PRILOZI CONTRIBUTIONS - Institut za istoriju Sarajevo

More documents

Recommendations

Info

Željko Karaula, Hrvatska (Republikanska) seljačka stranka (HRSS) Stjepana Radića i crnogorski federalisti (1923. - 1929.) Prilozi, 36, Sarajevo, 2007, str. 69-96. njenje provedeno nasilnim putem u kojemu je crnogorsko dostojanstvo poniženo, da u Crnoj Gori vlada glad i neimaština, gospodarska zapuštenost, da je Crna Gora zapostavljena po svakom pitanju, posebno ratnih šteta i rekvizicija, da se u Crnoj Gori plaćaju veliki porezi s obzirom na njezin doprinos “jugoslavenskoj stvari”, da je Crnoj Gori jedni izlaz u što većoj autonomiji od beogradskog centra moći, traži se što veća samostalnost Crne Gore u federativnoj jugoslavenskoj zajednici. Prvoj skupini integralista pripadale su Radikalna i Demokratska stranka (ponekad su tu i predstavnici Zemljoradničke i Komunističke partije) koje su svoje glavne centre imale izvan Crne Gore, zapravo su to filijale srbijanskih političkih stranaka. U drugoj skupini, autonomističkoj, nalazila se Crnogorska federalistička stranka (kasnije Crnogorska stranka), sa sjedištem u Crnoj Gori. Taj politički rascjep je trajao manjim ili većim intenzitetom cijelo vrijeme od nastanka Kraljevine SHS (Jugoslavije) do njenog sloma u aprilskom ratu 1941. godine. Te stanke su, zapravo, tri najutjecajnije crnogorske stranke u tom razdoblju koje su djelovale u Crnoj Gori, dok je politička težina ostalih stranaka postepeno sve više slabila. Sama crnogorska federalistička stranka nastala je 1922. godine na valu širokog političkog nezadovoljstva sa položajem i tretiranjem Crne Gore u Jugoslaviji. U samoj stranci su se postepeno uobličavale dvije frakcije, jedna veća pod vodstvom Sekule Drljevića, koja je tražila izdvajanje Crne Gore u posebnu autonomnu administrativno-teritorijalnu jedinicu u Jugoslaviji, dok je druga, manja grupa, težila ili stajala na koncepcijama restauracije crnogorske države sa dinastijom Petrovića. Stranka je jedno vrijeme izdavala svoj politički list Crnogorac (1924-1927), u kojemu je i objavljen tekst programa Crnogorskih federalista, te tekuća društvena i politička pitanja Crne Gore kako su ga vidjeli u toj stranci. Prema Rastoderu, dok su radikalsku elitu u Crnoj Gori većinom činili dijelovi gospodarske elite povezane preko trgovačkog i financijskog kapitala sa Beogradom, a demokrati okupljali znatan srednji sloj i dobar dio crnogorske inteligencije, baza crnogorskih federalista bila je u ljudima koji su za vrijeme kralja Nikole Petrovića bili na visokim državnim i vojnim dužnostima i tadašnjem državnom činovništvu (konzervativni politički sloj). Iako je socijalna osnovica crnogorskih federalista time bila dosta sužena, njihova okrenutost crnogorskom selu i problemima sela, te ukazivanje na nepravde beogradske vlasti prema Crnogorcima i zalaganje za jednu pravedniju, pošteniju državu, omogućavala im je dovoljan broj glasova za konstantno političko djelovanje. Prva okupljanja pristalica stranke mogu se primijetiti već 1919. godine. Međutim, raznim prijetnjama i ucjenama crnogorskim federalistima je onemogućen nastup na prvim izborima 1920. godine u Kraljevini Srba, Hrvata i Slovenaca, jer se nije smjelo dozvoliti djelovanje stranke koja je javno negirala odluke Podgoričke skupštine, te je stranka u periodu od 1919. do 1923. godine više bila predmet pažnje žandarmerijskih organa, nego političkih protivnika. Zborovi te stranke su rasturani, 74
Željko Karaula, Hrvatska (Republikanska) seljačka stranka (HRSS) Stjepana Radića i crnogorski federalisti (1923. - 1929.) Prilozi, 36, Sarajevo, 2007, str. 69-96. njezini prvaci su bili pod stalnim nazorom, neki su i hapšeni pod lažnim optužbama i organizirana su razna suđenja, od kojih je najpoznatije bilo suđenje crnogorskom prvaku generalu Radomiru Vešoviću. Crnogorski federalisti su od početka dvadesetih godina simpatizirali i podržavali program HRSS Stjepana Radića, posebno njegovo zalaganje za federalističko preuređenje države, iako su u početku bili oprezni jer se u zaoštravanju srpsko-hrvatskih sukoba svako njihovo prilaženje i odobravanje HRSS tumačilo kod srbijanskih stranaka kao “izdaja srpstva”, te je progon režima prema njihovim pristalicama postajao sve oštriji. Ovdje će se pokazati politička snaga crnogorskih federalista od prvih izbora u kojima su sudjelovali 1923. godine, pa do izbora 1927. godine. Pri čemu treba naglasiti da je u izbornom okrugu Crna Gora birano ukupno sedam poslanika tokom navedena tri izborne godine. Može se primijetiti da su crnogorski federalisti imali značajnu bazu u Crnoj Gori tokom tih godina, tako da je njihova lista na izborima 1925. odnijela najviše mandata (3 od ukupno 7) usprkos represiji režima. (Vidi Tablicu 1.) Okrug Crnogorski federalisti na izborima 1923. Crnogorski federalisti na izborima 1925. Crnogorski federalisti na izborima 1927. godine godine godine Crna Gora 7.912 glasova 8.873 glasova 5.153 glasova 24,3 % 25,7 % 14,9 % Poslanika 2 3 1 Tablica 1. Rezultati izbora crnogorskih federalista u izbornom okrugu Crna Gora na parlamentarnim izborima za Narodnu skupštinu 1923, 1925. i 1927. godine. 4 Viđenje Crne Gore u planovima Stjepana Radića i Hrvatske (republikanske) seljačke stranke (HRSS) poslije 1920. godine U početku svog političkog djelovanja Radić je u svim svojim prijedlozima državnog uređenja na federalističkim osnovama Srbiju, Crnu Goru i Makedoniju vidio kao jednu jedinicu. Vrlo brzo, 1920. godine, u svom odgovoru na nacrt centralističkog ustava, Radić i HRSS zahtijevaju federalističko uređenje države u kojoj vide samo tri prave narodne države – Hrvatsku, Srbiju i Sloveniju, dok ostale zemlje vide kao “poluplemenske ili poluhistorijske tvorevine” koje bi se tek plebiscitom mogle 4 Podaci preuzeti iz knjige Živko Andrijaševič, Šerbo Rastoder, Istorija Crne Gore, Podgo- rica, 2006, 386-390 75
Page 1 and 2:
UDC 93/99 (058) ISSN 0350 1159 INST
Page 3 and 4:
UDC 93/99 (058) ISSN 0350 1159 Pril
Page 5 and 6:
UDC 93/99 (058) ISSN 0350 1159 Pril
Page 7:
Riječ redakcije Prilozi, 36, Saraj
Page 11 and 12:
Esad Kurtović, Prilog historiji vl
Page 13 and 14:
Page 15 and 16:
Page 17 and 18:
Page 19 and 20:
Page 21 and 22:
Page 23 and 24: Esad Kurtović, Prilog historiji vl
Page 31: Esad Kurtović, Prilog historiji vl
Page 34 and 35: Hana Younis, Skice porodičnog živ
Page 70 and 71: Željko Karaula, Hrvatska (Republik
Page 98 and 99: Adnan Velagić, Obnova i društveni
Page 120 and 121: Tomislav Išek, Koncepcije osnivač
Page 122 and 123: Tomislav Išek, Koncepcije osnivač
Page 124 and 125:
Tomislav Išek, Koncepcije osnivač
Page 126 and 127:
Page 128 and 129:
Page 130 and 131:
Page 132 and 133:
Page 135 and 136:
Iljas Hadžibegović, Socijalna str
Page 137 and 138:
Page 139 and 140:
Page 141 and 142:
Page 143 and 144:
Page 145 and 146:
Page 147 and 148:
Page 149 and 150:
Page 151 and 152:
Page 153 and 154:
Page 155 and 156:
Page 157 and 158:
Page 159 and 160:
Page 161 and 162:
Page 163 and 164:
Page 165 and 166:
Page 167 and 168:
Page 169 and 170:
Page 171 and 172:
Page 173 and 174:
Page 175 and 176:
Page 177 and 178:
Page 179:
HISTORIJSKA GRAĐA
Page 182 and 183:
Mina Kujović, Prepiska iz 1941. i
Page 184 and 185:
Page 186 and 187:
Page 188 and 189:
Page 191:
IZLAGANJA SA NUČNIH SKUPOVA
Page 194 and 195:
Edin Radušić, Stav Islamske zajed
Page 196 and 197:
Page 198 and 199:
Page 200 and 201:
Page 202 and 203:
Page 204 and 205:
Ibrahim Karabegović, Doprinos dr.
Page 206 and 207:
Ibrahim Karabegović, Doprinos dr.
Page 209:
PRIKAZI
Page 212 and 213:
Prikazi Prilozi, 36, Sarajevo, 2007
Page 214 and 215:
Page 216 and 217:
Page 218 and 219:
Page 220 and 221:
Page 222 and 223:
Page 224 and 225:
Page 226 and 227:
Page 228 and 229:
Page 230 and 231:
Page 232 and 233:
Page 234 and 235:
Page 236 and 237:
Page 238 and 239:
Page 240 and 241:
Page 242 and 243:
Page 244 and 245:
Page 246 and 247:
Page 248 and 249:
Page 250 and 251:
Page 252 and 253:
Page 254 and 255:
Page 256 and 257:
Page 258 and 259:
Page 260 and 261:
Page 262 and 263:
Page 264 and 265:
Page 266 and 267:
Page 268 and 269:
Page 270 and 271:
Page 272 and 273:
Page 274 and 275:
Page 276 and 277:
Page 278 and 279:
Page 280 and 281:
Page 282 and 283:
Page 284 and 285:
Page 286 and 287:
Page 288 and 289:
Page 290 and 291:
Page 292 and 293:
Page 294 and 295:
Page 296 and 297:
Page 298 and 299:
Page 300 and 301:
Page 302 and 303:
Page 305 and 306:
Indeks autora Prilozi, 36, Sarajevo
Page 307 and 308:
Upute sradnicima Prilozi, 36, Saraj
Page 309 and 310:
KATALOG IZDANJA INSTITUTA ZA ISTORI
Page 311 and 312:
Page 313 and 314:
Page 315 and 316:
Page 317 and 318:
Page 320:
PRILOZI INSTITUT ZA ISTORIJU U SARA
show all

PRILOZI CONTRIBUTIONS - Institut za istoriju Sarajevo

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?