Raport - Romet dhe Riciklimi i Mbetjeve ne Korce - EPER Center
Raport - Romet dhe Riciklimi i Mbetjeve ne Korce - EPER Center
Raport - Romet dhe Riciklimi i Mbetjeve ne Korce - EPER Center
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
2<br />
<strong>Raport</strong> “Romët <strong>dhe</strong> <strong>Riciklimi</strong> i <strong>Mbetjeve</strong> në Korçë”<br />
<strong>Raport</strong>i “Romët <strong>dhe</strong> <strong>Riciklimi</strong> i <strong>Mbetjeve</strong> në Korçë” është realizuar në kuadër të<br />
projektit “Kontributi i Romëve në <strong>Riciklimi</strong>n e <strong>Mbetjeve</strong>”<br />
Implementuar nga<br />
Qendra Mjedisore për Mbrojtje, Edukim <strong>dhe</strong> Rehabilitim (<strong>EPER</strong> <strong>Center</strong>)<br />
Adresa: Rr. Aleksandër Moisiu, Pall. 72/1, Ap. 3, Korçë, Shqipëri<br />
web: www.epercenter.org; email: info@epercenter.org; Tel: +35542346134<br />
Financuar nga<br />
Fondacionit Shoqëria e Hapur për Shqipërinë (SOROS)<br />
Ndihmuan në realizimin e <strong>Raport</strong>it “Romët <strong>dhe</strong> <strong>Riciklimi</strong> i <strong>Mbetjeve</strong> në Korçë”: Ministria e<br />
Mjedisit, Pyjeve <strong>dhe</strong> Administrimit të Ujërave, Ministria e Punës, Çështjeve Sociale <strong>dhe</strong><br />
Shanseve të Barabarta, Bashkia e Korçës, Shoqata e Ricikluesve të Shqipërisë, Shoqata<br />
“Romani Baxt Albania”, Dega Korçë <strong>dhe</strong> Shoqata “Disutni Albania”.<br />
© Qendra Mjedisore për Mbrojtje Edukim <strong>dhe</strong> Rehabilitim (<strong>EPER</strong> <strong>Center</strong>)
PËRMBAJTJA E LËNDËS<br />
3<br />
<strong>Raport</strong> “Romët <strong>dhe</strong> <strong>Riciklimi</strong> i <strong>Mbetjeve</strong> në Korçë”<br />
Përmbedhje Ekzekutive…………………………………………………………………………...4<br />
Lista e Shkurtimeve………………………………………………………………………………..7<br />
I. HYRJE...............................................................................................................................8<br />
A. Objektivi i <strong>Raport</strong>it.<br />
B. Informacion për Qendrën <strong>EPER</strong><br />
C. Ekspertët <strong>dhe</strong> Roli i Tyre<br />
D. Metodologjia<br />
II. INFORMACION I PËRGJITHSHËM PËR INDUSTRINË<br />
E RICIKLIMIT DHE ROMËT NË SHQIPËRI..................................................................10<br />
III. GJENDJA AKTUALE DHE NEVOJAT E KOLEKTORËVE ROM..................... ...........13<br />
IV. ANALIZA E TË DHËNAVE TË PËRPUNUARA NGA INTERVISTIMI............................15<br />
V. REKOMANDIME..............................................................................................................32<br />
A. Rekomandime për Institucio<strong>ne</strong>t Publike<br />
B. Rekomandime për Institucio<strong>ne</strong>t Private<br />
C. Rekomandime për Shoqërinë Civile<br />
VI. LITERATURA...................................................................................................................36<br />
ANEKS I – PYETËSORËT...................................................................................................37<br />
A. Pyetësor - për Komunitetin Romë që punon me <strong>Riciklimi</strong>n e <strong>Mbetjeve</strong><br />
B. Pyetësor - për Fëmijët Romë që punojnë me <strong>Riciklimi</strong>n e <strong>Mbetjeve</strong><br />
C. Pyetësor - për Strukturat Shtetërore që punojnë me Komunitetin Romë <strong>dhe</strong><br />
<strong>Riciklimi</strong>n e <strong>Mbetjeve</strong>
PËRMBEDHJE EKZEKUTIVE<br />
4<br />
<strong>Raport</strong> “Romët <strong>dhe</strong> <strong>Riciklimi</strong> i <strong>Mbetjeve</strong> në Korçë”<br />
<strong>Raport</strong>i “Romët <strong>dhe</strong> <strong>Riciklimi</strong> i <strong>Mbetjeve</strong> në Korçë” ka për qëllim të paraqesë situatën <strong>dhe</strong> të<br />
japë rekomandimet për palët e interesit që li<strong>dhe</strong>n me kushtet e jetesës së komunitetit Rom<br />
që punon me mbetjet e riciklueshme në qytetin e Korçës. I gjithë ky raport është mbështetur<br />
në ndërveprimin institucional <strong>dhe</strong> sektorial që li<strong>dhe</strong>t me komunitetin Rom që punon me<br />
riciklimin e mbetjeve në qytet. <strong>Raport</strong>i është produkt i disa studimeve të mëparshme, të<br />
dhënave të mbledhura <strong>dhe</strong> të përpunuara nga ekspertët përkatës të qendrës <strong>EPER</strong>, si e<strong>dhe</strong><br />
i disa intervistimeve të kryera me kolektorët Rom, fëmijët Rom <strong>dhe</strong> përfaqësues të<br />
strukturave shtetërore.<br />
<strong>Raport</strong>i përbën një burim të rëndësishëm informacioni për institucio<strong>ne</strong>t publike <strong>dhe</strong> private,<br />
duke kontribuar në integrimin social <strong>dhe</strong> ekonomik të komunitetit Rom në sistemin e<br />
menaxhimit të mbetjeve, si një sfidë e ma<strong>dhe</strong> shoqërore <strong>dhe</strong> politike. Progresi në integrimin<br />
e komunitetit Rom që punon me mbetjet përbën një hap të rëndësishëm për të siguruar<br />
politika rajonale, kombëtare e lokale duke ndërrmar masa konkrete që parandalojnë<br />
disavandazhet me të cilat përballet ky komunitet. Komisioni Europian ka njohur potencialin<br />
pozitiv të kontributit që ekonomia mund të përfitojë duke u angazhuar në aktivitetet<br />
ricikluese.<br />
Krijimi <strong>dhe</strong> miratimi i Strategjisë Kombëtare për integrimin <strong>dhe</strong> përmirësimin e kushteve të<br />
komunitetit Rom 1 , Planin Kombëtar të Veprimit të Dekadës së Përfshirjes Rome si <strong>dhe</strong><br />
Strategjisë Kombëtare për menaxhimin e integruar të mbetjeve 2 përfaqëson një përpjekje të<br />
Qeverisë Shqiptare për të përmirësuar rolin e Romëve në sferën social-ekonomike <strong>dhe</strong> për<br />
të krijuar mundësi që të përfshihen në respektimin e të drejtave të tyre, në trajinime<br />
profesionale <strong>dhe</strong> në punësimin në biz<strong>ne</strong>sin e riciklimit.<br />
Por kjo përpjekje e qeverisë është e pamjaftueshme për të mbështetur <strong>dhe</strong> ndihmuar të<br />
gjitha kategoritë e Romëve në rrezik. Prandaj është e rëndësishme që të krijohet një<br />
part<strong>ne</strong>ritet më i madh midis sektorit publik, privat, <strong>dhe</strong> shoqërisë civile. Një iniciativë që ka<br />
ardhur si rezultat i këtij bashkëpunimi është e<strong>dhe</strong> projekti “Kontributi i Romëve në <strong>Riciklimi</strong>n<br />
e <strong>Mbetjeve</strong>”.<br />
<strong>Riciklimi</strong> është një nga industrite më të zhvilluara në botë duke shndërruar pothuajse të<br />
gjitha llojet e mbetjeve në të mira materiale. Zhvillimet demografike <strong>dhe</strong> ekonomike të<br />
Shqipërisë gjatë 15-të viteve të fundit kanë treguar një rritje intensive të qyteteve, gjë që ka<br />
sjellë e<strong>dhe</strong> rritjen e konsumit të të mirave materialeve, rritjen e importit të mallrave <strong>dhe</strong><br />
modernizimin e stilit të jetesës. Të gjitha këto, kanë çuar në rritjen e mbetjeve të ngurta të<br />
gje<strong>ne</strong>ruara. Në Shqipëri gje<strong>ne</strong>rohen rreth 386,728,650 kg mbetje në vit, që do të thotë se<br />
mesatarisht çdo njëri gje<strong>ne</strong>ron 126 kg mbetje në vit 3 . Në Shqipëri riciklohen rreth 17% e<br />
këtyre mbetjeve të gje<strong>ne</strong>ruara <strong>dhe</strong> potenciali për investim në sektorin e riciklimit në Shqiperi<br />
kap shifrën prej rreth 29,7 milionë Euro.<br />
Vitet e fundit janë bërë përpjekje nga projekte të donatorëve të ndryshëm <strong>dhe</strong> organizata<br />
jofirimprurëse për rritjen e ndërgjegjësimit të mbarë publikut për përfitimet që vijnë nga<br />
1<br />
Strategjia Kombëtare “Për përmirësimin e kushteve të jetesës së MINORITETIT ROM”. Strategjia është miratuar me<br />
datë 18 Shtator 2003.<br />
2<br />
Strategjisë Kombëtare për menaxhimin e mbetjeve në Shqipëri. Strategjia është miratuar me datë 19 Janar 2011.<br />
3<br />
Plani Kombetar per Menaxhimin e <strong>Mbetjeve</strong>, INPAEL, 2010
5<br />
<strong>Raport</strong> “Romët <strong>dhe</strong> <strong>Riciklimi</strong> i <strong>Mbetjeve</strong> në Korçë”<br />
riciklimi. Aktiviteti i riciklimit ka një ndikim të rëndësishëm në punësimin e njerëzve që<br />
përfshihen në të, një ndikim të madh në ekonominë e vendit <strong>dhe</strong> sidomos në mjedis.<br />
Mbetjet bashkiake të gje<strong>ne</strong>ruara në Korçë nuk ndahen në origjinë formalisht në përbërës të<br />
riciklueshëm, megjithëse po bëhen përpjekje.<br />
Në Korçë ekzistoj<strong>ne</strong> sisteme të organizuara me të paktën katër hallka (megjithëse jo të gjitha<br />
të formalizuara) në zinxhirin e industrisë së riciklimit e cila përfshin disa sektore si: metalet<br />
me ngjyra (alumin, bakër, bronx, zink, plumb), metalet feroze (hekur, çelik), plastikën<br />
(polietilen, polipropilen, pet), letrën <strong>dhe</strong> kartornin, bateritë, pajisjet elektrike <strong>dhe</strong> elektronike<br />
(vetëm ripërdorim), qelqin (vetëm ripërdorim). Sektori me i zhvilluar është ai i riciklimit të<br />
metaleve, por vitet e fundit janë zhvilluar e<strong>dhe</strong> sektorët e tjerë (megjithëse riciklimi i qelqit<br />
mbetet ende prapa).<br />
Këto hallka klasifikohen si më poshtë:<br />
(i) kompanitë e mëdha të riciklimit;<br />
(ii) qendrat e mëdha të grumbullimit të skrapit;<br />
(iii) pikat e grumbullimit; <strong>dhe</strong><br />
(iv) kolektorët individuale.<br />
Në Shqipëri ekzistojnë mbi 12,520 kolektorë Rom (0.6% e popullsisë së Shqipërisë apo 1%<br />
e popullsisë në qytete) që angazhohet në mënyrë informale me mbledhjen e materialeve të<br />
riciklueshme. Ata (konsiderohen si pjesa me e varfër <strong>dhe</strong> e rrezikuar e shoqërisë) punojnë<br />
intensivisht, papushim sidomos në vend-grumbullimet e mbetjeve <strong>dhe</strong> landfille duke bërë të<br />
mundur kështu që një pjesë e mirë e materialeve të riciklueshme të rikuperohen, përzgji<strong>dhe</strong>n<br />
<strong>dhe</strong> të përpunohen nga kompanitë e riciklimit apo të eksportohen nga kompanitë<br />
eksportuese.<br />
Pjesa më e ma<strong>dhe</strong> e kolektorëve Rom rreth 62% janë meshkuj. Rreth 40% e tyre i përkasin<br />
grupmoshës 26-35 vjeç. Për fat të keq në këtë punë të rëndomtë angazhohen e<strong>dhe</strong> fëmijët<br />
pasi grumbullimi i mbetjeve është veprimtaria kryesore me të cilën sigurojnë të ardhura<br />
familjet Rome përveç një pjese të tyre, që përfitoj<strong>ne</strong> e<strong>dhe</strong> nga ndihma sociale. Gati 80% e<br />
tyre punojnë deri në 8-të orë ditë në kushte të vështira. Grumbullimi i mbetjeve bëhet<br />
kryesisht me duar <strong>dhe</strong> pa mjete mbrojtëse. Gjate intervistimit të kryer, kolektorët Rom kanë<br />
shprehur si <strong>ne</strong>vojë pajisjen e tyre me mjete e vegla që do t’i ndihmonin në punën e tyre si<br />
maska, doreza, uniforma, çizme, karroca, mjete transporti, etj.<br />
Kolektorët individualë mbledhin materiale të riciklueshme (kryesisht metale, kanaçe alumini,<br />
bateri makinash, pajisje elektrike e elektronike, letër, karton, qese e shishe plastike), ku të<br />
munden: nga kontenierët e mbetjeve në rrugë e lagje, vend-grumbullimet <strong>dhe</strong> landfillet e<br />
mbetjeve, qoshet e rrugëve, zonat ish industriale apo ato funksionale që gje<strong>ne</strong>rojnë mbetje,<br />
etj.<br />
Pjesa më e ma<strong>dhe</strong> e kolektorëve rreth 88% grumbullojnë hekur <strong>dhe</strong> kanaçe të përdorura,<br />
rreth 81% grumbullojnë alumin, 70% grumbulloj<strong>ne</strong> bakër, 51.1% grumbullojnë plastika të<br />
ndryshme, 7.8% grumbullojnë qelq për ripërdorim <strong>dhe</strong> vetem 1.1% grumbullon letër. Ata i<br />
shesin materialet e riciklueshme kryesisht në pikat e grumbullimit gjë e cila ndikon në një<br />
çmim më të ulët që u ofrohet <strong>dhe</strong> rrjedhimisht në më pak të ardhura.
6<br />
<strong>Raport</strong> “Romët <strong>dhe</strong> <strong>Riciklimi</strong> i <strong>Mbetjeve</strong> në Korçë”<br />
Nga intervistimi i kryer me kolektorët Rom, u vu re se të ardhurat ditore <strong>dhe</strong> rrjedhimisht ato<br />
mujore të tyre varioj<strong>ne</strong> në një gamë të gjerë. Kështu, të ardhurat ditore të kolektorëve Rom<br />
madhorë fillojnë nga minimumi prej 200 lekë/dita deri në maksimumi 4000 lekë/dita. Një<br />
familje Rome në të cilën punojnë të paktën dy anëtarë fiton mesatarisht rreth 50000 lekë në<br />
muaj. Duke marrë në konsideratë të dhënat e mbledhura nga intervisitimi mbi numrin<br />
mesatar të anëtarëve të një familje Rome që punon me mbetjet e riciklueshme, prej 6<br />
anëtarësh, të ardhurat mujore për frymë do të ishin vetëm 8333 lekë/muaj ose 277 lekë/ditë,<br />
një e ardhur kjo e ulët për të përballuar jetesën e shtrenjtuar.<br />
Të gjitha palët e interesit të përfshira në industrinë e riciklimit duhet të luajnë një rol të<br />
rëndësishëm me qëllim përmirësimin e kushteve të jetesës së kolektorëve Rom në të gjitha<br />
aspektet, duke kontribuar në këtë mënyrë në përmbushjen e objektivave të mijëvjeçarit <strong>dhe</strong><br />
dekadës Rome. Disa nga detyrat që dalin para palëve të interesit mund të përmbli<strong>dhe</strong>n si<br />
më poshtë:<br />
Pushteti qendror <strong>dhe</strong> ai vendor, duhet të hartojnë strategji afatgjata për sektorin e riciklimit<br />
për gjithëpërfshirjen formale të kolektorëve Rom në këtë sektor, duke krijuar skema të<br />
përshtatshme punësimi <strong>dhe</strong> po kështu të nxisë arsimimin e tyre sidomos të fëmijëve <strong>dhe</strong> të<br />
rinjve nëpërmjet programeve specifike të edukimit.<br />
Donatorët duhet të hartojnë programe nga të cilat mund të përfitojnë kolektorët Rom, si për<br />
ngritjen e kapaciteteve të tyre në aspekte të ndryshme lidhur me riciklimin, ashtu e<strong>dhe</strong> në<br />
krijimin e skemave të garancisë në bashkëpunim me institucio<strong>ne</strong>t mikrofinanciare për të<br />
mundësuar <strong>dhe</strong> lehtësuar kolektorët Rom të marrin mikrokredi.<br />
Shoqatat Rome <strong>dhe</strong> ajo e Ricikluesve të Shqipërisë duhet të shërbejnë si katalizator <strong>dhe</strong><br />
ndërmjetësues midis kolektorëve Rom <strong>dhe</strong> biz<strong>ne</strong>seve të riciklimit me qëllim shpërndarjen e<br />
informacionit të <strong>ne</strong>vojshëm <strong>dhe</strong> nënshkrimin e kontratave midis palëve për t’u siguar kështu<br />
kolektorëve Romë, çmime më të favorshme <strong>dhe</strong> rrjedhimisht më shumë të ardhura.<br />
Kolektorët Rom duhet të organizohen në grupime sipas lidhjeve fisnore apo zonave ku<br />
jetojnë që të mund të grumbullojnë më shumë materiale të riciklueshme <strong>dhe</strong> t’i shesin më<br />
shumicë tek kompanitë e riciklimit. Gjithashtu, ata duhet të ngrenë kapacitetet e tyre<br />
nëpërmjet pjesëmarrjes në aktivitete informuese, në lidhje me llojet e materialeve që<br />
riciklohen, ku mund të gjenden ato, çmimet e tyre, pajisjet <strong>dhe</strong> mjetet mbrojtëse të<br />
<strong>ne</strong>vojshme, si <strong>dhe</strong> ku mund të aplikojnë për mikrokredi.<br />
Në të njëjtën kohë e<strong>dhe</strong> media duhet të kontribuojë në sensibilizimin e mbarë opinionit për<br />
rëndësinë e riciklimit si e<strong>dhe</strong> rëndësisë së largimit të fëmijëve Rom nga puna me mbetjet<br />
nëpërmjet emisio<strong>ne</strong>ve të ndryshme duke sjellë shembuj pozitive nga familjet Rome.
LISTA E SHKURTIMEVE<br />
Shkurtimi Emri i plotë<br />
7<br />
<strong>Raport</strong> “Romët <strong>dhe</strong> <strong>Riciklimi</strong> i <strong>Mbetjeve</strong> në Korçë”<br />
ANVM Agjensia e Ndërmarrjeve të Vogla <strong>dhe</strong> të Mesme<br />
BE Bashkimi Evropian<br />
BK Bashkia Korçë<br />
<strong>EPER</strong> <strong>Center</strong> Qendra Mjedisore për Mbrojtje, Edukim <strong>dhe</strong> Rehabilitim<br />
FPGSh Forumi i Pavarur i Gruas Shqiptare<br />
IFC Korporata Ndërkombetare Financiare<br />
INSTAT Instituti i Statistikave<br />
INPAEL Zbatimi i Planit Kombëtar për Përafrimin e Legjislacionit Mjedisor<br />
MASH Ministria e Arsimit <strong>dhe</strong> Shkencës<br />
MMPAU Ministria e Mjedisit, Pyjeve <strong>dhe</strong> Administrimit të Ujërave<br />
MPÇSSHB Ministria e Punës <strong>dhe</strong> Çështjeve Sociale <strong>dhe</strong> Shanseve të Barabarta<br />
MSH Ministria e Shëndetësisë<br />
OJF Organizate Jo Fitimprurëse<br />
OQV Orga<strong>ne</strong>t e Qeverisjes Vendore<br />
SHBA Shtetet e Bashkuara të Amerikës<br />
SOROS Fondacioni Shoqëria e Hapur për Shqipërinë
I. HYRJE<br />
A. OBJEKTIVI I RAPORTIT<br />
8<br />
<strong>Raport</strong> “Romët <strong>dhe</strong> <strong>Riciklimi</strong> i <strong>Mbetjeve</strong> në Korçë”<br />
<strong>Raport</strong>i “Romët <strong>dhe</strong> <strong>Riciklimi</strong> i <strong>Mbetjeve</strong> në Korçë” ka për qëllim të paraqesë situatën <strong>dhe</strong> të<br />
japë rekomandimet për aktorët e interesit që li<strong>dhe</strong>n me kushtet e jetesës së komunitetit Rom<br />
që punon me mbetjet e riciklueshme në qytetin e Korçës.<br />
B. INFORMACION PËR QENDRËN <strong>EPER</strong><br />
Qendra Mjedisore për Mbrojtje, Edukim <strong>dhe</strong> Rehabilitim – <strong>EPER</strong> <strong>Center</strong> është një<br />
organizatë jofitimprurëse e themeluar në vitin 2009. Krijimi i kësaj qendre u mbështet nga<br />
nga një grup ekspertësh të rinjë. Synimi për të cilin u krijua <strong>EPER</strong> <strong>Center</strong> është zhvillimi i një<br />
mjedisi të qëndrueshëm <strong>dhe</strong> të shëndetshëm me anën e gjithëpërfshirjes. Në këtë mision,<br />
<strong>EPER</strong> <strong>Center</strong> është plotësisht e angazhuar <strong>dhe</strong> e gatshme të bashkëpunojë me aktorë<br />
vendas, rajonalë e globalë. Objekt i veprimtarisë së qendrës është edukimin mjedisor, ngritja<br />
kapaciteteve, zhvillimin e ekoturizmit <strong>dhe</strong> rehabilitimi mjedisor.<br />
Që prej 2010, <strong>EPER</strong> <strong>Center</strong> ka ngritur brenda saj, programin për mbështetjen sociale,<br />
ekonomike <strong>dhe</strong> shëndetësore të grupëve informale me ndikim në mjedis, siç është e<strong>dhe</strong><br />
komuniteti Rom, që punon me mbetjet.<br />
C. EKSPERTËT DHE ROLI I TYRE<br />
Për realizimin e raportit “Romët <strong>dhe</strong> <strong>Riciklimi</strong> i <strong>Mbetjeve</strong> në Korçë” kanë kontribuar me<br />
punën e tyre ekspertët e fushave sociale, ekonomike, mjedisore <strong>dhe</strong> shëndetësore të <strong>EPER</strong><br />
<strong>Center</strong>, specifikisht: Elvis Çela, Irena Gribizi, Marlind Dimçe, Anxhela Xhindoli, Drilon Lleshi.<br />
Ata kanë eksperienc disa vjeçare në shoqërinë civile, por jo vetëm, duke qenë pjesë e<br />
shumë nismave <strong>dhe</strong> projekteve që li<strong>dhe</strong>n me riciklimin, Romët <strong>dhe</strong> menaxhimin e mbetjeve.<br />
Ekspertët bënë të mundur paraqitjen e situatës së komunitetit Rom që punon me riciklimin e<br />
mbetejve, përpunimin e intervisitimeve, ndërtimin <strong>dhe</strong> interpretimin e grafikëve sipas<br />
rezultateve të të dhënave, hartimin e raportit <strong>dhe</strong> nxjerrjen e rekomandime që li<strong>dhe</strong>n<br />
angazhimin e institucio<strong>ne</strong>ve publike, private <strong>dhe</strong> shoqërisë civile në funksion të përmirësimit<br />
të kushteve të jetesës së komunitetit Rom që punon me mbetjet në qytetin e Korçës.<br />
Ekspertët kanë u<strong>dhe</strong>hqur, jo vetëm ndërtimin në përmbajtje të këtij raporti, por kanë<br />
realizuar e<strong>dhe</strong> takime me aktorë me ndikim në këtë fushë, duke bërë të mundur sjelljen e<br />
këtij raporti në formën e tij përfundimtare.<br />
D. METODOLOGJIA<br />
<strong>Raport</strong>i “Romët <strong>dhe</strong> <strong>Riciklimi</strong> i <strong>Mbetjeve</strong> në Korçë” është bazuar në: i) studime të<br />
mëparshme të kryera nga organizma ndërkombëtarë; ii) legjislacionit kuadër të mbetjeve iii)<br />
kërkime në inter<strong>ne</strong>t; iv) takime direkte me aktorët përkatës; v) intervista të drejtpërdrejta me<br />
kolektorët Rom nga ana e ekspertëve të raportit. <strong>Raport</strong>i është realizuar gjithashtu mbi<br />
bazën e analizës së kuadrit ligjor kombëtar <strong>dhe</strong> ndërkombëtar, si <strong>dhe</strong> rishikimin e literaturës<br />
ekzistuese që li<strong>dhe</strong>t me Romët <strong>dhe</strong> riciklimin. Për këtë qëllim janë realizuar tre pyetësorë të<br />
veçantë: i) për kolektorë Rom në moshë madhorë, ii) për fëmijë Rom <strong>dhe</strong> iii) për nënpunësit<br />
e Bashkisë së Korçës.
9<br />
<strong>Raport</strong> “Romët <strong>dhe</strong> <strong>Riciklimi</strong> i <strong>Mbetjeve</strong> në Korçë”<br />
Për të paraqitur një analizë të plotë, kornizës teorike i bashkangjiten të dhëna të kompanive<br />
në Shqipëri që kanë pjesë të startegjisë së tyre përgjegjshmërinë sociale të përqasur kjo me<br />
eksperiencën e huaj. Në qasjen e argumentave, fillimisht vëmendja jonë është përqërndruar<br />
në gjetjet që li<strong>dhe</strong>n me situatën sociale, ekonomike, shëndetësore <strong>dhe</strong> përfshirjen e Romëve<br />
në biz<strong>ne</strong>sin e riciklimit. Më pas fokusohemi në rekomandimet që gje<strong>ne</strong>rojnë nga analiza e<br />
situatës së Romëve në punën me mbetjet. Në mënyrë të veçantë janë analizuar synimet e<br />
dekadës Rome duke bërë një përqasje krahasuese me legjislacionin <strong>dhe</strong> strategjinë<br />
vendase, për fuqizimin e komunitetit Rom.<br />
Për reakizimin e këtij stududimi u evidentuan familjet Rome që punojnë me mbetjet e<br />
riciklueshme në qytetin e Korçës. Ishin vend-depozitimi i mbetjeve të qytetit (në Ravonik),<br />
zonat e banimit të komunitetit Romë, zonat e populluara brenda Korçës apo pikat e<br />
grumbullimet e mbetjeve të riciklueshme, vendet ku ekspertët e projektit <strong>dhe</strong> kordinatori lokal<br />
eksploruan në funksion të gjetjes së komunitetit Rom për këtë studim. U përzgjodh<br />
kordinatori lokal, i cili zotëronte gjuhën Rome (një gjuhë e folur nga ky komunitet) <strong>dhe</strong> u vu<br />
re se zotëronte aftësi për ndërtimin e besimit reciprok me këtë komunitet në mënyrë që<br />
mbledhja e të dhënave sasiore <strong>dhe</strong> cilësore të ishte sa më e saktë. Për tre ditë rresht,<br />
kordinatori lokal iu nënshtrua trajnimit mbi metodologjinë e intervistimit të komunitetit Rom<br />
që punon me mbetjet, nga ana e ekspertëve të projektit. Metodologjia e përdorur për këtë<br />
studim ishte metodologjia "Snow Ball". Sipas kësaj metodologjie, identifikohet një person, të<br />
cilit do t’i administrohet pyetsori i përgatitur, ndërkohë që vetë ky person do të tregojë një<br />
person tjetër të përshtatshëm për administrimin e pyetsorit e kështu me radhë. Në fund,<br />
duke ndjekur këtë metodë synohet që të përfshihet i gjithë komuniteti.<br />
Kjo teknikë e kërkimeve sociale përdoret për popullata në të cilat studiuesit e kanë të<br />
vështirë të kenë akses (si në rastin e komunitetit Rom që punon me mbetjet në Korçë). Kjo<br />
metodë e lejon studiuesin të krijoje kontakte të drejtpërdrejta me target grupin e përfshirë në<br />
kërkimin shkencor. Suksesi i kësaj teknike varet shumë nga kontaktet fillestare <strong>dhe</strong> lidhjet e<br />
bëra. Për këtë qëllim, është e rëndësishme të krijohet fillimisht një marrdhënie me njerëzit<br />
më ”popullorë” <strong>dhe</strong> të besueshëm të komunitetit.<br />
Paralelisht me këtë proces u realizuan e<strong>dhe</strong> intervistat e drejpërdrejta nga ana e ekspertëve<br />
të projektit me nënpunës të Bashkisë së Korçës. U intervistuan nënpunës me nivel të<br />
ndryshme strukture në Bashkinë e Korçës (specilist, shefa sektorësh, drejtor drejtorish <strong>dhe</strong><br />
drejtor të përgjithshëm), veprimtaria profesionale e tyre li<strong>dhe</strong>t me komunitetin Rom <strong>dhe</strong><br />
mbetjet urba<strong>ne</strong> të qytetit.<br />
Në Korçë janë intervistuar gjithsej 130 persona nga të cilët 90 kolektorë Rom në moshë<br />
madhore, 30 fëmijë Rom <strong>dhe</strong> 10 nënpunës të Bashkisë së Korçës që punojnë me<br />
komunitetin Rom <strong>dhe</strong> mbetjet urba<strong>ne</strong>. Nëpërmjet këtyre intervistave u synua të evidentohet<br />
situata sociale, shëndetësore, ekonomike <strong>dhe</strong> mjedisore me të cilën përballet komuniteti<br />
Rom që punon me mbetjet.<br />
<strong>Raport</strong>i “Romët <strong>dhe</strong> <strong>Riciklimi</strong> i <strong>Mbetjeve</strong> në Korçë” erdhi si rezultat i një komunikimi të<br />
vazhdueshëm <strong>dhe</strong> të pandërprerë me përfaqsues të institucio<strong>ne</strong>ve publike që punojnë me<br />
mbetjet apo komunitetin Rom, biz<strong>ne</strong>sin e riciklimit të mbetjeve, organizatat komunitare të<br />
Romëve <strong>dhe</strong> organizatat mjedisore.<br />
Pyetsorët <strong>dhe</strong> të gjitha të dhënat e mbledhura u përpunuan nga ana statistikore <strong>dhe</strong> sociale<br />
për t‟u publikuar në një dokument të veçantë.
10<br />
<strong>Raport</strong> “Romët <strong>dhe</strong> <strong>Riciklimi</strong> i <strong>Mbetjeve</strong> në Korçë”<br />
II. INFORMACION I PËRGJITHSHËM PËR INDUSTRINË E RICIKLIMIT DHE<br />
ROMËT NË SHQIPËRI<br />
<strong>Riciklimi</strong> është një nga industritë më të zhvilluara në botë duke shndërruar pothuaj të gjitha<br />
llojet e mbetjeve në të mira materiale. Materialet e riciklueshme mbli<strong>dhe</strong>n, seleksionohen,<br />
përpunohen, prodhohen <strong>dhe</strong> tregtohen si produkte të reja. Kjo industri gje<strong>ne</strong>ron rreth 160<br />
bilio<strong>ne</strong> dollarë në vit <strong>dhe</strong> punëson mbi 1.5 milionë njerez në të gjithë botën. Sa me i zhvilluar<br />
të jetë një vend ekonomikisht aq më shumë mbetje gje<strong>ne</strong>rohen, <strong>dhe</strong> aq më i madh është<br />
potenciali për të ricikluar, rrjedhimisht aq me të larta janë e<strong>dhe</strong> përfitimet ekonomike të këtij<br />
sektori.<br />
Sasia vjetore e mbetjeve të ngurta bashkiake që gje<strong>ne</strong>rohet varion nga më pak se 200<br />
kg/banorë në vendet në zhvillim deri në 300 – 800 kg/banorë në vendet e zhvilluara (sipas<br />
Mbetjet e Ngurta Bashkiake në SHBA: 2003 “Fakte <strong>dhe</strong> Shifra”). Zakonisht këto janë mbetje<br />
të përziera (amballazhe, metale, plastikë, qelq, pajisje elektrike, bateri, etj) <strong>dhe</strong> shpesh në to<br />
gjenden mjaft materiale të riciklueshme. Në vendet e zhvilluara raporti mbetje organike me<br />
mbetje të ngurta është 50% - 50%, kurse në vendet në zhvillim ky raport është 70% me<br />
30%.<br />
Zhvillimet demografike <strong>dhe</strong> ekonomike të Shqiperise gjate 15 viteve të fundit kanë treguar<br />
një rritje intensive të qyteteve gjë që ka sjelle e<strong>dhe</strong> rritjen e konsumit të të mirave<br />
materialeve, rritjen e importit të mallrave <strong>dhe</strong> modernizimin e stilit të jetesës. Të gjitha këto<br />
kanë ndikuar në rritjen e mbetjeve të ngurta bashkiake të gje<strong>ne</strong>ruara. Në Shqipëri<br />
gje<strong>ne</strong>rohen rreth 386,728,650 kg mbetje në vit, që do të thotë se mesatarisht çdo njëri<br />
gje<strong>ne</strong>ron 126 kg mbetje të përziera në vit (sipas Studimit te IFC: Vlerësimi i Industrise se<br />
<strong>Riciklimi</strong>t në Shqipëri, 2006). Përbërja e mbetjeve të ngurta bashkiake në Shqipëri sipas<br />
studimit të IFC (2006) është: skrap metalik 7%, letër <strong>dhe</strong> karton 17%, plastikë 10.5%, qelq<br />
4.5% <strong>dhe</strong> 61% mbetje të tjera ku pjesën më të ma<strong>dhe</strong> e zenë mbetjet organike; kurse sipas<br />
studimit te INPAEL (2010) përbërja e mbetjeve është: 5.66% metale, 8.97% leter, plastike<br />
10.72%, qelq 4.55, organike 51% <strong>dhe</strong> pjesa tjeter mbetje të tjera. Vihet re tendence në rritje
11<br />
<strong>Raport</strong> “Romët <strong>dhe</strong> <strong>Riciklimi</strong> i <strong>Mbetjeve</strong> në Korçë”<br />
e gje<strong>ne</strong>rimit të mbetjeve e rrjedhimisht të materialeve të riciklueshme. Kështu po të<br />
krahasojmë vitin 2007 me ate 2006, rritje është mbi 16%. Sipas studimit te IFC <strong>ne</strong> vitin 2008<br />
“Vlerësimi i Projektit - Lidhjet e <strong>Riciklimi</strong>t” ka rezultuar se në Shqipëri riciklohej mbi 17% e<br />
materialeve të riciklueshme të gje<strong>ne</strong>ruara në Shqipëri, pjesa tjetër eksportohet për përpunim<br />
në vende të tjera. Po kështu është përllogaritur se potenciali për investim në sektorin e<br />
riciklimit në Shqiperi kap shifrën prej rreth 29,7 milio<strong>ne</strong> Euro. Megjithatë duhet theksuar se<br />
ky sektor është ende në fazat e zhvillimit të tij <strong>dhe</strong> se çdo ditë vihen re ndryshime të<br />
dukshme, pavarësisht problemeve të ndryshme që ndeshen duke filluar që nga mënyra e<br />
hedhjes <strong>dhe</strong> asgjesimit të mbetjeve.<br />
Mbetjet bashkiake të gje<strong>ne</strong>ruara në Shqipëri nuk ndahen në origjinë formalisht në përbërës<br />
të riciklueshëm, megjithëse po bëhen perpjekje.<br />
Në Shqipëri ekzistojnë sisteme të organizuara me të paktën katër hallka (megjithëse jo të<br />
gjitha të formalizuara) në zinxhirin e industrisë së riciklimit e cila përfshin disa sektore si:<br />
metalet me ngjyra (alumin, baker, bronx, zink, plumb), metalet feroze (hekur, çelik), plastikën<br />
(polietilen, polipropilen, PET), letrën <strong>dhe</strong> kartornin, bateritë, pajisjet elektrike <strong>dhe</strong> elektronike<br />
(vetëm ripërdorim), qelqin (vetem ripërdorim). Sektori më i zhvilluar është ai i riciklimit të<br />
metaleve, por vitet e fundit janë zhvilluar e<strong>dhe</strong> sektorët e tjerë (megjithëse riciklimi i qelqit<br />
mbetet ende prapa).<br />
Më poshtë paraqitet skema e thjeshtuar e hallkave në industrinë e riciklimit të përbëra nga:<br />
kompanite ricikluese ose eksportuese, qendrat e mëdha të grumbullimit të materialeve të<br />
riciklueshme, pikat e vogla të grumbullimit <strong>dhe</strong> kolektorët individualë, kryesisht Romë.<br />
Kompanitë e riciklimit në Shqipëri vitet e fundit janë shtuar <strong>dhe</strong> mund të numërohen mbi 20 –<br />
30 kompani të përmasave të konsiderueshme kryesisht të përqendruara në zonën Korçë<br />
<strong>dhe</strong> Durres, si dy nga rajo<strong>ne</strong>t më të mëdha e më të zhvilluara njëkohësisht ku e<strong>dhe</strong><br />
gje<strong>ne</strong>rimi i mbetjeve është në sasi të konsiderueshme. Këto kompani janë të lidhura me<br />
qendrat e mëdha të grumbullimit të cilat janë furnitoret e tyre primarë.<br />
Qendrat e mëdha të grumbullimit (shih Foto 1) të materialeve të riciklueshme ( zënë rreth<br />
5,000 m 2 ) janë kompani të mëdha private të shpërndara në të gjithë territorin e Shqipërisë<br />
që grumbullojnë <strong>dhe</strong> tregtojnë këto materiale në varësi të çmimit më të mirë ose tek<br />
kompanitë e riciklimit ose tek kompanitë eksportuese. Ato kanë e<strong>dhe</strong> mjetet e pajisjet e tyre<br />
bazë që <strong>ne</strong>vojiten për ngarkimin, shkarkimin, prerjen apo transportin e materialeve të<br />
riciklueshme. Pothuajse të gjitha këto qendra të mëdha kanë e<strong>dhe</strong> pikat e tyre të<br />
grumbullimit që mund të variojnë nga një deri në disa pika për një qendër.
12<br />
<strong>Raport</strong> “Romët <strong>dhe</strong> <strong>Riciklimi</strong> i <strong>Mbetjeve</strong> në Korçë”<br />
Pikat e grumbullimit (apo Scrap yards) (shih Foto 2) tipikisht rreth 500 m 2 secila, janë<br />
kryesisht biz<strong>ne</strong>se familjare që shërbejnë si hallkë ndërlidhëse midis kolektoreve individualë<br />
Rom <strong>dhe</strong> qendrave të mëdha të grumbullimit duke koordinuar aktivitetin e tyre. Çdo pikë<br />
grumbullimi ka e<strong>dhe</strong> një numër të dedikuar kolektorësh Romë (shih Foto 3) që e furnizojnë<br />
rregullisht, pavarësisht se nuk janë gjithmonë të qëndrueshëm, pasi kanq tendencë të<br />
largohen <strong>dhe</strong> të shesin materialet e tyre tek ajo pikë që ofron e<strong>dhe</strong> çmimin më të lartë.<br />
Këto pika janë të vendosura kryesisht afër vend-grumbullimeve të mbetjeve, në zonat<br />
industriale apo anës rrugëve kombëtare.<br />
Të gjitha proceset e punës në këto pika, përfshire e<strong>dhe</strong> një përzgjedhje paraprake kryhet<br />
pothuajse me dorë.<br />
Foto 1: Qender Grumbullimi Foto 2: Pike grumbullimi Foto 3: Kolektor Rom<br />
Hallka e katërt e zinxhirit të furnizimit përbëhet nga kolektorët individualë. Në Shqipëri (sipas<br />
Studimit të IFC, 2006) ekzistoj<strong>ne</strong> mbi 12,520 kolektorë Rom (0.6% e popullsisë së<br />
Shqipërisë apo 1% e popullsisë në qytete) që merret në mënyrë informale me mbledhjen e<br />
materialeve të riciklueshme. Ata (konsiderohen si pjesa me e varfër <strong>dhe</strong> e rrezikuar e<br />
shoqërisë) punojnë intensivisht, papushim sidomos në vend-grumbullimet e mbetjeve <strong>dhe</strong><br />
landfille duke bërë të mundur kështu që një pjesë e mirë e materialeve të riciklueshme të<br />
rikuperohen, përzgji<strong>dhe</strong>n <strong>dhe</strong> të përpunohen nga kompanitë e riciklimit apo të eksportohen<br />
nga kompanitë eksportuese. Në vitin 2007 në Shqipëri ricikloheshin rreth 221,000 to<strong>ne</strong>.<br />
Vitet e fundit janë bërë përpjekje nga projekte të ndryshme donatore <strong>dhe</strong> OJF për rritjen e<br />
ndërgjëgjësimit të mbarë publikut për përfitimet që vijnë nga riciklimi. Aktiviteti i riciklimit ka<br />
një ndikim të rëndësishëm në punësimin <strong>dhe</strong> mirëqenien e njerëzve që përfshihen në të, një<br />
ndikim të madh në ekonominë e vendit <strong>dhe</strong> sidomos në mjedis.<br />
Shoqata e Ricikluesve të Shqiperisë themeluar në vitin 2007 po lobon fort për çështjet lidhur<br />
me riciklimin <strong>dhe</strong> mjedisin si e<strong>dhe</strong> iniciativa të reja. Megjithatë, ndihet <strong>ne</strong>voja e trajnimeve në<br />
të gjitha hallkat e zinxhirit të furnizimit si në aspektin teknik ashtu e<strong>dhe</strong> në atë financiar<br />
sidomos për të krijuar akses në burimet finananciare e investime.<br />
Qeveria Shqiptare në kuadër të integrimit të Shqipërisë në BE <strong>dhe</strong> në bashkëpunim me<br />
programe donatorësh është në procesin e transpozimit të të gjithë <strong>Raport</strong>ive të Komunitetit<br />
Evropian në legjislacion mjedisor kombëtar për të krijuar kushte të favorshme për zhvillimin e<br />
metejshëm të kësaj industrie. Në këtë proces po angazhohen të gjitha nivelet e pushtetit<br />
vendor e qendror me qëllim që legjislacioni i ri (është ende në proces miratimi një pjesë e<br />
paketës së mbetjeve të riciklueshme sipas MMPAU) të zbatohet me rigorozitet. Objekti<br />
kryesor i legjislacionit është reduktimi i mbetjeve, mbrojta e mjedisit <strong>dhe</strong> shëndetit të<br />
njerëzve. Për këtë arsye janë vendosur e<strong>dhe</strong> afate <strong>dhe</strong> objektiva specifike për sasitë e<br />
mbetjeve që duhen ricikluar. Deri në vitin 2018, Shqipëria duhet të riciklojë 25% të mbetjeve<br />
që gje<strong>ne</strong>rohen.
13<br />
<strong>Raport</strong> “Romët <strong>dhe</strong> <strong>Riciklimi</strong> i <strong>Mbetjeve</strong> në Korçë”<br />
III. GJENDJA AKTUALE DHE NEVOJAT E KOLEKTORËVE ROM<br />
Sipas vlerësimeve jozyrtare, numri i Romëve në Shqipëri ndryshon nga 80.000 në 120.000,<br />
në mes 2.5 <strong>dhe</strong> 4.7 përqind e popullsisë totale të 2.8 milion 4 . Norma e parashikuar e rritjes<br />
së popullsisë Rome është 3%, më e lartë se ajo e popullsisë shqiptare të raportuar në<br />
rreth 1.9%. Romët janë të shpërndarë pothuajse në të gjithë territorin e vendit (kryesisht në<br />
lagjet e ndara), ose në fshatrat pranë qyteteve. Numri më i madh i Romëve është i<br />
përqendruar në Shqipërinë Qendrore <strong>dhe</strong> Juglindore në fushat e Korçës, Durrësit, Elbasanit,<br />
Fierit, Beratit, Korçës, Pogradecit, Bilishtit, Gjirokastrës, Delvinës, Krujës <strong>dhe</strong><br />
Shkodrës. 5<br />
Për një kohë të gjatë minoriteti Rom përballet me përjashtimin social që ka çuar në papunësi<br />
të lartë <strong>dhe</strong> në norma në norma të larta të analfabetizmit deri në katër herë më e lartë se<br />
sa shumica. Me gjithë rritjen ekonomike të Shqipërisë në fillim të viteve 1990, niveli i lartë i<br />
papunësisë, varfëria <strong>dhe</strong> pabarazitë rajonale mbeten sfida të frikshme. Kriza e fundit<br />
financiare përkeqësoi situatën ekonomike për Romët: të ardhurat mesatare për frymë për<br />
komunitetin Rom janë rreth 3.3 herë më pak 6 se popullsia jo-Rome, <strong>dhe</strong> më shumë se 80%<br />
e komunitetit Rom jeton në varfëri ekstreme. Të ardhurat mesatare mujore të një familje<br />
Rome në bazë të anketës janë 68 euro, krahasuar me 174.5 euro për jo-Romët që jetojnë<br />
pranë tyre. Të ardhurat mujore të 51% të Romëve nuk e kalon 50 euro, ndërsa gjysma e<br />
popullsisë jo-Rome fitojnë të ardhura mbi 150 euro në muaj 7 .<br />
Të ardhurat e familjeve Rome zakonisht vijnë nga punësimi në nivele të ulëta, shpesh në<br />
sektorin jo-formal. Profesio<strong>ne</strong>t më të zakonshme përfshijnë grumbullimin e mbetjeve të<br />
riciklueshme, pastrimin e rrugëve <strong>dhe</strong> punë sezonale në sektorin e bujqësisë, apo shitjen e<br />
rrobave të dorës së dytë. Këto vende pu<strong>ne</strong> iu sigurojnë të ardhura shumë të ulëta familjeve<br />
Rome. Shkalla e papunësisë për individët Rom që kanë përfunduar arsimin fillor është 39%,<br />
për, individët Rom që kanë përfunduar arsimin e mesëm është 15% <strong>dhe</strong> për individët Rom<br />
që kanë përfunduar arsimin e lartë është vetëm 8%.<br />
Mbi 92% (sipas MMPAU) e popullësisë Rome punojnë me mbledhjen/grumbullimin e<br />
mbetjeve të riciklueshme. Shpesh, puna me mbejtjet është e vetmja alternativ për<br />
mbijetesën e familjeve Rome.<br />
Kolektorët individuale mbledhin materiale të riciklueshme (kryesisht metale, kanace alumini,<br />
bateri makinash, pajisje elektrike e elektronike, letër, karton, qese e shishe plastike, ku të<br />
munden: nga kontenieret e mbetjeve në rrugë e lagje, vendgrumbullimet <strong>dhe</strong> landfillet e<br />
mbetjeve, mjedisi, qoshet e rrugëve, zonat ish industriale apo ato funksionale që gje<strong>ne</strong>rojnë<br />
mbetje, etj.<br />
Zakonisht kolektorët konsiderohen si shtresa më e varfër e shoqërisë Shqiptare, të cilët e<br />
kanë identifikuar grumbullimin e mbetjeve si një mënyrë për të siguruar jetesën e tyre. Sipas<br />
studimit të IFC, Vleresimi i industrise se <strong>Riciklimi</strong>t, 2006, ja<strong>ne</strong> gjetur keto rezultate:<br />
4 Rezultatet paraprake te numrit total te popullsise sipas Census 2012<br />
5 Strategjia Kombëtare për përmirësimin e kushteve të jetesës së minoritetit Rom, Këshilli i Minitrave 2003<br />
6 At Risk Roma and the Displaced in Southeast Europe, UNDP, 2006, p. 8<br />
7 At Risk Roma and the Displaced in Southeast Europe, UNDP, 2006, p. 9
14<br />
<strong>Raport</strong> “Romët <strong>dhe</strong> <strong>Riciklimi</strong> i <strong>Mbetjeve</strong> në Korçë”<br />
Ekzistoj<strong>ne</strong> rreth 12,520 kolektorë individualë, pjesa dërrmuese e të cilëve rreth 84% janë<br />
Rom; ata përfshijnë grupmosha nga 10-50 vjeç, ku 37% e përbëjnë moshat 30-50 vjeç; rreth<br />
85% e kolektorëve janë pa arsim bazë; rreth 15% e tyre kanë probleme serioze<br />
shëndetësore; të ardhurat mujore mesatare janë rreth 15,000 lekë; punojnë mbi 8.5 orë në<br />
ditë (çdo ditë përveç ditëve me shi) <strong>dhe</strong> përshkruajnë mbi 12 km rrugë/ditë; jetojnë në kushte<br />
të këqija me pak se 6 m 2 /person; kanë <strong>ne</strong>vojë për mjete ndihmëse, pajisje <strong>dhe</strong> veshje; nuk<br />
kanë informacion të mjaftueshëm se çfarë materialesh mund të grumbullohen për t’u ricikluar<br />
e ku mund të shiten direkt.<br />
Kolektorët Rom nuk përdorin veshje mbrojtese apo vegla të thjeshta pu<strong>ne</strong>, (gjithë procesi i<br />
grumbullimit apo përzgjedhjes fillestare kryhet me dorë) të cilat jo vetëm do t’u lehtesonin<br />
punën, por e<strong>dhe</strong> do të mbronin shëndetin e tyre. Kjo për dy arsye: së pari nuk kanë<br />
informacionin e duhur se çfarë mjetesh duhet të përdorin <strong>dhe</strong> së dyti, e<strong>dhe</strong> kur e dinë se<br />
çfarë mjetesh u duhen, nuk kanë mundësi financiare për t’i blerë.<br />
Kolektoret i depozitojnë materialet e riciklueshme në afërsi të shtëpive të tyre <strong>dhe</strong> zakonisht<br />
në fund të ditës e transportoj<strong>ne</strong> sasinë e grumbulluar në pikat e grumbullimit apo në qendrat<br />
e mëdha të grumbullimit kur këto të fundit ja<strong>ne</strong> afër. Transporti nga vendet ku e grumbullojnë<br />
materilet e riciklueshme në shtëpitë e tyre apo pikat e grumbullimit kryhet me karroca të<br />
vogla dore apo kuaj ose e<strong>dhe</strong> duke e bartur me dorë për distanca të shkurtra.<br />
Sipas studimit të kryer nga IFC “Vleresimi i Projektit-Lidhjet e <strong>Riciklimi</strong>t”, nga këndvështrimi<br />
institucional, kolektorët Rom janë pjesë e ekonomisë informale <strong>dhe</strong> ata përceptohen si<br />
“hajdute” të mbetjeve pasi çdo mbetje në momentin që hi<strong>dhe</strong>t në kazanin e pleherave<br />
konsiderohet si pronë e bashkisë. Po kështu, përfaqësuesit e strukturave shtetërore janë<br />
shprehur se ata duhet të largohen nga vend depozitimi i mbetjeve në Sharrë.<br />
Sipas raportit studimor mbi situatën e Romëve që jetojnë e punoj<strong>ne</strong> në vend-depozitimin e<br />
mbetjeve në Sharrë, kryer nga Forumi i Pavarur i Gruas Shqiptare në 2010, rezulton se:<br />
puna e tyre në zonën e shkarkimit të mbeturinave fillon nga ora 4:00 e mengjesit deri në<br />
oren 2:00 te natës. Gjate ditës <strong>dhe</strong> në kohë të mirë në zonën e shkarkimit të pleherave (shih<br />
fig. 4 <strong>dhe</strong> 5) punojnë 60-100 persona (banues <strong>dhe</strong> jo banues të zonës së Sharrës). Në darkë<br />
punojnë 100-120 persona. Ndërsa në kohë me shi numri i kolektorëve përgjysmohet.<br />
Gjysma e atyre që punojnë janë fëmijë të moshave nga 6-16 vjeç <strong>dhe</strong> gra. Duke u bazuar në<br />
një studim të punonjësve të Bashkisë së Korçës, në Sharrë puna funksionon në këtë<br />
mënyrë: vjen kamioni, i cili shkarkon mbeturinat <strong>dhe</strong> në atë moment kolektorët fillojnë të<br />
mbledhin materialet që u <strong>ne</strong>vojiten (kartona, plastike, shishe plastike, material metalike si<br />
shufra alumini, bakri, çeliku,etj). Këto materiale, pasi i grumbullojnë i shesin tek pikat e<br />
grumbullimit të mbetjeve të riciklueshme.<br />
Foto 4 <strong>dhe</strong> 5: Kolektorë në Sharrë
15<br />
<strong>Raport</strong> “Romët <strong>dhe</strong> <strong>Riciklimi</strong> i <strong>Mbetjeve</strong> në Korçë”<br />
IV. ANALIZA E TË DHËNAVE TË PËRPUNUARA NGA INTERVISTIMI<br />
Nga intervistimi i kryer me kolektorët Rom u vunë re disa sfida kryesore në aspektin social,<br />
ekonomik, mjedisor <strong>dhe</strong> shëndetësor. Për të sjellë një panoramë sa më të plotë <strong>dhe</strong> të<br />
përditësuar, në analizën e situatës aktuale <strong>dhe</strong> <strong>ne</strong>vojave të kolektorëve Rom, përveç<br />
studimeve të mëparshme, kërkimeve në inter<strong>ne</strong>t, opinio<strong>ne</strong>ve nga takimet direkte me aktorët<br />
e ekspertet e fushës janë marrë në konsideratë gjithashtu e<strong>dhe</strong> përgjigjet e dhëna gjatë<br />
intervistave sipas tre pyetesorëve përkatës orientuar në tre grupe të synuara. Gjithësej janë<br />
intervistuar 90 kolektorë Rom në moshë madhore, 30 fëmijë Rom si e<strong>dhe</strong> 10 nënpunës të<br />
Bashkisë së Korçës.<br />
Nga anketimi kanë rezultuar <strong>dhe</strong> janë përpunuar këto të dhëna:<br />
Në Korçë janë intervistuar 90-të kolektorë rome prej të cileve 61 meshkuj <strong>dhe</strong> 29 femra (shih<br />
tab.1, grafiku 1). Përsa i përket fëmijëve rom që punoj<strong>ne</strong> si kolektorë, nga anketimi i 30<br />
fëmijëve në Korcë, rezulton se 28 janë meshkuj <strong>dhe</strong> 2 femra (shih tab. 2, grafiku 2). Vihet re<br />
qartë se kolektorët meshkuj si madhorw apo minorenë përbëjnë pjesën dërrmuese (mbi 68%<br />
janë meshkuj). Kolektorët madhorë u përkasin grupmoshave 16-25 vjeç: 10 persona; 26-35<br />
vjeç: 21 persona; 36-59 vjeç: 51 persona <strong>dhe</strong> mbi 60 vjeç: 8 persona (shih tab.3, grafiku 3),<br />
kurse kolektorët fëmijë i përkasin grupmoshave nën 10 vjeç: 0 persona, 10-14 vjeç: 13<br />
persona <strong>dhe</strong> 14-16 vjeç: 17 persona (shih tab.4, grafiku 4). 76 kolektorë janë përgjigjur se e<br />
kanë origjinën nga Korça, kurse 14 prej tyre (që përbëjnë rreth 15,6%) janë të ardhur, gjë që<br />
evidenton faktin se janë reduktuar lëvizjet në drejtim të Korçës, për vetë faktin, pasi janë<br />
intensifikuar lëvizjet drejt Tiranës, ku janë të përqëndruar e<strong>dhe</strong> fabrikat e mëdha të riciklimit.<br />
Një indikator tjetër pozitiv është e<strong>dhe</strong> fakti që të 90 kolektorët madhor të intervistuar ishin të<br />
rregjistruar në gjendjen civile <strong>dhe</strong> kjo dëshmon për rritjen e ndërgjegjësimit të tyre përsa i<br />
përket rregjistrimit të familjeve rome në gjendjen civile nga e cila varen e<strong>dhe</strong> shërbime të<br />
tjera komunitare që ata mund të përftojnë.<br />
Tabela 1. Ndarja gjinore e kolektorëve rom Tabela 2. Ndarja gjinore e kolektorëve të<br />
vegjël romë<br />
Kolektorë Meshkuj 61 68%<br />
Kolektorë Femra 29 32%<br />
Total 90 100%<br />
Kolektorë Fëmijë Meshkuj 28 93%<br />
Kolektorë Fëmijë Femra 2 7%<br />
Total 30 100%<br />
Grafiku 1. Ndarja gjinore e kolektorëve rom Grafiku 2. Ndarja gjinore kolektorëve<br />
të vegjël rom
Tabela 3. Shpërndarja e kolektorëve sipas grupmoshave.<br />
16<br />
<strong>Raport</strong> “Romët <strong>dhe</strong> <strong>Riciklimi</strong> i <strong>Mbetjeve</strong> në Korçë”<br />
Grupmoshat 16-25 26-35 36-59 mbi 60<br />
Nr i kolektoreve 10 21 51 8<br />
Grafiku 3. Shpërndarja e kolektorëve sipas grupmoshave<br />
Tabela 4. Shpërndarja e kolektorëve fëmijë sipas grupmoshave<br />
Grupmosha nën 10 10 deri 14 14 deri 16<br />
Kolektorë fëmijë 0 13 17<br />
Grafiku 4. Shpërndarja e kolektorëve fëmijë sipas grupmoshave<br />
Kolektorët Rom e sigurojnë jetesën e tyre kryesisht nëpërmjet grumbullimit <strong>dhe</strong> tregtimit të<br />
materialeve të riciklueshme apo e<strong>dhe</strong> me ndihmë sociale ku 54 prej tyre (apo 60%)<br />
përfitonin nga ndihma sociale (shih tab.5, grafiku 5). Përsa i përket fëmijëve Rome ata<br />
merren të gjithë me grumbullimin e mbetjeve madje 3.3% e tyre e<strong>dhe</strong> kërkonin bamirësi, por<br />
nuk kryejnë punë të dytë për të siguruar jetesën (shih tab. 6, grafiku 6). Të 90 kolektorët<br />
Rom janë përgjigjur se janë të vetëpunësuar <strong>dhe</strong> merren me grumbullimin e materialeve te<br />
riciklueshme <strong>dhe</strong> përveç kësaj 22 prej tyre apo rreth 24.5% kryenin e<strong>dhe</strong> punë të tjera si<br />
saldator, muzikant, shitje rrobash, kozmetike, pastrim, kameraman, punë në transport <strong>dhe</strong>
17<br />
<strong>Raport</strong> “Romët <strong>dhe</strong> <strong>Riciklimi</strong> i <strong>Mbetjeve</strong> në Korçë”<br />
ndërtim. Të gjitha gratë Rome në Korçë merreshin të paktën me 1 punë (shih tab.7, grafiku<br />
7). Kurse fëmijët Rom, përveç riciklimit janë shprehur se kërkojnë bamirësi (rreth 3.3 %) <strong>dhe</strong><br />
nuk kryejnë punë tjetër. Ndërkohë vetëm 10% e tyre merren e<strong>dhe</strong> me lojerat e moshës (shih<br />
tab.8, grafiku 8).<br />
Tabela 5. Burimet kryesore të të ardhurave të kolektorëve Rom<br />
Riciklim Punë të dytë Ndihmë ekonomike<br />
90 22 54<br />
Grafiku 5. Burimet kryesore të të ardhurave të kolektorëve Rom<br />
Tabela 6. Burimet kryesore të të ardhurave të fëmijëve Rom<br />
Riciklim Punë të dytë<br />
30 1<br />
Grafiku 6. Burimet kryesore të të ardhurave të kolektorëve Rom<br />
Tabela 7. Shpërndarja e Romëve sipas llojit të punës<br />
I/E punësuar<br />
I/E<br />
vetëpunës. Shes rroba<br />
Pastroj<br />
shtëpi<br />
Mbledh<br />
mbetje Shtëpiake Tjetër<br />
9 3 2 2 90 0 6
Grafiku 7. Shpërndarja e Romëve sipas llojit të punës<br />
Tabela 8. Shpërndarja e fëmijëve Rom sipas llojit të punës<br />
18<br />
<strong>Raport</strong> “Romët <strong>dhe</strong> <strong>Riciklimi</strong> i <strong>Mbetjeve</strong> në Korçë”<br />
Mbledh mbetje Kërkoj bamirësi Luaj me lodra Punë tjetër<br />
30 1 3 0<br />
Grafiku 8. Shpërndarja e fëmijëve Rom sipas llojit të punës<br />
Kolektorët Rom punojnë intensivisht pothuaj çdo ditë të vitit (përjashtuar rastet kur bie shi).<br />
Rreth 54% e tyre punon mesatarisht 4-8 orë, kurse 41% punon mbi 9 orë në ditë (shih tab.9,<br />
grafiku 9) për të grumbulluar materiale të ndryshme të riciklueshme ku mund të përmenden<br />
plastika (qese/shishe, alumin, hekur, bakër, letër, qelq, kanaçe, etj). Kurse nga fëmijët Rom<br />
mësohet se 17% punon deri në 4 orë në ditë, gati 77% e tyre punon deri në 8 orë në ditë<br />
<strong>dhe</strong> pjesa tjetër punon mbi 9 orë në ditë (shih tab.10, grafiku 10).<br />
Tabela 9. Orët e punës së kolektorëve<br />
Kohëzgjatja/orë ≥4 orë 4 - 8 orë 9 - 12 orë 13 - 16 orë<br />
Nr. I kolektorëve 3 49 37 1
Grafiku 9. Oret e punës së kolektorëve<br />
Tabela 10. Orët e punës së fëmijëve<br />
19<br />
<strong>Raport</strong> “Romët <strong>dhe</strong> <strong>Riciklimi</strong> i <strong>Mbetjeve</strong> në Korçë”<br />
Kohëzgjatja/orë ≥4 orë 5 - 8 orë 9 - 12 orë<br />
Nr. i fëmijëve 5 23 2<br />
Grafiku 10. Orët e punës së fëmijëve<br />
Pjesa më e ma<strong>dhe</strong> e kolektorëve rreth 95.6% grumbullojnë alumin, rreth 78.9% grumbullojnë<br />
hekur, 72.2% grumbullojnë bakër, 66.7% grumbullojnë kanaçe të përdorura, 28.9%<br />
grumbullojnë plastika të ndryshme, 10% qelq për ripërdorim, 7.8% dru <strong>dhe</strong> 6.7% grumbullon<br />
letër (shih tab.11, grafiku 11). Shumica e fëmijëve Rom rreth 96.7% janë shprehur se<br />
grumbullojnë hekur, 93.3% grumbullojnë alumin, 80% grumbullojnë bakër, 43.3%<br />
grumbullojnë kanaçe të përdorura <strong>dhe</strong> 10% grumbullojnë plastikë (shih tab.12, grafiku 12).<br />
Nga të dhënat e mësipërme shihet që ka mjaft ngjashmëri në përqindjet e materialeve të<br />
grumbullura si nga kolektorët madhore ashtu e<strong>dhe</strong> nga fëmijët Rom. Burimet kryesore nga<br />
ku kolektorët Rom <strong>dhe</strong> fëmijët Rom furnizohen me materiale të riciklueshme sipas renditjes<br />
në përqindje janë: kontenieret e rrugëve, restorantet e lokalet, vendet e depozitimit të<br />
mbetjeve të qytetit apo zona të tjera (shih tab.13, grafiku 13 <strong>dhe</strong> tab.14, grafiku 14).<br />
Tabela 11. Numri i kolektorëve Rom sipas materialit që mbledhin<br />
Lloji i materialit Plastikë Alumin Hekur Bakër Letër Qelq Dru Kanaçe<br />
Nr. Kolektorëve 26 86 71 65 6 9 7 60
Grafiku 11. Numri i kolektorëve Rom sipas materialit që mbledhin<br />
Tabela 12. Numri i fëmijëve Rom sipas materialit që mbledhin<br />
20<br />
<strong>Raport</strong> “Romët <strong>dhe</strong> <strong>Riciklimi</strong> i <strong>Mbetjeve</strong> në Korçë”<br />
Lloji i materialit Plastikë Alumin Hekur Bakër Letër Qelq Dru Kanaçe<br />
Nr. Kolektorëve 3 28 29 24 0 0 0 13<br />
Grafiku 12. Numri i fëmijëve Rom sipas materialit që mbledhin<br />
Tabela 13. Vendet nga ku kolektorët grumbullojnë mbetjet<br />
Kontenierët<br />
në rrugë<br />
Vend-depozitimi<br />
i mbetjeve<br />
Lokalet <strong>dhe</strong><br />
restorantet<br />
Firmat<br />
prodhuese<br />
Tjetër<br />
87 39 79 1 6
Grafiku 13. Vendet nga ku kolektorwt grumbullojnw mbetjet<br />
Tabela 14. Vendet nga ku fëmijët Rom grumbullojnë mbetjet<br />
21<br />
Kontenierët<br />
në rrugë<br />
Vend-depozitimi<br />
i mbetjeve<br />
<strong>Raport</strong> “Romët <strong>dhe</strong> <strong>Riciklimi</strong> i <strong>Mbetjeve</strong> në Korçë”<br />
Lokalet <strong>dhe</strong><br />
restorantet<br />
Firmat<br />
prodhuese<br />
Tjetër<br />
87 39 79 1 6<br />
Grafiku 14. Vendet nga ku fëmijët Rom grumbullojnë mbetjet<br />
Nga informacio<strong>ne</strong>t e marra nga burime të tjera konstatohet se zakonisht në një familje Rome<br />
angazhohen në punë të paktën dy prej anëtarëve të familjes, përfshirë këtu e<strong>dhe</strong> fëmijët.<br />
Megjithatë, gjatë anketimit tonë, u vunë re përgjigje paksa kontradiktore, kur pyetja se sa<br />
veta merren me grumbullimin e mbetjeve në familjen tuaj formulohej paksa ndryshe si kush<br />
ju ndihmon në punë për grumbullimin e mbetjeve (duhet theksuar e<strong>dhe</strong> fakti që nga të 90 të<br />
intervistuarit të gjithë deklaruan se merreshin me grumbullimin e mbetjeve). Gjithsesi, të<br />
dhënat e përpunuara rezultojnë si më poshtë (shih tab. 15, grafikun 15) përfshirë vetëm<br />
15.5% fëmijë ndërkohë që të gjithë jemi koshientë që fëmijët Rom nuk e frekuentojnë<br />
shkollën rregullisht pasi janë të detyruar të punojnë. Kjo gjë verifikohet e<strong>dhe</strong> nga vete<br />
përgjigjet e fëmijëve Rom të anketuar të cilët merreshin të gjithë me grumbullimin e mbetjeve<br />
kush më shumë e kush më pak orë në ditë (shih tab.16, grafiku 16).
22<br />
<strong>Raport</strong> “Romët <strong>dhe</strong> <strong>Riciklimi</strong> i <strong>Mbetjeve</strong> në Korçë”<br />
Tabela 15. Anëtarët e familjes Rome që merren me grumbullimin e mbetjeve sipas<br />
kolektorëve Madhorë<br />
Mami Babi Motra Vëllai Gjyshi Fëmijët Familja<br />
0 0 1 2 0 14 73<br />
Grafiku 15. Anëtarët e familjes Rome që merren me grumbullimin e mbetjeve sipas<br />
kolektorëve Madhorë<br />
Tabela 16. Anëtarët e familjes Rome që merren me grumbullimin e mbetjeve sipas<br />
fëmijëve<br />
Mami Babi Motra Vëllai Gjyshi Të gjithë<br />
0 6 0 3 2 17<br />
Grafiku 16. Anëtarët e familjes Rome që merren me grumbullimin e mbetjeve sipas<br />
fëmijëve<br />
Në Korçë, kolektorët Rom Madhorë grumbulloj<strong>ne</strong> sasi të mëdha materialesh prej hekuri (që<br />
është e<strong>dhe</strong> materiali me i gjetur me një sasi prej afërsisht 649 kg/muaj ose 23%), pasuar<br />
nga letra (rreth 555 kg/muaj ose 20%). Kurse materiali që mbli<strong>dhe</strong>t më pak është qelqi (23<br />
kg/muaj ose 1%) i cili vetëm ripërdoret <strong>dhe</strong> druri që pothuaj nuk mbli<strong>dhe</strong>t fare (1kg/muaj) (shi<br />
tab. 17, grafiku 17.1 <strong>dhe</strong> grafiku 17.2.2).
23<br />
<strong>Raport</strong> “Romët <strong>dhe</strong> <strong>Riciklimi</strong> i <strong>Mbetjeve</strong> në Korçë”<br />
Tabela 17. Sasia e materialeve të riciklueshme grumbulluar nga Romët<br />
Lloji i materialit Plastikë Alumin Hekur Bakër Letër Qelq Dru Kanaçe<br />
Kg/muaj 492 534 649 71 555 23 140 333<br />
Grafiku 17.1 Sasia e materialeve të riciklueshme grumbulluar nga Romët në kg<br />
Grafiku 17.2 Sasia e materialeve të riciklueshme grumbulluar nga Romët në %<br />
E<strong>dhe</strong> fëmijët Rom grumbullojnë më tepër sasi hekuri prej 69 kg/muaj ose 40% pasuar nga<br />
alumini në sasinë prej 49.6 kg/muaj ose 29%. Materiali që mbli<strong>dhe</strong>t më pak nga fëmijët<br />
është plastika (vetem 3 kg/muaj ose afërsisht 2%). (shi tab. 18, grafiku 18.1 <strong>dhe</strong> grafiku<br />
18.2).<br />
Tabela 18. Sasia e materialeve të riciklueshme grumbulluar nga fëmijët Rom<br />
Lloji i materialit Plastikë Alumin Hekur Bakër Letër Qelq Dru Kanaçe<br />
Kg/muaj 3 49.6 69 14.6 0 0 0 36
24<br />
<strong>Raport</strong> “Romët <strong>dhe</strong> <strong>Riciklimi</strong> i <strong>Mbetjeve</strong> në Korçë”<br />
Grafiku 18.1 Sasia e materialeve të riciklueshme grumbulluar nga fëmijët Rom në kg<br />
Grafiku 18.2 Sasia e materialeve të riciklueshme grumbulluar nga fëmijët Rom në %<br />
Siç dihet, kolektorët Rom punojnë në kushte të vështira me mjete rrethanore pasi puna e<br />
tyre është e fokusuar kryesisht në terren. Disa prej tyre kanë mundur të kursejnë <strong>dhe</strong> të<br />
blejnë mjete e vegla bazike ndihmëse në punën e përditshme, megjithatë jo të gjithë. Ende<br />
rreth 99% e tyre i grumbullojnë mbetjet me duar e pa asnjë mbrojtje, vetëm rreth 1% ka<br />
pohuar se përdor karrocë si mjet ndihmës në punë <strong>dhe</strong> asnjë prej kolektorëve të intervistuar<br />
nuk përdor thasë apo qese, motoçikleta apo mjete të tjera motorike (shih tab.19, grafiku 19).<br />
Duhet theksuar se të gjithë kolektorët e intervistuar ishin të ndërgjegjshëm se duhet të<br />
përdorin si veshje mbrojtëse ashtu e<strong>dhe</strong> vegla ndihmëse në punën e tyre, madje ata kanë<br />
shprehur e<strong>dhe</strong> <strong>ne</strong>vojat e tyre kryesisht për doreza, maska, çizme, veshje mbrojtëse,<br />
mushama, karroca e kazma, ku më të <strong>ne</strong>vojshmet apo më të kërkuarat ishin dorezat<br />
(kërkuar nga të gjithë kolektorët) pasuar nga maskat (kërkuar nga 73 kolektorë), karrocat<br />
(kërkuar nga 62 kolektorë) <strong>dhe</strong> çizmet (kërkuar nga 36 kolektorë), (shih tab. 20, grafiku 20).<br />
Tabela 19. Mjetet ndihmëse që përdoren<br />
Dorë Thes/qese Karrocë dore Bicikletë Motoçikletë Makinë/kamion<br />
89 0 1 0 0 0
Grafiku 19. Mjetet ndihmëse që përdoren<br />
Tabela 20. Mjetet ndihmëse që <strong>ne</strong>vojiten<br />
25<br />
<strong>Raport</strong> “Romët <strong>dhe</strong> <strong>Riciklimi</strong> i <strong>Mbetjeve</strong> në Korçë”<br />
Doreza Maska Çizme Veshje pu<strong>ne</strong> Mushama Karroca Kazma<br />
90 73 36 2 1 62 1<br />
Grafiku 20. Mjetet ndihmëse që <strong>ne</strong>vojiten<br />
Mbetjet e grumbulluara shiten lehtësisht pasi shërbejnë si lëndë e parë për sektorë të<br />
ndryshëm riciklimi. Kolektorët Rom të Korçës kanë deklaruar se mbetjet e tyre më së shumti<br />
(rreth 77%) ua shesin pikave të grumbullimit (që korrespondojnë me hallkën e tretë të<br />
zinxhirit të furnizimit), pasuar nga shitjet tek individët që merren me grumbullimin e mbetjeve<br />
(apo hallka e dytë në zinxhirin e furnizimit) (rreth 22%) <strong>dhe</strong> një pakice (vetem 1%) shitet<br />
direkt tek biz<strong>ne</strong>set e riciklimit), (shih tab.21, grafiku 21). Fëmijët informojnë se rreth 97% e<br />
tyre ua shesin mbetjet pikave të grumbullimit <strong>dhe</strong> vetëm 3% ua individëve të veçantë (shih<br />
tab.22, grafiku 22). Kuptohet që në këtë mënyrë cmimi i ofruar si për kolektorët madhore<br />
e<strong>dhe</strong> për fëmijët është më i ulët në rastin kur këto mbetje u shiten individeve të veçantë sesa<br />
në rastin kur këto materiale do të shiteshin në qendrat e mëdha apo biz<strong>ne</strong>set e riciklimit.<br />
Gjithashtu fëmijët kanë konstatuar se jo gjithmonë i shesin vetë direkt mbetjet që<br />
grumbullojnë. Rreth 3% e tyre ua japin a<strong>ne</strong>tarëve të familjes t’i shesin (shih tab.23, grafiku<br />
23) që nënkupton se e<strong>dhe</strong> të ardhurat shkojnë në favor të a<strong>ne</strong>tarëve të familjes <strong>dhe</strong> fëmijëve<br />
nuk u mbetet gjë në dorë. Kolektorët kanë pohuar së jo gjithmonë paguhen menjeherë më<br />
lekë në dorë për shkak të vështirësive financiare që gjendet sektori. Nga 90 kolektorë të
26<br />
<strong>Raport</strong> “Romët <strong>dhe</strong> <strong>Riciklimi</strong> i <strong>Mbetjeve</strong> në Korçë”<br />
intervistuar vetëm 1 ka deklaruar se nuk ka mundur të paguhet me kesh direkt në momentin<br />
që ka shitur materialet e riciklueshme (shih tab. 24, grafiku 24). Kurse fëmijët që shesin vetë<br />
materialet që grumbullojnë pohojnë se paguhen me lekë në dorë menjeherë sapo kryejnë<br />
shitjen e materialeve që kanë grumbulluar.<br />
Tabela 21. Ku i shesin mbetjet kolektorët<br />
Pika grumbullimi 69<br />
Biz<strong>ne</strong>s riciklimi 1<br />
Individe 20<br />
Grafiku 21. Ku i shesin<br />
mbetjet kolektoret<br />
Tabela 22. Ku i shesin mbetjet fëmijët<br />
Pika grumbullimi 29<br />
Individë 1<br />
Grafiku 22. Ku i shesin mbetjet fëmijët<br />
Tabela 23. Nr. i fëmijëve që shesin/nuk shesin vetë mbetjet<br />
I shes vetë 29<br />
I shesin të tjerët 1
Grafiku 23. Nr. i fëmijëve që shesin/nuk shesin vetë mbetjet<br />
Tabela 24. Pagesa direkte në kesh sipas kolektorëve<br />
27<br />
Po 89<br />
Jo 1<br />
Grafiku 24. Pagesa direkte në kesh sipas kolektorëve<br />
<strong>Raport</strong> “Romët <strong>dhe</strong> <strong>Riciklimi</strong> i <strong>Mbetjeve</strong> në Korçë”<br />
Destinacioni se ku shiten mbetjet ndikon shumë e<strong>dhe</strong> në çmimin e ofruar për kolektorët<br />
Rom, pasi çmimet variojnë sipas sasisë e cilesisë se materialeve <strong>dhe</strong> sigurisht nga hallka në<br />
të cilën ndo<strong>dhe</strong>t blerësi në zinxhirin e furnizimit. Kolektorët zakonisht i shesin mbetjet e<br />
grumbulluara tek ai blerës që u jep çmimin më të mirë, por jo gjithmonë kolektorët Rom kanë<br />
informacionin e duhur për çmimin aktual të materialeve të riciklueshme apo e<strong>dhe</strong> për<br />
qendrat e mëdha të grumbullimit të materialeve të riciklueshme. Gjithashtu duhet përmendur<br />
e<strong>dhe</strong> fakti që këto qendra shpesh janë jashtë qytetit <strong>dhe</strong> kërkojnë sasi të mëdha materiali<br />
<strong>dhe</strong> kolektorët nuk kanë as automjetet e <strong>ne</strong>vojshme për transport <strong>dhe</strong> as kapacitet për të<br />
grumbulluar në një ditë këto sasi. Përveç arsyeve të sipërpërmendura në lidhje me çmimet e<br />
materialeve të riciklueshme, duhet theksuar se luhatjet rezultojnë e<strong>dhe</strong> si pasojë e<br />
ndryshimeve në bursat ndërkombëtare, pasi dihet që këto materiale tregtohen në burse <strong>dhe</strong><br />
çmimet e tyre janë tepër të luhatshme e ndryshojnë në çdo moment. Nga informacioni i<br />
marrë nga kolektorët Romë të intervistuar rezulton që çmimet e plastikës variojnë nga 13 në<br />
20 lekë/kg, e aluminit nga 45 në 100 lekë/kg, e hekurit nga 180 në 400 lekë/kg, e bakrit nga<br />
450 në 700 lekë/kg, e letrës nga 11 <strong>ne</strong> 28 lekë/kg, e qelqit nga 10 në 50 lekë/kg, të<br />
kanaceve nga 40 në 80 lekë/kg (shih tab. 25, grafiku 25).
Tabela 25. Çmimet e materialeve sipas kategorive <strong>dhe</strong> pastertisë<br />
28<br />
<strong>Raport</strong> “Romët <strong>dhe</strong> <strong>Riciklimi</strong> i <strong>Mbetjeve</strong> në Korçë”<br />
Plastikë Alumin Hekur Bakër Letër Qelq Kanaçe<br />
13 45 180 450 11 10 40<br />
17 50 200 500 12 30 50<br />
18 60 225 520 18 50 60<br />
20 70 250 530 25<br />
80 300 550 28<br />
90 400 700<br />
100<br />
Grafiku 25. Çmimet e materialeve sipas kategorive <strong>dhe</strong> pastërtisë<br />
Në bazë të këtyre të dhënave është nxjerrë e<strong>dhe</strong> çmimi mesatar për çdo material të<br />
riciklueshëm ku bakri ka çmimin më të lartë prej 541 lekë/kg ndaj ka e<strong>dhe</strong> më shumë leverdi<br />
të grumbullohet, pasuar nga hekuri me 278 lekë/kg. Kurse çmime me të ulëta ofrohen për<br />
plastikën rreth 17.8 lekë/kg <strong>dhe</strong> letrën 18.8 lekë/kg (shih tab.26, grafiku 26). Nga krahasimet<br />
që u bënë këto çmime janë të krahasueshme <strong>dhe</strong> relativisht të ngjashme me çmimet<br />
mesatare të materiale në industri.<br />
Tabela 26. Çmimet mesatare të materialeve të riciklueshme<br />
Lloji i Materialit Plastikë Alumin Hekur Bakër Letër Kanaçe<br />
Çmimi mesatar në<br />
lekë 17.8 76 278 541 18.8 59<br />
70<br />
80
Grafiku 26. Çmimet mesatare të materialeve të riciklueshme<br />
29<br />
<strong>Raport</strong> “Romët <strong>dhe</strong> <strong>Riciklimi</strong> i <strong>Mbetjeve</strong> në Korçë”<br />
Nga anketimi i kryer me kolektorët Rom u vu re se të ardhurat ditore <strong>dhe</strong> rrjedhimisht ato<br />
mujore të tyre variojnë në një gamë të gjerë. Kështu, të ardhurat ditore të kolektorëve Rom<br />
madhorë fillojnë nga minimumi prej 300 lekë dita deri në maksimumi 3000 lekë dita (shih tab.<br />
27, grafiku 27). Kurse fëmijët kolektorë arrijnë të fitojnë nga 200 lekë ku futen rreth 6.7%<br />
deri në 1,500 lekë në ditë ku futen rreth 3.3%. (shih tab. 28, grafiku 28). Kjo shpërndarje me<br />
një diferencim të thelluar ndikohet nga disa faktore ku mund të permendim: kohëzgjatjen e<br />
orarit të punës që Romët merren me grumbullimin e materialeve të riciklueshme, zonën ku<br />
ata veprojnë si e<strong>dhe</strong> llojet <strong>dhe</strong> sasi<strong>ne</strong> e materialeve që ata mbledhin. Nga përllogaritjet e të<br />
dhënave të deklaruara direkt nga kolektorët Romë duke supozuar se çdo kolektor punon<br />
mesatarisht 25 ditë në muaj, rezulton se të ardhurat minimale mujore për kolektor janë rreth<br />
7,500 lekë ku rreth 1% e kolektorëve të intervistuar i përkasin këtij grupi, të ardhurat<br />
mesatare mujore për kolektor janë rreth 20,000 lekë ku rreth 17% e kolektorëve të<br />
intervistuar i përkasin këtij grupi (megjithate e<strong>dhe</strong> ketu vihet një variance nga 15,000 lekë –<br />
25,000 lekë <strong>dhe</strong> në total ky grup përbën rreth 55% të kolektorëve Rom, kurse të ardhurat<br />
mesatare maksimale për kolektor janë rreth 75,000 lekë ku futen rreth 2% e kolektorëve të<br />
intervistuar (shih tab. 29, grafiku 29). Përsa i përket fëmijëve Romë, të ardhurat mujore që<br />
një fëmijë Rom mund të gje<strong>ne</strong>rojë nga grumbullimi i materialeve të riciklueshme varion nga<br />
minimum prej 5,000 lekë ku futen rreth 7% e fëmijëve deri në maksimumin prej 37,500 lekë<br />
në muaj ku futen rreth 3.3% e fëmijëve të anketuar (shih tab. 30, grafiku 30), shifër kjo mjaft<br />
e afërt me atë që gje<strong>ne</strong>ron një kolektor madhorë.<br />
Tabela 27. Shpërndarja e kolektorëve sipas të ardhurave ditore<br />
Nr.<br />
Kolektorëve 1 2 9 10 10 17 4 14 1 9 6 5 2<br />
% e<br />
kolektorëve<br />
sipas të<br />
ardhurave<br />
ditore<br />
Të ardhurat<br />
1.1 2.2 10 11.1 11.1 18.9 4.4 15.6 1.1 10 6.7 5.6 2.2<br />
ditore (lekë) 300 400 500 600 700 800 900 1000 1100 1200 1500 2000 3000
Grafiku 27. Shpërndarja e kolektorëve sipas të ardhurave ditore<br />
30<br />
<strong>Raport</strong> “Romët <strong>dhe</strong> <strong>Riciklimi</strong> i <strong>Mbetjeve</strong> në Korçë”<br />
Tabela 28. Shpërndarja e kolektorëve fëmijë sipas të ardhurave ditore<br />
% e kolektorëve<br />
fëmijë sipas të<br />
ardhurave ditore 6.7 10.0 13.3 46.7 3.3 3.3 3.3 10 3.3<br />
Të ardhurat<br />
ditore (lekë)<br />
200 300 400 500 600 700 800 1000 1500<br />
Kolektore fëmijë 2 3 4 14 1 1 1 3 1<br />
Grafiku 28. Shperndarja e kolektoreve femije sipas te ardhurave ditore<br />
Tabela 29. Shpërndarja e të ardhurave mujore sipas kolektorëve Rom<br />
Të ardhurat 7500 10000 12500 15000 17500 20000 22500 25000 27500 30000 37500 50000 75000<br />
mujore (lekë) (25<br />
ditë pu<strong>ne</strong>)<br />
Kolektorë 1 2 9 10 10 17 4 14 1 9 6 5 2
31<br />
<strong>Raport</strong> “Romët <strong>dhe</strong> <strong>Riciklimi</strong> i <strong>Mbetjeve</strong> në Korçë”<br />
Grafiku 29. Shpërndarja e të ardhurave mujore sipas kolektorëve Rom<br />
Tabela 30. Shpërndarja e të ardhurave mujore sipas kolektorëve fëmijë<br />
Të ardhurat mujore<br />
(lekë) (25 ditë punë)<br />
5000 7500 10000 12500 15000 17500 20000 25000 37500<br />
Kolektorë fëmijë 2 3 5 3 3 1 2 5 2<br />
Grafiku 30. Shpërndarja e të ardhurave mujore sipas kolektorëve fëmijë<br />
Duke marrë në konsideratë të dhënat e mbledhura nga intervisitimi mbi numrin mesatar të<br />
anëtarëve të një familje Rome që punon me mbetjet e riciklueshme, prej 6 anëtarësh, nga të<br />
cilët punojnë të paktën 2 persona madhore, rezulton që të ardhurat minimale mujore për<br />
famillje janë 15,000 lekë, të ardhurat mesatare mujore për familje janë 40,000 lekë <strong>dhe</strong> të<br />
ardhurat maksimale mujore për familje janë 150,000 lekë Kjo do të thotë që të ardhurat<br />
mujore për frymë (në një familje me 6 anëtarë) janë relativisht shumë të ulëta. Kështu, të<br />
ardhurat minimale/frymë llogariten me 2,500 lekë, të ardhurat mesatare/fryme janë 6,667<br />
lekë <strong>dhe</strong> të ardhurat maksimale/frymë 25,000 lekë, por këto në raste tepër të rralla. Të<br />
ardhurat totale të paraqitura janë rezultat i të ardhurave nga riciklimi plus punët e dyta që<br />
kryejnë kolektorët apo ndihma ekonomike që marrin kolektorët Rome në Korçë.
V. REKOMANDIME<br />
32<br />
<strong>Raport</strong> “Romët <strong>dhe</strong> <strong>Riciklimi</strong> i <strong>Mbetjeve</strong> në Korçë”<br />
Bazuar në raportin e studimit “Romët <strong>dhe</strong> <strong>Riciklimi</strong> i <strong>Mbetjeve</strong>”; shkëmbimit të përvojës <strong>dhe</strong><br />
eksperiencës së 14 institucio<strong>ne</strong> ndërkombëtare, kombëtare <strong>dhe</strong> lokale; punës 1 vjeçare të<br />
ekspertëve të projektit “Kontributi i Romëve në <strong>Riciklimi</strong>n e Mbëtjeve”, një set<br />
rekomandimesh janë propozuar për secilin nga grupet përfituese, agjensitë qeveritare,<br />
biz<strong>ne</strong>sin e riciklimit <strong>dhe</strong> shoqërinë civile, për mënyrën sesi mund të integrohet më mirë ky<br />
komunitet në sistemin e riciklimit të mbetjeve. Gjithashtu përfshirja e Romëve në inisiativat<br />
ricikluese do të kontribuojë në zbutjen, minimizimin <strong>dhe</strong> eleminimin në terma afatgjatë të<br />
problemeve sociale <strong>dhe</strong> ekonomike, që has ky komunitet.<br />
A. REKOMANDIME PËR INSTITUCIONET PUBLIKE<br />
Rekomandime për Qeverinë Shqiptare<br />
o Qeveria Shqipëtare duhet të ndërtojë një strukturë kombëtare përgjegjëse për kordinimin <strong>dhe</strong><br />
zhvillimin e praktikave të punësimit për komunitetin Rom, brenda vitit 2013. Kjo strukturë<br />
duhet të jetë në varësi të Ministrisë së Punës, Çështejve Sociale <strong>dhe</strong> Shanseve të Barabarta<br />
(MPÇSSHB). Ministria e Mjedisit, Pyjeve <strong>dhe</strong> Administrimit të Ujërave (MMPAU) duhet të<br />
ndërtojë <strong>dhe</strong> hartojë për këtë strukturë, skema punësimi për Romët në sektorin e riciklimit të<br />
mbetjeve (si një nga hallkat kryesore që i shton vlerë zinxhirit të punësimit, por që ende<br />
konsiderohet si ekonomi informale).<br />
o Ministria e Mjedisit, Pyjeve <strong>dhe</strong> Administrimit të Ujërave (MMPAU) nxitet që të realizojë<br />
brenda vitit 2013, hartimin e një udhëzimi përsa i përket përfshirjes në mënyrë ligjore të<br />
kolektorëve Romë në sektorin e riciklimit të mbetejve.<br />
o Të lançojë një fushatë kombëtare për të përfshirë Romët në biz<strong>ne</strong>sin e riciklimit nëpërmjet<br />
politikave subvencionuese <strong>dhe</strong> nxitëse të ofruara ndaj kompanive të riciklimit me qëllim<br />
mbështetjen e praktikave të mira në dobi të kominitetit Rom duke e lidhur ngushtë këtë me<br />
strategjinë e zhvillimit të qëndrueshëm të vendit. Kjo fushatë duhet të jetë e vazhdueshme<br />
<strong>dhe</strong> e pandërprerë deri në 2015 (lidhur e<strong>dhe</strong> me detyrimet ndaj Bashkimit Europian <strong>dhe</strong><br />
Dekadës Rome).<br />
o Të drejtojë/lehtësojë Ministrinë e Punës, Çështejve Sociale <strong>dhe</strong> Shanseve të Barabarta<br />
(MPÇSSHB), që në bashkpunim me ministritë e linjes, pushtetin vendor, biz<strong>ne</strong>sin e riciklimit<br />
<strong>dhe</strong> shoqërinë civile, për të krijuar programe nxitëse apo subvencionuese për popullsinë<br />
Rome në mënyrë që të eliminohet puna e fëmijëve në mbledhjen <strong>dhe</strong> tregëtimin embetjeve.<br />
Këto programe rekomandohen të ndërtohen brenda vitit 2013, të jenë të vazhdueshme <strong>dhe</strong> të<br />
pandërprera deri në eleminimin e këtij fenomeni.<br />
o Duhet të hartojë programe specifike formimi <strong>dhe</strong> trajnimi profesional, nëpërmjet Ministrisë së<br />
Arsimit <strong>dhe</strong> Shkencës <strong>dhe</strong> min se pu<strong>ne</strong>s, për popullsinë Rome <strong>dhe</strong> sidomos për të rinjtë Rom,<br />
në mënyrë që ata të rrisin kapacitetin e tyre për sektorin e riciklimit të mbetjeve <strong>dhe</strong> për<br />
profesio<strong>ne</strong> të tjera alternative. I gjithë ky proces duhet të realizohet brenda vitit 2013.<br />
Nëpërmjet një, urdhëri apo direktive, drejtuar të gjitha agjensive publike <strong>dhe</strong> subjekteve<br />
private të nënkontraktuara nga këto agjensi, veprimtaria e të cilëve li<strong>dhe</strong>t me komunitetin<br />
Rom, të përcaktojë të dertyrueshme përfshirejn në punësim të këtij komuniteti në këto<br />
institucio<strong>ne</strong> në një nivel të dukshëm cilësor <strong>dhe</strong> sasior, nëpërmjet: futjes e<strong>dhe</strong> të kuotëzimit në<br />
punësim për këtë target grup (duke u mbështetur e<strong>dhe</strong> tek diskriminimi pozitiv për shtresat
33<br />
<strong>Raport</strong> “Romët <strong>dhe</strong> <strong>Riciklimi</strong> i <strong>Mbetjeve</strong> në Korçë”<br />
vu<strong>ne</strong>rable); kategoritë e punës potenciale për këtë komunitet (të miratuar në një listë të<br />
posaçme nga ana Qeverisë Shqipëtare, paraprakisht); <strong>dhe</strong> potecilin thithës së tregut të<br />
punës për këtë komunitet. Ky akt rregullues, duhet të shoqërohet e<strong>dhe</strong> me masa penalizuese<br />
për drejtuesit e këtyre agjensive të cilët duhet ta mbajnë atë në konsideratë gjatë aktivitetit<br />
<strong>dhe</strong> vendimarrjes së tyre institucionale. Këtu përfshihen e<strong>dhe</strong> institucio<strong>ne</strong>t që punojnë në<br />
sektorin e mbetjeve. Ky akt juridik rekomandohet të realizohet brenda vitit 2013.<br />
Rekomandime për Bashkinë e Korçës<br />
o Bashkia e Korçës në bashkepunim me ministritë përkatëse, duhet të hartojë programe<br />
<strong>dhe</strong> pla<strong>ne</strong> afatmesme <strong>dhe</strong> afatgjata për menaxhimin e mbetjeve të qytetit brenda<br />
Qershorit të 2013, duke mbajtur gjithmonë në konsideratë Strategjinë <strong>dhe</strong> Planin<br />
Kombëtar të Menaxhimit të Integruar të <strong>Mbetjeve</strong> të Qeverisë Shqipëatre.<br />
o Bashkia e Korçës duhet të hartoje skema punësimi për kolektorët Rom, një prej të cilave<br />
do të ishte e<strong>dhe</strong> krijimi i një qendre paraseleksionimi të mbetjeve me paisje të<br />
përshtatshme ku mund të pu<strong>ne</strong>soheshin Romët, duke iu krijuar atyre kushte të mira pu<strong>ne</strong><br />
me masat e duhura mbrojtëse <strong>dhe</strong> pagesë të sigurt. Gjithashtu një qendër e tillë jo vetëm<br />
do të rriste jetegjatësi<strong>ne</strong> e vend-depozitimit të mbetjeve të rajonit/bashkisë/ komunës, por<br />
e<strong>dhe</strong> do të sillte të ardhura shtesë si për komunitetin Rom ashtu e<strong>dhe</strong> për biz<strong>ne</strong>sin e<br />
riciklimit.<br />
B. REKOMANDIME PËR INSTITUCIONET PRIVATE<br />
Rekomandime për Kompanitë e <strong>Riciklimi</strong>t<br />
o Duhet të li<strong>dhe</strong>n me shoqatat Rome <strong>dhe</strong> të marrin në konsideratë punësimin e kolektorëve<br />
Romë me kohë të plotë.<br />
o Duhet të hartojnë <strong>dhe</strong> të nënshkruajnë kontrata furnizimi me kolektorët Rom, gjë që do t’u<br />
siguronte këtyre të fundit, çmime më të mira <strong>dhe</strong> siguri për shitjen direkte të materialeve<br />
të riciklueshme duke mënjanuar hallkat e ndërmjetme.<br />
o Ricikluesit duhet të refuzojnë çdo mbetje që është grumbulluar nga fëmijët, ndryshe të<br />
zbatojnë sanksio<strong>ne</strong>t e percaktuara në kontratën e shitë-blerjes së mbetejve me kolektorët<br />
Rom apo legjislacionin Shqipëtar.<br />
Rekomandime për institucio<strong>ne</strong>t mikro-financiare<br />
o Institucio<strong>ne</strong>t mikro-financiare në bashkëpunim me projekte donatore garantuese, duhet të<br />
marrin në konsideratë financimin e kolektorëve Rom, me kredi të vogla <strong>dhe</strong> kushte<br />
lehtësuese, në mënyrë që të gjithë kolektorët Rom të kenë mundësi të përfitojnë nga<br />
skema e kreditimit, për të ngritur një biz<strong>ne</strong>s të vogël riciklimi.<br />
C. REKOMANDIME PËR SHOQËRINË CIVILE<br />
Rekomandime për Donatorët
34<br />
<strong>Raport</strong> “Romët <strong>dhe</strong> <strong>Riciklimi</strong> i <strong>Mbetjeve</strong> në Korçë”<br />
o Organizatat apo programet donatore duhet të hartojnë programe në mbështetje të<br />
komunitetit Rom e sidomos për kolektorët Rom në koordinim me njësitë e qeverisjes<br />
vendore.<br />
o Programet duhet të marrin në konsideratë aspekte të ndryshme si ngritjen e kapaciteteve<br />
të kolektorëve për përdorimin e pajisjeve të <strong>ne</strong>vojshme, sensibilizimin e tyre për të<br />
eliminuar punën e fëmijëve <strong>dhe</strong> për të nxitur arsimimin e tyre, aftësimin e kolektoreve për<br />
të kryer llogaritje të thjeshta për të kuptuar nocio<strong>ne</strong>t e të ardhurave, shpenzimeve <strong>dhe</strong><br />
kursimeve.<br />
o Programet donatore kur kanë mundësi duhet të krijojnë skema garancie <strong>dhe</strong> të<br />
bashkëpunojnë me institucio<strong>ne</strong>t mikrofinanciare në mënyrë që t’u lehtësojnë kolektorëve<br />
Rome aksesin në financim.<br />
Rekomandime për Shoqatën e Ricikluesve të Shqipërisë<br />
o Duhet të ndërmarrë më shumë aktivitete promovuese për riciklimin mbetjeve <strong>dhe</strong><br />
veçanërisht për punën e ma<strong>dhe</strong> të kolektorëve Rom në riciklimin e mbetjeve në Shqipëri.<br />
Në këtë mënyrë do të rritet ndërgjegjësimi qytetar për rëndësinë e riciklimit <strong>dhe</strong> punën e<br />
kolektorëve Romë, të cilët jo vetëm pastrojnë mjedisin por i kthejnë mbetjet në vlera<br />
mo<strong>ne</strong>tare duke u vetëpunësuar. Pra, riciklimi është një proces me efekte pozitive<br />
mjedisore, ekonomike <strong>dhe</strong> sociale.<br />
o Duhet të koordinohet me shoqatat Rome për të gjetur skema më të përshtatshme<br />
bashkëpunimi me kolektorët Romë në mënyrë që ata të kenë më shumë mundësira fitimi<br />
nga ky aktiivtet.<br />
o Duhet të hartojë një listë me materialet e riciklueshme për të cilat kanë interes kompanitë<br />
e riciklimit <strong>dhe</strong> të publikojë çmimet e këtyre materialeve në bazë javore. Të gjithë këtë<br />
duhet t’ua verë në dispozicion periodikisht, çdo javë, përfaqësuesve të komunitetit Rom<br />
nëpërmjet shoqatave të tyre, ndonjë buletini onlinë apo duke ua komunikuar direkt në<br />
momentin që kryehen transaksio<strong>ne</strong> / lëvrim i materialeve të riciklueshme në kompanitë<br />
përkatëse të riciklimit.<br />
Rekomandime për Shoqatat Rome<br />
o Duhet të sensibilizohen për rreziqet që u kanosen fëmijëve Rom nga puna e vështirë me<br />
mbetjet, t’i largojnë ata nga puna <strong>dhe</strong> t’i motivojnë familjet Rome që fëmijët të<br />
frekuentojnë shkollën.<br />
o Duhet të punojnë në drejtim të bashkimit në grupe të kolektorëve Rom, sipas familjeve<br />
apo zonave ku ata jetojnë, për të krijuar koperativa në të cilat të mund të grumbullohen të<br />
gjithë materialet e riciklueshme të një grup kolektorësh <strong>dhe</strong> duke i lehtësuar kolektorët e<br />
koperativës drejt shitjes me shumicë të mbetjeve të riciklueshme tek kompanitë e<br />
riciklimit.<br />
o Duhet të marrin informacion <strong>dhe</strong> të krijojnë lidhje me shoqatat mjedisore të cilat mund t’i<br />
ndihmojnë ato <strong>dhe</strong> kolektorët Rom në disa drejtime: për të lobuar për të drejtat e tyre, për<br />
të ngritur kapacitetet në fushën e mbetjeve, për të ndërmjetesuar lidhjen e tyre me<br />
kompanitë e riciklimit si e<strong>dhe</strong> për t’i informuar ata në lidhje me projekte të ndryshme<br />
donatore nga të cilat Romët mund të përfitojnë.
35<br />
<strong>Raport</strong> “Romët <strong>dhe</strong> <strong>Riciklimi</strong> i <strong>Mbetjeve</strong> në Korçë”<br />
o Duhet të jenë më proaktive së bashku me kolektorët e komunitetit ku ato veprojnë, për të<br />
marrë pjesë në aktivitete të ndryshme informuese, sensibilizuese <strong>dhe</strong> trajnime në mënyrë<br />
që te rrisin njohurite e tyre për llojet e materialeve që riciklohen, ku mund të gjenden këto<br />
materiale, sa mund të jenë çmimet e tyre, çfarë pajisjesh <strong>dhe</strong> mjetesh mbrojtëse ju duhen<br />
në punën e tyre, si <strong>dhe</strong> sa mund të kursejnë nga të ardhurat e tyre nga mbetjet, si <strong>dhe</strong> ku<br />
mund të aplikojnë për mikro-kredi.<br />
o Duhet të lehtësojnë kolektorët Rom për t’u mirëinformuar <strong>dhe</strong> për të identifikuar vetë ata,<br />
se çfarë mjetesh apo pajisjesh u <strong>ne</strong>vojtien, për t’iu drejtuar më pas institucio<strong>ne</strong>ve të<br />
mikro-financës, për të marrë mikro-kredi me qëllim që të rrisin biz<strong>ne</strong>sin e tyre familjar.<br />
Rekomandime për Median<br />
o Media vizive <strong>dhe</strong> ajo e shkruar duhet të luajë një rol sensibilizues për rëndësinë e<br />
riciklimit si një industri shumë fitimprurëse në dobi të komunitetit <strong>dhe</strong> mjedisit, duke botuar<br />
artikuj të ndryshëm e duke organizuar emisio<strong>ne</strong> televizive.<br />
o Media duhet të sensibilizojë shtresat në <strong>ne</strong>vojë të popullsisë e veçanërisht komunitetin<br />
Rom për rëndësinë që ka eliminimi i punës së fëmijëve <strong>dhe</strong> arsimimi i brezave të rinj<br />
nëpërmjet emisio<strong>ne</strong>ve televizive <strong>dhe</strong> reportazheve gazetareske, ku të reflektohen<br />
shembuj të mirë nga praktika e familjeve Rome të shkolluara.<br />
o Media duhet të sensibilizojë opinionin publik për rrezikun shëndetësor që i kanoset<br />
komunitetit Rom që punon në mënyrë informale, pa rregulla <strong>dhe</strong> pa standarte me mbetjet<br />
e riciklueshme.
VI. LITERATURA<br />
36<br />
<strong>Raport</strong> “Romët <strong>dhe</strong> <strong>Riciklimi</strong> i <strong>Mbetjeve</strong> në Korçë”<br />
- At Risk Roma and the Displaced in Southeast Europe, UNDP, 2006<br />
- Mbetjet e Ngurta Bashkiake në SHBA: Fakte <strong>dhe</strong> Shifra, 2003;<br />
- Vlerësimi i Industrisë së <strong>Riciklimi</strong>t në Shqipëri, IFC, 2006;<br />
- Vlerësimi i Projektit Lidhjet e <strong>Riciklimi</strong>t, IFC, 2008;<br />
- Plani Kombëtar për Menaxhimin e <strong>Mbetjeve</strong>, INPAEL, 2010;<br />
- Situata e Romëve që jetojnë e punojnë në vend shkarkimin e mbeturinave në Sharrë,<br />
FPGSh;<br />
- Strategjia Kombëtare “Për përmirësimin e kushteve të jetesës së minoritetit Romë”<br />
(miratuar me datë 18 Shtator 2003)<br />
- Strategjisë Kombëtare për menaxhimin e mbetjeve në Shqipëri (miratuar me datë 19<br />
Janar 2011).<br />
- Situata Arsimore e Fëmijeve Rom në Shqipëri: <strong>Raport</strong> Studimor i Save the Children<br />
- Roma Poverty and the Roma National Strategies: The Cases of Albania, Greece and<br />
Serbia By Alphia Abdikeeva and MRG part<strong>ne</strong>rs.<br />
- OSCE-<strong>Raport</strong> mbi strategjinë kombëtare për Romët<br />
- Social Vul<strong>ne</strong>rability of Roma in Albania, UNDP, Tirana 2006.<br />
- Study on minority policies and financing strategies in Albania, Albanian Helsinki<br />
- Committee, 2007.<br />
- The United Nations Development Programmes Vul<strong>ne</strong>rability Projects: Roma and Ethnic<br />
Data, Susan<strong>ne</strong> Milcher and Andrey Ivanov (Roma rights quarterly, number 2, 2004).<br />
- “<strong>Raport</strong> i monitorimit të strategjisë kombëtare të fëmijëve <strong>dhe</strong> planit kombëtar të veprimit<br />
2005 -2010” (Shkurt 2007, Aleanca Shqiptare për Femijet-ASHF)<br />
- “Gjendja social-ekonomike e Romëve në Shqipëri” (Elbasan: Unioni i Romeve te<br />
Shqiperise Amaro DRom, 2002).<br />
- Avokati i Popullit (2007) “<strong>Raport</strong>i vjetor 1 Janar – 31 Dhjetor 2006”. Korçë: ZAP. Korçë:<br />
Save the Children.<br />
- “Puna e fëmijëve <strong>dhe</strong> fëmijet e rrugës në Shqipëri – një studim mbi shfrytëzimin ekonomik<br />
<strong>dhe</strong> punën e detyruar të fëmijëve në Shqipëri”, Korçë: CRCA, 2005.<br />
- Shqipëria në Shifra. INSTAT, 2000.<br />
- “Progress report on the national strategy: on improving the living conditions of the Roma”,<br />
2007.<br />
- World Health Organisation, World Health Statistics, 2007.<br />
- Të dhëna nga MPÇSSHB, MMPAU, Bashkia Korçë.
37<br />
ANEKS I – PYETËSORËT<br />
<strong>Raport</strong> “Romët <strong>dhe</strong> <strong>Riciklimi</strong> i <strong>Mbetjeve</strong> në Korçë”<br />
A. PYETËSOR - për Komunitetin Romë që punon me <strong>Riciklimi</strong>n e <strong>Mbetjeve</strong><br />
1. Emri Mbiemri i të intervistuar/it/ës ___________________________________________<br />
2. Data e intervistës _____________________ Ora e intervistës _______________<br />
3. Vendi i zhvillimit të intervistës ____________________________________________<br />
4. Numri i Telefonit/Celularit<br />
*Për supervizimin e realizimit të këtij<br />
pyetësori<br />
5. Gjinia Mashkull Femër<br />
6. Mosha ______ vjeç<br />
7. Nga jeni me origjinë? ____________________________<br />
_______________________________________<br />
8. A jeni të regjistruar në gjendjen civile? Po Jo<br />
9. Sa kohë keni që jetoni në kёtё qytet? _____________________________________<br />
10. Gjëndja civile Martuar Beqar/e I/E ve <br />
11. Keni qënë ndonjëherë në shkollë? Po Jo shko tek pt. 13<br />
12. Nëse Po, për sa kohë? 1 vit 2 vjet 3 vjet _____ vjet<br />
13. Sa fëmijë keni? 0 1 2 3 4 5
38<br />
shumë se një<br />
zgjedhje në rast<br />
se ë shtë e<br />
<strong>ne</strong>vojshme.<br />
23. Me çfarë të ardhurash<br />
jetoni ?<br />
c) shes rroba<br />
d) pastroj shtëpi<br />
e) mbledh mbeturina<br />
f) shtëpiake<br />
24. A merrni ndihmë sociale nga shteti? Po<br />
25. Sa orë punoni në ditë? ___________ orë<br />
26. Sa fitoni në ditë? ___________ lekë<br />
<strong>Raport</strong> “Romët <strong>dhe</strong> <strong>Riciklimi</strong> i <strong>Mbetjeve</strong> në Korçë”<br />
g) tjetër, specifiko ______________________________<br />
_______________________________________________________<br />
_______________________________________________________<br />
_______________________________________________________<br />
shko tek pt. 32 e 33 <strong>dhe</strong><br />
me pas vazhdo te 41<br />
27. Kush ju ndihmon në punën që kryeni? __________________________________________<br />
__________________________________________<br />
28. Mblidhni mbeturina (Hekur, Plastikë ,<br />
Karton, etj) për t’i shitur ?<br />
29. Në rast se Po, çfarë lloji mbeturinash<br />
<strong>dhe</strong> në çfarë sasie i mblidhni?<br />
*specifiko më shumë se një zgjedhje<br />
në rast se ë shtë e <strong>ne</strong>vojshme.<br />
30. Ku i mblidhni mbetjet e<br />
riciklueshme?<br />
*specifiko më shumë<br />
se një zgjedhje në rast<br />
se ë shtë e <strong>ne</strong>vojshme.<br />
31. Në çfarë mënyre i mblidhni (ricikloni)<br />
mbeturinat?<br />
32. A ka në familjen tuaj ndonjë pjestar<br />
që mbledh mbeturina? Kush?<br />
Po Jo<br />
Jo<br />
a) plastikë ________ kg<br />
b) alumin ________ kg<br />
c) hekur ________ kg<br />
d) bakër ________ kg<br />
e) letër ________ kg<br />
f) qelq ________ kg<br />
g) dru ________ kg<br />
shko tek pt. 32 e 33 <strong>dhe</strong><br />
me pas vazhdo te 41<br />
h) tjetër, specifiko __________; ________kg<br />
a) në koshat e mbetjeve të rrugës<br />
b) në vend-depozitimin e mbetjeve të qytetit<br />
c) tek lokalet <strong>dhe</strong> restorantet në qytet<br />
d) tek ndonje firmë prodhuese<br />
e) tjetër, specifiko _________________________________<br />
___________________________________________<br />
___________________________________________<br />
__________________________________<br />
Po Jo<br />
shko tek pt. 34<br />
Kush është ai apo ajo? _________________<br />
33. Nëse Po, çfarë lloji mbeturinash ___________________________________________
39<br />
<strong>Raport</strong> “Romët <strong>dhe</strong> <strong>Riciklimi</strong> i <strong>Mbetjeve</strong> në Korçë”<br />
mbledh? ___________________________________________<br />
34. Kush ju ndihmon në mbledhjen e<br />
materialeve ?<br />
35. A ju ndodhin aksidente gjatë<br />
mbledhjes së mbeturinave? Cilat?<br />
36. Kujt ia shisni mbeturinat e<br />
mbledhura? Ku i shisni ato?<br />
37. Kompania/Personi që blen mbeturina tuaja, ia u<br />
kryen pagesën menjëherë ?<br />
_______________________________________________<br />
_______________________________________________<br />
_______________________________________________<br />
_______________________________________________<br />
_______________________________________________<br />
_______________________________________________<br />
_______________________________________________<br />
_______________________________________________<br />
_______________________________________________<br />
_______________________________________________<br />
Po<br />
shko tek pt. 39<br />
38. Në se Jo, cila ë shtë arsyeja që ju paraqet? _____________________________________<br />
_____________________________________<br />
39. Me cfarë çmimi i shisni mbetjet që ju mblidhni? ____________ lekë /kg<br />
40. Sa fitoni nga shitja e mbeturinave? _______________________ lekë<br />
41. Sa shpesh sëmureni? Ndonjëherë Një herë në muaj<br />
Dy herë në muaj Më shpesh<br />
42. Nga se semureni? __________________________________________<br />
__________________________________________<br />
43. Kujt i drejtoheni në rast se sëmureni? __________________________________________<br />
__________________________________________<br />
44. Për cfarë keni <strong>ne</strong>vojë për t’i<br />
përmirësuar kushtet e punës?<br />
45. A keni marrëdhënie me individë që nuk<br />
janë të komunitetit tuaj?<br />
__________________________________________________<br />
__________________________________________________<br />
__________________________________________________<br />
__________________________________________________<br />
Po Jo<br />
46. Nëse Po, të çfarë natyre janë? __________________________________________<br />
__________________________________________<br />
47. Çfarë lloj pu<strong>ne</strong> do të donit <strong>dhe</strong> mund të<br />
ishit i/e aftë të bënit përveç mbledhjes së<br />
mbeturinave?<br />
__________________________________________<br />
__________________________________________<br />
__________________________________________<br />
Ju Faleminderit për Bashkpunimin<br />
Jo
40<br />
<strong>Raport</strong> “Romët <strong>dhe</strong> <strong>Riciklimi</strong> i <strong>Mbetjeve</strong> në Korçë”<br />
B. PYETËSOR - për Fëmijët Romë që punojnë me <strong>Riciklimi</strong>n e <strong>Mbetjeve</strong><br />
1. Emri Mbiemri i të intervistuar/it/ës ____________________________________________<br />
2. Data e intervistës _____________________ Ora e intervistës ____________<br />
3. Vendi i zhvillimit të intervistës ______________________________________________<br />
4. Gjinia? Mashkull Femër<br />
5. Mosha? ______ vjeç<br />
6. Nga jeni me origjinë? ____________________________<br />
7. A jeni në shkollë? Po<br />
8. Nëse nuk jeni aktualisht në shkollë për sa<br />
vite keni frekuentuar shkollën?<br />
shko tek pt. 9<br />
Jo<br />
1 vit 2 vjet<br />
3 vjet Më shumë ______<br />
9. Sa kohë keni që jetoni në kёtё qytet? _________________________________________<br />
_________________________________________<br />
10. Në cilën zonë të qytetit e keni shtëpinë? ____________________________ (adresa)<br />
11. Ku jeton?<br />
12. Me se merreni?<br />
*specifiko më<br />
shumë se një<br />
zgjedhje në rast<br />
se ë shtë e<br />
<strong>ne</strong>vojshme.<br />
13. Çfarë lloji mbeturinash<br />
<strong>dhe</strong> në çfarë sasie i<br />
mblidhni?<br />
*specifiko më shumë se<br />
një zgjedhje në rast se ë<br />
shtë e <strong>ne</strong>vojshme.<br />
14. Ku i mblidhni mbetjet e<br />
riciklueshme?<br />
*specifiko më shumë se<br />
një zgjedhje në rast se ë<br />
shtë e <strong>ne</strong>vojshme.<br />
Në shëpi Rrugë Barrakë<br />
h) mbledh mbeturina<br />
i) kërkoj bamirësi<br />
j) bëj një punë tjetër __________________________________<br />
k) luaj me lodra<br />
15. Sa orë punoni në ditë? ___________ orë<br />
l) tjetër, specifiko ____________________________________<br />
i) plastikë ________ kg<br />
j) alumin ________ kg<br />
k) hekur ________ kg<br />
l) bakër ________ kg<br />
m) letër ________ kg<br />
n) qelq ________ kg<br />
o) dru ________ kg<br />
p) tjetër, specifiko __________; ________ kg<br />
f) në koshat e mbetjeve të rrugës<br />
g) në vend-depozitimin e mbetjeve të qytetit<br />
h) tek lokalet <strong>dhe</strong> restorantet në qytet<br />
i) tek ndonje firmë prodhuese<br />
j) tjetër, specifiko _________________________________<br />
16. Mbeturinat që mbledh i Vetë Jo vetë
41<br />
shet vetë apo ia jep dikujt<br />
tjetër për ti shitur<br />
17. Kujt ia shisni mbeturinat e<br />
mbledhura?<br />
<strong>Raport</strong> “Romët <strong>dhe</strong> <strong>Riciklimi</strong> i <strong>Mbetjeve</strong> në Korçë”<br />
a) Biz<strong>ne</strong>seve që merren me mbeturina<br />
b) Personave të caktuar<br />
c) Nuk i shes<br />
d) Tjetër specifiko _______________<br />
18. Sa fitoni nga shitja e mbeturinave? ___________ lekë<br />
19. Të ardhurat që merrni kujt ia jepni? _________________________________________<br />
20. A ka në familjen tuaj ndonjë që<br />
mbledh mbeturina? Kush?<br />
21. Nëse Po, çfarë lloji?<br />
22. Kush ju ndihmon në mbledhjen<br />
e materialeve?<br />
23. A ju ndodhin aksidente gjate<br />
mbledhjes së mbeturinave?<br />
24. A sëmureni shpesh?<br />
25. Çfarë lloj sëmundjesh?<br />
a) Mami<br />
b) Babi<br />
c) Motra<br />
d) Vëllai<br />
e) Gjyshrit<br />
f) Të gjithë më lartë<br />
g) Asnjëri<br />
a) plastikë<br />
b) alumin<br />
c) hekur<br />
d) bakër<br />
e) letër<br />
f) qelq<br />
g) dru<br />
h) tjetër, specifiko ___________<br />
a) Shokët<br />
b) Prindërit<br />
c) Të tjerë<br />
d) Nuk më ndihmon njëri<br />
a) Çaj dorën, këmbën<br />
b) Infeksio<strong>ne</strong><br />
c) Më zënë sëmundje<br />
d) Asnjë aksident<br />
shko tek pt. 22<br />
e) Tjetër specifiko _______________<br />
Po Jo<br />
a) Grip<br />
b) Infeksio<strong>ne</strong> plagësh<br />
c) Sëmundje të frymëmarrjes<br />
d) Sëmundje të lëkurës<br />
e) Tjetër, specifiko __________________<br />
26. Kujt i drejtoheni në rast se sëmureni? a) Askujt<br />
b) Familjarëve
27. Çfarë aktivitetesh të tjera mendoni se<br />
mund të zhvilohen përveç mbledhjes<br />
së mbeturinave?<br />
28. A keni shoqëri me bashkëmoshatarë tuaj që<br />
nuk i përkasin komunitetit tuaj?<br />
42<br />
Ju Faleminderit për Bashkpunimin<br />
<strong>Raport</strong> “Romët <strong>dhe</strong> <strong>Riciklimi</strong> i <strong>Mbetjeve</strong> në Korçë”<br />
c) Doktorit të familjes<br />
d) Ambulancë<br />
e) Tjetër, specifiko __________________<br />
a) Të mësoj më shumë për shkollën<br />
b) Të luaj<br />
c) Të këndoj<br />
d) Të mësoj të kërcej apo<br />
të mësoj ndonjë instrument<br />
e) Tjetër, specifiko __________________<br />
Po Jo
43<br />
<strong>Raport</strong> “Romët <strong>dhe</strong> <strong>Riciklimi</strong> i <strong>Mbetjeve</strong> në Korçë”<br />
C. PYETËSOR - për Strukturat Shtetërore që punojnë me Komunitetin Romë <strong>dhe</strong><br />
<strong>Riciklimi</strong>n e <strong>Mbetjeve</strong><br />
1. INFORMACION I PËRGJITHËSËHM<br />
EMËR MBIEMËR<br />
ADRESA E EMAIL<br />
NUMRI I CELULARIT<br />
INSTITUCIONI PËR TË CILIN PUNONI<br />
POZICIONI/DETYRA JUAJ<br />
1.1 Me cilën prej fuksio<strong>ne</strong>ve të mëposhtme li<strong>dhe</strong>t puna juaj profesionale?<br />
Vlereso nga 1 në 5 (ku 1-aspak; 2-shume pak; 3-pak; 4-mjaftueshëm; 5-thellësisht)<br />
Me çështjet sociale të qytetit<br />
Me çështjet shëndetësore të qytetit<br />
Me çështjet ekonmike të qytetit<br />
Me çështjet mjedisore të qytetit<br />
1 2 3 4 5<br />
1 2 3 4 5<br />
1 2 3 4 5<br />
1 2 3 4 5<br />
2. INFORMACION MBI CËSHTJEN “TË NJOHËSH PROBLEMIN”<br />
2.1 A e jeni ju në dijeni që një pjesë e komunitetit Rom në qytetin Tuaj, punon për mbledhjen e<br />
mbeturinave <strong>dhe</strong> kjo përbën për shumë prej tyre burimin e vetëm të të ardhurave?<br />
Po Jo<br />
2.2 Nëse po, a mund të na tregoni, lidhur me shkallën e dijenisë rreth këtij problemi?<br />
Vlereso nga 1 në 5, secilën nga alternativat e paraqitura më poshtë (ku 1-aspak; 2-shume pak; 3pak;<br />
4-mjaftueshëm; 5-thellësisht)<br />
o Komunitetit Rom mbledh në mënyrë informale mbetjet e qytetit:<br />
1 2 3 4 5<br />
o Komuniteti Rom punon 24-orë pa ndërprerje për sigurimin e mbetjeve të riciklueshme:<br />
1 2 3 4 5<br />
o Me mbetjet e ricikluesghme punoj<strong>ne</strong> e<strong>dhe</strong> fëmijët Rom:<br />
1 2 3 4 5<br />
o Komuniteti Romë siguron nga 500 – 5000 lekë/ditë:<br />
1 2 3 4 5<br />
o I shet mbetjet e riciklueshme në tregun informal i riciklimit të mbetjeve:<br />
1 2 3 4 5<br />
o Komunitetit Rom pëson aksidente gjatë punës me mbetjet e riciklueshme:
44<br />
<strong>Raport</strong> “Romët <strong>dhe</strong> <strong>Riciklimi</strong> i <strong>Mbetjeve</strong> në Korçë”<br />
1 2 3 4 5<br />
o Komuniteti Rom nuk paguhet rregullisht për mbetjet që shet:<br />
1 2 3 4 5<br />
2.3 A keni Ju dijeni që në zonën e grumbullimit të plehrave në qytetin tuaj, gjendet një<br />
komunitet Romë i cili jeton pikërisht në këtë fushë mbeturinash?<br />
Po Jo<br />
2.4 Nëse po, a mund të na tregoni, sa <strong>dhe</strong> si e njihni Ju ( institucioni Juaj) këtë problem?<br />
Vlereso nga 1 në 5 (ku 1-aspak; 2-shume pak; 3-pak; 4-mjaftueshëm; 5-thellësisht)<br />
o Komuniteti Rom ka ndërtuar barraka rreth vend-grumbullimit të mbetjeve të qytetit:<br />
1 2 3 4 5<br />
o Ju mungojnë kushtet minimale jetësore (ujë, drita etj...):<br />
1 2 3 4 5<br />
o Shkalla e rrezikshmërisë shëndetësore është e lartë:<br />
1 2 3 4 5<br />
o Sigurojnë një sasi të konsiderueshme të mbetjeve riciklueshme për të shitur:<br />
1 2 3 4 5<br />
2.5 A mund të na thoni shkurt se, cilat janë iniciativat e ndërmarra në kohë për përmirësimin e kësaj<br />
gjendjeje nga Institucioni, apo drejtoria që Ju përfaqësoni?<br />
2.6 Sa mendoni Ju se është bërë deri më tani, nga institucioni publike, në lidhje me garantimin e<br />
respektimit të standardeve jetësore për komunitetin Rom?<br />
Aspak Pak Mjaftueshëm Shumë<br />
2.7 A e keni identifikuar Ju problematikën aktuale të komunitetit Rom në qytet?<br />
Po Jo<br />
2.8 Nëse po, a ka marrë deri më tani Institucioni apo drejtoria Juaj, ndonjë iniciativë ligjore, financiare<br />
apo infrastrukturore për përmirësimin e gjendjes së komunitetit Romë në zonat e banimit (lagjet me<br />
komunitet Rom) apo zonën e grumbullimit të mbetjeve?<br />
Inisiativë Ligjore: Po Jo<br />
Inisiativë Financiare: Po Jo<br />
Inisiativë Infrastrukturë: Po Jo<br />
Tjetër, Ju lutem specifikoni: _________________________________________________<br />
2.9 Nëse po, Ju lutem rashisni disa prej tyre?<br />
1. __________________________________________________________________<br />
2. __________________________________________________________________<br />
3. __________________________________________________________________<br />
4. __________________________________________________________________<br />
2.10 Nëse Jo, a mund të na tregoni pse? Cilat janë pengesat që ndikojnë në ndërmarrjen e iniciativave
45<br />
<strong>Raport</strong> “Romët <strong>dhe</strong> <strong>Riciklimi</strong> i <strong>Mbetjeve</strong> në Korçë”<br />
ligjore për përmirësimin e cilësisë së jetës të komunitetit Rom?<br />
1. __________________________________________________________________<br />
2. __________________________________________________________________<br />
3. __________________________________________________________________<br />
4. __________________________________________________________________<br />
5. __________________________________________________________________<br />
2.11 Nëse Jo, a mund të na tregoni pse? Cilat janë pengesat që ndikojnë në ndërmarrjen e iniciativave<br />
ekonomike për përmirësimin e cilësisë së jetës të komunitetit Rom?<br />
1. __________________________________________________________________<br />
2. __________________________________________________________________<br />
3. __________________________________________________________________<br />
4. __________________________________________________________________<br />
5. __________________________________________________________________<br />
2.12 Nëse Jo, a mund të na tregoni pse? Cilat janë pengesat që ndikojnë në ndërmarrjen e iniciativave<br />
infrastrukturore për përmirësimin e cilësisë së jetës të komunitetit Rom?<br />
1. __________________________________________________________________<br />
2. __________________________________________________________________<br />
3. __________________________________________________________________<br />
4. __________________________________________________________________<br />
5. __________________________________________________________________<br />
2.13 Cilat janë sipas jush problematikat që paraqet aktualisht komuniteti Romë që punon me riciklimin e<br />
mebtejeve?<br />
1. Mungesë e Arsimimit<br />
2. Problemet e Puësimit<br />
3. Diskriminim Shoqeror<br />
4. Mungese Strehimi<br />
5. Mungesë e Ujit<br />
6. Mungesë e E<strong>ne</strong>rgjisë Elektrike<br />
7. Akses te Kufizuar në Shërbimet Publike<br />
8. Mungesë të Politikave lokale<br />
9. Mungesë mekanizmash Pjesmarrjeje<br />
10. Tjetër, specifiko<br />
3. STRATEGJIA DHE INFORMACIONE PËR TË ARDHMEN<br />
3.1 Në dijeninë tuaj a është kryer deri më tani ndonjë studim i plotë në lidhje me këtë fenomen (riciklimin<br />
e mbetjeve <strong>dhe</strong> komunitetit Rom qe jeton me mbledhjen e mbeturinave)?<br />
Po Jo Nuk e di<br />
3.2 Nëse po a mund të na e tregoni, llojin e studimit, periudhën e zhvillimit të tij si e<strong>dhe</strong> institucionin që e<br />
realizoi?<br />
3.3 Nëse jo (nuk është kryer studimi), a mund të na tregoni se cilat kanë qënë pengesat për mos
46<br />
<strong>Raport</strong> “Romët <strong>dhe</strong> <strong>Riciklimi</strong> i <strong>Mbetjeve</strong> në Korçë”<br />
realizimin e tij (nga institucioni Juaj), ose më thjeshtë përse nuk është ndërmarrë një gjë ë tillë?<br />
3.4 A ka institucioni Juaj një plan për realizimin e një studimi në sistemin e menaxhimit të mbetjeve me<br />
qëllim e<strong>dhe</strong> përmirësimin e jetës së komuniteti Rom?<br />
Po Jo<br />
3.5 Nëse po, a mund të na tregoni më konkretisht, ç’farë parashikon kjo nismë?<br />
3.6 A ka institucioni Juaj ndonjë plan masash për të të ndërhyrë në sistemin e menaxhimit të mbetjeve<br />
me qëllim e<strong>dhe</strong> përmirësimin e jetës së komuniteti Rom?<br />
Po Jo<br />
3.7 Nëse po, a mund të na tregoni më konkretisht, ç’farë parashikon kjo nismë?<br />
3.8 Cili është sipas Jush, perspektiva e komuniteti Rom, që jeton me mbledhjen e mbeturinave në<br />
qytetin tuaj?<br />
4. REKOMANDIME<br />
4.1 Sipas mendimit Tuaj profesional, cilat do të ishin çështjet kyçe, që duhet të ketë parasysh një projekt<br />
i madh për të përmirësuar jetesën e popullësisë Rome që punon me riciklimin e mbetjeve në qytetin<br />
tuaj?<br />
4.2 Ç`farë do të rekomandonit Ju për një donator kombëtar ose ndërkombëtar që do të dëshironte të<br />
ndërmerrte një projekt madhor në fushën e menaxhimit të mbetjeve në qytetin Tuaj, me qëllim<br />
përmirësimin e të gjithë infrastrukturës si <strong>dhe</strong> cilësinë e jetës së komuniteti Rom që jeton në të.<br />
4.3 A mendoni se do ishte e përshtatshme të bëhej ndonjë ndryshim në sistemin e menaxhimit te<br />
mbetjeve <strong>ne</strong> qytetin tuaj <strong>ne</strong> funksion të grupeve te margjinalizuara qe punoj<strong>ne</strong> <strong>dhe</strong> jetojnë përmes<br />
riciklimit të mbetjeve?
47<br />
<strong>Raport</strong> “Romët <strong>dhe</strong> <strong>Riciklimi</strong> i <strong>Mbetjeve</strong> në Korçë”<br />
4.4 A mendoni se do ishte më mirë që kolektorët e vegjël të vepronin në fushën e grumbullimit të<br />
mbetjeve të qytetit apo jashtë fushës së grumbullimit (në qytet)?<br />
4.5 Si mund të përmirësohet puna e riciklimit të mbeturinave në qytetin tuaj, duke u nisur e<strong>dhe</strong> nga<br />
kolektorët e vegjël Rom?<br />
Ju Faleminderit për Bashkpunimin
Change language