200.teh-grad-i-poglavlje5

Slika 5.1.5: Bagerski iskop pomoću otkopne (dubinske) lopate sa zubima za iskop tla odnosno miješanih zemljanih
materijala (sličica lijevo) i dozerski iskop s prethodnim razrahljivanjem (ripanjem) tla trostrukim riperom (sličica desno)
Kod dozera ili grejdera oblik noža tj. daske omogućava uz (površinski) iskop i prenos
guranjem iskopanog materijala bez većih gubitaka na nekoj optimalnoj duljini guranja.
Način razaranja tla prilikom prodiranja i provlačenja alata ovisi o temeljnim fizičkomehaničkim
odnosno mikro- i makro- strukturnim obilježjima tla, osobito o veličini, obliku i sastavu
zrna, te količini vode među njima. Zbog toga se za različite materijale rabe različiti oblici alata, tj.
različiti oblici bilo noža (daske) dozera (slika 5.1.6 desno), bilo rijača (ripera) dozera ili dozerutovarivača
ili grejdera, bilo zubi na lopati ili vedrici bagera (slika 5.1.6 sličice desno), odnosno
rovokopača, bilo noža grejdera itd. Otpor tla na prodiranje alata za rezanje srazmjeran je većoj dubini
zahvata iskopa i većoj brzini kretanja alata. Zbog toga postoji uvijek određeni odnos između snage
stroja, dubine iskopa, oblika alata te vrste i stanja materijala koji se kopa.
Slika 5.1.7: (Sličice lijevo) mogući oblici lopata na kraku bagera (lijevi red od gore prema dolje): univerzalne
dubinska lopata sa zubima za iskop u teškom tlu i miniranoj stijeni i (desni red od gore prema dolje) utovarne lopate bagera za
teži, srednji i laki iskop sutovarom (sličice desno) te dozerski noževi (redom od gore prema dolje) za teški, srednjei i laki iskop
miniranog stijenskog masiva odnosno tla kao i za planiranje sipkih gradiva (najdoljnja sličica)
Za razliku od tla, iskop odnosno razaranje tvrde i čvrste stijene u užem smislu (iskop u
stijenskom masivu) moguć je na tri osnovna načina odnosno kao –
- uvjetno rečeno, “mehanički” (“fizikalni”) iskop stijena pretežito vrlo tanke slojevitosti ili
velike raspucalosti ali u svakom slučaju male čvrstoće, primjenom nekog (u tehničkom i
41