zastosowania elektromagnetyzmu w nowoczesnych ... - PTZE

82
XVIII Sympozjum PTZE, Zamość 2008
styczne. Osobne miejsce w rozwoju metodologii badań z zakresu teorii poznania zajmuje
Kartezjusz. Twierdził on, że całą wiedzę o układach materialnych można uzyskać korzystając
z zasady naczelnej. Wyraził on to w słynnym paradygmacie „cogito ergo sum” (myślę, więc
jestem). W ten sposób nasza jaźń stanowi podmiot poznania.
Istotnym osiągnięciem w poznawalności świata realnego stanowi rozwój metod matematyki
stosowanej. Spowodowały one znaczący rozwój deterministycznych teorii świata.
Można je podzielić na dwie grupy:
1. Wieczne prawa, np. teoria powszechnego ciążenia,
2. Prawa ewolucji procesów: dynamika newtonowska, teoria elektromagnetyzmu,
teoria Darwina, termodynamika i prawo wzrostu entropii,
Przełomowe znaczenie dla rozwoju nauki o bycie materialnym ma dynamika Newtona. Dominuje
ona niepodzielnie ponad 300 lat, tj. do pojawienia się Teorii Względności A. Einsteina.
Wymienione wyżej teorie są deterministyczne. Teraz już rzeka Heraklita płynie inaczej.
Włączona dynamika powoduje, że czas ma wartość fizyczną, a nie formalną.
Dynamika ma również tę właściwość, że jest niezmiennicza przy odwróceniu strzałki
czasu. Determinizm oparty na filarach teorii Newtona i Einsteina wyznaje wszechmoc ludzkiego
rozumu, zaś indeterminizm ma naturę subiektywną opartą na naszej przejściowej niewiedzy.
Koniec wieku XIX i początek XX, zachwiał podstawami tego deterministycznego
poglądu. Spowodowały to: rozwój termodynamiki, fizyki statystyczne i mechaniki kwantowej.
Wynikały z nich stwierdzenia:
• W przyrodzie występują powszechnie procesy nieodwracalne, tj. takie, które po odwróceniu
strzałki czasu nie osiągają stanu pierwotnego i mają szansę realizacji tylko w
kierunku upływu czasu wyznaczającego przyszłość,
• Przebieg ich nie jest do końca zdeterminowany; w miejsce prawdy o zdarzeniach występuje
więc ich prawdopodobieństwo,
Zderzyły się tu dwa przeciwstawne poglądy i pojawiły się dwie przeciwstawne postawy:
• Zaakceptować ten dwoisty opis świata zdarzeń, jako właściwy naturze bytu materialnego,
• Traktować opis niedeterministyczny jako przejściowy, wynikający z naszej niewiedzy.
Rozgorzała walka dwóch światopoglądów wg dwóch filozofii:
• filozofii bytu,
• filozofii stawania się,
Einstein i inni nie pogodzili się nigdy z poglądem dualistycznym – „Bóg nie gra z nami
w kości”. Trwają nadal permanentne wysiłki zmierzające ku zrozumieniu istoty tego
dualizmu.
W jakim zakresie losy świata są zdeterminowane, a w jakim tylko przewidywalne?
W 1865 r. Clausius wprowadził pojęcie entropii jako miary degradacji energii użytecznej.
Boltzmann nadał jej interpretację miary nieporządku lub miary indeterminizmu. Zjawiska
zderzeń prowadzą do wzrostu indeterminizmu i nieodwracalności. Trudno bowiem odwrócić
w czasie proces zderzeń molekuł. Podstawowy problem jaki podjęto to: Ustalenie relacji
pomiędzy odwracalnością mechaniki ruchu molekuł oraz zderzeniową, makroskopową
teorią procesów nieodwracalnych. Chodzi tu o próbę pogodzenia dwóch światopoglądów.
Czy to jest możliwe? Proces ten trwa ciągle.
Nauka pozostaje nadal w stanie „rozdarcia” pomiędzy:
• Deterministycznym i losowym traktowaniem opisu przyrody,
• Odwracalnością procesów dynamiki Newtona na poziomie molekularnym, a nieodwracalnością
opisu makroskopowego,