Wizara inayosimamia sekta za nishati na madini kwa mara ya ...

1. Utangulizi
MAELEZO KUHUSU SEKTA YA MADINI
Wizara inayosimamia sekta za nishati na madini kwa mara ya kwanza iliundwa
mwaka 1961 na iliitwa Wizara ya Biashara, Madini na Nguvu za Umeme. Toka
wakati huo sekta za nishati na madini zimekuwa zikitenganishwa au
kuunganishwa na kuunda Wizara mbalimbali kutokana na mahitaji ya wakati
husika. Majina ya Wizara zilizohusisha sekta za nishati na madini kwa nyakati
mbalimbali ni kama ifuatavyo:
� Wizara ya Mawasiliano, Nguvu za Umeme na Ujenzi (1962 – 1963);
� Wizara ya Viwanda, Madini na Nguvu za Umeme (1964 - 1966);
� Wizara ya Maji na Nguvu za Umeme (1971 – 1974);
� Wizara ya Maji, Nishati na Madini (1976 – 1981);
� Wizara ya Madini (1982 – 1983);
� Wizara ya Maji na Nishati (1982 - 1983);
� Wizara ya Maji, Nishati na Madini (1984 – 1985);
� Wizara ya Nishati na Madini (1986 - 1990);
� Wizara ya Maji, Nishati na Madini (1991 - 1995); na
� Wizara ya Nishati na Madini (1996 mpaka Sasa).
Baada ya uhuru sekta ya madini iliendelea kusimamiwa na sheria zilizotungwa
wakati wa ukoloni. Mwaka 1967 Azimio la Arusha lilitangazwa, ambapo Serikali
ilimiliki njia kuu za uchumi ikiwemo utafutaji, uchimbaji na biashara ya madini.
Hatua hiyo ilisababisha kupungua kwa mitaji kutoka nje kufuatia mabadiliko ya
sera ya uwekezaji na hivyo, baadhi ya migodi kusimamisha uzalishaji na mingine
kufungwa.
Mwaka 1972 Serikali iliunda Shirika la Madini la Taifa (State Mining Corporation-
STAMICO), chini ya Sheria ya Mashirika ya Umma ya Mwaka 1969 (The Public
Corporation Act, 1969). Majukumu ya Shirika yalikuwa ni kutafiti na kuendeleza
rasilimali za madini. Ili kusimamia vyema rasilimali hizo, Serikali ilitunga Sheria ya
Madini ya Mwaka 1979 na Kanuni zake. Hatua hii ilifuatiwa na kuundwa kwa
Wizara ya Madini Mwaka 1980. Kutungwa kwa Sheria hiyo kulirasimisha na
kukuza shughuli za uchimbaji mdogo nchini.

Katika miaka ya 1980, sekta ya madini Tanzania Bara ilihitaji marekebisho
kuelekea kwenye tasnia ya uchimbaji madini ya kisasa na inayofaa. Aidha,
shughuli za uchimbaji mdogo wa madini hapa nchini zilikua na kuwa tegemeo la
maisha kwa watu zaidi ya nusu milioni. Hatua hii ililazimu Serikali kutunga Sera ya
Madini ya Mwaka 1997. Lengo kuu lilikuwa ni kuvutia uwekezaji kutoka nje katika
utafutaji na uchimbaji madini. Kufuatia mabadiliko hayo ya kisera, uwekezaji
katika sekta ya madini uliongezeka ambapo katika kipindi cha mwaka 1998 hadi
2009 migodi mikubwa sita (6) ya dhahabu na mmoja wa tanzanite ilianzishwa.
Migodi hiyo ni Resolute Gold Mine (1998); Geita Gold Mine (1999); Bulyanhulu
Gold Mine (2001); North Mara Gold Mine (2002); Tulawaka Gold Project (2005);
Buzwagi Gold Mine (2009); na TanzaniteOne (2000).
Katika juhudi za Serikali za kuhamasisha na kusimamia uwazi na uwajibikaji katika
mapato na matumizi ya rasilimali za madini, mafuta na gesi asili, Tanzania ilijiunga
rasmi na Asasi ya Uwazi katika Tasnia ya Uziduaji (Extractive Industries
Transparency Initiative – EITI) tarehe 16 Februari, 2009. EITI (Tanzania) ina
jukumu la kuchanganua malipo yanayofanywa na kampuni za uziduaji kwa Serikali
na taarifa kutolewa kwa umma kuhusu mapato yaliyopokelewa Serikalini kutoka
kwenye kampuni hizo. Tanzania imechapisha taarifa ya kwanza mwezi Februari,
2011 na kuthibitishwa na Sekretarieti ya Kimataifa ya EITI mwezi Mei, 2011.
2. Mafanikio katika Sekta ya Madini
(a) Kuongezeka kwa uwekezaji katika sekta ya madini kutoka USD bilioni 1.3
(1997) mpaka USD bilioni 2.5 (2010). Uwekezaji huo umewezesha
kuanzishwa kwa migodi mikubwa saba (07) ambayo ni Resolute Gold
Mine, Bulyanhulu Gold Mine, Geita Gold Mine, North Mara Gold Mine,
Tulawaka Gold Project na Buzwagi Gold Mine na TanzaniteOne.
(b) Kuongezeka kwa uzalishaji wa dhahabu kwa wastani wa tani 50 kwa
mwaka ikilinganishwa na tani 64 zilizozalishwa kwa kipindi cha mwaka
1917 hadi 1967. Ongezeko hilo limetokana na kuimarika kwa usimamizi
wa shughuli za madini kwa kufanya ukaguzi na udhibiti wa uzalishaji na
mauzo ya madini katika migodi mikubwa nchini, ambapo Serikali
imeendelea kupata takwimu sahihi za madini yanayozalishwa na kuuzwa.
Kielelezo Na. 2 kinaonesha takwimu za uzalishaji wa dhahabu kutoka
migodi mikubwa.

Kielelezo: Kiasi cha Madini Kilichozalishwa na Kuuzwa Nje ya Nchi na Migodi
Mikubwa Nchini (2005 - 2010)
Aina ya
Madini
Dhahabu
(wakia)
2005 2006 2007 2008 2009 2010
1,170,5
00
1,308,6
00
1,127,7
00
1,020,2
00
1,114,7
75
1,214,59
4
Fedha (wakia) 381,688 541,488 431,124 343,499 399,178 406,235
Shaba (ratili)
Tanzanite
(karati)
7,618,9
21
1,460,0
75
8,631,8
35
1,230,6
00
5,548,4
85
1,700,1
34
5,388,7
03
2,203,1
62
7,093,3
75
1,910,0
00
10,806,6
87
2,200,00
0
Almasi (karati) 190,384 189,396 220,209 134,000 133,526 43,264
Chanzo: TMAA (2011)
(c) Kukusanywa kwa kodi ya mapato (corporate tax) jumla ya Shilingi bilioni
37.68. Kati ya hizo Shilingi bilioni 32.28 zilikusanywa kutoka kampuni ya
Resolute Tanzania Limited inayomiliki mgodi wa Golden Pride; Shilingi
bilioni 3.1 kutoka kampuni ya Geita Gold Mining Limited inayomiliki
mgodi wa Geita; na Shilingi bilioni 2.3 kutoka mgodi wa TanzaniteOne.
Mafanikio haya yametokana na kaguzi za hesabu za fedha na kodi
zilizofanywa na Wakala wa Ukaguzi wa Madini kwa kushirikiana na
Mamlaka ya Mapato (TRA).
(d) Kuongezeka kwa mapato ya Serikali kutokana na uchimbaji mkubwa wa
madini kutoka Shilingi bilioni 457.4 mwaka 2005 hadi Shilingi bilioni 840
mwaka 2010. Kielelezo Na. 3 kinaonesha mapato hayo ya Serikali.
Kielelezo Na. 3: Kiasi cha Kodi Mbalimbali Zilizolipwa na Migodi Mikubwa ya
Dhahabu Nchini (1999 - 2008)

Chanzo: TMAA (2010)
Angalizo: Kodi zilizojumuishwa ni: Corporate Tax, Value Added Tax, Pay As You
Earn, Skills Development Levy na Withholding Tax.
(e) Kukusanywa kwa mrabaha wa jumla ya USD 475,840 kutoka kwa wamiliki
wa migodi mikubwa ya dhahabu kutokana na kazi ya ulinganisho wa
malipo ya mrabaha uliofanywa na TMAA katika kipindi cha 2009 hadi
2010.
(f) Kuongezeka kwa thamani ya madini yanayouzwa nje kutoka migodi
mikubwa kutoka USD milioni 727.45 (2005) hadi USD 1,536.93 (2010).
Aidha, thamani ya madini ya dhahabu yaliyouzwa nje iliongezeka kutoka
USD milioni 1.06 mwaka 2001 hadi USD milioni 1.48 mwaka 2010.
Kielelezo Na. 4 kinaonesha ulinganisho wa kiasi na thamani ya madini
yaliyouzwa nje ya nchi na migodi mikubwa na Kielelezo Na. 5 kinaonesha
mrabaha wa awali uliolipwa Serikalini kutokana na uzalishaji wa dhahabu
kutoka migodi mikubwa.
Kielelezo Na. 4: Ulinganisho wa Kiasi na Thamani ya Madini Yaliyouzwa Nje ya
Nchi na Migodi Mikubwa Nchini (2001 - 2010)

Chanzo: TMAA (2011)
Kielelezo Na.5: Kiasi cha Mrabaha wa Awali Uliolipwa na Migodi Mikubwa ya
Dhahabu Nchini (2001 - 2010)

Chanzo: TMAA (2011)
(g) Kuongezeka kwa ajira kwa Watanzania kwenye migodi mikubwa kutoka
wafanyakazi 1,700 (1997) mpaka 7,361 mwaka (2010);
(h) Kuimarika kwa usimamizi wa migodi mikubwa ya dhahabu na vito
kutokana na ukaguzi na udhibiti wa shughuli za uzalishaji na mauzo ya
madini katika migodi mikubwa nchini unaofanywa na TMAA, hivyo
kuifanya Serikali ipate takwimu sahihi za madini yanayozalishwa na
kuuzwa.
(i) Kuongezeka kwa utoaji wa leseni za madini kutoka wastani wa leseni 385
mwaka 1997 hadi wastani wa leseni 5,184 mwaka 2010 kutokana na
kuanzishwa kwa Mining Cadastral Information Management System
(MCIMS). Hadi kufikia mwezi Aprili, 2011 jumla ya leseni 24,277
zimetolewa. Kati ya hizo leseni 242 ni za uchimbaji mkubwa (Mining
Licences), leseni 54 ni za uchimbaji wa vito (Gemstone Mining Licences),
leseni 17,321 ni za uchimbaji mdogo na leseni 6,660 ni za utafutaji
madini.

Kielelezo Na. 6: Leseni za Madini Zilizotolewa Mwaka 1997 hadi 2010
5000
4500
4000
3500
3000
2500
2000
1500
1000
500
0
Chanzo: MEM (2011)
(j) Kuanzishwa kwa vituo vya kutoa mafunzo kwa vitendo kwa wachimbaji
wadogo Matundasi, Chunya na Arusha Gemstone Carving Centre chini ya
Mradi wa MSD-TA/NDF. Mafunzo kwa vitendo yanayotolewa Arusha
Gemstone Carving Centre ni usanifu wa madini ya vito, miamba na
usonara. Hadi kufikia mwezi Mei 2011, jumla ya watui 44 walishapata
mafunzo hayo.
(k) Kuanzishwa kwa mfuko wa kuwasaidia wachimbaji wadogo ambapo hadi
kufikia Mei, 2011 jumla ya shilingi milioni 525 zimetolewa kwa STAMICO,
Tan Discovery Mineral Consultancy Ltd, Kilimo & G. Supplies Ltd, C. E.
Holdings Ltd na Gemstyles (T) Ltd. Taasisi za STAMICO, Tan Discovery
Mineral Consultancy Ltd na Kilimo & G. Supplies Ltd zimepewa mikopo
kwa ajili ya kuanzisha vituo vya kukodisha na kukopesha vifaa kwa
wachimbaji wadogo katika maeneo ya Rwamgasa – Geita, Londoni –
Manyoni na Pongwe Musungura – Bagamoyo. Kampuni za C. E. Holdings
Ltd na Gemstyles (T) Ltd zimepewa mikopo kwa ajili ya kuanzisha vituo
vya kuongeza thamani madini Mikocheni na Kijitonyama jijini Dar es
Salaam.
PML
PL
PLR
RL
ML
GML
SML

(l) Kukamilika kwa uchoraji wa ramani za kijiofizikia na kijiolojia kwa skeli ya
1:2,000,000 na ramani sita za kijiofizikia na kijiolojia (promotion block
maps) za skeli ya 1:500,000 za maeneo ya Ziwa Victoria, Mpanda -
kigoma na Rukwa pamoja na taarifa zake.
(m) Kukusanywa takwimu za kijiofizikia (Low Resolution Airborne
Geophysical data) nchi nzima na takwimu za kina za kijiofizikia (High
Resolution Airborne Geophysical Data) kwa maeneo ya Musoma,
Kahama, Biharamulo na Mpanda.
(n) Jumla ya Mafundi Mchundo 350 walihitimu mafunzo katika Chuo cha
Madini na kuajiriwa Serikalini na katika mashirika ya umma kati ya
mwaka 1982 – 2002, hivyo kufanya idadi ya wahitimu kuongezeka kutoka
wanafunzi 27 mwaka 2005 hadi 80 mwaka 2011 kama inavyooneshwa
katika vielelezo Na.6 na Na.7.
Kielelezo Na. 7: Takwimu za Wahitimu wa Mafunzo ya Ufundi Sanifu kwa
Mfumo wa Umahiri
Chanzo: MRI (2011)

Kielelezo Na. 8: Takwimu za Wahitimu wa Mafunzo ya Ufundi Sanifu kwa
Mfumo wa FTC
Chanzo: MRI (2011)
3. Mafanikio mengine katika sekta ya madini ni:
(a) Kuongezeka kwa mchango wa sekta ya madini kwenye Pato la Taifa
kutoka asilimia 0.3 mwaka 1988 hadi asilimia 2.6 mwaka 2010;
(b) Kutengwa kwa maeneo maalumu ya uchimbaji mdogo wa madini katika
wilaya za Simanjiro, Mvomero, Mpwapwa, Kilindi, Geita na Kishapu;
(c) Kufanyika kwa upimaji wa awali wa kijiolojia nchini katika mfumo wa
Quarter Degree Sheets (QDS) kwa asilimia 85;
(d) Kuchapishwa kwa ramani za kijiolojia katika skeli za 1:125,000 kwa
asilimia 68 ya eneo lililofanyiwa upimaji;
(e) Kubadilishwa kwa ramani za kijiolojia za QDS (asilimia 37 ya eneo la
Tanzania) kutoka mfumo wa karatasi (hard copy) kuwa digital ili ziweze
kuhifadhiwa na kusambazwa kwa urahisi;

(f) Kukamilika kwa uchoraji wa ramani maalumu tano (tano) zinazoonesha
vyanzo vya maji mkoani Dodoma, eneo la makaa ya mawe la Ngaka, eneo
la madini ya chuma la Liganga, maeneo yenye vyanzo vya joto-ardhi na
eneo la kijiolojia la Rungwe;
(g) Kuongezeka kwa hali ya usalama na utunzaji wa mazingira katika migodi
ya wachimbaji wadogo chini ya miradi iliyofadhiliwa na UNIDO
/GEF/UNDP kati ya mwaka 1997 na 2004;
(h) Kuchapishwa kwa taarifa ya kwanza kuhusu uwazi wa mapato
yatokanayo na gesi, mafuta na madini mwezi Februari, 2011 na
kuthibitishwa na Sekretarieti ya Kimataifa ya EITI mwezi Mei, 2011; na
(i) Kuongezeka kwa ofisi za madini kutoka ofisi mbili (Dodoma na Morogoro)
mwaka 1961, mpaka ofisi 10 mwaka 2011. Ofisi hizo ni Arusha, Singida,
Shinyanga, Kahama, Geita, Chunya, Songea na Bukoba ambazo
zimejengwa na Wizara.
4. Fursa za Uwekezaji katika Sekta ya Madini
Tanzania ni miongoni mwa nchi zenye hazina kubwa ya madini ya aina mbalimbali
yanayoweza kuendelezwa kwa manufaa ya kiuchumi na kijamii. Tangu tupate
uhuru, Serikali imekuwa ikichukua hatua mbalimbali zikiwemo kutunga/kudurusu
sera na sheria zinazohusu sekta ya madini kwa lengo la kuvutia uwekezaji zaidi na
kuongeza manufaa kwa Taifa.
Serikali imeazimia kushiriki kimkakati katika miradi ya madini kupitia STAMICO.
Aidha, wawekezaji binafsi kutoka nje na ndani ya Tanzania wanakaribishwa
kuwekeza katika maeneo yanayopatikana madini ambayo yamegawanyika katika
makundi makubwa ya kijiolojia yafuatayo:
AINA YA MADINI MAENEO YA UPATIKANAJI
Dhahabu Ukanda wa mawe ya kijani wa Mashariki,
Magharibi na Kusini ya Ziwa Victoria.

Almasi Pande za Kati na Kusini ya Tanzania katika
Nikeli, Kobalti, shaba, bati
na tungsten
Titanium, vanadium na
chuma
mawe ya Kimbeliti.
Kaskazini - Magharibi mwa Tanzania.
Kusini – Magharibi mwa Tanzania.
Makaa ya mawe Kusini– Magharibi mwa Tanzania
Urani (uranium) Katikati na Kusini mwa Tanzania
Magadi, chumvi, chokaa,
traveertite na trona
(evaporates)
Kauri, ulanga, fosfati,
magnesiti, diatomite,
kokoto, dimension stone na
mchanga
Katika Bonde la Ufa na mwambao wa Bahari ya
Hindi.
Katika sehemu mbalimbali za Tanzania.
Pamoja na hazina hiyo ya madini, Tanzania ina vivutio vyenye ushindani
vifuatavyo:
(a) Hazina kubwa ya madini ambayo haijaendelezwa;
(b) Upatikanaji wa takwimu na taarifa za kijiolojia;
(c) Uwazi katika taratibu za kupata leseni za madini;
(d) Mfumo wa kodi unaovutia; na
(e) Amani na utulivu wa kisiasa.
Fursa nyingine za uwekezaji katika sekta ya madini ni pamoja na:
(a) Uanzishaji wa mitambo ya kuyeyusha shaba na nikeli;
(b) Uanzishaji wa mitambo ya kusafisha dhahabu;

(c) Uendelezaji wa madini ya viwanda;
(d) Utoaji wa mafunzo juu ya uongezaji thamani madini na usambazaji wa vifaa
vya uchongaji vinyago vya madini;
(e) Kubadilishana taarifa na matokeo ya tafiti na takwimu za kisayansi na
kiufundi; na
(f) Kubadilishana wanasayansi, watafiti, washauri na wataalamu wengine katika
fani za madini.
5. Matarajio ya Sekta ya Madini
(a) Sekta ya madini kuchangia asilimia 27.6 katika Pato la Taifa;
(b) Kuwa na asilimia hamsini (50%) ya nchi iliyofanyiwa utafiti wa kina wa
kijiosayansi;
(c) Kuwa na mfumo unaofanya kazi za kuratibu majanga ya asili ya kijiolojia
(geohazards) vyenye kuweza kuleta taarifa moja kwa moja katika ofisi za
GST mara tukio linapotokea (real time sensor);
(d) Taarifa zote za kijiosayansi zilizopo GST kuwa katika mfumo ya digitali;
(e) Kuwa moja ya taasisi mashuhuri katika Afrika kwa kutoa takwimu na taarifa
za kijiosayansi kwa kiwango bora zaidi;
(f) Kuongeza udahili wa wanafunzi katika Chuo cha Madini kutoka wanafunzi
196 mwaka 2011 hadi kufikia wanafunzi 7,000 na kufikia kukidhi mahitaji ya
soko.
6. Muundo wa Idara ya Madini
Lengo la Idara ni kuhakikisha maendeleo ya sekta ya madini yanayozingatia
utunzaji wa mazingira.
Idara inaongozwa na Kamishna wa Madini akisaidiwa na Makamishna wasaidizi
14. Kati ya hao, sita ni wakuu wa sehemu sita (6) zilizopo makao makuu ya Wizara
na nane (8) wanaongoza ofisi nane (8) za Madini za Kanda.
6.1. Sehemu ya Ukaguzi wa Migodi (Mines Inspection Section)

Sehemu hii iko makao makuu ya Wizara na inahusika na usimamizi wa kanuni za
afya na Usalama migodini, pamoja na kutoa ushauri kuhus afya, usalama na
utunzaji mazingira. Sehemu hii inahusika na uratibu wa shughuli za ukaguzi wa
migodi nchini.
� .
6.2. Sehemu ya Uendelezaji Uchimbaji Mdogo wa Madini (Small Scale
Mining Development Section)
Sehemu hii iko makao makuu ya Wizara na inahusika na Kuandaa miongozo
kwa ajili ya uchimbaji mdogo, kuisimamia na kutathmini utekelezaji wake;
Kutayarisha mikakati ya kusaidia uchimbaji mdogo ili kuleta maendeleo
endelevu; pamoja na kuratibu utoaji wa huduma za ugani na mafunzo kwa
wachimbaji wadogo nchini.
6.3. Sehemu ya Utoaji na Usimamizi wa Leseni (Licensing and Mineral
Rights Registry Section)
Sehemu hii inahusika na kusimamia kanuni za leseni za madini kupitia mfumo wa
utoaji leseni za madini “Mining Cadastral Information Management System”
uliopo Wizarani. Sehemu hii pia inaratibu shughuli za utoaji na usimamizi wa
leseni za madini nchini kupitia ofisi ya makao makuu ya wizara na ofisi za madini
za kanda na ofisi za maafisa madini wakazi.
6.4. Sehemu ya Usimamizi wa Baruti (Explosives Management Section)
Sehemu hii inasimamia sheria na kanuni za baruti, na kuhakikisha kuwa uingizaji,
utengenezaji, hifadhi na matumizi ya baruti yanakuwa salama na yanafanywa kwa
kuzingatia sheria wakati wote. Sehemu hii inahusika na utoaji wa vibali
mbalimbali vya baruti, kama vile blasting certificate, vibali vya kununua na
kusafirisha baruti, na leseni za maghala ya baruti

6.5. Sehemu ya Uchumi na Biashara ya Madini (Mineral Economics and
Trade)
Sehemu hii inahusika na ukusanyaji, utunzaji na uchambuzi wa takwimu
za sekta ya madini; na kuratibu shughuli za biashara ya madini na kutoa
vibali vya kusafirisha madini kwa kuzingatia mikataba ya kimataifa.
Sehemu hii inahusika pia na shughuli za kuvutia uwekezaji nchini kupitia
matangazo na njia nyingine za kujitangaza.
6.6. Sehemu ya Uongezaji Thamani Madini (Beneficiation and Value
Addition)
Sehumu hii inahusika na uratibu wa shughuli za uongezaji thamani madini nchini.
Sehemu inahusika pia na ukusanyaji na uchambuzi wa takwimu kuhusu uongezaji
thamani madini, na pia kuratibu utoaji vibali na usimamizi wa leseni za uchenjuaji
madini.
6.7. Ofisi za Madini za Kanda
Makamishna Wasaidizi wa Kanda wanaongoza Ofisi za Madini za Kanda na
kusimamia Ofisi za Maafisa Madini Wakazi kama ifuatavyo: Kanda ya Mashariki -
Dar es Salaam (Mogorogo, Handeni na Tanga); Ofisi ya Madini Kanda ya Kusini
Magharibi – Mbeya (Chunya); Kanda ya Kaskazini – Arusha (Mererani); Kanda ya
Ziwa – Mwanza (Geita, Musoma na Bukoba); Kanda ya Kusini – Mtwara (Songea
na Tunduru); Kanda ya kati Magharibi – Shinyanga (Kahama na Tabora); Kanda ya
Magharibi - Mpanda (Kigoma); na Kanda ya Kati – Singida (Dodoma).
7. Taasisi na Wakala za Madini
7.1. Wakala wa Jiolojia Tanzania (GST)
Idara ya Upimaji wa Kijiolojia (Geological Survey Department kwa kifupi GSD)
ilianzishwa mwaka 1925 na Mamlaka ya Utawala wa Kikoloni wa Kiingereza
(British Overseas Management Authority) na makao makuu yalikuwa Dodoma.
Lengo kuu la kuanziswa GSD lilikuwa ni kuharakisha ukuaji wa sekta ya madini
kwenye himaya ya Tanganyika. Kazi kuu ya GSD ilikuwa kutoa taarifa za kijiolojia
ambazo zilipatikana kutokana na shughuli za ugani wa kijiolojia, utafiti wa awali
wa rasilimali ya madini na maji. Ili kuharakisha utafutaji wa madini, maabara ya
madini ilianzishwa mwaka 1929 kwa ajili ya kusaidia shughuli za ugani wa jiolojia

na utafutaji wa madini. Idara hiyo imekuwa ikifanya kazi chini ya Wizara
mbalimbali kutokana na mabadiliko ya kimuundo wa Wizara za Serikali kabla na
baada ya uhuru kama ilivyoelezwa katika sehemu ya historia fupi kuhusu Wizara
ya Nishati na Madini.
Katika kipindi chote cha mabadiliko ya utawala, madhumuni ya GSD
hayakubadilika bali yameendelea kuboreshwa kulingana na mabadiliko ya
teknolojia kwenye kipindi husika. Pamoja na mabadiliko ya utawala, GSD imetoa
mchango mkubwa katika kukuza sekta ya madini kama kugundua maeneo yenye
rasilimali za madini na joto-ardhi, kutoa ushauri wa kitaalamu katika sekta ya
ujenzi, uchimbaji wa visima vya maji, mipango miji, mafunzo kwa wachimbaji
madini wa ngazi mbalimbali na kuratibu majanga asilia ya kijiolojia. Hata hivyo,
mwaka 2000 jina la GSD lilibadilishwa kuwa Tanzania Geological Survey (TGS)
baada ya GSD kutenganishwa na Idara ya Madini.
Katika robo ya pili ya miaka ya 1990, Serikali ilifanya mabadiliko ya kisera
yaliyolenga kupunguza ukubwa wa Serikali, kuongeza ubora na ufanisi wa
huduma kwa wawekezaji katika sekta za uchumi kama ilivyoelezwa kwenye
Sheria ya Wakala (Executive Agencies Act) Na. 30 ya 1997. Kufuatia mabadiliko
hayo, Serikali ilianzisha Wakala wa Jiolojia Tanzania (GST) chini ya Sheria hiyo
iliyorekebishwa mwaka 2009. Wakala ulitangazwa kupitia tangazo la Serikali Na.
418 la Desemba, 2005 na kuzinduliwa rasmi siku ya kilele cha Wiki ya Utumishi
wa Umma tarehe 23 Juni, 2006.
Shughuli za kiutendaji kwenye Wakala zinasimamiwa na Mtendaji Mkuu. Wakala
una idara nne (4) zinazoongozwa na Wakurugenzi na Vitengo tisa (9)
vinavyoongozwa na Mameneja. Idara na vitengo hivyo ni:
(a) Idara ya Jiolojia yenye vitengo vya: Upimaji na utengenezaji wa ramani za
kijiolojia (Mapping and Economic Geology) na Matumizi ya Jiolojia (Applied
Geology);
(b) Idara ya Kanzidata na Habari yenye vitengo vya: Uchoraji ramani za
kijiosayansi na uchakataji wa takwimu za kijiosayansi; na Maktaba na
Utunzaji wa Kumbukumbu;
(c) Idara ya Maabara yenye vitengo vya:Kemia na Uchunguzi wa Madini,
Miamba na Uchenjuaji Madini;

(d) Idara ya Utawala na Uendeshaji yenye vitengo vya: Rasilimali Watu na
Uendeshaji; Mipango na Masoko; na Uhasibu; na
(e) Sehemu zinazojitegemea: Ukaguzi wa Ndani; Ununuzi; na Habari.
7.2. Shirika la Madini la Taifa (STAMICO)
Shirika la Madini la Taifa, STAMICO (State Mining Corporation) lilianzishwa mwaka
1972 chini ya Sheria ya Mashirika ya Umma (The Public Corporation Act) ya
mwaka 1969. Shirika lilianza rasmi kazi mwaka 1973 kwa lengo la kutafiti na
kuendeleza rasilimali za madini. Kwa miaka mingi STAMICO ilihodhi shughuli za
utafutaji, uchimbaji na uendeshaji wa biashara ya madini nchini na mauzo nchi za
nje. Vilevile, shirika lilisimamia kampuni tanzu, kuendeleza utafiti wa miradi
pamoja na kutoa huduma za kitaalamu kwenye madini.
Mwanzoni Shirika lilikuwa na kampuni tanzu sita (6) zilizohamishwa kutoka
kwenye usimamizi wa Shirika la Maendeleo la Taifa, NDC. Baada ya kuendeleza
utafiti, Shirika liliweza kuanzisha kampuni nyingine tano (5) na kuwa na jumla ya
kampuni tanzu 11 ambazo ni: Tanzania Gemstone Industries Limited (TGI), Moshi;
Williamson Diamonds Limited (ilikuwa inamiliki asilimia 50 ya hisa kwa niaba ya
Serikali, asilimia 50 ya hisa zilizokuwa za Wilcroft Company Limited, kampuni
tanzu ya De Beers); Tanganyika Meerschaum Corporation, Arusha; Nyanza Salt-
Mines, Uvinza; Tanzania Diamond Cutting Company Limited (TANCUT), Iringa;
Lupa Gold Mining Company Limited, Chunya; Buckreef Gold Mining Company
Limited, Geita; Pugu Kaolin Mines Limited, Kisarawe; Coastal Saltworks Company
Limited, Bagamoyo; Minjingu Phosphate Company Limited, Arusha; na Kiwira
Coal Mines Limited, Mbeya. Mbali na jukumu la kusimamia kampuni hizo,
STAMICO iliweza kuanzisha tafiti kwenye maeneo mbalimbali ya nchi
yaliyoonesha kuwa na madini. Miradi iliyoanzishwa ni pamoja na:
(a) Miradi ya kununua madini kutoka kwa wachimbaji wadogo na kuuza nje ya
nchi. Madini hayo yalikuwa ulanga (mica) mkoani Morogoro na madini ya
bati (tin) Kyerwa, Wilayani Karagwe. Ununuzi huo ulienda sambamba na
uwezeshaji wa wachimbaji wadogo kitaaluma na utoaji wa zana (explosives)
na vitendea kazi vingine;

(b) Mradi wa utafutaji na uchimbaji wa mchanga wenye madini (heavy mineral
sands) katika mwambao wa Bahari ya Hindi kwa kushirikiana na kampuni ya
Geomin kutoka Romania;
(c) Mradi wa kuzalisha magadi kando kando mwa Ziwa Natron;
(d) Miradi ya utafiti wa dhahabu Bulyanhulu, Kahama na Mpanda; na
(e) Miradi ya utafiti wa jasi (gypsum) Wilayani Kilwa na madini ya mbolea eneo
la Panda Hill na Nachedezwaya Carbonitites Mkoani Mbeya.
Miradi hiyo ya utafiti wa madini ilikuwa inasimamiwa na Idara ya utafiti ya
STAMICO yenye makao yake Dodoma. Kupitia idara hiyo, STAMICO imekuwa
inaendelea kufanya kazi za uchorongaji miamba kwa malipo kwa kukodiwa zaidi
na kampuni za kigeni.
Serikali ilipojadili hatma ya yaliyokuwa mashirika ya umma, mwaka 1996,
STAMICO iliwekwa katika orodha ya mashirika ya kufungwa. Kufuatia uamuzi
huo, STAMICO ilitangazwa rasmi kuwa Specified Public Corporation pamoja na
mashirika mengine kupitia Government Notice No. 543 iliyotoka tarehe
28/08/1997.
Mwezi Julai, 2008 Serikali ilitengua uamuzi wa mwaka 1996 kwa kuiondoa
STAMICO kutoka kwenye orodha ya mashirika ya umma ya kufungwa. Sababu ya
kuiacha STAMICO iendelee kuwepo ni kuifanya Serikali iwe na chombo
madhubuti cha kuongeza manufaa kwa Taifa na wananchi wa Tanzania katika
sekta ya madini.
7.3. Chuo cha Madini Dodoma
Mwaka 1978, iliyokuwa Wizara ya Maji na Madini ilianzisha mpango wa
kufundisha vijana waliohitimu kidato cha sita (VI) ili kupata wataalamu wa kada
ya kati watakaosaidia kiutendaji katika sekta ya madini. Vijana hao walisajiliwa na
kupelekwa katika kambi za mafunzo zilizokuwa Bukoba na Kyerwa katika Mkoa
wa Kagera. Idadi ya vijana waliodahiliwa katika mpango huo ilikuwa 61. Wakati
huo Mradi wa Utafutaji Madini na Maji chini ya Ardhi (Mineral and Ground
Water Exploration Project – MGWEP) ulikuwa ukiendelea chini ya ufadhili wa

United Nations Development Programme (UNDP). Katika kambi ya Bukoba,
mradi huu uliohusisha uchukuaji sampuli za kijiokemikali (Geochemical stream
sediments sampling) kwa ajili ya kuainisha madini mbalimbali, hususan ya
dhahabu, shaba, zinki na risasi.)”. Katika kambi ya Kyerwa, mradi huu ulihusisha
utafutaji wa madini ya bati (Tin) kwa msaada wa Serikali ya Finland. Baada ya
mradi huo kwisha, Wizara ilihamishia mpango huu makao makuu ya Idara ya
Madini – Dodoma na kuendelea kuwaandaa wataalamu hao ili kukabili
changamoto ya mahitaji yatokanayo na ukuaji wa sekta ya madini.
Mwezi Agosti, 1982, iliyokuwa Wizara ya Madini ilianzisha rasmi Chuo cha kisekta
kwa ajili ya kuandaa wataalamu wa kada ya kati wa sekta ya madini. Kwa kipindi
cha mwaka 1982 hadi 2002, Chuo kilikuwa kinaendesha mafunzo ya mwaka
mmoja ya Cheti cha Ufundi Mchundo – Madini. Kwa kipindi hicho, wahitimu
walikuwa wakiajiriwa na Wizara iliyokuwa na dhamana ya kusimamia sekta ya
madini. Vyeti vya wahitimu kupitia mpango huo wa mafunzo vilitolewa na Chuo.
Mwaka 2002, Chuo kilielekezwa na Serikali kupitia Baraza la Mitihani la Taifa
(National Examination Council of Tanzania – NECTA) na Baraza la Vyuo vya
Ufundi Tanzania (The National Council for Technical Education – NACTE) kufuta
mpango wa mafunzo ya mwaka mmoja na kuanzisha mpango wa mafunzo ya
miaka mitatu uliokuwa ukijulikana kama “Full Technician Certificate – FTC” ili
kuboresha mafunzo yenye kukidhi matakwa na kasi ya ukuaji wa sekta ya madini
nchini. Vyeti vya wahitimu kupitia mpango huu vilitolewa na Baraza la Mitihani la
Taifa (NECTA).
Kupitia Sheria ya Vyuo vya Ufundi Na. 9 ya 1997, Baraza la vyuo vya Ufundi
Tanzania lilipewa uwezo wa kusimamia vyuo vya ufundi nchini. Baraza hili
lilielekeza vyuo vyote vya ufundi nchini, kikiwemo Chuo cha Madini kufuta
mpango wa mafunzo ya FTC na kuanzisha mpango wa mafunzo ya “National
Technical Awards – NTA levels”. Mpango huo ulilenga kutoa mafunzo yanayokidhi
viwango vya kitaifa na kimataifa. Tofauti ya mafunzo ya FTC na NTA ni kwamba;
mafunzo ya FTC yaliendeshwa kwa nadharia zaidi wakati mafunzo ya NTA
yanaendeshwa kwa mfumo wa umahiri unaozingatia mazoezi ya vitendo
sambamba na nadharia.
Chuo cha Madini ni moja ya vyuo vya awali nchini vilivyoanzisha utoaji wa
mafunzo ya NTA kwa mfumo wa umahiri tangu mwaka 2005. Chuo kilipata

ithibati kamili (full accreditation) kutoka NACTE Aprili, 2007 kuendesha mafunzo
ya Cheti na Stashahada katika fani za Jiolojia na Utafutaji Madini, Uhandisi
Uchimbaji Madini na Uhandisi Uchenjuaji Madini. Mafunzo haya huendeshwa
kwa kutumia mitaala tisa (9) iliyoandaliwa na Chuo na kupitishwa na NACTE.
Vyeti vya wahitimu katika mpango huu wa mafunzo hutolewa na NACTE.
Tangu kuanzishwa kwake, Chuo kimefanikiwa kutoa mafunzo kwa wanafunzi kwa
jumla ya 639 katika ngazi ya Cheti na Stashahada, ambapo kati yao wanafunzi 350
wamepata mafunzo ya programu ya mwaka mmoja (Mineral Resources
Certificate) ya ufundi mchundo; 62 walihitimu mafunzo ya FTC (Full Technician
Certificate); na 227 walihitimu mafunzo ya stashahada.
7.4. Wakala wa Ukaguzi Madini Tanzania (TMAA)
Mwaka 2003, Serikali ilisaini mkataba na kampuni ya kigeni iitwayo Alex Stewart
(Assayers) Government Business Corporation (ASAGBC) ili kufanya ukaguzi wa
shughuli za uzalishaji na biashara ya madini katika migodi mikubwa ya dhahabu.
Mkataba huo ulisainiwa kufuatia malalamiko ya wananchi kuhusu umuhimu wa
kufahamu kiasi na thamani ya madini yanayozalishwa na kuuzwa nje na migodi
mikubwa; udhibiti wa mapato ya Serikali kutoka kwenye kampuni za uchimbaji
madini; na jukumu la ukarabati wa mazingira kutokana na shughuli za uchimbaji
madini. ASAGBC ilifanya kazi kuanzia Juni, 2003 hadi Julai, 2007 mkataba wake
ulipomalizika.
Baada ya kumalizika kwa mkataba wa ASAGBC, Wizara ya Nishati na Madini
ilianzisha Kitengo cha Ukaguzi wa Shughuli za Uzalishaji na Biashara ya Madini ya
Dhahabu katika migodi mikubwa (Gold Audit Programme - GAP) mwezi Agosti,
2007. Kitengo hicho kilianzishwa ili kuendeleza kazi ya ukaguzi wa dhahabu katika
migodi mikubwa iliyokuwa ikifanywa na Kampuni ya ASAGBC.
Kwa kuzingatia mafanikio ya GAP, Serikali iliamua kuanzisha Wakala wa Ukaguzi
wa Madini Tanzania (Tanzania Minerals Audit Agency - TMAA) tarehe 02
Novemba, 2009 chini ya Sheria ya Wakala wa Serikali, Sura ya 245. Tamko la
Waziri la kuanzisha Wakala lilichapishwa kwenye Gazeti la Serikali Na. 362 la
tarehe 06 Novemba, 2009.
Katika juhudi za Serikali za kuboresha usimamizi wa shughuli za uchimbaji na
biashara ya madini nchini pamoja na kupunguza gharama za uendeshaji wa

shughuli hizo, Wakala umefungua ofisi ndogo mkoani Mwanza. Uamuzi huo
unazingatia kwamba migodi mingi mikubwa ipo katika Kanda ya Ziwa Victoria.
Vilevile, Wakala kwa kushirikiana na Idara ya Madini umekuwa ukitangaza bei
elekezi za madini yanayozalishwa nchini kila baada ya wiki mbili kwenye baadhi ya
magazeti ya hapa nchini (The Guardian na Habari leo). Lengo ni kuwapa ufahamu
wa bei zilizopo sokoni wazalishaji, wauzaji na wanunuzi wa madini. Kupitia taarifa
hizo, wahusika wanapata fursa ya kuuza na kununua madini katika bei halisi na
kuepuka kupunjwa.
Shughuli za ukarabati na utunzaji wa mazingira katika maeneo ya migodi mikubwa
nchini zimeimarika kufuatia kaguzi za mara kwa mara zinazoendeshwa na Wakala
kwa kushirikiana na Baraza la Taifa la Uhifadhi na Usimamizi wa Mazingira
(NEMC). Aidha, wamiliki wa migodi mikubwa nchini wameelekezwa kuweka
dhamana ya ukarabati wa mazingira (Environmental Rehabilitation Bond) katika
migodi yao ili kuhakikisha kwamba gharama za utunzaji na ukarabati wa mazingira
zinabakia kuwa za wamiliki wa migodi na sio Serikali.