ZESZYT PROBLEMOWY Nr 3/4 - O Nas

Wyższa Szkoła Bezpieczeństwa Publicznego 

i Indywidualnego „Apeiron” w Krakowie 

ZESZYT PROBLEMOWY 

NAUKA – PRAKTYKA – REFLEKSJE 

POD REDAKCJĄ 

JULIUSZA PIWOWARSKIEGO 

Nr 3/4 

Maj – Sierpień 2011

Opracowanie redakcyjne i korekta: 

Agnieszka Wiczkowska 

Agnieszka Dudek 

Jacek Szewczyk 

Copyright © by Wyższa Szkoła Bezpieczeństwa Publicznego i Indywidualnego 

„Apeiron” w Krakowie, sierpień 2011. 

E-wydanie 

„Zeszyt Problemowy. Nauka – Praktyka – Refleksje” powstaje przy współpracy Katedry 

Filozofii i Teorii Bezpieczeństwa oraz Kół Naukowych WSBPiI „Apeiron” w Krakowie. 

ISSN 2083-1315 

Wyższa Szkoła Bezpieczeństwa 

Publicznego i Indywidualnego 

„Apeiron” w Krakowie 

ul. Krupnicza 3 

31–123 Kraków 

Tel. (12) 422 30 68 

Fax. (12) 421 67 25 

e-mail: wydawnictwo@apeiron.edu.pl 

www.apeiron.edu.pl

Spis treści 

Słowo wstępne – Piwowarski Juliusz ………………………………….…. 5 

Od Redakcji ……………………………………………………………..… 6 

Ślubowanie ………………………………………………………………... 8 

JERZY DEPO 

Przepisy prawne i procedury ochrony informacji niejawnych w świetle 

ustawy z 5 sierpnia 2010 ………………………………………………….. 9 

PAWEŁ PAJORSKI 

Czy czeka nas renesans terroryzmu lewackiego? ……………………..….. 32 

JULIUSZ PIWOWARSKI 

Wstęp do rozważań o współczesnym samodoskonaleniu 

na Drodze Karate …………………………………………………………. 40 

JERZY DEPO 

Zasady postępowania w przypadku utraty lub ujawnienia informacji 

niejawnych ………………………………………………………………... 45 


Systemy zabezpieczenia technicznego w ochronie osób …. .………..….... 53 

STREFA STUDENTA ……………………………………………............. 62 

KAROL BRACHOWSKI 

Bezpieczeństwo ochrony zdrowia jako ważny element infastruktury 

krytycznej ………....…………………………………………………......... 

PIOTR BRYLSKI 

Administracja porządku i bezpieczeństwa publicznego w kontekście 

kształtowania etycznych aspektów funkcjonowania Policji ........................ 82 

TOMASZ DUSZYŃSKI 

Działania administracyjne władz chińskich w Tybecie a przestrzeganie 

praw człowieka ………………………………...……….………………… 103 

63 

3

DARIUSZ FILIPOWICZ 

Zadania i kompetencje jednostek administracyjnych ułatwiających wojewodzie 

sprawowanie zarządzania kryzysowego …………..….................... 123 

JERZY PATER 

Stres pourazowy u ofiar terroryzmu ……………………………..………... 139 

4

Słowo wstępne 

Zadaniem Wyższej Szkoły Bezpieczeństwa Publicznego i Indywidualnego 

„Apeiron” w Krakowie jest kształcenie studentów w celu przygotowania ich do 

podjęcia i wykonywania pracy w administracji porządkiem i bezpieczeństwem 

publicznym, w administracji cywilnej, w komercyjnych podmiotach ochrony 

osób i mienia oraz w administracji biznesu. Jednocześnie duży nacisk położony 

jest na stosowanie prawa w instytucjach niepublicznych. Podstawowym warunkiem 

dla możliwości osiągania wysokiego poziomu bezpieczeństwa jest dążenie 

do uzyskania wieloaspektowo pojmowanego porządku. Istotnym czynnikiem 

jest tu sprawnie i etycznie funkcjonująca administracja. Misją Uczelni jest 

edukacja służąca szeroko pojętemu porządkowi i bezpieczeństwu, zarówno 

w wymiarze publicznym, jak i w szeroko pojętym, indywidualnym wymiarze 

egzystencji osoby ludzkiej. 

Dodatkowo celem realizacji misji Wyższej Szkoły Bezpieczeństwa Publicznego 

i Indywidualnego „Apeiron” w Krakowie, na kierunku Administracja, 

istotne jest takie podejście do administrowania systemami bezpieczeństwa, 

w którym tradycja harmonijnie łączy się z nowoczesnością. 

Studenci Wyższej Szkoły Bezpieczeństwa Publicznego i Indywidualnego 

„Apeiron” w Krakowie, w tym członkowie kół naukowych, mają możliwość 

zaprezentowania na łamach niniejszego „Zeszytu Problemowego” własnych, 

oryginalnych tekstów (referaty, opracowania, streszczenia, artykuły problemowe, 

artykuły informacyjne), oscylujących wokół powyższych idei, jednocześnie 

zbieżnych z ich własnymi zainteresowaniami. Rada Studentów podjęła inicjatywę, 

konsultowaną ze społecznością studencką oraz z Rektorem i Dziekanem 

Uczelni, zmierzającą do połączenia kół naukowych w jedno Koło Naukowe 

Administracji i Zarządzania Bezpieczeńswem, które pracowałoby w sekcjach 

problemowych (administracji, prawa kranego, psychologii, kultury bezpieczeństwa). 

Rektor Uczelni oczekuje, że ostatecznym terminem sfinalizowana 

konsultacji będzie okres bezpośrednio poprzedzający wigllię Świąt Bożego 

Narodzenia bieżącego roku. 

dr Juliusz Piwowarski 

5

6 

Od Redakcji 

W „Zeszycie Problemowym. Nauka – Praktyka – Refleksje” WSBPiI 

„Apeiron” w Krakowie publikowane są oryginalne teksty (referaty, opracowania, 

streszczenia, komentarze, artykuły problemowe, artykuły informacyjne, 

fragmenty prac licencjackich, sprawozdania, polemiki), zgodne z profilem i misją 

leżącą u podstaw funkcjonowania Uczelni. „Zeszyt” ten stanowi również ważny 

element intelektualnej aktywizacji studentów naszej Uczelni, w tym członków kół 

naukowych, dający możliwość swobodnej wymiany poglądów dotyczących zarówno 

przemyśleń teoretycznych, jak i licznych doświadczeń zawodowych, jakimi 

dysponują. 

Instrukcje dla autorów prac: 

� Artykuł w języku polskim. 

� Tekst: edytor Word, czcionka 12 Times New Roman, interlinia 1,5 wiersza, 

marginesy standardowe, pełna bibliografia alfabetyczna na końcu pracy, 

według wzoru: inicjał imienia autora, nazwisko autora, tytuł kursywą, 

wydawnictwo, miejsce wydania, rok wydania, nr ISBN. Tytuł czasopisma 

zapisujemy w cudzysłowie, następnie rok wydania i numer wydania. Nazwy 

stron internetowych pod bibliografią z datami odczytu w nawiasach. 

� Zdjęcia i wykresy: rozdzielczość 600 dpi.; dodatkową kopię występujących 

w artykule zdjęć, wykresów, tabel i in. należy dostarczyć w odrębnym 

pliku. 

� W tekście odmiana przypisów dolnych, według wzoru: 

¹ R. Rosa, Filozofia bezpieczeństwa, Bellona, Warszawa 1995, ISBN 83- 

11- 08458-0. 

² M. Kudelska, Filozofia Indii – kilka uwag wstępnych, [w:] Filozofia 

Wschodu, t. I, B. Szymańska (red.), Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 

Kraków 2001, ISBN 83-233-1487-X. 

³ S. Koziej, Bezpieczeństwo i obronność Unii Europejskiej, „Myśl Wojskowa”, 

2005, nr 1.

4 Ofcjalna strona internetowa Ministerstwa Obrony Narodowej RP, 

http://www.mon.gov.pl (15.09.2011). 

Redakcja przyjmuje teksty przesłane pocztą elektroniczną na adres: wydawnictwo@apeiron.edu.pl 

(z informacją o autorze: imię i nazwisko, stopień, 

tytuł naukowy lub zwodowy, piastowane stanowisko, dane kontaktowe: telefon, 

mail, adres korespondencyjny). 

Redakcja zastrzega sobie możliwość dokonywania skrótów i zmian oraz 

poprawek stylistycznych, językowych i interpunkcyjnych w tekstach przeznaczonych 

do publikacji. Materiałów niezamówionych nie zwraca. 

Honorariów dla autorów prac nie przewiduje się. Jednocześnie na chwilę 

obecną autorzy zwolnieni są z opłaty publikacyjnej. 

Prawa autorskie i wydawnicze po opublikowaniu artykułu przechodzą na 

Redakcję ZP WSBPiI „Apeiron” w Krakowie. 

Zapraszamy do współpracy. 

7

8 

Ślubowanie 

Jako student Wyższej Szkoły Bezpieczeństwa Publicznego i Indywidualnego 

„Apeiron” w Krakowie 

uroczyście ślubuję: 

� będę wytrwale zdobywać wiedzę i ćwicząc się w umiejętnościach, dążyć 

poprzez spójny rozwój ciała i umysłu, do rozwoju własnej osobowości 

dla pożytku rodziny, społeczeństwa i kraju; 

� będę dbać o godne imię Uczelni i stosować reguły dobrych obyczajów; 

� będę z szacunkiem odnosić się do władz Uczelni, kadry dydaktycznej, 

wszystkich członków jej społeczności i do każdego człowieka; 

� swoją postawą i postępowaniem będę dbać o honor i godność oraz obowiązki 

i prawa studenta Rzeczypospolitej Polskiej.

JERZY DEPO 

Przepisy prawne i procedury ochrony informacji niejawnych 

w świetle ustawy z 5 sierpnia 2010 r. 1 

(...) by zachować posiadaną tajemnicę 

nie wystarczy samo milczenie... 

Paul Claudel (1868-1955) 

We współczesnym świecie truizmem jest twierdzenie, że informacja 2 ma 

bardzo ważne znaczenie polityczne, społeczne i ekonomiczne. Dysponowanie 

prawdziwą, istotną, dokładną i aktualną informacją było bowiem, i nadal 

pozostaje, jednym z istotnych elementów prawidłowego funkcjonowania 

państwa, organizacji i obywatela. 

Bezpieczeństwo informacji jest więc nie tylko normą i koniecznością, ale 

także bezwzględnym obowiązkiem każdego urzędnika, przedsiębiorcy, 

nauczyciela i studenta 3 . Jest działaniem w dobrze pojętym interesie 

ogólnonarodowym, gdyż zasobność państwa, dobrobyt, stopa życiowa 

obywateli i ich bezpieczeństwo, również są zależne od informacji. Podobnie, 

kontakt z organami władzy publicznej (państwowej czy samorządowej) łączy 

się z pozyskiwaniem i wymianą informacji, i dlatego należy zauważyć, że 

1 Ustawa z dnia 5 sierpnia 2010 r. o ochronie informacji niejawnych (Dz. U. z 2010 r. 

Nr 182, poz. 1228); zastępuje ona ustawę z 22 stycznia 1999 r, która w okresie swego 

obowiązywania doczekała się 23 nowelizacji porządkujących i merytorycznych. 

2 Słowo „informacja” pochodzi od łacińskiego słowa informatio i ma dwa konteksty, 

w których jest stosowane, a mianowicie jako akt kształtowania umysłu i jako akt przekazywania 

wiedzy. Przedmiotem niniejszych rozważań jest kontekst drugi, w którym 

informacja oznacza wiedzę. 

3 Stanowi o tym Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. 

Nr 78, poz. 483 z późn. zm.), w której zapisano, iż „Obowiązkiem obywatela polskiego 

jest wierność Rzeczypospolitej Polskiej oraz troska o dobro wspólne” (art. 82), „obowiązek 

przestrzegania prawa Rzeczypospolitej” (art. 83) i „obrona Ojczyzny” (art. 85 

ust. 1). 

9

podstawowe znaczenie w tym przedmiocie ma dostęp obywatela do informacji 

oraz możliwość ich przetwarzania 4 bądź rozpowszechniania. 

Pierwszy zapis w tej sprawie znajdziemy w rozdziale Konstytucji, 

zatytułowanym Wolności i prawa osobiste, gdzie art. 54 ust. 1 stanowi: 

„Zapewnia się każdemu wolność wyrażania swoich poglądów oraz 

pozyskiwania i rozpowszechniania informacji”. Wyraża on w ten sposób wolę 

społeczeństwa do tworzenia porządku prawnego szanującego wolność 

człowieka. Dawno już bowiem minęły czasy, gdy cenzura dbała o „właściwy” 

odbiór społeczny przekazywanych informacji. Teraz jednak o wiele bardziej 

istotnym wydaje się być cel przekazywania informacji. Chociaż szeroko 

rozumiane media, bez wątpienia, mają bardzo wielkie znaczenie w kreowaniu 

odbioru informacji, to jednak nikt nie może powiedzieć, że nie jest możliwe 

szybkie dotarcie do informacji obiektywnej i wielopłaszczyznowej. W Polsce 

możliwości takie gwarantuje z kolei ustawa z 26 stycznia 1984 roku – Prawo 

prasowe 5 , która w art. l mówi: „Prasa, zgodnie z Konstytucją Rzeczpospolitej 

Polskiej, korzysta z wolności wypowiedzi i urzeczywistnia prawo obywateli do 

ich rzetelnego informowania, jawności życia publicznego oraz kontroli 

i krytyki społecznej”. 

Polska ustawa zasadnicza zawiera również bardzo istotne zapisy dla tej 

problematyki w rozdziale „Wolności i prawa polityczne”, w którym 

podkreślono raz jeszcze wolność dostępu do informacji. Art 61 ust. 1 mówi: 

„Obywatel ma prawo do uzyskiwania informacji o działalności organów 

władzy publicznej oraz osób pełniących funkcje publiczne. Prawo to obejmuje 

również uzyskiwanie informacji o działalności organów samorządu 

gospodarczego i zawodowego, a także innych osób oraz jednostek 

organizacyjnych w zakresie, w jakim wykonują one zadania władzy publicznej 

i gospodarują mieniem komunalnym lub majątkiem Skarbu Państwa. 

4 Przetwarzaniem informacji niejawnych są wszelkie operacje wykonywane 

w odniesieniu i na tych informacjach (wytwarzanie, modyfikowanie, kopiowanie, klasyfikowanie, 

gromadzenie, przechowywanie, przekazywanie lub udostępnianie). Zob. 

art. 2 pkt 5 ustawy o ochronie informacji z dnia 5 sierpnia 2010 r. (Dz. U. z 2010 r. 

Nr 182, poz. 1228) – dalej cyt. UoOIN . 

5 Ustawa z 26 stycznia 1984 roku – Prawo prasowe (Dz. U. z 1984 r. Nr 5, poz. 24 

z późn. zm.). 

10

2. Prawo do uzyskiwania informacji oraz wstęp na posiedzenia 

kolegialnych organów władzy publicznej pochodzących z powszechnych 

wyborów, z możliwością rejestracji dźwięku lub obrazu. 

3. Ograniczenie prawa, o którym mowa w ust. l i 2 może nastąpić 

wyłącznie ze względu na określone w ustawach ochronę wolności i praw 

innych osób i podmiotów gospodarczych oraz ochronę porządku publicznego, 

bezpieczeństwa lub ważnego interesu gospodarczego państwa” 6 . 

Przepisy te mają kluczowe znaczenie dla zrozumienia charakteru tego 

prawa. Jest ono bowiem powszechne, ale może podlegać ograniczeniom z w/w 

powodów. Z kolei art. 74 w rozdziale Wolności i prawa ekonomiczne, socjalne 

i kulturalne zapewnia, iż „(...) Każdy ma prawo do informacji o stanie 

i ochronie środowiska”, co jest jak gdyby konsekwencją zapisów art. 61 

Konstytucji. 

Istotne znaczenie dla upowszechniania wolności informacyjnej w naszym 

państwie miały: uchwalona 4 listopada 1950 r. w Rzymie Konwencja 

o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności 7 oraz Międzynarodowy 

Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych, uchwalony 16 grudnia 1966 roku 8 . 

6 Zob. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej, wprowadzenie Marta Derlatka, Lexis- 

Nexis, Warszawa 2011, ISBN 978-83-762064-3-1, s. 46. 

7 Art. 10 tej deklaracji stwierdzał, iż „Każdy ma prawo do wolności wyrażania opinii. 

Prawo to ma obejmować wolność posiadania poglądów oraz otrzymywania i przekazywania 

informacji i idei bez ingerencji władz publicznych i bez względu na granice państwowe 

(...). Korzystanie jednak z tych wolności pociągających za sobą obowiązki 

i odpowiedzialność może podlegać takim wymogom formalnym, warunkom, ograniczeniom 

i sankcjom, jakie są przewidziane przez ustawę i niezbędne w społeczeństwie 

demokratycznym w interesie bezpieczeństwa państwowego, integralności terytorialnej 

lub bezpieczeństwa publicznego, ze względu na konieczność zapobieżenia zakłóceniu 

porządku lub przestępstwu, z uwagi na ochronę zdrowia i moralności, ochronę dobrego 

imienia i praw innych osób 32 oraz ze względu na zapobieżenie ujawnieniu informacji 

poufnych lub na zagwarantowanie powagi i bezstronności władzy sądowej”. Konwencja 

z dnia 4 listopada 1950 r. o ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności 

sporządzona w Rzymie (Dz. U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284 z późn. zm.). 

8 Art. 19 ust. 2 tego dokumentu stanowi, że „Każdy ma prawo do wyrażania opinii; 

prawo to obejmuje swobodę poszukiwania, otrzymywania i rozpowszechniania wszelkich 

informacji i poglądów, bez względu na granice państwowe (...). Realizacja tego 

prawa może być ograniczona jedynie ze względu na poszanowanie dobrego imienia innych 

oraz ochrony bezpieczeństwa państwowego lub porządku publicznego albo zdro- 

11

Wolność dostępu do informacji, jak wspomniano ma charakter 

konstytucyjny. Niewątpliwą więc wolą narodu i obowiązkiem każdego 

obywatela winno być jej poszanowanie. 

W chwili obecnej nie istnieją poważne zagrożenia dla bezpieczeństwa państwa, 

a także przeszkody uniemożliwiające konsekwentną i suwerenną realizację 

strategicznych celów RP. Niemniej jednak ABW odnotowuje szereg niekorzystnych 

zjawisk i tendencji, które w konsekwencji mogą mieć negatywny 

wpływ na ogólny stan bezpieczeństwa Polski. Polska nadal pozostaje celem 

operacji wywiadowczych różnych służb specjalnych, zarówno z uwagi na pozycję 

polityczno-ekonomiczną w regionie, jak też ze względu na przynależność 

do NATO i związaną z tym faktem rolą militarną. 

Także, w związku z coraz bardziej masowym wykorzystywaniem systemów 

i sieci teleinformatycznych 9 we wszystkich rodzajach działalności, problem 

występujących zagrożeń i sposobów przeciwdziałania im jest jednym 

z kluczowych problemów związanych z elektronicznym przetwarzaniem danych. 

W sumie, rozwój znaczenia informacji w życiu obywatela i państwa, wolność 

pozyskiwania i rozpowszechniania informacji, gwarantowana na mocy 

art. 54 ust. 1 Konstytucji 10 oraz powszechność przetwarzania danych 

w systemach i sieciach teleinformatycznych, powoduje zarówno zwiększenie 

skali zagrożeń, jak i zmniejsza możliwość bezpośredniej kontroli poszczególnych 

etapów procesu jej przetwarzania. 

Do zagrożeń informacyjnych wpływających na stan bezpieczeństwa państwa 

i obywateli zalicza się m.in. 11 : 

wia lub moralności publicznej” Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych 

otwarty do podpisu w Nowym Jorku dnia 19 grudnia 1966 r. (Dz. U. z 1977 r. 

Nr 38, poz. 167). 

9 Ustawa o ochronie informacji (art. 2 ust. 6) stanowi, że systemem teleinformatycznym 

jest system, który tworzą urządzenia, narzędzia, metody postępowania i procedury stosowane 

przez wyspecjalizowanych pracowników, w sposób zapewniający wytwarzanie, 

przechowywanie, przetwarzanie lub przekazywanie informacji. Natomiast siecią teleinformatyczną 

jest organizacyjne i techniczne połączenie systemów teleinformatycznych. 

10 Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej, op. cit., s. 44. 

11 P. Bączek, Zagrożenia informacyjne a bezpieczeństwo państwa polskiego, Wydawnictwo 

Adam Marszałek, Toruń 2005, ISBN 83-73229-04-3, s. 72 i 73, dzieli zagroże- 

12

� nieuprawnione ujawnienia informacji, tzw. „wycieki” lub „przecieki” 

(pomyłkowe, polityczne, komercyjne – wynikające z chciwości, chęci 

rewanżu, zastraszenia); 

� naruszanie przez władze praw obywatelskich; 

� asymetria w międzynarodowej wymianie informacji; 

� działalność grup świadomie manipulujących przekazem informacji, 

� niekontrolowany rozwój nowoczesnych technologii bioinformatycznych; 

� przestępczość komputerową (naruszenie integralności danych przetwarzanych 

przez system teleinformatyczny – modyfikowanie, dodanie, 

zniszczenie; nieuprawnione skopiowanie danych i wyprowadzenie ich 

z miejsca pracy; specjalistyczne włamania do systemów komputerowych; 

nieuprawniony dostęp do zasobów systemu dzięki ujawnieniu haseł innych 

użytkowników; zniszczenie elementów lub całości infrastruktury 

technicznej systemu teleinformatycznego); 

� cyberterroryzm (blokowanie dostępu do systemów, włamania do systemu, 

niszczenie lub destabilizacja systemu); 

� walkę informacyjną; 

� zagrożenia asymetryczne; 

� szpiegostwo; 

� nieodpowiednie warunki pracy urządzeń teleinformatycznych (np. wilgotność, 

temperatura); 

� zagrożenia losowe (klęski żywiołowe, zakłócenia w telekomunikacji, 

awaria zasilania, itp.); 

� niezamierzone błędy, pomyłki i zaniedbania pracowników, defekty 

sprzętu i oprogramowania. 

Podstawowymi elementami aktualnie tworzącymi prawny system 

bezpieczeństwa informacji w Polsce są (w kolejności ich uchwalenia): 

� Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej – Ustawa z dnia 2 kwietnia 

1997 r. (Dz. U. z 1997 r. Nr 78, poz. 483, ze zmianami w 2006 i 2009 r.), 

nia informacyjne na: zagrożenia losowe, tradycyjne, technologiczne, zagrożenia odnoszące 

się do praw obywatelskich oraz zagrożenia wynikające z niedostatecznych rozwiązań 

organizacyjnych i strukturalnych. 

13

14 

� Ustawa z dnia 6 września 2001 r. o dostępie do informacji publicznej 

(Dz. U. z 2001 r. Nr 112, poz. 1198 z późn. zm.), 

� Ustawa z dnia 5 sierpnia 2010 r. o ochronie informacji niejawnych 

(Dz. U. z 2010 r. Nr 182, poz. 1228), 

� ratyfikowane bilateralne umowy międzynarodowe o wzajemnej ochronie 

informacji niejawnych 12 , 

� umowy między Stronami Traktatu Północnoatlantyckiego oraz Unii Europejskiej 

13 , 

� inne ustawy odnoszące się do tego obszaru, a w szczególności: 

� Ustawa z dnia 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony 

Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. z 2004 r. Nr 241, poz. 2416 

z późn. zm.), 

� Ustawa z dnia 16 września 1982 r. o pracownikach urzędów państwowych 


� Ustawa z dnia 26 stycznia 1984 r. – Prawo prasowe (Dz. U. Nr 5, 

poz. 24 z późn. zm.), 

� Ustawa z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji (Dz. U. z 2007 r. Nr 43, 


� Ustawa z dnia 4 lutego 1999 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych 


12 Ratyfikowanymi bilateralnymi umowami międzynarodowymi o wzajemnej ochronie 

informacji niejawnych są m.in. umowy z: Albanią, Bułgarią, Chorwacją, Czechami, Estonią, 

Finlandią, Francją, Hiszpanią, Łotwą, Norwegią, RFN, Rosją, Rumunią, Słowacją, 

Szwecją, Ukrainą, USA, Wielką Brytanią i Irlandią Północną oraz Włochami. 

13 Dotyczy: 1) Umowy między Stronami Traktatu Północnoatlantyckiego z dnia 6 marca 

1997 r. o ochronie informacji, sporządzonej w Brukseli (Dz. U. z 2000 r. Nr 64, 

poz. 740), 2) Umowy Organizacji Traktatu Północnoatlantyckiego z dnia 19 października 

1970 r. o przekazywaniu informacji technicznych dla celów obronnych, sporządzonej 

w Brukseli (Dz. U. z 2000 r. Nr 64, poz. 742), 3) Umowy z dnia 21 września 

1960 r. o wzajemnej ochronie tajemnicy wynalazków dotyczących obronności, 

w przypadku których zostały złożone wnioski o udzielenie patentów, sporządzonej 

w Paryżu (Dz. U. z 2000 r. Nr 64, poz. 744), 4) Umowy między Stronami Traktatu Północnoatlantyckiego 

z dnia 18 czerwca 1964 r. o współpracy w dziedzinie informacji 

atomowych, sporządzonej w Paryżu (Dz. U. z 2001 r. Nr 143, poz. 1594), oraz Traktatu 

Akcesyjnego z dnia 16 kwietnia 2003 r. (Dz. U. z 2004 r. Nr 90, poz. 864 z późn. zm.). .

� Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (Dz. U. Nr 88, 


� Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego 

(Dz. U. Nr 89, poz. 555 z późn. zm.), 

� Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny wykonawczy 

(Dz. U. Nr 90, poz. 557 z późn. zm.), 

� Ustawa z dnia 25 czerwca 1997 r. o świadku koronnym (Dz. U. 

z 2007 r. Nr 36, poz. 232 z późn. zm.), 

� Ustawa z dnia 22 sierpnia 1997 r. o ochronie osób i mienia (Dz. U. 


� Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Prawo bankowe (Dz. U. z 2002 r. 

Nr 72, poz. 665 z późn. zm.), 

� Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. o ochronie danych osobowych 


� Ustawa z dnia 16 marca 2001 r. o Biurze Ochrony Rządu (Dz. U. 


� Ustawa z dnia 6 lipca 2001 r. o gromadzeniu, przetwarzaniu 

i przekazywaniu informacji kryminalnych (Dz. U. z 2010 r. Nr 29, 

poz. 153), 

� Ustawa z dnia 27 lipca 2001 r. o ochronie baz danych (Dz. U z 2001 r. 


� Ustawa z dnia 24 sierpnia 2001 o Żandarmerii Wojskowej 

i wojskowych organach porządkowych (Dz. U. z 2001 Nr 123, 


� Ustawa z dnia 6 września 2001 r. o dostępie do informacji publicznej 


� Ustawa z dnia 24 maja 2002 r. o Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego 

oraz Agencji Wywiadu (Dz. U. z 2010 r. Nr 29, poz. 154), 

� Ustawa z dnia 18 lipca 2002 r. o świadczeniu usług drogą elektroniczną 


� Ustawa z dnia 12 czerwca 2003 r. – Prawo pocztowe (Dz. U. z 2008 r. 


15

� Ustawa z dnia 11 września 2003 r. o służbie wojskowej żołnierzy zawodowych 


� Ustawa z dnia 16 lipca 2004 r. – Prawo telekomunikacyjne (Dz. U. 


� Ustawa z 9 czerwca 2006 r. o Centralnym Biurze Antykorupcyjnym 


� Ustawa z 9 czerwca 2006 r. o SKW oraz SWW (Dz. U. z 2006 r. 

Nr 104, poz. 710 i 711 z późn. zm.), 

a także inne akty wykonawcze i przepisy resortowe dotyczące sfery 

ochrony i dostępu do informacji niejawnych. M.in.: 

� Rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z 25 sierpnia 2005 r. 

w sprawie podstawowych wymagań bezpieczeństwa teleinformatycznego 


� Rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z 29 września 2005 r. 

w sprawie trybu i sposobu przyjmowania, przewożenia, wydawania 

i ochrony materiałów niejawnych (Dz. U. z 2005 r. Nr 200, 

poz. 1650), 

� Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 1 czerwca 2010 r. w sprawie 

organizacji i funkcjonowania kancelarii tajnych (Dz. U. z 2010 r. 

Nr 114, poz. 765), 

� Rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z 28 grudnia 2010 r. w sprawie 

przekazywania informacji, udostępniania dokumentów oraz 

udzielania pomocy służbom i instytucjom uprawnionym do prowadzenia 

poszerzonych postępowań sprawdzających, kontrolnych postępowań 

sprawdzających oraz postępowań bezpieczeństwa przemysłowego 



wzorów zaświadczeń stwierdzających odbycie szkolenia w zakresie 

ochrony informacji niejawnych oraz sposobu rozliczania kosztów 

przeprowadzenia szkolenia przez Agencję Bezpieczeństwa Wewnętrznego 

lub Służbę Kontrwywiadu Wojskowego (Dz. U. z 2010 r. 

Nr 258, poz. 1751), 

16


wzorów poświadczeń bezpieczeństwa (Dz. U. z 2010 r. Nr 258, 

poz. 1752), 


wzoru decyzji o odmowie wydania poświadczenia bezpieczeństwa 

(Dz. U. z 2010 Nr 258, poz. 1753), 


wzoru decyzji o cofnięciu poświadczenia bezpieczeństwa (Dz. U. 

z 2010 r. Nr 258, poz. 1754), 

� Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 5 kwietnia 2011 r. w sprawie 

wzorów kwestionariusza bezpieczeństwa przemysłowego, świadectwa 

bezpieczeństwa przemysłowego decyzji o odmowie wydania świadectwa 

bezpieczeństwa przemysłowego oraz decyzji o cofnięciu 

świadectwa bezpieczeństwa przemysłowego (Dz. U. z 2011 r. Nr 86, 

poz. 470), 

� Rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 27 kwietnia 2011 r. 

w sprawie przygotowania i przeprowadzania kontroli stanu zabezpieczenia 

informacji niejawnych (Dz. U. z 2011 Nr 93, poz. 541), 

� Wytyczne szefa ABW z dnia 31 grudnia 2010 r. w sprawie postępowania 

z informacjami niejawnymi międzynarodowymi, 

� Decyzja nr 165/MON Ministra Obrony Narodowej z dnia 29 kwietnia 

2011 r. w sprawie sprawowania nadzoru nad ochroną informacji niejawnych 

w resorcie obrony narodowej. 

Sformułowane w nich procedury postępowania można sprowadzić do 

następujących zasad: 

1. Ochronie podlegają wszystkie informacje niejawne, niezależnie od formy 

i sposobu ich wyrażenia, a także będące w stadium ich przetwarzania; 

2. Ograniczonego dostępu – zgodnie z jej intencją „Informacje niejawne 

mogą być udostępnione wyłącznie osobie dającej rękojmię zachowania 

17

18 

tajemnicy i tylko w zakresie niezbędnym do wykonywania przez nią pracy 

na zajmowanym stanowisku” (art. 4 ust. 1 UoOIN) 14 ; 

3. Dopuszczenie do pracy lub pełnienia służby na stanowiskach albo zlecenie 

prac związanych z dostępem do informacji niejawnych o klauzuli 

„poufne” lub wyższej może nastąpić wyłącznie osobom posiadającym 

poświadczenia bezpieczeństwa oraz przeszkolonym w zakresie ochrony 

informacji niejawnych (art. 21 ust. 1 ww. ustawy); 

4. Podporządkowania środków ochrony klauzuli informacji 15 , tzn. stosowane 

w oparciu o przepisy ustawy oraz wydanych do niej aktów wyko- 

14 Mówiąc najprościej, rękojmia zachowania tajemnicy oznacza spełnienie ustawowych 

wymogów dla zapewnienia ochrony informacji niejawnych przed ich nieuprawnionym 

ujawnieniem m.in.: niekwestionowana lojalność wobec RP, niekaralność za 

przestępstwa umyślne ścigane z oskarżenia publicznego, nienaganne zachowanie 

w środowisku, zachowania seksualne, brak nałogów (spożywanie alkoholu, zażywanie 

narkotyków) lub dolegliwości psychicznych, zrównoważenie psychiczne, uwarunkowania 

finansowe – posiadanie majątku nieprzekraczającego uzyskiwanych dochodów, 

brak związków z osobami z tzw. grup ryzyka (czy nie ma powiązań bądź kontaktów 

z obcymi służbami specjalnymi, grupami przestępczymi lub organizacjami wywrotowymi). 

15 Klauzula tajności – stopień niejawności informacji lub materiału (dokumentu, 

przedmiotu), który jednoznacznie określa też środki ochrony danej informacji. Rozporządzeniem 

Prezesa Rady Ministrów z dnia 13 sierpnia 2010 r. wprowadzono następujące 

zasady oznaczania klauzul tajności: „00” – dla klauzuli „ściśle tajne”; „0” – dla 

klauzuli „tajne”, „Pf” – dla klauzuli „poufne”, i „Z” – dla klauzuli „zastrzeżone”. Możliwość 

stosowania klauzuli „ściśle tajne" została ograniczona do bardzo nielicznych informacji, 

których ujawnienie spowodowałoby wyjątkowo poważne szkody dla Polski, 

a które dotyczą polityki międzynarodowej i obronności państwa, czynności operacyjnorozpoznawczych 

służb wywiadu i kontrwywiadu bądź też mają bezpośrednie znaczenie 

dla niepodległości i porządku konstytucyjnego RP. 

Z kolei definicja klauzuli „tajne" dotyczy informacji, których ujawnienie spowodowałoby 

poważne szkody dla państwa w obszarze polityki międzynarodowej, obronności, 

ochrony suwerenności i porządku konstytucyjnego, interesów gospodarczych państwa, 

a także działań operacyjno-rozpoznawczych służb do tego uprawnionych. Informacjom 

niejawnym nadaje się zaś klauzulę „poufne", jeżeli ich nieuprawnione ujawnienie spowoduje 

szkodę dla Rzeczypospolitej Polskiej przez to, że: „1) utrudni prowadzenie bieżącej 

polityki zagranicznej Rzeczypospolitej Polskiej; 2) utrudni realizację przedsięwzięć 

obronnych lub negatywnie wpłynie na zdolność bojową Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej 

Polskiej; 3) zakłóci porządek publiczny lub zagrozi bezpieczeństwu obywateli; 

4) utrudni wykonywanie zadań służbom lub instytucjom odpowiedzialnym za ochronę

nawczych środki ochrony fizycznej 16 i zasady bezpieczeństwa obiegu dokumentów 

muszą być adekwatne do klauzuli tajności wytwarzanych, 

przetwarzanych, przekazywanych i przechowywanych informacji; 

5. Dostosowania zakresu środków ochrony fizycznej do uwarunkowań 

i specyfiki danej jednostki organizacyjnej (instytucji) 17 ; 

6. Podporządkowania środków ochrony klauzuli tajności informacji, poziomowi 

dostępu do nich zatrudnionych osób i faktycznie występujących 

zagrożeń (stosowanie środków w szczególności chroniących przetwarzane 

informacje przed: a) działaniem obcych służb specjalnych, b) zamachem 

terrorystycznym lub sabotażem, c) kradzieżą lub zniszczeniem 

materiału, próbą wejścia osób niepowołanych do pomieszczeń, w których 

są przetwarzane informacje niejawne, d) nieuprawnionym dostępem do 

informacji o wyższej klauzuli tajności, niż wynika to z posiadanych 

uprawnień – art. 8 i 45 UoOIN) 18 ; 

bezpieczeństwa lub podstawowych interesów Rzeczypospolitej Polskiej; 5) utrudni wykonywanie 

zadań służbom lub instytucjom odpowiedzialnym za ochronę porządku publicznego, 

bezpieczeństwa obywateli lub ściganie sprawców przestępstw i przestępstw 

skarbowych oraz organom wymiaru sprawiedliwości; 6) zagrozi stabilności systemu finansowego 

Rzeczypospolitej Polskiej; 7) wpłynie niekorzystnie na funkcjonowanie gospodarki 

narodowej”. Natomiast informacjom, którym nie nadano jednej z wymienionych 

klauzul tajności, a których „nieuprawnione ujawnienie może mieć szkodliwy 

wpływ na wykonywanie przez organy władzy publicznej lub inne jednostki organizacyjne 

zadań w zakresie obrony narodowej, polityki zagranicznej, bezpieczeństwa publicznego, 

przestrzegania praw i wolności obywateli, wymiaru sprawiedliwości albo interesów 

ekonomicznych Rzeczypospolitej Polskiej”, nadaje się klauzulę „zastrzeżone”. 

16 Przez ochronę fizyczną należy rozumieć zespół przedsięwzięć ochronnych realizowanych 

przez warty i służby wewnętrzne lub specjalistyczne uzbrojone formacje 

ochronne przedsiębiorców, portierów i dozorców, a także psy wartownicze. 

17 W myśl art. 1 ust. 2 ustawy jednostką organizacyjną są: 1) organa władzy publicznej 

(Sejm, Senat, Prezydent RP, organa administracji rządowej, organa jednostek samorządu 

terytorialnego, sądy i trybunały, organa kontroli skarbowej), 2) jednostki organizacyjne 

podległe ministrowi ON lub przez niego nadzorowane, 3) jednostki Narodowego 

Banku Polskiego, 4) inne niż wymienione państwowe osoby prawne, 4) jednostki podległe 

organom władzy publicznej lub przez nie nadzorowane, 5) przedsiębiorstwa zamierzające 

ubiegać się lub wykonujące na podstawie przepisów prawa zadania związane 

z dostępem do informacji niejawnych. 

18 Stosownie do art. 46 ustawy – „W celu uniemożliwienia osobom nieuprawnionym 

dostępu do informacji niejawnych o klauzuli „poufne" lub wyższej należy w szczegól- 

19

20 

7. Zakazu zmiany klauzuli tajności, tj. kontroli twórcy nad sposobem 

ochrony informacji (osoba, która jest upoważniona do podpisania dokumentu 

lub oznaczenia innego niż dokument materiału, ma prawo do 

przyznania klauzuli tajności, bez zgody tej osoby lub jej przełożonego 

klauzula tajności nie może być obniżona ani zniesiona; art. 6 ust. 1, 2 i 3 

UoOIN). 

8. Informacje niejawne podlegają ochronie do czasu zniesienia lub zmiany 

klauzuli tajności. Zniesienie lub zmiana klauzuli tajności są możliwe wyłącznie 

po wyrażeniu pisemnej zgody przez osobę, która ją ustanowiła, 

albo jej przełożonego w przypadku ustania lub zmiany ustawowych przesłanek 

ochrony 19 . 

9. Za ochronę informacji niejawnych odpowiedzialny jest kierownik jednostki 

organizacyjnej 20 , w której takie informacje są wytwarzane, przetwarzane 

lub przechowywane (Art. 14 UoOIN). 

10. Kancelaria tajna stanowi wyodrębnioną komórkę organizacyjną, w zakresie 

ochrony informacji niejawnych podległą bezpośrednio pełnomocnikowi 

ochrony, obsługiwaną przez pracowników pionu ochrony, odpowiedzialną 

za właściwe rejestrowanie, przechowywanie, obieg i wydawanie 

takich materiałów uprawnionym osobom (art. 42 UoOIN) 21 . 

ności: 1) zorganizować strefy ochronne; 2) wprowadzić system kontroli wejść i wyjść 

ze stref ochronnych; 3) określić uprawnienia do przebywania w strefach ochronnych; 4) 

stosować wyposażenie i urządzenia służące ochronie informacji niejawnych, którym 

przyznano certyfikaty”. 

19 Art. 7 ustawy określa jedyny rodzaj informacji podlegających ochronie bez względu 

na upływ czasu, w stosunku do których zniesienie klauzuli tajności w trybie określonym 

w art. 6 nie będzie możliwe. Są to informacje mogące identyfikować funkcjonariuszy, 

żołnierzy lub pracowników służb i instytucji uprawnionych do wykonywania 

czynności operacyjno-rozpoznawczych, a także osoby udzielające pomocy w wykonywaniu 

tych czynności. 

20 Kierownikiem jednostki może tu być: właściciel, dyrektor, dowódca, komendant, 

rektor, a w podmiotach prawa handlowego – zarząd. 

21 Sprawy związane z organizacją i funkcjonowaniem kancelarii tajnych reguluje 

szczegółowo, wymienione wcześniej, Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 1 czerwca 

2010 r. w sprawie organizacji i funkcjonowania kancelarii tajnych (Dz. U. z 2010 r. 

Nr 114, poz. 765).

Zgodnie z wytycznymi Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, której 

szef pełni funkcję krajowej władzy bezpieczeństwa (art. 11 ust. 1 ustawy) 22 , aby 

skutecznie chronić informacje, trzeba przede wszystkim opracować i wdrożyć 

odpowiedni plan ochrony informacji, a pierwszym krokiem, jaki należy podjąć, 

jest stworzenie wykazu informacji, które mają być chronione. Kolejnym zaś 

etapem jest opracowanie procedur oraz stworzenie instrukcji dla ochrony 

informacji. Następnie trzeba wyznaczyć osoby z dostępem do informacji 

niejawnych oraz techniczne zabezpieczenie systemów, w których dokonuje się 

przetwarzanie informacji. 

Na system ochrony (bezpieczeństwa) informacji niejawnych w RP składa 

się zaś sześć podsystemów zadaniowo-funkcyjnych. Są to: 

� bezpieczeństwo osobowe, które obejmuje: kwestię dostępu do informacji 

niejawnych i regulacje związane z prowadzeniem postępowań sprawdzających 

osób ubiegających się o dostęp do takich informacji, 

� szkolenia 23 , 

� bezpieczeństwo przemysłowe 24 , 

22 W odniesieniu do Ministerstwa Obrony Narodowej, jednostek organizacyjnych podległych 

lub nadzorowanych przez Ministra Obrony Narodowej, ataszatów obrony 

w placówkach zagranicznych oraz wobec żołnierzy w służbie czynnej wyznaczonych 

na stanowiska służbowe w innych niż wymienione jednostkach organizacyjnych, szef 

ABW pełni tę funkcję za pośrednictwem Szefa Służby Kontrwywiadu Wojskowego 

(art. 11 ust. 3 ustawy). Do organów państwowych i instytucji wykonujących zadania 

w zakresie ochrony informacji niejawnych należą nadto: Komitet Ochrony Informacji 

Niejawnych działający przy Radzie Ministrów, Najwyższa Izba Kontroli. 

23 Zgodnie z art. l9 UoOIN szkolenie w zakresie ochrony informacji przeprowadza się 

w celu zapoznania z: 1) przepisami dotyczącymi ochrony informacji niejawnych oraz 

odpowiedzialności karnej, dyscyplinarnej i służbowej za ich naruszenie, w szczególności 

za nieuprawnione ujawnienie informacji niejawnych; 2) zasadami ochrony informacji 

niejawnych w zakresie niezbędnym do wykonywania pracy lub pełnienia służby, 

z uwzględnieniem zasad zarządzania ryzykiem bezpieczeństwa informacji niejawnych, 

w szczególności szacowania ryzyka; 3) sposobami ochrony informacji niejawnych oraz 

postępowania w sytuacjach zagrożenia dla takich informacji lub w przypadku ich ujawnienia. 

Szkolenie przeprowadza się nie rzadziej niż raz na 5 lat. 

24 Bezpieczeństwo przemysłowe to wszelkie działania związane z zapewnieniem 

ochrony informacji niejawnych udostępnianych przedsiębiorcy, jednostce naukowej lub 

badawczo-rozwojowej w związku z umową lub zadaniem wykonywanym na podstawie 

przepisów prawa. Przedmiotem bezpieczeństwa przemysłowego są informacje niejawne 

21

22 

� ewidencje, przechowywanie i udostępnianie akt sprawdzających, 

� kancelarie tajne i środki bezpieczeństwa fizycznego, odnoszące się do 

wskazań gdzie i w jaki sposób można przechowywać te informacje, 

� ochrona informacji niejawnych międzynarodowych 25 . 

Pewne zasady ochrony informacji niejawnych i innych prawnie 

chronionych zawarte są również w innych ustawach; m.in. w: Kodeksie 

postępowania administracyjnego 26 , Kodeksie postępowania cywilnego 27 , 

Ustawie o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej 28 , 

Ustawie o pracownikach urzędów państwowych 29 , Ustawie – Prawo prasowe 30 , 

Ustawie o Państwowej Inspekcji Sanitarnej 31 , Ustawie o Policji 32 , Ustawie 

o Straży Granicznej 33 , Ustawie o radiofonii i telewizji 34 , Ustawie o Najwyższej 

o różnych poziomach klauzul – stanowiące zarówno tajemnicę państwową, jak i służbową, 

łącznie z systemem organizacyjno-technicznym ich ochrony. 

25 Informacje niejawne międzynarodowe – to informacje pochodzące od podmiotów 

zagranicznych lub wytwarzane w ich interesie, które na podstawie zobowiązań przyjętych 

przez RP – wymagają ochrony przed nieuprawnionym dostępem lub ujawnieniem 

na poziomie jednoznacznym wskazanym poprzez odwołanie się do klauzul tajności obowiązujących 

w RP. Informacją niejawną międzynarodową jest także polska informacja 

niejawna, jeżeli zostaje udostępniona partnerowi zagranicznemu. 

26 Ustawa z dnia 14 czerwca 1960 r. – Kodeks postępowania administracyjnego (Dz. U. 

z 2000 r. Nr 98, poz. 1071 z późn. zm.). 

27 Ustawa z dnia 1 grudnia 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 1964 r. 

Nr 43, poz. 296 z późn. zm.). 

28 Ustawa o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 21 listopada 

1967 r. (Dz. U. z 2004 r. Nr 241, poz. 2416 z późn. zm.). 

29 Ustawa o pracownikach urzędów państwowych z dnia 16 września 1982 r. (Dz. U. 


30 Ustawa z dnia 26 stycznia 1984 r. – Prawo prasowe (Dz. U. z 1984 r. Nr 5, poz. 24 


31 Ustawa z dnia 4 maja 2006 r o Państwowej Inspekcji Sanitarnej (Dz. U. z 2006 r. 


32 Ustawa z dnia 6 kwietnia 1990 o Policji (Dz. U. z 2007 r. Nr 43, poz. 277 z późn. 

zm.). 

33 Ustawa o Straży Granicznej z dnia 12 października 1990 r. (Dz. U. z 2005 r. Nr 234, 

poz. 1997 z późn. zm.). 

34 Ustawa o radiofonii i telewizji z dnia 29 grudnia 1992 r. (Dz. U. z 2004 r. Nr 253, 

poz. 2531 z późn. zm.).

Izbie Kontroli 35 , Ustawie o zasadach ewidencji i identyfikacji podatników 

i płatników 36 , Ustawie o wykonywaniu mandatu posła i senatora 37 , Ustawie 

o niektórych uprawnieniach pracowników urzędu obsługującego ministra 

właściwego do spraw wewnętrznych oraz funkcjonariuszy i pracowników 

urzędów nadzorowanych przez tego ministra 38 , Ustawie o komercjalizacji 

i prywatyzacji 39 , Kodeksie postępowania karnego 40 , Ustawie o świadku 

koronnym 41 , Ustawie o Trybunale Konstytucyjnym 42 , Ustawie – Prawo 

bankowe 43 , Ustawie o ochronie danych osobowych 44 , Ustawie o Instytucie 

Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi 

Polskiemu 45 , Ustawie o pracownikach sądów i prokuratury 46 , Ustawie 

35 Ustawa o Najwyższej Izbie Kontroli z dnia 23 grudnia 1994 r. (Dz. U. z 2007 r. 


36 Ustawa z dnia 13 grudnia 2004 r. o zasadach ewidencji i identyfikacji podatników 

i płatników (Dz. U. z 2004 r. Nr 269, poz. 2681 z późn. zm.). 

37 Ustawa z dnia 9 maja 1996 r. o wykonywaniu mandatu posła i senatora (Dz. U. 


38 Ustawa z dnia 21 czerwca 1996 r. o urzędzie Ministra Spraw Wewnętrznych i Admi- 

nistracji. 

39 Ustawa z dnia 30 sierpnia 1996 r. o komercjalizacji i prywatyzacji (Dz. U. z 2002 r. 


40 Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (Dz. U. z 1997 r. 


41 Ustawa z dnia 12 lutego 2007 r. o świadku koronnym (Dz. U. z 2007 r. Nr 36, 

poz. 232), Ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r. o ograniczeniu prowadzenia działalności 

gospodarczej przez osoby pełniące funkcje publiczne (Dz. U. z 2006 r. Nr 216, 

poz. 1584; z 2008 r. Nr 223, poz. 1458 oraz z 2009 r. Nr 178, poz. 1375) oraz ustawa 

z dnia 25 czerwca 2010 r. o sporcie (Dz. U. z 2010 r. Nr 127, poz. 857). 

42 Ustawa z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjny (Dz. U. z 1997 r. 


43 Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Prawo bankowe (Dz. U. z 2002 r. Nr 72, poz. 665 


44 Ustawa z dnia 17 czerwca 2002 r. o ochronie danych osobowych (Dz. U. z 2002 r. 


45 Ustawa z dnia 18 grudnia 1998 r. o Instytucie Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania 

Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu (Dz. U. z 2007 r. Nr 63, poz. 424. z późn. 

zm.). 

46 Ustawa z dnia 18 grudnia 1998 r. o pracownikach sądów i prokuratury. (Dz. U. 


23

o Inspekcji Handlowej 47 , Ustawie o Biurze Ochrony Rządu 48 , Ustawie 

o gromadzeniu, przetwarzaniu i przekazywaniu informacji kryminalnych 49 , 

Ustawie – Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia 50 , Ustawie 

o Żandarmerii Wojskowej i wojskowych organach porządkowych 51 , Ustawie 

o dostępie do informacji publicznej 52 , Ustawie o Agencji Bezpieczeństwa 

Wewnętrznego oraz Agencji Wywiadu 53 , Ustawie – Prawo o postępowaniu 

przed sądami administracyjnymi 54 , Ustawie – Prawo pocztowe 55 , Ustawie o 

służbie wojskowej żołnierzy zawodowych 56 , Ustawie – Prawo 

telekomunikacyjne 57 , Ustawie o Centralnym Biurze Antykorupcyjnym 58 , 

Ustawie o Służbie Kontrwywiadu Wojskowego oraz Służbie Wywiadu 

Wojskowego 59 , Ustawie o ujawnianiu informacji o dokumentach organów 

47 Ustawa z dnia 1 grudnia 2000 r. o Inspekcji Handlowej (Dz. U. z 2009 r. Nr 151, 

poz. 1219). 

48 Ustawa z dnia 16 marca 2001 r. o Biurze Ochrony Rządu (Dz. U. z 2004 r. Nr 163, 


49 Ustawa z dnia 6 lipca 2001 r. o gromadzeniu, przetwarzaniu i przekazywaniu informacji 

kryminalnych (Dz. U. z 2010 r. Nr 29, poz. 153). 

50 Ustawa z dnia 24 sierpnia 2001 r. – Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia 

(Dz. U. z 2008 r. Nr 133, poz. 848 z późn. zm.). 

51 Ustawa z dnia 24 sierpnia 2001 r. o Żandarmerii Wojskowej i wojskowych organach 

porządkowych (Dz. U. z 2001 r. Nr 123, poz. 1353 z późn. zm.). 

52 Ustawa z dnia 6 września 2001 r. o dostępie do informacji publicznej (Dz. U. z 

2001 r. Nr 112, poz. 1198 z późn. zm.). 

53 Ustawa z dnia 9 lutego 2010 r. o Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego oraz Agencji 

Wywiadu (Dz. U. z 2010 r. Nr 29, poz. 154). 

54 Ustawa z dnia 30 sierpnia 2002 r. – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi 

(Dz. U. Nr 153 poz. 1270 z późn. zm.). 

55 Ustawa z dnia 12 czerwca 2003 r. – Prawo pocztowe (Dz. U. z 2008 r. Nr 189, 

poz. 1159, z 2009 r. Nr 18, poz. 97 i Nr 168, poz. 1323 oraz z 2010 r. Nr 47, poz. 278). 

56 Ustawa z dnia 11 września 2003 r. o służbie wojskowej żołnierzy zawodowych 

(Dz. U. z 2010 r. Nr 95, poz. 593, Nr 107, poz. 679, Nr 113, poz. 745 i Nr 127, 

poz. 857). 

57 Ustawa z dnia 16 lipca 2004 r. Prawo telekomunikacyjne (Dz. U. z 2004 r. Nr 171, 


58 Ustawa z dnia 9 czerwca 2006 r. o Centralnym Biurze Antykorupcyjnym (Dz. U. 


59 Ustawa z dnia 9 czerwca 2006 r. o Służbie Kontrwywiadu Wojskowego oraz Służbie 

Wywiadu Wojskowego (Dz. U. z 2006 r. Nr 104, poz. 709); ustawa z dnia 18 października 

2006 r. o ujawnianiu informacji o dokumentach organów bezpieczeństwa państwa 

24

ezpieczeństwa państwa z lat 1944-1990 oraz treści tych dokumentów 60 , 

Ustawie o Służbie Celnej 61 , Ustawie o Służbie Więziennej 62 , Ustawie 

o udostępnianiu informacji gospodarczych i wymianie danych gospodarczych 63 . 

Bibliografia 

1. P. Bączek, Zagrożenia informacyjne a bezpieczeństwo Państwa Polskiego, 

Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2005, ISBN 83-73229-04-3. 

2. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej, wprowadzenie Marta Derlatka, 

LexisNexis, Warszawa 2011, ISBN 978-83-762064-3-1. 

3. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. 


4. Ustawa z dnia 14 czerwca 1960 r. – Kodeks postępowania administracyjnego 


5. Ustawa z dnia 1 grudnia 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego 


6. Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (Dz. U. 


z lat 1944-1990 oraz treści tych dokumentów (Dz. U. z 2006 r. Nr 218, poz. 1592); 

ustawa o Rzeczniku Praw Obywatelskich, z dnia 15 lipca 1987 r. (Dz. U. z 2001 r. 

Nr 14, poz. 147 oraz z 2007 r. Nr 25, poz. 162); ustawa z dnia 24 kwietnia 2009 r. 

o zmianie ustawy – Prawo telekomunikacyjne oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. 

z 2009 r. Nr 85, poz. 716). 

60 Ustawa z dnia 18 października 2006 r. o ujawnianiu informacji o dokumentach organów 

bezpieczeństwa państwa z lat 1944-1990 oraz treści tych dokumentów (Dz. U. 


61 Ustawa z dnia 27 sierpnia 2009 r. o Służbie Cywilnej (Dz. U. z 2009 r. Nr 168, poz. 

323 i Nr 201, poz. 1540). 

62 Ustawa z dnia 9 kwietnia 2010 r. o Służbie Więziennej (Dz. U. z 2010 r. Nr 79, 

poz. 523). 

63 Ustawa z dnia 9 kwietnia 2010 r. o udostępnianiu informacji gospodarczych i wymianie 

danych gospodarczych (Dz. U. z 2010 r. Nr 81, poz. 530). 

25

7. Ustawa z dnia 24 sierpnia 2001 r. – Kodeks postępowania w sprawach 

o wykroczenia (Dz. U. z 2008 r. Nr 133, poz. 848 z późn. zm.). 

8. Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (Dz. U. z 1997 r. Nr 88, 


9. Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (Dz. U. 

z 1997 r. 0Nr 89, poz. 555 z późn. zm.). 

10. Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny wykonawczy (Dz. U. 


11. Ustawa z 26 stycznia 1984 roku – Prawo prasowe (Dz. U. z 1984 r. Nr 5, 


12. Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Prawo bankowe (Dz. U. z 2002 r. 


13. Ustawa z dnia 30 sierpnia 2002 r. – Prawo o postępowaniu przed sądami 

administracyjnymi (Dz. U. z 2002 r. Nr 153 poz. 1270 z późn. zm.). 

14. Ustawa z dnia 12 czerwca 2003 r. – Prawo pocztowe (Dz. U. z 2008 r. 

Nr 189, poz. 1159, z 2009 r. Nr 18, poz. 97 i Nr 168, poz. 1323 oraz 

z 2010 r. Nr 47, poz. 278.). 

15. Ustawa z dnia 16 lipca 2004 r. – Prawo telekomunikacyjne (Dz. U. 


16. Ustawa z dnia 24 kwietnia 2009 r. o zmianie ustawy – Prawo telekomunikacyjne 

oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2009 r. Nr 85, poz. 716). 

17. Ustawa z dnia 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony 

Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. z 2004 r. Nr 241, poz. 2416 z późn. 

zm.). 

18. Ustawa z dnia 16 września 1982 r. o pracownikach urzędów państwowych 


19. Ustawa z dnia 15 lipca 1987 r. o Rzeczniku Praw Obywatelskich (Dz. U. 

z 2001 r. Nr 14, poz. 147 oraz z 2007 r. Nr 25, poz. 162). 

20. Ustawa z dnia 6 kwietnia 1990 o Policji (Dz. U. z 2007 r. Nr 43, poz. 277 


21. Ustawa z dnia 12 października 1990 r. o Straży Granicznej (Dz. U. 


26

22. Ustawa z dnia 29 grudnia 1992 r. o radiofonii i telewizji (Dz. U. z 2004 r. 


23. Ustawa z dnia 23 grudnia 1994 r. o Najwyższej Izbie Kontroli (Dz. U. 


24. Ustawa z dnia 9 maja 1996 r. o wykonywaniu mandatu posła i senatora 


25. Ustawa z dnia 21 czerwca 1996 r. o urzędzie Ministra Spraw Wewnętrznych 

i Administracji (Dz. U. z 1996 r. Nr 106, poz. 491). 

26. Ustawa z dnia 30 sierpnia 1996 r. o komercjalizacji i prywatyzacji (Dz. U. 


27. Ustawa z dnia 25 czerwca 1997 r. o świadku koronnym (Dz. U. z 2007 r. 


28. Ustawa z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjny (Dz. U. 


29. Ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r. o ograniczeniu prowadzenia działalności 

gospodarczej przez osoby pełniące funkcje publiczne (Dz. U. z 2006 r. 

Nr 216, poz. 1584; z 2008 r. Nr 223, poz. 1458 oraz z 2009 r. Nr 178, 

poz. 1375). 

30. Ustawa z dnia 22 sierpnia 1997 r. o ochronie osób i mienia (Dz. U. 


31. Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. o ochronie danych osobowych (Dz. U. 


32. Ustawa z dnia 18 grudnia 1998 r. o Instytucie Pamięci Narodowej – Komisji 

Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu (Dz. U. z 2007 r. 

Nr 63, poz. 424. z późn. zm.). 

33. Ustawa z dnia 18 grudnia 1998 r. o pracownikach sądów i prokuratury. 


34. Ustawa z dnia 4 lutego 1999 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych 


35. Ustawa z dnia 1 grudnia 2000 r. o Inspekcji Handlowej (Dz. U. z 2009 r. 


36. Ustawa z dnia 16 marca 2001 r. o Biurze Ochrony Rządu (Dz. U. z 2004 r. 


27

37. Ustawa z dnia 6 lipca 2001 r. o gromadzeniu, przetwarzaniu i przekazywaniu 

informacji kryminalnych (Dz. U. z 2010 r. Nr 29, poz. 153). 

38. Ustawa z dnia 27 lipca 2001 r. o ochronie baz danych (Dz. U z 2001 r. 


39. Ustawa z dnia 24 sierpnia 2001 r. o Żandarmerii Wojskowej i wojskowych 

organach porządkowych (Dz. U. z 2001 r. Nr 123, poz. 1353 z późn. zm.). 

40. Ustawa z dnia 6 września 2001 r. o dostępie do informacji publicznej 


41. Ustawa z dnia 6 września 2001 r. o dostępie do informacji publicznej 


42. Ustawa z dnia 17 czerwca 2002 r. o ochronie danych osobowych (Dz. U. 


43. Ustawa z dnia 24 maja 2002 r. o Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego 

oraz Agencji Wywiadu (Dz. U. z 2010 r. Nr 29, poz. 154). 

44. Ustawa z dnia 18 lipca 2002 r. o świadczeniu usług drogą elektroniczną 


45. Ustawa z dnia 11 września 2003 r. o służbie wojskowej żołnierzy zawodowych 

(Dz. U. z 2010 r. Nr 95, poz. 593, Nr 107, poz. 679, Nr 113, 

poz. 745 i Nr 127, poz. 857). 

46. Ustawa z dnia 13 grudnia 2004 r. o zasadach ewidencji i identyfikacji podatników 

i płatników (Dz. U. z 2004 r. Nr 269, poz. 2681 z późn. zm.). 

47. Ustawa z dnia 12 lutego 2007 r. o świadku koronnym (Dz. U. z 2007 r. 


48. Ustawa z dnia 4 maja 2006 r o Państwowej Inspekcji Sanitarnej (Dz. U. 


49. Ustawa z dnia 9 czerwca 2006 r. o Centralnym Biurze Antykorupcyjnym 


50. Ustawa z dnia 9 czerwca 2006 r. o Służbie Kontrwywiadu Wojskowego 

oraz Służbie Wywiadu Wojskowego (Dz. U. z 2006 r. Nr 104, poz. 709). 

51. Ustawa z 9 czerwca 2006 r. o SKW oraz SWW (Dz. U. z 2006 r. Nr 104, 

poz. 710 i 711 z późn. zm.). 

28

52. Ustawa z dnia 18 października 2006 r. o ujawnianiu informacji o dokumentach 

organów bezpieczeństwa państwa z lat 1944-1990 oraz treści tych 

dokumentów (Dz. U. z 2007 r. Nr 63, poz. 425 z późn. zm.). 

53. Ustawa z dnia 27 sierpnia 2009 r. o Służbie Cywilnej (Dz. U. z 2009 r. 

Nr 168, poz. 1323 i Nr 201, poz. 1540). 

54. Ustawa z dnia 9 lutego 2010 r. o Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego 

oraz Agencji Wywiadu (Dz. U. z 2010 r. Nr 29, poz. 154). 

55. Ustawa z dnia 9 kwietnia 2010 r. o Służbie Więziennej (Dz. U. z 2010 r. 


56. Ustawa z dnia 9 kwietnia 2010 r. o udostępnianiu informacji gospodarczych 

i wymianie danych gospodarczych (Dz. U. z 2010 r. Nr 81, 

poz. 530). 

57. Ustawa z dnia 25 czerwca 2010 r. o sporcie (Dz. U. z 2010 r. Nr 127, 

poz. 857). 

58. Ustawa z dnia 5 sierpnia 2010 r. o ochronie informacji niejawnych (Dz. U. 


59. Rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z 25 sierpnia 2005 r. w sprawie 

podstawowych wymagań bezpieczeństwa teleinformatycznego (Dz. U. 


60. Rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z 29 września 2005 r. w sprawie 

trybu i sposobu przyjmowania, przewożenia, wydawania i ochrony materiałów 

niejawnych (Dz. U. z 2005 r. Nr 200, poz. 1650). 

61. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 1 czerwca 2010 r. w sprawie organizacji 

i funkcjonowania kancelarii tajnych (Dz. U. z 2010 r. Nr 114, 

poz. 765). 

62. Rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z 28 grudnia 2010 r. w sprawie 

przekazywania informacji, udostępniania dokumentów oraz udzielania 

pomocy służbom i instytucjom uprawnionym do prowadzenia poszerzonych 

postępowań sprawdzających, kontrolnych postępowań sprawdzających 

oraz postępowań bezpieczeństwa przemysłowego (Dz. U. z 2010 r. 



wzorów zaświadczeń stwierdzających odbycie szkolenia w zakresie 

29

ochrony informacji niejawnych oraz sposobu rozliczania kosztów przeprowadzenia 

szkolenia przez Agencję Bezpieczeństwa Wewnętrznego lub 

Służbę Kontrwywiadu Wojskowego (Dz. U. z 2010 r. Nr 258, poz. 1751). 


wzorów poświadczeń bezpieczeństwa (Dz. U. z 2010 r. Nr 258, 

poz. 1752). 


wzoru decyzji o odmowie wydania poświadczenia bezpieczeństwa (Dz. U. 



wzoru decyzji o cofnięciu poświadczenia bezpieczeństwa (Dz. U. z 2010 r. 


67. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 5 kwietnia 2011 r. w sprawie wzorów 

kwestionariusza bezpieczeństwa przemysłowego, świadectwa bezpieczeństwa 

przemysłowego decyzji o odmowie wydania świadectwa bezpieczeństwa 

przemysłowego oraz decyzji o cofnięciu świadectwa bezpieczeństwa 

przemysłowego (Dz. U. z 2011 r. Nr 86, poz. 470). 

68. Rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 27 kwietnia 2011 r. 

w sprawie przygotowania i przeprowadzania kontroli stanu zabezpieczenia 

informacji niejawnych (Dz. U. z 2011 r. Nr 93, poz. 541). 

69. Traktat Akcesyjny z dnia 16 kwietnia 2003 r. (Dz. U. z 2004 r. Nr 90, poz. 

64 z późn. zm.). 

70. Konwencja z dnia 4 listopada 1950 r o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych 

Wolności sporządzona w Rzymie (Dz. U. z 1993 r. Nr 61, 


71. Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych otwarty do 

podpisu w Nowym Jorku dnia 19 grudnia 1966 r. (Dz. U. z 1977 r. Nr 38, 

poz. 167). 

72. Umowa między Stronami Traktatu Północnoatlantyckiego z dnia 6 marca 

1997 r. o ochronie informacji, sporządzona w Brukseli (Dz. U. z 2000 r. 


73. Umowa z dnia 21 września 1960 r. o wzajemnej ochronie tajemnicy wynalazków 

dotyczących obronności, w przypadku których zostały złożone 

30

wnioski o udzielenie patentów, sporządzona w Paryżu (Dz. U. z 2000 r. 


74. Umowa między Stronami Traktatu Północnoatlantyckiego z dnia 

18 czerwca 1964 r. o współpracy w dziedzinie informacji atomowych, sporządzona 

w Paryżu (Dz. U. z 2001 r. Nr 143, poz. 1594). 

75. Umowa Organizacji Traktatu Północnoatlantyckiego z dnia 19 października 

1970 r. o przekazywaniu informacji technicznych dla celów obronnych, 

sporządzona w Brukseli (Dz. U. z 2000 r. Nr 64, poz. 742). 

76. Wytyczne szefa ABW z dnia 31 grudnia 2010 r. w sprawie postępowania 

z informacjami niejawnymi międzynarodowymi. 

77. Decyzja nr 165/MON Ministra Obrony Narodowej z dnia 29 kwietnia 

2011 r. w sprawie sprawowania nadzoru nad ochroną informacji niejawnych 

w resorcie obrony narodowej. 

31

32 


Czy czeka nas renesans terroryzmu lewackiego? 

Panuje dzisiaj powszechne przekonanie, że wraz z upadkiem państw komunistycznych, 

na czele z ZSRS, komunizm definitywnie się skończył. Wyprowadzono 

sztandar PZPR z Sali Kongresowej w Warszawie i komuniści 

w niesławie opuścili „arenę dziejów”. Nic bardziej błędnego. Obalenie muru 

berlińskiego czy ogłoszenie w telewizji w 1989 roku przez znaną aktorkę końca 

ery komunizmu, to były wielkie spektakle medialne świadczące o skuteczności 

oddziaływania komunistycznej propagandy. Komunizm nie tylko nie upadł, 

wręcz przeciwnie, przybiera swą współczesną postać 1 . Doszło do przeobrażenia 

się komunizmu, do jego mutacji w kierunku „neomarksizmu” 2 , bądź „altermarksizmu”. 

Wprawdzie w literaturze przedmiotu przyjęło się ugrupowania 

skrajnej lewicy dzielić na 3 : 

� marksistowskie, 

� maoistowskie, 

� trockistowskie, 

� guevarystowskie, 

� nowolewicowe, 

� anarchistyczne, 

jednakże klasyfikacja taka nie jest w pełni adekwatna do założenia istnienia 

odmienności i różnic między nimi. W zasadzie o odrębnych doktrynach, w tym 

przypadku, możemy mówić tylko na przykładzie anarchistów i marksistów. 

1 

T. Rynkiewicz, Rewolucja nowej generacji, „Nasz Dziennik”, Sobota-Niedziela, 

7-8 listopada 2009, Nr 262 (3583). 

2 

Neomarksizm – kierunek filozoficzny, odrzucający leninowską interpretację marksizmu, 

popularny w drugiej połowie XX wieku w krajach zachodnich. Starał się interpretować 

marksizm w duchu Hegla. Inspirował ruchy alternatywne, anarchistyczne i lewicowe. 

3 

K. Karolczak, Encyklopedia terroryzmu, Oficyna Wydawnicza SPAR, Warszawa 

1995, ISBN 83-86625-31-7, s. 15.

Myśl maoistowska, trockistowska, guevarystowska, nowolewicowa – to przecież 

tylko kolejne mutacje marksizmu 4 . 

Elementy czysto marksistowskiej tradycji odnaleźć można w programach 

niektórych ugrupowań separatystycznych, łączących hasła wyzwolenia społecznego 

z hasłami wyzwolenia narodowego (IRA, Front Wyzwolenia Quebecu 

(franc. Front de Libération du Québec – FLQ), Ludowo-Demokratyczny Front 

Wyzwolenia Palestyny) 5 . Natomiast elementy maoistowskie to domena ugrupowań 

działających w krajach najsłabiej rozwiniętych, w których rolnictwo stanowi 

podstawę narodowej gospodarki, a chłopstwo jest jednocześnie najliczniejszą 

i najuboższą grupą społeczną 6 . Tu transparentnym przykładem jest 

„Świetlisty Szlak” (hiszp. Sendero Luminoso) działający na terytorium Peru. 

Z kolei trockistowskie idee globalnej rewolucji permanentnej znalazły zwolenników 

w Europie i Ameryce Łacińskiej (np. Rewolucyjne Siły Ludowe w Argentynie). 

Do ugrupowań „gueverystowskich” zaliczyć należy przede wszystkim 

te, które przejęły od autora Wojny partyzanckiej ideę „foco” czyli „ogniska 

zapalnego”, od którego to może rozpocząć się rewolucja 7 . Przykładem takiego 

ugrupowania będzie tu urugwajskie Tupamaros. Wydawać by się mogło, że idei 

„foco” hołdowały głównie organizacje latynoamerykańskie chcące żywcem 

przenieść na swój grunt doświadczenie rewolucji kubańskiej. Nic bardziej 

błędnego. Na zachodzie Europy tzw. „miejscy partyzanci”, których korzenie 

stanowiło zafascynowane postacią Ernesto Rafaela Guevara de la Serna (znanego 

powszechnie jako Ernesto Che Guevara i posługującego się pseudonimem 

Fernando Sacamuelas „pokolenie 68”), stosowali podobne metody walki. 

Organizacje nowolewicowe, przejawiające w swej idei fascynację poglądami 

takich postaci jak Frantz Fanon, Ernesto Che Guevara czy też Mao Tsetung, 

stały się „kuźnią” terrorystów. To właśnie z nurtu nowej lewicy wywodzi 

się większość ugrupowań terrorystycznych działających w wysokorozwiniętych 

krajach zachodnich. Należą do nich np. Czerwone Brygady, które, wydawać by 

się mogło, zostały zlikwidowane w latach 80. ubiegłego wieku. Jednakże 

4 Ibidem, s. 15. 

5 Por. Ibidem, s. 15. 



33

w styczniu 2010 r. we Włoszech zostało aresztowanych dwóch przedstawicieli 

progenitury nowolewicowego terroryzmu. Byli to 39-letni Manolo Morlacchi, 

syn współzałożyciela Czerwonych Brygad oraz 34-letni Costantino Virgilio, 

u którego znaleziono pliki określone jako „komputerowy podręcznik dla rewolucjonistów”. 

Do nowolewicowych organizacji terrorystycznych należą również 

Frakcja Czerwonej Armii, która wprawdzie w 1998 r. ogłosiła oficjalnie samorozwiązanie, 

jednakże pojawiają się nowe fakty. 

Oto na przykład, w dniu 19 grudnia 2008 roku, wyszedł z więzienia na 

wolność, po 26 latach spędzonych za kratkami, skazany na sześciokrotne dożywocie 

(9 morderstw i 11 prób) Christian Klar. Natomiast 20 czerwca 2011 

roku wyszła na wolność po 18 latach więzienia, skazana na dożywocie (potrójne 

morderstwo i zamach terrorystyczny), Birgit Hogefeld. Czy będzie „ciągnęło 

wilka do lasu”, okaże się pewnie niebawem. Czy żyjące ikony lewackiego 

terroryzmu pociągną za sobą kolejnych zwolenników radykalnych metod 

ustanawiania sprawiedliwości społecznej? Czas pokaże. Kolejną, tego typu organizacją, 

jest Japońska Armia Czerwona, znana także jako Anti-Imperialist International 

Brigade, wywodząca się z Japońskiej Ligi Komunistycznej. Jej założycielka, 

Fusako Shigenobu, w 2001 r., już z więziennej celi (aresztowana 

dopiero w listopadzie 2000 r. po aż 25 latach ukrywania się!), wydała polecenie 

rozwiązania organizacji. Jednakże dzisiaj, byli członkowie Japońskiej Armii 

Czerwonej aktywnie uczestniczą w ruchu antyglobalistów, który to Ruch – 

niewykluczone – iż uzna, że istnieje potrzeba utworzenia własnego zbrojnego 

ramienia w obliczu policyjnych „represji ” na oprotestowywanych przez siebie 

szczytach G8. 

Innym przedstawicielem radykalnego nurtu nowolewicowego są Czarne 

Pantery, która to organizacja była aktywna w latach 60 i 70 ubiegłego stulecia. 

Jednakże w 1989 r. w Teksasie powstał ruch o nazwie „Nowa Partia Czarnych 

Panter”. Początkowo członkowie „starych” Panter uznali, że „Nowe Pantery” 

działają bezprawnie i sprzeciwili się istnieniu organizacji o tej nazwie. Na ile 

ten sprzeciw był rzeczywisty okazało się faktycznie 31 lipca 2004 r., kiedy to 

doszło do konsensusu w postaci utworzenia Narodowego Sojuszu Czarnych 

Panter. 

34

Choć dziś trudno byłoby mówić o tym, że idea anarchizmu w swej XIXwiecznej 

postaci ma jakichś zwolenników (w kontestatorskich latach 60. pojawiła 

się jego współczesna wersja, tzw. neoanarchizm), to wśród wielu badaczy 

fenomenu terroryzmu popularna jest opinia o właśnie anarchistycznym jego rodowodzie 

8 . Współczesny neoanarchizm przejawia się w takich ruchach jak sytuacjoniści, 

Zieloni, squatersi i alterglobaliści. Do przedstawicieli ruchu neoanarchistycznego 

badacze terroryzmu zaliczają Zapatystowską Armię Wyzwolenia 

Narodowego (hiszp. Ejército Zapatista de Liberación Nacional, EZLN). 

Wg niektórych, zapatyści są pierwszym nowoczesnym ruchem rewolucyjnym, 

który w swojej działalności – być może jako prekursor cyberterroryzm – wykorzystywał 

nowoczesne technologie takie jak: telefony satelitarne czy Internet 

w celu zdobycia zagranicznego poparcia i rozgłosu. Sama EZLN postrzega siebie 

i swoją tożsamość jako część szerszego w stosunku do niej ruchu alterglobalistycznego. 

Do neolewicowego nurtu terrorystycznego należy zaliczyć: 

a) działającą na Filipinach, od końca lat 60. ubiegłego wieku do chwili 

obecnej, Armię Nowego Ludu, będącą w zasadzie maoistowską przybudówką 

zbrojną Komunistycznej Partii Filipin, 

b) działającą na terenie Japonii Frakcję Rdzeń, zwaną też Chukaku-Ha, 

działająca od końca lat 50. ubiegłego wieku. Jej zbrojne ramię działa pod 

nazwą Rewolucyjna Armia Kensai 9 , 

c) działający w Palestynie Ludowy Front Wyzwolenia Palestyny, z którego 

wydzieliły się Ludowy Front Wyzwolenia Palestyny – Dowództwo Generalne, 

Demokratyczny Front Wyzwolenia Palestyny, 

d) działająca w Kolumbii Narodowa Armia Wyzwoleńcza Kolumbii, będąca 

drugą co do wielkości lewicową organizacją prowadzącą działania 

partyzanckie na terenie Kolumbii 10 , 

e) działające w Kolumbii Rewolucyjne Siły Zbrojne Kolumbii (FARC), będące 

najstarszą, największą kolumbijską grupą partyzancką, utworzoną w 


9 Por. R. M. Barnas, Terroryzm. Od Asasynów do Osamy bin Ladena, Wydawnictwo 

KIRKE, Wrocław 2001, ISBN 83-91497-04-6, s. 77. 

10 Ibidem, s. 120. 

35

połowie lat 60. ubiegłego wieku, jako zbrojne skrzydło Kolumbijskiej 

Partii Komunistycznej, 

f) działający na Korsyce Front Wyzwolenia Narodowego Korsyki, posiadający 

poglądy umiarkowanie lewicujące, 

g) działająca w Turcji Partia Pracujących Kurdystanu, istniejąca od końca 

lat 70. ubiegłego stulecia, znana również pod nazwą KADEK, 

h) działająca w Turcji Rewolucyjna Ludowa Partia Wyzwolenia, funkcjonująca 

od końca lat 70. minionego stulecia, znana też pod nazwą Rewolucyjna 

Lewica, 

i) działająca w Grecji Organizacja Rewolucyjna 17 Listopada, zwana także 

17N, rozbita na początku obecnego stulecia, której kontynuatorką jest 

Walka Rewolucyjna, 

j) działająca w Grecji Rewolucyjne Nuklei, skrajnie lewicowa organizacja 

terrorystyczna, uważana za spadkobierczynię Rewolucyjnego Ruchu Ludowego 

(ELA), 

k) działający w Peru Świetlisty Szlak, będący maoistowską organizacją terrorystyczną 

nazywającą samą siebie Komunistyczną Partią Peru. 

Jeszcze stosunkowo do niedawana funkcjonowała opinia mówiąca, że terroryzm 

lewacki jest wygaszony, a jego kres spowodowany jest przemianami 

związanymi z upadkiem muru berlińskiego i przede wszystkim – upadkiem 

Związku Radzieckiego. Lata 90. (a w pewnym stopniu również wcześniejsza 

dekada) stanowiły zapowiedź przyszłych zmian. Nastąpiło wyraźne przesuniecie 

w zakresie terrorystycznych motywacji, ideologii i celów, w tym globalny 

uwiąd identyfikacji skrajnie lewicowych. Trend ten widoczny jest we wszystkich 

trzech tradycyjnych centrach terroryzmu oraz poza nimi 11 . Jednakże w obszarze 

funkcjonowania tej i jej podobnych opinii pozostawiano furtkę dla głoszenia 

opinii asekuracyjnej mówiącej, że: „Nie oznacza to, że terroryzm skrajnej 

lewicy przestał istnieć w latach 90., ani że wykluczone jest, iż przeżyje on 

odrodzenie w nadchodzących dekadach. Jak zdążyliśmy się przekonać, liczne 

lewackie organizacje terrorystyczne działają w dalszym ciągu w wielu krajach 

świata – od Grecji, przez Turcję i Indie, aż po Japonię. Ich znaczenie stało się 

11 B. Bolechów, Terroryzm w świecie podwubiegunowym, Wydawnictwo Adam Marszałek, 

Toruń 2003, ISBN 83-73225-28-5, s. 487. 

36

jednak relatywnie niewielkie w porównaniu z wcześniejszymi dekadami, gdy 

sprawowały mało zaszczytny prymat w skali globalnej” 12 . 

Istotne do niedawna realia wskazywały, że następuje powolne przesunięcie 

ku skrajnej prawicy, etni i religii 13 , jednakże rozwój sytuacji w ostatnich kilku 

latach, zwłaszcza w Grecji, Hiszpanii, Włoszech, Turcji, Niemczech i Austrii, 

wskazuje, niestety, na powolny renesans ideologii lewackiej w organizacjach 

terrorystycznych. 

Aby nie być gołosłownym, poniżej przedstawione zostały dane EU- 

ROPOLU opublikowane w Trend and Situation Raport (TE-SAT). 

I tak np. w roku: 

� 2006 – lewicowe i anarchistyczne grupy terrorystyczne przeprowadziły 

55 ataków w państwach członkowskich UE. Głównym celem były Grecja, 

Włochy, Hiszpania i Niemcy 14 . 

� 2007 – lewicowe i anarchistyczne grupy terrorystyczne przeprowadziły 

21 ataków w pięciu państwach członkowskich UE. Celem ataków były 

Austria, Niemcy, Grecja, Włochy i Hiszpania. Osiemdziesiąt procent 

wszystkich lewicowych i anarchistycznych zamachów terrorystycznych 

zostało pomyślnie wykonanych. Nie ma doniesień o liczbie ofiar śmiertelnych 

lub stratach w przypadku tych ataków 15 . 

� 2008 – Grecja, Hiszpania i Włochy informowały w sumie o 28 atakach 

przeprowadzonych przez grupy lewicowe i anarchistyczne. Stanowi to 

wzrost o 25 procent w porównaniu do 2007 roku. W roku 2006 liczba 

ataków osiągnęła podobny poziom. Większość z tych ataków przeprowadzono 

pomyślnie, ale spowodowały one jedynie szkody materialne. 

Nie odnotowano urazów lub wypadków śmiertelnych 16 . 

12 Ibidem, s. 488. 

13 Ibidem, s. 488. 

14 TE – SAT 2007 EU Terrorism Situation and Trend Raport, European Police Office, 

s. 32. 


s. 34. 


s. 31. 

37

38 

� 2009 – miało miejsce 40 lewicowych i anarchistycznych zamachów terrorystycznych 

w Hiszpanii, Grecji i Włoszech, co stanowi 43% wzrostu 

w porównaniu z 2008 rokiem i dwukrotnie więcej, niż w 2007 roku. 

Większość tych ataków stanowiły podpalenia powodujące jedynie 

uszkodzenie mienia w Hiszpanii. Procentowy udział zamachów przy 

użyciu improwizowanych urządzeń wybuchowych zmniejszył się z 43% 

w 2008 roku do 20% w 2009 roku. Większość tych zamachów bombowych 

miało miejsce w Grecji 17 . 

� 2010 – miało miejsce 45 lewicowych i anarchistycznych ataków terrorystycznych, 

w wyniku których 6 osób poniosło śmierć, 34 osoby zostały 

aresztowane za lewicowy i anarchistyczny terroryzm, wystąpił wzrost 

przemocy w atakach . Grupy lewicowe i anarchistyczne były bardzo aktywne 

w Europie. Miało miejsce więcej ataków, niż w poprzednich latach 

oraz nastąpił wzrost użycia przemocy w ich działaniach co doprowadziło 

do sześciu zgonów. Tradycyjnie, te grupy są najbardziej aktywne 

w Grecji, Włoszech i Hiszpanii. Jednak wiele innych krajów jest 

także świadkami zwiększonej aktywności w 2010 roku. Niepokoje społeczne 

wśród ludności, spowodowane przez globalne spowolnienie gospodarcze 

i zmniejszenie wydatków państw na pomoc społeczną, mogą 

mieć wpływ na rozwój sytuacji, który można obserwować od 2007 roku. 

Modus operandi ataków wykazuje oznaki coraz większego umiędzynarodowienia 

grup lewicowych i anarchistycznych 18 . W 2010 roku dokonano 

w sumie 45 akcji terrorystycznych wykonanych przez lewicowe 

i anarchistyczne grupy w Austrii, Czechach, Grecji, Włoszech i Hiszpanii. 

Wskazuje to na 12% wzrost w stosunku do 2009 roku. W Grecji, pięć 

grup terrorystycznych dokonało 20 zamachów, co stanowi przeszło 30% 

wzrost w stosunku do 2009 roku 19 . 

17 

TE – SAT 2010 EU Terrorism Situation and Trend Raport, European Police Office, 

s. 33. 

18 

TE – SAT 2011 EU Terrorism Situation and Trend Raport, European Police Office, 

s. 25. 

19 Ibidem, s. 25

Korelacja z kryzysem gospodarczym i finansowym jest wyraźna – zarówno 

pod względem czasu, jak i geografii. Wprowadzane reformy spotykają 

się ze społecznym niezadowoleniem tworzącym podglebie dla masowych protestów 

i wzrostu nastrojów radykalnych. Część z nich może kanalizować się 

właśnie w formie zamachów terrorystycznych 20 . 

Wszystko wskazuje na to, że terroryzm w wydaniu lewacko-anarchistycznym 

nie stał się przebrzmiałą, porośniętą mchem czasu historią. 

Bibliografia 

1. R. M. Barnas, Terroryzm. Od Asasynów do Osamy bin Ladena, Wydawnictwo 

KIRKE, Wrocław 2001, ISBN 83-91497-04-6. 

2. B. Bolechów, Terroryzm w świecie podwubiegunowym, Wydawnictwo 

Adam Marszałek, Toruń 2003, ISBN 83-73225-28-5. 

3. K. Karolczak, Encyklopedia terroryzmu, Oficyna Wydawnicza SPAR, 

Warszawa 1995, ISBN 83-86625-31-7. 

4. T. Rynkiewicz, Rewolucja nowej generacji, Nasz Dziennik, Sobota-Niedziela, 

7-8 listopada 2009, Nr 262 (3583). 

5. Zespół Redakcyjny, Renesans terroryzmu lewackiego?, „Terroryzm. Studia 

i analizy”, 2011, nr 1. 

6. TE – SAT 2007 EU Terrorism Situation and Trend Raport, European Police 

Office. 


Office. 


Office. 


Office. 


Office. 

20 Zespół Redakcyjny, Renesans terroryzmu lewackiego?, „Terroryzm. Studia i anali- 

zy”, 2011, nr 1, s. 3. 

39

40 

JULIUSZ PIWOWARSKI 

Wstęp do rozważań o współczesnym samodoskonaleniu 

na Drodze Karate 

Niniejszy artykuł stanowi część wstępną (zapowiedź) tekstu dotyczącego rozwoju 

popularności odmian sztuk walki pochodzenia japońskiego Budō, a w szczególności 

przenikania się dalekowschodnich Sztuk Walki z zachodnim „współczesnym” podej- 

ściem do zagadnień związanych z kulturą fizyczną oraz jej wychowawczymi i samuraj- 

skimi aspektami. 

Po zakończeniu II wojny światowej nasilił się trend do wspierania treningu 

sztuki Karate-dō metodami sportowymi. Sztuki walki nie wykluczały bowiem 

włączenia do ćwiczeń elementu rywalizacji, będącej pewnego rodzaju sprawdzianem 

psychiki adeptów Budō i czynnikiem dodatkowo mobilizującym do 

wysiłku. Naukowe metody, wypracowane przez świat sportu, dotyczące rozwoju 

ciała (sprawność fizyczna), mowy (komunikacja werbalna) i umysłu (psychologia 

i socjologia sportu), stanowiły element, który w skuteczny sposób, 

mógł uzupełnić tradycyjną, a zarazem nastawioną na dokonywanie zmian służących 

autentyzmowi, Sztukę Walki. 

Rozwijanie sportowej wersji karate, początkowo miało za cel wypróbowanie 

(przetestowanie) go w bezpośrednim starciu, w dōjō, zgodnie z sugestiami 

zawartymi w Przysiędze Dōjō-Kun (przysięga karate). Z czasem „starodawna 

technika walki wzbudziła [także – aut.] ciekawość publiczności, a moda na Daleki 

Wschód [i oferowane przezeń wartości – aut.] dopełniła reszty. Aspekt 

sportowy karate przyciągał setki tysięcy miłośników zrzeszonych w dziesiątkach 

związków na całym świecie. Czas rozstrzygnął problem, czy wschodnia 

technika może rozpowszechnić się w [nowym – aut.] środowisku: stało się to 

faktem, nawet, jeśli jakość nie zawsze nadąża za ilością” 1 . 

1 R. Habersetzer, Karate dla czarnych pasów, PDN, Poznań 1994, ISBN 83-72620-72- 

5, s. 11.

Tak o początkach sportowego nurtu Karate-dō mówi jego mistrz i prekursor 

na obszarze Europy – Roland Habersetzer, profesor historii, który już 

w 1982 roku, został promowany do wysokiego stopnia wtajemniczenia 7 dan. 

Profesor Habersetzer zaczynał kontakt ze Sztuką Walki jūdō i jū-jutsu (w 1957, 

a od 1958 roku poświęcając się wyłącznie Karate-dō). Uważa on, że „Możliwości 

karate są nieograniczone. Na próżno wyliczać by wszystkie aspekty lub zakreślać 

jakieś granice. Próbując, mimo wszystko to robić, można odkryć, że 

w miarę naszych poszukiwań, pojawiają się wciąż nowe, nieoczekiwane horyzonty, 

nowe kierunki, a to, co wydawało się dobrze znane ukazuje się nagle 

w zupełnie innym świetle. Jest to bardzo sprzyjające dla nas, jeśli tylko potrafimy 

wykorzystać, to, co przynosi nam doświadczenie [bo na nim opiera się 

nauka i rozwój w Karate-dō – aut.]. Dzięki temu karate pozostaje sztuką żywą, 

nieograniczoną regułami gry sportowej, a prawdziwi karatecy są przede 

wszystkim poszukiwaczami Drogi (Dō)” 2 . Habersetzer, jako jeden z prekursorów 

Karate-dō w Europie, dostrzegł pułapki i niebezpieczeństwa jednostronnego 

zachłyśnięcia się sportowymi wersjami odmian Sztuki Walki rodem z dalekiego 

Wschodu. Podobnie jak w naszym kraju, często uczestnicy zajęć, jak 

również ich rodzice – zapisują się, bądź swoje dzieci, do szkoły karate, oczekując 

pogłębionego wpływu Sztuki Walki na właściwy rozwój moralny i duchowy. 

Niejednokrotnie, dają temu wyraz w rozmowach, uzasadniając wybór pomiędzy 

zapasami, boksem czy piłką nożną a karate tym, że sportom europej- 

Roland Habersetzer (ur. 1942) – profesor historii, jest wysokiej kasy specjalistą, utalentowanym 

rysownikiem, ekspertem w stylach karate shōtōkan i Wadō-ryū, znawcą taichi-chuan 

w stylu Yang. Zob. Roland Habersetzer, Die Krieger des alten Japan – Berühmte 

Samurai, Rōnin und Ninja, Palisander Verlag, Chemnitz 2008, ISBN 978-39- 

38305-07-2, Bubishi – An der Quelle des Karatedô. Mit den 32 Formen des Kaisers 

Song Taizu, Palisander Verlag, Chemnitz 2009, ISBN 978-39-383050-0-3, Koshiki Kata 

– Die klassischen Kata des Karatedô, Palisander Verlag, Chemnitz 2009, ISBN 978- 

39-383050-1-0, Kobudō 1 – Bō und Sai, Palisander Verlag, Chemnitz 2006, ISBN 978- 

39-383050-2-7, Kobudō 2 – Nunchaku, Tonfa, Polizei-Tonfa, Palisander Verlag, Chemnitz 

2007, ISBN 978-39-383050-3-4, Karate der Meister. Mit Körper und Geist, Palisander 

Verlag, Chemnitz 2010, ISBN 978-39-383051-6-4, 39 Karate-Kata. Aus Wadōryū, 

Gōjū-ryū und Shitō-ryū, Palisander Verlag, Chemnitz 2010, ISBN 978-39-38305- 

15-7. 

2 R. Habersetzer, Karate dla czarnych…, op. cit., s. 9. 

41

skim brakuje „tego czegoś”, co mają w sobie systemy i sporty walki o dalekowschodnim 

rodowodzie. Ponieważ, poza filozoficznym, zawierają one aspekt 

psychofizyczny i oficjalny wymiar działania, nie zachodzi tu więc obawa, że 

mogą zawierać w swej działalności elementy sekciarskie w tym najbardziej 

niepożądanym, negatywnym wydaniu, o którym zdarza się nam od czasu, do 

czasu słyszeć. Ten oficjalny wymiar i związane z nim przepisy prawa stanowione 

są poprzez usytuowanie Karate-dō i innych odmian Budō w obszarze 

sportu, który, co prawda nie do końca, ale oddaje ideę Dō (filozofii Drogi Wojownika). 

Dobrze jednak, nadaje się do stworzenia ram bezpieczeństwa, w tym 

ochrony zdrowia ćwiczących i fachowego szkolenia instruktorów przekazujących 

tak specyficzną wiedzę i umiejętności. Nie od rzeczy będzie, mówiąc 

o sportowym karate, przybliżyć kilka jego odmian. Pozornie tylko ma to mały 

związek z ich aspektami filozoficzno-religijnymi. Pamiętajmy, że to praktyczna 

część Sztuki Walki, holistycznie łącząca się z jej filozofią. Daje to omawianej 

filozoficznej postawie w każdym ruchu, w każdej metodzie, stosowny poligon 

do treningu umysłu za pomocą ciała. Dopóki nie zostanie popełniony błąd, niestety 

charakterystyczny dla Zachodu, pomylenia środków (trening, rywalizacja, 

medale, dyplomy, nagrody) z celami (samodoskonalenie, odcięcie cierpienia, 

poczucie bezpieczeństwa, braterstwo grupy, Naturalna Hierarchia), dopóty 

sport wspiera Drogę. Z chwilą, kiedy Europejczyk czy Amerykanin zaczyna 

przejawiać niezbyt piękną postawę, w stosunku do filozoficzno-kulturowych 

korzeni Budō, harmonia Karate-dō w wydaniu sportowym (podobnie jak 

w jūdō) zaczyna się niebezpiecznie chwiać. Prowadzi to do niepotrzebnych rozczarowań, 

które mają jednak swoje źródło w, zdaniem autora – już dziś obłudnym 

eksploatowaniu przez współczesny, do bólu komercyjny świat, skądinąd 

wspaniałej i wzniosłej idei olimpizmu. Idea ta uległa erozji na rzecz „demona 

zewnętrzności”. Może nawet jest zakamuflowaną, współczesną wersją „całopalnych” 

ofiar (i to ofiar z ludzi), na pogańskim ołtarzu „demona” zewnętrzności 

karmiącego się tanhā tych, którzy zbłądzili. Nie takie były intencje Jigoro 

Kano, twórcy jūdō, czy Masutatsu Oyamy, zwolennika ciężkich prób, a nawet 

i rywalizacji (ale takiej, której bałwochwalczym celem nie jest obcałowywanie 

pucharów i medali, lecz kalokagatia w jej dalekowschodnim wydaniu). Należy 

tu przypomnieć, że futbolowa reprezentacja Niemiec w okresie, kiedy i nam 

42

wiodło się nieźle w piłce nożnej, w swym składzie miała zawodników ze świadectwem 

dojrzałości... aż dwóch. To cena, jaką młodzi, ale już dorośli ludzie, 

zapłacili za odejście od wyhodowanej pieczołowicie w cieniu greckich oliwek 

pięknej idei. Cena „postępu”. Takim „postępem” był rozczarowany z czasem 

i Habersetzer. Starał się on, podobnie jak inni europejscy mistrzowie Budō, zapobiegać 

niekorzystnym tendencjom, które poza cennymi elementami mogły 

wkradać się wraz ze sportem i jego specyficzną, wywołującą ambiwalentne odczucia, 

subkulturą. Budō jest w stanie się przed nią obronić i doprowadzić do 

tego, że w obrębie dōjō ludzie Drogi będą mogli dokonywać nieustannego 

rozwoju, jednocześnie ciesząc się sportem. Pasjonaci Drogi, amatorzy sportu 

(amatorzy, czyli koneserzy, a nie dyletanci, jak czasem mówią o nich zadufani 

w sobie profesjonaliści), nierzadko tracą z pola widzenia Drogę. Jednym z wybitnych 

amatorów, twórców All Style Karate, był w USA Dan Anderson, który 

w 1970 roku był promowany na 1 dan, w trzy lata później – w 1973 roku – na 

2 dan. Wspomina on w swej książce Amerykański styl wolny Karate: „Wtedy to 

właśnie [po zdaniu na 2 dan – aut.] nastawiłem się głównie na zawody i właśnie 

to pomogło mi rozwinąć moją sztukę” 3 . Przypomnę, że mimo burzliwego 

rozwoju sportowego karate, które dało początek na przełomie lat 60-tych i 70tych 

między innymi All Style Karate i kickboxingowi, zawodników tych dyscyplin 

ciągle nazywano w USA artystami wojennymi, czyli spadkobiercami rycerskich 

idei kszatrijów i samurajów. Walczyli oni w turniejach karate, 

a także zakładali swoje dōjō nauczając zmodernizowanego, ale nadal przepojonego 

duchowością Karate-dō, podobnie jak Chuck Norris, Dan Anderson 

i wielu innych. „W lecie 1974 roku zacząłem prowadzić treningi z grupą 

prywatnych studentów według moich własnych metod – [wspomina Anderson 

– aut.] (...) Wykorzystując moją poprzednio zdobytą wiedzę i kontynuując walki 

na zwodach, uzyskałem doświadczenie, które pozwoliło mi ukształtować 

własne metody treningowe. W 1979 roku ja i mój uczeń z czarnym pasem, Janesa 

Kruse, utworzyliśmy naszą pierwszą szkołę [karate - aut]. (...) W maju 

3 D. Anderson, American Free Style Karate. A Guide to Sparing, Unique Publications 

Inc., Los Angeles 1982, ISBN 08-65680-21-3, str. 6. 

43

1980 roku otrzymałem od Amerykańskiego Związku Karate stopień trzeci 

dan” 4 . 

W taki właśnie sposób, w praktyce sztuki walki i jej usportowieniu, rodziło 

się międzykulturowe porozumienie zachodnich i dalekowschodnich mistrzów 

karate, łączącego tradycję z nowoczesnością na rzecz podnoszenia kultury bezpieczeństwa 

człowieka. 

44 

Bibliografia 

1. D. Anderson, American Free Style Karate. A Guide to Sparing, Unique 

Publications Inc., Los Angeles 1982, ISBN 08-65680-21-3, str. 6. 

2. R. Habersetzer, Bubishi – An der Quelle des Karatedô. Mit den 32 Formen 

des Kaisers Song Taizu, Palisander Verlag, Chemnitz 2009, ISBN 978-39- 

383050-0-3. 

3. R. Habersetzer, Die Krieger des alten Japan – Berühmte Samurai, Rōnin 

und Ninja, Palisander Verlag, Chemnitz 2008, ISBN 978-39-38305-07-2. 

4. R. Habersetzer, Karate der Meister. Mit Körper und Geist, Palisander Verlag, 

Chemnitz 2010, ISBN 978-39-383051-6-4. 

5. R. Habersetzer, Karate dla czarnych pasów, PDN, Poznań 1994, ISBN 83- 

85100-79-2. 

6. R. Habersetzer, 39 Karate-Kata. Aus Wadō-ryū, Gōjū-ryū und Shitō-ryū, 

Palisander Verlag, Chemnitz 2010, ISBN 978-39-38305-15-7. 

7. R. Habersetzer, Kobudō 1 – Bō und Sai, Palisander Verlag, Chemnitz 

2006, ISBN 978-39-383050-2-7. 

8. R. Habersetzer, Kobudō 2 – Nunchaku, Tonfa, Polizei-Tonfa, Palisander 

Verlag, Chemnitz 2007, ISBN 978-39-383050-3-4. 

9. R. Habersetzer, Koshiki Kata – Die klassischen Kata des Karatedô, Palisander 

Verlag, Chemnitz 2009, ISBN 978-39-383050-1-0. 

4 Ibidem, str. 6.

JERZY DEPO 

Zasady postępowania w przypadku utraty lub ujawnienia 

informacji niejawnych 1 

Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997 r. 2 z jednej strony 

gwarantuje każdemu obywatelowi prawo do informacji, ale z drugiej – 

w art. 61 ust. 3 – stanowi, że ze „względu na ochronę wolności praw innych 

osób i podmiotów gospodarczych oraz ochronę porządku publicznego, 

bezpieczeństwa lub ważnego interesu gospodarczego państwa” można je 

ograniczyć. Z kolei ustawa z dnia 5 sierpnia 2010 r. o ochronie informacji 

niejawnych 3 , nakłada na nas obowiązek ich ochrony, niezależnie od formy 

i sposobu ich występowania (dokument, przedmiot albo dowolna ich część), 

a także sposobu wejścia w ich posiadanie (czy nastąpiło to w sposób 

uprawniony, czy przypadkowy). 

Co prawda, kierownik jednostki organizacyjnej i zatrudniony przez niego 

pełnomocnik do spraw ochrony informacji niejawnych, odpowiadają za ich 

ochronę (właściwe rejestrowanie, przetwarzanie, przechowywanie, obieg 

i wydawanie materiałów uprawnionym osobom oraz zastosowanie 

odpowiednich środków bezpieczeństwa fizycznego), lecz nie ponoszą 

bezpośredniej odpowiedzialności za świadome lub nieświadome naruszenie 

obowiązujących w tym względzie przepisów przez poszczególnych 

pracowników 4 . 

1 W myśl art. 1 przedmiotowej ustawy informacjami niejawnymi są informacje „których 

nieuprawnione ujawnienie spowodowałoby lub mogłoby spowodować szkody dla 

Rzeczypospolitej Polskiej albo byłoby z punktu widzenia jej interesów niekorzystne”. 

2 Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. z 1997 r. Nr 78, 

poz. 483). 

3 Ustawa o ochronie informacji niejawnych z dnia 5 sierpnia 2010 r (Dz. U. z 2010 r. 


4 Działania podejmowane przez kierowników jednostek organizacyjnych i podległych 

im pełnomocników ochrony mają bowiem uniemożliwić osobom nieuprawnionym do- 

45

Niestety, pomimo szeregu regulacji prawno-organizacyjnych, całego 

niemal kompleksu zagadnień związanych z wytwarzaniem, przetwarzaniem, 

przechowywaniem i udostępnianiem informacji niejawnych, a także w kwestii 

odpowiedzialności karnej, dyscyplinarnej i służbowej w przypadku ich 

naruszenia, nadal mają miejsce liczne przypadki 5 : 

� świadomych i nieświadomych naruszeń wymagań bezpieczeństwa i obowiązujących 

procedur przekazu informacji, 

� nieuprawnionego ujawnienia informacji podlegających ochronie (tzw. 

„wyciek” lub „przeciek” informacji), 

� niezamierzonego zniszczenia materiału niejawnego, 

� braku lub złego systemu zabezpieczenia sprzętu i materiałów przed zdarzeniami 

losowymi (zalaniem, wyładowaniami atmosferycznymi, klęskami 

żywiołowymi itp.), 

� utraty (zagubienie, kradzież) dokumentu lub innego przedmiotu zawierającego 

informacje niejawne, 

� manipulacji przekazem informacji (sfałszowanie lub nieuprawniona modyfikacja 

informacji), 

� przestępstw komputerowych (włamania do sieci, wykorzystywanie, kradzież 

i niszczenie danych lub komputerów, oszustwa, symulacja 

i planowanie działań przestępczych przy użyciu komputera), 

� cyberterroryzmu (przenikanie i infiltracja systemu lub sieci, sabotaż 

i dywersja komputerowa – powodowanie awarii sieci informatycznych, 

uszkodzenie, blokada, przestój sieci), a także przestępczej działalności 

obcych państw, instytucji wywiadowczych lub organizacji wrogich Rze- 

stęp do informacji niejawnych, a w szczególności chronić je przed: działaniem obcych 

służb specjalnych, zamachem terrorystycznym, sabotażem, kradzieżą lub zniszczeniem 

materiału, próbą wejścia osób nieuprawnionych do pomieszczeń, w których są przetwarzane 

informacje niejawne, nieuprawnionym dostępem do informacji o wyższej klauzuli 

tajności niewynikającym z posiadanych uprawnień (art. 45 ust. 1 ustawy o ochronie 

informacji niejawnych). 

5 Por. P. Bączek, Zagrożenia informacyjne a bezpieczeństwo państwa polskiego, Wydawnictwo 

Adam Marszałek, Toruń 2006, ISBN 83-73229-04-3; M. Kwieciński (red.), 

Bezpieczeństwo informacji i biznesu. Zagadnienia wybrane, Wydawnictwo Akademii 

Frycza Modrzewskiego, Kraków 2010, ISBN 978-83-757110-4-2. 

46

czypospolitej Polskiej (np. szpiegostwo – udzielanie obcemu wywiadowi 

wiadomości, organizowanie działalności wywiadowczej, pozyskiwanie 

lub gromadzenie w celu przekazania ich obcemu wywiadowi oraz celowa 

ofensywna dezinformacja). 

Nieuprawnione ujawnienia informacji (najczęściej popełniane czyny) – ze 

względu na podłoże – mogą mieć trojaki charakter: pomyłkowy, polityczny lub 

komercyjny. Powstają w wyniku błędu, niskiej świadomości zagrożeń lub 

braku odpowiednich zabezpieczeń, roztargnienia, niefrasobliwości bądź 

niekompetencji osób odpowiedzialnych za przechowywanie informacji. 

Polegają zaś na: 

� niezgodne z przepisami klasyfikowanie informacji i przyznawanie do 

nich dostępu, 

� przekazywaniu informacji niejawnych nieuprawnionym podmiotom, 

� pozostawianiu niejawnych dokumentów w pomieszczeniach otwartych 

lub w miejscu publicznym, 

� utrata nośników z danymi (pendrive’y, płyty optyczne, laptopy), 

� niezabezpieczanie komputerów w czasie przerwy w pracy (karteczki 

z hasłami przyklejone do monitora, ekrany monitorów zwrócone w stronę 

klientów), 

� wynoszeniu dokumentów lub przedmiotów poza teren chroniony, 

� poruszaniu w rozmowach i korespondencji prywatnej spraw niejawnych, 

� przekazywaniu wiadomości i informacji niejawnych przez elektroniczne 

(techniczne) środki łączności, nie gwarantujące im bezpieczeństwa, 

� pomyłkowym przesyłaniu korespondencji (innemu adresatowi), 

� komercyjnym ujawnianiu informacji (sprzedaż, wykorzystywanie informacji 

w działalności prywatnej), 

� przetwarzaniu informacji niejawnych w systemach teleinformatycznych 

nieposiadających akredytacji bezpieczeństwa teleinformatycznego i bez 

zachowania poufności, dostępności i integralności informacji 6 . 

6 Bezpieczeństwo informacji jest charakteryzowane jako ochrona jej poufności 

(ang. confidentiality) – czyli zapewnienie, że dostęp do danej informacji mają wyłącznie 

osoby upoważnione; dostępności (ang. availabity), czyli zapewnienie, że tylko 

upoważnione osoby mają do niej dostęp oraz integralności (ang. integrity) – czyli do- 

47

� niewłaściwe niszczenie dokumentów niejawnych (wyrzucanie na śmietnik 

połowicznie zniszczonych dokumentów) oraz informacji zapisanej na 

komputerowych nośnikach i wydrukach. 

Artykuł 17 ust. 1 przedmiotowej ustawy stanowi, że w przypadku 

stwierdzenia naruszenia przepisów dotyczących informacji niejawnych 

o klauzuli „zastrzeżone”, pełnomocnik ochrony zawiadamia o tym kierownika 

jednostki organizacyjnej, który do wyjaśnienia okoliczności tego zdarzenia 

powołuje komisję 7 oraz podejmuje działania zmierzające do ograniczenia jego 

negatywnych skutków. W przypadku zaś stwierdzenia, bądź o podejrzeniu 

naruszenia przepisów o ochronie informacji niejawnych o klauzuli „poufne” lub 

wyższej, pełnomocnik ochrony zawiadamia niezwłocznie również odpowiednio 

ABW lub SKW (art. 17 ust. 2). 

Natomiast w przypadku zaginięcia dokumentu niejawnego kierownik 

jednostki organizacyjnej wraz pełnomocnikiem ochrony postępują jak wyżej 

oraz podejmują działania mające na celu uzyskanie środków dowodowych, 

które mogą być przydatne do wskazania winnych i określeniu rodzaju ich 

odpowiedzialności (karnej, dyscyplinarnej i służbowej). 

Jeżeli istnieje uzasadnione podejrzenie popełnienia przestępstwa, 

wykroczenia lub innego czynu, za który ustawowo przewidziana jest 

odpowiedzialność, Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego lub Służba 

Kontrwywiadu Wojskowego zawiadamia organ powołany do ścigania 

przestępstw lub wykroczeń lub inny właściwy organ oraz informuje o tym 

kierownika jednostki organizacyjnej lub jego przełożonego. 

Pracownicy mogą podlegać odpowiedzialności dyscyplinarnej lub 

porządkowej za naruszenie przepisów o ochronie informacji niejawnych. W grę 

może wchodzić rozwiązanie stosunku pracy – w przypadku podstawowych 

kładności i kompletności danej informacji, przy uwzględnieniu metody jej przetwarzania. 

7 Najczęściej, w skład komisji powołuje się: pełnomocnika ochrony, kierownika kancelarii 

tajnej i bezpośredniego przełożonego osoby, która dopuściła się naruszenia przepisów 

o ochronie informacji niejawnych. Komisja ta ustala również szkody jakie z tego 

tytułu może ponieść dana jednostka lub prawnie chroniony interes publiczny, 

a o wynikach przeprowadzonego postępowania wyjaśniającego informuje krajową władzę 

bezpieczeństwa. 

48

obowiązków pracowniczych, lub cofnięcie poświadczenia bezpieczeństwa. 

Obowiązująca obecnie Ustawa o ochronie informacji niejawnych pomija zaś 

uregulowania dotyczące odpowiedzialności karnej osób oraz jednostek 

organizacyjnych, niestosujących się do ustawowych obowiązków i przepisów 

w przedmiocie realizacji podstawowych zasad ochrony informacji niejawnych. 

Ustawodawca odpowiedzialność karną osób naruszających przepisy o ochronie 

informacji pozostawił bowiem przepisom rozdziału XXXIII Kodeksu karnego 8 , 

typizującym przestępstwa przeciwko ochronie informacji, a w przypadkach 

skrajnych (szpiegostwa) w rozdziale XVII regulującym przestępstwa przeciwko 

Rzeczypospolitej Polskiej. I tak: 

a) przestępstwo ujawniania lub wykorzystywania informacji niejawnych 

penalizuje art. 265: 

§ 1. „Kto ujawnia lub wbrew przepisom ustawy wykorzystuje informacje 

niejawne o klauzuli «tajne» lub «ściśle tajne», podlega karze pozbawienia 

wolności od 3 miesięcy do lat 5”. 

§ 2. „Jeżeli informację określoną w § 1 ujawnioną osobie działającej 

w imieniu lub na rzecz podmiotu zagranicznego, sprawca podlega karze 

pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8”. 

§ 3. „Kto nieumyślnie ujawnia informacje określoną w § 1, z którą 

zapoznał się w związku z pełnieniem funkcji publicznej lub otrzymanym 

upoważnieniem, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo 

pozbawienia wolności do roku”. 

b) przestępstwo ujawniania informacji niejawnych w związku 

z wykonywaną funkcją (przez funkcjonariusza publicznego) penalizuje 

art. 266: 

§ 1. „Kto, wbrew przepisom ustawy lub przyjętemu na siebie 

zobowiązaniu, ujawnia lub wykorzystuje informację, z którą zapoznał się 

w związku z pełnioną funkcją, wykonywaną pracą, działalnością publiczną, 

społeczną, gospodarczą lub naukową, podlega grzywnie, karze ograniczenia 

wolności albo pozbawienia wolności do lat 2”. 

§ 2. „Funkcjonariusz publiczny, który ujawnia osobie nieuprawnionej 

8 Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks Karny (Dz. U. z 1997 r. Nr 89, poz. 555 


49

informację stanowiącą tajemnicę służbową lub informację, którą uzyskał 

w związku z wykonywaniem czynności służbowych, a której ujawnienie może 

narazić na szkodę prawnie chroniony interes, podlega karze pozbawienia 

wolności do lat 3”. 

§ 3. „Ściganie przestępstwa określonego w § 1 następuje na wniosek 

pokrzywdzonego”. 

c) przestępstwa bezprawnego uzyskiwania oraz ujawniania informacji 

niejawnych stanowiących cudzą własność penalizuje art. 267: 

§ 1. „Kto bez uprawnienia uzyskuje informację dla niego nie 

przeznaczoną, otwierając zamknięte pismo, podłączając się do przewodu 

służącego do przekazywania informacji lub przełamując elektroniczne, 

magnetyczne albo inne szczególne jej zabezpieczenie, podlega grzywnie, karze 

ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2”. 

§ 2. „Tej samej karze podlega, kto w celu uzyskania informacji, do której 

nie jest uprawniony, zakłada lub posługuje się urządzeniem podsłuchowym, 

wizualnym albo innym urządzeniem specjalnym”. 

§ 3. „Tej samej karze podlega, kto informację uzyskaną w sposób 

określony w § 1 lub 2 ujawnia innej osobie”. 

§ 4. „Ściganie przestępstwa określonego w § 1-3 następuje na wniosek 


d) przestępstwo utrudniania lub udaremniania zapoznania się przez 

osobę uprawnioną z istotnymi informacjami penalizuje art. 268: 

§ 1. „Kto, nie będąc do tego uprawnionym, niszczy, uszkadza, usuwa lub 

zmienia zapis istotnej informacji albo w inny sposób udaremnia lub znacznie 

utrudnia osobie uprawnionej zapoznanie się z nią, podlega grzywnie, karze 

ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2”. 

§ 2. „Jeżeli czyn określony w § 1 dotyczy zapisu na komputerowym 

nośniku informacji, sprawca podlega karze pozbawienia wolności do lat 3”. 

§ 3. „Kto, dopuszczając się czynu określonego w § 1 lub 2, wyrządza 

znaczną szkodę majątkową, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy 

do lat 5”. 

§ 4. „Ściganie przestępstwa określonego w § 1-3 następuje na wniosek 


50

e) niszczenie danych informatycznych penalizuje art. 268a: 

§ 1. „Kto, nie będąc do tego uprawnionym, niszczy, uszkadza, usuwa, 

zmienia lub utrudnia dostęp do danych informatycznych albo w istotnym 

stopniu zakłóca lub uniemożliwia automatyczne przetwarzanie, gromadzenie 

lub przekazywanie takich danych, podlega karze pozbawienia wolności do 

lat 3”. 

§ 2. „Kto, dopuszczając się czynu określonego w § 1, wyrządza znaczną 

szkodę majątkową, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do 

lat 5”. 

§ 3. „Ściganie przestępstwa określonego w § 1 lub 2 następuje na wniosek 


f) przestępstwa komputerowe: 

� niszczenie lub uszkadzanie danych informatycznych penalizuje 

art. 269: 

§ 1. „Kto niszczy, uszkadza, usuwa lub zmienia dane informatyczne 

o szczególnym znaczeniu dla obronności kraju, bezpieczeństwa w komunikacji, 

funkcjonowania administracji rządowej, innego organu państwowego lub 

samorządu terytorialnego albo zakłóca lub uniemożliwia automatyczne 

gromadzenie lub przekazywanie takich informacji, podlega karze pozbawienia 

wolności od 6 miesięcy do lat 8”. 

§ 2. „Tej samej karze podlega, kto dopuszcza się czynu określonego w § 1, 

niszcząc albo wymieniając nośnik informacji lub niszcząc albo uszkadzając 

urządzenie służące automatycznemu przetwarzaniu, gromadzeniu lub 

przesyłaniu informacji”. 

� zakłócanie systemu komputerowego penalizuje art. 269a: 

„Kto, nie będąc do tego uprawnionym, przez transmisję, zniszczenie, 

usunięcie, uszkodzenie lub zmianę danych informatycznych, w istotnym 

stopniu zakłóca pracę systemu komputerowego lub sieci teleinformatycznej, 

podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5”. 

� wytwarzanie programów komputerowych penalizuje art. 269b: 

§ 1. „Kto wytwarza, pozyskuje, zbywa lub udostępnia innym osobom 

urządzenia lub programy komputerowe przystosowane do popełnienia 

przestępstwa określonego w art. 165 § 1 pkt 4, art. 267 § 2, art. 268a § 1 albo 

51

§ 2 w związku z § 1, art. 269 § 2 albo art. 269a, a także hasła komputerowe, 

kody dostępu lub inne dane umożliwiające dostęp do informacji 

przechowywanych w systemie komputerowym lub sieci teleinformatycznej, 

podlega karze pozbawienia wolności do lat 3”. 

§ 2. „W razie skazania za przestępstwo określone w § 1, sąd orzeka 

przepadek określonych w nim przedmiotów, a może orzec ich przepadek, jeżeli 

nie stanowiły własności sprawcy”. 

52 

Bibliografia 

1. M. Kwieciński (red.), Bezpieczeństwo informacji i biznesu. Zagadnienia 

wybrane, Wydawnictwo Akademii Frycza Modrzewskiego, Kraków 2010, 

ISBN 978-83-757110-4-2. 

2. P. Bączek, Zagrożenia informacyjne a bezpieczeństwo państwa polskiego, 

Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2006, ISBN 83-73229-04-3. 

3. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. 


4. Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks Karny (Dz. U. z 1997 r. Nr 89, 


5. Ustawa z dnia 5 sierpnia 2010 r. o ochronie informacji niejawnych (Dz. U. 

Nr 182, poz. 1228).


Systemy zabezpieczenia technicznego w ochronie osób 

Większość ludzi kojarzy ochronę osobistą wyłącznie z kilkoma rosłymi, 

dobrze zbudowanymi mężczyznami. Takie zawężenie ochrony osobistej do 

eskorty pieszej, a tylko czasami rozbudowanej o eskortę samochodową, jest 

błędne. Jak wynika z zapisu w ustawie 1 , ochrona osób to działania mające na 

celu zapewnienie bezpieczeństwa życia, zdrowia i nietykalności osobistej 2 , czyli 

bardzo szerokie spektrum działań ochronnych. To cały sztab ludzi planujących 

i realizujących operacje oraz przedsięwzięcia ochronne. 

O ludziach dbających o bezpieczeństwo (pracownikach ochrony fizycznej, 

funkcjonariuszach i żołnierzach jednostek odpowiedzialnych za bezpieczeństwo 

osób) mówiono już wielokrotnie, więc obecnie autor chciałby skupić się 

na zagadnieniach ochrony technicznej (zabezpieczenia technicznego) w ochronie 

osób. 

Do ochrony technicznej zaliczamy: elektroniczne urządzenia i systemy sygnalizujące 

zagrożenia chronionych osób, systemy monitorujące te zagrożenia, 

systemy ograniczające i opóźniające dostęp lub wtargnięcie na dany obszar 

(urządzenia i środki mechanicznego zabezpieczenia) 3 oraz teren lub obiekt 

chroniony. 

Do systemów sygnalizacji zagrożeń zaliczamy m. in.: 

1. Systemy sygnalizacji włamania i napadu (SSWiN); 

2. Systemy sygnalizacji (alarmowania) pożarowej (SSP/SAP); 

3. Systemy lokalizacji pojazdów; 

1 

Ustawa z dnia 22 sierpnia 1997 r. o ochronie osób i mienia (Dz. U. z 1997 r. Nr 114, 


2 

Art. 2, pkt. 4 ustawy z dnia 22 sierpnia 1997 r. o ochronie osób i mienia (Dz. U. 


3 

Por. art. 3 ust. 2 ustawy z dnia 22 sierpnia 1997 r. o ochronie osób i mienia (Dz. U. 


53

4. Systemy lokalizacji osób; 

5. Systemy telewizji przemysłowej zwane też systemami TV dozorowej lub 

obserwacyjnej (CCTV, TVD, TVO); 

6. Systemy kontroli dostępu (KD, ACC). 

Do systemów monitorujących i rejestrujących zaliczamy: 

1. Systemy telewizji przemysłowej (CCTV); 

2. Systemy lokalizacji pojazdów; 

3. Systemy lokalizacji osób; 

4. Stacje monitorowania obiektów (SMO); 

5. Systemy kontroli dostępu. 

Do urządzeń i systemów ograniczających i opóźniających dostęp lub wtargnięcie 

zaliczamy: 

1. Płoty, zapory, blokady, ogrodzenia; 

2. Drzwi, okna, szyby, rolety, kraty; 

3. Ściany, stropy; 

4. Pomieszczenia specjalne (tzw. pomieszczenia bezpieczne); 

5. Systemy zadymiające, ogłuszające, odstraszające, obezwładniające; 

6. Zamki, zasuwy, zapory itp. 

Wśród najczęściej stosowanych spotyka się: 

1. W zakresie elektronicznej ochrony przed włamaniem i napadem: 

- systemy ochrony peryferyjnej, systemy ochrony zewnętrznej 

- systemy ochrony obwodowej, 

- systemy ochrony wewnętrznej. 

2. W zakresie elektronicznej ochrony przed pożarem: 

- systemy alarmowania (sygnalizacji) pożarowego, 

- systemy gaszenia, 

- systemy oddymiania. 

3. W zakresie elektronicznej ochrony przed porwaniem (uprowadzeniem): 

- systemy lokalizacji pojazdu, 

- systemy lokalizacji osoby. 

4. W zakresie elektronicznej ochrony pracowników ochrony odpowiedzialnych 

za bezpieczeństwo obiektu: 

54

- system sygnalizacji pozycji horyzontalnej, 

- system lokalizacji pojazdu, 

- system lokalizacji osoby, 

- system kontroli pracy wartowników. 

Są to systemy najczęściej stosowane w ochronie osób, jednakże czasami 

stosuje się także bardziej specjalistyczne. 

Nie wspomniano tu o budowlanych urządzeniach zabezpieczających (choć 

niektóre z nich wymieniono z nazwy), stanowiących środki zabezpieczenia 

utrudniające (opóźniające) dostęp do chronionego obiektu lub osób, będące 

elementami konstrukcyjnymi obiektu. Nie wspomniano o nich dlatego, ponieważ 

wydaje się oczywistym, iż zalicza się do nich ściany, stropy, drzwi, kraty, 

rolety, okiennice, okna, szyby itp. 

Wielu z czytelników zastanawia się teraz pewnie, co to ma wspólnego 

z ochroną osób? Wbrew pozorom – bardzo wiele. Począwszy od ochrony peryferyjnej 

rezydencji, na pomieszczeniu bezpiecznym skończywszy. Zacznijmy 

może od końca, od zdefiniowania pojęcia: „pomieszczenie bezpieczne”. Co to 

jest takiego „pomieszczenie bezpieczne” i czym się charakteryzuje? 

Pomieszczenie bezpieczne 4 to takie pomieszczenie, w którym osoba 

ochraniana wraz z najbliższymi jej osobami (lub członkami najbliższego otoczenia) 

i ewentualnie ich bezpośrednią ochroną, może przetrwać zamach bezpośredni 

i w miarę bezpiecznie doczekać się rozwiązania kryzysu 5 . Przyjmuje 

się, że pomieszczenie bezpieczne powinno zapewnić 30- 60 minutową odporność 

na włamanie. 

Najczęściej jest to pomieszczenie adaptowane, ze zwykłego pomieszczenia 

o innym przeznaczeniu, na pomieszczenie bezpieczne. Rzadziej budowane jest 

specjalne pomieszczenie od początku dedykowane temu celowi. 

Czym się charakteryzuje pomieszczenie adaptowane? Powinno posiadać 

solidne ściany i stropy oraz drzwi i okna o podwyższonej odporności na włamanie, 

które dodatkowo wyposażone są w blokadę otwarcia od środka (nie ma 

4 Por. P. Consterdine, The modern Bodyguard. The manual of close protection training, 

Summersadale, Leeds 2000, ISBN 09-53763-81-1, s. 68. 

5 Por. P Consterdine, Poradnik współczesnego bodyguarda. Nowoczesna ochrona, Wydawnictwo 

Bellona, Warszawa 2009, ISBN 978-83-111144-5-6, s. 83. 

55

możliwości ich otwarcia z zewnątrz, nawet w przypadku posiadania oryginalnego 

klucza). Pomieszczenie adaptowane powinno być również wyposażone 

w środki łączności telefonicznej i radiowej, apteczkę pierwszej pomocy 

przedmedycznej, podręczne środki przeciwpożarowe, latarkę, radioodbiornik 

i środki ochrony górnych dróg oddechowych oraz co najmniej przycisk napadowy, 

a także odpowiedni zapas wody pitnej. Pomieszczenie, jak już wcześniej 

wspominałem, powinno zapewnić odporność na włamanie przez około 30-60 

minut oraz powinno posiadać drogę ewakuacji. 

Czym charakteryzuje się pomieszczenie dedykowane na cele pomieszczenia 

bezpiecznego? Winno ono posiadać solidne ściany i stropy, najlepiej gdyby 

nie miało okien lub, jeżeli ma okna to zarówno szyby jak i cała „stolarka” 

okienna powinna posiadać odpowiednią do zagrożenia klasę kuloodporności 

lub wręcz odporności na detonację. Okno winno być osadzone na stałe w futrynie 

okiennej (nie otwierane) jednakże, o ile ma służyć jako wyjście awaryjne, 

winno posiadać system jego otwarcia od środka. 

Wejście do pomieszczenia powinno posiadać drzwi w odpowiedniej do 

stopnia zagrożenia klasie odporności na włamanie z mechaniczną blokadą wewnętrzną 

(nawet w sytuacji, gdy funkcjonuje blokada elektroniczna). Futryny 

powinny być głęboko zakotwione w ścianach w sposób uniemożliwiający ich 

wyjęcie bez użycia materiałów wybuchowych lub specjalistycznego sprzętu 

budowlanego. Pomieszczenie takie powinno być dodatkowo wyposażone 

w środki łączności umożliwiające kontakt z ochroną jak i instytucjami zewnętrznymi 

oraz służbami ratunkowymi (Policja, Straż Pożarna, Pogotowie Ratunkowe, 

firma ochrony). Powinno również mieć zainstalowany niezależny system 

alarmowy (sygnalizacji włamania i napadu, sygnalizacji pożarowej, kontroli 

dostępu, TV dozorowej). Przy czym system SWiN zapewnia również przekazanie 

alarmu napadowego do Centrum Monitorowania Obiektów, należącego 

do firmy realizującej usługę monitoringu, ewentualnie także do Lokalnej Stacji 

Monitorowania Obiektu zlokalizowanej na jego terenie lub w bezpośrednim sąsiedztwie. 

System TV dozorowej (CCTV) winien umożliwiać obserwację podejścia 

do pomieszczenia bezpiecznego z jego wnętrza, jak również zapewnić 

obserwację ewentualnych dróg ewakuacyjnych. 

56

Pomieszczenie takie, winno też być zaopatrzone w podręczne środki przeciwpożarowe, 

oświetlenie awaryjne, telefon komórkowy, latarkę (najlepiej kilka, 

wraz z zapasowymi bateriami), apteczkę pierwszej pomocy przedmedycznej 

(najlepiej z automatycznym defibrylatorem zewnętrznym) oraz podstawowe 

środki medyczne, w skład których wchodzą niezbędne leki przyjmowane zarówno 

przez osobę ochranianą jak i członków jej najbliższego otoczenia. Warto 

też zabezpieczyć odpowiednią ilość wody pitnej oraz podlegające długiemu 

przechowywaniu podstawowe produkty spożywcze. Niezbędnym wyposażeniem 

są również środki ochrony górnych dróg oddechowych. W przypadku 

pomieszczenia dedykowanego można rozważyć maskowanie wejścia, filtrację 

powietrza itp. 

Omówiliśmy pomieszczenie bezpieczne, zatem teraz przejdziemy do ogólnego 

zabezpieczenia rezydencji (obiektu wraz z przyległym obszarem chronionym). 

Obiekt winien posiadać ochronę peryferyjną tzn. odpowiednie ogrodzenie, 

tak skonstruowane, aby w sposób znaczny utrudniać jego pokonanie. Teren podejścia 

do ogrodzenia winien być monitorowany systemem CCTV. Samo ogrodzenie 

winno być zabezpieczone systemem kontroli dostępu i sygnalizacji 

włamania adekwatnym do rodzaju ogrodzenia, który umożliwia transmisję sygnału 

alarmowego w przypadku prób forsowania ogrodzenia. System winien 

zapewniać przekaz informacji o otwarciu wszystkich bram, furtek, śluz, włazów, 

przejść itp. Brama wjazdowa na teren rezydencji winna być tak skonstruowana, 

aby w poważnym stopniu utrudnić jej sforsowanie przy użyciu pojazdu 

lub podjazd do niej winien być zabezpieczony specjalnym systemem wysuwanych 

kolców, słupów lub innych szykan uniemożliwiających jej sforsowanie 

pojazdem. Teren pomiędzy ogrodzeniem, a samym budynkiem zajmowanym 

przez osobę ochranianą, winien być monitorowany przy zastosowaniu systemu 

CCTV. 

Sam budynek winien posiadać system ochrony obwodowej strefy zewnętrznej 

przy użyciu systemów SWiN oraz CCTV, przy czym system SWiN 

winien być tak skonfigurowany aby możliwe było jego uzbrojenie w trakcie 

pobytu jego mieszkańców wewnątrz domu oraz, aby możliwy był obchód 

obiektu, dokonywany przez pracowników ochrony, bez potrzeby naruszania 

57

stref chronionych. Ponadto budynek powinien być wyposażony w niezależne 

systemy SWiN i SAP oraz, o ile to możliwe, ekonomicznie uzasadniony system 

gaszenia. System SWiN winien być tak skonfigurowany, aby umożliwiał 

ochronę wybranych stref, czy też poszczególnych pomieszczeń, pomimo pobytu 

w nim domowników. W skład takich systemów powinny wchodzić m. in. 

czujki dualne PIR 6 oraz MW 7 , czujki z funkcją antymaskingu 8 oraz bariery 

podczerwieni lub bariery mikrofalowe. Oczywiście nie wyklucza to zastosowania 

innych czujek, dobranych odpowiednio zarówno do charakteru i przeznaczenia 

chronionego pomieszczenia jak i strefy czy rodzaju zagrożenia. Wszystkie 

systemy sygnalizacji zagrożeń winny być na bieżąco monitorowane przez 

co najmniej dwie stacje monitorowania obiektów 9 , główną i zapasową. Obie 

stacje mogą być lokalnymi stacjami monitorowania, a więc opartymi na obsłudze 

stanowiącej etatową ochronę fizyczną obiektu, jednakże oddalonymi od 

siebie (zlokalizowanymi w różnych budynkach). Stacja zapasowa może być albo 

w „uśpieniu” tzn. rejestrować przychodzące sygnały, ale ich nie obsługiwać 

(z możliwością, natychmiastowego przejęcia wszystkich funkcji stacji głównej), 

albo być stacją aktywną potwierdzającą każdorazowo do stacji głównej 

odebrany sygnał. 

6 PIR (ang. Passive Infra Red) – pasywny czujnik podczerwieni, służący do wykrywania 

ruchu. Stosowany w systemach alarmowych, systemach automatycznego załączania 

oświetlenia i wentylacji itp. 

7 MW (ang. Microwave Detectors) – czujnik alarmowy, który stosuje detekcję mikrofalową. 

Detektory tego typu do wykrywania poruszających się obiektów wykorzystują 

zjawisko fal elektromagnetycznych, zaś sama detekcja opiera się na zjawisku Dopplera. 

8 Antymasking zabezpiecza czujkę przed zasłonięciem, działa 24 godziny na dobę, 

przez 7 dni w tygodniu, także wtedy, kiedy system alarmowy jest wyłączony (nieuzbrojony). 

Po zasłonięciu czujki natychmiast generowany jest alarm. 

9 Stacja monitorowania obiektów (SMO) – uzbrojone stanowisko interwencyjne 

(USI) – na podstawie § 1 pkt. 2, rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji 

z dnia 21 października 2011 r. w sprawie zasad uzbrojenia specjalistycznych 

uzbrojonych formacji ochronnych i warunków przechowywania oraz ewidencjonowania 

broni i amunicji (Dz. U. z 2011 r. Nr 245, poz. 1462), co najmniej jednego uzbrojonego 

pracownika ochrony, który po uzyskaniu informacji z urządzeń lub systemów 

alarmowych sygnalizujących zagrożenie podejmuje decyzję o rodzaju środków niezbędnych 

do jego usunięcia. 

58

Innym rozwiązaniem może też być zlokalizowanie stacji głównej na terenie 

chronionej posesji, a funkcję stacji zapasowej może spełniać wtedy Stacja 

Monitorowania Obiektów rodzimej firmy obsługującej całość kontraktu na 

usługę ochronną lub też innej firmy specjalizującej się w usługach monitorowania 

z reakcją zmotoryzowanych patroli kontrolno-interwencyjnych (Grup Interwencyjnych 

10 ). Niezaprzeczalnym atutem własnej SMO jest większy stopień 

poufności i ochrony informacji, niż korzystanie z „obcej” SMO. 

Poza systemami sygnalizacji zagrożeń oraz systemami monitorowania i rejestracji, 

budynek powinien być wyposażony w systemy ograniczające i opóźniające 

dostęp osób niepowołanych. Powinny to byś przynajmniej: 

- szyby o podwyższonej odporności na stłuczenie, 

- drzwi i okna o podwyższonej odporności na włamanie, 

- zamki patentowe. 

Oczywistym jest, że zabezpieczenia te będą coraz wyższej klasy (odporniejsze 

na różne formy ich forsowania), w zależności od stopnia zagrożenia 

osób ochranianych, lub jak kto woli, od ich subiektywnego poczucia bezpieczeństwa. 

Systemy te w stosunku do osób ochranianych uzupełniamy o systemy indywidualnej 

lokalizacji i alarmowania. Systemy takie oparte najczęściej na 

GPS 11 lub GSM 12 umożliwiają zwiększenie prawdopodobieństwa skutecznej 

10 Grupa interwencyjna – na podstawie § 1 pkt 3, rozporządzenia Ministra Spraw 

Wewnętrznych i Administracji z dnia 21 października 2011 r. w sprawie zasad uzbrojenia 

specjalistycznych uzbrojonych formacji ochronnych i warunków przechowywania 

oraz ewidencjonowania broni i amunicji (Dz. U. z 2011 r. Nr 245, poz. 1462), co najmniej 

dwóch uzbrojonych pracowników ochrony, którzy po uzyskaniu za pośrednictwem 

uzbrojonego stanowiska interwencyjnego informacji z urządzeń lub systemów 

alarmowych sygnalizujących zagrożenie chronionych osób lub mienia wspólnie realizują 

zadania ochrony osób lub mienia w formie bezpośredniej ochrony fizycznej doraźnej 

na terenie chronionego obszaru, obiektu lub urządzenia. 

11 GPS (ang. Global Positioning System) – system nawigacji satelitarnej, stworzony 

przez Departament Obrony Stanów Zjednoczonych, obejmujący swoim zasięgiem całą 

kulę ziemską. 

12 GSM (ang. Global System for Mobile Communications) – Światowy System Komunikacji 

Mobilnej, najczęściej wykorzystywany system telefonii komórkowej na całym 

świecie, znany również jako 2G (telefonia komórkowa drugiej generacji). 

59

ochrony przed porwaniem (uprowadzeniem) i umożliwiają ewentualne szybsze 

odbicie osoby uprowadzonej przez stosowne służby. 

Ważnym elementem ochrony technicznej są systemy przeznaczone do 

kontroli i monitorowania pracowników ochrony. 

Jak już wspomniano na początku tego tekstu, są to urządzenia i systemy: 

1. Sygnalizacji bezruchu (PSSS – No Movement i Man Down); 

2. System lokalizacji osoby (RTLS); 

3. System kontroli pracy wartowników. 

Wszystkie trzy systemy nie chronią w pełnym tego słowa znaczeniu, a jedynie 

zwiększają prawdopodobieństwo natychmiastowej reakcji pozostałych 

pracowników ochrony na zasygnalizowane zagrożenie. Przeznaczenie oraz zadanie 

każdego z tych systemów wydaje się być oczywiste. 

Pojazdy to kolejny środek ochrony technicznej osoby ochranianej. Dobry 

opancerzony lub pancerny samochód stanowić może ruchome „pomieszczenie 

bezpieczne”. Poza dobrym opancerzeniem, w odpowiedniej klasie w stosunku 

do potencjalnego zagrożenia, pojazd powinien być wyposażony w system lokalizacji 

pojazdu umożliwiający nie tylko wskazanie aktualnego miejsca znajdowania 

się pojazdu, ale również wezwanie pomocy czy też zdalne unieruchomienie 

pojazdu. Bardziej ekstrawaganckie pojazdy tej kategorii posiadają jeszcze 

niezależny zespół filtracji powietrza zasilającego wnętrze pojazdu lub 

wręcz zespół butli tlenowych zasilających jego wnętrze. 

Przedstawiony powyżej zarys środków zabezpieczenia technicznego 

(ochrony technicznej) w ochronie osób jest niestety często tylko życzeniem. 

Większość osób ochranianych albo nie wymaga takiego nakładu sił i środków 

do zapewnienia im bezpieczeństwa, albo nie widzi potrzeby wydawania aż tak 

dużych pieniędzy na utrzymywanie swojego bezpieczeństwa. Jednakże zawsze 

warto wiedzieć, co można zaoferować osobie ochranianej w celu realizacji procedur 

zmierzających do utrzymania czy nawet podniesienia jej bezpieczeństwa. 

60

Bibliografia 

1. P. Consterdine, Poradnik współczesnego bodyguarda. Nowoczesna ochrona, 

Wydanictwo Bellona, Warszawa 2009, ISBN 978-83-111144-5-6. 

2. P. Consterdine, The modern Bodyguard. The manual of close protection 

training, Summersadale, Leeds 2000, ISBN 09-53763-81-1. 

3. Ustawa z dnia 22 sierpnia 1997 r. o ochronie osób i mienia (Dz. U. 


4. Rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 

21 października 2011 r. w sprawie zasad uzbrojenia specjalistycznych 

uzbrojonych formacji ochronnych i warunków przechowywania oraz ewidencjonowania 

broni i amunicji (Dz. U. z 2011 r. Nr 245, poz. 1462). 

61

62 

STREFA 

STUDENTA

Autor jest członkiem Koła Naukowego Administratywistów i Karnistów 

(WSBPiI „Apeiron” w Krakowie) 

KAROL BRACHOWSKI 

Bezpieczeństwo ochrony zdrowia jako element infrastruktury 

krytycznej 

Praca dyplomowa napisana pod kierunkiem dr Bogumiła Stęplewskiego 

Kraków 2008 

Wstęp 

Pracę niniejszą poświęcam elementowi Infrastruktury Krytycznej, jakim 

jest system zdrowia, ponieważ uważam, że w dobie postępującej globalizacji 

jest to temat bardzo ważny. Wagę tego zagadnienia podkreślają nowe formy aktów 

terrorystycznych oraz nowoczesny model prowadzenia wojny, polegający 

na precyzyjnym niszczeniu elementów, od których uzależnione jest sprawne 

funkcjonowanie państwa. W skład zagadnień infrastruktury krytycznej wchodzą 

systemy: zaopatrzenia w energię i paliwa, łączności i sieci teleinformatycznych, 

finansowe, zaopatrzenia w żywność i wodę, ochrony zdrowia, 

transportowe i komunikacyjne, ratownicze, zapewniające ciągłość działania 

administracji publicznej, produkcji, składowania, przechowywania i stosowania 

substancji chemicznych i promieniotwórczych, w tym rurociągi substancji niebezpiecznych 

1 . 

Organizacja bezpieczeństwa systemu ochrony zdrowia, jako jednego 

z elementów ochrony infrastruktury krytycznej, należy do zadań organów administracji 

publicznej z zakresu kierowania bezpieczeństwem narodowym. Polega 

na zapobieganiu sytuacjom kryzysowym, przygotowaniu do przejmowa- 

1 Ustawa z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarządzaniu kryzysowym (Dz. U. z 2007 r. 

Nr 89, poz. 590), art. 3 ust. 2. 

63

nia nad nim kontroli oraz podejmowaniu działań zapewniających sprawne 

funkcjonowanie lub szybkie odtworzenia infrastruktury krytycznej. 

Zgodnie z ustawą z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarządzaniu kryzysowym 

(Dz. U. z 2007 r. Nr 89, poz. 590), zadania z zakresu ochrony infrastruktury 

krytycznej obejmują: 1) gromadzenie i przetwarzanie informacji dotyczących 

infrastruktury krytycznej; 2) przygotowanie i aktualizację planów ochrony infrastruktury 

krytycznej; 3) opracowanie i wdrażanie procedur na wypadek wystąpienia 

zagrożeń; 4) zapewnienie możliwości odtworzenia infrastruktury krytycznej; 

5) współpracę między administracją publiczną a właścicielami oraz 

posiadaczami samoistnymi i zależnymi obiektów, instalacji lub urządzeń infrastruktury 

krytycznej 2 . 

Są to niezwykle istotne elementy w funkcjonowaniu mechanizmu, jakim 

jest państwo XXI wieku. Z elementów tych w szczególności zajmę się zagadnieniem 

Systemów Ochrony Zdrowia. Uważam bowiem, że jest to element 

odnoszący się do tego, co najważniejsze, czyli zdrowia populacji. 

Wśród wymienionych wcześniej zagadnień, tylko zaopatrzenie w wodę 

i żywność są pierwotniejsze w formowaniu się społeczności. 

Pierwszych śladów zagadnienia, jakim jest ochrona zdrowia, można 

dopatrywać się w powstaniu przysięgi Hipokratesa. Natomiast jako pierwszy 

przejaw masowej opieki zdrowotnej można uznać powstanie szpitala o nazwie 

„Miasto Miłosierdzia”, który został założony przez biskupa Bazylego 

Wielkiego w IV wieku n.e. na przedmieściach Cezarei Kapadockiej 3 . Następnie 

w innych miastach zaczęły powstawać ośrodki noszące nazwę xenodochium 

(hospicjum), mające na celu opiekę nad biedotą. Pełniły one funkcję 

przytułku i zapewniały podstawową opiekę medyczną. 

Do Europy ideę szpitala sprowadzili Krzyżowcy. Do najstarszych należy 

szpital św. Bartłomieja założony w Londynie w 1123 roku. W Polsce natomiast, 

w roku 1108 we Wrocławiu, powstał podobny obiekt pod opieką Cystersów 

przy kościele Najświętszej Marii Panny 4 . 

Obecną formą szpitalnictwo zaczęło przyjmować od schyłku XVIII wie- 

2 Ibidem, art. 6. 

3 http://pl.wikipedia.org/wiki/Historia_szpitalnictwa 

4 http://pl.wikipedia.org/wiki/Historia_szpitalnictwa 

64

ku, po rewolucji francuskiej, poprzez sekularyzację tej dziedziny życia. Stopniowo, 

opieka nad zdrowiem społeczeństwa przechodzić zaczęła w ręce państwa, 

aż do momentu, gdy Otto von Bismarck zaczął wprowadzać system 

ubezpieczeń społecznych od 1883 roku 5 . Obecnie zagadnienie ubezpieczeń 

społecznych oraz elementów ochrony infrastruktury krytycznej jest regulowane 

prawnie przez większość państw oraz organizacji międzynarodowych 

(np. Unia Europejska, NATO, ONZ, Międzynarodowy Ruch Czerwonego 

Krzyża i Półksiężyca). Używane dziś pojęcie Systemu Ochrony Zdrowia 

możemy podzielić na dwa działy. Pierwszym z nich jest zagadnienie ochrony 

zdrowia w pojęciu indywidualnym. 

Rozumiem przez to zdrowie ogólne, czyli psychiczne i fizyczne jednostki. 

Dział drugi natomiast, zajmuje się zagrożeniami w skali populacji, bądź 

małych społeczności. Są to systemy ochrony sanitarno-epidemiologicznej, którymi 

zajmę się bardziej szczegółowo w niniejszej pracy. 

Historia pokazuje, jak katastrofalne w skutkach są niekontrolowane zagrożenia 

sanitarno-epidemiologiczne. Rozpatrując temat można nawiązać do 

biblijnych plag egipskich 6 , czy wizerunku czterech jeźdźców apokalipsy. 

Przedstawienie jeźdźców jest wczesnym symbolicznym określeniem czterech 

największych zagrożeń ludzkości, czyli śmierci, głodu, wojny i zarazy 7 . 

Od wieków epidemie zabierają na świecie ogromne żniwa. Już w starożytności 

panowały powszechne epidemie trądu. W wiekach średnich największe 

spustoszenie siała dżuma. Określa się, że w jej wyniku śmierć poniosło ok 

34% mieszkańców Europy, a w Chinach nawet 60%. W erze nowożytnej społeczeństwa 

borykały się z syfilisem, gruźlicą, tyfusem i cholerą. Przykładowo, 

wielka armia napoleońska poniosła największą klęskę w kampanii przeciw Rosji 

z powodu ogromnej liczby ofiar, jakie pochłoną tyfus 8 . W roku 1849 na 

gruźlicę zmarł jeden z najwybitniejszych polskich artystów, kompozytor i pia- 

5 

A. Radziwiłł, W. Roszkowski, Historia 1871-1945, PWN, Warszawa 1994, ISBN 83- 

01112-94-8, s. 95. 

6 

K. Dynarski (red.), Biblia Tysiąclecia, Wyd. 3, Pallotinum, Poznań-Warszawa 1980, 

Wj 9, 1-3. 

7 

Ibidem, Ap 6, 1-8. 

8 

J. Ruffie, J, Ch. Sournia, Historia epidemii. Od dżumy do AIDS, W.A.B., Warszawa 

1996, ISBN 83-87021-08-3, s. 133. 

65

nista Fryderyk Chopin 9 . 

Na początku wieku XX natomiast, ogromną śmiertelność spowodowała 

epidemia grypy. Największą pandemię tego wirusa odnotowano w 1918 i 1919 

roku. Na przełomie tych lat atakował trzy razy. Według różnych źródeł epidemia 

spowodowała 350 milionów zachorowań i od 40 i 50 milionów zgonów na 

całym świecie. Był to typ wirusa AH1N1, popularnie zwany „grypą hiszpańską” 

10 . Choroba do 1978 roku atakowała jeszcze trzykrotnie, pochłaniając według 

szacunków kolejne 1,5 do 2,5 miliona ofiar. 

W obliczu zaprezentowanych jedynie fragmentarycznie przykładów, powstaje 

pytanie: Jak i czy wystarczająco skutecznie państwo chroni swoich 

obywateli przed tymi zagrożeniami? 

(…) 

Ustawy o ochronie zdrowia III Rzeczpospolitej Polskiej 

Podstawowe prawo do ochrony zdrowia człowieka w Polsce jest proklamowane 

w Konstytucji III RP. Artykuł 68 mówi, że „każdy ma prawo do 

ochrony zdrowia” 11 , a także, że „obywatelom, niezależnie od ich sytuacji materialnej, 

władze publiczne zapewniają równy dostęp do świadczeń opieki zdrowotnej 

finansowanej ze środków publicznych. Warunki i zakres udzielania 

świadczeń określa ustawa” 12 . 

Natomiast w prawie będącym nadbudową do konstytucji, najważniejsze 

dla tego zagadnienia są ustawy składające się na tzw. Kartę Praw Pacjenta. Są 

to następujące ustawy: 

a) Ustawa o zakładach opieki zdrowotnej 13 (…). 

b) Ustawa o ochronie zdrowia psychicznego 14 (…). 

9 A. Zamoyski, Chopin, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1990, ISBN 83- 

06012-34-8, s. 251-259. 

10 G. Woodson, Ptasia Grypa, Helion, 2007, ISBN 978-83-246051-0-1, s. 6-17. 

11 Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. z 1997 r. 

Nr 78, poz. 483), art. 68 ust. 1. 

12 Ibidem, ust. 2. 

13 Ustawa z dnia 30 sierpnia 1991r. o zakładach opieki zdrowotnej (tekst jedn. Dz. U. 


14 Ustawa z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego (Dz. U. z 1994 r. 


66

c) Ustawa o pobieraniu i przeszczepianiu komórek, tkanek i narządów 15 

(…). 

d) Ustawa o zawodach pielęgniarki i położnej 16 (…). 

e) Ustawa o zawodzie lekarza 17 (…). 

Procedury na wypadek zagrożenia epidemiologicznego 

Nieodpowiednie sprawowanie kontroli i brak przygotowania w zakresie 

różnego rodzaju zagrożeń epidemiologicznych mogą doprowadzić do klęski 

żywiołowej w obrębie narodu lub nawet, wymknąwszy się spod kontroli, zagrozić 

całej ludzkości. Dlatego powstają tzw. Plany Reagowania Kryzysowego, 

mające na celu uzupełnienie braku regulacji prawnych w zakresie takim jak 

ataki terrorystyczne i zagrożenia epidemiami. 

Wojewoda ma możliwość ogłoszenia stanu zagrożenia epidemiologicznego 

w rozporządzeniu ogłaszającym. W zależności od sytuacji zagrażającej infrastrukturze 

może wprowadzić zakazy i ograniczenia: czasowe ograniczenia 

w ruchu osobowym, czasowe ograniczenia, lub zakaz obrotu i używania przedmiotów 

lub artykułów spożywczych, czasowe ograniczenia funkcjonowania 

określonych instytucji lub zakładów pracy, zakaz organizowania widowisk, 

zgromadzeń i innych skupisk ludności, obowiązek wykonania określonych zabiegów 

sanitarnych, jeżeli wykonanie ich wiąże się z funkcjonowaniem określonych 

obiektów produkcyjnych, handlowych, usługowych i innych, nakaz 

poddania się określonym szczepieniom ochronnym, nakaz udostępnienia nieruchomości, 

lokali, terenów i dostarczenia środków transportu do działań przeciwepidemiologicznych. 

Jeżeli działania podjęte w stanie zagrożenia epidemiologicznego zawiodą, 

dochodzi do wybuchu epidemii. Dalsze czynności polegają na prawnym wprowadzeniu 

stanu epidemii, co pociąga za sobą konieczność wprowadzenia ustaw, 

15 

Ustawa z dnia 1 lipca 2005 r. ustawy o pobieraniu, przechowywaniu i przeszczepianiu 

komórek, tkanek i narządów (Dz. U. z 2005 r. Nr 169, poz. 1411). 

16 

Ustawa z dnia 5 lipca 1996 r. o zawodach pielęgniarki i położnej (Dz. U. z 2001 r. 


17 

Ustawa z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodzie lekarza (Dz. U. z 1997 r. Nr 28, 

poz. 152). 

67

które pomogą ograniczyć jej rozprzestrzenienie i doprowadzą do jej powstrzymania. 

Wojewoda wydając ogłoszenie rozporządzające może zawrzeć w nim zakazy 

i nakazy, takie jak w przypadku zagrożenia epidemiologicznego, a ponadto 

w drodze decyzji administracyjnej kieruje do pracy przy zwalczaniu epidemii 

pracowników zakładów opieki zdrowotnej i inne osoby. 

Powyższe działania realizowane są przez Wojewodę przy pomocy Wojewódzkiego 

Zespołu Reagowania Kryzysowego, działającego w składzie dostosowanym 

do panującej epidemii. 

Instytucje realizujące usługi zdrowotne i ochrony epidemiologicznej 

W procesie konstruowania systemów szeroko pojętej ochrony zdrowia po 

ustanowieniu prawa regulującego te zagadnienia następuje etap powoływania 

instytucji. Instytucje te mają za zadanie realizować ogólne i szczegółowe postanowienia 

zawarte w konstytucji i poszczególnych artykułach ustaw. W pewnym 

sensie można za instytucję nadrzędną w skali III RP uznać rząd, będący organem 

władzy wykonawczej według trójpodziału władz Monteskiusza 18 . 

W obrębie struktury, jaką jest rząd III RP, funkcjonuje Ministerstwo 

Zdrowia, które szczegółowo zajmuje się tym zagadnieniem poprzez wprowadzanie 

w życie istniejącego prawa oraz proponowanie ewentualnych nowych 

ustaw, bądź poprawek do już istniejących. 

Wszystkie instytucje realizujące szczegółowe zadania w zakresie ochrony 

zdrowia oraz ochrony sanitarno-epidemiologicznej pośrednio lub bezpośrednio 

podlegają kontroli owego organu. Ze względu na skalę zagadnienia, Ministerstwo 

Zdrowia musiało wytworzyć organy podrzędne, mające za zadanie realizację 

postanowień prawnych na poziomie szczegółowym, samo zajmując się 

tylko skalą ogólną. 

Wszelkie regulacje w zakresie zarówno sektora publicznego jak i prywatnego 

są ustalane przez to ministerstwo. W sektorze publicznym możemy wydzielić 

dwa główne organy, czyli Narodowy Fundusz Zdrowia oraz Państwową 

Inspekcję Sanitarną. Zagadnienie prywatnego sektora usług zdrowotnych z per- 

18 Monteskiusz, O duchu Praw, T. Boy-Żeleński (przekł.), De Agostini, Warszawa 

2002, ISBN 83-73160-24-8. 

68

spektywy państwa ogranicza się w zasadzie do ustawowej regulacji funkcjonowania 

placówek oraz ustawy o zawodzie lekarza. 

Instytucje publiczne w ramach systemu ochrony zdrowia 

A) Narodowy Fundusz Zdrowia 

Narodowy Fundusz Zdrowia, w skrócie NFZ, został powołany do życia jako 

organ państwowy w roku 2004 19 na miejsce wcześniej funkcjonującej Kasy 

Chorych. Jak napisałem we wstępie, na mocy tej samej ustawy, artykuł od 162 

do 187, kontrolę nad tą instytucją sprawuje Rada Ministrów, a w szczególności 

minister zdrowia oraz minister finansów publicznych. 

Art. 162. 1. Nadzór nad działalnością Funduszu sprawuje minister właściwy 

do spraw zdrowia. 

2. Na zasadach przewidzianych w ustawie i przepisach szczególnych nadzór 

w zakresie gospodarki finansowej Funduszu sprawuje minister właściwy do 

spraw finansów publicznych, stosując kryterium legalności, rzetelności, celowości 

i gospodarności. 

Art. 163. 1. Minister właściwy do spraw zdrowia sprawuje nadzór, stosując 

kryterium legalności, rzetelności i celowości, nad działalnością: Funduszu; 

świadczeniodawców, w zakresie realizacji umów z Funduszem; podmiotów, 

którym Fundusz powierzył wykonywanie niektórych czynności; aptek, w zakresie 

refundacji leków. 

2. Minister właściwy do spraw zdrowia bada uchwały przyjmowane przez 

Radę Funduszu oraz decyzje podejmowane przez Prezesa Funduszu i stwierdza 

nieważność uchwały lub decyzji, w całości lub w części, w przypadku gdy: narusza 

ona prawo lub prowadzi do niewłaściwego zabezpieczenia świadczeń 

opieki zdrowotnej, lub (308) prowadzi do niezrównoważenia przychodów 

i kosztów Funduszu 20 . 

W tym miejscu należy przytoczyć także pierwsze sformułowanie dotyczące 

NFZ w tejże ustawie, mówiące o strukturze tej instytucji: 

19 Ustawa z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych 

ze środków publicznych (Dz. U. z 2004 r. Nr 210, poz. 2135). 

20 Ibidem, art. 162-163. 

69

Art. 96. 1. Tworzy się Narodowy Fundusz Zdrowia będący państwową 

jednostką organizacyjną posiadającą osobowość prawną. 

2. W skład Funduszu wchodzą: centrala Funduszu; oddziały wojewódzkie 

Funduszu. 

3. Siedzibą Funduszu jest miasto stołeczne Warszawa. (…). 

7. Fundusz działa na podstawie ustawy i statutu 21 . 

W procesie prawnego powoływania instytucji państwowej niezwykle 

istotne jest określenie celów oraz przedmiotu działania nowopowstałego organu. 

Określenie to następuje w artykule 97 ustawy: 

Art. 97. 1. Fundusz zarządza środkami finansowymi, o których mowa 

w art. 116. 

2. W zakresie środków pochodzących ze składek na ubezpieczenie zdrowotne 

Fundusz działa w imieniu własnym na rzecz ubezpieczonych oraz osób 

uprawnionych do tych świadczeń na podstawie przepisów o koordynacji. 

3. Do zakresu działania Funduszu należy również w szczególności: 

1) określanie jakości i dostępności oraz analiza kosztów świadczeń opieki 

zdrowotnej w zakresie niezbędnym dla prawidłowego zawierania umów 

o udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej; 

2) przeprowadzanie konkursów ofert, rokowań i zawieranie umów o udzielanie 

świadczeń opieki zdrowotnej, a także monitorowanie ich realizacji i rozliczanie; 

2a) 185) finansowanie świadczeń opieki zdrowotnej udzielanych osobom, 

o których mowa w art. 12 pkt 2-4 i 6 oraz w art. 2 ust. 1 pkt 3; 

3) finansowanie świadczeń opieki zdrowotnej udzielanych świadczeniobiorcom 

innym niż ubezpieczeni spełniającym kryterium dochodowe, o którym 

mowa w art. 8 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej, co do których 

nie stwierdzono okoliczności, o której mowa w art. 12 tej ustawy; 

3a) 186) finansowanie medycznych czynności ratunkowych świadczeniobiorcom; 

3b) 187) finansowanie świadczeń opieki zdrowotnej określonych w art. 26; 

21 Ibidem, art. 96 ust. 1-3 i ust. 7. 

70

4) opracowywanie, wdrażanie, realizowanie i finansowanie programów 

zdrowotnych; 

5) wykonywanie zadań zleconych, w tym finansowanych przez ministra 

właściwego do spraw zdrowia, w szczególności realizacja programów zdrowotnych; 

6) monitorowanie ordynacji lekarskich; 

7) promocja zdrowia; 

8) prowadzenie Centralnego Wykazu Ubezpieczonych; 

9) prowadzenie wydawniczej działalności promocyjnej i informacyjnej 

w zakresie ochrony zdrowia. 

3a. 188) Do zadań Funduszu należy rozliczanie z instytucjami właściwymi 

lub instytucjami miejsca zamieszkania w państwach członkowskich Unii Europejskiej 

lub państwach członkowskich Europejskiego Porozumienia o Wolnym 

Handlu (EFTA): 

1) kosztów świadczeń opieki zdrowotnej finansowanych z budżetu państwa 

z części pozostającej w dyspozycji ministra właściwego do spraw zdrowia, 

o których mowa w art. 11 ust. 1 pkt 4a, 

2) kosztów medycznych czynności ratunkowych wykonanych przez zespoły 

ratownictwa medycznego, o których mowa w ustawie z dnia 8 września 

2006 r. o Państwowym Ratownictwie Medycznym, z wyłączeniem kosztów 

medycznych czynności ratunkowych wykonywanych przez lotnicze zespoły ratownictwa 

medycznego – w stosunku do osób uprawnionych do tych świadczeń 

na podstawie przepisów o koordynacji. 

3b. 189) Minister właściwy do spraw zdrowia, po ostatecznym rozliczeniu 

ze świadczeniodawcą świadczeń, o których mowa w art. 11 ust. 1 pkt 4a, obciąża 

Fundusz kosztami tych świadczeń oraz przekazuje niezbędną dokumentację 

dotyczącą udzielonych świadczeń wraz z kopią dokumentu potwierdzającego 

prawo do tych świadczeń na podstawie przepisów o koordynacji. Środki 

zwrócone przez instytucję państwa członkowskiego Unii Europejskiej lub państwa 

członkowskiego Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) 

Fundusz przekazuje na rachunek urzędu ministra właściwego do spraw zdrowia 

w terminie 14 dni od dnia zidentyfikowania podstawy zwrotu. 

71

3c. 190) W przypadku rozliczania przez Fundusz kosztów medycznych 

czynności ratunkowych udzielonych osobom uprawnionym do tych świadczeń 

na podstawie przepisów o koordynacji przez zespoły ratownictwa medycznego, 

Fundusz powiadamia właściwego wojewodę o należnościach przysługujących 

mu z tego tytułu. Środki zwrócone przez instytucję państwa członkowskiego 

Unii Europejskiej lub państwa członkowskiego Europejskiego Porozumienia 

o Wolnym Handlu (EFTA) Fundusz przekazuje na rachunek urzędu właściwego 

wojewody w terminie 14 dni od dnia zidentyfikowania podstawy zwrotu. 

Przepisu nie stosuje się do lotniczych zespołów ratownictwa medycznego, 

o których mowa w ustawie z dnia 8 września 2006 r. o Państwowym Ratownictwie 

Medycznym. 

4. Fundusz prowadzi Centralny Wykaz Ubezpieczonych w celu: 

1) potwierdzenia prawa do świadczeń z ubezpieczenia zdrowotnego; 

2) gromadzenia danych o ubezpieczonych w Funduszu; 

3) gromadzenia danych o osobach uprawnionych do świadczeń opieki 

zdrowotnej na podstawie przepisów o koordynacji; 

4) wydawania poświadczeń i zaświadczeń w zakresie swojej działalności; 

5) rozliczania kosztów świadczeń opieki zdrowotnej, w tym udzielanych 

na podstawie przepisów o koordynacji. 

5. Fundusz nie wykonuje działalności gospodarczej. 

6. Fundusz nie może być właścicielem zakładów opieki zdrowotnej ani nie 

może posiadać w jakiejkolwiek formie praw własności w stosunku do podmiotów 

prowadzących zakłady opieki zdrowotnej. 

7. Zadania Funduszu określone w ust. 3 pkt 1, 2, 4 i 6 w odniesieniu do 

zakładów opieki zdrowotnej tworzonych i nadzorowanych przez Ministra 

Obrony Narodowej, Ministra Sprawiedliwości i ministra właściwego do spraw 

wewnętrznych realizuje komórka organizacyjna oddziału wojewódzkiego Funduszu, 

o której mowa w art. 96 ust. 4. 

8. 191) Fundusz otrzymuje dotację z budżetu państwa na sfinansowanie 

kosztów realizacji zadania, o którym mowa w ust. 3 pkt 2a, 3 i 3b, uwzględniającą 

koszty administracyjne, z zastrzeżeniem ust. 9. 

72

9. 192) Fundusz otrzymuje dotację z budżetu państwa na sfinansowanie 

kosztów realizacji zadań, o których mowa w ust. 3 pkt 3, z wyjątkiem kosztów, 

o których mowa w art. 117 ust. 1 pkt 1a 22 . 

Z przytoczonych powyżej fragmentów ustawy wynika, że NFZ spełnia 

funkcję administracyjną w zakresie podziału środków publicznych oraz ogólnie 

pojętego systemu ochrony zdrowia, czyli nie zajmuje się bezpośrednio ochroną 

zdrowia, a jedynie zleca realizację zadań wynikających z ustawy różnym organom. 

Do organów tych zaliczyć należy placówki służby zdrowia, wśród których 

wymienić możemy te najbardziej podstawowe: gabinety lekarskie, ambulatoria, 

przychodnie, laboratoria, pracownie rentgenowskie, kliniki, szpitale. Te ostatnie 

można podzielić pod względem administracyjnym na powiatowe oraz wojewódzkie. 

Szpitale powiatowe tworzą na terenie swojej jurysdykcji oddziały specjalistyczne, 

jak np. onkologii, kardiologii, położnictwa. Obok nich na najwyższym 

poziomie specjalizacji powstają katedry i kliniki uniwersyteckie, takie jak, dla 

przykładu, zespół Collegium Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie. 

B) Państwowa Inspekcja Sanitarno-Epidemiologiczna 

W systemach ochrony zdrowia obok zagadnień służby zdrowia istnieje 

także zagadnienie ochrony populacji przed zagrożeniami sanitarno-epidemiologicznymi. 

W Polsce organem odpowiedzialnym za realizacje ustaw w tym zakresie 

jest Państwowy Inspektorat Sanitarny, powołany w obecnej formie 14 marca 

1985 roku: 

Art.1 Państwowa Inspekcja Sanitarna jest powołana do realizacji zadań 

z zakresu zdrowia publicznego, w szczególności poprzez sprawowanie nadzoru 

nad warunkami: 

1) higieny środowiska, 

2) higieny pracy w zakładach pracy, 

3) higieny radiacyjnej, 


73

4) higieny procesów nauczania i wychowania, 

5) higieny wypoczynku i rekreacji, 

6) zdrowotnymi żywności, żywienia i przedmiotów użytku, 

7) higieniczno-sanitarnymi, jakie powinien spełniać personel medyczny, 

sprzęt oraz pomieszczenia, w których są udzielane świadczenia zdrowotne – 

w celu ochrony zdrowia ludzkiego przed niekorzystnym wpływem szkodliwości 

i uciążliwości środowiskowych, zapobiegania powstawaniu chorób, w tym 

chorób zakaźnych i zawodowych 23 . 

Jak widać, organ ten pełni głównie funkcje nadzoru, między innymi nad 

warunkami sanitarnymi obiektów użytku publicznego. Nadzór ten, zgodnie 

z ustawą, możemy podzielić na dwa działy: 

a) Nadzór zapobiegawczy: 

Art. 3. Do zakresu działania Państwowej Inspekcji Sanitarnej w dziedzinie 

zapobiegawczego nadzoru sanitarnego należy w szczególności: 

1) uzgadnianie projektów planów zagospodarowania przestrzennego województwa, 

miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, studium 

uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy, oraz ustalanie 

warunków zabudowy i zagospodarowania terenu pod względem wymagań 

higienicznych i zdrowotnych, 

2) uzgadnianie dokumentacji projektowej pod względem wymagań higienicznych 

i zdrowotnych dotyczących: 

a) budowy oraz zmiany sposobu użytkowania obiektów budowlanych, 

statków morskich, żeglugi śródlądowej i powietrznych, 

b) nowych materiałów i procesów technologicznych przed ich zastosowaniem 

w produkcji lub budownictwie, 

3) uczestniczenie w dopuszczeniu do użytku obiektów budowlanych, statków 

morskich, żeglugi śródlądowej i powietrznych oraz środków komunikacji 

lądowej, 

23 Ustawa z dnia 14 marca 1985 r. o Państwowej Inspekcji Sanitarnej (Dz. U. z 2006 r. 

Nr 122, poz. 851, z późn. zm.) art. 1. 

74

4) inicjowanie przedsięwzięć oraz prac badawczych w dziedzinie zapobiegania 

negatywnym wpływom czynników i zjawisk fizycznych, chemicznych 

i biologicznych na zdrowie ludzi 24 . 

b) Nadzór bieżący: 

Art. 4. 1. Do zakresu działania Państwowej Inspekcji Sanitarnej w dziedzinie 

bieżącego nadzoru sanitarnego należy kontrola przestrzegania przepisów 

określających wymagania higieniczne i zdrowotne, w szczególności dotyczących: 

1) higieny środowiska, a zwłaszcza wody do spożycia, czystości powietrza 

atmosferycznego, gleby, wód i innych elementów środowiska w zakresie ustalonym 

w odrębnych przepisach, 

2) utrzymania należytego stanu higienicznego nieruchomości, zakładów 

pracy, instytucji, obiektów i urządzeń użyteczności publicznej, dróg, ulic oraz 

osobowego i towarowego transportu kolejowego, drogowego, lotniczego i morskiego, 

3) warunków produkcji, transportu, przechowywania i sprzedaży żywności 

oraz warunków żywienia zbiorowego, 

3a) nadzoru nad jakością zdrowotną żywności, 

4) warunków zdrowotnych produkcji i obrotu przedmiotami użytku, materiałów 

i wyrobów przeznaczonych do kontaktu z żywnością, kosmetykami oraz 

innymi wyrobami mogącymi mieć wpływ na zdrowie ludzi, 

5) warunków zdrowotnych środowiska pracy, a zwłaszcza zapobiegania 

powstawaniu chorób zawodowych i innych chorób związanych z warunkami 

pracy, 

6) higieny pomieszczeń i wymagań w stosunku do sprzętu używanego 

w szkołach i innych placówkach oświatowo-wychowawczych, szkołach wyższych 

oraz w ośrodkach wypoczynku, 

7) higieny procesów nauczania, 

8) przestrzegania przez osoby wprowadzające substancje lub preparaty 

chemiczne do obrotu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej oraz przez użytkowników 

substancji lub preparatów chemicznych obowiązków wynikających 


75

z ustawy z dnia 11 stycznia 2001 r. o substancjach i preparatach chemicznych 

(Dz. U. z 2001 r. Nr 11, poz. 84, z późn. zm. 1). 

8a) warunków i ograniczeń wprowadzenia do obrotu i stosowania oraz 

właściwości środków powierzchniowo czynnych i detergentów zawierających 

środki powierzchniowo czynne określonych przepisami rozporządzenia (WE) 

nr 648/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 31 marca 2004 r. w sprawie 

detergentów (Dz. Urz. WE L 104 z 08.04.2004, str. 1; Dz. Urz. UE Polskie 

wydanie specjalne, rozdz. 13, t. 34, str. 48); 

8b) przestrzegania obowiązków wynikających z rozporządzenia (WE) 

nr 304/2003 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 28 stycznia 2003 r. dotyczącego 

wywozu i przywozu niebezpiecznych chemikaliów 

2. Do zakresu działania Państwowej Inspekcji Sanitarnej w dziedzinie bieżącego 

nadzoru sanitarnego należy również kontrola przestrzegania przepisów 

dotyczących wprowadzania do obrotu produktów biobójczych i substancji 

czynnych oraz ich stosowania w działalności zawodowej. 

(…) 

Do zakresu działania Państwowej Inspekcji Sanitarnej w dziedzinie zapobiegania 

i zwalczania chorób, o których mowa w art. 2, należy: 

1) dokonywanie analiz i ocen epidemiologicznych, 

2) opracowywanie programów i planów działalności zapobiegawczej 

i przeciwepidemicznej, przekazywanie ich do realizacji zakładom opieki 

zdrowotnej oraz kontrola realizacji tych programów i planów, 

3) ustalanie zakresu i terminów szczepień ochronnych oraz sprawowanie 

nadzoru w tym zakresie, 

4) wydawanie zarządzeń i decyzji lub występowanie do innych organów 

o ich wydanie – w wypadkach określonych w przepisach o zwalczaniu 

chorób zakaźnych, 

4a) wydawanie decyzji o stwierdzeniu choroby zawodowej lub decyzji 

o braku podstaw do jej stwierdzenia, 

5) planowanie i organizowanie sanitarnego zabezpieczenia granic państwa, 

6) nadzór sanitarny nad ruchem pasażerskim i towarowym w morskich 

i lotniczych portach oraz przystaniach, 

76

7) udzielanie poradnictwa w zakresie spraw sanitarno-epidemiologicznych 

lekarzom okrętowym i personelowi pomocniczo-lekarskiemu, zatrudnionemu 

na statkach morskich, żeglugi śródlądowej i powietrznych, 

8) kierowanie akcją sanitarną przy masowych przemieszczeniach ludności, 

zjazdach i zgromadzeniach 25 . 

Podobnie jak w przypadku NFZ, Państwowa Inspekcja Sanitarna podlega 

ministrowi do spraw zdrowia publicznego. Natomiast realizacją szczegółowych 

zagadnień zajmują się organy wchodzące w skład PIS, co także określa powyższa 

ustawa: 

Art. 10.1. Zadania Państwowej Inspekcji Sanitarnej określone w rozdziale 

1 wykonują następujące organy: Główny Inspektor Sanitarny, państwowy 

wojewódzki inspektor sanitarny, państwowy powiatowy inspektor sanitarny, 

państwowy graniczny inspektor sanitarny dla obszarów przejść granicznych 

drogowych, kolejowych, lotniczych, rzecznych i morskich, portów lotniczych 

i morskich oraz jednostek pływających na obszarze wód terytorialnych 26 . 

W obliczu wcześniej przedstawionych celów postawionych do realizacji 

przed tymi organami, konieczne stało się nadanie im i ich pracownikom specjalnych 

uprawnień. Bez tych ustaleń wykonywanie postawionych zadań byłoby 

niemożliwe. Dlatego dalsza część ustawy w rozdziale 3 obszernie reguluje 

uprawnienia służb sanitarno-epidemiologicznych, umożliwiające tym organom 

sprawne funkcjonowanie. Jako przykład można podać prawo do nakładania kar 

pieniężnych na właścicieli obiektów nie spełniających wymogów w zakresie 

podlegających kontroli zagadnień. 

C) Państwowe Ratownictwo Medyczne 

Niezwykle istotny wpływ na ochronę zdrowia ludzkiego w Polsce ma 

również ustawa z dnia 8 września 2006 roku o Państwowym Ratownictwie Medycznym. 

Ustawa ta składa się na system, mający na celu ratowania życia 

i zdrowia ludzkiego. W skład systemu wchodzą przede wszystkim centra powiadamiania 

ratunkowego, zespoły ratunkowe pogotowia ratunkowego, a nawet 

Lotnicze Pogotowie Ratunkowe i straż pożarna w ramach pomocy 

przedmedycznej. Tym samym ustawa zmienia niektóre ustawy związane z sys- 


26 Ibidem, art. 10 ust. 1. 

77

temem ochrony zdrowia. Ingeruje w ustawy: o ochronie przeciwpożarowej, 

o zakładach opieki zdrowotnej, o zawodach lekarza i lekarza dentysty, a także 

w prawo o ruchu drogowym i stanie klęski żywiołowej. 

System Państwowego Ratownictwa Medycznego (PRM) ma swoje zastosowanie 

zarówno w życiu codziennym jak i w sytuacjach ekstremalnie kryzysowych. 

W ustawie można znaleźć wytyczne dla zachowania ludzi w sytuacjach, 

na jakie natrafić można w każdej chwili. Toteż na przykład art. 4 tejże 

ustawy głosi: „Kto zauważy osobę lub osoby znajdujące się w stanie nagłego 

zagrożenia zdrowotnego lub jest świadkiem zdarzenia powodującego taki stan, 

w miarę posiadania możliwości i umiejętności ma obowiązek niezwłocznego 

podjęcia działań zmierzających do skutecznego powiadomienia o tym zdarzeniu 

podmiotów ustawowo powołanych do niesienia pomocy osobom w stanie 

nagłego zagrożenia zdrowotnego” 27 . 

Powiadomienie podmiotów ustawowo powołanych do niesienia pomocy 

odbywa się najczęściej poprzez wojewódzkie centra powiadamiania ratunkowego. 

Dzięki działającej od kilku lat linii telefonicznej numeru 112, przyjmujący 

zgłoszenie dyspozytor, przekierowuje rozmowę do właściwej jednostki Policji, 

Państwowej Straży Pożarnej i pogotowia ratunkowego 28 . Ma on także za 

zadanie przekazywanie informacji osobom udzielającym pierwszej pomocy, 

kierowanie ratowników medycznych na miejsce zdarzenia, a także przekazywanie 

osobie kierującej akcją prowadzenia medycznych czynności ratunkowych 

niezbędnych informacji ułatwiających prowadzenie medycznych czynności 

ratunkowych na miejscu zdarzenia. 

Organami administracji rządowej właściwymi w zakresie wykonywania 

zadań systemu, jakim jest PRM są minister właściwy do spraw zdrowia, który 

sprawuje nadzór na terenie kraju, oraz wojewoda, który planuje, organizuje 

i nadzoruje systemem na terenie województwa 29 . Wojewoda ma również za zadanie 

sporządzenie wojewódzkiego planu działania systemu, w którym zajmuje 

się w szczególności: charakterystyką potencjalnych zagrożeń dla życia lub 

27 Ustawa z dnia 8 września 2006 r. o Państwowym Ratownictwie Medycznym (Dz. U. 

z 2006 r. Nr 192, poz. 1410) art.4. 

28 Ibidem, art.25. 

29 Ibidem, art. 18 i art. 19. 

78

zdrowia mogących wystąpić na obszarze województwa, liczbą rozmieszczania, 

sposobem koordynowania, oraz sposobem współpracy z jednostkami systemu, 

do których zalicza się szpitalne oddziały ratunkowe, zespoły ratownictwa medycznego, 

oraz lotnicze zespoły ratownictwa medycznego 30 . 

(…) 

Zakończenie 

W powyższej pracy starałem się fragmentarycznie przedstawić zagadnienia 

związane z organizacja i funkcjonowaniem systemu ochrony zdrowia – 

które są częścią składową infrastruktury krytycznej. W pierwszej części pracy 

pokrótce zaprezentowałem schemat organizacji tych służb w Polsce i na 

świecie, ukazując, że temu zagadnieniu państwowe prawodawstwo poświęca, 

zresztą słusznie, wiele uwagi. 

Podstawą skutecznej realizacji postawionych zadań z zakresu ochrony 

zdrowia, jest sprawnie funkcjonujący system służby zdrowia. Obecnie na 

świecie istnieje wiele modeli realizujących, na różne sposoby, powyższe cele. 

Nie da się jednoznacznie stwierdzić, który z nich jest najlepszy. Trudno je 

nawet porównywać, zważywszy na to, że przy ocenie, należy zawsze brać 

pod uwagę zróżnicowanie problematyki zdrowotnej danego regionu. Dodatkowo, 

zagadnienie to w szerszej skali jest tematem dość młodym i nadal ewoluuje. 

Ja jednak mimo wszystko uważam, że administracja służby zdrowia 

powinna być decentralizowana i fragmentarycznie prywatyzowana, w celu 

zapewnienia lepszego standardu usług. Piszę o tym, ponieważ w obliczu dynamicznego 

rozwoju medycyny oraz wzrostu jej kosztów, sprawne zarządzanie 

pieniędzmi publicznymi jest bardzo ważne. 

W dalszej części pracy zająłem się zagadnieniami współczesnych zagrożeń, 

przede wszystkim w ujęciu epidemiologicznym. Uważam, że przedstawiona 

w punkcie 2.2 Państwowa Inspekcja Sanitarna jest instytucją posiadającą 

uprawnienia i zakres działania adekwatny do skali zagrożenia. 

Pomimo, iż niejednokrotnie można usłyszeć o nieprawidłowościach wynikających 

z czynnika ludzkiego, to uważam, że należy zwrócić uwagę na fakt, iż 


79

współodpowiedzialny jest za to minister obrony narodowej. 

W rozdziale 3 zaprezentowałem przekłady związane z zagrożeniami z obszaru 

ochrony zdrowia dowodząc, że są aktualne, globalne i nadzwyczaj niebezpieczne. 

Bioterroryzm jest uznawany obecnie za najgroźniejszą formę ataków 

różnych grup wyzwoleńczych lub fanatycznych. Jako przykład można podać 

zamach w tokijskim metrze z 1995 roku. Obok tego nadal istnieją naturalne 

zagrożenia z zakresu epidemii, których nasilenie się potęguje z różnych przyczyn. 

W reakcji na to, konieczne jest prowadzenie ciągłych badań naukowych, 

mających na celu uchronienie organizmu ludzkiego przed zagrożeniami 

bakteryjnymi. Badania te prowadzone są na całym świecie i przynoszą wymierne 

skutki. Jednak wirusy stale ewoluują wymuszając dalsze prace w tym 

kierunku. 

80 

Bibliografia 

1. K. Dynarski (red.), Biblia Tysiąclecia, Wyd. 3, Pallotinum, Poznań-Warszawa 

1980, Wj 9, 1-3. 

2. Monteskiusz, O duchu Praw, T. Boy-Żeleński (przekł.), De Agostini, Warszawa 

2002, ISBN 83-73160-24-8. 

3. A. Radziwiłł, W. Roszkowski, Historia 1871-1945, PWN, Warszawa 

1994, ISBN 83-01112-94-8. 

4. J. Ruffie, J, C. Sournia, Historia epidemii. Od dżumy do AIDS, W.A.B., 

Warszawa 1996, ISBN 83-87021-08-3. 

5. G. Woodson, Ptasia Grypa, Helion, Warszawa 2007, ISBN 978-83- 

246051-0-1. 

6. A. Zamoyski, Chopin, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1990, 

ISBN 83-06012-34-8. 

7. Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. 

z 1997 r. Nr 78, poz. 483).

8. Ustawa z dnia 14 marca 1985 r. o Państwowej Inspekcji Sanitarnej (Dz. U. 

z 2006 r. Nr 122, poz. 851, z późn. zm.) art. 1. 

9. Ustawa z dnia 30 sierpnia 1991r. o zakładach opieki zdrowotnej (Dz. U. 

z 2007 r. Nr 14, poz. 89 z późn. zm.) 

10. Ustawa z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego 


11. Ustawa z dnia 5 lipca 1996 r. o zawodach pielęgniarki i położnej (Dz. U. 


12. Ustawa z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodzie lekarza (Dz. U. z 1997 r. 


13. Ustawa z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych 

ze środków publicznych (Dz. U. z 2004 r. Nr 210, 

poz. 2135). 

14. Ustawa z dnia 1 lipca 2005 r. ustawy o pobieraniu, przechowywaniu 

i przeszczepianiu komórek, tkanek i narządów (Dz. U. z 2005 r. Nr 169, 

poz. 1411). 

15. Ustawa z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarządzaniu kryzysowym (Dz. U. 

z 2007 r. Nr 89, poz. 590 art. 3 ust. 2). 

16. http://pl.wikipedia.org/wiki/Historia_szpitalnictwa 

17. http://pl.wikipedia.org/wiki/Historia_szpitalnictwa 

81

82 

Autor jest członkiem Koła Naukowego Administratywistów i Karnistów 

(WSBPiI „Apeiron” w Krakowie) 

PIOTR BRYLSKI 

Administracja porządku i bezpieczeństwa publicznego 

w kontekście kształtowania etycznych aspektów 

funkcjonowania Policji 

Praca dyplomowa napisana pod kierunkiem dr Juliusza Piwowarskiego 

Kraków 2010 

Wstęp 

(…) 

Poznanie roli i usytuowania Policji jako państwowego organu bezpieczeństwa 

i porządku publicznego, podległego Ministerstwu Spraw Wewnętrznych 

i Administracji wymaga wcześniejszego zrozumienia, wzajemnych powiązań 

i relacji poszczególnych instytucji funkcjonujących w strukturach państwa. 

Z doświadczenia autora niniejszej pracy wynika, że zagadnienia te są przedmiotem 

zajęć w ramach szkolenia policjantów kursu podstawowego. 

Elementami istotnymi dla efektywności działań administracji zmierzających 

do podnoszenia poziomu bezpieczeństwa są wysiłki zmierzające do 

kształtowania właściwych etycznie nawyków u funkcjonariuszy. 

Dla zrealizowania powyższego celu, autor dokonał podziału pracy na cztery 

rozdziały. W pierwszym rozdziale omówiono podstawowe pojęcia, które 

pomagają w lepszym rozumieniu funkcjonowania instytucji policji, wskazujące, 

że formacja ta, powinna opierać się nie tylko na praworządności i egzekwowaniu 

prawa. Opisano również aktualne miejsce Policji w systemie organów administracji, 

wyznaczone przez przeobrażenia ustrojowe w Polsce po 1989 r., 

a także hierarchiczność, która umożliwia wprowadzenie określonego porządku 

w szeregach i w działaniach Policji.

W rozdziale drugim przedstawiono wpływ, jaki na formowanie osobowości 

funkcjonariusza ma proces dydaktyczno-wychowawczy. Proces ten pozwala 

wskazać policjantowi jego rolę w demokratycznym państwie i społeczeństwie, 

co w znacznej mierze wpływa na jego właściwą postawę i jakość wykonywania 

czynności służbowych. Opisano również proces kształtowania się nawyków 

etycznych i porządkowych, gdyż w pracy policjanta etyka oraz jej zasady odgrywają 

istotną rolę i mogą okazać się pomocne w podejmowaniu trudnych decyzji. 

Rozdział trzeci został w całości poświęcony oddziaływaniu dydaktycznemu 

na osobowość słuchaczy w szkole Policji. Opisano organizację takiej 

szkoły i wyjaśniono, dlaczego środowisko dydaktyczne ma duży wpływ na dalsze 

kształtowanie cech osobowych słuchaczy oraz motywacji do wykonywania 

zawodu policjanta. Przedstawiono instytucje policyjne, które umożliwiają kandydatom 

zdobycie wiedzy umożliwiającej rzetelne wykonywanie swojego 

przyszłego zawodu. 

W ostatnim, czwartym rozdziale, przedstawiono cechy osobowości charakterystyczne 

dla adepta sztuki wojennej, oraz to, jak nowe środowisko, w którym 

się znalazł, wywarło wpływ na jego decyzje i przekonania oraz kierunkową 

sferę osobowości. W tym rozdziale omówiono także wpływ środowiska 

policyjnego na transformację charakteru funkcjonariusza. Zmiany, jakie powoduje 

środowisko policyjne wskazują, że nabyta wiedza teoretyczna i praktyczna, 

jak też uzyskane doświadczenie, mają swoje odzwierciedlenie w realizacji 

obowiązków służbowych. Na końcu rozdziału wskazano nową sytuację 

Policji w III Rzeczypospolitej, realizację nowej struktury organizacyjnej, która 

w sposób całościowy normuje działania i funkcjonowanie Policji. 

Pracę tę otwiera wstęp, zamykają zaś uwagi końcowe. W uwagach końcowych 

przedstawiono wnioski, jakie wynikają z omówienia powyższych zagadnień. 

Ponadto praca zawiera wykaz pozycji bibliograficznych oraz odnoszących 

się do jej treści aktów prawnych. 

Słowo „policja” pochodzi od greckiego politeja, co oznacza państwowość, 

uposażony w ustrój organizm państwowy (państwo w znaczeniu statycznym – 

83

Arystoteles) 1 . Pod pojęciem „policja” rozumie się działalność administracyjną, 

„przeznaczoną do ochrony bezpieczeństwa ludzi i mienia oraz do utrzymywania 

bezpieczeństwa i porządku publicznego ”2 , a także korpus zorganizowany 

w sposób wojskowy. Współczesna Policja jest formacją będącą fundamentem 

bezpiecznego i stabilnego państwa, stojącą na straży prawa i poszanowania 

godności obywateli. Coraz większą popularność w każdym demokratycznym 

społeczeństwie zdobywa przekonanie, że jednak prawo, choć 

bardzo ważne – samo nie wystarczy do zbudowania ładu społecznego o ludzkim 

obliczu. Dochodząc do prawdy, prawa i praworządności w demokratycznym 

państwie i zamieszkującym go społeczeństwie obywatelskim, Policja powinna 

opierać się na moralności i zasadach etyki. Dla funkcjonariusza Policji 

etyka i poszanowanie moralności nie jest zagadnieniem dodatkowym, dowolnym, 

lecz stanowi wyraz jego odpowiedzialności wobec człowieka. „Tylko 

wtedy, gdy Policja będzie odgrywać służebną rolę w stosunku do społeczeństwa, 

i jego obywateli, przez co jej praca stanie się bardziej efektywna. Obywatel 

przekonany, że policjant jest po jego stronie i jego słusznych praw, będzie 

go wspierał w imię swojego, dobrze rozumianego interesu” 3 . Poniżej opisuję 

podstawowe pojęcia o fundamentalnym znaczeniu dla Policji. 

Termin „administracja” jest używany w języku potocznym jako służba, 

przewodnictwo, kierownictwo, prowadzenie rządu czy zarządzanie. Pochodzi 

on z łac. minister, ministrare, administrare – oznaczających wykonawcę, kierowanie 

i działanie celowe 4 . 

Według Wacława Dawidowicza, pojęcie administracji należy rozumieć jako 

„system podmiotów utworzonych i wyposażonych przez ustawę w kompetencje 

do prowadzenia organizatorskiej kierowniczej działalności na podstawie 

ustaw w kierunku wewnętrznym i zewnętrznym – w stosunku do podpo- 

1 

Zob. T. Bigo, Prawo administracyjne. Część ogólna (stenogram wykładów uniwersyteckich), 

Lwów 1932, s.169. 

2 

Art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji (Dz. U. z 1990 r. Nr 30, 


3 

A. Pawłowski, M. Róg, E. Wiszowaty, Zasady etyki zawodowej policjanta, Główna 

Szkoła Policji, Szczytno 1999, ISBN 83-85703-83-7, s. 20. 

4 

Zob. E. Ura, Prawo administracyjne, LexisNexis, Warszawa 2008, ISBN 83-73348- 

18-2, s. 7. 

84

ządkowanych podmiotów gospodarki oraz w stosunku do społeczeństwa, przy 

czym zarówno przebieg, jak i skutki tej ostatniej działalności przypisywane są 

zawsze państwu jako terytorium” 5 . 

(…) 

Należy w tym miejscu zdać sobie sprawę, jakie cechy charakterystyczne 

posiada administracja, w szczególności administracja publiczna: 

� działa w imieniu i na rachunek państwa (administracja samorządowa – 

w imieniu własnym i na własny rachunek), 

� działa na podstawie prawa i w granicach prawem przewidzianych, 

� ma charakter monopolistyczny, a więc działa w granicach kompetencji 

powierzonych przez prawo, jako wyłączny gospodarz właściwej kategorii 

spraw; 

� w ramach jej struktur działają organy, instytucje i jednostki, a nie osoby 

fizyczne; 

� ma charakter władczy, czyli może stosować środki przymusu administracyjnego, 

ale tylko wtedy, gdy zezwala na to prawo i w granicach dopuszczalnych 

przez prawo; 

� działa na zasadzie kierownictwa i podporządkowania; 

� w swoim działaniu opiera się na urzędnikach państwowych, urzędnikach 

korpusu służby cywilnej oraz pracownikach samorządowych; 

� działa na sposób ciągły i stabilny; 

� działa na wniosek nie tylko zainteresowanych, lecz także, i to w przeważającym 

zakresie, z własnej inicjatywy 6 . 

(…) 

Jeśli chodzi o moralną stronę realizacji zadań administracji oraz jej funkcjonariuszy, 

to zajmuje się tym gałąź wiedzy zwana etyką. Etyka (gr. ethos – 

obyczaj, zwyczaj, ethikos – obyczajowy) jest to dział filozofii obejmujący zagadnienia 

dotyczące moralności w relacji do moralnego dobra i zła; określa 

istotę powinności moralnej człowieka oraz jej szczegółowej treści (słuszności 

5 

W. Dawidowicz, Prawo administracyjne, PWN, Warszawa 1987, ISBN 83-01078-65- 

0, s. 21. 

6 

Zob. J. Łętowski, Prawo administracyjne. Zagadnienia podstawowe, PWN, Warszawa 

1990, ISBN 83-01093-43-9, s. 9-10. 

85

moralnej) i ostatecznie wyjaśnia fakt moralnego działania. Ponadto wskazuje na 

genezę zła moralnego i sposoby jego przezwyciężania; różni się przedmiotem 

badań od metaetyki, czyli teorii lub nauki badającej samą etykę, oraz od teologii 

moralnej, badającej również poza naturalne źródła moralności i kryteria jej 

ważności; stanowi osnowę normatywną pojęcia etosu, a w jej skład wchodzą: 

� etyka gospodarcza, 

� etyka polityczna, 

� etyka społeczna. 

Swoiste odmiany etyki stanowią m.in. etyka chrześcijańska, teologia moralna 

oraz etyka laicka. 

(…) 

Moralność jest fenomenem towarzyszącym ludzkości od zarania jej dziejów, 

lecz obraz jej kształtowania się w dawnych społeczeństwach pozostanie 

prawdopodobnie w sferze domysłów. Zarówno wpływ czasu, jak i wielość 

czynników spowodowały nieostrość rozumienia tego terminu i wielu innych 

pojęć z nim związanych. Doświadczenia naszych przodków wzbogacały, a nawet 

ujednolicały treść moralności. Obecnie, kiedy używamy terminów „dobro” 

lub „zło”, oznaczamy pozytywne lub negatywne wartości, wkraczamy zatem 

w sferę moralności. 

Czym więc jest moralność? Najprościej rzecz ujmując – jest to ogół ocen 

norm, wzorców i prawideł postępowania, stosowanych w określonych środowiskach 

społecznych i epokach historycznych. Maria Ossowska 7 , wyróżnia aż 

pięć znaczeń słowa „moralny”. I tak, mówiąc o sumieniu, obowiązkach, doznaniach 

czy ocenach moralnych, używa się tego terminu w sensie neutralnym. 

Często jednak jest on używany w znaczeniu oceniającym. W tym sensie czyny 

moralne to czyny moralnie dobre, a czyny niemoralne to czyny moralnie złe. 

Niemoralne są na przykład nieskromność, nieobyczajność, nieprzyzwoitość. 

Często określenie „moralne” rozumie się jako „umoralniające”. Tak się mówi 

o książkach, bajkach czy przypowieściach. 

(…) 

7 M. Ossowska (1896-1974) – teoretyk moralności i socjolog, prof. Uniwersytetu War- 

szawskiego. 

86

Możemy wyróżnić w nim dwa podstawowe elementy – podmiotowy 

i przedmiotowy. Właściwym podmiotem moralności są osoby oceniające postępowanie 

i zlecające odpowiednie działanie, stroną przedmiotową zaś jest działanie, 

czyn, który jest treścią i celem norm. Przedmiotem moralności są nie tylko 

czyny, lecz także wszelkie elementy im towarzyszące, czyli intencje, motywy, 

bliższe i dalsze skutki działania. Mówiąc o przedmiocie moralności, musimy 

te wszystkie czynniki brać pod uwagę. Przedmiotem jest zatem wszystko to, 

co podlega ocenie moralnej. 

(…) 

Zjawisko hierarchii występuje nieomal wszędzie: w pracy, szkole, domu, 

kościele, itp. Hierarchiczność umożliwia bowiem wprowadzenie określonego 

porządku i pozwala przeciwdziałać chaosowi. Zarządzenie nr 21 Komendanta 

Głównego Policji z dnia 20 maja 1993 roku określiło funkcjonowanie Policji 

jako organizacji hierarchicznej. Zarządzenie to pozwoliło na prawidłową działalność 

i uporządkowanie sposobu działania Policji w skuteczny sposób wpływającej 

właściwie na stan bezpieczeństwa i porządku publicznego. 

Organizacja hierarchiczna w Policji ma na celu zapewnienie 8 : 

1. jednolitości, sprawności, szybkości, ekonomiczności i efektywności 

czynności służbowych, 

2. zdolności struktur organizacyjnych Policji do działań uporządkowanych, 

3. ustalenia odpowiedzialności indywidualnej w przypadku naruszenia prawa, 

bezczynności pomimo obowiązku działania albo wykonania zadań 

służbowych w sposób profesjonalnie wadliwy. 

(…) 

Funkcjonowanie i cele hierarchicznej organizacji Policji polegają na: 

1. Przestrzeganiu właściwości terytorialnej i rzeczowej organów Policji, 

określonej ustawami i przepisami wykonawczymi dla ustaw; 

2. Przestrzeganiu zasad podejmowania decyzji i wydawania poleceń niezbędnych 

do wykonywania zadań Policji, określonych przepisami prawa 

policyjnego; 

8 Zarządzenie nr 21 Komendanta Głównego Policji z dnia 20 maja 1993 roku. 

87

3. Stosowania sposobów i metod wykonywania czynności przez przełożonych 

i podwładnych, określonych w przepisach szczegółowych; 

4. Stosowaniu się do zasad postępowania określonych w przepisach, wynikających 

z starszeństwa stopni policyjnych. 

(…) 

W poszukiwaniu właściwego typu kandydata na funkcjonariusza Policji 

coraz częściej oczekuje się osobowości wyposażonej w wysokie kompetencje 

intelektualne. Nie są to jednak jedyne kompetencje jakimi winien wykazywać 

się policjant. (…) W procesie poznawania osobowości kandydata na policjanta 

zawodowego ważne jest, jaką przebył on drogę życiową, co sobą reprezentuje 

obecnie oraz jakie cele i zadania stawia przed sobą, czyli w jakim kierunku 

zmierza w swoim życiu. (…) Mówiąc o kształtowaniu osobowości członków 

określonej grupy społecznej, trudno byłoby każdą jednostkę analizować indywidualnie. 

Wobec tego, należy spróbować określić, jakimi cechami osobowościowymi 

charakteryzowali się słuchacze szkół policyjnych przed wstąpieniem 

w ich progi. Bez wątpienia można tu dodać, iż w pewnym zakresie dotyczy to 

szerszej grupy osób – mianowicie kandydatów odnajdujących u siebie powołanie 

do pełnienia służby w formacjach mundurowych. Wiąże się to z pojęciem 

etosu służb mundurowych będących w prostej linii spadkobiercami etosu rycerskiego 

9 , przyjmowanego przez nowożytne armie, a także przez inne niż wojsko 

formacje mundurowe. 

(…) 

W szkole policyjnej, oprócz przygotowania zawodowego, rozwija się 

wszechstronnie osobowość słuchaczy. Szkoły policyjne w ramach swojej działalności 

spełniają funkcję dydaktyczną, wychowawczą i edukacyjno-wychowawczą. 

Głównym ich zadaniem jest wykształcenie funkcjonariuszy o uformowanych 

właściwie pod kątem zawodowym cechach osobowych, dysponujących 

niezbędną wiedzą i profesjonalnymi umiejętnościami, zapewniającymi 

skuteczne pełnienie funkcji w działaniach służbowych 10 . To stwierdzenie ozna- 

9 

Por. M. Ossowska, Ethos rycerski i jego odmiany, PWN, Warszawa 2000, ISBN 83- 

01132-77-9, s. 18. 

10 

Por. Ramowe założenia sytemu dydaktyczno-wychowawczego WSW, Sztab Generalny 

Wojska Polskiego, Warszawa 1995, s. 6. 

88

cza, że uczelnie policyjne powinny kształtować osobowość kandydata na policjanta 

zawodowego, a przede wszystkim: 

a) rozwijać instrumentalną sferę osobowości policjanta, kształtując jego 

wiedzę specjalistyczną i ogólną, umiejętności oraz nawyki, 

b) rozwijać kierunkową sferą osobowości przez: 

� eksponowanie pożądanych wartości, tj. odwagi, poczucia honoru, 

godności i odpowiedzialności, 

� przygotowanie do pełnienia ról społecznych, 

� kształtowanie postaw godnych policjanta. 

(…) 

Ogólne cele kształcenia policjantów powinny tworzyć: 

1. Obywatela państwa o określonych postawach społecznych, ugruntowanej 

świadomości patriotyczno-obronnej, identyfikującego się z polską racją 

stanu oraz rozbudzonych ambicjach edukacyjnych, przygotowanego do 

aktywnego życia i pełnienia funkcji społecznych. 

2. Policjanta o cechach przywódczych, dysponującego niezbędnym zasobem 

wiedzy i umiejętności zawodowych. 

3. Policjanta o nienagannej sylwetce, będącego wyrazem wysokiej kultury 

osobistej i postawy stanowiącej wzór dla otocznia. 

4. Specjalistę o szerokich horyzontach myślowych. 

5. Człowieka odczuwającego potrzebę więzi z społeczeństwem. 

(…) 

W trakcie szkolenia słuchacz powinien zostać przygotowany do samodzielnego 

wzbogacenia swojej osobowości i ustawicznego podnoszenia swojej 

kwalifikacji zawodowych. Pomocną w tym względzie powinna być kadra zawodowa, 

co ująć można w maksymie „jacy nauczyciele, tacy uczniowie”. Od 

postawy kadry szkoły oraz preferowanych przez nią wzorców osobowych zależy 

kształt osobowości policjanta i wartości, którymi kieruje się w swoim postępowaniu. 

Ogólne cele kształcenia policjantów powinny tworzyć: 

1. Obywatela państwa o określonych postawach społecznych, ugruntowanej 

świadomości patriotyczno-obronnej, identyfikującego się z polską racją 

89

stanu oraz rozbudzonych ambicjach edukacyjnych, przygotowanego do 

aktywnego życia i pełnienia funkcji społecznych. 

2. Policjanta o cechach przywódczych, dysponującego niezbędnym zasobem 

wiedzy i umiejętności zawodowych. 

3. Policjanta o nienagannej sylwetce, będącego wyrazem wysokiej kultury 

osobistej i postawy stanowiącej wzór dla otocznia. 

4. Specjalistę o szerokich horyzontach myślowych. 

5. Człowieka odczuwającego potrzebę więzi z społeczeństwem. 

Na podstawie wymagań stawianych przed funkcjonariuszem Policji, a które 

zawarte są w ramowych założeniach systemu dydaktyczno-wychowawczego 

oraz charakterystyce osobowo-zawodowej, powinna tak się kształtować, aby 

słuchacz szkoły policyjnej wiedział czym jest: 

1. Postawa społeczna dla, której istotne są następujące elementy: 

� postawa obywatelska, która powinna przejawiać się w myśleniu kategoriami 

państwa, troską o godność narodową i dobro Ojczyzny; 

� patriotyzm, który powinien uwidaczniać się w umiłowaniu Ojczyzny 

oraz byciu gotowym do ponoszenia dla niej największych ofiar; 

� postawa etyczna, która powinna znajdować swój wyraz w przestrzeganiu 

norm moralnych, takich jak: uczciwość, praworządność, rzetelność, 

inicjatywa i zaangażowanie; 

� humanizm, wyrażający się w uznawaniu człowieczeństwa jako naczelnej 

wartości moralnej; 

� tolerancja rozumiana jako prawo do odrębnych poglądów, odmiennego 

stylu działania, indywidualnych przyzwyczajeń zgodnych jednak 

z normami policyjnymi; 

� aktywność, która powinna być rozumiana jako uczestnictwo w życiu 

środowiska zawodowego, społecznego oraz jako działanie zmierzające 

do wzbogacenia wiedzy i umiejętności. 

2. Adept szkoły policyjnej powinien legitymować się głęboko zinternalizowaną 

postawą zawodową charakteryzującą się: 

� zdyscyplinowaniem, rozumianym jako podporządkowanie się woli 

przełożonego, a uznanie rozkazu jako nakazu służby policyjnej; 

90

� odpowiedzialnością, która powinna być jednoznaczna ze świadomością 

skutków podejmowanych decyzji; 

� inicjatywą uzewnętrznioną w umiejętności sprawnego wykonywania 

wszelkich zadań wynikających ze służby policyjnej; 

� koleżeństwem, rozumianym jako solidarność, wzajemne świadczenie 

pomocy, przede wszystkim w sytuacjach trudnych; 

� zainteresowaniem zawodowym, które powinno okazywać się w dążeniu 

do ustawicznego podnoszenia swojej wiedzy i kwalifikacji; 

� zamiłowaniem zawodowym, odzwierciedlającym stosunek do służby 

zawodowej; 

� aspiracją i ambicją zawodową, które powinny podnosić jakość wykonywanych 

czynności służbowych. 

3. Dodatkowym czynnikiem jest dla adepta szkoły policyjnej właściwa postawa 

wobec samego siebie przejawiająca się w następujących elementach: 

� poczucie honoru i godności, które wynikać powinno z uświadomionego 

procesu bycia funkcjonariuszem policji; 

� odwaga, która powinna towarzyszyć przede wszystkim w sytuacjach 

trudnych i niebezpiecznych oraz być pomocna w trwaniu przy własnych, 

słusznych przekonaniach i poglądach; 

� wymagalność, polegająca na stawianiu sobie i podwładnym wysokich 

wymogów oraz na precyzyjnym rozliczaniu z realizacji postawionych 

zadań; 

� wytrwałość, która powinna być odpornością na chwilowe niepowodzenia 

oraz pomagać w pokonywaniu trudności służbowych i osobistych; 

� stanowczość i zdecydowaniem, które powinno towarzyszyć podejmowaniu 

śmiałych, ale rozsądnych decyzji oraz zapewniać realizację 

postawionych zadań; 

� równowaga emocjonalna, utożsamiana z umiejętną organizacją i podejmowaniem 

skutecznych działań w sytuacjach obciążeń psychicznych. 

91

92 

4. Nie bez znaczenia jest postawa intelektualna słuchacza szkoły policyjnej 

manifestująca się: 

� inteligencją, przejawiającą się w sprawnym korzystaniu z nabytej 

wiedzy i doświadczenia oraz trafnym doborze metod działania; 

� wyobraźnią, polegającą na przewidywaniu kolejnych etapów działania, 

możliwych zagrożeń oraz odpowiednim reagowaniu na zmieniającą 

się sytuację; 

� sprawnością procesów poznawczych, którym powinna towarzyszyć 

szybkość oraz zdolność logicznego myślenia, skupienie, przerzutność 

i podzielność uwagi; 

� sprawnością pamięci, przejawiającą się w prawidłowym zapamiętywaniu, 

przechowywaniu i odtwarzaniu faktów i zdarzeń; 

� sprawnością procesów percepcji, które powinny uwzględniać się jako 

orientacja i wyobraźnia przestrzenna, ostrość wzroku i słuchu; 

� sprawnością procesów decyzyjnych, cechującą się szybkością 

i trwałością w podejmowaniu decyzji. 

5. Adept szkoły policyjnej powinien posiadać ukształtowaną postawa egzystencjalną 

i jej składowe: 

� dojrzałą koncepcją życiową, polegającą na odpowiedzialnym podejściu 

do problemów życia osobistego i służbowego; 

� samorealizacją, która powinna przejawiać się w realizacji celów życiowych, 

wynikających między innymi z uwarunkowań służby policyjnej. 

6. Istotnym uzupełnieniem charakterystyki absolwenta szkoły policyjnej 

będzie postawa etyczno-kulturowa przejawiająca się w: 

� kulturze bycia oraz w moralnym postępowaniu zgodnie z zasadami 

współżycia społecznego i regułami etyki zawodowej także w kulturze 

szkolenia, pracy i wypoczynku; 

� wrażliwości na piękno kultury ojczystej, która powinna uwidaczniać 

się w stosunku uczuciowo-poznawczym do wytworów materialnych 

i duchowych narodu, w tym również symboli dotyczących „munduru” 

i tradycji oręża polskiego;

� wrażliwości na sztukę, która powinna być istotnym elementem, 

wzbogacającym życie uczuciowe i wyobraźnię. 

Wymienione postawy, role, wartości kształtują się w wyniku oddziaływania 

wychowawczego i zachodzą w określonej rzeczywistości dotyczącej służb 

mundurowych. W procesie kształtowania osobowości policjanta rzeczywistością 

tą jest środowisko policyjne 11 . 

(…) 

Na kształtowanie się osobowości duży wpływ ma również proces wychowania. 

Według Jana Szczepańskiego 12 definicję wychowania można rozumieć 

jako „intencjonalne kształtowanie osobowości, dokonywane według przyjętego 

w grupie ideału wychowawczego”. Natomiast Śliwerski 13 w książce Muszyńskiego 

ujmuje osobowość jako podany przez jednostkę system dyspozycji wyznaczających 

w sposób stały jej zachowanie 14 . Dyspozycje osobowości tworzą 

dwie grupy: 

� dyspozycje instrumentalne, które występują w obrębie aktów motywacyjnych 

i których kształtowanie uzależnione jest od nauczania; 

� dyspozycje kierunkowe, obejmujące nastawienie i postawy, a ich kształtowanie 

uzależnione jest od wychowania. 

Osobowość człowieka podlega wpływom procesu dydaktyczno-wychowawczego, 

w którego wyniku następuje kształtowanie się poszczególnych jej 

dyspozycji. Analiza kierunkowej sfery osobowości z problemami wychowania 

ludzkości stykała się od dawna. Już u ludów pierwotnych istniało oddziaływanie 

wychowawcze na dzieci. W zorganizowanych społeczeństwach problem ten 

urósł do takich rozmiarów, że wyszedł poza rodzinę i stał się problemem społecznym. 

Obecnie wychowaniem zajmują się wszyscy, począwszy od pojedyn- 

11 W. Horyń, Środowisko wojskowe a kształtowanie osobowości podchorążych, Wydawnictwo 

Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2004, ISBN 83-22925-61-1, 

s. 93-98. 

12 J. Szczepański (1993-2004) – polski socjolog, jego prace były poświęcone historii 

i teorii socjologii, prof. Wojskowej Akademii Politycznej i Uniwersytetu Łódzkiego. 

13 B. Śliwerski – pedagog polski, obecnie profesor Dolnośląskiej Szkoły Wyższej we 

Wrocławiu oraz Akademii Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej w Warszawie. 

14 Zob. H. Muszyński, Zarys teorii wychowania, PWN, Warszawa 1980, s. 23. 

93

czych osób, przez rodzinę, szkołę, instytucje państwowe, stowarzyszenia, po 

organizacje międzynarodowe. Od sposobu ujmowania wychowania oraz poziomu 

realizacji jego celów 15 zależy kształt społeczeństwa. Dlatego też problem 

ten jest ważny z punktu widzenia nie tylko pedagogów, ale wszystkich uczestniczących 

w procesie kształtowania osobowości ludzkiej. Istotą wychowania 

jest rozumienie świata i człowieka uwikłanego w różne relacje 16 . Współcześnie 

można wyróżnić ponad dwadzieścia nurtów wychowania. 

(…) 

W myśl zasad etyki zawodowej policjanta możemy rozumieć, że policjant 

wykonuje zawód o szczególnej doniosłości społecznej, wymagający od funkcjonariusza 

rzetelności oraz nieprzeciętnych kwalifikacji, nie tylko zawodowych, 

lecz także moralnych. 

Etyka odwołuje się do wnętrza człowieka, do tego, co osobowe, co określa 

się również mianem sumienia. Zapewne, dlatego coraz większą popularność 

w demokratycznych społeczeństwach zdobywa przekonanie, że samo prawo nie 

wystarczy do zbudowania ładu społecznego o ludzkim obliczu, że potrzebna 

jest właśnie etyka. Po drugie, policjant ma do czynienia w swojej pracy zawodowej 

nie tylko z przedmiotami, ale przede wszystkim z konkretnym człowiekiem, 

zawsze pozostającym osobą, zawsze mającym niezbywalną godność, do 

poszanowania, której zobowiązują drugiego człowieka liczne deklaracje i rezolucje 

Rady Europy i ONZ. Dlatego etyka nie jest dla policjanta czymś dodatkowym, 

dowolnym, lecz stanowi wyraz jego odpowiedzialności wobec człowieka. 

Funkcjonariusz powinien być więc, szczególne wrażliwym na to, co 

ludzkie. Po trzecie, policjant walczy nie z anonimowymi, ale konkretnymi przestępcami. 

Naraża się więc na zamachy z ich strony i nierzadko żyje w obawie 

przed zemstą. Dlatego częściej niż inni ludzie staje w sytuacji, w której albo 

okaże się bohaterem, albo sprzeniewierzy się swoim obowiązkom służbowym. 

„Zasady etyki zawodowej policjanta” starają się przyjść mu z pomocą w podejmowaniu 

tych trudnych decyzji. 

15 Zob. B. Śliwerski, Współczesne teorie i nurty wychowania, Oficyna Wydawnicza 

Impuls, Kraków 1998, ISBN 83-86994-90-8, s. 199-200. 

16 Zob. S. Harmoszko, Podstawy pedagogiki w kształtowaniu oficerów, Wydawnictwo 

Adam Marszałek, Toruń 2002, ISBN 83-73225-05-6, s. 23-24. 

94

(…) 

Wiadomo, że jedynie teoretyczna znajomość „Zasad etyki zawodowej policjanta” 

nie wyeliminuje z życia Policji zjawisk patologicznych (np. korupcji). 

O wiele bardziej potrzebna jest autentyczna internalizacja tych zasad. Dlatego 

ich przestrzeganie powinno być sprawą honoru każdego policjanta i jego dumą 

17 . 

(…) 

„Zasady etyki zawodowej policjanta” zawarte są w Decyzji nr. 121/99 

Komendanta Głównego Policji z 14 lipca 1999 roku: 

§ 1 

Policjant – służąc ludziom powinien kierować się następującymi zasadami: 

1. Poszanowania godności i praw człowieka; 

2. Lojalności wobec Rzeczypospolitej Polskiej i Jej Konstytucyjnych Organów; 

3. Szacunku dla społeczeństwa – jego symboli, języka, zwyczajów i tradycji; 

4. Sumiennego i rzetelnego wypełniania obowiązków nałożonych przez 

prawo, a szczególnie bezwzględnego zwalczania przestępczości; 

5. Bezstronności, a zwłaszcza postępowania bez jakichkolwiek uprzedzeń 

rasowych, narodowościowych, wyznaniowych, politycznych bądź światopoglądowych; 

6. Stosowanie siły oraz innych środków przymusu bezpośredniego ściśle 

w granicach wyznaczonych prawem i zgodnie z zasadami humanitaryzmu; 

7. Uczciwości, szczególne zaś bezwzględnego wystrzegania się korupcji; 

8. Wykonania wydanych przez przełożonych rozkazów i poleceń służbowych 

z wyjątkiem tych, które są sprzeczne z prawem; 

9. Utrzymywania relacji służbowych w duchu wzajemnego poszanowania; 

10. Zachowania w dyskrecji informacji mogących zaszkodzić dobru służby 

lub dobremu imieniu innych osób; 

17 Zob. A. Pawłowski, M. Róg, E. Wiszowaty, op. cit., s. 5-6. 

95

11. Życzliwej pomocy wszystkim tym, którzy jej potrzebują z racji przyrodzonej 

godności i przysługujących im praw. 

(…) 

Oprócz normatywnych, opartych na uniwersalnych wartościach wskazaniach 

dotyczących postępowania policjantów w stosunku do obywateli i współpracowników 

duże znaczenia mają niepisane zasady postępowania, zwyczaje, 

a często również ukształtowane stereotypy i nawyki pracy. Są wśród nich zasady 

pozytywne, jak i negatywne. 

(…) 

Po przeprowadzonych badaniach można stwierdzić, że jedni funkcjonariusze 

w swoim postępowaniu kierują się ustalonymi normami etyki profesjonalnej 

jako obowiązującym minimum i starają się ich nie pogwałcać. Inni, posiadając 

przekonania etyczne, przestrzegają określonego systemu wartości moralnych. 

Ich postępowanie jest oparte na motywacji moralnej. Utrwalona postawa 

etyczna nie pozwala im postępować nieetycznie. Dlatego też, ich zachowanie, 

niezależnie od okoliczności, pozostaje stałe, przykładne, a bywa nawet, że bohaterskie. 

Jeszcze inni postępują tak, jak postępuje większość pracowników danej 

instytucji, zgodnie z utrwalonymi zwyczajami i nawykami. Kierują się oni 

nie wiedzą etyczną, nie przekonaniami, lecz powszechnie przyjętymi schematami. 

W tym drugim przypadku jednostka poczuwa się do mniejszej osobistej 

odpowiedzialności za swoje działanie. Postępuje tak jak wszyscy. Jej czyny 

aprobują współpracownicy, ponieważ w kolektywie obowiązuje niepisany kodeks 

zachowań. Bywa, że jednostka staje się konformistą, dostosowuje się do 

norm i stereotypów stanowiących zachowania jej zespołu. Jedni stają się konformistami 

z obawy przed osądem opinii ogółu czy przełożonego, inni dążąc do 

osiągnięcia korzyści (premii, wyższego wynagrodzenia czy stanowiska), jeszcze 

inni – kierują się „dobrym” w oczach kolektywu zachowaniem, maskując 

zaledwie swoje wady natury moralnej. Tych ostatnich zachowanie jest nieprzewidywalne. 

Nikt nie potrafi powiedzieć, jak się zachowują oni w sytuacjach 

skomplikowanych – wtedy, kiedy ich działanie nie będzie mogło być 

skontrolowane przez opinię ogółu. 

Pozostaje jeszcze czwarta grupa funkcjonariuszy, dla których praca w policji 

nie stanowi celu, lecz jedynie środek do zaspokajania własnych potrzeb. 

96

W ich systemie wartości dominują wartości rzekome albo wręcz antywartości. 

Nie mają oni motywów moralnych, a najczęściej pobudzają ich motywy amoralne. 

Co prawda, na zewnątrz mogą oni zachowywać się kulturalnie, zachwycać 

się dobrem i moralnością. W tym wypadku nie można stwierdzić, czy 

osobnik taki wie naprawdę, co to jest cnota. 

(…) 

Jeszcze jeden kierunek etyki, mogący stworzyć realną pomoc w doskonaleniu 

moralnej świadomości funkcjonariuszy Policji, to etyka deskryptywna 

czyli opisowa. Zajmuje się ona analizą realnie funkcjonującego etosu, zwyczajami, 

tradycjami, nawykami, treścią społecznej moralności, rozpowszechnionymi 

poglądami na moralność. Jest to także dobra metoda dla badania i analizowania 

etosu policyjnego. 

Etyka deskryptywna ma możliwość zmniejszenia luki między akademicką 

wiedzą etyczną, a normami moralnymi funkcjonującymi na co dzień w praktyce, 

między teorią a praktyką. Wyniki badań i wnioski dotyczące funkcjonowania 

wartości moralnych pomagają w kierowaniu kadrami policyjnymi, 

w podnoszeniu ich rzetelności, autorytetu i prestiżu, w ukształtowaniu lepszego 

wizerunku policji. 

(…) 

Etyka ogólna oraz jej dział – etyka zawodowa Policji – wymagają nieustannego 

doskonalenia w praktyce. Między tymi działami etyki nie ma istotnych 

różnic. W opinii autora w etyce policyjnej nie ma takich norm, których by 

nie było w etyce ogólnej. Etyka ogólna pozwala szerzej spojrzeć na moralność 

jako na formę świadomości społecznej, przez nią głębiej poznać siebie i innych 

ludzi. Etyka zawodowa przedstawia więcej wiedzy o specyficznych sytuacjach 

w pracy policjanta i właściwościach tej pracy. Oba działy są ze sobą ściśle powiązane 

i nie mogą ograniczać się tylko do roli normującego postępowanie regulatora, 

lecz mają pomóc w formowaniu orientacji w dziedzinie wartości oraz 

samodzielnym kształtowaniu własnej moralnej, godnej szacunku osobowości. 

Jak dla każdego człowieka, tak i dla funkcjonariusza Policji, najważniejsze jest 

zawsze pozostawanie godną szacunku jednostką. W tym miejscu można przy- 

97

toczyć moralną sentencję J.W. Goethego 18 : „Niekoniecznie być zawsze bohaterem, 

lecz obowiązkowo pozostać zawsze człowiekiem” 19 . 

(…) 

Nauczycielowi w szkole policji przypisuje się rolę organizatora aktywności 

poznawczej słuchaczy. Wyraża się to tym, iż mając na względzie zmiany, 

jakie chce on wywołać w osobowości słuchaczy (co mają poznać, czego mają 

się nauczyć, jakiego rodzaju zachowania przejawiać, jakie emocje i przeżycia 

należy w nich wyzwalać), nauczyciel: 

1. Tworzy odpowiednie do tych zmian sytuacje, w których słuchacze ci realizują 

określone zadania (podejmują taki lub inny rodzaj aktywności) 

w warunkach przez niego określonych; 

2. Kontroluje i ukierunkowuje przebieg tych sytuacji tak, aby przejawiana 

w nich aktywność słuchaczy (działania, towarzyszące im zachowania) 

była dla nich źródłem doświadczeń oczekiwanych przez nauczyciela 20 . 

Nauczyciele w procesie kształcenia i wychowania spełniają funkcje podmiotowe, 

są bowiem instytucjonalnie powołani do tworzenia systemu dydaktyczno-wychowawczego. 

Mogą go tworzyć i doskonalić, jeśli oprócz kwalifikacji 

naukowych, będą organizatorami i metodykami wychowania, wyposażonymi 

w podstawy wiedzy teoretycznej z tego zakresu oraz stanowią przykłady 

do naśladowania 21 . Kwalifikacje zawodowe i pedagogiczne wykładowców powinny 

wywierać zasadniczy wpływ na kształtowanie osobowości przyszłych 

policjantów. Dydaktyczno-wychowawcze oddziaływanie wykładowcy polega 

na tym, że przekazywanie wiadomości i ich utrwalanie wpływa na zmiany 

w osobowości słuchaczy. Działalność dydaktyczno-wychowawcza wykładowcy 

jest swoistą kontynuacją oddziaływań pozostałych elementów systemu dydak- 

18 

Johann Wolfgang Goethe (1749-1832) – dramaturg, prozaik, najwybitniejszy niemiecki 

poeta okresu romantyzmu. 

19 

R. Tidikis, E. Wiszowaty, G. Kędzierska, W. Pływaczewski, Policja-Etyka-Kościół, 

Wydawnictwo Wyższej Szkoły Policji w Szczytnie, Szczytno 2002, ISBN 83-88450- 

28-X, s. 93-98. 

20 

K. Jaskot, Wychowanie w szkole wyższej, PWN, Warszawa 1984, ISBN 83-01051-94- 

9, s. 107. 

21 

Z. Kosyrz, Wychowanie patriotyczne młodzieży akademickiej, PWN, Warszawa 

1985, ISBN 83-01055-58-8, s. 72. 

98

tyczno-wychowawczego, które nie ograniczają się tylko do realizacji programu 

kształcenia. Wykładowca szkoły policyjnej jest fundamentem wprowadzającym 

w życie koncepcje wielostronnego kształcenia, skuteczność realizacji celów 

edukacyjnych, indywidualizuje on oddziaływania dydaktyczno-wychowawcze, 

powinien rozwijać sprawność umysłową i zainteresowania słuchaczy oraz 

kształcić u nich system pożądanych wartości. 

W szkołach policyjnych przygotowuje się fachowców, którzy powinni 

mieć jak najlepsze wykształcenie, uwzględniające nowe osiągnięcia nauki 

i techniki. Dlatego wykładowca policyjny powinien uzupełniać swoją wiedzę 

o nowości naukowe i techniczne. 

Opierając się na założeniach systemu dydaktyczno-wychowawczego szkoły 

policyjnej, wykładowca uczelni policyjnej powinien przede wszystkim 

mieć 22 : 

� wysokie kwalifikacje zawodowe zarówno teoretyczne, jak i praktyczne; 

� umiejętność logicznego i przekonującego przekazu wiedzy ogólnej i fachowej; 

� silną motywację do wykonywania zawodu nauczyciela oraz zamiłowanie 

do służby policyjnej; 

� umiejętność skutecznego wpływania na kształtowanie osobowości słuchaczy 

wartości, które są społecznie akceptowane. 

Aby wykładowca mógł we właściwy sposób wpływać na osobowość słuchaczy 

szkoły policyjnej, sam musi charakteryzować się odpowiednimi cechami, 

takimi jak: 

� nienaganna postawa moralna; 

� szczerość i bezpośredniość w stosunkach interpersonalnych ze słuchaczami; 

� sprawiedliwość i konsekwencja w praktyce pedagogicznej; 

� optymizm pedagogiczny; 

� umiejętności przekazywania wiedzy przystępnie i rzeczowo; 

� autorytet 23 . 

22 Ramowe założenia systemu dydaktyczno-wychowawczego WSW, Warszawa 1995, 

s. 24. 

99

(…) 

Zakończenie 

Niewątpliwie, Policja stanowi ważną sferę życia publicznego i odgrywa 

niezastąpioną rolę w systemie administracji bezpieczeństwem wewnętrznym 

państwa. Funkcjonuje zarówno w strukturze administracji rządowej, jak i samorządowej, 

wykonując zadania mające na celu ochronę bezpieczeństwa ludzi 

i mienia oraz do utrzymywania bezpieczeństwa i porządku publicznego. 

Współczesna Policja charakteryzuje się centralizacją i hierarchicznym 

podporządkowaniem. Elementy te pozwalają na sprawowanie kontroli przez 

organy administracji państwowej, a także organy samorządowe wobec Policji. 

Zapoczątkowane w 1989 r, przeobrażenia ustrojowe w Polsce znalazły swój 

wyraz m.in. w rekonstrukcji systemu prawnego. Mechanizmowi zmian została 

poddana również działalność instytucji powołanych do zwalczania zjawisk 

kryminogennych i przeciwdziałania tymże zjawiskom. 

Ogromne znaczenie dla skuteczności i sprawiedliwości działania Policji 

ma poszanowanie etyki i prawa, a także apolityczność i praworządność. Analizując 

niniejszą pracę, można zatem stwierdzić, że etyka powinna stanowić podstawową 

rolę w wykonywaniu czynności służbowych przez funkcjonariusza 

Policji. Policjant powinien być więc szczególnie wrażliwy na to, co ludzkie. 

Dlatego etyka nie jest dla funkcjonariusza czymś dowolnym, dodatkowym, lecz 

stanowi wyraz jego odpowiedzialności wobec człowieka. 

W każdej zbiorowości jedna osoba wpływa na drugą, a postępowanie ludzi 

w znacznej mierze uzależnione jest od presji, jaką wywiera na nich środowisko. 

Podobna sytuacja zachodzi w szkole policji, w której kadra dydaktyczna, wywiera 

wpływ na zachowanie słuchaczy. Środowisko dydaktyczne, podobnie jak 

inne środowiska, wywiera wpływ na słuchaczy szkół policyjnych. Pod wpływem 

wykładowców słuchacze kształtują swe postawy, utożsamiają się z wartościami, 

którymi powinien cechować się policjant. Nierzadko dla słuchaczy wykładowca 

jest nie tylko źródłem wiedzy, ale także wzorem człowieka. Podsumowując, 

można stwierdzić, że na kierunkową sferę osobowości słuchaczy 

swój wpływ wywierają wykładowcy. 

23 Por. T. Nowacki, Dydaktyka wojskowa, Wydawnictwo Obrony Narodowej, Warsza- 

wa 1966, s. 26. 

100

Do cech, którymi powinien się charakteryzować współczesny policjant, 

zaliczyć można: patriotyzm, zdyscyplinowanie, poczucie odpowiedzialności 

i logiczne myślenie. Zajmując się problemem środowiska policyjnego, można 

wnioskować, że środowisko to w bardzo dużym stopniu wpływa na postępowanie 

policjanta w sferze życia codziennego. Dobrym przykładem jest to, iż wybór 

przez nich służby w Policji wynikał z pragnienia spełnienia swoich zainteresowań 

i pasji przybliżających do tego zawodu. 

Ustawa o Policji z 6 kwietnia 1990 r. rozwiązała Milicję Obywatelską 

i utworzyła Policję. Zmiany jakie nastąpiły w 1990 r. spowodowało zaakcentowanie 

funkcji Policji jako instytucji „publicznej użyteczności”, spolegliwego 

instytucjonalnego strażnika i opiekuna. Głównie skupiono się na unormowaniach 

dotyczących funkcjonowania i organizacji Policji jako organu administracji 

państwowej, realizując zadania państwa w dziedzinie ochrony bezpieczeństwa 

i porządku publicznego. Nowe przemiany jakie nastąpiły w latach 90tych 

XX wieku przez Policję, ukazały, że Policja jest bowiem filarem w systemie 

bezpieczeństwa RP, a zarazem jednym z filarów skuteczności administracji 

publicznej. 

Bibliografia 

1. T. Bigo, Prawo administracyjne. Część ogólna (stenogram wykładów uniwersyteckich), 

Lwów 1932. 

2. W. Dawidowicz, Prawo administracyjne, PWN, Warszawa 1987, ISBN 

83-01078-65-0. 

3. S. Harmoszko, Podstawy pedagogiki w kształtowaniu oficerów, Wydawnictwo 

Adam Marszałek, Toruń 2002, ISBN 83-73225-05-6, s. 23-24. 

4. W. Horyń, Środowisko wojskowe a kształtowanie osobowości podchorążych, 

Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2004, ISBN 

83-22925-61-1. 

5. K. Jaskot, Wychowanie w szkole wyższej, PWN, Warszawa 1984, ISBN 

83-01051-94-9. 

101

6. Z. Kosyrz, Wychowanie patriotyczne młodzieży akademickiej, PWN, Warszawa 

1985, ISBN 83-01055-58-8. 

7. J. Łętowski, Prawo administracyjne. Zagadnienia podstawowe, PWN, 

Warszawa 1990, ISBN 83-01093-43-9. 

8. H. Muszyński, Zarys teorii wychowania, PWN, Warszawa 1980. 

9. T. Nowacki, Dydaktyka wojskowa, Wydawnictwo Obrony Narodowej, 

Warszawa 1966. 

10. M. Ossowska, Ethos rycerski i jego odmiany, PWN, Warszawa 2000, 

ISBN 83-01132-77-9. 

11. A. Pawłowski, M. Róg, E. Wiszowaty, Zasady etyki zawodowej policjanta, 

Główna Szkoła Policji, Szczytno 1999, ISBN 83-85703-83-7. 

12. B. Śliwerski, Współczesne teorie i nurty wychowania, Oficyna Wydawnicza 

Impuls, Kraków 1998, ISBN 83-86994-90-8. 

13. R. Tidikis, E. Wiszowaty, G. Kędzierska, W. Pływaczewski, Policja- 

Etyka-Kościół, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Policji w Szczytnie, 

Szczytno 2002, ISBN 83-88450-28-X. 

14. E. Ura, Prawo administracyjne, LexisNexis, Warszawa 2008, ISBN 83- 

73348-18-2. 

15. Ustawa z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji (Dz. U. z 1990 r. Nr 30, 


16. Zarządzenie nr 21 Komendanta Głównego Policji z dnia 20 maja 1993 roku. 

17. Ramowe założenia sytemu dydaktyczno-wychowawczego WSW, Sztab 

Generalny Wojska Polskiego, Warszawa 1995. 

102

Autor jest członkiem Koła Naukowego Administracji Autonomicznym Systemem Bezpieczeń- 

stwa (WSBPiI „Apeiron” w Krakowie) 

TOMASZ DUSZYŃSKI 

Działania administracyjne władz chińskich w Tybecie 

a przestrzeganie praw człowieka 

Praca licencjacka napisana pod kierunkiem prof. Łukasza Trzcińskiego 

Kraków 2009 

Co musicie przeżywać wy, 

skoro ja, ślepy, nie mogę na to patrzeć? 

Tusong 1 

Wstęp 

Zagadnienie związane z łamaniem praw człowieka w Tybecie jest aktualnie 

często poruszane na forum międzynarodowym. Obywatele całego 

świata zastanawiają się, jak to jest możliwe, że w dobie szeroko rozpowszechnianych 

kampanii na rzecz ochrony praw człowieka w cywilizowanych 

rejonach świata dochodzi do spektakularnych i nagminnych przypadków jego 

łamania. Narody całego świata jednoczą się w organizacjach mających stać na 

straży godnego życia ludzi i poszanowania ich praw. Tym bardziej zadziwiające 

jest, że do roku 2008 i słynnych Igrzysk Olimpijskich w Pekinie tak niewiele 

mówiło się o sytuacji w Tybecie. Krwawo tłumione zamieszki w stolicy 

Tybetu Lhasy i prześladowania narodowości tybetańskiej wywołały reakcje 

społeczności międzynarodowej i przyczyniły się do powstania licznych organizacji 

działających na rzecz Tybetu. 

Natura chińsko-tybetańskich relacji jest złożona i nie można zrozumieć 

1 Dwudziestodziewięcioletni niewidomy mnich, który 19 kwietnia 2008 roku odebrał 

sobie życie w klasztorze Amdo Kirti. 

103

tego, co dzieje się w Tybecie bez zapoznania się z historią regionu. Duża 

część obrońców narodu tybetańskiego wie, co dzieje się w Regionie, jednak 

nie wie, dlaczego dochodzi tam do ciągłych starć i zamieszek. Wiele państw 

przyznaje Chinom prawo włączenia Tybetu w skład Chińskiej Republiki Ludowej, 

lecz protestuje przeciwko sposobowi, w jaki władze w Pekinie postępują 

z rdzenną tybetańską ludnością. Większość z nich postępuje w taki sposób 

chcąc zachować dobre stosunki z krajem, który jest dla nich istotnym regionem 

z punktu widzenia gospodarczego. Chiny jednak, wykorzystując niekonsekwencje 

międzynarodowej społeczności, w dalszym ciągu prowadzą wobec 

Tybetu politykę twardej ręki. 

Cały świat obiegają wciąż nowe informacje dotyczące przypadków rażącego 

łamania podstawowych praw człowieka na terenie Tybetu. Duchowy 

przywódca tybetańskich buddystów od pięćdziesięciu lat żyje na wychodźstwie 

w Indiach, gdzie przyczynił się do powstania Tybetańskiego Rządu na 

Uchodźstwie. Dalajlama, jako laureat Pokojowej Nagrody Nobla, apeluje do 

społeczności międzynarodowych i rządów wszystkich państw świata o wsparcie 

Tybetu w dążeniu do poprawy sytuacji w ich kraju. Brutalne akty przemocy, 

jawne łamanie fundamentalnych praw człowieka i lekceważenie apeli 

całego świata przez Rząd w Pekinie, nie doprowadziło jednak do podjęcia 

stanowczych i konsekwentnych działań w obronie Tybetu. 

Celem niniejszej pracy jest opisanie sytuacji narodu tybetańskiego 

w związku z przypadkami brutalnego łamania praw człowieka przez administracje 

Chińską w Tybecie. 

(…) 

Praca składa się z pięciu rozdziałów. 

Pierwszy rozdział zawiera charakterystykę stosunków pomiędzy Chińską 

Republiką Ludową a Tybetem. Uwzględnia on zarówno proces ich kształtowania 

się, jak i obecny wygląd. W celu lepszego zrozumienia sytuacji, jaka panuje 

w Tybecie, istotne jest zapoznanie się z przyczynami problemu i odwołanie się 

do wydarzeń, które doprowadziły do wprowadzenia chińskich rządów w Tybecie. 

Rozdział ten opisuje, w jaki sposób Chiny wprowadzały swoje zwierzchnictwo 

nad Tybetem i jak sprawowały w nim rządy. Drugi podrozdział opisuje 

aktualną sytuację Tybetu z uwzględnieniem wydarzeń, które wpłynęły na zao- 

104

strzenie konfliktów i pogorszenie warunków w jakich aktualnie żyje rdzenna 

ludność tybetańska. 

Drugi rozdział poświęcony jest charakterystyce podstawowych praw człowieka. 

Podzielony jest na dwa podrozdziały, z których pierwszy opisuje prawa 

człowieka, drugi, natomiast charakteryzuje instrumenty prawne dotyczące praw 

człowieka. Rozdział definiuje czym w ogóle są prawa człowieka, zawiera ich 

podział według różnych kategorii oraz wymienia i opisuje najważniejsze międzynarodowe 

dokumenty w tym zakresie. 

W rozdziale trzecim znajduje się charakterystyka problematyki łamania 

praw człowieka w Tybecie. Rozdział zawiera pięć podrozdziałów poświęconych 

różnym zakresom. Pierwszy porusza kwestie prawa do wolności i bezpieczeństwa 

osobistego oraz prawa do uczciwego procesu sądowego. Drugi podrozdział 

mówi o sytuacjach, w których dochodzi do łamania prawa do zrzeszania 

się, prawa do pokojowego gromadzenia się i prawa do życia. Podrozdział 

trzeci odnosi się do prawa do swobodnego przemieszczania się, prawa do udziału 

w publicznym życiu i wolności od tortur. Czwarty podrozdział porusza kwestie 

swobody wyrażania poglądów, prawa do udziału w życiu kulturalnym, prawo 

do wolności myśli, sumienia i wyznania. Ostatni podrozdział mówi o wolności 

wyznania oraz swobodzie wyrażania poglądów. 

Rozdział czwarty opisuje postawy państw świata i organizacji wobec łamania 

praw człowieka w Tybecie. Ponieważ wzrosło zainteresowanie sprawami 

praw człowieka w Tybecie na forum międzynarodowym wiele organizacji oraz 

rządów zabiera głos w tej kwestii i wzywa Chiny do przestrzegania przepisów. 

Do organizacji postulujących na rzecz Tybetu należą: Amnesty International, 

Helsińska Fundacja Praw Człowieka w ramach Międzynarodowej Helsińskiej 

Federacji Praw Człowieka (IHF), Human Rights Watch (HRW), Tibet Information 

Network (TIN), International Tibet Support Network (ITSN). Ponieważ 

wiele państw świata i organizacji rządowych wypowiedziało się w sprawie Tybetu, 

niemożliwe byłoby przytoczenie stanowisk i działań wszystkich, dlatego 

też w rozdziale przedstawiam jedynie 5 z nich: Chiny, Polskę, USA, Unię Europejską 

oraz Organizacje Narodów Zjednoczonych. 

Ostatni rozdział zawiera prognozy możliwego rozwoju sytuacji w Tybecie. 

Problem łamania praw człowieka w Tybecie nie jest kwestią zamkniętą, a zwa- 

105

zywszy na konsekwentną politykę administracji chińskiej sytuacja może się 

rozwijać w różnych kierunkach. Duży wpływ na dalsze losy Tybetu ma społeczność 

międzynarodowa i postawa organizacji międzynarodowych oraz rządów 

państw dysponujących odpowiednimi środkami nacisku mogącymi zmusić 

Pekin do uznania międzynarodowych standardów praw człowieka i przestrzegania 

ich. 

1. Rządy Chińskiej Republiki Ludowej w Tybecie 

Historia chińsko-tybetańskich relacji 

Ludność tybetańska wywodzi się z plemion wędrownych Azji Środkowej, 

które osiedliły się na Wyżynie Tybetańskiej około V wieku n.e. W IX 

wieku doszło do podziału państwa na szereg niezależnych księstw feudalnych. 

Do ponownego zjednoczenia Tybetu doszło w XIII wieku pod berłem dynastii 

Yuan i został on ustanowiony chińskim lennem. Dopiero po upadku dynastii 

Yuan, Tybet zyskał niezależność. Kraj posiada własną flagę i godło, a jego stolica 

znajduje się w Lhasie. 

(…) 

Tybet był krajem nieprzyjaznym cudzoziemcom i zarówno Wielka Brytania, 

jak i Rosja podejmowały wiele prób przeniknięcia przez jego granice. 

W XIX i XX wieku obawiając się potencjalnych rosyjskich wpływów 

w Tybecie, Brytyjczycy zaatakowali Tybet i dokonali rzezi mieszkańców. 

Wydarzenia zaowocowały podpisaniem brytyjsko-tybetańskiej umowy handlowej. 

Traktat, który podpisali Chińczycy z Brytyjczykami, zobowiązywał 

ich do „utrzymania jedności w Tybecie”. Wynikły stąd dążenia Chin do zacieśnienia 

kontroli nad Tybetem. W skutek militarnych działań Chińskich na 

terenie Tybetu, XIII Dalajlama musiał szukać schronienia w Indiach. 

W związku z upadkiem Cesarstwa chińskiego, Tybetańczycy zdecydowali się 

na wypowiedzenie Chinom wojny. W 1913 roku powracający do kraju Dalajlama 

proklamował niepodległość Tybetu. Na mocy trójstronnego porozumienia 

pomiędzy Chinami, Tybetem i Wielką Brytanią zawartego 3 lipca 

1914 roku, Chiny zostały suzerenem Tybetu. Zastrzeżono jednak, iż muszą 

one uznać wewnętrzną autonomię Tybetu. Traktat niniejszy nie został jednak 

nigdy ratyfikowany przez Chińską stronę. Tybet, nie mający rozwiniętej 

106

siły gospodarczej, ponownie skupił wewnętrzne sprawy wokół środowiska 

klasztornego. Po I wojnie światowej nastąpiła ponowna izolacja kraju. 

W roku 1951 Chińska Armia Ludowo-Wyzwoleńcza wkroczyła do 

Tybetu zajmując kraj i zmuszając do przyjęcia siedemnastopunktowej „Ugody 

w sprawie pokojowego wyzwolenia”. Oficjalnie zarząd nad regionem sprawowali 

w dalszym ciągu Dalajlama XIV i Panczenlama, jednak władze chińskie 

sprawowały kontrolę w zakresie wojskowości, spraw zagranicznych, finansów 

i edukacji. Ugoda ta gwarantowała Tybetańczykom „regionalną autonomię”, 

poszanowanie „wierzeń, tradycji i obyczajów”, ochronę klasztorów 2 . 

Strona chińska nie starała się przestrzegać postanowień zawartych w podpisanym 

porozumieniu i stopniowo ograniczała władze wewnętrzne Tybetu narzucając 

swoje decyzje. Centralny Tybet, początkowo traktowany łagodniej niż 

pozostała część kraju, zaczął przejawiać coraz silniejsze tendencje antychińskie, 

które wiązały się bezpośrednio z krwawymi represjami na Tybetańczykach 

w pozostałych częściach kraju. Po ośmiu latach wzrastającego 

ucisku wybuchło Powstanie Tybetańskie, którego konsekwencją była przymusowa 

emigracja Dalajlamy XIV do Indii, gdzie został założony Tybetański 

Rząd na Uchodźstwie. 

Zaczęto tworzyć tybetańskie osiedla na terenach Indii i w Nepalu, powstały 

tam szkoły, uniwersytety, szpitale, wioski dziecięce, warsztaty, osady 

rolnicze, jak również organizacje pozarządowe. Dalajlama przekazał znaczną 

część władzy nowopowstałym instytucjom demokratycznym, przyczyniając 

się tym samym do powstania najlepiej zorganizowanego społeczeństwa na 

uchodźstwie. Obecnie, w dalszym ciągu, nie jest możliwy powrót Dalajlamy 

do Tybetu. 

(…) 

Tybet współcześnie 

Igrzyska Olimpijskie w Pekinie przyczyniły się do wzrostu zainteresowania 

kwestiami Tybetu. Olimpijski rok 2008 naznaczony był protestami przeciwko 

uciskowi Regionu przez władze w Pekinie, które przyjęły postać mani- 

2 http://www.hfhrpol.waw.pl/Tybet/ (30.08.2009). 

107

festacji pod ambasadami Chińskimi na całym świecie. Doszło również do 

wzrostu zamieszek w stolicy Tybetu, Lhasi, które były krwawo tłumione przez 

chińskie siły zbrojne. Gniew i frustracja Tybetańczyków wywołana uciskiem, 

w końcu doprowadziły do masowych wystąpień i protestów. Błahe incydenty 

wyzwalały tłumione emocje powodujące wybuchy buntu, które prowadziły do 

eskalacji przemocy. Starcia w okręgu Rebgong zaowocowały ofiarami śmiertelnymi 

wśród aresztowanych Tybetańczyków, co wzmogło fale protestów 

i doprowadziło do nowych starć. Masakrze zapobiegła interwencja opata klasztoru, 

która wpłynęła na wyciszenie nastrojów. W całym regionie dochodziło do 

wystąpień i protestów zarówno mnichów, jak i świeckiego społeczeństwa Tybetu. 

Nastroje buntownicze w miastach wzmagały informacje mówiące, iż 

uwięzieni w klasztorach mnisi protestują poprzez przebijanie się nożami i samopodpalanie. 

(…) 

Obecnie władze chińskie stosują wobec Tybetu w dalszym ciągu politykę 

twardej ręki. Wciąż prowadzone są ścisłe kontrole policyjne i przymusowe 

przesiedlenia ludności chłopskiej do zwartych zabudów terenów miejskich. 

Powoduje to pogłębianie się marginalizacji rdzennego społeczeństwa Tybetańskiego, 

wypieranego przez osadników spoza granic Regionu napływających do 

Tybetu wraz z rozwojem gospodarczym i subwencjami państwowymi. Rozgoryczeni 

Tybetańczycy w najbliższych latach najprawdopodobniej będą ponawiać 

próby buntu, co przyczyni się jeszcze do zaostrzenia konfliktu. 

2. Prawa człowieka 

Podstawowe prawa człowieka 

O prawach i wolnościach człowieka mówi się w odniesieniu do jego stosunku 

z państwem, a nie wówczas, kiedy zachodzą relacje między ludźmi. Dodatkowym 

zastrzeżeniem, w odniesieniu do praw człowieka, jest zaklasyfikowanie 

ich do praw indywidualnych ludzi, a nie zbiorowości. Nie jest więc 

prawidłowe mówienie o prawach człowieka w odniesieniu do mniejszości narodowych, 

lecz mogą one mieć zastosowanie w przypadku osób należących do 

nich. Prawa człowieka mają zastosowanie do pojedynczych osób, a nie do całych 

grup. Prawa człowieka chronią go w relacjach z państwem od poniżenia, 

108

upokorzenia oraz nieludzkiego traktowania 3 . Prawa człowieka dzieli się na 

dwie grupy według Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka 4 : 

� prawa materialne, 

� prawa proceduralne. 

Prawami materialnymi nazywa się konkretne prawa i wolności, które 

przysługują człowiekowi: wolność słowa, wolność wyznania, wolność wyboru 

miejsca pobytu, prawo do nauki itd. 

Prawa proceduralne są dostępnymi dla człowieka sposobami działania 

i powiązane z nimi instytucje, które umożliwiają wyegzekwowanie od rządzących 

przestrzeganie wolności i realizowanie praw. Podział powyższych praw 

może mieć charakter płynny w zależności od sytuacji. 

(…) 

3. Prawa człowieka w Tybecie 

Zdaniem Komunistycznej Partii Chin, Tybetańczycy zostali przez nich 

wyzwoleni z „kajdan niewolnictwa” i obdarowani szczęściem i dobrobytem. 

W rzeczywistości, w Tybecie ograniczone jest korzystanie z praw wolności religii, 

wypowiedzi i zgromadzeń. Na skutek tych ograniczeń wielu Tybetańczyków 

osadzonych jest w więzieniach z powodu prób pokojowego korzystania 

z fundamentalnych praw człowieka. Wielu obywateli Tybetu próbuje przedostawać 

się przez Nepal do Indii. Znaczną część uchodźców stanowią dzieci 

wysyłane do tybetańskich szkół na terytorium Indii. Kolejną emigrującą grupą 

społeczną są mnisi i mniszki, chcący kontynuować religijną naukę. Do zadań 

Chińskiej Zbrojnej Policji Ludowej należy m.in. ochrona granic i patrolowanie 

przejść w Tybecie. Znane są liczne incydenty związane z użyciem broni przez 

chińskie wojska w stosunku do tybetańskich emigrantów złapanych na granicy. 

Powszechna Deklaracja Praw Człowieka gwarantuje każdemu prawo do 

opuszczenia dowolnego kraju, w tym własnego, jak również prawo do powrotu 

do swojego kraju. Podstawowe Zasady ONZ w sprawie Stosowania Siły i Broni 

Palnej przez Funkcjonariuszy Publicznych ograniczają możliwości użycia 

3 A. Paszko, Prawa człowieka. Wybór, BiblioTheca – Wojewódzka Biblioteka Publiczna, 

Kraków 2005, ISBN 83-60100-10-1, s. 7. 

4 http://www.hfhrpol.waw.pl/Nprogram15.html (30.08.2009). 

109

oni palnej przez funkcjonariuszy publicznych do sytuacji związanych z koniecznością 

samoobrony lub obrony przed groźbą śmierci lub poważnego 

uszkodzenia ciała. Dodatkowym obostrzeniem, w wyżej wymienionej sytuacji, 

jest brak skuteczności mniej radykalnych środków w osiągnięciu celu. Użycie 

broni z zamiarem zabicia jest dopuszczalne tylko wówczas, jeśli jest to nieuniknione, 

aby zachować życie 5 . 

Prawo do wolności i bezpieczeństwa osobistego, 

prawo do uczciwego procesu sądowego 

Wielu zatrzymanych, w skutek zamieszek w roku 2008, Tybetańczyków 

oczekuje dopiero na wyroki, a znaczna część z nich została skazana na wieloletnie 

więzienia. Zatrzymani mnisi przed procesami zostają poddani torturom 

i są reprezentowani przez obrońców wyznaczonych przez władze. Oskarżeni są 

odcięci od świata zewnętrznego, a ich rodziny nie mają dostępu do informacji 

na temat tego, co się z nimi dzieje. Na uwagę zasługuje fakt, iż w ostatnich latach, 

pomimo problemów jakie na siebie ściągają, niektórzy chińscy adwokaci 

decydują się podejmować obrony praw człowieka i obywatela w sprawach Tybetańskich 

więźniów. Grupa adwokatów chińskich staje w obronie wolności 

słowa i sumienia, równości rasowej, praw pracowniczych i mniejszości, prawa 

do informacji, uczestnictwa w procesach oraz jasności stosowanych procedur. 

Władze chińskie konsekwentnie stosują wobec nich metody zastraszania i pozbawiania 

przywilejów łącznie z prawami wykonywania zawodu. Niewykształcona, 

biedna i zepchnięta na margines społeczność tybetańska w znacznej 

mierze nie posiada informacji, jak dochodzić i bronić swoich praw. Władze 

chińskie zastraszając adwokatów i samych oskarżonych powodują, że niewiele 

z osób, które mogłyby stanąć w obronie praw Tybetańczyków, decyduje się to 

robić, bojąc się konsekwencji 6 . Przed procesami, adwokatom, którzy bronią 

oskarżonych Tybetańczyków z własnej woli, a nie zostali wyznaczeni do tej 

funkcji z urzędu, ogranicza się kontakt z klientem i utrudnia lub wręcz uniemożliwia 

wgląd do dokumentacji procesowej. Postępowanie takie utrudnia 

5 http://amnesty.org.pl/index.php?id=72&tx_ttnews[tt_news]=4910&cHash=88892bc 

84c (30.08.2009). 

6 http://www.hfhrpol.waw.pl/Tybet/raport.php?raport_id=973 (30.08.2009). 

110

pracę obrońcom i powoduje, że nie są oni w stanie dokładnie zapoznać się 

z dowodami w sprawie i zeznaniami świadków 7 . Oskarżonym Tybetańczykom, 

w prowadzonych przeciwko nim procesach, odmawia się prawa do uczciwego 

procesu i skutecznej obrony. Najczęściej nie informuje się rodzin, obrońców, 

opinii publicznej i międzynarodowej o jakichkolwiek szczegółach związanych 

z procesami. Często sami oskarżeni nie mają pełnej jasności, jakie zarzuty się 

im stawia. Jeśli jednak władze chińskie zezwolą na udzielanie jakichkolwiek 

informacji są one niepełne, lakoniczne i czasem zafałszowane. Wyjątkiem od 

powyższej reguły postępowania był proces prowadzony przeciwko pracownikom 

pozarządowych organizacji, którzy zostali skazani na dożywocie za przekazywanie 

informacji współpracownikom Dalajlamy. Ujawnienie informacji 

związanych z tym procesem miało charakter ostrzeżenia dla wszystkich, którzy 

mogliby informować opinię międzynarodową o szczegółach wydarzeń wewnątrz 

kraju. 

W związku z tym, iż w Tybecie interesy urzędników często są ważniejsze, 

niż prawo, sprawy karne stają się farsą. Fabrykowane są fakty, zazwyczaj upublicznia 

się wydarzenia o niewielkim znaczeniu, a wycisza te istotniejsze. Procesy 

służą raczej do wyrównywania prywatnych porachunków, a nie do wymierzania 

faktycznej sprawiedliwości, dlatego znaczna część spraw jest spreparowana, 

a oskarżeni wmanewrowani w okoliczności. Przyjęta przez władze 

polityka wobec Regionu sprawia, iż w sprawach zapadają najsurowsze wyroki. 

Zazwyczaj procesy dotyczą osób oskarżonych o sprzeniewierzanie się władzy 

lub o wywrotowe działalności, natomiast za drobne kradzieże rzadko złodzieje 

zostają ukarani. 

Prawo do zrzeszania się, prawo do pokojowego gromadzenia się, 

prawo do życia 

Ludowa Policja Zbrojna stosuje brutalną przemoc nawet wobec pokojowo 

manifestujących mnichów, czy obywateli tybetańskich. Liczne są również 

przypadki masowych aresztowań dokonywanych wśród Tybetańczyków i brutalne 

pobicia zatrzymanych. Znamienny jest przypadek skatowania przez 


111

funkcjonariuszy grupy 50 mnichów protestujących przeciwko pobiciu jednego 

z nich 8 . Wszystkie działania podejmowane przez władze chińskie mają, według 

nich, na celu przede wszystkim ochronę stabilizacji społecznej i dbanie 

o podstawowe interesy obywateli. W odniesieniu do Tybetańczyków stosuje 

się politykę karania z najwyższą surowością osób rozpowszechniających treści 

o charakterze reakcyjnym, wznoszących buntownicze slogany, organizatorów 

nielegalnych demonstracji, czy chociażby posiadających flagę narodową Tybetu 

9 . Często nie wiadomo, jakie zarzuty postawiono osobom skazanym przez 

Chińskie sądy, ani nawet jakie wyroki otrzymali. Powodem uwięzienia mogło 

być równie dobrze pomaganie więźniom politycznym poprzez przynoszenie im 

jedzenia do więzienia, udzielanie skazańcom schronienia po zwolnieniu z więzienia 

lub nawet wypowiedzenie hasła „wolny Tybet” pod wpływem alkoholu. 

Protesty Tybetańczyków przeciwko ograniczeniom swobody w ich kraju 

często przyjmują gwałtowny charakter, chociaż planowane są jako pokojowe 

manifestacje. (…) Szczególnie krwawe zamieszki wybuchły w Tybecie 

w marcu 2008 roku. Siły policyjne i wojskowe tłumiące zamieszki strzelają 

często na oślep do demonstrantów, brutalnie biją uczestników manifestacji, 

stosują drastyczne środki prewencyjne. W skutek protestów obywatele tybetańscy 

ścigani są listami gończymi, dokonuje się masowych zatrzymań i niespodziewanych 

aresztowań. Setki osób uznaje się za zaginione w niewyjaśnionych 

okolicznościach, a władze odmawiają informacji o miejscu przetrzymywania 

więźniów. Aresztantów poddaje się torturom w celu wydobycia oczekiwanych 

zeznań i zmusza do przyznawania się do „popełnionych” czynów. 

W społeczeństwie buddyjskim, w którym do tej pory samobójstwo uważane 

było za czyn haniebny, wzrosła liczba przypadków odebrania sobie życia, 

zwłaszcza przez protestujących mnichów, którzy targają się na własne życie, 

aby zwrócić uwagę świata na problemy Tybetu lub chcąc zaprotestować przeciwko 

przemocy, która dotyka ich współbraci i rodaków. W otoczonych kordonami 

policyjnymi świątyniach i dzielnicach panuje głód i choroby. Rodzinom 

odbiera się zwłoki zabitych, nie pozwalając pochować swoich bliskich. 

Po wszystkich zrywach protestacyjnych władze chińskie dokonują czystek 



112

urzędników tybetańskich pracujących na danym terenie i rozpoczynają kampanie 

reedukacyjne wśród dyskryminowanego i nękanego społeczeństwa. 

Prawo do swobodnego przemieszczania się, prawo do udziału 

w publicznym życiu, wolność od tortur 

Ograniczenie swobody we własnym kraju dotknęło Tybetańczyków nawet, 

podczas gdy sztafeta znicza olimpijskiego przebiegała przez ich stolicę. 

Nie było im wolno wówczas nie tylko przyglądać się niesieniu znicza olimpijskiego, 

lecz nawet opuszczać własnych domów bez specjalnych przepustek. 

Ponieważ władze boją się zgromadzeń duchownych i wiernych, odwoływane 

są święta buddyjskie, a nawet zwykłe festyny ludowe. W okresie zbliżających 

się igrzysk, pozbywano się Tybetańczyków ze wszystkich publicznych miejsc 

takich jak, chociażby szkoły czy uczelnie lub nawet tych, pracujących na dworze. 

Uczniowie wysłani zostali na przymusowe wakacje do swoich domów, 

a pracownicy studiów tybetańskich na nieoczekiwane, przewlekłe urlopy. Tybetańczycy 

nie mogą w sposób swobodny opuszczać swojego kraju, co jest 

sprzeczne z prawami człowieka. Każdy obywatel musi mieć swobodę 

w opuszczaniu dowolnego kraju w tym swojego, jak również swobodę wjeżdżania 

do własnego kraju. 

(…) 

Dążenia niepodległościowe lub, chociażby próby protestu przeciwko władzy 

Chińskiej, kończą się zawsze dla Tybetańczyków brutalnym odwetem, represjami 

i zaostrzeniem dotychczasowej polityki. (…) Wyroki zawsze są wysokie, 

a więzienia ciężkie. Zatrzymani są torturowani i brutalnie bici podczas 

przesłuchań, a przyznania się do winy podpisywane są pod przymusem. Jednym 

z bardziej wstrząsających wydarzeń było zatrzymanie grupki dzieci podejrzanych 

o wymalowanie na murach szkoły haseł niepodległościowych. Policja 

więziła ich i katowała, aby wydobyć zeznania nie zważając na wiek 

oskarżonych ani na rzeczywistą winę. Wszystkie działania niepodległościowe 

kończą się w Tybecie rzezią protestujących, ściągnięciem tysięcy żołnierzy 

w niespokojne rejony, przeprowadzeniem czystki lokalnych władz, jak również 

przeprowadzeniem długiej, brutalnej edukacji patriotycznej, która dla lepszego 

efektu wzbogacana jest o nagłe egzekucje. 

113

Swoboda wyrażania poglądów, prawo do udziału w życiu kulturalnym, 

prawo do wolności myśli, sumienia i wyznania 

Wolność słowa w Tybecie jest drastycznie ograniczana. Nie tylko osoby 

na stanowiskach państwowych nie mogą swobodnie wypowiadać się na tematy 

polityczne i religijne, lecz również dziennikarze, a nawet zwykli obywatele. 

(…) Za ujawnianie szczegółów dotyczących torturowania więźniów, rodziny 

ofiar są represjonowane, a informacje pojawiające się na portalach internetowych 

blokowane i usuwane. Członków rodzin osadza się w aresztach domowych 

i pozbawia należnych im świadczeń. Podejrzanych o ujawnianie informacji, 

dotyczących bestialskiego traktowania więźniów, zatrzymują przedstawiciele 

władz, po czym znikają oni bez śladu 10 . Ograniczany w Tybecie jest 

również dostęp do usług telefonicznych. Aktualnie na terytorium Regionu nie 

działają żadne sieci komórkowe ani też Internet. Nie można się dodzwonić do 

żadnego regionu Tybetu z zagranicy, a niektóre portale internetowe zostały 

zlikwidowane. Oficjalnie wszystkie te ograniczenia spowodowane są koniecznością 

„przebudowy” portali, jak również „przeglądu” sieci telefonicznych 11 . 

Wszystkie partyjne stacje telewizyjne, czy gazety kontrolowane są przez 

władze Chińskie stąd też oczywistym jest fakt, iż podają one tylko oficjalne informacje. 

Po zamieszkach telewizje pokazują wyłącznie sceny, w których to 

Tybetańczycy biją niewinnych Hanów lub Chińczyków. Przemilczane są natomiast 

informacje, iż pokazywane ofiary zazwyczaj są wyłapanymi przez osaczony 

tłum tajnymi agentami chińskich sił zbrojnych. (…) Oprócz podawania 

wyselekcjonowanych informacji, Chińskie media preparują również odpowiednio 

niektóre relacje. W przypadku zamieszek, w których podpalano i niszczono 

chińskie sklepy, media podawały dodatkowo informacje o rzekomych 

kradzieżach towarów na szeroką skale, co byłoby sprzeczne z duchem protestu. 

Często podawano również informacje o rzekomych brutalnych, a często 

śmiertelnych pobiciach Chińczyków przez protestujący tłum Tybetańczyków. 

Wiadomości te nie są poparte żadnymi konkretnymi dowodami i stanowią próbę 

manipulacji opinią publiczną w celu wywołania w narodzie chińskim niechęci 

do mniejszości tybetańskiej, jak również mające usprawiedliwić brutalne 



114

traktowanie demonstrantów przez siły policyjne. Media pokazywały dobrze 

wyselekcjonowane obrazy z tybetańskich protestów lub fałszywe wizerunki 

krwawo rozprawiających się obywateli Regionu z niewinnymi i bezbronnymi 

Chińczykami. Winą za wszelkie zamieszki na ulicach Tybetu chińskie media 

obarczają Dalajlamę, który według ich powtarzających się relacji, uknuł, zaplanował 

i zorganizował większość z protestów. Pokazywano również w trakcie 

relacji z większych zamieszek wypowiedzi Tybetańczyków potępiających 

podpalenia, chociaż właściwie podpisy zamieszczane pod ich relacjami nie były 

w zupełności zgodne z tym co mówili. 

W czerwcu 2009 roku chińskie władze wydały nakaz demontażu anten satelitarnych 

w bardziej newralgicznych rejonach Tybetu. Ma to na celu uniemożliwienie 

obywatelom Regionu słuchanie audycji nadawanych w języku tybetańskim 

przez niezależne rozgłośnie Radio Wolna Azja (RFA) oraz Głos 

Ameryki (VOA). W miejsce odciętych anten satelitarnych montowane są kable 

dające możliwość odbierania tylko oficjalnie zaaprobowanych stacji, w których 

informacje podawane odbiorcom są odpowiednio wyselekcjonowane. Obraz 

Tybetańczyków kreowany przez chińskie media od czasów, gdy przejęli 

oni kontrolę nad Regionem, jest nie tylko niekorzystny, ale wręcz obraźliwy. 

Typowy obywatel Tybetu jest, według powszechnie kreowanego wizerunku, 

dziki, śniady i wysmarowany tłuszczem. Są to barbarzyńcy wyczekujący na 

przyjście cywilizacji, której pierwsze oznaki wnieśli do Regionu Chińczycy. 

W administracji i gospodarce Tybetu obowiązuje język mandaryński, dlatego 

ich rodzimy język traci na znaczeniu. Aby móc konkurować na rynku 

pracy z osadnikami pochodzenia chińskiego Tybetańczycy muszą posługiwać 

się językiem mandaryńskim. Dodatkowym problemem w kwestii zaniku języka 

tradycyjnego, jest dla społeczeństwa Regionu brak nauczania tybetańskiego 

w szkołach na właściwym poziomie. (…) W literaturze tybetańskiej 

cenzurowane są fragmenty odwołujące się do krytyki panującego systemu, 

manifestujące przywiązanie do duchowego przywódcy Dalajlamy, czy też nawoływanie 

do przyznania większej wolności. Odwoływanie się do opisów naturalnego 

środowiska Regionu lub sławienie ikon kulturalnych, a nawet już 

samo pisanie o Tybecie jest uznawane przez społeczeństwo tybetańskie za wy- 

115

az oddania i wierności dla tożsamości narodowej 12 . 

Wolność wyznania, swoboda wyrażania poglądów 

Prawo do swobodnego wyznawania swoich wierzeń religijnych jest 

w Tybecie szczególnie mocno ograniczane, a postępowanie wbrew zakazom 

lub nakazom w tej kwestii, brutalnie karane. Na terytorium Tybetu rozpowszechniane 

są plakaty zawierające wykaz określający „Dwadzieścia trzy rodzaje 

nielegalnej działalności religijnej”. Za nielegalne władze chińskie uznały: 

zmuszanie do wyznawania religii, zmuszanie do obchodzenia ramadanu, 

zakładanie prywatnych szkół w celu studiowania pism religijnych, udzielanie 

małżeństw w tradycyjny sposób, zachęcanie uczniów do udziału w ceremoniach 

religijnych, zakłócanie życia społecznego tradycyjnymi praktykami, odbywanie 

niezaakceptowanych przez władze pielgrzymek, pobieranie podatków 

i opłat religijnych, budowanie nowych świątyń bez zezwolenia, organizowanie 

lub umożliwianie prowadzenia działalności religijnej bez zgody rządu, organizowanie 

wydarzeń o charakterze religijnym poza wyznaczonymi miejscami, 

drukowanie i rozpowszechnianie propagandy religijnej, przyjmowanie datków 

z zagranicy, prowadzenie działalności religijnej za granicą, samowolne rekrutowanie 

wiernych, atakowanie patriotycznych wyznawców, infiltracja zagranicznych 

elementów religijnych, spory i kłótnie w łonie religii, promowanie 

sekt, głoszenie poglądów sprzecznych z wersją oficjalną, organizowanie demonstracji 

i protestów, zakładanie kontrrewolucyjnych organizacji, wszelkie 

inne działania zakłócające porządek społeczny 13 . 

Znane są przypadki prześladowań Tybetańczyków, którzy cierpieli na 

skutek przywiązania do religii buddyjskiej, którą za wszelką cenę chcą wyplenić 

z Regionu Chińczycy. 

Na karę śmierci został skazany, między innymi uczeń Dalajlamy Lobsang 

Dhondupa, którego stracono w 2003 roku. Rząd w Pekinie obawiał się jego 

wpływu na ludność Tybetańską, a w konsekwencji utraty kontroli w Regionie. 

Idea, którą głosił, a której obawiali się rządzący, opierała się na działaniu bez 

użycia przemocy i ochronie środowiska naturalnego Tybetu. Odwoływał się 



116

przy tym do poglądów głoszonych przez swojego nauczyciela, co w sposób 

szczególny niepokoiło Chińskie władze obawiające się wciąż wpływu duchowego 

przywódcy 14 . Kolejny popularny nauczyciel buddyjski i społeczny działacz 

Tenzin Delek również został skazany na karę śmierci, pomimo głośnych 

protestów międzynarodowych organizacji ochrony praw człowieka, a nawet 

interwencji Amnesty International, która domagała się ponownego procesu. Po 

dwóch latach od wydania wyroku sąd zmienił wyrok Tenzina z kary śmierci na 

dożywocie wraz z dożywotnim pozbawieniem praw obywatelskich. 

Najsłynniejszą sprawą związaną z prześladowaniami buddystów w Tybecie 

jest uprowadzenie przez władze Chińskie sześcioletniego chłopca Gedhuna 

Czokji Nimy, którego wskazał w maju 1995 roku Dalajlama na następcę Panczenlamy 

15 . Trzy dni po tym jak duchowy przywódca Tybetańczyków uznał 

chłopca za inkarnację X Panczenlamy chłopiec został uprowadzony z rodzinnej 

wioski wraz z rodzicami i od tej pory słuch o nim zaginął. Rząd Chiński 

uznał za bezprawne wyznaczenie nowego Panczenlamy przez Dalajlamę, którego 

autorytet zarówno religijny, jak i polityczny ciągle podważa. Ogłosili 

własnego następcę, a prawowitego Panczenlamę osadzili w więzieniu, którego 

lokalizacja jest nieznana. Takie postępowanie wywołało fale protestów wśród 

społeczeństwa tybetańskiego. Osoba Panczenlamy jest dla Tybetańskich buddystów 

niezwykle istotna, gdyż po śmierci Dalajlamy, to on wskazuje jego następcę. 

W związku z tym, iż wybrany przez chiński rząd Panczenlama będzie 

podatny na ich wpływy wybór nowego duchowego przywódcy Tybetańczyków 

będzie uzależniony od woli Pekinu. W taki sposób Chińczycy mogą rozwiązać 

trapiący ich od wielu lat problem związany z brakiem uległości Tybetańskiego 

przywódcy duchowego. XI Panczenlama pozostaje w areszcie od 1995 roku, 

pomimo protestów i apeli wielu rządów, ONZ, organizacji międzyrządowych 

i międzynarodowych organizacji praw człowieka. Chiny odmawiają udzielenia 

informacji o miejscu ich przetrzymywania i nie pozwalają żadnym niezależnym 

obserwatorom na kontakt z więźniami. Podejrzewa się, że chłopiec poddawany 

jest intensywnej indoktrynacji i, po ewentualnym uwolnieniu, będzie 

wspierał politykę rządu Chińskiego wobec swojego narodu. Istnieje tylko jed- 


15 http://panczenlama.pl/ (30.08.2009). 

117

na fotografia zaginionego sześcioletniego XI Panczenlamy, która jest dla Tybetańczyków 

przedmiotem kultu, a jej posiadanie jest karane wiezieniem lub 

wysłaniem do obozów pracy. 

Protesty duchownych buddyjskich przeciwko restrykcjom, jakie nakładane 

są na Tybetańczyków w kwestii religii, sprowadzają na nich nowe fale represji. 

Liczne były przypadki zmuszania mnichów i mniszek do deklarowania 

lojalności wobec Chin i potępiania prawowitego duchowego przywódcy Tybetu 

Dalajlamy. Do dnia dzisiejszego za posiadanie i wystawianie na publiczny 

widok wizerunku Dalajlamy grożą poważne konsekwencje. Władze chińskie 

utworzyły grupy robocze, komitety demokratycznego zarządzania oraz lokalne 

biura do spraw religii w celu nadzorowania działalności klasztorów. Wprowadzone 

zostały obostrzenia dotyczące wieku duchownych i ich liczby. Wysyłanie 

na emeryturę sześćdziesięcioletnich mnichów, które wprowadzono w Tybecie, 

jest sprzeczne z tradycją religii, w której starzy mnisi są wychowawcami, 

nauczycielami, mistrzami rytuałów i medytacji. Dodatkowo, w zakresie 

szkolnictwa, wprowadzono nową ideologię ateizacji Tybetańczyków, na podstawie 

której uczy się, że buddyzm jest przeszkodą dla postępu i świadczy 

o zacofaniu społeczeństwa. Duchowy przywódca Tybetańczyków, Dalajlama 

przebywa od roku 1959 na wychodźstwie w Indiach, jednak nieustannie podejmuje 

mediacje ze stroną Chińską w sprawie poszerzenia autonomii Tybetu. 

(…) Aby złamać ducha narodu tybetańskiego, władze chińskie starają się 

umniejszyć wpływ charyzmatycznego Dalajlamy na postawy wiernych. Dalajlama 

jest niekwestionowanym autorytetem w sprawach obrony praw człowieka 

nie tylko w Tybecie, lecz również na całym świecie. Trudno rozdzielić, 

w odniesieniu do Tybetu, sprawy wolności narodu od spraw wolności religii. 

Wynika to z faktu, iż dla Tybetańczyków przywódca narodu jest również 

przywódcą duchowym, co nierozerwalnie wiąże ze sobą te dwie kwestie. Dalajlama, 

chcąc umniejszyć represje, jakim poddawani są jego rodacy, z powodu 

dążeń niepodległościowych sam zrezygnował z politycznego przywództwa 

na rzecz duchowego. Strategia rozmów z Chinami została złagodzona 

i nie poruszane są w nich sprawy niepodległościowe Tybetu, lecz jedynie 

szeroko rozumianej autonomii narodu. Pomimo sześćdziesięciu lat przebywania 

na wychodźstwie, Dalajlama jest w dalszym ciągu dla tybetańskich 

118

uddystów niekwestionowanym przywódcą i autorytetem. (…) Według opinii 

niektórych specjalistów, Chiny obawiają się śmierci obecnego Dalajlamy, gdyż 

zdają sobie sprawę, jakie wywoła to następstwa w Tybecie. Społeczność buddyjska, 

wraz ze śmiercią obecnego przywódcy, straci nadzieje na jego powrót 

do kraju, co z dużym prawdopodobieństwem wywoła zamieszki na skale jakiej 

do tej pory w Tybecie nie było. Polityka dyskredytacji Dalajlamy w oczach 

wiernych nie przynosi pożądanych rezultatów i w dalszym ciągu jest on kochany 

i czczony w Tybecie. Jego nauka wciąż wpływa na postępowanie wiernych, 

a jego postawa i nieustające dążenie do poprawy sytuacji człowieka 

w Tybecie wywołuje szacunek wśród społeczności międzynarodowej. 

(…) 

Wnioski 

Administracja chińska w Tybecie przyniosła obywatelom tego kraju wiele 

nieszczęść. Na porządku dziennym dochodzi do łamania fundamentalnych 

praw człowieka i prześladowania rdzennej ludności. Prawowity rząd Tybetu 

i duchowy przywódca Dalajlama od pięćdziesięciu lat znajdują się poza granicami 

kraju i nie mogą do niego powrócić w dalszym ciągu. Pomimo apeli społeczności 

międzynarodowej, rząd chiński odmawia zmiany polityki w stosunku 

do Tybetu uważając to, co się tam dzieje, za sprawę wewnętrzną ChRL. Organizacje 

zajmujące się działalnością na rzecz ochrony praw człowieka alarmują 

opinię międzynarodową i wzywają do podjęcia działań. Chiny są jednak zbyt 

ważnym partnerem handlowym wielu krajów na całym świecie, aby chciały 

one ryzykować zerwanie stosunków poprzez stanowcze żądania w tym zakresie. 

Tybet przez kilkadziesiąt ostatnich lat cierpiał na skutek drastycznej polityki 

mającej doprowadzić społeczeństwo kraju do uległości wobec narzuconych 

rządów. Wiele z pokojowych manifestacji na rzecz uznania autonomii 

kraju, bądź wyrażająca poparcie dla Dalajlamy, zostało brutalnie stłumionych. 

Liczba żołnierzy chińskich stacjonujących na terytorium Tybetu (zwłaszcza 

w okresach zwiększonego ryzyka manifestacji) jest niemal równa z liczą Tybetańczyków. 

Do manifestantów strzela się, stosuje się brutalną przemoc i aresztuje. 

Więźniowie przetrzymywani są w strasznych warunkach, są torturowani, 

119

ici i wymusza się na nich przyznanie się do winy. Część z nich znika w tajemniczych 

okolicznościach i odmawia się rodzinom udzielenia informacji na 

temat miejsca ich pobytu i stanu zdrowia, a nawet jakichkolwiek szczegółów 

oskarżenia. 

W szczególnie ciężkiej sytuacji są tybetańscy mnisi, którzy za posiadanie 

wizerunku Dalajlamy bądź innych przedmiotów buddyjskiego kultu są brutalnie 

bici, więzieni i skazywani na wieloletnie wyroki więzienia. Oblężone świątynie 

w których mnisi głodują są zamykane dla wiernych, a każdą manifestację 

przywiązania dla Dalajlamy karze się w brutalny sposób. Dzieciom każe się 

lżyć wizerunki duchowego przywódcy, a za odmowę stosuje się brutalne pobicia. 

Najsłynniejszym przypadkiem represji wobec religii buddyjskiej jest 

uwięzienie w 1995 roku sześcioletniego wówczas Genduna Czokji Nima, wybranego 

na XI Panczenlamę, czyli drugiego w hierarchii, co do ważności 

zwierzchnika buddystów. Do tej pory władze chińskie odmawiają udzielenia 

informacji o miejscu przetrzymywania chłopca i jego rodziców, mimo międzynarodowych 

apeli. 

W Tybecie dochodzi do ograniczania wolności słowa na niespotykaną 

skalę. Za udzielanie jakichkolwiek informacji o toczących się procesach bądź 

o szczegółach wydarzeń w Tybecie spotykają Tybetańczyków aresztowania 

i orzekane są wieloletnie wyroki. Niedozwolone jest również głoszenie haseł 

wolnościowych i popierających nauki Dalajlamy. Niedawno władze chińskie 

nakazały i przeprowadziły demontaż anten satelitarnych w niektórych regionach 

Tybetu tak, aby możliwe było odbieranie tylko i wyłącznie kanałów zaakceptowanych 

przez rząd. 

W samej administracji rządowej, zwłaszcza na niższych szczeblach, 

wszechobecna jest korupcja i prywata. Znane są przypadki załatwiania prywatnych 

porachunków poprzez stawianie przed sądem niewinnych ludzi pod 

pretekstem sfabrykowanych dowodów. Ludność tybetańska nie może jednak 

wnosić skarg na bezkarnych urzędników, a wszystkie przypadki takich prób 

kończyły się uwięzieniem samych protestujących. W szeregach urzędników 

praktycznie nie ma rdzennej ludności Tybetu, na skutek przeprowadzanych 

każdorazowo po tłumionych manifestacjach przymusowych edukacjach politycznych. 

Takie akcje prowadziły w pierwszym rzędzie do usuwania Tybetań- 

120

czyków z funkcji publicznych i zaostrzeniu przepisów dotyczących wolności 

słowa. Źródła internetowe pełne są relacji o przypadkach łamania praw człowieka 

przez administrację chińską w Tybecie. Wydaje się, że wszystkie kraje 

interesują się tematyką związaną z ochroną praw człowieka, w tym tych z rejonu 

Tybetu. Większość apeli i spontanicznych akcji na rzecz Tybetu ma niestety 

oddolny charakter i opinia społeczeństwa nie idzie w parze z działaniami 

podejmowanymi przez rządy państw. Wszystkie organizacje, zajmujące się 

ochroną praw człowieka, aktualnie pełne są relacji o sytuacji w Tybecie i na 

bieżąco informują o nowych represjach, jakie spotykają Tybetańczyków. Zainteresowanie 

Tybetem wzrosło po tragicznych wydarzeniach z wiosny 

2008 roku i od tej pory można zauważyć zintensyfikowanie podejmowanych 

przez organizacje akcji, mających na celu wyrażenie solidarności z ofiarami 

represji. Jakkolwiek wszystkie organizacje apelują o przywrócenie spokoju 

w Tybecie, brak jest jakichkolwiek konkretnych działań w tej kwestii. Nie wykorzystuje 

się dostępnych środków przymusu, aby wymóc na Chinach dotrzymywanie 

zobowiązań i tym samym pozwala się na dalszy niekorzystny dla narodu 

tybetańskiego rozwój sytuacji. Zainteresowanie niekoniecznie oznacza 

konstruktywne działanie i z taką sytuacją mamy tutaj do czynienia. W okresie 

wzmożonego zainteresowania świata sprawami Tybetu w dalszym ciągu sytuacja 

represjonowanego narodu nie uległa poprawie. 

Bibliografia 

1. A. Paszko (Wybór i opracowanie), Prawa człowieka. Wybór, BiblioTheca 

– Wojewódzka Biblioteka Publiczna, Kraków 2005, ISBN 83-60100-10-1. 

2. http://www.hfhrpol.waw.pl/Tybet/ (30.08.2009). 

3. http://www.hfhrpol.waw.pl/Nprogram15.html (30.08.2009). 

4. http://amnesty.org.pl/index.php?id=72&tx_ttnews[tt_news]=4910&cHash 

=88892bc84c (30.08.2009). 

5. http://www.hfhrpol.waw.pl/Tybet/raport.php?raport_id=973 (30.08.2009). 


121








14. http://panczenlama.pl/ (30.08.2009). 

122


stwa (WSBPI „Apeiron” w Krakowie) 

DARIUSZ FILIPOWICZ 

Zadania i kompetencje jednostek administracyjnych 

ułatwiających wojewodzie 

sprawowanie zarządzania kryzysowego 

Praca dyplomowa napisana pod kierunkiem dr Jerzego Depo 

Kraków 2010 

Wstęp 

Temat niniejszej pracy oscyluje wokół zagadnień szeroko pojętego bezpieczeństwa 

i sytuacji kryzysowej w odniesieniu do funkcjonowania państwa, jako 

instytucji starającej się zapewnić byt zarówno sobie, jak i swoim obywatelom. 

Przedstawiona w pracy problematyka jakże realnego niebezpieczeństwa, z którym 

państwo, jego instytucje, a przede wszystkim konkretni ludzie muszą zmagać 

się każdego dnia jest zagadnieniem niezwykle istotnym, co więcej, zawsze 

aktualnym. 

Celem niniejszej pracy było ukazanie możliwości, jakimi dysponuje wojewoda 

(który jest przedstawicielem rządu w kwestiach związanych z bezpieczeństwem 

na terenie województwa), jako osoba odpowiedzialna za sprawne 

funkcjonowanie całego województwa w kwestii zarządzania kryzysowego. 

Omawianie problematyki zarządzania kryzysowego nie byłoby pełne, 

gdyby nie wcześniejszy opis samej istoty kryzysu czy zarządzania kryzysowego 

oraz połączenia tych pojęć z instytucjonalnym systemem bezpieczeństwa Polski. 

W związku z czym, pierwszy rozdział poświęcony jest rozpatrzeniu pojęcia 

kryzysu oraz pojęcia sytuacja kryzysowa. Dalej omówiona zostaje istota zarządzania 

kryzysowego. Kolejny rozdział przybliża pojęcie bezpieczeństwa, a także 

opisuje instytucje, które to bezpieczeństwo starają się zagwarantować. 

123

Ostatni rozdział opisuje wojewodę, jego zadania, uprawienia i pozycję, jaką 

zajmuje w sferze bezpieczeństwa i powiązanego z nim zarządzania kryzysowego 

oraz instytucje, dzięki którym może sprawnie funkcjonować. 

(…) 

Kryzys (gr. Krisie) oznacza punkt przełomowy, zwrotny. Władysław Kopaliński 

określa go jako moment, okres przełomu, przesilenie, decydujący 

zwrot; okres załamania gospodarczego 1 . Pojęcie kryzysu można mylnie interpretować 

jedynie z zagrożeniem lub wyzwaniem, lecz bywa, iż odnosi się on 

również do szans. Definiując kryzys należy zwrócić uwagę na czynniki, które 

go charakteryzują: 

� następstwa kryzysu, jak i sam kryzys, mogą mieć dotkliwe skutki, 

� jest zawsze punktem kończącym dotychczasowy stan rzeczy, 

� posiada określony czas trwania i zakres, którego dotyczy, 

� nierozwiązany, powoduje koniec pewnego etapu po którym nastąpił, 

� jest zachwianiem stanu równowagi. 

„Kryzys” oraz wiążące się z nim pojęcie „sytuacja kryzysowa” kojarzą się 

przede wszystkim z klęskami żywiołowymi lub klęskami antropogenicznymi. 

Aczkolwiek różnego rodzaju instytucje znacznie częściej stają naprzeciw wszelakim 

sytuacjom kryzysowym, mającym związek z ich funkcjonowaniem, działalnością, 

celami i zadaniami, które sobie stawiają. Z powyższych zdań wynika, 

że sytuacje, w których zagrożony jest pokój czy bezpieczeństwo ludności, państwa 

lub jakiejkolwiek organizacji nie wypełniają w całości „katalogu” sytuacji 

kryzysowych. 

Jak zatem definiować kryzys? Co jest jego wyznacznikiem? Otóż na kryzys 

składają się trzy elementy: 

� deficyt czasu, 

� możliwość wystąpienia ewentualnego zagrożenia i zaskoczenie, 

1 W. Kopaliński, Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych, Świat Książki, 

Warszawa 2000, ISBN 83-72275-82-3, s. 282. 

124

� fakt, iż jest on wynikiem zarówno sytuacji niebezpiecznej, jak i okoliczności 

w jakich ona występuje 2 . 

Sytuację kryzysową charakteryzuje odczuwalny stan utraty kontroli nad 

rozwijającym się biegiem zdarzeń, przy jednoczesnej niemożliwości przewidzenia 

dalszego rozwoju sytuacji. Istotną rzeczą jest fakt, że to najczęściej osoby, 

które obserwują daną sytuację z zewnątrz uznają ją za kryzysową, podczas 

gdy jej uczestnicy uważają zaistniałe zdarzenie za normalne i w ich mniemaniu 

sami poradzą sobie z jej wystąpieniem. 

(…) 

Analiza rozważań na temat zarządzania kryzysowego, sprowadza się do 

wniosku, iż kryzysy mające związek z dziedziną bezpieczeństwa wiążą się z: 

� klęskami żywiołowymi i zdarzeniami, które noszą znamiona klęsk żywiołowych 

3 , 

� konfliktami i sporami w skali wewnętrznej oraz międzynarodowej (kryzys 

w takim znaczeniu, określa sytuację międzynarodową lub wewnątrzpaństwową, 

która stwarza zagrożenie dla podstawowych wartości, interesów, 

jak i celi strategicznych jednej ze stron lub wielu stronom) 4 . 

Pojęcie kryzysu bardzo często utożsamiane jest z sytuacją kryzysową. 

Analizując te dwa wyrażenia, należałoby na wstępie nakreślić subtelne różnice, 

które występują między nimi: 

� kryzys jest zawsze elementem sytuacji kryzysowej, 

� każdy kryzys zawiera się w sytuacji kryzysowej, lecz nie każda sytuacja 

kryzysowa posiada element kryzysu, 

� w przeciwieństwie do kryzysu, sytuacja kryzysowa w chwili zaistnienia 

jej objawów, nie skutkuje automatycznie zmianami w istocie danej organizacji, 

lecz jest wyzwaniem poczucia (subiektywnego) normalności jej 

funkcjonowania 5 . 

2 J. Gryz, W. Kitler, System reagowania kryzysowego, Wydawnictwo Adam Marszałek, 

Toruń 2007, ISBN 83-74418-34-6, s. 16. 

3 Zob. Ustawa z dnia 18 kwietnia 2002 r. o stanie klęski żywiołowej (Dz. U. z 2002 r. 


4 J. Gryz, W. Kitler, op. cit., s. 18. 


125

Definicja sytuacji kryzysowej nie jest jednolita. Istnieje wiele rozmaitych 

definicji w zależności od podmiotu i przedmiotu, jakich owa sytuacja kryzysowa 

dotyczy. Ustawa z dnia 26 kwietnia 2007 roku o zarządzaniu kryzysowym 

6 sytuację kryzysową opisuję jako: „(…) sytuację będącą następstwem zagrożenia 

i prowadzącą w konsekwencji do zerwania lub znacznego naruszenia 

więzów społecznych, przy równoczesnym poważnym zakłóceniu w funkcjonowaniu 

instytucji publicznych, jednak w takim stopniu, że użyte środki 

niezbędne do zapewnienia lub przywrócenia bezpieczeństwa nie uzasadniają 

wprowadzenia żadnego ze stanów nadzwyczajnych (…)”. Natomiast w jej nowelizacji 

z 2009 roku, sytuację kryzysową określono jako: „sytuację wpływającą 

negatywnie na poziom bezpieczeństwa ludzi, mienia w znacznych rozmiarach 

lub środowiska, wywołującą znaczne ograniczenia w działaniu właściwych 

organów administracji publicznej ze względu na nieadekwatność posiadanych 

sił i środków” 7 . Z kolei, Ryszard Wróblewski w swojej książce o teorii kryzysu, 

sytuację kryzysową objaśnia jako zespół okoliczności wewnętrznych bądź to 

zewnętrznych, oddziałujących na dany system w taki sposób, że pojawia się 

w nim i rozwija proces zmian, skutkiem czego zostaje zachwiana równowaga, 

a następnie dzięki podjętym środkom przeciwdziałania jej przywrócenie 8 . 

(…) 

Przegląd wielu typów definicji sytuacji kryzysowej dowodzi, że trudno 

określić jedną uniwersalną definicję, określającą w pełni pojęcie sytuacji kryzysowej. 

Stosując odpowiednie reguły definiowania, wraz z określeniem podmiotu 

i przedmiotu opisywanego pojęcia, można sformułować syntetyczną definicję 

sytuacji kryzysowej, rozumianej jako zespół czynników wewnętrznych 

lub zewnętrznych, w których oscyluje dany podmiot, mających wpływ na jego 

prosperowanie w taki sposób, iż zaczynają się w nim pojawiać zmiany, które 

6 

Ustawa z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarządzaniu kryzysowym (Dz. U. z 2007 r. Nr 89, 

poz. 590). 

7 

Ustawa z dnia 17 lipca 2009 r. o zmianie ustawy o zarządzaniu kryzysowym (Dz. U. 


8 

R. Wróblewski, Zarys teorii kryzysu, zagadnienia prewencji i zarządzania kryzysami, 

Wydawnictwo AON, Warszawa 1996, s. 10. 

126

się rozwijają. Skutkiem czego staje się zachwianie równowagi i brak kontroli 

nad przebiegiem wydarzeń 9 . 

(…) 

Starając się lepiej zrozumieć pojęcie sytuacji kryzysowej, należałoby poznać 

kluczowe cechy, jakimi taka sytuacja powinna się charakteryzować, 

a mianowicie: 

� sytuacja kryzysowa stwarza nie tylko zagrożenia, lecz także może być 

przyczyną ich rozwoju, 

� sytuacja kryzysowa obejmuje: fazę wstępną, kryzysową i pokryzysową, 

� niepodjęcie właściwych działań zapobiegawczych, może prowadzić do 

wojny, całkowitego upadku organizacji lub zmiany stanu w jakim funkcjonuje, 

a także może być przyczyna powstania innej sytuacji kryzysowej, 

� kulminacyjnym elementem rozwijającej się sytuacji kryzysowej, wobec 

której nie podjęto zaradczych kroków, lub której nie udało się pohamować 

jest kryzys, 

� nie występuje kryzys, bez sytuacji kryzysowej, 

� początek sytuacji kryzysowej ma miejsce w czasie pojawienia się jej objawów, 

które następują po przekroczeniu subiektywnie ustalonego poziomu 

ryzyka 10 . 

(…) 

Istnieje wiele rozmaitych kryteriów podziału i klasyfikowania zagrożeń. 

Do najpopularniejszej klasyfikacji należy podział zagrożeń ze względu na: 

1. Źródła zagrożeń. 

2. Rodzaje zagrożeń. 

3. Czas eliminacji skutków zagrożeń i ich następstw. 

4. Obszar lub dziedzinę, na którą oddziałuje zagrożenie. 

5. Zakres i rozmiar skutków zagrożeń kryzysowych. 

6. Dynamikę przyczyn, które składają się na powstanie zagrożenia. 

7. Zasięg występowania zagrożeń. 

8. Potencjalne możliwości likwidacji skutków zagrożeń 11 . 

9 J. Gryz, W. Kitler, op. cit., s. 22. 

10 Ibidem, s. 23. 

127

Powyższy podział nie jest uniwersalnym podziałem i nie wyczerpuje w całości 

zbioru kryteriów odnoszących się do zagrożeń kryzysowych. Jest jedynie 

podglądowym podziałem próby sklasyfikowania zagrożeń. 

(…) 

Wyrażenie bezpieczeństwo pochodzi od łacińskiego słowa sine cura, co 

można przetłumaczyć jako bez pieczy lub bez opieki 12 . We współczesnym rozumieniu 

bezpieczeństwo traktowane jest jako stan spokoju, pewności, braku 

zagrożenia lub niebezpieczeństwa. Bezpieczeństwo stanowi istotną wartość dla 

jednostek, różnych grup społecznych, państw oraz szeroko pojętego systemu 

międzynarodowego. 

Bezpieczeństwo państwa definiowane jest jako: „zdolność władz i narodu 

do ochrony jego wewnętrznych wartości. Do najważniejszych wartości chronionych 

przez państwo należą: przetrwanie państwa jako instytucji, narodu jako 

grupy etnicznej, biologiczne przeżycie ludności, integralność terytorialna państwa, 

jego niezależność polityczna i swoboda działania międzynarodowego, 

spokój, ochrona własności, jakość życia obywateli” 13 . Pojęcie bezpieczeństwa 

państwa można rozpatrywać w kategoriach wartości, stanu oraz procesu 14 : 

1. Bezpieczeństwo jest wartością, o którą należy się ubiegać w sposób ciągły, 

zależnie od zmian jakie występują w państwie i jego sferze zewnętrznej; 

2. Bezpieczeństwo jest stanem, wynikającym ze stosunku wielkości skali 

zagrożeń do potencjału obronnego państwa; 

3. Bezpieczeństwo jest procesem, w którym występują różne przedsięwzięcia 

zmierzające do zlikwidowania zagrożenia dla istotnych celów państwa. 

Bezpieczeństwo państwa odnosi się nie tylko do państwa, lecz także do 

zamieszkujących je społeczeństw. Omawiane pojęcie jest bliskoznaczne z poję- 

11 

K. Ficoń, Inżynieria zarządzania kryzysowego, BEL, Warszawa 2007, ISBN 83- 

89968-82-7, s. 76. 

12 

http://www.sacklunch.net/Latin/S/sinecura.html. 

13 

K. A. Wojtaszczyk, A. Majerska-Sosnowska, Bezpieczeństwo państwa, ASPRA-JR, 

Warszawa 2009, ISBN 978-83-754500-7-1, s. 18. 

14 

Ibidem, s. 12. 

128

ciem bezpieczeństwo publiczne, przez które można rozumieć działalność organów 

państwowych dążąca do zapewnienia obywatelom ochrony przed różnymi 

zagrożeniami społecznymi oraz obrony istniejącego porządku publicznego i innych 

dóbr przez państwo chronionych 15 . Bezpieczeństwo państwa jest terminem 

węższym od pojęcia bezpieczeństwo międzynarodowe. 

(…) 

Podsumowując rozważania na temat istoty bezpieczeństwa państwa można 

wyróżnić najistotniejsze czynniki mu zagrażające: 

� terroryzm, 

� degradacja środowiska naturalnego, 

� katastrofy naturalne (klęski żywiołowe), 

� istotne konflikty społeczne, 

� nagminne naruszanie praw człowieka, 

� zakłócenia w systemie politycznym, 

� przestępczość o charakterze zorganizowanym, 

� napływ nielegalnych imigrantów, 

� zły system gospodarczy. 

(…) 

Główne zagadnienia na temat bezpieczeństwa Polski, odnoszącego się do 

współczesnych wyzwań, są zawarte w „Strategii bezpieczeństwa narodowego 

Rzeczypospolitej Polski” 16 zatwierdzonej przez prezydenta RP 13 listopada 

2007 r., która została wydana w oparciu o ustawę z 1967 r. o powszechnym obowiązku 

obrony Rzeczpospolitej Polskiej 17 . Strategia ta zastąpiła strategie przyjętą 

8 września 2003 r. 

W przedstawionym dokumencie interesy narodowe Polski podzielono na: 

żywotne, ważne oraz inne istotne. 

(…) 

15 

Popularna encyklopedia powszechna, Fogra, Kraków-Warszawa 2003, s. 186. 

16 

Strategia bezpieczeństwa narodowego Rzeczypospolitej Polskiej, listopad 2007, 

http://www.msz.gov.pl. 

17 

Zob. Ustawa z dnia 21 listopada 1967r. o powszechnym obowiązku Rzeczypospolitej 

Polskiej (Dz. U. z 2004 r. Nr 241, poz. 2416). 

129

W każdym państwie demokratycznym muszą występować instytucje odpowiedzialne 

za ochronę bezpieczeństwa wewnętrznego i zewnętrznego kraju. 

Tworzenie właściwych instytucji przez państwo, jest warunkiem zapewnienia 

obywatelom należytej ochrony przed zagrożeniami. Bezpieczeństwo wewnętrzne, 

jest głównym składnikiem w systemie demokratycznym państw. 

Omawiając pojęcie bezpieczeństwo wewnętrzne należy wspomnieć o bliskoznacznym 

mu wyrażeniu porządek publiczny, który to jest pojęciem węższym. 

Porządek publiczny, jest układem stosunków społecznych, regulowanych 

poprzez zespół norm prawnych, a także norm akceptowanych społecznie, który 

gwarantuje niekonfliktową działalność jednostek w społeczeństwie 18 . Pojęcie 

bezpieczeństwa można rozumieć, jako stan polityczno-administracyjny kraju, 

gwarantujący jego obywatelom: 

� poszanowanie porządku publicznego, 

� brak zagrożenia dla ich funkcjonowania, 

� ochronę społeczności, 

� ochronę jednostki, 

� spokój 19 . 

W polskim systemie politycznym zwalczaniem i zapobieganiem powstawaniu 

zagrożeń wewnętrznych, zajmują się odpowiednie instytucje bezpieczeństwa 

wewnętrznego. Instytucje Bezpieczeństwa Wewnętrznego (IBW) są organami 

państwa wykonującymi zadania związane z przeciwdziałaniem zagrożeniom 

stanowiącym niebezpieczeństwo dla jednostek, społeczeństw i państwa. 

Posiadają prawo do zbierania informacji niejawnych dotyczących instytucji 

państwowych, prywatnych, międzynarodowych, państw trzecich oraz obywateli. 

IBW posiadają różne uprawnienia (służb ochrony państwa, służb specjalnych, 

policji) zależnie od zakresu wykonywanych zadań. Nadzór nad tymi instytucjami 

sprawuje parlament, Prezydent RP, Prezes Rady Ministrów, właściwi 

ministrowie oraz inne organy administracji rządowej. Do IBW zaliczyć 

można: Agencję Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Biuro Ochrony Rządu, Agen- 

18 A. Misiuk, Administracja porządku i bezpieczeństwa publicznego – zagadnienia 

prawno-ustrojowe, Wydawnictwa akademickie i Profesjonalne, Warszawa 2008, ISBN 

978-83-605018-8-7, s. 18. 

19 K. A. Wojtaszczyk, A. Majerska-Sosnowska, op.cit., s. 58. 

130

cję Wywiadu, Służbę Wywiadu Wojskowego, Służbę Kontrwywiadu Wojskowego, 

Centralne Biuro Antykorupcyjne, Żandarmerię Wojskową, Służbę Celną, 

Służbę Więzienną, Wywiad Skarbowy, Straż Graniczną oraz Policję. 

(…) 

Wojewoda jest organem wykonującym zadania administracji rządowej na 

terenie województwa 20 . Jest przedstawicielem Rady Ministrów, zwierzchnikiem 

i organem rządowej administracji zespolonej 21 w województwie. Wojewoda 

zajmuje się także nadzorem nad działalnością jednostek samorządu terytorialnego 

oraz kontrolą pod względem gospodarności, legalności i rzetelności 

wykonywania przez te organy zadań z zakresu administracji rządowej. Wojewodę 

powołuje i odwołuje Prezes Rady Ministrów na wniosek Ministra Spraw 

Wewnętrznych i Administracji. Wojewoda wykonuje swoje zadania przy pomocy 

organów rządowej administracji zespolonej w województwie oraz urzędu 

wojewódzkiego. 

Jako przedstawiciel Rady Ministrów wojewoda wykonuje zadania z zakresu 

polityki Rady Ministrów na terenie województwa, a w szczególności 22 : 

� opracowuje plan operacyjny ochrony przed powodzią, ocenia stan zabezpieczenia 

przeciwpowodziowego województwa, a także ogłasza i odwołuje 

pogotowie i alarm przeciwpowodziowy, 

� umożliwia współdziałanie wszystkich organów administracji rządowej 

i samorządowej działających na terenie województwa i kieruje ich dzia- 

20 Ustawa z dnia 23 stycznia 2009 r. o wojewodzie i administracji rządowej w województwie 

(Dz. U. z 2009 r. Nr 31, poz. 206). 

21 Administrację zespoloną tworzą funkcjonujący pod kierownictwem wojewody kierownicy 

zespolonych straży, służb i inspekcji, którzy wykonują swoje zadania w oparciu 

o określone ustawy. Do tej kategorii zaliczyć należy: Komendanta Wojewódzkiego 

Państwowej Straży Pożarnej, Komendanta Wojewódzkiego Policji, Wojewódzkiego Inspektora 

Inspekcji Handlowej, Wojewódzkiego Inspektora Farmaceutycznego, Wojewódzkiego 

Inspektora Nadzoru Budowlanego, Wojewódzkiego Inspektora Ochrony 

Środowiska, Wojewódzkiego Inspektora Nadzoru Geodezyjnego i Kartograficznego, 

Wojewódzkiego Lekarza Weterynarii, Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków, Wojewódzkiego 

Inspektora Transportu Drogowego i inne organy właściwe, System administracji 

publicznej w Polsce, http://www.dsc.kprm.gov.pl. 

22 Ustawa z dnia 23 stycznia 2009 r. o wojewodzie i administracji rządowej w województwie 


131

łalnością z zakresu zapobiegania zagrożeniu życia, zdrowia lub mienia 

oraz zagrożeniom bezpieczeństwa państwa i utrzymania porządku publicznego, 

środowiska, ochrony praw obywatelskich, a także zapobiegania 

klęskom żywiołowym i innym nadzwyczajnym zagrożeniom oraz likwidowania 

i zwalczania ich skutków, 

� dostosowuje do miejscowych warunków cele polityki Rady Ministrów, 

a także kontroluje i koordynuje wykonanie wynikających stąd zadań, 

� koordynuje i wykonuje zadania z zakresu obronności i bezpieczeństwa 

państwa, a także zarządzania kryzysowego, 

� przedstawia Radzie Ministrów projekty dokumentów rządowych w sprawach, 

które dotyczą województwa, 

� wykonuje zadania ustalone przez Prezesa Rady Ministrów i Radę Ministrów. 

Wojewoda jest organem właściwym w sprawach związanych z zarządzaniem 

kryzysowym w województwie. Wojewoda w sferze zarządzania kryzysowego 

zajmuje się 23 : 

1. Kierowaniem działaniami związanymi z planowaniem, monitorowaniem, 

reagowaniem i usuwaniem skutków zagrożeń na terenie województwa; 

2. Organizowaniem i prowadzeniem ćwiczeń, szkoleń i treningów z zakresu 

zarządzania kryzysowego; 

3. Wykonywaniem zadań wynikających z dokumentów planistycznych, 

które wykonywane są w ramach planowania operacyjnego realizowanego 

w województwie; 

4. Realizacją zadań z zakresu planowania cywilnego, takich jak: 

� zatwierdzanie planów zarządzania kryzysowego szczebla powiatu, 

� wydawanie starostom zaleceń do powiatowych planów zarządzania 

kryzysowego, 

� wykonywanie wytycznych do wojewódzkich planów reagowania kryzysowego, 


Nr 089, poz. 590), Ustawa z dnia 17 lipca 2009 r. o zmianie ustawy o zarządzaniu kryzysowym 


132

� opracowywanie i przedkładanie do zatwierdzenia Ministrowi Spraw 

Wewnętrznych i Administracji wojewódzkiego planu zarządzania 

kryzysowego. 

5. Zapobieganiem, przeciwdziałaniem i usuwaniem skutków zdarzeń natury 

terrorystycznej oraz współdziałaniem z Szefem Agencji Bezpieczeństwa 

Wewnętrznego w realizacji tych działań; 

6. Realizacją zadań związanych z ochroną infrastruktury krytycznej; 

7. Wnioskowaniem o użycie pododdziałów lub oddziałów Sił Zbrojnych RP 

do wykonywania zadań tj.: 

� monitorowanie zagrożeń, 

� wykonywanie zadań poszukiwawczych i ratowniczych, 

� ocena skutków zjawisk zaistniałych na obszarze występowania zagrożeń, 

� ewakuowanie poszkodowanej ludności oraz mienia, 

� ochrona mienia pozostającego na obszarze występowania zagrożeń, 

� przygotowywanie warunków do tymczasowego przebywania ewakuowanej 

ludności w wyznaczonych miejscach, 

� izolowanie obszaru na którym wystąpiło zagrożenie lub miejsca prowadzenia 

akcji ratowniczej, 

� prowadzenie prac z użyciem specjalistycznego sprzętu technicznego 

albo materiałów wybuchowych, 

� wykonywanie prac ewakuacyjnych, ratowniczych i zabezpieczających 

przy zagrożonych obiektach budowlanych lub zabytkach, 

� usuwanie materiałów niebezpiecznych z miejsca zagrożenia i ich 

unieszkodliwianie, 

� usuwanie skażenia promieniotwórczego, 

� usuwanie skażeń chemicznych oraz biologicznych, 

� odbudowa infrastruktury technicznej, 

� zapewnienie przejezdności szlaków komunikacyjnych, 

� udzielanie pomocy medycznej, 

� wykonywanie zadań przeciwepidemicznych oraz sanitarnohigienicznych. 

(…) 

133

Swoje zadania z zakresu zarządzania kryzysowego, wojewoda wykonuje 

we współpracy z właściwymi organami administracji publicznej. Do zadań komórki 

organizacyjnej szczebla wojewódzkiego w sferze zarządzania kryzysowego, 

czyli wydziału bezpieczeństwa i zarządzania kryzysowego urzędu wojewódzkiego 

należy: 

1. Gromadzenie i przetwarzanie danych, a także ocena zagrożeń występujących 

na terenie województwa; 

2. Dostarczanie niezbędnych informacji dotyczących aktualnego stanu bezpieczeństwa 

dla wojewódzkiego zespołu zarządzania kryzysowego, Rządowego 

Zespołu Zarządzania Kryzysowego 24 oraz Rządowego Centrum 

Bezpieczeństwa 25 ; 

3. Prognozowanie, monitorowanie i analizowanie rozwoju zagrożeń na obszarze 

województwa; 

4. Współpraca zespołami zarządzania kryzysowego szczebla powiatu; 

5. Wykonywanie zadań stałego dyżuru w ramach gotowości obronnej Polski; 

6. Stworzenie warunków do sprawnego funkcjonowania wojewódzkiego 

zespołu zarządzania kryzysowego, a także dokumentowanie jego pracy; 

7. Opracowywanie i stała aktualizacja wojewódzkiego planu zarządzania 

kryzysowego; 

8. Przedkładanie do zatwierdzenia wojewodzie powiatowych planów zarządzania 

kryzysowego oraz ich opiniowanie; 

9. Przygotowywanie zaleceń wojewody do powiatowych planów zarządzania 

kryzysowego, w wyniku analizy zagrożeń w poszczególnych powiatach; 

24 Rządowy Zespół Zarządzania Kryzysowego jest organem opiniodawczo-doradczym, 

szczebla rządowego, zajmującym się sprawami inicjowania i koordynowania działań 

w zakresie zarządzania kryzysowego. Ustawa z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarządzaniu 

kryzysowym (Dz. U. z 2007 r. Nr 89, poz. 590). 

25 Rządowe Centrum bezpieczeństwa jest państwową jednostką budżetową podlegającą 

Prezesowi Rady Ministrów, która obsługuje Rade Ministrów, Prezesa Rady Ministrów 

i Rządowy Zespół Zarządzania Kryzysowego w sferze zarządzania kryzysowego. 

Ustawa z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarządzaniu kryzysowym (Dz. U. z 2007 r. Nr 89, 

poz. 590). 

134

10. Opracowywanie i stała aktualizacja wojewódzkiego planu ochrony infrastruktury 

krytycznej; 

11. Planowanie użycia pododdziałów lub oddziałów Sił Zbrojnych RP do 

wykonywania zadań związanych z zarządzaniem kryzysowym; 

12. Planowanie wsparcia innych organów związanych z zarządzaniem kryzysowym; 

13. Planowanie wsparcia realizacji zadań Sił Zbrojnych RP przez organy administracji 

publicznej. 

(…) 

W wydziałach bezpieczeństwa i zarządzania kryzysowego w urzędach wojewódzkich 

tworzy się wojewódzkie centra zarządzania kryzysowego, obsługiwane 

przez te wydziały. Do głównych zadań wojewódzkich centrów zarządzania 

kryzysowego zalicza się: 

� pełnienie całodobowego dyżuru w celu umożliwienia przepływu informacji 

na potrzeby zarządzania kryzysowego, 

� nadzór nad funkcjonowaniem systemu wczesnego ostrzegania ludności 

oraz systemu wykrywania i alarmowania, 

� współdziałanie z innymi centrami zarządzania kryzysowego organów administracji 

publicznej, 

� współdziałanie z podmiotami prowadzącymi akcje poszukiwawcze, ratownicze 

oraz humanitarne, 

� współdziałanie z podmiotami realizującymi monitoring środowiska, 

� realizacja zadań stałego dyżuru w związku z potrzebą podwyższania gotowości 

obronnej państwa, 

� dokumentowanie swoich działań. 

(…) 

Organem ułatwiającym wojewodzie wykonywanie zadań z zakresu zarządzania 

kryzysowego jest wojewódzki zespół zarządzania kryzysowego, powoływany 

przez wojewodę, który to określa jego skład, siedzibę, organizację 

i tryb pracy 26 . W skład wojewódzkiego zespołu zarządzania kryzysowego 

wchodzą: Wojewoda jako przewodniczący, kierownik wydziału zarządzania 



135

kryzysowego w urzędzie wojewódzkim jako zastępca przewodniczącego oraz 

inne osoby wskazane przez wojewodę w zależności od potrzeb, spośród: kierowników 

zespolonych służb, straży i inspekcji wojewódzkich; osób zatrudnionych 

w urzędzie wojewódzkim albo w jednostkach organizacyjnych inspekcji, 

służb i straży wojewódzkich; osób zatrudnionych w zarządach gospodarki 

wodnej na terenie regionu, Instytucie Meteorologii i Gospodarki Wodnej a także 

w wojewódzkich zarządach melioracji i urządzeń wodnych. Wojewoda może 

także włączyć w skład zespołu Szefa Wojewódzkiego Sztabu Wojskowego (albo 

jego przedstawiciela), a także inne osoby wedle uznania wojewody. W skład 

wojewódzkiego zespołu zarządzania kryzysowego może wchodzić także przedstawiciel 

samorządu województwa, którego wyznacza marszałek województwa. 

Wojewódzki zespół zarządzania kryzysowego zajmuje się w szczególności 

27 : 

� oceną występujących i potencjalnych zagrożeń mogących mieć wpływ na 

bezpieczeństwo publiczne oraz prognozowaniem tych zagrożeń, 

� przekazywaniem do wiadomości publicznej informacji związanych z zagrożeniami, 

� przygotowywaniem propozycji działań i przedstawianiem wojewodzie 

wniosków dotyczących wykonania, zaniechania lub zmiany działań zawartych 

w wojewódzkim planie zarządzania kryzysowego, 

� opiniowaniem wojewódzkiego planu zarządzania kryzysowego. 

Zakończenie 

System zarządzania kryzysowego w Polsce, mimo iż nie do końca spełnia 

stawiane mu wymagania, ma szanse stać się poprawnie funkcjonującym systemem, 

dzięki zwiększeniu nakładów pracy i starań o jego sprawną działalność. 

Analiza wniosków jakie pojawiają się po każdej rozwiązanej i nierozwiązanej 

sytuacji kryzysowej, pozwala lepiej zrozumieć przyczyny powstawania zdarzeń 

o charakterze kryzysowym oraz sprzyja powstawaniu coraz to lepiej działającego 

w Polsce systemu zapobiegania takim zdarzeniom. 

27 Ustawa z dnia 17 lipca 2009 r. o zmianie ustawy o zarządzaniu kryzysowym (Dz. U. 


136

Umacnianie pozycji wojewody w sferze zarządzania kryzysowego należy 

również do pozytywnych aspektów wpływających na poprawę bezpieczeństwa 

i zmniejszanie się ilości nierozstrzygniętych sytuacji kryzysowych w województwie. 

Wojewoda dzięki uzyskanym uprawnieniom oraz instytucjom mu 

podległym, posiada znaczne możliwości działania w sferze związanej z zarządzaniem 

kryzysowym. 

Skuteczne funkcjonowanie systemu zarządzania kryzysowego w Polsce 

wymaga czasu, starań i możliwości w działaniu. Jeżeli żadnego z tych elementów 

nie zabraknie, system związany z zarządzaniem kryzysowym w Polsce będzie 

stawał się coraz bardziej skuteczny. 

Bibliografia 

1. K. Ficoń, Inżynieria zarządzania kryzysowego, BEL, Warszawa 2007, 

ISBN 83-89968-82-7. 

2. J. Gryz, W. Kitler, System reagowania kryzysowego, Wydawnictwo Adam 

Marszałek, Toruń 2007, ISBN 83-74418-34-6. 

3. W. Kopaliński, Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych, Świat 

Książki, Warszawa 2000, ISBN 83-72275-82-3. 

4. A. Misiuk, Administracja porządku i bezpieczeństwa publicznego – zagadnienia 

prawno-ustrojowe, Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, 

Warszawa 2008, ISBN 978-83-605018-8-7. 

5. K. A. Wojtaszczyk, A. Majerska-Sosnowska, Bezpieczeństwo państwa, 

ASPRA-JR, Warszawa 2009, ISBN 978-83-754500-7-1. 

6. R. Wróblewski, Zarys teorii kryzysu, zagadnienia prewencji i zarządzania 

kryzysami, Wydawnictwo AON, Warszawa 1996. 

7. Popularna encyklopedia powszechna, Fogra, Kraków-Warszawa 2003. 

8. Ustawa z dnia 21 listopada 1967r. o powszechnym obowiązku Rzeczypospolitej 

Polskiej (Dz. U. z 2004 r. Nr 241, poz. 2416). 

9. Ustawa z dnia 18 kwietnia 2002 r. o stanie klęski żywiołowej (Dz. U. 


137

10. Ustawa z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarządzaniu kryzysowym (Dz. U. 


11. Ustawa z dnia 23 stycznia 2009 r. o wojewodzie i administracji rządowej 

w województwie (Dz. U. z 2009 r. Nr 31, poz. 206). 

12. Ustawa z dnia 17 lipca 2009 r. o zmianie ustawy o zarządzaniu kryzysowym 


13. Strategia bezpieczeństwa narodowego Rzeczypospolitej Polskiej, listopad 

2007, http://www.msz.gov.pl. 

14. http://www.sacklunch.net/Latin/S/sinecura.html. 

15. http://www.dsc.kprm.gov.pl. 

138


stwa (WSBPiI „Apeiron” w Krakowie) 

JERZY PATER 

Stres pourazowy u ofiar terroryzmu 

Praca dyplomowa napisana pod kierunkiem dr Wojciecha Czajkowskiego 

Kraków 2009 

Rozdział II 

Psychologia stresu 

Niniejszy rozdział poświęcony jest analizie powszechnego w życiu człowieka 

zjawiska, jakim jest stres. Na początku zatem, będę starał się określić jego 

pochodzenie, następnie wyjaśnić znaczenie pojęcia, a w końcowym etapie, 

przedstawić sposoby radzenia sobie ze stresem oraz metody współcześnie stosowanej 

terapii. 

2.1. Pochodzenia pojęcia stres 

Stres to zjawisko znane każdemu człowiekowi, potocznie negatywnie kojarzone 

z przeciążaniem wywołanym sytuacją trudną, konfliktową, chorobą, 

przykrym przeżyciem, jak również wpływem bodźców fizycznych, takich jak 

na przykład hałas czy ból 1 . 

Pojęcie stres wprowadzone zostało do użycia przez kanadyjskiego lekarza 

fizjopatologii i endokrynologii Hansa Hugona Selye’go, który na badanie tego 

zjawiska oraz jego wpływu na człowieka, poświęcił przeszło 50 lat pracy naukowej. 

Selye jako pierwszy postawił hipotezę mówiącą, iż szereg chorób somatycznych 

jest skutkiem niezdolności człowieka do radzenia sobie ze stre- 

1 Zob. B. Aouill, Strategie i style radzenia sobie ze stresem w sytuacji kryzysowej, 2005, 

http://psychologia.net.pl. 

139

sem. Zjawisko to nazwał mianem Ogólnego Zespołu Adaptacyjnego (GAS – 

General Adaptation Syndrome) i szerzej opisał je w dziele zatytułowanym 

The Stress of life z 1956 roku 2 . Teoria ta zakłada, że adaptacja jest warunkiem 

życia, zarówno w sytuacji niebezpieczeństwa wywołanego zatruciem, infekcją 

wirusową, jak również silnymi emocjami. W każdym z tych przypadków organizm 

mobilizuje swoje siły obronne, by stawić czoło stresującym czynnikom. 

Załamanie się systemu obronnego wiąże się natomiast, z większym prawdopodobieństwem 

zachorowania na poważne schorzenia. 

Prace H. Salye’go stały się inspiracją do powstania jednej z trzech, istniejących 

obecnie psychologicznych koncepcji, dotyczących zjawisk stresu, która 

traktuje go jako formę uogólnionej reakcji na oddziaływanie czynników 

uszkadzających. Zatem stres jest niczym innym, jak tylko określonym stanem 

psychicznym, powodującym szereg zmian w zachowaniu człowieka, przy niewielkim 

udziale procesów poznawczych. Druga z koncepcji ujmuje stres jako 

czynnik zewnętrzny, bodziec lub zespół bodźców, najczęściej szkodliwych, 

nieprzyjemnych, chociaż niektórzy autorzy dodają do tej listy także wydarzenia 

przyjemne, stanowiące jednak większe obciążenie dla psychiki. W tej koncepcji 

rola procesów poznawczych jest niemalże znikoma. 

Trzecie, najbardziej popularne w obecnych czasach podejście, zwane relacyjnym, 

powstało na bazie krytyki dwóch poprzednich, traktuje stres jako 

„szczególną formę relacji między podmiotem a otoczeniem, która jest przez 

jednostkę oceniana jako nadwyrężająca lub przekraczająca jej możliwości 

i zagrażająca dobru” 3 . 

2.2. Definicje i ogólna charakterystyka zjawiska stresu 

Termin stres pochodzi z języka angielskiego i oznacza zarazem działanie 

czynnika uszkadzającego (bodźca) oraz reakcje ciała na ten czynnik 4 . Stres jest 

definiowany w psychologii jako dynamiczna relacja adaptacyjna pomiędzy 

2 

Zob. J. F. Terelak, Psychologia stresu, Branta, Bydgoszcz 2001, ISBN 83-86605-64-2, 

s. 77. 

3 

W. Łosiak, Podstawowe koncepcje stresu i radzenia sobie, „Zeszyty naukowe UJ. 

Prace psychologiczne”, 1995, nr 2, s. 25-31. 

4 

http://www.5.dzg.pl/publikacje/publikacja16.html (29.08.2009). 

140

możliwościami jednostki a wymogami sytuacji (stresorem), charakteryzująca 

się brakiem równowagi. Każdy czynnik, który burzy tę równowagę, bez 

względu na to, czy jest pochodzenia fizycznego (uraz fizyczny, zimno), chemicznego 

(trucizna), infekcyjnego, czy psychicznego (emocje), zwany jest 

czynnikiem stresującym. Według H. Selye’go, stresem nazywamy zespół specyficznych 

i niespecyficznych reakcji organizmu na zdarzenia bodźcowe, które 

powodują zakłócenie jego równowagi i wystawiają go na poważną próbę lub 

przekraczają jego zdolność radzenia sobie 5 . 

Popularny Słownik Języka Polskiego PWN definiuje stres jako stan mobilizacji 

sił organizmu, będący reakcją na negatywne bodźce fizyczne i psychiczne, 

mogący doprowadzić do zaburzeń czynnościowych 6 . Słownik Psychologiczny 

natomiast, rozróżnia dwa rodzaje stresu. Pierwszy to stres psychiczny, 

wywołany przez silny bodziec zewnętrzny i wewnętrzny, wzrost napięcia 

emocjonalnego prowadzący do ogólnej mobilizacji sił organizmu, mogący 

przy długotrwałym działaniu doprowadzić do zaburzeń w funkcjonowaniu 

organizmu, wyczerpania i chorób psychosomatycznych. Drugim rodzajem 

jest stres fizjologiczny czyli całokształty zmian, którymi organizm odpowiada 

na różnego rodzaju czynniki uszkadzające (zranienie, oparzenie, oziębienie 

itp.) 7 . 

W literaturze psychologicznej spotyka się także podział stresu ze względu 

na skutki, jakie wywołuje on w ogólnym funkcjonowaniu człowieka. Wyróżnia 

się zatem stres biologiczny oraz psychologiczny. Stres biologiczny objawia się 

poprzez aktywizowanie w obliczu zagrożenia mechanizmów fizjologiczne pomagających 

radzić sobie ze stresem. Hormony uwalniane w wyniku działania 

tych struktur obejmują zmiany w funkcjonowaniu narządów wewnętrznych. 

Sprawiają, że organizm gromadzi potrzebne mu zasoby energii i staje się bardziej 

odporny na ból. Ten zespół reakcji nazywany jest reakcją adaptacji, która 

5 

Zob. P. G. Zimbardo, Psychologia i życie, PWN, Warszawa 1999, ISBN 83-01-12881- 

X s. 145. 

6 

Zob. E. Sobol (red.), Popularny Słownik Języka Polskiego PWN, PWN, Warszawa 

2001, ISBN 83-01136-21-9, s. 966. 

7 

Zob. W. Szewczuk (red.), Słownik Psychologiczny, WP, Warszawa 1985, ISBN 83- 

21400-38-8, s. 297. 

141

ma na celu przygotowanie organizmu do walki z danym stresorem. Przykładem 

takich zmian fizjologicznych może być wzrost ciśnienia krwi, poziomu cukru 

we krwi, czy też skurczów serca. W wyniku stresu zwężają się również naczynia 

krwionośne, zwiększa się napięcie mięśni. Wszystkie te zmiany mają na celu 

zgromadzenie jak największej ilości energii oraz zminimalizowanie ewentualnych 

strat. W przypadku zetknięcia się ze stresorem, odporność organizmu 

znacznie się zmniejsza, natomiast reakcje mobilizacyjne przywracają jego 

funkcjonowanie do odpowiedniego poziomu. Stres psychologiczny uwarunkowany 

jest czynnikami indywidualnymi, dyspozycyjnymi. W zależności od typu 

osobowości różne będą reakcje na ten sam zestaw stresorów. Psychologowie 

wyróżnili osobowość typu A, którą cechuje określony model zachowania prowadzący 

często do stresu oraz osobowość typu T, czyli tzw. osobowość „twardą”. 

Pierwszy typ związany jest z postawą życiową, która sprzyja powstawaniu 

stresu. Jednostki charakteryzujące się tym typem osobowości są zwykle niecierpliwe 

i bardzo nerwowe, chcą osiągnąć wszystkie stawiane sobie cele w jak 

najkrótszym czasie – cechuje ich perfekcjonizm, stawianie sobie bardzo wysokich 

celów, które nie zawsze jest się zdolnym osiągnąć, co sprzyja częstemu 

pojawianiu się uczucia wewnętrznego napięcia. Drugi typ natomiast, to ludzie 

z wysokim poczuciem sprawstwa, traktujący wszystkie zmiany jako wyzwania, 

lubiący ryzyko, które wywołuje u nich przyjemne uczucie podniecenia, potrafiący 

się zaangażować w dane zajęcie. Można więc przypuszczać, że będą 

wykazywać reakcje przystosowawcze w sytuacjach stresowych. 

Stres w powszechnym odbiorze jest uważany za zjawisko szkodliwe. 

W rzeczywistości działania niepożądane przynosi tylko stres zbyt silny, przekraczający 

indywidualne możliwości adaptacyjne jednostki lub zbyt długotrwały. 

Stres umiarkowany zwiększa możliwość radzenia sobie z wymogami 

adaptacyjnymi otoczenia, dzięki czemu umożliwia prawidłowy rozwój psychiczny. 

Stres długotrwały przyczynia się do rozwoju zaburzeń psychicznych, 

takich jak zaburzenia lękowe i depresyjne, a stres zbyt silny, traumatyczny 

stwarza ryzyko powstania zespołu stresu pourazowego, czy też zaburzeń osobowości. 

We wspominanej wcześniej teorii Selye’go (GAS), na reakcje organizmu 

będącego pod wpływem stresu składają się trzy zasadnicze stadia. Reakcja 

142

alarmowa, zwana też mobilizującą, składa się ze zmian fizjologicznych, które 

są pierwszą odpowiedzią na działanie stresora. Reakcja ta składa się z różnych 

zmian biochemicznych zachodzących w organizmie, które zwykle mają te same 

ogólne właściwości. Bez względu na typ stresora, obserwowano u ludzi ten sam 

rodzaj zmian fizjologicznych. Wyniki te wyjaśniają podobieństwo ogólnych objawów 

choroby u ludzi na różne schorzenia, takie jak bole głowy, gorączka, 

zmęczenie, bóle mięśni, złe samopoczucie. Jeśli kontakt z wywołującą stres sytuacją 

trwa nadal, to po reakcji alarmowej następuje stadium odporności. Tutaj 

już organizm wytwarza odporność na ten szczególny stresor, który wywołał reakcję 

alarmową. Organizm mobilizuje swoje zasoby energetyczne i mechanizmy 

obronne. Objawy, które występowały w pierwszym stadium znikają, 

a procesy fizjologiczne wracają do normy. W stadium tym następuje ogólna adaptacja 

organizmu na działanie szkodliwego bodźca. Jeśli oddziaływanie szkodliwego 

stresora trwa zbyt długo, zostaje osiągnięty punkt, w którym organizm 

nie jest w stanie utrzymać swojej odporności. Wchodzi on wówczas w ostatnią 

fazę – fazę wyczerpania. Organizm traci swoje zasoby energetyczne i obniżają 

się jego mechanizmy obronne. Wiele dysfunkcji fizjologicznych, które miały 

miejsce w fazie alarmowej zaczyna pojawiać się ponownie. Jeśli stresor oddziałuje 

nadal, prowadzi on do całkowitego rozregulowania funkcji fizjologicznych 

i psychicznych organizmu, co często kończy się śmiercią. Graficzne ujęcie tej 

teorii obrazuje wykres znajdujący się poniżej. 

143

2.3. Sposoby radzenia sobie ze stresem 

Stres jest niezbędny dla prawidłowego funkcjonowania człowieka, stanowi 

bowiem źródło motywacji do działania. Stres krótkotrwały (eustres), który jest 

traktowany jako pozytywny, a wręcz nieodzowny poziom pobudzenia, stanowi 

niezbędny element działania zdrowego organizmu. Sytuacja stresogenna odbierana 

jest w takim przypadku przez jednostkę jako wyzwanie, a nie zagrożenie. 

Łagodny stres jest bardzo ważny z biologicznego punktu widzenia, aktywizuje 

jednostkę, sprawia, że staje się ona bardziej ożywiona, gromadzi energię, uczy 

się nowych strategii radzenia sobie w trudnych okolicznościach. W przypadku 

jednak, gdy źródło stresu utrzymuje się zbyt długo (stres długotrwały – dystres), 

sytuacja taka może prowadzić do reakcji nieprzystosowawczych, zwiększać 

drażliwość, obniżać koncentrację uwagi i odporność 8 . We współczesnych 

badaniach psychologicznych dotyczących zjawiska stresu, coraz więcej miejsca 

poświęca się nie tyle samemu doświadczeniu jednostki, co stosowanym przez 

nią strategiom, działaniom podejmowanym wobec zagrażającej sytuacji. Uważa 

się, że ludzie różnią się między sobą ze względu na sposób radzenia sobie 

z bodźcami stresogennymi. Stosują wiele sposobów postępowania w walce 

o opanowanie stresu, które mają różnorodną skuteczność. Zależy to nie tyle od 

samej sytuacji, w której są wytwarzane i stosowane, ale także od cech jednostki 

np. wiedzy, inteligencji, życiowego doświadczenia oraz dysponowanego czasu. 

Do najczęściej stosowanych metod radzenia sobie ze stresem zaliczamy: 

� unikanie sytuacji trudnych, mających charakter stresotwórczy. Człowiek 

stara się nie dopuścić do ich powstania, a w przypadku ich zaistnienia, 

próbuje się z nich wycofać, uciec. Przykładem może być jakakolwiek 

osoba nieśmiała, konsekwentnie odmawiająca udziału w spotkaniach towarzyskich 

lub pod jakimkolwiek pretekstem usiłująca z nich wyjść; 

� odkładanie, odsuwanie w czasie tego, co może stanowić źródło potencjalnego 

stresu np.: egzaminu, ważnego spotkania, rozmowy; 

� nabywanie doświadczenia i wprawy w wykonywaniu zadania, co pośrednio 

zmniejsza jego trudność, stopniowe „oswajanie się” z zadaniem, poszerzanie 

własnych kompetencji, poszukiwanie informacji o zdarzeniu 

8 Zob. P.G. Zimbardo, op.cit., s. 137-139. 

144

lub sytuacji; 

� przewidywanie zdarzenia i usiłowanie ich wcześniejszego emocjonalnego 

przeżycia, przewidywanie własnych reakcji na stres, aby w chwili, 

ich pojawienia się nie były zaskoczeniem, co pozwoli na kontrolowanie 

sytuacji; 

� odwracanie uwagi od źródła stresu, próba obracania w żart, lekceważenia, 

deprecjonującego stosunku do niebezpieczeństwa, pomniejszania 

znaczenie straty, porażki; 

� intensywny wysiłek fizyczny lub skoncentrowanie uwagi na jakimś 

punkcie lub czynności, co wyraża się w jej szczególnie dokładnym wykonaniu; 

� ujawniająca lub nasilająca się tendencja do korzystania z pomocy innych 

ludzi, wynikająca ze związku potrzeby kontaktu emocjonalnego z potrzebą 

bezpieczeństwa; 

� identyfikacja z grupą, do której człowiek należy, lub przeciwnie – próby 

odosobnienia, przeżycia cierpień w samotności; 

� złudzenia, iluzje jako specyficzny sposób spostrzegania faktów pozwalający 

zobaczyć je korzystniejszymi niż są naprawdę. Iluzje mogą chronić 

i przyczyniać się do pozytywnego myślenia i działania, ale powinny mieć 

oparcie w rzeczywistości. Uważa się, że to, czy i jak skutecznie poradzimy 

sobie ze stresem, zależy od umiejętności tworzenia i podtrzymywania 

pewnej ilości złudzeń. Zdarza się jednak, że złudzenia zostają zburzone 

i wówczas może pojawić się agresja skierowana na otoczenie lub siebie 

samego oraz próby odzyskania kontroli nad sytuacją. Po nieudanych próbach 

odzyskania wpływu na sytuację człowiek zniechęca się, wykazuje 

bezradność; 

� tzw. „pogodna beztroska” – zapewniona poprzez umiejętność i łatwość 

tworzenia iluzji, która w jakimś stopniu uodparniana ludzi na kolejne 

niepowodzenia 9 . 

Wiemy już, że sytuacje stresogenne są nieodłącznym elementem życia 

9 Zob. J. Strealu, Psychologia. Podręcznik akademicki, Tom III, Gdańskie Wydawnictwo 

Psychologiczne, Gdańsk 2001, ISBN 83-87957-06-2, s. 69-87. 

145

człowieka, wiemy także, że nie jesteśmy w stanie w żaden sposób ich uniknąć. 

Ciągły rozwój cywilizacji doprowadził do wykształcenia się nowych źródeł 

stresu, których nie znali nasi przodkowie. Katastrofy komunikacyjne, działania 

wojenne skierowane przeciwko ludności cywilnej, terroryzm stają się źródłem 

nie tylko przeżywania silnego stresu, lecz również coraz częściej opisywanego 

i diagnozowanego zjawiska funkcjonującego pod nazwą Zespołu Stresu Pourazowego, 

które szerzej zostanie przeze mnie omówione w kolejnym rozdziale. 

Rozdział III 

Zespół stresu pourazowego – Zarys teorii i współczesne 

oblicze zaburzenia 

Rozważania zawarte w tym rozdziale poświęcone zostaną problematyce 

związanej z zespołem stresu pourazowego – PTSD. Tak jak w przypadku poprzednich 

zagadnień, w sposób ogólny nakreślę genezę oraz charakter tego zaburzenia. 

Przede wszystkim jednak, będę starał się poświęcić jak najwięcej 

uwagi problemowi zaburzeń stresowych pourazowych u ofiar ataków terrorystycznych 

na przykładzie poszkodowanych w zamachach w Madrycie, Londynie, 

Biesłanie, Nowym Jorku oraz u żołnierzy biorących udział w działaniach 

wojennych w Afganistanie oraz Iraku. 

3.1. Ewolucja koncepcji oraz pojęcie PTSD 

Doświadczenie traumatycznych zdarzeń, które wywołują u uczestników 

przerażenie i paniczny lęk, jest rodzajem przeżyć, które towarzyszą ludzkości 

od początków jej istnienia. Rodzaje tych zdarzeń na przestrzeni wieków uległy 

transformacji tylko w niewielkim stopniu. Również zespół objawów następujących 

bezpośrednio po zdarzeniu oraz utrzymujących się przez dłuższy czas 

pozostał bez zmian. Dowodem na to są dokonane przez pisarzy starożytnych 

opisy odczuć, emocji i zachowań osób, które przeżyły zdarzenie traumatyczne. 

Odyseja Homera przedstawia głównego bohatera Odysa, jako osobę, którą męczą 

natrętnie powracające sceny traumatyczne rozgrywające się w jego umyśle, 

będące skutkiem doświadczeń wywołujących skrajne i silne emocje. William 

Szekspir w swoim dziele Henryk IV opisuje stan psychiczny bohatera po powrocie 

z wojny, charakteryzujący się skłonnością do poszukiwania samotności, 

146

zanikiem dawnych zainteresowań, nadmiernym pobudzeniem oraz przeżywaniem 

we śnie i na jawie obrazów z minionej walki. Kolejnym przykładem istnienia 

wiedzy o typowych psychicznych skutkach doświadczeń traumatycznych 

w czasach starożytnych, jest Anatomia melancholii Burtona, w której na podstawie 

dzieł Plutarcha i Cycerona opisano skutki przerażenia wywołanego 

strasznymi przeżyciami 10 . 

Za prekursora naukowych opisów zależności między przeżywaniem nadmiernych 

emocji, a występowaniem kardiologicznych objawów w postaci palpitacji 

serca, bólu w klatce piersiowej, nudności czy też zaburzeń snu uznaje się 

Jacoba Mendesa Da Costę, który swoich obserwacji dokonał podczas Wojny 

Secesyjnej. Medycyna określiła szereg tych symptomów jako Zespół Da Costy, 

czyli Psychogenny Zespół Chorobowy, na który składają się wyżej wymienione 

objawy. W tym wypadku ból nie jest związany z wysiłkiem fizycznym, natomiast 

często przerywany jest krótkimi epizodami ostrych dolegliwości o przeszywającym 

charakterze, które lokalizuje się zazwyczaj w okolicy serca. Często 

ustępują one jednak po podaniu placebo lub środków uspokajających. Autor 

opisywał ten rodzaj bólu jako „serce żołnierskie” 11 . 

Zaskakującym czynnikiem, przyśpieszającym rozwój badań nad skutkami 

zdarzeń traumatycznych pod koniec XIX w., był rozwój transportu, a zwłaszcza 

kolejnictwa. Ewolucja ta przyczyniła się do wzrostu katastrof. Wprowadzono 

odpowiednie uregulowania prawne, dotyczące wypłat odszkodowań ofiarom 

wypadków, ponieważ część ofiar uskarżała się tylko na dolegliwości psychiczne. 

Zainteresowanie zaburzeniami po przeżyciach traumatycznych znacznie 

wzrosło podczas I wojny światowej. W brytyjskiej armii około 7-10% oficerów 

i około 3-4% pozostałych żołnierzy przeżyło załamanie nerwowe; 80 tysięcy 

żołnierzy znalazło się z tego powodu w polowych szpitalach, a 25% z nich kontynuowało 

leczenie w szpitalach psychiatrycznych. Na podstawie diagnoz ok. 

200 tyś. żołnierzy zostało wyłączonych z służby wojskowej. Generałowie, 

10 Zob. B. Dudek, Zaburzenie po stresie traumatycznym, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, 

Gdańsk 2003, ISBN 83-89120-50-X, s.11 

11 Zob. A. Szczeklik, Choroby wewnętrzne. Przyczyny, rozpoznanie i leczenie, Tom I, 

Medycyna Praktyczna, Kraków 2005, ISBN 83-74300-31-0, s. 15. 

147

zszokowani rozmiarem zjawiska zwrócili się do personelu medycznego z prośbą 

o pomoc w rozwiązaniu tego problemu, który stał się olbrzymim zagrożeniem 

w systemie obronnym kraju. Angielscy psychiatrzy wysunęli hipotezę, że 

żołnierze cierpią na histerię i jedynie zignorowanie jej objawów może im tak 

naprawdę pomóc. Była to jednak błędna diagnoza, gdyż prowadziła do utrwalania 

się symptomów zaburzeń. Inne środowisko lekarskie stwierdziło, że powodem 

zaburzeń są mikrourazy, powstałe w mózgu w wyniku zmiany ciśnienia 

podczas wybuchu pocisków. Skutki tych deficytów zostały nazwane przez nich 

mianem „szoku artyleryjskiego”. Jednakże teza ta nie zyskała większego poparcia. 

Okazało się, że na szok artyleryjski cierpią również żołnierze, którzy 

przebywali poza strefą wybuchów. Zaczęto więc szukać innych sposobów na 

rozwiązanie tego rosnącego problemu. Za radą francuskiego psychologa 

C. S. Myersa, w pobliżu frontu organizowane były specjalne zespoły medyczne, 

do których odsyłano żołnierzy w celu podjęcia natychmiastowego leczenia. 

Lekarze korzystając z metody terapeutycznej Janeta – francuskiego psychologa 

i neurologa, pioniera w dziedzinie badań nad pamięcią pourazową, stosowali 

hipnozę w celu umożliwienia pacjentom ponownego przeżywania bolesnych 

doświadczeń z pola walki. Ten rodzaj terapii okazał się właściwą drogą do odzyskania 

równowagi psychicznej 12 . 

Kolejnym okresem, istotnym dla badań nad traumą, były lata II Wojny 

Światowej. Do roku 1944 z powodu psychologicznych reakcji na stres trzeba 

było zwolnić ponad milion żołnierzy armii amerykańskiej 13 . W tym okresie istniało 

wiele sprzecznych koncepcji dotyczących traumy. John P. Spiegel i Roy 

R. Grinker w książce zatytułowanej Men under stress, opisali symptomy będące 

bezpośrednią reakcją na stres walki u amerykańskich żołnierzy i pilotów. 

Najczęściej rozpoznawanymi symptomami były: nerwowość, drażliwość, zmęczenie 

po przebudzeniu się, trudności z zasypianiem, lęk i depresja. Spiegel 

i Grinker, kierując się teorią psychoanalityczną, uważali, że głównym źródłem 

zaburzeń psychicznych są wyparte konflikty wczesnodziecięce. Z psychoanalitycznym 

wyjaśnieniem przyczyn zaburzeń nie zgadzał się amerykański psycho- 

12 Zob. B. Dudek, op.cit., s. 12. 

13 Zob. J. Maciejczuk, Traumatyczny stres: przyczyny – diagnoza – terapia, „Polski 

Przegląd Medycyny Lotniczej”, 2004 (1), Tom X, s. 49-56. 

148

analityk i antropolog kultury – Abram Kardiner. Uważał on, iż zaburzenia są 

spowodowane głównie przez samo zdarzenie, do którego jednostka nie może 

się efektywnie przystosować. Po II Wojnie Światowej osłabło zainteresowanie 

stresem traumatycznym. Stało się tak za sprawą stopniowego asymilowania się 

weteranów i ofiar wojny do społeczeństwa. Ponowny rozkwit nastąpił w latach 

sześćdziesiątych i siedemdziesiątych ubiegłego wieku. Wiązało się to z trwającym 

wówczas konfliktem zbrojnym w Wietnamie oraz z rozwojem badań ofiar 

holocaustu. Wojna wietnamska spowodowała pojawienie się ogromnej liczby 

weteranów w społeczeństwie amerykańskim. U części z nich zaczęto obserwować 

ujawnianie się różnych patologii, takich jak agresywne zachowanie, nadużywanie 

narkotyków i alkoholu, zabójstwa oraz samobójstwa. Podjęte badania 

udowodniły, że odpowiedzialne za aspołeczne zachowania weteranów są nie 

tylko doświadczenia wojenne o charakterze traumatycznym, ale również i sama 

niechęć społeczeństwa do wojny, a co za tym idzie, do samych weteranów. Powracający 

z wojny żołnierze oczekiwali przywitania godnego bohaterom. Tymczasem 

po powrocie spotykali często się z agresją, odrzuceniem oraz takimi 

wyzwiskami jak: „dzieciobójcy”, „psychopaci”, „mordercy”. Taka reakcja 

znacznie utrudniła im powrót do społeczeństwa i przystosowanie się do nowych 

ról w czasie pokoju. 

Badania ofiar holocaustu, prowadzone w latach siedemdziesiątych 

i osiemdziesiątych, udowodniły, że pomimo kilkudziesięciu lat od tragicznych 

wydarzeń i przeżyć związanych z wojną i pobytem w obozach koncentracyjnych, 

wielu ludzi wciąż przejawiało zaburzenia psychosomatyczne, cierpiało 

z powodu utrzymywania się silnego lęku i koszmarnych snów, ujawniało tendencje 

do izolowania się od społeczeństwa oraz cechowało się stępieniem reakcji 

uczuciowych. Badania wykazały, że są to te same objawy, które zaobserwowano 

u weteranów wojennych oraz ofiar innych zdarzeń traumatycznych, 

takich jak wypadki, akty przemocy czy też katastrofy naturalne. 

DSM-IV klasyfikuje zdarzenie traumatyczne jako sytuację związaną z zagrożeniem 

życia, poważnym uszkodzeniem ciała lub zagrożeniem fizycznej integralności, 

osoba doświadczająca takiego zdarzenia, przeżywa zaś intensywny 

149

lęk, bezradność i zgrozę 14 . Istotnym elementem doprecyzowującym definicję 

PTSD było wprowadzenie kryterium czasu. Początkowo diagnozę PTSD stawiano 

osobom, które po zdarzeniu traumatycznym doświadczały ponownego 

przeżywania traumy, unikały bodźców z nią związanych oraz cechowały się 

stanem wzmożonego pobudzenia bez względu na czas trwania tych symptomów. 

Doświadczenie wskazało, że takie symptomy występują prawie u każdej 

osoby, jednakże po pewnym czasie u znacznej części badanych następuje spontaniczne 

rozwiązanie problemów emocjonalnych i zanik objawów. Skutkiem 

tych obserwacji było wprowadzenie nowej jednostki chorobowej zwanej 

ostrym zaburzeniem postraumatycznym (w skrócie ASD), którą proponowano 

rozpoznawać u osób, u których symptomy PTSD po zdarzeniu traumatycznym 

trwały krócej niż jeden miesiąc. Jeśli symptomy utrzymywały się dłużej, nie 

było wątpliwości, że osoba taka kwalifikuje się do jednostki chorobowej 

PTSD 15 . Zgodnie z DSM-IV zespół stresu pourazowego PTSD rozpoznaje się 

wówczas, gdy: 

1. Osoba była narażona na zdarzenie traumatyczne przy czym spełniała następujące 

warunki: 

a) doświadczyła lub była świadkiem zdarzenia, w których ktoś poniósł 

śmierć, lub istniała groźba śmierci, poważnych obrażeń lub utraty fizycznej 

integralności; 

b) reaguje silnym lękiem, intensywnym strachem, bezradnością lub zgrozą. 

2. Traumatyczne zdarzenie uporczywie powraca i jest ponownie przeżywane 

w jeden lub więcej z niżej podanych sposobów: 

a) powtarzające się i intruzywne stresogenne przypominanie zdarzenia 

(obrazy, myśli lub wrażenia percepcyjne); 

b) powtarzające się stresujące sny o zdarzeniu; 

c) działanie i odczuwanie, tak jakby zdarzenie traumatyczne się powtarzało 

(włączając poczucie ponownego jego przeżywania, iluzje, halucynacje, 

dysocjacyjne epizody reminiscencji, czyli tzw. flashbacks); 

14 Zob. M. Lis-Turlejska, Psychologiczne konsekwencje traumatycznego stresu – 

współczesne kierunki badań, „Nowiny Psychologiczne”, 2000, nr 2, s.73-76. 

15 Zob. B. Dudek, op.cit., s.16. 

150

d) silny stres podczas ekspozycji na wewnętrzne bądź zewnętrzne czynniki 

lub sygnały, które symbolizują lub przypominają jakiś aspekt 

zdarzenia traumatycznego, 

e) fizjologiczne reakcje na bodźce zewnętrzne lub wewnętrzne, które 

symbolizują lub przypominają jakiś aspekt zdarzenia traumatycznego. 

3. Występuje uporczywe unikanie bodźców związanych z trauma i ogólne 

odrętwienie psychiczne, przejawiające się trzema (lub więcej) z poniższych 

objawów: 

a) próby unikania myśli, uczuć, lub rozmów związanych z traumą; 

b) próby unikania działań, miejsc lub ludzi, którzy wywołują wspomnienie 

o traumie; 

c) niezdolność do przypomnienia sobie ważnego aspektu zdarzenia traumatycznego; 

d) znacznie obniżone zainteresowanie lub uczestnictwo w ważnych działaniach; 

e) poczucie wyobcowania; 

f) ograniczony zakres afektu (niezdolność do przeżywania miłości i innych 

pozytywnych emocji); 

g) pesymistyczna ocena przyszłości i perspektyw życiowych. 

4. Utrzymują się symptomy wzmożonego pobudzenia, wyrażone obecnością 

dwóch lub więcej z poniższych objawów: 

a) trudności z zasypianiem, sen płytki, oraz częste przebudzenia; 

b) dysforia (irytacja i gwałtowne wybuchy gniewu); 

c) trudności z koncentracją; 

d) wzmożona czujność; 

e) wyolbrzymiony odruch orientacyjny. 

5. Czas trwania zaburzenia (symptomów z kryterium 2, 3, 4) jest dłuższy niż 

1 miesiąc. 

6. Zaburzenie powoduje klinicznie istotny dystres lub załamanie w życiu 

społecznym, zawodowym lub innych istotnych obszarach funkcjo- 

151

152 

nowania 16 . 

Ponadto wyróżnia się trzy stany stresu traumatycznego: 

1. Ostry, jeśli czas trwania objawów jest krótszy niż trzy miesiące; 

2. Chroniczny, jeśli objawy trwają trzy miesiące i dłużej; 

3. Z odroczonym początkiem, jeśli pojawienie się symptomów wystąpiło 

przynajmniej po sześciu miesiącach od wystąpienia zdarzenia 17 . 

3.2. Trauma ofiar zamachów terrorystycznych 

Nowoczesny terroryzm, który pojawił się w drugiej połowie XX wieku, 

stał się jedną z plag współczesnego świata. Rozwój cywilizacyjny i postęp 

techniczny sprawił, że w zamachach terrorystycznych nie giną pojedyncze ofiary, 

ale setki czy też tysiące ludzi. Zamachy, o których prawie codziennie dowiadujemy 

się z gazet, radia czy telewizji są źródłem silnych przeżyć traumatycznych. 

Zaburzenia te równie często dotykają ofiar, które przeżyły atak, 

jak również osób będących pośrednimi jak i bezpośrednimi świadkami makabrycznych 

wydarzeń. Znana amerykańska profesorka psychologii Bonnie 

L. Green, autorka wielu publikacji z zakresu stresu traumatycznego, w jednej ze 

swoich publikacji przedstawia wyniki badań przeprowadzonych w latach dziewięćdziesiątych 

ubiegłego wieku. Jedno z nich przeprowadzone było wśród 

ofiar ataków terrorystycznych w 1995 roku we Francji. W grupie 254 osób 

stwierdzono 18% przypadków PTSD. Znacznie wyższy odsetek (31%) 

stwierdzono wśród tych, którzy odnieśli rany podczas zamachu. W drugim badaniu 

oceniono rozwój PTSD u norweskich marynarzy więzionych i torturowanych 

przez 67 dni w Libii. U połowy z nich stwierdzono PTSD, które 

utrzymywało się przez następne sześć miesięcy, pomimo poddania badanych 

odpowiedniej psychoterapii 18 . 

W dobie ataków terrorystycznych, PTSD cieszy się coraz większym za- 

16 W. Gruszczyński, A. Florkowski, B. Gruszczyński, A.Wysokiński, Klasyfikacja zaburzeń 

psychicznych u żołnierzy w czasie misji pokojowych i działań wojennych, „Polski 

Merkuriusz Lekarski”, 2008, Tom XXV – Suplement I, s. 55-58. 

17 American Psychiatric Association, Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, 

Washington 1994, ISBN 08-90420-62-9; za: B. Dudek, op.cit., s.16-18. 

18 Zob. B. J. Green, Psychosocial research in traumatic stress, “Journal of Traumatic 

Stress”, 1994, nr 7, s. 341-362; za: B. Dudek, op.cit., s. 49-50.

interesowaniem psychologów. Od 2002 roku liczba prac naukowych z tego zakresu 

zaczęła lawinowo rosnąć i aktualnie wynosi około 30 tysięcy, czyli niemalże 

o połowę więcej, niż 10 lat temu 19 . Stało się tak za sprawą najkrwawszych 

w historii zamachów, takich jak: zamach bombowy w Oklahoma City, 

zamach na World Trade Center (…), atak terrorystyczny w Madrycie czy Londynie, 

czy atak czeczeńskich terrorystów na szkołę w Biesłanie. Wyniki większości 

prac naukowych dowodzą, iż w miarę upływu czasu większość jednostek 

wykazuje zdolność powrotu do równowagi, jednakże ci, którzy w sposób bardziej 

bezpośredni byli wystawieni na ataki terrorystyczne są obarczeni najwyższym 

stopniem ryzyka rozwoju PTSD. Problemy z niepokojem, depresją czy 

też różnego rodzaju uzależnieniami są często zgłaszane przez osoby, u których 

rozpoznano stres pourazowy. Podstawy prognozowania zagrożenia zespołem 

stresu pourazowego zawierają się przypadkach przebywania jak najbliżej ataku, 

byciu zranionym lub byciu znajomym kogoś, kto został zabity lub zraniony 20 . 

W zamachu terrorystycznym w Oklahoma City w 1995 roku, gdzie przed 

budynkiem rządowym wybuchła wypełniona ropą i nawozem azotowym ciężarówka, 

powodując zawalenie się w znacznej części siedmiopiętrowego budynku, 

zginęło 168 osób, a 680 zostało rannych. Prawie połowa z ocalałych, 

którzy byli bezpośrednio narażeni na wybuch, zgłaszała nasilające się problemy 

z niepokojem, depresją i alkoholem, a ponad jedna trzecia z nich prezentowała 

pełne objawy PTSD. Osoby, które zgłaszały, próby unikania odtwarzania czy 

też przypominania sobie ataku, jak również te, które znajdowały się w „stanie 

osłupienia”, były o wiele bardziej podatne na rozwój PTSD i innych zaburzeń 

niż ci, którzy nie unikali i byli wstanie wyrażać kolejne, doznawane emocje. 

W ponad rok po zamachu w Oklahomie odnotowano zwiększony poziom spożycia 

alkoholu, palenia tytoniu, wzrostu ogólnego stresu, agresji i przemocy 

oraz innych objawów PTSD w porównaniu ze wskaźnikami innych metropolii. 

Dwa lata po zamachu, 16% dzieci i dojrzewającej młodzieży w promieniu około 

100 mil od Oklahoma City prezentowało znaczące objawy zespołu stresu pourazowego 

związanego z opisanym atakiem terrorystycznym. Jest to znaczące 

19 http://www.koliber.net/index/index.php?action=show&object=article&id=3576 

(25.08.2009). 

20 www.psycholog-krakow.pl/prace/5.rtf (07.09.2009). 

153

odkrycie, ponieważ ci młodzi ludzie nie byli bezpośrednio narażeni na traumę 

i nie posiadali bliskich, którzy zostali zabici lub ranni w zamachu. Nasilenie objawów 

PTSD było większe u osób, które były narażone na ekspozycję poprzez 

media, niż u tych, którzy zapoznawali się ze zdarzeniem poprzez kontakty 

z osobami, które znały kogoś z ofiar 21 . 

W zamachu na madryckie metro w 11 marca 2004 roku, który był odpowiedzią 

islamskich terrorystów za udział hiszpańskich wojsk w irackiej wojnie, 

użyto trzynastu bomb, z czego dziesięć eksplodowało. Zdarzenie to miało miejsce 

wczesnym rankiem w pociągach dowożących ludzi z podmiejskich okolic 

do centrum Madrytu. Bomby były ukryte w plecakach i zostały zdalnie odpalone 

za pomocą telefonów komórkowych. W zamachu zginęły 192 osoby i aż 

1900 zostało rannych. Świadkowie tych dramatycznych zdarzeń porównywali 

miejsce zamachu do scen apokalipsy, dantejskiego piekła. Ci, którym udało się 

przeżyć opowiadali o porozrzucanych po torach ciałach, ociekających krwią 

rannych i wagonach pełnych spalonych w pozycji siedzącej ludzkich ciał. 

Trudno uwierzyć i wyobrazić sobie ten obraz rodem z najstraszniejszego filmu, 

a jeszcze trudniej wyobrazić sobie wstrząs i przerażenie ludzi, którzy w tym 

makabrycznym wydarzeniu uczestniczyli i dźwigają ciężar psychiczny na 

swych barkach do dziś. 

„Gdy dzień po zamachu na peron wjechał pociąg, z tłumu stojącego na 

stacji nie ruszył się nikt, nikt nie wsiadł do wagonu (…)” – wspomina psycholog 

policyjny, Izabela Solarska, która prowadziła terapię polskich ofiar madryckiego 

zamachu 22 . 

Na kolejną tragedię nie trzeba było długo czekać. 7 lipca 2005 roku Londynem 

wstrząsnęły liczne eksplozje. Były to trzy wybuchy w metrze i jeden 

w miejskim autobusie. W wyniku zamachu zginęły 52 osoby, a co najmniej 700 

było rannych. Do przeprowadzenia ataku przyznała się organizacja terrorystyczna 

pod nazwą Tajna Grupa Dżihadu, oświadczając, że jest to odpowiedź 

na masakrę, jakiej Wielka Brytania i jej sojusznicy dopuszczają się w Iraku 

i Afganistanie. Zarówno relacje ofiar, świadków, jak i widok miasta po wybu- 


22 http://www.koliber.net/index/index.php?action=show&object=article&id=3576. 

154

chach, podobnie jak po zamachach w Madrycie, są szokujące i pełne grozy. 

W tym miejscu chciałbym przytoczyć relacje kilku świadków tego wydarzenia. 

Anna Brook, mieszkanka Londynu, 7 lipca jechała metrem między stacjami 

King’s Cross i Russell Square. Pamięta ścisk w wagonie, twarz kobiety 

z naprzeciwka i kolorowy folder biura podróży, który wypadł jej z rąk. Nie pamięta 

kiedy, bo oprócz rozdzierającego bębenki ogromnego huku, z kolejnych 

30 minut zapamiętała tylko dym i jedną myśl, którą powtarzała w myślach 

„Umrę, umrę z zaczadzenia”. Tej myśli nie pozbyła się do dziś. Mimo parokrotnej 

terapii, nadal jest bezsilna wobec natrętnie powracających wspomnień 

z tamtego traumatycznego zdarzenia oraz uczucia wszechobecnego dymu i jego 

gryzącego odoru. „Dym jest na każdym zgięciu skóry, pod paznokciami. Nie da 

się go zmyć. Ani gąbką ani szczotką ryżową. Już nie wiadomo, co bardziej piecze. 

Czy to czerwona od drapania skóra, czy dym i obraz, którego nie można 

zapomnieć”. 

Naoczny świadek wybuchu autobusu na Tavistock Square, Geraldine Fourmont, 

tak wspomina wydarzenia z tamtego dnia: „Na ułamek sekundy 

wszystko zamarło, a po otwarciu oczu nic już nie było takie samo. Pamiętam, 

że autobus był zatłoczony. Nagle zobaczyłam wybuch, zamknęłam oczy, a gdy 

je otworzyłam, zobaczyłam latające wszędzie kartki papieru, zakrwawione lub 

zwęglone ciała, lub tylko ich części leżące na ulicy”. Przyznaje, że jeszcze kilka 

miesięcy po zamachu, idąc ulicą w pobliżu miejsca tej tragedii, zdarzało jej się 

wybuchnąć płaczem. Zaraz potem ogarniała ją fala głębokiej nienawiści. 

Joe Morgan, pasażer autobusu, w którym eksplodowała bomba, nie może 

pozbyć się sprzed swych oczu obrazu zakrwawionych ciał. Od tamtej pory trzęsą 

mu się dłonie, niewiele je i śpi. Budzi się codziennie regularnie o 3.30 rano, 

podchodzi do okna wyglądając na ulicę w przeczuciu, że zaraz zdarzy się coś 

złego 23 . 

Są to krótkie relacje zaledwie trzech osób pokrzywdzonych w zamachach. 

Ale przypomnijmy, że tylko w samym zamachu w Londynie było 700 rannych, 

którzy przeżyli ataki i przynajmniej u połowy z nich rozwinęły się symptomy 


(17.08.2009). 

155

PTSD, nie mówiąc już o świadkach, którzy niekoniecznie musieli być w miejscu 

zamachu, ale śledząc wydarzenia w telewizji, byli narażeni na powtarzające 

się tragiczne obrazy tej tragedii. Telewizja pokazująca na okrągło powyginane 

autobusy, upadające wieże czy płaczących ludzi wywołuje w widzach poczucie 

uczestniczenia w tych wydarzeniach. Psychologowie nazwali to zjawisko „syndromem 

przeżutego newsa”, czyli nerwowej reakcji na powtarzaną relację 

o tragedii. Gdy po wiadomościach w telewizji siadamy przed komputerem i zaglądamy 

do Internetu, aby tam śledzić szczegóły krwawych zamachów, nakręcamy 

spiralę strachu, wywołując objawy podobne do PTSD. Szok pourazowy 

staje się w pewnym sensie szokiem przedurazowym, ciągłym lękiem przed atakiem. 

Przenieśmy się teraz w inny rejon świata. 1 września 2004 roku, w dzień 

rozpoczęcia roku szkolnego, szkoła w Biesłanie, w północnej Osetii na terytorium 

Rosji, została opanowana przez grupę uzbrojonych napastników. Tym razem 

nie był to odwet islamskich grup terrorystycznych za udział niewiernych 

w wojnie w Iraku czy Afganistanie. Napastnikami byli rebelianci należący do 

czeczeńskiego przywódcy polowego Szamila Basajewa. W zamian za uwolnienie 

zakładników, którymi w większości były bezbronne dzieci, domagali się 

wycofania wojsk rosyjskich z Czeczenii, uwolnienia rebeliantów schwytanych 

podczas ataku na Inguszetie dwa miesiące wcześniej oraz niepodległości Czeczenii. 

Teren szkoły został otoczony przez wojska rosyjskie i oddziały sił specjalnych. 

Po dwóch dniach prowadzenia negocjacji z terrorystami, z niewyjaśnionych 

dotąd przyczyn, nastąpił szturm sił rosyjskich. Faktem jest, że rosyjskie 

władze, nieprzygotowane na taki rodzaj sytuacji, rozpoczęły bezmyślny 

szturm, używając przy tym czołgów i miotaczy ognia, którego finałem stał się 

krwawy chaos, w wyniku czego śmierć poniosło 340 osób, w tym 186 dzieci, 

około 200 osób uznano za zaginione, a ok. 700 zostało rannych. Jeszcze nigdy 

dotąd w zamachach terrorystycznych życia nie straciła taka duża liczba dzieci. 

Od tamtej pory całe miasto żyje w stanie przygnębienia, ci zaś, którzy zostali 

przy życiu, są okaleczeni lub nie mogą zapomnieć o doświadczonej trau- 

156

mie 24 . Tym sposobem Biesłan stał się rosyjskim 11 września. 

Biesłański lekarz, Alan Adyrchajew, który do dziś pomaga ofiarom, 

w tamten pamiętny dzień stracił żonę, a córki, które przeżyły, cierpią na zespół 

stresu pourazowego. Wykonując swój zawód, lepiej niż ktokolwiek inny z 36 

tysięcy mieszkańców tego miasta, zdaje sobie sprawę z odległych skutków 

ubocznych tamtej tragedii. Nawet 5 lat po tym zdarzeniu do jego gabinetu trafiają 

osoby z objawami stresu pourazowego. Jednymi z ostatnich pacjentów, 

których wspomina, jest mała dziewczynka Cristina, której ciśnienie prawie codziennie 

wzrasta do 160 mmHg, i która cierpi na chroniczny ból głowy 

o niewyjaśnionej przyczynie; oraz Wladimir, młody chłopiec, który pociął sobie 

rękę nożem, nie w próbie samobójczej, lecz w akcie rozpaczy. Prawdopodobnie 

męczy go podświadomie poczucie, że nie zasłużył na to, żeby żyć, skoro 

wszyscy jego koledzy zginęli. Lekarz wspomina jeszcze o jednej osobie, trzynastoletniej 

Karinie Kussowej, której lewa noga od stopy do bioder jest zniekształcona 

z powodu ciężkich poparzeń doznanych podczas zamachu w szkole. 

Jej rodziców nie stać na kupno potrzebnych leków, zabieg przeszczepu skóry 

oraz na usunięcie odłamków granatu z jej nogi. Dziewczynka ta, jednak jeszcze 

pilniej potrzebuje psychologicznej pomocy. Nocami widzi, jak jej pluszowe 

zwierzątka zamieniają się w terrorystów z czarnymi maskami. Często miewa 

koszmary, w których jej poraniona noga oddziela się od reszty ciała leżąc bezwładnie 

obok niej na łóżku. Podobne przykłady można mnożyć. Tymczasem 

pomocy potrzebują nie tylko dzieci, ale również dorośli. W pierwszej chwili po 

zamachu, fala pomocy nadeszła niemalże ze wszystkich stron świata. Władze 

poleciły wznieść dwie nowe szkoły oraz nowoczesną klinikę, gwiazdy showbiznesu 

organizowały koncerty charytatywne, banki budowały place zabaw, 

rząd i prywatni darczyńcy wpłacali po 30 tysięcy euro dla rodzin każdego zabitego 

i 20 tysięcy dla ciężko rannych. Dziś wielu z tych, którzy przeżyli i wymagają 

odpowiedniej opieki terapeutycznej, bądź lekarskiej, są pozostawieni 

sami sobie w obliczu dręczącego ich koszmaru. Brakuje pieniędzy na remont 

miejskiego szpitala, który grozi zawaleniem oraz na otwarcie wybudowanej 

24 Ofiary Biesłanu liczą na Europę, Suddeutsche Zeitung, http://presseurop.eu/pl 

(1.09.2009 r.). 

157

nowoczesnej kliniki, znajdującej się na przedmieściach. Prawie żaden z mieszkańców 

nie posiada ubezpieczenia zdrowotnego. Winny za to jest dawny system 

zdrowotny wprowadzony za czasów Związku Radzieckiego, który do dziś 

nie uległ odpowiedniej reformie. Nadal nie ma regularnych badań ani aktualnych 

adresów kontaktowych dla ludzi szukających pomocy 25 . 

3.3. 11 września – dramat trwający do dziś 

Prawdopodobnie nie ma na świecie osoby, która nie wiedziałaby z jakim 

wydarzeniem łączy się data 11 września. Atak na World Trade Center i Pentagon 

był jednym z największych zamachów w historii świata, który pochłonął 

tysiące ofiar w przeciągu niespełna dwóch godzin. Była to seria czterech ataków 

terrorystycznych, polegająca na porwaniu samolotów pasażerskich 

i skierowaniu ich na strategiczne budynki, które były symbolami władzy i potęgi 

Stanów Zjednoczonych. Wtorek, 11 września rozpoczął się jako piękny, 

słoneczny dzień. Po godzinie 8 rano do World Trade Center zaczęli przychodzić 

pracownicy. O godzinie 8.45 usłyszeli przerażający huk i wybuch. Wielu 

z nich pomyślało, że eksplodowała bomba, jednak prawda okazała się być 

o wiele gorsza – w północną wieżę uderzył porwany wcześniej samolot pasażerski 

Boeing 767 z 92 osobami na pokładzie. Wszyscy byli przekonani, że to 

jest wypadek. Wiadomo było, że pasażerowie, którzy byli na pokładzie zginęli. 

Pomimo tego, bagatelizowano sprawę, ponieważ wcześniej zdarzały się takie 

przypadki, chociażby rozbicie się parę lat wcześniej awionetki o mury Empire 

State Building. Jednak o 9.03 zaczął się koszmar, ponieważ już na oczach 

mieszkańców Manhattanu zgromadzonych w pobliżu WTC oraz telewidzów 

z całego świata, w drugą, południową wieżę World Trade Center, „wbił” się kolejny 

samolot. Był to Boeing 757 z 64 osobami na pokładzie. Było już wiadomo, 

że nie jest to wypadek, tylko samobójczy atak terrorystyczny jakichś 

szaleńców. Ewakuowano budynki znajdujące się w pobliżu dwóch zaatakowanych 

wież, a także ważne miejsca w Nowym Jorku takie, jak Ratusz czy 

Giełda. Na ulicach zapanowała panika. Ludzie zaczęli uciekać. Przestały działać 

środki komunikacji miejskiej, telefony i Internet. Mieszkańcy zaczęli wy- 

25 http://kresy24.pl/pressReviewShow/review_id/3232/. 

158

stawiać na parapety telewizory, by jak najwięcej ludzi na ulicach mogło uzyskać 

ważne informacje dotyczące ofiar i tego jak się zachować w tej krytycznej 

sytuacji. Niestety mieszkańcy dowiadują się o kolejnych porwanych samolotach, 

z których jeden o godzinie 9.41 uderzył w południowo-zachodnią część 

Pentagonu, a kolejny o godzinie 10.06 rozbił się o ziemię w okolicach miasta 

Shanksville w stanie Pensylwania. Ewakuowano budynki rządowe w całych 

Stanach Zjednoczonych (w tym Biały Dom), a nad najważniejszymi miastami 

i obiektami zaczęły latać amerykańskie myśliwce F-16, które miały zgodę na 

strącenie kolejnego porwanego samolotu. Na szczęście do tego już nie doszło. 

Mimo tego, że obie wieże World Trade Center płonęły, to nikt nie wierzył w to, 

że mogą runąć. Jednak o godzinie 11.00 południowa wieża zawaliła się, a 30 

minut później przestała istnieć wieża północna. Nowy Jork i całe Stany Zjednoczone 

straciły nie tylko jeden ze swoich wspaniałych symboli, ale przede 

wszystkim kilka tysięcy obywateli i mieszkańców Nowego Jorku, którzy nie 

zdążyli ewakuować się z zawalonych budynków. Oficjalna teza zawalenia się 

wież jest taka, że runęły one w wyniku nadwyrężenia konstrukcji spowodowanej 

uderzeniami samolotów oraz palącym się paliwem, które z nich wyciekło. 

Winą za zamachy obarczono organizację terrorystyczną Al-Kaida dowodzoną 

przez Osamę Bin Ladena. W październiku 2004 roku arabska telewizja satelitarna 

Al-Dżazira nadała wystąpienie Osamy Bin Ladena, w którym wziął on na 

siebie odpowiedzialność za zamachy z 11 września 2001 roku i zagroził ich 

powtórzeniem. W wyniku zamachu zginęło ponad 3 tysiące osób, w tym prawie 

150 bohaterskich strażaków i policjantów, którzy nie zdając sobie sprawy 

z grożącego im niebezpieczeństwa, starali dostać się możliwie na jak najwyższe 

piętra WTC, by ewakuować z nich pracowników. 

Od tego dnia naród Stanów Zjednoczonych zmienił się na zawsze. W następstwie 

największego ataku terrorystycznego jakiego doświadczył, tysiące ludzi 

zginęło lub zostało uznanych za zaginionych, tysiące zostało rannych, dziesiątki 

tysięcy znało kogoś, kto został zabity lub ranny, a o wiele większa liczba 

doświadczyła tego ataku poprzez media lub przekaz z ust do ust. Przemoc terrorystyczna 

o takim rozmiarze dotknęła ludzi na wszystkich poziomach zaangażowania: 

ofiary, pogrążonych w żałobie członków rodzin, przyjaciół, ratowników, 

strażaków, policjantów, psychologów, psychiatrów, świadków zdarzenia, 

159

ochotników pracowników telewizji i radia, jednym słowem cały naród i świat 26 . 

Z badań przeprowadzonych po zamachu wynika, że po dwóch miesiącach 

od tego wydarzenia, aż 11% mieszkańców Nowego Jorku doświadczyło zaburzeń 

pourazowych. Był to wynik niebezpiecznie wysoki, trzykrotnie większy, 

niż w skali całego kraju. Co ciekawe, PTSD korelowało z czasem spędzonym 

na śledzeniu w telewizji programów informacyjnych dotyczących tragedii. Jednym 

z bardziej obciążających czynników, na jakie narażone były osoby, które 

przeżyły zamach, była konfrontacja ze śmiercią innych osób, również w aspekcie 

fizjologicznym (dotyk, zapach, zapamiętane głosy). Doskonale obrazującym 

to przykładem są ratownicy, którzy byli narażeni na widok ciał ofiar, często 

trudnych do identyfikacji. Ponadto w przypadku, gdy ktoś z ich bliskich zginął 

lub zaginął, musieli dodatkowo uporać się zarówno z własnym poczuciem straty, 

jak i z wymaganiami misji ratowniczej. 

Personalizacja i identyfikacja to mechanizmy uważane za najczęstszą 

przyczynę późniejszych zaburzeń. Jak wskazują wyniki badań, osoby które zetknęły 

się ze śmiercią podczas zamachu, częściej doświadczały kompulsywnego 

mycia rąk lub odmawiały spożywania potraw mięsnych. Widok mięsa 

na talerzu powodował u nich przywrócenie przykrych widoków i scen 

z 11 września, zwłaszcza u tych, którzy byli narażeni na widoki spalonych czy 

też zmasakrowanych ciał. Zdarzało się, że całe rodziny cierpiały z powodu 

PTSD. Gdy ojciec, głowa rodziny zginął podczas zamachu, zachwiane zostały 

podstawowe wartości. Na początku górowała złość, chęć zemsty i potworna 

niemoc, potem bezradność, zwątpienie, wycofanie się i często utrata sensu życia. 

Większość rodzin doświadczyło strachu i lęku po utracie bliskiej osoby. 

Wdomach zakładano dodatkowe alarmy czy też inne zabezpieczenia. Zdarzały 

się rodziny, które za wszelką cenę pragnęły unikać sytuacji przypominających 

im o zmarłej osobie, ale również takie, których członkowie usilnie szukali bliskości 

zmarłej im bliskiej osoby, sypiając w jej łóżku lub chodząc w jej rzeczach. 

Szpitale i inne instytucje donosiły także o innych skutkach związanych 

ze stresem. Badania Narodowego Instytutu Uzależnień oszacowały, że po zamachu 

o 30% wzrosła liczba uzależnień od alkoholu, papierosów czy też mari- 


160

huany. Mieszkańcy Nowego Jorku coraz częściej sięgali po substancje psychoaktywne, 

aby uciec od rzeczywistości, zapomnieć o przykrych doświadczeniach 

związanych z zamachem. Naukowcy ze szpitala brooklińskiego, leżącego w sąsiedztwie 

zawalonych wież oszacowali, że po atakach terrorystycznych z 

11 września ryzyko zawału serca wzrosło aż o 35%, a arytmii o 40% 27 . W celu 

szybkiej interwencji psychologicznej władze Nowego Jorku starały się w jak 

najszerszym zakresie trafić do osób potrzebujących pomocy. W związku z tym 

w biuletynach informacji publicznej drukowane były proste testy, które każdy 

obywatel mógł samodzielnie wypełnić. Dawały one wstępny obraz mogący stanowić 

podstawę do późniejszego zdiagnozowania PTSD. 

Profesjonalne techniki diagnozy i terapii zespołu stresu pourazowego zostaną 

natomiast przedstawione przeze mnie w kolejnym podrozdziale. 

3.4. Diagnozowanie i terapia osób dotkniętych zespołem stresu pourazowego 

Aby skutecznie pomóc osobom cierpiącym na jakiekolwiek dolegliwości, 

należy w pierwszej kolejności poprawnie je zdiagnozować. Ten sam mechanizm 

dotyczy także osób, które zostały dotknięte przeżyciami o charakterze 

traumatycznym. Wiedza dotycząca leczenia osób, które przeżyły zamachy terrorystyczne, 

pochodzi w dużej mierze z doświadczeń gromadzonych podczas 

pracy z ofiarami przestępstw kryminalnych, wojen i katastrof. Zamachy terrorystyczne 

na taką skalę są stosunkowo nowym zjawiskiem, dlatego większość 

opublikowanych do tej pory badań nad reakcjami psychologicznymi na traumę 

dotyczy katastrof naturalnych czy katastrof wywołanych przez człowieka. Wyniki 

tych badań, jednak wykazują duże podobieństwo objawów PTSD przy różnych 

zdarzeniach traumatycznych. W 1993 roku, po pierwszym zamachu na 

World Trade Center, przeprowadzono badanie, które umożliwiało lepsze zrozumienie 

konsekwencji traumatycznych zdarzeń. Na jego podstawie stwierdzono, 

że czynnikiem wywołującym największe cierpienie wśród ofiar jest załamanie 

się fundamentalnych przekonań takich jak: przekonania co do własnej 


(14.09.2009). 

161

osoby (niezniszczalność, nieśmiertelność), przekonania dotyczące świata 

(przewidywalny, możliwy do kontroli), przekonania dotyczące innych ludzi 

(zaufanie, poczucie bezpieczeństwa). 

Według przeprowadzonych badań na PTSD cierpi niecałe 10% populacji 

ludzi, przy czym na rozwój tego zespołu bardziej narażone są kobiety oraz osoby 

o niższym statusie społecznym, borykające się z wysokim poziomem stresu 

codziennego jak również te, które w okresie dzieciństwa doznały przemocy fizycznej 

bądź psychicznej, chorowały psychicznie, u których w rodzinie odnotowane 

były przypadki zaburzeń typu dysocjacyjnego lub zaburzeń lękowych 

oraz wychowywały się sytuacji deficytu zaspokojenia podstawowych potrzeb 28 . 

Za główne cele terapii PTSD przyjmuje się przede wszystkim poprawę jakości 

życia, redukcję ciężkości głównych objawów, współzapadalności i wtórnej 

niesprawności, jak również wzmocnienie elastyczności chorego. W leczeniu 

tego zaburzenia stosuje się psychoterapię, farmakoterapię jak i tzw. leczenie 

skojarzone, polegające na połączeniu wymienionych wcześniej form terapii. 

Metody psychoterapeutyczne wykorzystywane w przypadku zdiagnozowania 

PTSD obejmują: 

a) supresję myśli, szczególnie ważną dla pacjentów, u których sposobem na 

pozbycie się traumy jest technika „wyrzucania jej z pamięci”. Metoda 

supresji uczy pacjenta swobodnego przepływu intruzyjnych myśli, co 

pozwala na zmniejszenie zarówno częstotliwości jak i nasilenia objawów; 

b) psychoedukację polegającą na wyjaśnianiu choremu natury zaburzenia, 

zwykle błędnie interpretowanych przez niego psychologicznych oraz 

somatycznych reakcji na traumę; 

c) przywracanie dawnego stylu życia, którego celem jest pokazanie pacjentowi, 

że życie płynie dalej i można spróbować wrócić do dawnego sposobu 

życia – nawet tak drobne i z pozoru błahe czynności jak zakupy czy 

sport, mogą spowodować znaczną poprawę u pacjenta; 

d) terapię ekspozycyjną, którą możemy podzielić na ekspozycję w wyob- 

28 A. Holiczer, M. Gałuszko, W. J. Cubała, Zaburzenie stresowe pourazowe – opis ewolucji 

koncepcji zaburzenia i podejść terapeutycznych, „Psychiatria”, 2007, nr 1, Tom 

IV, s. 27-28. 

162

aźni – polegającą na wyobrażaniu sobie przez pacjenta traumatycznego 

wydarzenia z zachowaniem jak największej szczegółowości (jest to metoda 

skuteczna, jednakże może być stosowana tylko w niektórych przypadkach) 

oraz ekspozycję in vivo, która także wykorzystuje zjawisko habituacji, 

jednakże polega na ponownym uczestnictwie w sytuacjach wywołujących 

lęk i wspomnienia traumy, których unika chory; 

e) kierowanie wyobrażeniem, w której pacjent pod opieką terapeuty wyobraża 

sobie przeżytą traumę, jednakże z innym zakończeniem, przez co 

zyskuje poczucie sprawczości i kontroli; 

f) radzenie sobie ze stresem poprzez naukę technik relaksacji, oddychania, 

pozytywnego myślenia i wdrażania ich do codzienności; 

g) desensytyzację i ponowne przetwarzanie bodźców za pomocą ruchów gałek 

ocznych (EMDR). Metoda ta polega na skupieniu przez pacjenta 

wzroku na poruszającym się w poziomie obiekcie i jednoczesnej koncentracji 

na wspomnieniach traumy oraz myślach i odczuciach z nią 

związanych. W kolejnym etapie następuje zmiana przykrych myśli na 

pozytywne wspomnienia i odczucia. Niestety nie wszystkie przypadki są 

podatne na tę formę terapii; 

h) terapię poznawczą, polegającą na rozpoznawaniu zniekształconych myśli 

oraz wpływu jakie mają one na emocje, reakcje organizmu i zachowanie 

w celu ich rozpoznania oraz znormalizowania myślenia; 

i) trening oswajania stresu, który uczy radzenia sobie z ekspozycją oraz następstwami 

traumy i pozwala zyskać umiejętność radzenia sobie ze stresem 

29 . 

Dotychczasowe badania wykazały, iż najlepsze rezultaty uzyskuje się stosując 

leczenie skojarzone, jednakże należy pamiętać o tym, że wszelkie interwencje 

terapeutyczne powinny być oparte na dokładnym obrazie klinicznym, 

jak również preferencjach i oczekiwaniach pacjenta. 

3.5. Psychologiczne skutki walki z terroryzmem, czyli dusze poranione 

wojną 

29 A. Holiczer, M. Gałuszko, W. J. Cubała, op.cit., s. 29. 

163

Po zamachach na World Trade Center i Pentagon, Stany Zjednoczone wypowiedziały 

wojnę terroryzmowi. Jeszcze tego samego dnia – 11 września, prezydent 

USA wygłosił swoje historyczne przemówienie, w którym wzywa naród 

do walki z globalnym terroryzmem i ogłasza pełną gotowość do jej rozpoczęcia. 

Zamach na WTC wywołał również falę wzburzenia wśród państw członkowskich 

NATO. W efekcie zgodnie z art. 5 Traktatu Północno-Atlantyckiego, 

uznano że został zaatakowany jeden członków Paktu i podjęto decyzję 

o wspólnych działaniach odwetowych w stosunku do autorów zamachu. Pierwszym 

etapem był atak na rządzony przez Talibów Afganistan, gdzie prawdopodobnie 

miał ukrywać się Osama Bin Laden – „wróg numer jeden” Stanów 

Zjednoczonych i zachodnich sojuszników. 

W interwencji w Afganistanie, oprócz Stanów Zjednoczonych, bierze 

udział 37 państw. Obecnie stacjonuje tam około 100 tysięcy żołnierzy zagranicznych, 

w tym polski kontyngent liczący około 2 tysięcy żołnierzy oraz około 

50-tysięczna armia amerykańska. Konflikt w Afganistanie pochłonął do tej pory 

około jednego tysiąca żołnierzy USA i państw koalicji. Ze względu na brak 

wiarygodnych danych dotyczących ofiar wśród ludności cywilnej, liczba ta jest 

bliżej nieznana. 

Kolejnym etapem wojny z terroryzmem była inwazja na Irak. Celem tej 

inwazji było oczyszczenie kraju z sił wiernych Saddamowi Husajnowi oraz likwidacja 

partii Baas. Po 11 września, drastycznym zaostrzeniem polityki USA 

była doktryna „ataku prewencyjnego”, która przyznawała prawo do ataku na 

dowolny kraj, w dowolnym momencie w ramach wojny z terroryzmem. Wśród 

pierwszych potencjalnych celów od początku wymieniano rząd Saddama Husajna. 

Atak na Irak zaczął się 20 marca 2003 roku nalotem bombowym na stolicę 

tego państwa, Bagdad. Po około trzech tygodniach siły koalicyjne przejęły kontrolę 

nad większością terytorium, obalając rząd Husajna i rozpoczynając okupację 

tego kraju, trwającą formalnie do 2005 roku. Siły międzynarodowe liczyły 

około 250 tysięcy żołnierzy amerykańskich oraz około 47 tysięcy żołnierzy 

państw koalicji, w tym 2,5 tysięczny osobowy polski kontyngent. W wyniku 

działań wojennych w Iraku zginęło około 3,5 tysiąca żołnierzy wojsk koalicyj- 

164

nych, z czego około 3 tysiące stanowili żołnierze armii USA. Ponad 50 tysięcy 

zostało rannych 30 . Nie istnieją natomiast dokładne i wiarygodne statystyki strat 

po stronie irackiej. Szacuje się, że wynoszą one około 150 tysięcy, w tym ponad 

100 tysięcy ofiar to ludność cywilna, a około 50 tysięcy to rebelianci, terroryści 

i armia iracka 31 . 

Każda wojna niesie za sobą skutki psychologiczne. Kaleczy nie tylko ciała, 

ale też dusze. Żołnierze wracający z wojny przywożą do domu nie tylko urazy 

fizyczne w postaci ran postrzałowych, ale również silne urazy psychiczne. 

Większość żołnierzy biorących udział w wojnie w Iraku czy Afganistanie nie 

została wyszkolona w odpowiedni sposób. Przynajmniej połowa ruszała na 

wojnę bez dłuższego przygotowania, za to z ustabilizowaną sytuacją życiową 32 . 

Pentagon obiecywał im, że Irakijczycy będą niemalże witać ich kwiatami, 

sama wojna zaś szybko się zakończy. Z tych błędnych przekonań wyniknęło 

mnóstwo późniejszych problemów. Nasilające się ataki samobójcze, które nie 

były dotychczas tak powszechną metodą walki tworzyły na polu bitwy chaos. 

Zdarzały się sytuacje, kiedy żołnierze, którzy mieli wykonywać swe zadania 

z dala od niebezpiecznych stref wysyłani byli w sam środek walk. Nie wiadomo 

było, kto jest wrogiem, a kto przyjacielem. Żołnierze, jadąc ulicą nie wiedzieli 

czy osoba, która do nich podchodziła, chce o coś zapytać czy może wysadzić 

się w powietrze. Warto wspomnieć tu o małym dziecku, które Talibowie próbowali 

wykorzystać w Afganistanie do zamachu na „niewiernych”, umieszczając 

na nim ładunki wybuchowe i posyłając w kierunku wroga. Dziecko w ostatniej 

chwili uratowano, jednak niewykluczone, że pojawią się jego następcy, 

a wtedy żołnierz będzie zmuszony strzelać nawet do dzieci 33 . 

Z badań amerykańskich psychologów wynika, że Pentagon nie jest przygotowany 

na ponoszenie tego rodzajów kosztów wojny w Iraku czy Afganistanie. 

Wielu weteranów po powrocie do domu nie potrafi przystosować się do 

30 

http://pl.wikipedia.org/wiki/II_wojna_w_Zatoce_Perskiej (23.07.2009). 

31 

http://www.iraqbodycount.org/ (07.08.2009). 

32 

M. Bosacki, Wojny niszczą psychikę żołnierzy USA, „Gazeta Wyborcza”, 22.07.2009, 

s. 19. 

33 

M. Gadziński, Amerykańscy żołnierze cierpią na stres pourazowy, „Gazeta Wybor- 

cza”, 10.11.2004, s. 6. 

165

życia w cywilu, traci rodziny, pracę. Nie mogą odnaleźć się w nowej rzeczywistości. 

Duża liczba popada w alkoholizm, narkomanię, a czasem kończy wręcz 

na ulicy. Zdarza się coraz więcej samobójstw. Statystyki mówią, że do 2004 roku 

w Iraku zabiło się 27 Amerykanów, a kolejnych 20 popełniło samobójstwo 

po powrocie do kraju. Sytuację tę można porównać do problemu sprzed 30 lat, 

kiedy to z Wietnamu wracały „ludzkie wraki” nie umiejące przystosować się do 

życia w społeczeństwie. Według najnowszych danych obejmujących lata 

2002-08, aż 22 % żołnierzy cierpi na zespół stresu pourazowego. Zaburzenie to 

objawia się u nich poprzez: depresję, napady lęku, koszmary nocne, ataki histerii 

i płaczu, izolowanie się od przyjaciół i rodziny, ciągłe poczucie winy, zaniki 

pamięci i przewidzenia. Ważnym problemem pogarszającym sytuację weteranów 

jest zły system opieki medycznej. Nie jest on odpowiedni na leczenie urazów 

psychicznych u dziesiątków tysięcy żołnierzy. Na wizyty u specjalistów 

czeka się tygodniami, a niektórzy wracają w stanie wymagającym natychmiastowej 

interwencji. Również testy psychologiczne, które wypełniają weterani 

w celu wykrycia PTSD, są pobieżnie sformułowane. Wielu z nich wypełnia je 

tak, by nie zwrócić na siebie uwagi i jak najszybciej znaleźć się w domu. Wierzą, 

że po powrocie do rodziny ich problemy przeminą, jednak doświadczenia 

poprzednich wojen pokazują, że dzieje się zupełnie inaczej. Obrazuje to kilka 

poniższych przykładów. 

William Howell, służył w 10. Grupie Sił Specjalnych w Iraku. Po zakończeniu 

służby przeszedł pozytywnie standardowy, wspomniany wcześniej test 

psychologiczny. Pewnego wieczoru pokłócił się z żoną i w napadzie gniewu 

uderzył ją. Kiedy kobieta również go uderzyła pobiegł do pokoju szukać pistoletu. 

Żona w tym czasie zadzwoniła na policję i uciekła na podwórko. W chwili, 

gdy przyjechał radiowóz Howell stał na podwórku celując w żonę. Gdy zobaczył 

policjantów strzelił sobie w głowę. Zmarł na miejscu. Osierocił trójkę 

dzieci. Sierżant Dave Guindon pełniąc służbę w Iraku, kierował wielkimi transportowymi 

ciężarówkami. Ze względu na charakter pełnionej służby był narażony 

na częste ostrzały. Podczas hucznego powitania na lotnisku w Manchesterze, 

w stanie New Hampshire, roześmiany powiedział dziennikarzowi, że czuje 

się fantastycznie i strasznie się cieszy z powrotu do domu. Pełen radości opowiadał, 

że dziś się w nim rozgości, a jutro obudzi się we własnym łóżku 

166

i wreszcie wróci do normalnego życia. Następnego dnia Guindon strzelił sobie 

w głowę. Zostawił żonę i syna. 

Czterech żołnierzy 3. Dywizji Piechoty stacjonujących w Fort Riley 

w stanie Kansas spotkało się poza bazą, w domu wynajmowanym przez jednego 

z nich. Wszyscy wcześniej służyli w Iraku. Z niewyjaśnionych dotąd przyczyn 

dwaj żołnierze chwycili nagle za broń i zaczęli strzelać do kolegów. Jeden 

zginął, drugi został ciężko ranny. U obu napastników lekarze zdiagnozowali 

PTSD 34 . 

Sierżant Shaun Mc Bride woli wojnę, niż dom. Twierdzi, że „kręci go adrenalina 

i strach przed tym, że ktoś może go zastrzelić”. W Afganistanie i Iraku 

spędził już prawie cztery lata. Konsekwencją tego, że wybrał wojnę, a nie spokojne 

małżeńskie życie, był rozwód. Ożenił się jednak po raz drugi. McBride 

po każdym powrocie z frontu miał objawy stresu pourazowego. Po powrocie 

z ostatniej misji, jego żona robiąc pranie niechcący upuściła kosz z bielizną. 

McBride rzucił się na ziemię, będąc przekonanym, że ktoś do niego strzela. Potem 

zaczął na nią krzyczeć i resztę dnia spędził samotnie w pokoju. W takich 

ludziach często kryją się niebezpieczne symptomy zwane „syndromami 

Rambo”. Żołnierz w takim stopniu przyzwyczaja się do wojny, że po powrocie 

do domu trudność sprawia mu wykonanie najprostszych, podstawowych czynności. 

McBride pytany o to, co jest najtrudniejsze, kiedy wraca do domu, odpowiada, 

że najgorsze jest to, że musi mieszkać z innymi ludźmi, robić zakupy 

i odbierać pasierba z przedszkola, czyli funkcjonować w normalnej rzeczywistości. 

Na początku maja tego roku, 44-letni sierżant John M. Russell wpadł 

w szał w wojskowym ośrodku leczenia stresu w Bagdadzie i zabił pięciu innych 

żołnierzy. Russellowi zostało kilka tygodni do końca trzeciej misji w Iraku 

i wydawało mu się, że wojsko próbuje się go pozbyć 35 . 

Wymienione przypadki pokazują dramatyczne skutki, jakie niesie ze sobą 

udział w wojnie. Brak odpowiedniej opieki i terapii może prowadzić do tego, że 

oddany ojczyźnie żołnierz, kochający mąż i ojciec może niespodziewanie prze- 

34 Zob. M. Gadziński, op.cit., s. 6. 

35 Zob. D. Stone, E. Conant, J. Barry, Syndrom Rambo, “Newsweek Polska”, 

28.06.2009, s. 30-31. 

167

odzić się w zabójcę. 

Zjawisko zespołu stresu pourazowego, choć nie na taką skalę, jest dobrze 

znane również w szeregach innych armii koalicyjnych, w tym również w polskiej 

armii. W czasie trwania polskiej misji w Iraku ewakuowano 34 żołnierzy, 

u których rozpoznano symptomy PTSD. Zgodnie z wynikami badań wskaźnik 

tego zaburzenia wśród weteranów wynosił około 1% 36 . Trzeba jednak przyznać, 

że część przypadków umyka wiedzy wojskowych lekarzy, ponieważ wielu 

powracających żołnierzy ukrywa swoje problemy psychiczne. Uważają oni, 

iż tego typu zaburzenia nie przynoszą zaszczytu, oznaczają słabość i tchórzostwo. 

Ze względu na niski poziom występowania PTSD, polscy weterani mogą 

liczyć na lepszą opiekę psychologiczną i medyczną, niż ich koledzy z USA. 

Jednak i tutaj występują problemy związane z leczeniem i terapią. Mimo tego, 

iż podejmowanych jest wiele doraźnych działań na rzecz weteranów poszkodowanych 

w misjach, nadal brakuje systemu długoterminowej, kompleksowej 

pomocy medycznej i psychologicznej, zwłaszcza, że leczenie i terapia osób dotkniętych 

zespołem stresu pourazowego trwa bardzo długo. Dla porównania 

warto dodać, że w krajach skandynawskich losy weteranów śledzi się przez 

wiele lat. Badania mają charakter prewencyjny i służą zapobieganiu różnego 

rodzaju przestępstwom, jak również próbom samobójczym, które dokonywane 

są przez weteranów nawet po kilkunastu latach od powrotu z wojny. 

168 

Bibliografia 

1. B. Aouill, Strategie i style radzenia sobie ze stresem w sytuacji kryzysowej, 

2005, http://psychologia.net.pl. 

2. M. Bosacki, Wojny niszczą psychikę żołnierzy USA, „Gazeta Wyborcza”, 

22.07.2009. 

3. B. Dudek, Zaburzenie po stresie traumatycznym, Gdańskie Wydawnictwo 

Psychologiczne, Gdańsk 2003, ISBN 83-89120-50-X. 

36 http://wiadomosci.gazeta.pl/wiadomosci/1,55670,2293933.html (14.09.2009).

4. M. Gadziński, Amerykańscy żołnierze cierpią na stres pourazowy, „Gazeta 

Wyborcza”, 10.11.2004. 

5. B. J. Green, Psychosocial research in traumatic stress, “Journal of Traumatic 

Stress”, 1994, nr 7. 

6. W. Gruszczyński, A. Florkowski, B. Gruszczyński, A.Wysokiński, Klasyfikacja 

zaburzeń psychicznych u żołnierzy w czasie misji pokojowych 

i działań wojennych, „Polski Merkuriusz Lekarski”, 2008, Tom XXV – 

Suplement I. 

7. A. Holiczer, M. Gałuszko, W. J. Cubała, Zaburzenie stresowe pourazowe – 

opis ewolucji koncepcji zaburzenia i podejść terapeutycznych, „Psychiatria”, 

2007, nr 1, Tom IV. 

8. M. Lis-Turlejska, Psychologiczne konsekwencje traumatycznego stresu — 

współczesne kierunki badań, „Nowiny Psychologiczne”, 2000, nr 2. 

9. W. Łosiak, Podstawowe koncepcje stresu i radzenia sobie, „Zeszyty naukowe 

UJ. Prace psychologiczne”, 1995, nr 2. 

10. J. Maciejczuk, Traumatyczny stres: przyczyny – diagnoza – terapia, „Polski 

Przegląd Medycyny Lotniczej”, 2004 (1), Tom X. 

11. E. Sobol (opr.), Popularny Słownik Języka Polskiego PWN, PWN, Warszawa 

2001, ISBN 83-01136-21-9. 

12. D. Stone, E. Conant , J. Barry, Syndrom Rambo, “Newsweek Polska”, 

28.06.2009. 

13. J. Strealu, Psychologia. Podręcznik akademicki, Tom III, Gdańskie Wydawnictwo 

Psychologiczne, Gdańsk 2001, ISBN 83-87957-06-2. 

14. A. Szczeklik, Choroby wewnętrzne. Przyczyny, rozpoznanie i leczenie, 

Tom I, Medycyna Praktyczna, Kraków 2005, ISBN 83-74300-31-0. 

15. W. Szewczuk (red.), Słownik Psychologiczny, WP, Warszawa 1985, ISBN 

83-21400-38-8. 

16. J. F. Terelak, Psychologia stresu, Branta, Bydgoszcz 2001, ISBN 83- 

86605-64-2. 

17. P. G. Zimbardo, Psychologia i Życie, PWN, Warszawa 1999, ISBN 83-01- 

12881-X. 

18. American Psychiatric Association, Diagnostic and Statistical Manual 

of Mental Disorders, Washington 1994, ISBN 08-90420-62-9. 

169

19. Ofiary Biesłanu liczą na Europę, Suddeutsche Zeitung, 

http://presseurop.eu/pl (1.09.2009). 

20. http://www.5.dzg.pl/publikacje/publikacja16.html (29.08.2009). 

21. http://pl.wikipedia.org/wiki/II_wojna_w_Zatoce_Perskiej (23.07.2009). 

22. http://www.iraqbodycount.org/ (07.08.2009). 

23. http://kresy24.pl/pressReviewShow/review_id/3232/. 

24. http://www.koliber.net/index/index.php?action=show&object=article&id= 

3576 (25.08.2009). 

25. http://www.psycholog-krakow.pl/prace/5.rtf (07.09.2009). 

26. http://wiadomosci.gazeta.pl/wiadomosci/1,55670,2293933.html 

(14.09.2009). 

170

ZESZYT PROBLEMOWY Nr 3/4 - O Nas

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?