBY BEZDOMNE. 

RAPORT Z BADAŃ KWESTIONARIUSZOWYCH PROWADZONYCH 

WŚRÓD OSÓB BEZDOMNYCH W NOWEM. 

Badania prowadzone wśród osób bezdomnych zrealizowane zostały w grudniu 2011 roku 

w województwie kujawsko-pomorskim na terenie powiatu nowego w gminie Nowe. 

Badaniem objęte zostały wszystkie dostępne osoby bezdomne. Wywiady odbywały się w 

formie indywidualnych rozmów według zestandaryzowanego kwestionariusza wywiadu dla 

osób bezdomnych. W trakcie spotkań starałam się stworzyć atmosferę życzliwości i 

zrozumienia. Każda z osób badanych została poinformowana o celu badań jak również 

zapewniona o ich anonimowości. Pojedynczy wywiad trwał ok. 45 minut. 

a) charakterystyka badanej grupy 

Relatywnie niewielka liczebność osób bezdomnych w Nowem spowodowała, że 

ostatecznie w badaniu wzięło udział 12 respondentów. Uzyskane dane, z powodu małej 

liczebności próby, są zupełnie niewystarczające do tworzenia zaawansowanych statystyk, 

jednak pozwalają ukazać rozkłady odpowiedzi na poszczególne pytania bądź bloki pytań. 

W gminie Nowe przebadano łącznie 11 mężczyzn (92%) oraz jedną kobietę. 

Wszystkie osoby biorące udział w badaniu zadeklarowały posiadanie obywatelstwa 

polskiego. Z przeprowadzonych badań wynika, że pod względem wykształcenia dominują 

osoby z wykształceniem zawodowym – 8 osób czyli 2/3 wszystkich badanych oraz 

podstawowym (3 osoby czyli co czwarty z badanych). W badanej próbie znalazła się również 

jedna osoba legitymująca się wykształceniem wyższym. Badani bezdomni mają przeciętnie 

53,5 lat (wiek waha się od 38 do 72 lat), przy czym dwie trzecie badanych należy do 

pokolenia pięćdziesięciolatków. Z przeprowadzonych badań wynika, że 2/3 badanych 

bezdomnych biorących udział w badaniu posiada dzieci (8 osób z 12 badanych), najczęściej 

dwoje (4 osoby czyli 33,3%) bądź troje (4 osoby czyli 33,3%). Nikt z badanych nie wyjeżdżał 

w ostatnich 3 latach zagranicę w celach zarobkowych. 

Przeciętny czas trwania w sytuacji bezdomności kształtuje się na poziomie 8.5 lat, 

przy czym tylko dwie osoby pozostają bez dachu nad głową do dwóch lat, kolejne cztery 

osoby znajdują się w fazie ostrzegawczej (bezdomność trwa od 2 do 4 lat). Aż pięć osób (42% 

wszystkich respondentów jest bezdomna dłużej niż 10 lat. 

Analizując miejsca zamieszkania badanych osób już w trakcie trwania bezdomności 

okazuje się, że w ciągu ostatniego roku 83% respondentów (10 osób) zadeklarowało 

przebywanie w placówkach przeznaczonych dla osób bezdomnych (schroniska, noclegownie, 

domy dla osób bezdomnych). To zdecydowanie dominująca forma zamieszkiwania w okresie 

braku dachu nad głową. Na drugim miejscu z wynikiem 33% wskazań (4 osoby) pojawiają się 

dwie kategorie: „zamieszkiwanie kątem u znajomych” oraz w „mieszkanie w pustostanach, 

domach do rozbiórki”. 

37 


Europejskiej 


) system wsparcia w opinii osób bezdomnych - poziom obłożenia systemu wsparcia 

(korzystanie z pomocy), działanie systemu wsparcia, ocena placówki 

Jednym z głównych celów realizowanych badań prowadzonych wśród osób 

bezdomnych przebywających w instytucjonalnych formach wsparcia w Nowem było 

określenie, na ile badane osoby korzystają z różnorodnych form oferowanego wsparcia. Jak 

się okazuje badane osoby bezdomne w Nowem chętnie korzystają z różnorodnych form 

wsparcia dla nich przeznaczonych. Najczęściej są to takie formy jak schronienie (91,7%) 

wyżywienie (83,0%) oraz pomoc lekarska (2/3 badanych), pomoc w spłacie zadłużenia (2/3 

badanych) oraz pomoc w zdobyciu lepszego wynagrodzenia (2/3 badanych). Analiza 

statystyczna ukazuje, że przeciętnie badane osoby deklarowały korzystanie z siedmiu form 

pomocy. 

Tabela nr 1. Korzystanie z różnych form pomocy przez osoby N 

bezdomne – odpowiedzi „TAK” 

% 

Wsparcie finansowe w postaci zasiłku 5 41,7 

Schronienie/ noclegownia/ schronisko 11 91,7 

Pomoc w nawiązaniu pozytywnych relacji z rodziną 2 16,6 

Pomoc psychologiczna 1 8,3 

Pomoc lekarska, szpitalna 8 66,6 

Odzież 5 41,7 

Wyżywienie 10 83,0 

Indywidualny program wychodzenia z bezdomności 6 50,0 

Łaźnia 3 25,0 

Pomoc uzyskana bezpośrednio na ulicy (streetworking) 4 33,3 

Korzystanie z poradni uzależnień 5 41,7 

Pomoc w spłacie zadłużenia (czynszowego, alimentacyjnego, innych) 8 66,6 

Pomoc w znalezieniu mieszkania 3 25,0 

Pomoc w znalezieniu pracy 5 41,7 

Podjęcie nauki w celu zdobycia lepszego wykształcenia 8 66,6 

Kursy zawodowe, staże, doradztwo zawodowe, pośrednictwo pracy 3 33,3 

Ogółem 87 725,0 

* procenty nie sumują się do 100% gdyż respondent mógł wskazać więcej niż 1 odpowiedź 

Dane zawarte w poniższej tabeli wskazują ponownie, że najbardziej potrzebną formą 

wsparcia w opinii samych osób bezdomnych okazało się być wsparcie finansowe oraz pomoc 

w znalezieniu mieszkania. Nieco rzadziej wymieniane były: schronienie, pomoc lekarska oraz 

pomoc w znalezieniu pracy. 

38 


Europejskiej 


Tabela nr 2. Najbardziej niezbędne formy pomocy w opinii osób N 

bezdomnych. 

% 

Wsparcie finansowe w postaci zasiłku 3 25,0 

Pomoc w znalezieniu mieszkania 3 25,0 

Schronienie (noclegownia / schronisko) 2 16,6 

Pomoc lekarska, szpitalna 2 16,6 

Pomoc w znalezieniu pracy 2 16,6 

Korzystanie z pomocy przez osoby bezdomne nie ogranicza się jedynie do 

instytucjonalnych form wsparcia. Badania w Nowem pokazują, że osoby bezdomne same z 

siebie starają się uzyskać pomoc. Najczęściej jest to uzyskiwanie darmowych ubrań oraz 

proszenie o datki na ulicy. Co trzecia osoba badana przyznaje, że nielegalnie przebywała w 

różnych miejscach. 

Tabela nr 3. Radzenie sobie z własną bezdomnością – odpowiedzi N 

„Tak” 

% 

Darmowe posiłki rozdawane na mieście 1 8,3 

Nielegalne przebywanie w różnych miejscach 4 33,3 

Darmowe ubrania 6 50,0 

Przejazdy „na gapę” 3 25,0 

Proszenie o datki na ulicy 5 41,7 

Kontynuując wątek korzystania przez osoby bezdomne z pomocy powiedzieć należy, 

że prawie wszyscy badani bezdomni w ciągu ostatniego roku korzystali z pomocy ośrodka 

pomocy społecznej (11 osób z 12 badanych). 

Wykres nr 1. Czy w ciągu ostatniego roku korzysta Pan/i z pomocy 

ośrodka pomocy społecznej ? 

8,3 

tak nie91,7 

Jak wskazują wyniki prowadzonych w Nowem badań, osoby dobrze oceniają działanie 

lokalnego ośrodka pomocy społecznej. Średnia ocena uzyskana na skali szkolnej od 2 do 5 

(od oceny niedostatecznej do bardzo dobrej) wyniosła 4,18. 

39 


Europejskiej 


Tabela nr 4. Jak Pan/i ocenia na skali ocen szkolnych (2 – niedostateczna, 3- dostateczna, 4 – dobra, 

5 – bardzo dobra) działanie ośrodka pomocy społecznej na terenie 

Procent Procent 

Częstość Procent ważnych skumulowany 

Ważne Niedostatecznie 0 5,0 0 0 

Dostatecznie 3 25,0 27,3 27,3 

Dobrze 3 25,0 27,3 54,6 

Bardzo dobrze 5 41,7 45,5 100,0 

Ogółem 11 91,7 100,0 

Braki danych Systemowe braki danych 1 5,0 

Ogółem 12 100,0 

Na dokładnie takim samym poziomie została oceniona pomoc, którą badane osoby 

uzyskują w placówce, z której korzystały osoby bezdomne. Ze względu na fakt, że rozkład 

ocen był idealnie taki sam, zrezygnowano z prezentacji danych w kolejnej tabeli. Na uwagę 

zasługuje fakt, że oceny szczegółowe różnych aspektów pobytu w placówce wskazują na 

wysoki stan zadowolenia osób bezdomnych (patrz dane zawarte w tabeli 3). 

Tabela nr 5. Ocena placówki pobytu dokonana przez osoby 

bezdomne – odpowiedzi „Tak”. Czy w placówce, w której się 

znajdował: 

40 


Europejskiej 


N % 

Czuje się osobą bezdomną 6 60,00 

Ma łatwy dostęp do urządzeń sanitarnych 9 90,00 

Jest traktowany z szacunkiem 10 100,00 

Ma poczucie prywatności 9 90,00 

Jest przepełniona 1 10,00 

Czuje się bezpiecznie 10 100,00 

Istnieją jasne zasady pobytu 9 90,00 

Znajduje się w dowolnym miejscu 10 100,00 

c) sytuacja społeczno-ekonomiczna osób bezdomnych - położenie na rynku pracy 

(aktywność zawodowa) i sytuacja finansowa, różne zachowania społeczne, sytuacja 

finansowa 

Analizując kondycję finansową badanych osób można powiedzieć, że głównym 

źródłem dochodów badanych osób okazały się być dochody uzyskiwane ze zbieractwa 

(połowa osób badanych). Co trzecia z badanych osób bezdomnych przyznaje, że nie ma 

żadnych dochodów. 

Tabela nr 6. Źródła dochodów osób N % 

bezdomnych* 

Zasiłek stały / okresowy z pomocy społecznej 2 16,6 

Praca bez formalnej umowy („na czarno” 2 16,6 

Zbieractwo 6 50,0 

Renta 1 8,3 

Wsparcie członków rodziny 2 16,6 

Zasiłek celowy z pomocy społecznej 1 8,3 

Emerytura 1 8,3 

Nie ma żadnych dochodów 4 33,3

Analizując dane dotyczące wysokości miesięcznego dochodu okazuje się, że 

najczęściej badane osoby deklarują posiadanie dochodu w wysokości od 401 do 600 zł (4 

badane osoby, tj. co trzeci bezdomny). Wszyscy pozostałe osoby dysponują niższymi, 

miesięcznymi kwotami. Nic dziwnego, że prawie wszyscy badani przyznają, że w ciągu 

ostatniego roku brakowało im środków na podstawowe potrzeby (leki, jedzenie, odzież) (patrz 

tabela 5). 

Tabela nr 7. Sytuacja finansowa osób badanych – odpowiedzi N 

„Tak” 

% 

Czy posiada jakieś długi, pożyczki? (zobowiązanie prawne, np. 

alimenty, zajęcia komornicze) 

7 58,3 

Czy posiada jakieś długi, pożyczki? (zobowiązanie wobec przyjaciół, 

znajomych) 

3 25,0 

Czy posiada inne środki niż z pochodzące z pomocy społecznej 3 25,0 

Czy w okresie ostatniego roku brakowało mu na jedzenie, leki, 

odzież? 

10 83,3 

Czy w ciągu ostatniego roku musiał się ukrywać z powodu długów? 0 0 

Z przeprowadzonych w Nowem badań wynika, że prawie wszystkie osoby biorące 

udział w badaniu posiadają jakiś fach, zawód (85%). Niestety nikt nie pracuje zarobkowo. Z 

deklaracji badanych osób wynika ponadto, że 3/4 osób bezdomnych jest gotowa do podjęcia 

pracy w najbliższych dniach, a blisko połowa respondentów wskazała, że w ciągu ostatniego 

miesiąca poszukiwała w sposób aktywny pracy. 

Tabela nr 8. Sytuacja zawodowa osób badanych – odpowiedzi N 

„Tak” 

% 

Czy posiada jakiś zawód, fach? 10 83,3 

Czy byłaby gotowa do podjęcia pracy jutro bądź w najbliższych 

dniach? 

9 75,0 

Czy w okresie ostatniego roku podnosiła swoje kwalifikacje? 1 8,3 

Czy w okresie ostatniego miesiąca szukała pracy? 5 41,7 

Czy aktualnie pracuje zarobkowo? 0 0 

d) sytuacja prawna osób bezdomnych 

Pod względem posiadania dokumentu tożsamości w postaci dowodu osobistego, jak 

również ubezpieczenia zdrowotnego można powiedzieć, że obecny system wsparcia osób 

bezdomnych zabezpiecza w sposób odpowiedni funkcjonowanie osób wykluczonych 

mieszkaniowo prawie idealnie. Prawie wszystkie badane osoby bezdomne posiadają dowód 

osobisty oraz deklarują posiadanie ubezpieczenia zdrowotnego. W przypadku kwestii 

mieszkaniowych sytuacja osób badanych nie wygląda tak dobrze, tylko co trzecia z osób 

badanych zadeklarowała obecność na liście osób czekających na mieszkanie socjalne czy 

komunalne (patrz tabela 7). 

41 


Europejskiej 


Tabela nr 9. Sytuacja prawna osób badanych – odpowiedzi „Tak” N % 

Czy posiada stały meldunek? 1 8,3 

Czy posiada prawo własności do lokalu mieszkalnego? 0 0 

Czy znajduje się na liście oczekujących na mieszkanie socjalne bądź 

4 33,3 

komunalne? 

Czy posiada ubezpieczenie zdrowotne? 12 100,00 

Czy posiada dowód osobisty? 11 91,7 

e) profil psychospołeczny badanych osób bezdomnych - patologie społeczne, kapitał 

społeczny, wsparcia społeczne, dobrostan psychiczny 

Osoby bezdomne bardzo często uwikłana są w inne problemy społeczne takie jak 

przemoc w rodzinie, niepełnosprawność, bieda czy uzależnienia. Dowodem takiego stanu 

rzeczy są wyniki badań prowadzonych w Nowem. Na 20 badanych osób bezdomnych ponad 

połowa przebywała w swoim życiu choć raz w zakładzie karnym/areszcie śledczym/zakładzie 

poprawczym (58%), zaś połowa respondentów przyznała, że w ciągu ostatniego roku doszło 

do sytuacji silnego upicia się napojem alkoholowym. Co czwarta badana osoba przyznała, że 

w ciągu ostatniego roku wchodziła w konflikty z przedstawicielami służb mundurowych 

(policja, straż miejska, służba ochrony kolei). Bardzo rzadko zdarzały się natomiast sytuacje 

uwikłania w sytuacje przemocy (8,3%). W ogóle nie wystąpiło doświadczenia stosowania 

substancji narkotykowych. 

Tabela nr 10. Uwikłanie osób bezdomnych w inne problemy N 

społeczne– odpowiedzi „Tak” 

% 

Czy przebywał(a) Pan/i kiedykolwiek w zakładzie karnym, 

areszcie śledczym, zakładzie poprawczym? 

7 58,3 

Czy w Pani/i najbliższym otoczeniu zdarzają się sytuacje 

stosowania przemocy? 

1 8,3 

Czy w ciągu ostatniego roku miała/a lub aktualnie ma Pan/i 

konflikty ze służbami porządkowymi takimi jak policja, straż 

miejska, służba ochrona kolei, prywatne firmy ochroniarskie, 

itp.? 

3 25,0 

Czy w ciągu ostatniego roku zdarzyło się Pani/i upić się? 6 50,00 

Czy ma Pan/i osobiste doświadczenia ze stosowaniem 

narkotyków? 

0 0 

Ważnym wątkiem poruszanym w badaniu była kwestia osobistego zaangażowania w 

życie społeczne. Prawie wszyscy biorący udział w badaniu przyznali, że czują się 

pełnoprawnymi obywatelami społeczeństwa polskiego (92%), jednak jedynie co czwarta z 

osób bezdomnych w ciągu ostatniego roku angażowała się nieodpłatnie wykonując 

różnorodne działania na rzecz najbliższej społeczności, sąsiedztwa. Badając postawy 

prospołeczne można również powiedzieć, że połowa respondentów ufa ludziom (50%). Co 

czwarta deklaruje posiadanie jakiejkolwiek pasji, zainteresowania, które aktualnie są 

realizowane. Bardzo niskie uczestnictwo w ostatnich wyborach do Sejmu i Senatu RP 

wskazują na niską aktywność polityczną. 

42 


Europejskiej 


Tabela nr 11. Poziom kapitału społecznego u osób bezdomnych – N 

odpowiedzi „Tak” 

% 

Czy głosował(a) Pan/i w ostatnich wyborach do Sejmu i Senatu RP, które 

odbyły się 9 października 2011 roku? 

1 8,3 

Czy ogólnie ufa Pan/i innym ludziom? 6 50,0 

Czy aktualnie ma Pan/i jakąkolwiek pasję, zainteresowania, które Pan/i 

realizuje? 

3 25,0 

Czy w ciągu ostatniego roku angażował(a) się Pan/i w działania na rzecz 

jakiejś społeczności (osiedla, miejscowości, ulicy, bloku, najbliższego 

sąsiedztwa itd.) lub jakiejś grupy osób? 

3 25,0 

Czy czuje się Pan/i pełnoprawnym obywatelem społeczeństwa? 

11 91,7 

Na jakie wparcie mogą liczyć osoby bezdomne w Nowem? Z przeprowadzonych 

badań wynika, że tak, jednakże jego wysokość i charakter uzależniona jest od 

instytucji/organizacji/ludzi niosących pomoc. Osoby bezdomne w większości wskazały, że 

instytucją, na której pomoc mogą na pewno liczyć jest lokalny ośrodek pomocy społecznej 

(83,3%). Ponad połowa może liczyć na wsparcie instytucji charytatywnych; połowa - na 

wsparcie członków najbliższej rodziny. 

Tabela nr 12. Wsparcie osób bezdomnych – odpowiedzi „Tak” N % 

Czy może Pan/i aktualnie liczyć na jakiekolwiek wsparcie ze strony 

członka Pani/i najbliższej rodziny? 

6 50,0 

Czy ma Pan/i bliską osobę spoza najbliższej rodziny, na której wsparcie 

może Pan/i liczyć? 

4 33,3 

Czy może Pan/i liczyć na jakiekolwiek wsparcie kolegów, znajomych? 

5 41,7 

Czy w ciągu ostatniego roku korzystał/a Pan/i z pomocy/opieki 

społecznej? 

Czy w ciągu ostatniego roku korzystał/a Pan/i z pomocy instytucji 

charytatywnych, kościelnych, itp.? 

43 


Europejskiej 


10 83,3 

7 58,3 

W tej części badania postanowiono bliżej przyjrzeć się również kondycji psychicznej 

osób bezdomnych. Ogólnie rzecz biorąc prawie wszystkie badane osoby czują się bezpiecznie 

w miejscu swojego zamieszkania, zaś ponad 80% z nich uważa, że ma realny wpływ na 

własne życie. O relatywnie niezłej kondycji psychicznej świadczyć może również fakt, że 

ponad połowa osób bezdomnych widzi szansę na poprawę własnej sytuacji życiowej w ciągu 

najbliższych 12 miesięcy. Pomimo tego, że większość osób biorących udział w badaniu czuje 

się osobami bezdomnymi (67%), tylko połowa respondentów przyznaje, że towarzyszy im 

poczucie samotności. 

Tabela nr 13. Dobrostan psychiczny osób bezdomnych – odpowiedzi N 

„Tak” 

% 

Czy w miejscu, w którym aktualnie Pan/i przebywa czuje się Pan/i 

bezpiecznie? 

11 91,7 

Czy czuje się Pan/i osobą bezdomną? 8 66,6 

Czy czuje się Pan/i osobą samotną? 5 50,0 

Czy ma Pan/i wpływ na własne życie? 10 83,3 

Czy widzi Pan/i szansę na poprawę swojej sytuacji życiowej w ciągu 

najbliższych 12 miesięcy? 

7 58,3

f) sytuacja zdrowotna badanych osób bezdomnych 

Jak wskazują dane zawarte poniższej tabeli, połowa badanych osób bezdomnych 

czuje się zdrowa. Szczegółowa analiza odpowiedzi przekonuje jednak, że w grupie tej 

występują różne symptomy wskazujące na nieco osłabioną kondycję zdrowotną. Aż połowa 

badanych przyznaje, że była hospitalizowana, co trzecia wskazuje na bycie osobą przewlekle 

chorą . Co trzeci z respondentów przyznaje się do posiadania formalnie orzeczonego stopnia o 

niepełnosprawności. 

Tabela nr 14. Kondycja zdrowotna osób bezdomnych – odpowiedzi N 

„Tak” 

% 

Czy aktualnie czuje się Pan/i osobą zdrową? 6 50,0 

Czy choruje Pan/i stale na jakąś chorobę? 4 33,3 

Czy jest Pan/i pod kontrolą, czy leczy się Pan() u jakiegoś lekarza? 6 50,0 

Czy ze względu na stan zdrowia ma Pan/i jakiekolwiek trudności z 

wykonywania codziennych czynności takich jak mycie się, ubieranie, 

poruszanie się, dbanie o własną higienę, przygotowanie posiłku? 

1 8,3 

Czy w ciągu ostatniego roku był(a) Pan/i w szpitalu? 6 50,0 

Czy w ciągu ostatniego roku był(a) Pan/i u lekarza? 10 83,3 

Czy jest Pan/i przewlekle chory? 4 33,3 

Czy aktualnie ma Pan/i orzeczony stopień o niepełnosprawności? 4 33,3 

g) przyczyny bezdomności oraz wychodzenie z niej. 

Podczas realizacji badań prowadzonych wśród osób bezdomnych w Nowem 

poproszono respondentów o wskazanie tych czynności, które były podejmowane w ciągu 

ostatnich 12 miesięcy, a które miały na celu usamodzielnienie mieszkaniowe. Z 

przeprowadzonych badań wynika, że najczęstszym działaniem okazało się szukanie pracy 

(58%) oraz własnego miejsca zamieszkania (50%). 

Tabela nr 15. Przedstawię Pani/i listę czynności, które czasem 

podejmują osoby bezdomne aby zmienić swoją sytuację życiową. Proszę 

wskazać, jakie czynności w ciągu ostatniego roku podejmował/a Pan/i, 

aby wyjść z bezdomności? 

44 


Europejskiej 


N % 

Szukałem/am pracy / korzystałem/am z doradztwa zawodowego 7 58,3 

Wyrobiłem/am dokumenty 3 25,0 

Szukałem/am miejsca do zamieszkania 6 50,0 

Przystąpiłem/am do indywidualnego programu wychodzenia z bezdomności 0 0 

Podjąłem/am leczenie 3 25,0 

Podjąłem/am terapię 3 25,0 

Nic nie robiłem/Am 2 16,6 

Podjąłem/am edukację (szkoła, kursy, szkolenia) 2 16,6 

Poprawiłem/am kontakty z rodziną 2 16,6 

Kiedy pytamy osoby bezdomne o to, co najbardziej pomogłoby im w wyjściu z 

bezdomności okazuje się, że jest to przede wszystkim posiadanie własnego miejsca

zamieszkania (90%) oraz posiadanie pracy (65%). Co trzecia część respondentów do wyjścia 

z bezdomności potrzebuje wsparcia finansowego w postaci zapomogi (40%). 

Tabela nr 16. Co według Pani/i najbardziej pomogłoby Pani/i w 

wyjściu z bezdomności? 

N % 

Podsiadanie własnego miejsca zamieszkania 11 91,7 

Posiadanie pracy, pomoc w jej znalezieniu 8 66,6 

Wsparcie finansowe, zapomogi 7 58,3 

Redukcja zadłużenia 2 16,6 

Profesjonalna opieka lekarska, pomoc medyczna, leczenie i 

rehabilitacja, wsparcie terapeutyczne 

3 25,0 

Poprawa kontaktów rodzinnych, 2 16,6 

Pomoc rzeczowa (ubranie, odzież, nocleg, itp.) 2 16,6 

Pomoc rodziny, wsparcie rodziny 0 0 

Inne, prosimy wpisać jakie 0 0 

W badaniach osób bezdomnych w Nowem prowadzonych w ramach realizowanych 

diagnoz lokalnych postanowiono zapytać osoby bezdomne o to, czy na rok przed okresem 

bezdomności zaszły określone wydarzenia, które mogły przyczynić się do utraty własnego 

miejsca zamieszkania. Jak się okazuje zebrane wyniki potwierdzają wcześniejsze rozważania 

dotyczące wystąpienia wielu przyczyn bezpośrednio wpływających na bezdomność. Jak się 

okazuje bezdomność badanych osób związana jest przede wszystkim z zadłużeniem, 

bezrobociem oraz uzależnieniem od alkoholu. Co trzecia z badanych osób wskazała, że na rok 

przed staniem się osobą bezdomną doświadczyli oni eksmisji. Podobna ilość badanych 

wskazała również na konflikty domowe i rozpad rodziny. 

Tabela nr 17. Czy w okresie roku przed Pana/i bezdomnością 

wystąpiło któreś z następujących wydarzeń? 

N % 

Zadłużenie 6 50,0 

Eksmisja 3 25,0 

Rozpad związku małżeńskiego (rozwód) bądź partnerskiego związku 

nieformalnego 

4 33,3 

Konflikty domowe, sytuacje przemocy 4 33,3 

Śmierć najbliższego członka rodziny (rodziców, partnera, partnerki, 

męża, żony) 

2 16,6 

Utrata pracy, bezrobocie 5 41,7 

Uzależnienie (alkohol, narkotyki) 5 41,7 

Choroba psychiczna 0 0 

Inne, prosimy wpisać jakie...................... 0 0 

Podsumowanie 

Z przeprowadzonych wywiadów wśród 12 osób bezdomnych w Nowem wynika, że 

mamy do czynienia z populacją mężczyzn, którzy przekroczyli pięćdziesiąty rok życia. 

Populacja osób bezdomnych jest bardzo słabo wykształcona, pozostaje relatywnie długo w 

bezdomności (przeciętnie powyżej 8 lat). Badane osoby bezdomne chętnie korzystają z 

różnorodnych form wsparcia dla nich przeznaczonych. Najczęściej są to formy zapisane w 

ustawie o pomocy społecznej takie jak schronienie, wyżywienie, wsparcie finansowe w 

45 


Europejskiej 


spłacie zadłużenia oraz pomoc w podjęciu nauki. Z przeprowadzonych badań wynika, że 

prawie wszyscy badani skorzystali z ośrodka pomocy społecznej. Co istotne, ośrodek ten 

uzyskał „silną czwórkę”. Na podobnym poziomie została oceniona pomoc, którą badane 

osoby uzyskują w placówce, w której przebywają osoby badane. 

Analizując kondycję finansową badanych osób można powiedzieć, że głównym 

źródłem dochodów badanych osób okazało się zbieractwo. Niestety co trzecia z badanych 

osób deklaruje całkowity brak dochodu. Osoby bezdomne uzyskujące dochód, deklarują go w 

wysokości najwyżej do 600 złotych miesięcznie. Nie dziwi zatem fakt że z powodu niskich 

dochodów prawie cała przebadana populacja osób bezdomnych borykała się w ciągu 

ostatniego roku z sytuacją braku pieniędzy na zakup jedzenia, odzieży, leków. Z 

przeprowadzonych w Nowem badań wynika, że chociaż prawie wszystkie osoby biorące 

udział w badaniu posiadają jakiś fach, to ani jedna osoba nie potwierdziła pracy zarobkowej. 

Jednocześnie aż 3/4 osób bezdomnych deklaruje gotowość do podjęcia pracy w najbliższych 

dniach, a prawie połowa respondentów wskazała, że w ciągu ostatniego miesiąca poszukiwała 

w sposób aktywny pracy. 

Ponad połowa osób bezdomnych w Nowem przyznała, że przebywała w swoim życiu 

choć raz w zakładzie karnym/areszcie śledczym/zakładzie poprawczym. Istotnym problemem 

jest nadużywanie alkoholu (do faktu upicia się przyznaje się połowa badanych). U niektórych 

zdarzają się konflikty z przedstawicielami służb mundurowych (policja, straż miejska, służba 

ochrony kolei). 

Analizując kondycję zdrowotną okazuje się, że biorąc pod uwagę przeciętny wiek 

osób badanych, to nie jest ona zła. Co prawda większość osób bezdomnych skorzystała w 

okresie ostatniego roku z usług lekarza, ale stałe choroby deklaruje jedynie co trzecia z 

badanych osób. Na pewno niepokojący jest fakt, że co druga z osób badanych była w okresie 

ostatniego roku hospitalizowana, a co trzecia przyznaje się do posiadania chorób 

przewlekłych, albo posiadania formalnie orzeczonego stopnia o niepełnosprawności. 

Podczas realizacji badań prowadzonych wśród osób bezdomnych w Nowem 

poproszono respondentów o wskazanie tych czynności, które były podejmowane w ciągu 

ostatnich 12 miesięcy, a które miały na celu usamodzielnienie mieszkaniowe. Z 

przeprowadzonych badań wynika, że najczęstszym działaniem okazało się szukanie pracy 

oraz własnego miejsca zamieszkania. Kiedy pytamy osoby bezdomne o to, co najbardziej 

pomogłoby im w wyjściu z bezdomności okazuje się, że jest to przede wszystkim posiadanie 

własnego miejsca zamieszkania, posiadanie pracy bądź uzyskanie wsparcia finansowego. 

Bezdomność osób z Nowego związana jest przede wszystkim z zadłużeniem, bezrobociem 

oraz uzależnieniem od alkoholu. 

8. WNIOSKI: NAJPILNIEJSZE POTRZEBY I REKOMENDACJE DLA 

SYSTEMU WSPARCIA W PARTNERSTWIE LOKALNYM (NA PODSTAWIE IDI Z 

OSOBAMI KLUCZOWYMI) 

8.1. Wnioski płynące z analizy desk research 

Zastanawiając się nad rekomendacjami związanymi z analizą desk research postanowiono 

podzielić je na dwie zasadnicze części: rekomendacje ogólne oraz szczegółowe odnoszące się 

bezpośrednio do sytuacji panującej w danym partnerswie lokalnym. Do rekomendacji 

ogólnych zaliczyć należy: 

46 


Europejskiej 


a. Dbałość o wysoką jakość dokumentów poświęconych tematyce bezdomności, w tym: 

� rzetelną sprawozdawczość z wykonywanych działań w zakresie bezdomności, 

� podawanie informacji umieszczonej w kontekście innych problemów społecznych. 

b. Dokładne weryfikowanie podawanych danych dotyczących bezdomności. 

c. Dbałość o spójność dokumentacji poświęconej problematyce bezdomności z innymi 

dokumentami. 

d. Zwracanie uwagi na wcześniejsze wersje w przypadku tworzenia uaktualnionej 

dokumentacji. 

e. Ustalenie, jaki jest krąg odbiorców dokumentów i dostosowanie treści, w miarę 

możliwości, do potrzeb i oczekiwań czytelników. 

f. Określenie możliwego zakresu wykorzystania wygenerowanych źródeł, zarówno na 

potrzeby instytucji przygotowujących / opiekujących się dokumentacją oraz 

czytelników udostępnianej dokumentacji. 

g. Wymiana dokumentacji pomiędzy instytucjami zajmującymi się generowaniem źródeł 

uwzględniających problematykę bezdomności celem weryfikacji różnic w 

podawanych faktach. 

h. Określenie formatu dokumentacji, w której pojawiają się odniesienia do problematyki 

bezdomności, także w celu możliwości porównywania dokumentów. 

i. Tworzenie instytucjonalnych archiwów / baz danych źródeł nt. bezdomności i 

określenie skali ich dystrybucji (w tym, przede wszystkim, w kwestii udostępniania 

materiałów w Internecie). 

j. Budowa zintegrowanego systemu wiedzy o osobach bezdomnych w oparciu o 

regularnie uzupełnianą bazę danych dokumentów. 

W celu profesjonalizacji oferty pomocowej skierowanej do osób bezdomnych na terenie 

Gminy Nowe, należałoby m. in.: 

a. ustalić zestaw priorytetów dotyczących możliwych form i sposobów wsparcia, 

b. podjąć decyzję, jacy aktorzy społeczni (instytucje, organizacje, ale też osoby fizyczne) 

byliby zaangażowani w proces wsparcia, 

c. na podstawie p. 1 i p. 2 przygotować spójną strategię działań z jasno określonymi 

celami i zadaniami wspierającymi realizację celów, 

d. określić spójność strategii z założoną wizją rozwoju gminy i oficjalną dokumentacją 

na ten temat, 

e. wskazać możliwe zagrożenia w realizacji strategii, 

f. monitorować i ewaluować skuteczność działań założonych w strategii, dbając przy 

tym o zachowanie ciągłości polityki w tym zakresie w dłuższym okresie czasu, 

g. przy okazji przygotowywania strategii przemyśleć, w jaki sposób prowadzić 

kompleksowe działania mające na celu łamanie stereotypów związanych z 

bezdomnością. 

W Nowem należy, przede wszystkim, postawić na zwiększenie profesjonalizacji 

prowadzenia oficjalnej dokumentacji z zakresu problemu bezdomności. Liczba odniesień do 

tego zjawiska jest w badanych źródłach śladowa. Celem tych działań powinna być możliwość 

określenia, jakie są główne problemy i trudności powiązane z bezdomnością i, w oparciu o tę 

diagnozę, próba wypracowania spójnej strategii walki z problemem, od fazy profilaktyki po 

47 


Europejskiej 


wsparcie w zakresie wychodzenia ze stanu nieposiadania miejsca do mieszkania. Poprawa w 

zakresie prowadzonej dokumentacji będzie też zapewne miała związek ze zwiększeniem 

jakości systemu wsparcia osób bezdomnych. 

Należy zadbać o to, by analiza problemów osób bezdomnych była definiowana w sposób 

bardziej szczegółowy. Umożliwi to m. in. weryfikację spójności tych danych (a co za tym 

idzie, polityki wsparcia w zakresie zwalczania bezdomności) z dokumentami strategicznorozwojowymi 

na poziomie województwa czy kraju. Nacisk powinien zostać również 

położony na systematyczne badanie związków bezdomności z innymi problemami 

społecznymi, z jakimi borykają się mieszkańcy gminy. 

8.2. Wnioski płynące z indywidualnych wywiadów pogłębionych 

Nowe lokuje się na początku drogi systematycznego działania w obszarze 

bezdomności choć w przeszłości można wskazać sukcesy w budowaniu systemu wsparcia 

tych osób: „z innej perspektywy od niedawna na to patrzymy, bo przedtem to tak właściwie 

było przyjęte pojawił się bezdomny, to gdzieś go trzeba umieścić”, „teraz widzimy, że trzeba 

zacząć coś robić (…). Jak wynika z powyższej wypowiedzi dla Nowego głównym 

wyzwaniem staje się zbudowanie od podstaw systemu zharmonizowanych działań na rzecz 

osób bezdomnych, a co chyba ważniejsze dla osób zagrożonych w sposób bezpośredni 

bezdomnością. Co to w istocie oznacza? Po pierwsze powinna się odbyć wnikliwa 

inwentaryzacja tych zasobów jakie w gminie tkwią i jakich zasobów brakuje. W rozmowach 

np. wspominano o zasobie w postaci lokalnych właścicieli gospodarstw rolnych czy małych 

przedsiębiorcach, którzy skłonni byliby wejść w kooperację z samorządem gminy. Może to 

być jeden z tych zasobów, który należy dowartościować, rozpocząć systematyczną pracę 

wzajemnego poznawania się i układania współpracy na poziomie władz lokalnych. Chodzi tu 

o zastanowienie się nad wzajemna ofertą jaką można wygenerować w kontaktach (np. miejsce 

pracy w zamian za odpowiednią kwalifikację osoby/ osób i asysta w jej funkcjonowaniu). 

Ogromnym obszarem, o którym również wspominano jest wzbogacenie lokalnych zasobów o 

podmioty ekonomii społecznej i osadzenie podmiotów nie nastawionych na zysk a na 

stworzenie przestrzeni do treningu zawodowego i społecznego. Działania wzbogacające 

ofertę lokalnego rynku pracy mogą stanowić klucz do opanowania zjawiska ukrytej 

bezdomności. W wymiarze technicznym może to oznaczać, że powinien zostać do tego celu 

oddelegowany konkretny pracownik gminy, którego jedynym zadaniem byłaby praca nad 

systemowymi rozwiązaniami w obszarze aktywności zawodowej i treningu zawodowego lub 

zlecenie tego zadania organizacji pozarządowej. 

Harmonizacja systemu to również odpowiednie rozłożenie obciążenia zadaniami, jakie 

powinny być zrealizowane, aby można było skutecznie osiągać zakładane cele. Być może 

dobrze byłoby zastanowić się nad tym, czy ośrodek pomocy społecznej nie skupia zbyt wielu 

gminnych zadań. Może warto byłoby pomyśleć o zaangażowaniu innych jednostek 

organizacyjnych gminy do wykonania bardziej technicznych, administracyjnych czynności 

(np. wypłaty dodatków) a ośrodkowi pozostawić większe pole do działań merytorycznych. 

Odciążenie kadry OPS od czynności biurokratycznych (choć częściowo) wydaje się być 

bardzo pożądane. W tym kontekście istotne może okazać się rozpoznanie możliwości 

wyodrębnienia z zasobów ośrodka choćby niewielkiej grupy (np. dwóch osób) o zmniejszonej 

48 


Europejskiej 


liczbie środowisk do obsługi, jednak ze zwiększonym wymiarem zadań animacyjnych/ 

projektowych. 

Wielką szansą jaką może wykorzystać Nowe jest mądre planowanie rozwoju 

infrastruktury celem zabezpieczenia schronienia osobom bezdomnym oraz tym, którzy 

mieszkania tracą. To również zostało w wywiadach wypowiedziane: „udowodniliśmy, że 

pomysł nasz oparty na mieszkalnictwie chronionym i na wybudowaniu zupełnie nowego 

systemu wsparcia osób bezdomnych tutaj, zupełnie świeżego, opartego o wiedzę, ale też o 

nasze wcześniejsze doświadczenia, może zadziałać, dla nas pozytywnie, bo ogarniemy tych 

ludzi, ale dla gminy ekonomicznie pozytywnie, bo my kupę pieniędzy wywaliliśmy w 

zewnętrzne schroniska”. Jak najbardziej słusznym wydaje się kierunek organizowania 

kameralnych miejsc, dla małej liczby osób, pełniących funkcje treningu mieszkaniowego. W 

innych miastach sprawdza się również na tym polu system celowego wsparcia finansowego 

do wynajmu mieszkań dla osób wchodzących w indywidualne programy wychodzenia z 

bezdomności lub realizujących kontrakty socjalne (jest to tańsze od schronisk i bardziej 

efektywne). Doskonałe są również w tym względzie doświadczenia Nowego w 

dostosowywaniu substancji gminnych przez osoby bezdomne do funkcji mieszkalnych. Taki 

partycypacyjny model realizacji działań może stanowić wzór dla innych małych gmin. 

Harmonijny system pomocy i system, który jest skuteczny to również taki, który nie 

uzależnia osób od wsparcia. Powszechne w całej Polsce jest zjawisko wspierania finansowego 

na takim poziomie, który z jednej strony nie pozwala na usamodzielnienie, a z drugiej 

pomaga w zaspokojeniu potrzeb na poziomie wegetacji. Taki stan rzeczy ma w sobie 

ogromne ryzyko uzależnienia od pomocy osób wchodzących do systemu wsparcia i wzmacnia 

on procesy związane z dziedziczeniem biedy i bezradności społecznej. Sposobem na to może 

być wydzielenie z puli zasiłków celowych/ celowych specjalnych tzw. funduszu reintegracji, 

czyli pewnej puli środków dostępnych po spełnieniu zdefiniowanych kryteriów aktywności 

(aktywne zaangażowanie w realizację kontraktu socjalnego, udokumentowany postęp w 

poprawie sytuacji życiowej itp.). Kwoty przyznawane z tego funduszu dzielone były by na 

małą grupę osób jednak wysokość wsparcia finansowego byłaby na tyle duża, że dawałaby 

realną szansę zmian w życiu osoby/ rodziny w stosunkowo krótkim czasie. 

Harmonizacji i budowie elastycznego systemu wsparcia społecznego (w tym wsparcia 

osób bezdomnych) może służyć zjawisko łatwości przepływu zaangażowania kadr pomiędzy 

sektorem NGO a sektorem publicznym. Taki stan rzeczy pokazuje, że Nowe nie utrwaliło 

podziałów sektorowych w realizacji działań. W dużych miastach takie podziały na 

„pozarządowców” i urzędników bardzo utrudniają dobry dialog i koncentrację na realnych 

zdaniach. 

Kolejnym czynnikiem jaki ujawniony został w wywiadach, a który może dawać dużą 

szansę budowy efektywnego systemu wsparcia społecznego w Nowem jest fakt, że 

społeczność gminy jest na tyle mała, że szybkie przepływy informacji pomiędzy 

poszczególnymi podmiotami (np. spółdzielnią mieszkaniową, osiedlami/ społecznościami i 

OPS) są możliwe i nie wymagają zaawansowanych środków technicznych. Przy nieznacznie 

zwiększonym wysiłku w tym zakresie można byłoby osiągnąć doskonałe rezultaty 

(wyznaczenie osób do kontaktu w poszczególnych podmiotach, wyznaczenie cyklicznych 

spotkań bądź zestawu cyklicznie przesyłanych informacji). Pozytywne rezultaty w tym 

obszarze mogłoby przynieść zaplanowanie i zrealizowanie cyklu projektów opartych o 

metody organizowania społeczności lokalnych. Jest to coraz bardziej powszechna metoda, 

wspierana środkami unijnymi. 

49 


Europejskiej 


Pewnego rodzaju szansą jest fakt, że populacja osób bezdomnych w Nowem jest na 

tyle niewielka, że jeden pracownik socjalny może w sposób rzeczywisty poznać każdą osobę 

bezdomną bardzo dobrze. Gwarantuje to pełną adekwatność planowania i realizacji 

przedsięwzięć. W dużych miastach wysoki poziom anonimowości osób w grupie 

bezdomnych, oraz ocena potrzeb poprzez pryzmat statystyczny powoduje często zmniejszenie 

efektywności wydatkowanych środków i większe ryzyko nie trafienia w konkretne potrzeby. 

W tym obszarze dobre rozpoznanie musi iść w parze z konsekwentnym egzekwowaniem 

wspólnie ułożonych planów wsparcia. Warunkiem powodzenia w działaniach na terenie 

Nowego, koncentrujących się wokół kwestii bezdomności (czy szerzej kwestii problemów 

społecznych) może okazać się umiejętne zbudowanie wizerunku sukcesu, skutecznej zmiany. 

W małej społeczności nagłośnienie pozytywnych przykładów w mediach może być jedynym 

skutecznym sposobem do wyrwania z bierności i marazmu dużych grup społecznych. Może to 

pomóc obudzić pewien specyficzny rodzaj motywacji (skądinąd bardzo mocnej): 

„Matysiakowej się udało/ poprawiło to co ja nie potrafię/ mi się nie uda!”. 

Na koniec należy podkreślić, że w toku wywiadów pokazano, że Nowe ma w swojej historii 

bardzo dobre przykłady organizacji wsparcia na zasadzie partycypacji osób wspomaganych, 

dobrego pożytkowania ograniczonych zasobów i budowania pozytywnego wizerunku działań 

wokół trudnych problemów społecznych – jest to niezwykły zasób z którego należy czerpać 

bardzo obficie. 

8.3. Wnioski płynące z wywiadów kwestionariuszowych prowadzonych z osobami 

bezdomnymi 

Skuteczne rozwiązywanie problemu bezdomności poniekąd polega na wsłuchaniu się 

w potrzeby samych osób, które korzystają ze wsparcia z tytułu własnej bezdomności. W tym 

kontekście warto wskazać na kilka najważniejszych rekomendacji wynikających z badań osób 

bezdomnych w Nowem: 

a. PODEJMOWANIE PRACY W KIERUNKU USAMODZIELNIANIA 

Z przeprowadzonych badań wynika, że osoby bezdomne podejmując działania w kierunku 

wyjścia z bezdomności zazwyczaj ograniczają się do poszukiwania miejsca zamieszkania 

oraz źródeł zarobkowania. Wyniki trudne do interpretacji dotycząc uczestnictwa w 

indywidualnych programach wychodzenia z bezdomności. Dokładnie połowa badanych osób 

bezdomnych wskazuje na podejmowanie indywidualnych programów wychodzenia z 

bezdomności, jednocześnie jednak nikt nie przyznaje, że do programu takiego przystąpił w 

ubiegłym roku. W tym kontekście postuluje się zwrócenie uwagi na zawiązywanie z osobami 

bezdomnymi indywidualnych programów wychodzenia z bezdomności, gdyż taka forma 

podwyższa szanse na wyjście z bezdomności. 

50 


Europejskiej 


. PODEJMOWANIE DZIAŁAŃ PROWADZĄCYCH DO WZROSTU AKTYWNOŚCI 

ZAWODOWEJ OSÓB BEZDOMNYCH 

Mając na uwadze fakt, że osoby bezdomne bardzo często długo pozostają w swojej 

bezdomności, istnieje pilna potrzeba przygotowania osoby bezdomnej do podjęcia stałej, 

legalnej pracy zarobkowej. W tym celu należy poddawać osoby bezdomne szkoleniom 

nastawionym przede wszystkim na wzbudzenie nawyku pracy, umiejętności racjonalnego 

planowania swoich wydatków, umiejętności planowania czasu wolnego. Z danych zebranych 

w Nowem wynika, że chociaż większość badanych osób bezdomnych deklaruje posiadanie 

umiejętności zawodowych, nikt nie podejmuje pracy zarobkowej. Być może istotną 

przyczyną może być fakt pogarszającego się stanu zdrowia (w zasadzie typowego u osób w 

wieku pomiędzy 50 a 60 rokiem życia), niepełnosprawności oraz występowania chorób 

przewlekłych. Biorąc pod uwagę fakt, że coraz częściej niepełnosprawność osoby nie jest 

czynnikiem hamującym zatrudnienie osoby (w wielu przypadkach jest wręcz na odwrót), 

należy osobom bezdomnym umożliwić kontakt z tymi pracodawcami, którzy wyrażają chęć 

zatrudnienia niepełnosprawnej osoby bezdomnej. Jednocześnie pamiętać należy, że połowa 

badanych uważa się za osoby zdrowe. Stan zdrowia nie stanowi więc u nich głównej 

przyczyny nie podejmowania pracy zarobkowej. 

c. ZABEZPIECZENIE ZDROWIA SOMATYCZNEGO OSÓB BEZDOMNYCH 

Jak wykazały wyniki przeprowadzonych badań, połowa badanych osób bezdomnych 

uważa się za osoby zdrowe. Pozostali relatywnie często chorują na przewlekłe choroby, dosyć 

często korzystają także z opieki medycznej w postaci hospitalizacji. Stan zdrowia osoby 

bezdomnej powinien decydować, czy podejmowane działania mają mieć charakter 

prewencyjny (wzbudzenie wśród osób bezdomnych potrzeby dbania o własne zdrowie 

poprzez uświadomienie negatywnych skutków antyzdrowotnych zachowań, np. picia 

alkoholu) czy interwencyjny (zacieśnienie współpracy między placówkami medycznymi a 

systemem pomocy osobom bezdomnym). 

d. WSPARCIE ZDROWIA PSYCHICZNEGO OSÓB BEZDOMNYCH 

Zwykle w sytuację pozostawania dłuższy czas bez własnego miejsca zamieszkania 

wpisane są różnego rodzaju czynniki, które mają negatywny wpływ na kondycję psychiczną 

osób bezdomnych. Do tego rodzaju zmiennych zaliczyć należy brak wpływu na własne życie, 

poczucie samotności i osamotnienia, stany depresji czy brak poczucia sensu własnego życia. 

Z przeprowadzonych badań wynika, że osoby bezdomne w Nowem znajdują się w relatywnie 

niezłej kondycji psychicznej. Niemniej jednak ważnym problemem wydaje się 

nadużywanie alkoholu. W tym kontekście istotną kwestią wydaje się być również 

prowadzenie odpowiednich zajęć w zakresie pokonywania syndromów choroby alkoholowej. 

e. PROWADZENIE PRACY SOCJALNEJ Z OSOBAMI ZAGROŻONYMI 

BEZDOMNOŚCIĄ I ICH RODZINAMI 

Prowadzone wśród osób bezdomnych badania pokazują, że na rok przed staniem się osobą 

bezdomną znaczna część respondentów miała problem z zadłużeniem, utratą pracy oraz 

51 


Europejskiej 


uzależnieniem od alkoholu. Wydaje się, że właściwą rekomendacją dla systemu wsparcia 

osób bezdomnych w Nowem jest potrzeba szerszego poinformowania osób bezdomnych i 

zagrożonych bezdomnością o dostępnych formach pomocy. Warto w tym miejscu wskazać, 

że na relatywnie niskim poziomie realizowane są indywidualne programy wychodzenia z 

bezdomności. 

W trakcie realizowanych badań okazało się, że tuż przed okresem bezdomności badane 

osoby bezdomne często doświadczały konfliktów małżeńskich, których wynikiem okazywał 

się rozpad związku małżeńskiego. Odpowiednim narzędziem prewencyjnym wydaje się być 

prowadzona środowiskowa praca socjalna, ewentualnie asystentura pozwalająca na 

prowadzenie pogłębionej pracy z rodziną i poszczególnymi jej członkami. 

f. ODPOWIEDNIE ZABEZPIECZENIE W ZAKRESIE MIESZKALNICTWA 

WSPIERANEGO 

Wyniki badań w Nowem wykazały, że co trzecia z badanych osób jest na liście osób 

oczekujących na przyznanie mieszkania komunalnego bądź socjalnego. Doświadczenie każe 

wskazywać, że czas oczekiwania na przyznanie własnego lokum kształtuje się na poziomie 

kilku lat. W konsekwencji często dochodzi do sytuacji, w której osoba bezdomna będąca w 

końcowym procesie usamodzielnienia zapisanym w indywidualnym programie wychodzenia 

z bezdomności jest zmuszona do ciągłego zamieszkiwania w placówce dla osób bezdomnych, 

bez możliwości przebywania we własnym mieszkaniu. W tym kontekście postuluje się 

zwiększenie aktywności gminy w kierunku poprawy sytuacji mieszkaniowej osób 

najuboższych. Gmina powinna zaplanować proces wspierania dla tych osób bezdomnych, 

które kończą proces reintegracji społecznej i zawodowej. Odpowiednim działaniem w tym 

zakresie wydaje się być tworzenie mieszkań wspieranych, chronionych czy treningowych. 

52 


Europejskiej 


ANEKS 1. LISTA ANALIZOWANYCH DOKUMENTÓW W ANALIZIE DESK 

RESEARCH 

1. Rocznik Demograficzny 2011 (Główny Urząd Statystyczny) 

2. Stan i struktura ludności oraz ruch naturalny w przekroju terytorialnym w 2010 roku. 

Stan w dniu 31 XII (Główny Urząd Statystyczny) 

3. Beneficjenci pomocy społecznej i świadczeń rodzinnych w 2010 r. (Główny Urząd 

Statystyczny) 

4. Bank Danych Lokalnych (Główny Urząd Statystyczny) 

5. Sprawozdanie o rynku pracy za miesiąc grudzień 2011 roku 

6. Ranking zawodów deficytowych i nadwyżkowych w powiecie świeckim. Raport z 

pierwszego półrocza 2009 (Powiatowy Urząd Pracy w Świeciu) 

7. Informator o miejscach udzielania pomocy osobom bezdomnym w województwie 

kujawsko-pomorskim. Zima 2011/2012 

8. Kwestia bezdomności i sposoby jej rozwiązywania na terenie Gminy Nowe – tekst 

umieszczony na stronie internetowej Miejsko-Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej 

w Nowem 

9. Sprawozdanie roczne MPiPS-03 z udzielonych na terenie gminy Nowe świadczeń 

pomocy społecznej – pieniężnych w naturze i usługach za I-XII 2010 

10. Sprawozdanie z działalności Miejsko-Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w 

Nowem za okres od 01.01.2010 r. do 30.09.2010 r. 

11. Sprawozdanie z działalności Miejsko-Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w 

Nowem za okres od 01.01.2010 r. do 31.12.2010 r. 

12. Budżet gminy Nowe na rok 2010 

13. Statut gminy Nowe 

14. Regulamin organizacyjny Urzędu Gminy w Nowem 

15. Struktura organizacyjna Urzędu Gminy w Nowem 

16. Statut Miejsko-Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Nowem 

17. Regulamin organizacyjny Miejsko-Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Nowem 

18. Wniosek Gminy Nowe i Miejsko-Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Nowem o 

dofinansowanie projektu z PO KL „A jak aktywność. Aktywizacja społeczna i 

zawodowa osób zagrożonych wykluczeniem społecznym na terenie gminy Nowe” 

19. Gminna Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych na Terenie Gminy Nowe 

na lata 2006-2016 

20. Oferta Partnerstwa Lokalnego Nowe do wykonania pilotażowego wdrażania 

standardów usług w zakresie bezdomności i przetestowania Modelu Gminnego 

Standardu Wychodzenia z Bezdomności w ramach projektu „Tworzenie i rozwijanie 

Standardów usług pomocy i integracji społecznej” Zadanie 4 (Etap I) 

21. Kwestionariusz za rok 2010 wypełniony przez Miejsko-Gminny Ośrodek Pomocy 

Społecznej w Nowem 

53 


Europejskiej 


ANEKS 2. ZESTANDARYZOWANY KWESTIONARIUSZ WYWIADU DLA OSÓB 

BEZDOMNYCH 

Szanowny Panie / Szanowna Pani! 

rozmowa, którą zaraz z Panem/Panią przeprowadzę służy zebraniu bardzo ogólnych informacji o 

warunkach życia ludzi, którzy borykają się z problemem braku własnego dachu nad głową. W 

realizowanym badaniu chodzi o to, aby wiedza, jaką uzyskamy, była pomocna tym wszystkim, którzy 

odpowiadają za poprawę usług dla osób bezdomnych. chciał(a)bym zwrócić uwagę na jedną istotną 

rzecz: Pani/i odpowiedzi są całkowicie anonimowe a zebrane w trakcie realizacji wywiadów 

informacje posłużą jedynie do opracowania zbiorczych zestawień statystycznych i jako takie 

pozostaną w pełni poufne. Nikt nie będzie zatem wiedział, jakich udzielił(a) Pan/i odpowiedzi. Warto 

również dodać, że nie ma odpowiedzi ani dobrych, ani złych a jedynie szczere i odnoszące się do 

Pani/i życia. 

Czy w ciągu ostatniego roku, na terenie ...........korzystał/a Pan/i 

z którejkolwiek z wymienionych form pomocy udzielanych przez 

różne instytucje (pomoc społeczna, organizacja pozarządowa, 

stowarzyszenie, itd.)? Proszę wskazać wszystkie, z których 

pomocy Pan/i korzystał/a POKAŻ KARTĘ NR 1 

1. Wsparcie finansowe w postaci zasiłku 

2. Schronienie (noclegownia / schronisko) 

3. Pomoc w nawiązaniu pozytywnych relacji z rodziną 

4. Pomoc psychologiczna 

5. Pomoc lekarska, szpitalna 

6. Odzież 

7. Wyżywienie 

8. Indywidualny program wychodzenia z bezdomności 

9. Łaźnia 

10. Pomoc uzyskana bezpośrednio na ulicy (streetworking) 

11. Korzystanie z poradni uzależnień 

12. Pomoc w spłacie zadłużenia (czynszowego, alimentacyjnego, 

innych) 

13. Pomoc w znalezieniu mieszkania 

14. Pomoc w znalezieniu pracy 

15. Podjęcie nauki w celu zdobycia lepszego wykształcenia 

16. Kursy zawodowe, staże, doradztwo zawodowe, pośrednictwo 

pracy 

17. Nie korzystałem z żadnej 

18. Inne, prosimy wpisać jakie………............................. 

54 


Europejskiej 


Korzystanie z pomocy Która z form 

Korzystał/ 

a 

2. Czy w ciągu ostatniego roku, na terenie ........... spotkał(a) się Pan/i z odmową pomocy? 

1. tak – przejdź do pytania nr 3 

2. nie – przejdź do pytania nr 5 

3. Ile razy odmówiono Pani/i pomocy w ciągu ostatniego roku? POKAŻ KARTĘ NR 2 

1. 1-2 razy 

2. 3-5 razy 

Nie 

korzystał/a 

pomocy jest 

najbardziej 

Pani/i 

potrzebna?

3. więcej niż 5 razy 

4. trudno powiedzieć – nie czytać tej odpowiedzi 

4. Proszę pomyśleć sobie o ostatniej sytuacji, w której odmówiona została Panu/i pomoc. Proszę powiedzieć, 

czym uzasadniano odmowę? Pytanie prekategoryzowane czyli takie, w którym zadajemy pytanie otwarte 

i czekamy na odpowiedź osoby bezdomnej. Uzyskaną odpowiedź zaznaczamy na widocznej poniżej 

kafeterii. W przypadku odpowiedzi, której nie ma w poniższej liście prosimy o wpisanie jej w kategorię 

inne odpowiedzi 

1. nie uzasadniono w ogóle 2. Brak zameldowania na terenie gminy 

(rejonizacja pomocy) 

3. nietrzeźwością 4. Brak niezbędnych dokumentów (dowód os.) 

5. brakiem wystarczających środków 

na pomoc 

6. niechęć i brak dobrej woli 

pracownika socjalnego 

55 

7. nie wiem dlaczego odmówiono mi pomocy 

8. Inne, prosimy wpisać jakie…........... 

5. Czy w ciągu ostatniego roku korzysta Pan/i z pomocy ośrodka pomocy społecznej działającego w 

…………………………..? 

1. tak – przejdź do pytania nr 6 

2. nie – przejdź do pytania nr 7 

6. Jeśli tak, to jak Pan/i ocenia na skali ocen szkolnych (2 – niedostateczna, 3- dostateczna, 4 – dobra, 5 – 

bardzo dobra) działanie ośrodka pomocy społecznej w …………………..? 

Proszę wpisać ocenę…………………. 

nie wiem, trudno powiedzieć – nie czytać tej odpowiedzi 

7. Interesuje nas z pomocy jakich instytucji lub stowarzyszeń działających na terenie .............. korzystał/a 

Pan/i w ciągu ostatniego roku. W tabeli poniżej prosimy wymienić ich nazwy oraz ocenić oferowaną przez 

nie pomoc, posługując się szkolna skalą ocen (2 – niedostateczna, 3- dostateczna, 4 – dobra, 5 – bardzo 

dobra) 

Nazwa organizacji, proszę wpisać(np. Caritas) Ocena 

A teraz zadam Pani/i kilka prostych pytań, na które proszę, aby udzielił Pan/i 

odpowiedzi „tak” lub „nie. Prosimy nie zadawać osobie bezdomnej odpowiedzi nie 

wiem i zaznaczać ją jedynie wówczas, kiedy osoba bezdomna ma wyraźną trudność 

w odpowiedzi na zadane pytanie. 

8.1. Czy posiada Pan/i jakikolwiek zawód, fach? 

8.2. Czy był(a)by Pan/i gotowy(a) do podjęcia pracy jutro bądź w najbliższych dniach? 

8.3. Czy w ciągu ostatniego roku uczestniczył(a) Pan/i w jakiejkolwiek aktywności związanej z 

podnoszeniem swoich kwalifikacji zawodowych czy innych umiejętności? 

8.4. Czy w ciągu ostatniego miesiąca szukał(a) Pan/i pracy? 

8.5. Czy aktualnie pracuje Pan/i zarobkowo? 


Europejskiej 


TAK NIE 

9. Proszę zaznaczyć z jakiego źródła / źródeł pochodzą Pan/i dochody w bieżącym roku? (Proszę zakreślić 

wszystkie źródła, z których czerpie Pan/i dochody). POKAŻ KARTĘ NR 3 

NIE 

WIEM 

Nie 

czytać tej 

odp.

1. Praca na podstawie umowy o pracę, zlecenie, dzieło 2. Renta 

3. Zasiłek stały / okresowy z pomocy społecznej 4. Zbieractwo 

5. Praca bez formalnej umowy („na czarno” 6. Zasiłek dla bezrobotnych 

7. Zasiłek celowy z pomocy społecznej 8. Emerytura 

9. Alimenty 10. Żebractwo 

11. Wsparcie członków rodziny 12. Nie mam żadnych dochodów – przejdź do 

pytania nr 11 

10. Jeśli ma Pan/i dochody? Proszę podać jaką kwotą, średnio, dysponuje Pan/i na miesiąc. POKAŻ KARTĘ NR 4 

1. Do 200 zł 2. od 1001 zł do 1200 zł 

3. od 200 zł do 400 zł 4. od 1201 zł do 1500 zł 

5. od 400 zł do 600 zł 6. od 1500 zł do 1800 zł 

7. od 601 zł do 800 zł 8. powyżej 1800 zł 

9. od 801 zł do 1000 zł 10. trudno powiedzieć, nie wiem, nie liczyłem – nie 

czytać tej odpowiedzi 

11. nie powiem – nie czytać tej odpowiedzi 

A teraz zadam Pani/i kilka prostych pytań, na które proszę, aby udzielił Pan/i 

odpowiedzi „tak” lub „nie. Prosimy nie zadawać osobie bezdomnej odpowiedzi 

nie wiem i zaznaczać ją jedynie wówczas, kiedy osoba bezdomna ma wyraźną 

trudność w odpowiedzi na zadane pytanie. 

11.1. Czy w ciągu ostatniego roku korzystał/a Pan/i z darmowych posiłków 

rozdawanych „na mieście”? 

11.2. Czy w ciągu ostatniego roku zdarzały się w tym toku sytuacje, w których przebywał 

Pan/i nielegalnie w jakichś miejscach? 

11.3. Czy w tym roku otrzymywał(a) Pan/i darmowe ubrania? 

11.4. Czy w ciągu ostatniego roku korzystał/a Pan/i z przejazdów środkami komunikacji 

miejskiej „na gapę”? 

11.5. Czy w ciągu ostatniego roku zdarzyła się Pani/i sytuacja proszenia ludzi o „datki” 

na ulicy? 

56 


Europejskiej 


TAK NIE 

SYTUACJA FINANSOWA TAK NIE 

12.1. Czy aktualnie posiada Pan/i jakieś długi, pożyczki, zaległości finansowe, bądź inne 

bieżące zobowiązania finansowe, np. alimenty, kary sądowe, zajęcia komornicze? 

12.2. Czy posiada Pan/i jakieś długi, pożyczki u swoich znajomych, przyjaciół bądź 

związane z zakupami „na zeszyt”? 

12.3. Czy aktualnie posiada Pan/i jakieś pieniądze inne niż te pochodzące z pomocy 

społecznej? 

12.4. Czy w ciągu ostatniego roku zdarzały się takie sytuacje, w których brakowało 

Pani/i pieniędzy na zakup rzeczy dla Pani/i ważnych takich jak jedzenie, leki, 

odzież, itp? 

12.5. Czy w ciągu ostatniego roku zdarzały się Pani/i sytuacje, w których musiał(a) się 

Pan/i ukrywać przed osobami/instytucjami, którym jest Pan/i winien pieniądze? 

SYTUACJA FORMALNA TAK NIE 

NIE 

WIEM 

Nie 

czytać tej 

odp. 

NIE WIEM 

Nie 

czytać tej 

odp. 

NIE WIEM 

Nie 

czytać tej

13.1. Czy posiada Pan/i dowód osobisty? 

13.2. Czy aktualnie posiada Pan/i ubezpieczenie zdrowotne? 

13.3. Czy znajduje się Pan/i na aktualnej liście osób oczekujących na mieszkanie 

socjalne bądź komunalne? 

13.4. Czy posiada Pan/i prawo własności do lokalu mieszkalnego? 

13.5. Czy posiada Pan/i stały meldunek? 

57 


Europejskiej 


Przejdź 

do pyt. 

13.6 

13.6. Czy posiada Pan/i stały meldunek znajduje się na terenie gminy, na terenie której Pan/i aktualnie 

przebywa? 

1. tak 

2. nie 

PATOLOGIE SPOŁECZNE TAK NIE 

14.1. Czy przebywał(a) Pan/i kiedykolwiek w zakładzie karnym, areszcie śledczym, 

zakładzie poprawczym? 

14.2. Czy w Pani/i najbliższym otoczeniu zdarzają się sytuacje stosowania 

przemocy? 

14.3. Czy w ciągu ostatniego roku miała/a lub aktualnie ma Pan/i konflikty ze 

służbami porządkowymi takimi jak policja, straż miejska, służba ochrona 

kolei, prywatne firmy ochroniarskie, itp.? 

14.4. Czy w ciągu ostatniego roku zdarzyło się Pani/i upić się? 

14.5. Czy ma Pan/i osobiste doświadczenia ze stosowaniem narkotyków? 

KAPITAŁ SPOŁECZNY TAK NIE 

15.1. Czy głosował(a) Pan/i w ostatnich wyborach do Sejmu i Senatu RP, które 

odbyły się 9 października 2011 roku? 

15.2. Czy ogólnie ufa Pan/i innym ludziom? 

15.3. Czy aktualnie ma Pan/i jakąkolwiek pasję, zainteresowania, które Pan/i 

realizuje? 

15.4. Czy w ciągu ostatniego roku angażował(a) się Pan/i w działania na rzecz 

jakiejś społeczności (osiedla, miejscowości, ulicy, bloku, najbliższego 

sąsiedztwa itd.) lub jakiejś grupy osób? 

15.5. Czy czuje się Pan/i pełnoprawnym obywatelem społeczeństwa? 

WSPARCIE TAK NIE 

16.1. Czy może Pan/i aktualnie liczyć na jakiekolwiek wsparcie ze strony członka 

Pani/i najbliższej rodziny? 

16.2. Czy ma Pan/i bliską osobę spoza najbliższej rodziny, na której wsparcie może 

Pan/i liczyć? 

16.3. Czy może Pan/i liczyć na jakiekolwiek wsparcie kolegów, znajomych? 

Przejdź 

do pyt. 

14.1 

NIE WIEM 

Nie 

czytać tej 

odp. 

NIE WIEM 

Nie 

czytać tej 

odp. 

NIE WIEM 

Nie 

czytać tej 

odp. 

odp. 

Przejdź 

do pyt. 

14.1

16.4. Czy w ciągu ostatniego roku korzystał/a Pan/i z pomocy/opieki społecznej? 

16.5. Czy w ciągu ostatniego roku korzystał/a Pan/i z pomocy instytucji 

charytatywnych, kościelnych, itp.? 

DOBROSTAN PSYCHICZNY TAK NIE 

17.1. Czy w miejscu, w którym aktualnie Pan/i przebywa czuje się Pan/i 

bezpiecznie? 

17.2. Czy czuje się Pan/i osobą bezdomną? 

17.3. Czy czuje się Pan/i osobą samotną? 

17.4. Czy ma Pan/i wpływ na własne życie? 

17.5. Czy widzi Pan/i szansę na poprawę swojej sytuacji życiowej w ciągu 

najbliższych 12 miesięcy? 

ZDROWIE TAK NIE 

18.1. Czy aktualnie czuje się Pan/i osobą zdrową? 

18.2. Czy choruje Pan/i stale na jakąś chorobę? 

18.3. Czy jest Pan/i pod kontrolą, czy leczy się Pan() u jakiegoś lekarza? 

18.4. Czy ze względu na stan zdrowia ma Pan/i jakiekolwiek trudności z 

wykonywania codziennych czynności takich jak mycie się, ubieranie, 

poruszanie się, dbanie o własną higienę, przygotowanie posiłku? 

18.5. Czy w ciągu ostatniego roku był(a) Pan/i w szpitalu? 

18.6. Czy w ciągu ostatniego roku był(a) Pan/i u lekarza? 

18.7. Czy jest Pan/i przewlekle chory? 

18.8. Czy aktualnie ma Pan/i orzeczony stopień o niepełnosprawności? - 

przejdź 

do 

pytania nr 

19, omiń 

pytanie nr 

20 

19. Jeśli tak, to jaki stopień niepełnosprawności Pan/i posiada? 

1. znaczny/ pierwsza grupa 

2. umiarkowany/ druga grupa 

3. lekki/ trzecia grupa 

4. Nie wiem 

58 


Europejskiej 


NIE WIEM 

Nie 

czytać tej 

odp. 

- 

przejdź 

do 

pytania nr 

20 

NIE WIEM 

Nie czytać 

tej odp. 

- 

przejdź do 

pytania nr 

20 

20. Czy stara się Pan/i o przyznanie grupy inwalidzkiej 

/stopnia niepełnosprawności? 

1. tak 

2. nie 

3. nie wiem – nie czytać tej odpowiedzi 

21. Przedstawię Pani/i listę czynności, które czasem podejmują osoby bezdomne aby zmienić swoją sytuację 

życiową. Proszę wskazać, jakie czynności w ciągu ostatniego roku podejmował(a) Pan/i, aby wyjść z 

bezdomności? Można zaznaczyć więcej niż jedną odpowiedź – POKAŻ KARTĘ NR 5 

1. Szukałem/szukałam pracy / 

2. Przystąpiłem/przystąpiłam do indywidualnego 

korzystałem/korzystałam z doradztwa zawodowego 

programu wychodzenia z bezdomności 

3. Wyrobiłem/wyrobiłam dokumenty 4. Poprawiłem/poprawiłam kontakty z rodziną 

5. Szukałem/szukałam miejsca do zamieszkania 6. Podjąłem/podjęłam terapię

7. Podjąłem/podjęłam edukację (szkoła, kursy, 

szkolenia) 

8. Podjąłem/podjęłam leczenie 

9. Zredukowałem/zredukowałam zadłużenie 10. Nic nie robiłem/robiłam 

11. Inne działania, jakie?............................................... 

22. Co według Pani/i najbardziej pomogłoby Pani/i w wyjściu z bezdomności? Można zaznaczyć maksymalnie 

5 odpowiedzi – POKAŻ KARTĘ NR 6 

1. Posiadanie pracy, pomoc w jej znalezieniu 

2. Wsparcie finansowe, zapomogi 

3. Podsiadanie własnego miejsca zamieszkania 

4. Profesjonalna opieka lekarska, pomoc medyczna, leczenie i rehabilitacja, wsparcie terapeutyczne 

5. Redukcja zadłużenia 

6. Pomoc w wyrobieniu dokumentów (uzyskanie formalnego meldunku, wyrobienie dowodu 

osobistego, ubezpieczenia zdrowotnego) 

7. Poprawa kontaktów rodzinnych, 

8. Pomoc rzeczowa (ubranie, odzież, nocleg, itp.) 

9. Pomoc rodziny, wsparcie rodziny 

10. Nic mi nie pomoże w wyjściu z bezdomności, 

11. Inne, prosimy wpisać jakie…………................................................................................................. 

23. Proszę cofnąć się w czasie i sięgnąć pamięcią do czasu JEDNEGO ROKU przed okresem Pani/i bezdomności. 

Czy w tamtym czasie wystąpiło któreś z następujących wydarzeń? Jeśli tak, proszę powiedzieć, czy zwracał się Pan/i 

o pomoc do jakiejś instytucji oraz czy była to instytucja działająca na obszarze gminy …………….. 

Jeśli dane wydarzenie nastąpiło przed okresem bezdomności (23A) to należy zadać pytanie 23V oraz 23C. 

Jeśli wydarzenie nie miało miejsca należy ominąć zadawanie pytani 23B i 23C i przejść do czytania kolejnych 

wydarzeń 

23.1. Zadłużenie 

23.2. Eksmisja 

23.3. rozpad związku małżeńskiego (rozwód) 

bądź partnerskiego związku 

nieformalnego 

23.4. Konflikty domowe, sytuacje przemocy 

23.5. Śmierć najbliższego członka rodziny 

(rodziców, partnera, partnerki, męża, 

żony) 

23.6. Utrata pracy, bezrobocie 

23.7. Uzależnienie (alkohol, narkotyki) 

23.8. Choroba psychiczna 

23.9. Inne, prosimy wpisać jakie...................... 

23A. Czy w 

okresie jednego 

roku przed 

bezdomnością 

wystąpiło, 

któreś z 

następujących 

wydarzeń? 

59 

23B. Czy zwracał(a) się 

Pan/i o pomoc do 

jakiejś instytucji? 


Europejskiej 


23C. Czy instytucja ta 

działa na terenie 

…………………? 

Tak Nie Tak Nie Tak Nie

Na koniec prosimy o podanie jeszcze kilku informacji na Pana/i temat. Przypominamy, że wszystkie 

dane zebrane za pośrednictwem ankiet są anonimowe i posłużą wyłącznie do opracowania 

zbiorczych zestawień statystycznych. 

M1. Proszę podać swoją płeć? Prosimy nie czytać tego pytania tylko bezpośrednio zaznaczyć 

właściwą odpowiedź 

1. kobieta 

2. mężczyzna 

M2. Proszę podać rok Pani/i urodzenia: ………………………..rok 

M3. Czy jest Pan/i obywatelem Polski? 

1. tak 

2. nie 

M4. Jakie ma Pan/i wykształcenie? POKAŻ KARTĘ NR 7 

1. Niepełne podstawowe 

2. Zawodowe 

3. Podstawowe 

4. Średnie 

5. Gimnazjalne 

6. Wyższe 

M5. Od ilu lat jest Pan/i osobę bezdomną? Proszę wpisać liczbę lat: ……………………….. lat 

M6. Gdzie przebywał/a Pan/i najczęściej w ciągu ostatnich roku? Proszę wymienić wszystkie 

pasujące odpowiedzi – POKAŻ KARTĘ NR 8 

1. Schronisko, noclegownia, ogrzewalnia (placówki dla bezdomnych) 

2. Rury i węzły ciepłownicze, bunkry 

3. Stancje, pokoje wynajmowane 

4. Kątem u rodziny lub znajomych 

5. Altanki, baraki na działkach 

6. Mieszkania wspierane 

7. Pustostany, domy do rozbiórki 

8. Szpital 

9. Dworzec, wagony, bocznice kolejowe 

10. Zakład penitencjarny (więzienie) 

11. Klatki schodowe, strychy, piwnice 

12. Inne, prosimy wpisać jakie...............................................................................................………… 

M7. Gdzie Pan/i mieszkała w okresie poprzedzającym zostanie bezdomnym? POKAŻ KARTĘ NR 9 

1. We własnym mieszkaniu 

2. W mieszkaniu wynajętym 

3. W więzieniu 

4. W mieszkaniu rodziców 

5. W domu dziecka 

6. W mieszkaniu konkubenta/tki 

7. W domu poprawczym 

8. W szpitalu 

9. W hotelu robotniczym / mieszkaniu zakładowym 

10. U kolegi/koleżanki 

11. U innego członka rodziny 

60 


Europejskiej 


12. W innym miejscu, w jakim?...................................... 

M8. Od jakiego czasu (lat lub miesięcy) przebywa Pan/i na terenie gminy, na której aktualnie się 

znajdujemy? Proszę wpisać liczbę lat. Jeśli respondent poda liczbę miesięcy proszę ją przeliczyć na 

liczbę lat 

......... lat 

M9. Czy ma Pan/i dzieci? 

1. tak, podaj liczbę…………………. 

2. nie, nie mam dzieci 

M10. Czy w ciągu ostatnich 3 lat wyjeżdżał/a Pan/i za granicę w celach zarobkowych? 

1. tak, 

2. nie 

61 


Europejskiej 


ANEKS 3. INDYWIDUALNY WYWIAD POGŁĘBIONY DYSPOZYCJE DO WYWIADÓW INDYWIDUALNYCH Z 

PRZEDSTAWICIELAMI INSTYTUCJI/ORGANIZACJI DZIAŁAJĄCYMI NA RZECZ OSÓB BEZDOMNYCH 

Temat ogólny Zagadnienia szczegółowe Przykładowe pytania szczegółowe 

1. Bezdomność 

jako (lokalny) 

problem 

społeczny 

1. Jakie znaczenie (jaką rangę) ma bezdomność wśród 

problemów społecznych gminy – zdaniem respondenta? 

2. Ocena skali zjawiska bezdomności w gminie zdaniem 

respondenta (także u ujęciu dynamicznym); należy 

dopytać się o źródła informacji (badania, statystyki, itp.). 

3. Najważniejsze potrzeby bezdomnych w gminie. 

4. Czy/jak w ciągu ostatnich lat zmienił się charakter 

bezdomności w gminie: przyczyny i charakterystyka 

socjodemograficzna bezdomności, potrzeby? 

5. Stosunek społeczności lokalnej do bezdomności na 

podstawie doświadczeń respondenta: świadomość 

problemu i skali zjawiska, stosunek (nastawienie) do 

osób bezdomnych. 

1. Jakie są najważniejsze problemy społeczne miasta/gminy? ■ Wymienił(a) Pan(i) 

następujące problemy społeczne gminy… Czy mó(o)gł(a)by Pan(i) uszeregować je od 

najważniejszego do najmniej ważnego? [Poprosić o uzasadnienie]. ■ [Jeśli wśród 

problemów nie ma bezdomności – poprosić o wyjaśnienie dlaczego zabrakło jej na 

liście, następnie poprosić o porównanie znaczenia problemu bezdomności z 

problemami z listy]. 

2. Czy mó(o)gł(a)by Pan(i) coś powiedzieć na temat liczby bezdomnych na terenie 

miasta i gminy? Czy Pana(i) zdaniem w ciągu ostatnich kilku lat skala zjawiska 

bezdomności zmieniała się (jak?, dlaczego?), czy też utrzymywała się na względnie 

niezmienionym poziomie? Czy na terenie gminy były prowadzone jakieś 

badania/szacunki/statystyki dotyczące bezdomności (wykluczenia społecznego)? 

3. Jakie są Pana(i) zdaniem obecnie najważniejsze potrzeby bezdomnych na terenie 

gminy? 

4. Czy zauważył(a) Pan(i), żeby w ciągu ostatnich kilku lat na terenie miasta/gminy 

zmienił się charakter bezdomności, czy też pozostaje on względnie niezmienny (chodzi 

mi np. o wiek bezdomnych, przyczyny wchodzenia w bezdomność, itp.)? ■ [W 

przypadku zmian: jakie?, jaki mają charakter?, jak je Pan(i) ocenia, czy się utrzymają 

(będą maleć/narastać)?, czy dotyczą np. wieku?, stanu zdrowia?, proporcji kobiet i 

mężczyzn? grup społecznych, których dotyczy ten problem, korzystania z 

instytucjonalnego wsparcia?, przyczyn bezdomności?]. 

5. Jak w Pana(i) ocenie społeczność miasta/gminy traktuje kwestię bezdomności? Czy 

bezdomność dostrzegana jest przez społeczność miasta/gminy jako widoczny problem 

społeczny, czy też nie? Jaki obraz osoby bezdomnej dominuje wśród mieszkańców 

gminy? Czy na tę kwestię ma wpływ wielkości miejscowości, w której się mieszka? 

62


2. Działania 

podejmowan 

e przez 

instytucję/org 

anizację 

reprezentowa 

ną przez 

respondenta 

1. Zakres świadczonych usług, ocena adekwatności (realizacji 

istotnych potrzeb) i skuteczności oraz efektywności działań 

podejmowanych przez instytucję/organizację. 

2. Ocena potrzeby i możliwości wprowadzenia zmian w 

funkcjonowaniu instytucji/organizacji: zakres świadczonych usług, 

organizacja pracy, kompetencje kadry, kooperacja z innymi 

instytucjami/organizacjami, infrastruktura, finansowanie. 

63 

1. Prosił(a)bym, aby pokrótce opisał(a) Pan(i) działania podejmowane przez 

instytucję/organizację, którą Pan(i) reprezentuje (zakres usług). ■ Jakie są 

podstawowe cele tych działań (dopytać się o cele krotko- i długoterminowe)? ■ 

W jakim zakresie działania te zaspokajają potrzeby bezdomnych? ■ W jakim 

stopniu działania te są skuteczne? ■ [Jeśli nie jest to oczywiste, to dopytać się co 

to znaczy „skuteczne” w przypadku konkretnych działań, np. co uważa się za 

sukces w pracy z uczestnikami terapii?] ■ Czy w stosunku do ponoszonych 

nakładów (finansowych, poświęcanego czasu, itp.) są to działania efektywne? ■ 

[Jeśli nie to dlaczego?]. 

2. Czy uważa Pan(i), że warto byłoby dokonać jakichś zmian w działalności czy 

funkcjonowaniu instytucji, którą Pan(i) reprezentuje (dopytać się o zakres 

świadczonych usług, organizację pracy, kompetencje kadry, współpracę z innymi 

instytucjami/organizacjami, infrastrukturę, finansowanie instytucji/organizacji, 

ew. realizowanych przez nią projektów)? ■ [Jeśli tak to jakich?, jak zmieniłoby to 

funkcjonowanie instytucji/organizacji?, czy/jak zmieniłoby to sytuację 

beneficjentów?, na ile wprowadzenie tych zmian jest możliwe?, jak je wdrożyć?]


3. Współpraca 

międzyinstytu 

cjonalna 

1. Stosunek do bezdomności przedstawicieli instytucji zajmujących 

się rozwiązywaniem problemów społecznych i lokalnych elit: 

przypisywanie rangi problemowi, gotowość do angażowania się w 

projekty na rzecz bezdomnych (wykraczające poza statutowe 

działania instytucji/organizacji). 

2. Współpraca pomiędzy instytucjami działającymi na rzecz osób 

bezdomnych (także spoza partnerstwa): 

a. formy i zakres kooperacji, 

b. ocena potrzeby i możliwości wprowadzenia zmian, 

najważniejsze wyzwania i trudności – jak je przezwyciężyć, 

c. instytucje które warto zaangażować – zainteresować 

problemem bezdomności, 

d. powiązania nieformalne – ocena na ile są funkcjonalne z 

perspektywy rozwiązywania problemów osób 

bezdomnych. 

64 

1. Jaki stosunek do problemu bezdomności reprezentują przedstawicie 

kluczowych instytucji z terenu miasta/gminy? Jaką rangę przypisują problemowi 

bezdomności? Jak Pani(i) ocenia ich zaangażowanie w pomoc osobom 

bezdomnym (chodzi mi oczywiście o działania wykraczające poza te, które 

wynikają z realizacji przepisów)? 

2. Jak na terenie miasta/gminy ocenia Pan(i) funkcjonowanie systemu pomocy 

oferowanej osobom bezdomnym? ■ Jak przebiega współpraca pomiędzy 

instytucjami ważnym z perspektywy pomocy osobom bezdomnym? ■ Czy jakieś 

projekty realizowane są wspólnie? ■ Czy warto byłoby wprowadzić jakieś 

zmiany we współpracy pomiędzy instytucjami i organizacjami, które Pan(i) 

wymienił(a)? ■ Czy są jakieś instytucje/organizacje, które warto byłoby 

zaangażować w rozwiązywanie problemów osób bezdomnych (dlaczego?), 

ewentualnie zwiększyć ich zaangażowanie? ■ [Jeśli tak to jakich?, jak zmieniłoby 

to funkcjonowanie instytucji/organizacji?, czy/jak zmieniłoby to sytuację 

beneficjentów?, na ile wprowadzenie tych zmian jest możliwe?, jak je 

wdrożyć?]. ■ Jak ocenia Pan(i) nieformalną stronę relacji pomiędzy 

przedstawicielami instytucji/organizacji, które Pan(i) wymienił(a)? Czy/w jaki 

sposób przekładają się one na rozwiązywanie problemów osób bezdomnych?


4. Pomoc 

doraźna 

1. Opis i ocena działań podejmowanych na 

terenie gminy, których celem jest pomoc 

doraźna; w tym kadra, infrastruktura, 

finansowanie. Poprawa skuteczności 

działań z zakresu pomocy doraźnej: 

najważniejsze bariery, dobre praktyki, 

pomysły do ewentualnego wdrożenia w 

przyszłości. 

2. Poprawa skuteczności działań z zakresu 

pomocy doraźnej: najważniejsze bariery, 

dobre praktyki, pomysły do ewentualnego 

wdrożenia w przyszłości. 

1. Chciał(a)bym poprosić Pana(ią) o opis działań podejmowanych na terenie miasta/gminy przez 

instytucje i organizacje, których celem jest tzw. pomoc doraźna (nocleg, wyżywienie, zabiegi 

medyczne, itp.). ■ Jak ocenia Pan(i) działania podejmowane przez te instytucje/organizacje? ■ W 

jakim zakresie działania tych instytucji zaspokajają potrzeby bezdomnych? ■ W jakim stopniu 

działania te są skuteczne? ■ [Jeśli nie jest to oczywiste, to dopytać się co to znaczy „skuteczne” w 

przypadku konkretnych działań], ■ Czy w stosunku do ponoszonych nakładów (finansowych, 

poświęcanego czasu, itp.) są to działania efektywne? ■ [Jeśli nie to dlaczego?]. 

Należy dopytać się o działalność następujących instytucji (o ile respondent ma jakąś wiedzę na temat 

ich funkcjonowania): 

1. urząd miasta/gminy, 

2. ośrodek pomocy społecznej, 

3. powiatowe centrum pomocy rodzinie 

4. przychodnia, 

5. szpital, 

6. ośrodek interwencji kryzysowej, 

7. stacjonarny dom dla bezdomnych, 

8. noclegownia, schronisko, ogrzewalnia, 

9. dom pomocy społecznej, 

10. zakład opiekuńczo-leczniczy, 

11. zakład pielęgnacyjno-opiekuńczy, 

12. hospicjum, 

13. poradnia terapii uzależnień, 

14. stacjonarny ośrodek terapii uzależnień, 

15. ośrodek detoksykacyjny/izba wytrzeźwień, 

16. organizacje pozarządowe zajmujące się pomocą doraźną, streetworkingiem. 

2. Czy uważa Pan(i), że warto byłoby dokonać jakichś zmian w działalności czy funkcjonowaniu 

wymienionych przez Pana(ią) instytucji/organizacji, (dopytać się o zakres świadczonych usług, 

organizację pracy, kompetencje kadry, infrastrukturę, finansowanie instytucji/organizacji, ew. 

realizowanych przez nie projektów)? ■ [Jeśli tak to jakich?, jak zmieniłoby to funkcjonowanie tych 

instytucji/organizacji?, czy/jak zmieniłoby to sytuację beneficjentów?, na ile wprowadzenie tych 

zmian jest możliwe?, jak je wdrożyć?]. 

65


5. Integracja 

społeczna 

1. Opis i ocena działań podejmowanych na terenie gminy, 

których celem jest wychodzenie z bezdomności (inaczej – 

reintegracja społeczna, resocjalizacja); w tym kadra, 

infrastruktura, finansowanie. 

2. Poprawa skuteczności działań integracyjnych: 

najważniejsze bariery, dobre praktyki, pomysły do 

ewentualnego wdrożenia w przyszłości. 

1. Czy na terenie miasta/gminy prowadzą działalność jakieś instytucje lub organizacje, 

których celem jest wyprowadzanie ludzi z bezdomność (reintegracja społeczna)? ■ 

[Jeśli nie to z czego to wynika?] ■ Czy mó(o)gł(a)by Pan(i) opisać tę działalność? ■ Jak 

ocenia Pan(i) działania podejmowane przez te instytucje/organizacje? ■ W jakim 

zakresie działania tych instytucji zaspokajają potrzeby bezdomnych? ■ W jakim stopniu 

działania te są skuteczne? ■ [Jeśli nie jest to oczywiste, to dopytać się co to znaczy 

„skuteczne” w przypadku konkretnych działań] ■ Czy w stosunku do ponoszonych 

nakładów (finansowych, poświęcanego czasu, itp.) są to działania efektywne? ■ [Jeśli 

nie to dlaczego?]. 

W sposób szczególny należy dopytać się o działalność następujących instytucji (o ile 

respondent ma jakąś wiedzę na temat ich funkcjonowania): 



3. schronisko, 


5. klub integracji społecznej, 

6. centrum integracji społecznej, 

7. poradnia terapii uzależnień, 

8. stacjonarny ośrodek terapii uzależnień, 

9. mieszkania wspierane, hostele, 

10. organizacje pozarządowe (fundacje, stowarzyszenia) zajmujące się 

reintegracją społeczną. 


funkcjonowaniu wymienionych przez Pana(ią) instytucji/organizacji, (dopytać się o 

zakres świadczonych usług, organizację pracy, kompetencje kadry, infrastrukturę, 

finansowanie instytucji/organizacji, ew. realizowanych przez nie projektów)? ■ [Jeśli 

tak to jakich?, jak zmieniłoby to funkcjonowanie tych instytucji/organizacji?, czy/jak 

zmieniłoby to sytuację beneficjentów?, na ile wprowadzenie tych zmian jest możliwe?, 

jak je wdrożyć?]. 

66


6. Prewencja 

1. Co – zdaniem respondenta – oznacza „prewencja 

bezdomności”? Skuteczność prewencji – od czego zależy? 

2. Opis i ocena działań podejmowanych na terenie gminy, 

których celem jest prewencja bezdomności; kadra, 

infrastruktura, finansowanie. 

3. Poprawa skuteczności działań prewencyjnych: 

najważniejsze bariery, dobre praktyki, pomysły do 

ewentualnego wdrożenia w przyszłości. 

1. Czy – patrząc z lokalnej perspektywy – bezdomności można zapobiegać? ■ [Jeśli nie 

to dlaczego?] ■ Czy prewencja jest lub może być skuteczna? ■ Od czego to zależy? ■ Co 

należy robić, aby zapobiegać bezdomności? 

2. Czy na terenie miasta/gminy prowadzą działalność jakieś instytucje lub organizacje, 

których celem jest prewencja bezdomności? ■ [Jeśli nie to z czego to wynika?] ■ Czy 

mó(o)gł(a)by Pan(i) opisać tę działalność? ■ Jak ocenia Pan(i) działania podejmowane 

przez te instytucje/organizacje? ■ W jakim zakresie działania tych instytucji zaspokajają 

potrzeby beneficjentów? ■ W jakim stopniu działania te są skuteczne? ■ [Jeśli nie jest 

to oczywiste, to dopytać się co to znaczy „skuteczne” w przypadku konkretnych 

działań], ■ Czy w stosunku do ponoszonych nakładów (finansowych, poświęcanego 

czasu, itp.) są to działania efektywne? ■ [Jeśli nie to dlaczego?]. 

W sposób szczególny należy dopytać się o działalność następujących instytucji (o ile 

respondent ma jakąś wiedzę na temat ich funkcjonowania): 

1. szpital, 




5. klub integracji społecznej, 

6. centrum integracji społecznej, 

7. organizacje pozarządowe (fundacje, stowarzyszenia) zajmujące się 

prewencją bezdomności. 


funkcjonowaniu wymienionych przez Pana(ią) instytucji/organizacji, (dopytać się o 

zakres świadczonych usług, organizację pracy, kompetencje kadry, infrastrukturę, 

finansowanie instytucji/organizacji, ew. realizowanych przez nie projektów)? ■ [Jeśli 

tak to jakich?, jak zmieniłoby to funkcjonowanie tych instytucji/organizacji?, jak 

zmieniłoby to sytuację beneficjentów?, na ile wprowadzenie tych zmian jest możliwe?, 

jak je wdrożyć?]. 

67

1 

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej 


Wykonał dr Sylwiusz Retowski 

przy udziale członków Zespołu Badawczego 

w składzie: 

Jarosław Józefczyk 

Krzysztof Stachura

Nowe - Pomorskie Forum na rzecz Wychodzenia z Bezdomności

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?