Jasenovacke zrtve - Jovan Mirkovic - KrajinaForce

Jovan Mirković: OBJAVLJENI IZVORI I LITERATURA O JASENOVAČKIM LOGORIMA
nije snage nemačkog 64. rezervnog armijskog korpusa, te 21. i 5. SS armijskog korpusa i
snage domobranskog 2. korpusa (zbora). Sam logor Jasenovac uvek je branilo najmanje 1
500 ustaša Ustaškog obrambenog zdruga, te ustaše 18. ustaške bojne, a duž Save stalno su
patrolirali domobranski i mađarski patrolni čamci." 50
U uslovima stalnih likvidacija, promenjivosti sastava pojedinih grupa zatočenika,
razvijenoj doušničkoj ustaškoj organizaciji među logorašima (kriminalci i dr., a često i
drugi logoraši za golu nadu za život, za parče hleba), logoraši, a najbolje se povezuju komunisti,
antifašisti i simpatizeri NOP-a, pokušavaju se organizovati i pružiti otpor. Cilj je
bio preživeti i sačuvati dostojanstvo čoveka. U tim uslovima, koliko je bilo moguće deluje
logorska partijska organizacija komunista, logorski komitet, tzv. kolektivi i ekonomske
zajednice. 51
U memoarskoj literaturi nalazimo primere spontanog i organizovanog otpora,
suprotstavljanja, primene uspešnih i neuspešnih pokušaja bekstava, pokušaja organizovanja
pobune (Stara Gradiška) i sl. Izdvajaju se ipak dva organizovana otpora logoraša u Jasenovcu:
proboj iz logora III i logora IV. Prvi, 22. aprila 1945. oko 10 sati i drugi, istog
dana uveče oko 20 sati. Poslednje grupe zatočenika uvidevši da ustaše likvidiraju logor
krenuli su goloruki na juriš. Od preko 1 000 zatočenika logora III, nešto preko pola pošlo
je u proboj, a živih je ostalo 80; od 167 zatočenika “Kožare” 11 je ostalo živih. 52
Jasenovački logori oslobođeni su, prestali su postojati, tek u završnim
operacijama za oslobođenje zemlje: jedinice 25. udarne brodske brigade 28. divizije 2. jugoslovenske
armije zauzele su 23. aprila logor u Staroj Gradiški, a jedinice 4. srpske bri-
50 Isto, 148.
51O oblicima otpora vidi: Anđelko Barbić, Prilog proučavanju djelatnosti partijske organizacije u kompleksu
jasenovačkih logora. SPZ, 23 (1986) 1-2, 145-171; Otpor u logoru Stara Gradiška. Iz sjećanja
preživjelih zatočenika. Za štampu priredili: Marijana Amulić –Buca i Čedomil Huber. Jasenovac, Spomen-područje,
1980, 192; Nikola Živković, Organizacija političkog rada u logorima s posebnim osvrtom
na Staru Gradišku i Jasenovac, Okrugli stol »Jasenovac 1986«, 181-191; Čedomil Huber, Ekonomska zajednica
- osnovna ćelija organiziranog otpora u jasenovačkim logorima, Okrugli stol 21. travnja 1984,
70-77; Josip Vidan, Ekonomske zajednice u logorima, Okrugli stol »Jasenovac 1986«, 193-207.
52Antun Miletić, Prilog utvrđivanju imenom broja usmrćenih u Koncentracionom logoru Jasenovac, u:
Jasenovac, sistem ustaških logora smrti, Beograd, 1997. U priloženom Spisku logoraša Koncentracionog
logora Jasenovac koji su ostali živi po izvršenom ustanku 22.4.1945. godine (str. 80-81) navodi 87 imena.
18