Stan wojenny

WPROWADZENIE
Stan wojenny nale˝y do najbardziej dramatycznych, a zarazem kontrowersyjnych wydarzeƒ w powojennej
historii Polski. Kiedy we wrzeÊniu 1983 r. Centrum Badania Opinii Spo∏ecznej przeprowadzi∏o
na ten temat poufny sonda˝, okaza∏o si´, ˝e 48 proc. Polaków oceni∏o negatywnie wydarzenia
z 13 grudnia 1981 r., ale równoczeÊnie a˝ 43 proc. by∏o przeciwnego zdania. Taki bardzo wyrównany
podzia∏ opinii dobrze ilustruje z∏o˝onoÊç problemu. Obroƒcy decyzji podj´tej przez gen. Wojciecha Jaruzelskiego
najcz´Êciej twierdzili, ˝e uchroni∏a ona Polsk´ przed radzieckà interwencjà. Krytycy stanu
wojennego mieli zaÊ rozliczne wàtpliwoÊci co do rzekomej nieuchronnoÊci tej interwencji. Spór nie doczeka∏
si´ do dziÊ jednoznacznego rozstrzygni´cia i nie nale˝y si´ spodziewaç, ˝e nastàpi ono w najbli˝szej
przysz∏oÊci.
Przygotowania do stanu wojennego rozpocz´to na ponad rok przed jego wprowadzeniem. W paêdzierniku
1980 r. – a zatem kilka tygodni po podpisaniu porozumieƒ spo∏ecznych w Szczecinie i Gdaƒsku
umo˝liwiajàcych utworzenie NSZZ „SolidarnoÊç” – Komitet Obrony Kraju i dzia∏ajàcy z jego polecenia
Sztab Generalny Wojska Polskiego przystàpi∏y do opracowywania planów takiej operacji. Zajmowano
si´ tym tak˝e w Ministerstwie Spraw Wewn´trznych – 3 listopada 1980 r. gen. Bogus∏aw Stachura
wyda∏ rozkaz przygotowania akcji pod pierwotnymi kryptonimami „Wrzos” (plan internowania
12,9 tys. osób) i „Malwa” (blokada komunikacji i telekomunikacji).
W nocy z 12 na 13 grudnia 1981 r., nie czekajàc nawet na formalne uchwalenie przez Rad´ Paƒstwa
dekretu o stanie wojennym, grupy funkcjonariuszy milicji i S∏u˝by Bezpieczeƒstwa zacz´∏y zajmowaç
siedziby regionalnych struktur „SolidarnoÊci” oraz zatrzymywaç dzia∏aczy Zwiàzku. Wi´kszoÊç
Polaków dowiedzia∏a si´ o wprowadzeniu stanu wojennego z radiowo-telewizyjnego wystàpienia
premiera rzàdu oraz ministra obrony narodowej (i jednoczeÊnie szefa rzàdzàcej Polskiej Zjednoczonej
Partii Robotniczej) gen. Jaruzelskiego, które – wielokrotnie powtarzane – stanowi∏o 13 grudnia
1981 r. najwa˝niejszy punkt programu telewizyjnego. Dzia∏alnoÊç wi´kszoÊci organizacji spo∏ecznych
– w tym wszystkich zwiàzków zawodowych – zosta∏a zawieszona. Podobny los spotka∏ wi´kszoÊç tytu∏ów
prasowych. Z gazet centralnych wydawano jedynie „Trybun´ Ludu” i „˚o∏nierza WolnoÊci”,
a poza tym kilka lokalnych dzienników PZPR.
WÊród internowanych 13 grudnia 1981 r. znalaz∏a si´ wi´kszoÊç przywódców „SolidarnoÊci”, z jej
przewodniczàcym, Lechem Wa∏´sà, na czele. Zdecydowanie odrzuci∏ on propozycje wspó∏pracy. Zosta∏
odizolowany od innych dzia∏aczy „SolidarnoÊci” i, po pobycie w Chylicach i Otwocku, umieszczony
ostatecznie w oÊrodku rzàdowym w Ar∏amowie. W pierwszych dniach stanu wojennego internowano
oko∏o 5 tys. osób, które umieszczono w 49 oÊrodkach odosobnienia w ca∏ym kraju. Internowania
prowadzono tak˝e póêniej; ∏àczna liczba internowanych w okresie stanu wojennego si´gn´∏a 10 tys.
Aby wywrzeç wra˝enie na spo∏eczeƒstwie, na ulice najwi´kszych miast skierowano 70 tys. ˝o∏nierzy
i 30 tys. milicjantów wraz z kilkoma tysiàcami czo∏gów, transporterów opancerzonych i wozów bojowych.
Mieli oni nadzorowaç przestrzeganie godziny milicyjnej oraz kontrolowaç przepustki, bez których
nie wolno by∏o opuszczaç rejonu zamieszkania. Na podstawie dekretu o stanie wojennym wprowadzono
mi´dzy innymi oficjalnà cenzur´ korespondencji (w rzeczywistoÊci z ró˝nym nasileniem prowadzonà
od momentu powstania Polski Ludowej), zawieszono podstawowe prawa i wolnoÊci obywatelskie,
wprowadzono tryb doraêny w sàdach. Szczególnie dotkliwe by∏o wy∏àczenie telefonów, uniemo˝liwiajàce
mi´dzy innymi szybkie wzywanie pogotowia ratunkowego do osób ci´˝ko chorych oraz
ofiar wypadków.
Dla u∏atwienia sobie kontroli nad krajem w∏adze zmilitaryzowa∏y wi´kszoÊç najwa˝niejszych instytucji
oraz zak∏adów przemys∏owych, kierujàc do nich ponad 8 tys. komisarzy wojskowych. Stanowi∏o
to symboliczne potwierdzenie zmiany uk∏adu si∏ w PRL-owskiej elicie w∏adzy. PZPR w dalszym ciàgu
pozostawa∏a partià rzàdzàcà, ale stopieƒ jej uzale˝nienia od ludzi w mundurach wzrós∏ w sposób zasadniczy.
Znalaz∏o to swój wyraz w wyeksponowaniu roli 21-osobowej Wojskowej Rady Ocalenia Narodowego,
którà w oficjalnej propagandzie przedstawiano jako „administratora stanu wojennego”.
W rzeczywistoÊci WRON nie sta∏a si´ najwa˝niejszym oÊrodkiem dyspozycyjnym, ale nie pozosta∏o
5
wprowadzenie