mada zilizowasilishwa katika mkutano wa wadau wa sekta

JAMHURI YA MUUNGANO WA TANZANIA
WIZARA YA MAENDELEO YA MIFUGO NA UVUVI
MADA ZILIZOWASILISHWA KATIKA MKUTANO WA WADAU WA
SEKTA YA UVUVI WA KUHAMASISHA USIMAMIZI NA MATUMIZI
YA RASILIMALI ZA UVUVI NCHINI, MWANZA
TAREHE 16-18 DESEMBA 2009

YALIYOMO
Na. MADA UKURASA
1. Utangulizi 1-4
2. Sera, Sheria na Maelekezo ya Ilani ya Uchaguzi ya CCM ya
Mwaka 2005
5-6
3. Hali ya Sekta ya Uvuvi Duniani 7-21
4. Hali ya Sekta ya Uvuvi Nchini (Tanzania Bara) 22-57
5. Hali ya Ufugaji wa Viumbe kwenye Maji Duniani na Nchini 58-75
6. Kilimo cha Mwani 76-78
7. Fursa za Uwekezaji katika Sekta ya Uvuvi 79-87
8. Upatikanaji wa Mitaji na Masharti ya Mikopo 88-94
9. Utalii Ikolojia na Samaki wa Mapambo 95-108
10. Biashara na Usambazaji wa Samaki na Mazao yake Ndani
na Nje ya Nchi
109-118
11. Umuhimu wa uvuvi endelevu katika kuinua uchumi 120-132
12. Taarifa za utekelezaji wa Programu za kuendeleza Sekta
ya Uvuvi kutoka Mikoa
12.1 Mkoa wa Tanga 134-142
12.2 Mkoa wa Mtwara 143-157
12.3 Mkoa wa Lindi 158-166
12.4 Mkoa wa Pwani 167-179
12.5 Mkoa wa Dar es Salaam 180-185
12.6 Mkoa wa Mwanza 186-216
12.7 Mkoa wa Kagera 217-233
12.8 Mkoa wa Mara 234-252
12.9 Mkoa wa Kigoma 253-264
12.10 Mkoa wa Rukwa 265-270
12.11 Mkoa wa Mbeya 271-278
12.12 Mkoa wa Ruvuma 279-284
i
133

VIFUPISHO
AGITF Mfuko wa Pembejeo za Kilimo
BMUs Usimamizi Shirikishi wa Rasilimali za Uvuvi na Mazingira yake
CCM Chama cha Mapinduzi
DFI Development Finance Institution
ECGS Mfuko wa Udhamini wa Mikopo kwa Mauzo Nje
EEZ Ukanda wa Uchumi wa Bahari Kuu
FADs Fish Aggregating Devices
FAO Shirika la Chakula la Umoja wa Mataifa
GEF Global Environment Facility
IUU Illegal, Unregulated and Unreported
LIFDCs Low-Income Food-Deficit Countries
MACEMP Mradi wa Usimamizi wa Bahari na Mazingira ya Pwani
MDGs Millennium Development Goals
MFDC Chuo cha Maendeleo ya Uvuvi cha Mbegani
MKUKUTA Mkakati wa Kukuza Uchumi na Kupunguza Umasikini Tanzania
MKUMBITA Mpango wa Kuboresha Mazingira ya Biashara Tanzania
MKURABITA Mpango wa Kurasimisha Mali na Biashara za Wanyonge Tanzania
MSY Maximum Sustainable Yield
NEDF Mfuko wa Wafanyabiashara Wananchi
NGOs Shirika Lisiyo la Kiserikali
NSSF National Social Security Fund
PTF Mfuko wa Rais wa Kujitegemea
SACCOs Savings and Credit Cooperatives Organizations
SADC Southern Africa Development Community
SELF Mradi wa Kuhudumia Biashara Ndogo Ndogo
SME – CGS Mfuko wa Kudhamini Mabenki na Taasisi za Fedha kwa Ajili ya
Kuboresha Utoaji wa Mikopo kwa Miradi Midogo na ya Kati
TAFIRI Taasisi ya Utafiti wa Uvuvi Tanzania
TASAF Mfuko wa Maendeleo ya Jamii
TIB Benki ya Rasilimali Tanzania
TIFPA Tanzania Industrial Fish Processors Association
UNECA Kamisheni ya Umoja wa Mataifa inayoangalia mwenendo wa
uchumi wa Afrika
UNDP United Nations Development Programme
UNEP United Nations Environmental Programme
USA United States of America
USAID Shirika la Misaada la Kimataifa la Marekani
VAT Value Added Tax
WDF Mfuko wa Maendeleo ya Wanawake
WTO World Trade Organization
YDF Mfuko wa Maendeleo ya Vijana

1.0 UTANGULIZI
1.1 Umuhimu wa Sekta ya Uvuvi
SURA YA KWANZA
Sekta ya Uvuvi hapa nchini ni moja ya Sekta inayoweza kuchangia zaidi katika
kukuza uchumi na kupunguza umasikini kama ilivyoainishwa kwenye Mkakati
wa Kukuza Uchumi na Kupunguza Umasikini Tanzania (MKUKUTA) na Ilani ya
Uchaguzi ya Chama cha Mapinduzi (CCM) ya mwaka 2005 - 2010. Hii ni
kutokana na ukweli kwamba nchi yetu imebahatika kuwa na maeneo mengi ya
maji baridi na maji ya bahari yenye rasilimali nyingi za uvuvi ambamo shughuli
za uvuvi hufanyika. Tanzania Bara ina Ukanda wa Pwani wenye urefu wa
kilometa 1,424 na upana wa maili za majini (nautical miles) 200. Eneo hilo la
Bahari limegawanyika katika Maji ya Kitaifa (Territorial Sea) yenye upana wa
maili za majini 12 sawa na kilometa za mraba zipatazo 64,000 na eneo la
Bahari Kuu (Deep Sea) lenye upana wa maili za majini 188 sawa na kilometa
za mraba zipatazo 223,000.
Eneo la maji baridi linajumuisha maziwa makuu matatu ambayo ni Ziwa
Victoria lenye kilometa za mraba 68,800 ambapo Tanzania humiliki asilimia 51
sawa na kilometa za mraba 35,088; Ziwa Tanganyika lenye kilometa za mraba
32,900 ambapo Tanzania humiliki asilimia 41 sawa na kilometa za mraba
13,489 na Ziwa Nyasa lenye kilometa za mraba 30,800 na Tanzania humiliki
asilimia 18.51 sawa na kilometa za mraba 5,700. Pia, yapo Maziwa ya kati na
madogo 29 kama ilivyoainishwa kwenye Kiambatisho Na. 1.
Rasilimali ya Uvuvi toka maeneo haya inachangia upatikanaji wa lishe bora,
ajira na kipato kwa wananchi, kuinua pato la Taifa, utunzaji wa mazingira na
hivyo kuchangia katika kuondoa umaskini nchini. Sekta ya Uvuvi inatoa ajira
kwa Watanzania takriban milioni 4.2 ambao hushiriki katika shughuli
mbalimbali zinazohusiana na Sekta ya Uvuvi zikiwemo uvuvi, biashara ya
samaki, uchakataji wa samaki na mazao ya uvuvi na utengenezaji wa zana na
vyombo vya uvuvi.
Katika mwaka 2008, Sekta ya Uvuvi ilikua kwa asilimia 4.3 na kuchangia
asilimia 1.3 katika pato la Taifa. Mchango huu ni mdogo sana ukilinganisha na
rasilimali za uvuvi zilizopo. Thamani ya mauzo ya samaki na mazao ya uvuvi
nje ya nchi yalikuwa ni Dola za Kimarekani milioni 141.6 mwaka 2008 (Hali
ya Uchumi wa Taifa katika Mwaka 2008).
Inakadiriwa kwamba samaki huchangia asilimia 30 ya protini itokanayo na
vyakula vya asili ya nyama, na wastani wa ulaji wa samaki kwa mtanzania
unakadiriwa kuwa kilo 8.1 (Per capita consumption) kwa mwaka ukilinganisha
na kilo 10.7 kwa mwaka zinazopendekezwa na Shirika la Chakula la Umoja wa
Mataifa (FAO). Hata hivyo, kiasi cha sasa cha ulaji wa samaki kimepungua
kikilinganishwa na wastani wa kilo 12.5 kwa mtu kwa mwaka katika miaka ya

1990. Baadhi ya sababu ambazo zimesababisha kupungua kwa kiwango cha
ulaji wa samaki ni pamoja na kasi ya ongezeko la idadi ya watu, uvuvi haramu
na biashara ya magendo.
Ili Sekta hii iweze kuimarisha usimamizi wa rasilimali za uvuvi kulingana na
mabadiliko ya mara kwa mara, na hivyo kuchangia zaidi katika pato la Taifa na
kuboresha pato la wananchi na hasa wanaotegemea shughuli za uvuvi; Wizara
imekamilisha mapitio ya Sera ya Taifa ya Uvuvi na Mikakati yake ya Mwaka
1997. Aidha, Wizara imekamilisha maandalizi ya Mkakati wa Kitaifa wa
Kuendeleza Ukuzaji Viumbe kwenye Maji pamoja na kuzifanyia marekebisho
Sheria mbalimbali zinazosimamia Sekta ya Uvuvi.
1.2 Dira na Dhamira ya Sekta ya Uvuvi
1.2.1 Dira
Kuwa na Sekta ya Uvuvi ambayo ni endelevu inayochangia kwa kiasi kikubwa
maendeleo ya kijamii na kiuchumi kwa kutumia rasilimali za uvuvi na
itakayozingatia hifadhi ya mazingira ifikapo mwaka 2025.
1.2.2 Dhamira
Kuhakikisha kuwa rasilimali za uvuvi zinaendelezwa, kusimamiwa, kuhifadhiwa
na kutumika kwa njia endelevu kwa ajili ya ukuaji wa uchumi na kuboresha
maisha ya jamii.
1.3 Majukumu ya Wizara katika kuendeleza Sekta ya Uvuvi
Kuundwa kwa Wizara ya Maendeleo ya Mifugo na Uvuvi katika Serikali ya
Awamu ya Nne kumelenga kuipa umuhimu Sekta ya Uvuvi ili iweze
kusimamiwa, kuongeza ufanisi na hatimaye iweze kuchangia kikamilifu katika
kufikia malengo ya Milenia ya mwaka 2015, MKUKUTA na ya Dira ya Taifa ya
Maendeleo ya 2025. Ili kuendeleza Sekta ya Uvuvi nchini, Wizara ya Maendeleo
ya Mifugo na Uvuvi kwa kushirikiana na wadau ina majukumu makuu
yafuatayo:-
(i) Kutayarisha, kurekebisha na kusimamia utekelezaji wa Sera, Mipango na
Mikakati ya kuendeleza Sekta ya Uvuvi;
(ii) Kutayarisha, kurekebisha na kusimamia Sheria, Kanuni na Taratibu katika
Sekta ya Uvuvi;
(iii) Kutoa huduma za ushauri kwa wadau wa Sekta ya Uvuvi wakiwemo
wakuzaji wa viumbe kwenye maji na wavuvi;
(iv) Kukusanya, kuchambua, kutunza na kusambaza takwimu na taarifa
muhimu za Sekta ya Uvuvi;
(v) Kufanya na kuimarisha utafiti katika maeneo mbalimbali ya Uvuvi na
Ukuzaji viumbe kwenye maji;
(vi) Kutoa mafunzo kwa watumishi, wanafunzi watarajali, na wadau wengine
wa Sekta ya Uvuvi;
2

(vii) Kudhibiti na kukagua ubora wa zana, pembejeo, usalama na viwango vya
mazao ya samaki na uvuvi pamoja na masoko;
(viii) Kudhibiti magonjwa ya samaki;
(ix) Kushirikisha Halmashauri za Wilaya, Taasisi za Serikali, mashirika yasiyo
ya kiserikali ya kitaifa na kimataifa, sekta binafsi, wadau mbalimbali
pamoja na jamii za wavuvi na wakuzaji viumbe kwenye maji katika ulinzi
na usimamizi wa rasilimali za uvuvi na mazingira;
(x) Kusimamia hifadhi ya Bahari na Maeneo Tengefu;
(xi) Kukusanya maduhuli kutokana na vyanzo mbalimbali vya Sekta; na
(xii) Kushughulikia ajira, maendeleo ya watumishi, nidhamu na utayarishaji
wa ikama.
1.4 Lengo la Mkutano wa Wadau wa Sekta ya Uvuvi
Mkutano wa wadau wa Sekta ya Uvuvi nchini umeitishwa na Waziri Mkuu wa
Jamhuri ya Muungano wa Tanzania, Mheshimiwa Mizengo Kayanza Peter Pinda
(Mb) ili kuhamasisha usimamizi na matumizi endelevu ya rasilimali za uvuvi
nchini. Lengo kuu la mkutano huu ni pamoja na kupata taarifa ya utekelezaji
wa Programu za Mikoa za kuendeleza Sekta ya Uvuvi nchini; kupata taarifa ya
Mikakati mipya na ubunifu wa mikoa katika kusimamia matumizi endelevu ya
rasilimali ya Uvuvi chini ya kauli mbiu ya KILIMO KWANZA; kuainisha
changamoto na mapungufu yaliyojitokeza katika utekelezaji wa Programu
mbalimbali za Uvuvi na kushirikisha Chama Tawala katika utekelezaji wa Sera
na Mikakati ya Usimamizi na Uendelezaji wa Sekta ya Uvuvi kwa mujibu wa
Ilani ya Uchaguzi ya mwaka 2005.
Katika mkutano huu zitawasilishwa na kujadiliwa mada 11 ambazo
zimejumuishwa katika kitabu hiki. Pia, kitabu hiki kina taarifa za utekelezaji wa
Programu za kuendeleza Sekta ya Uvuvi kutoka mikoa 12 zitakazowasilishwa
na mikoa husika.
Mpangilio wa mada hizo katika kitabu hiki utafuata Sura zifuatazo:-
3

1. Utangulizi;
2. Sera, Sheria na Maelekezo ya Ilani ya Uchaguzi ya CCM ya Mwaka 2005
3. Hali ya Sekta ya Uvuvi Duniani;
4. Hali ya Sekta ya Uvuvi Nchini (Tanzania Bara);
5. Hali ya Ufugaji wa Viumbe kwenye Maji Duniani na Nchini;
6. Kilimo cha Mwani;
7. Fursa za Uwekezaji katika Sekta ya Uvuvi;
8. Upatikanaji wa Mitaji na Masharti ya Mikopo;
9. Utalii Ikolojia na Samaki wa Mapambo;
10. Biashara na Usambazaji wa Samaki na Mazao yake Ndani na Nje ya Nchi;
11. Kuongeza Uzalishaji wa Samaki kwa Kupunguza Nguvu ya Uvuvi na
Usimamizi Shirikishi wa Rasilimali za Uvuvi na Mazingira yake (BMUs); na
12. Taarifa za utekelezaji wa Programu za kuendeleza Sekta ya Uvuvi kutoka
Mikoa 12 ya Tanga, Mtwara, Lindi, Pwani, Dar es Salaam, Mwanza,
Kagera, Mara, Kigoma, Rukwa, Mbeya na Ruvuma.
4

SURA YA PILI
2.0 SERA, SHERIA NA MAELEKEZO YA ILANI YA UCHAGUZI YA CCM
YA MWAKA 2005
2.1 Sera ya Taifa ya Uvuvi na Mikakati yake ya Mwaka 1997
Sera ya Taifa ya Uvuvi na Mikakati Yake ya Mwaka 1997 imeweka bayana
kwamba lengo kuu la Sekta ya Uvuvi ni kukuza uhifadhi, maendeleo na
usimamizi endelevu wa rasilimali za uvuvi kwa manufaa ya kizazi cha sasa na
vizazi vijavyo. Ili lengo hili liweze kutekelezeka Wizara inaendelea kudumisha
ushirikiano wa kiutendaji na wadau mbalimbali ambao kwa njia moja au
nyingine wanahusika katika kulinda, kusimamia na kutumia rasilimali hiyo.
Wadau hao ni pamoja na Serikali za Mitaa, wavuvi, jamii ya wavuvi, wakuzaji
wa viumbe kwenye maji, wachakataji, wasafirishaji, Mashirika yasiyo ya
Kiserikali, Asasi za Kiraia, Sekta binafsi, Jumuiya za Kimataifa pamoja na Taasisi
za Kiserikali ambazo kwa njia moja au nyingine hushiriki katika utekelezaji wa
Sera ya Taifa ya Uvuvi.
Kutokana na mabadiliko ya kiuchumi, kijamii, kisiasa na maendeleo ya
teknolojia, Wizara ipo kwenye hatua za mwisho za kukamilisha mapitio ya Sera
ya Taifa ya Uvuvi ya mwaka 1997. Hatua hii itakapokamilika, Wizara itaandaa
mikakati ya kutekeleza Sera mpya ya Taifa ya Uvuvi.
2.2 Sheria na Kanuni za Uvuvi
Kwa wakati huu utekelezaji wa Sera ya Taifa ya Uvuvi unasimamiwa na:
(i) Sheria ya Uvuvi Na. 22 ya Mwaka 2003 na Kanuni Kuu za Uvuvi za
Mwaka 2009;
(ii) Sheria ya Maji ya Kitaifa na Ukanda wa Uchumi (EEZ) Na. 3 ya mwaka
1989 (Territorial Sea and Exclusive Economic Zone Act (1989))
(iii) Sheria ya Kusimamia Uvuvi Kwenye Bahari Kuu (The Deep Sea Fishing
Authority Act (1998)) ambayo imefanyiwa marekebisho mwaka 2007; na
Kanuni za Mamlaka ya Kusimamia Uvuvi Kwenye Bahari Kuu ya Mwaka
2009 (Deep Sea Fishing Authority Regulations (2009);
(iv) Sheria ya Kuanzisha Hifadhi ya Bahari na Maeneo Tengefu ya mwaka
1994 (The Marine Parks and Reserves Act of 1994); na
(v) Sheria ya Kuanzisha Taasisi ya Utafiti wa Uvuvi Na. 6 ya Mwaka 1980
(The Tanzania Fisheries Research Institute Act No. 6 of 1980).
Pia, kuna Miongozo mbalimbali inayochangia katika usimamizi wa rasilimali za
uvuvi kama ifuatavyo:
• Miongozo ya Kukagua Viwanda vya Kuchakata Mazao ya Uvuvi;
• Miongozo ya Kukagua Mazao ya Uvuvi;
• Miongozo ya Kutambua Samaki waliovuliwa kwa Mabomu na Sumu;
• Miongozo ya Kuendeleza Uvuvi Endelevu;

• Miongozo kwa ajili ya Kuwawezesha Jamii ya Wavuvi waanzishe na
Kuendesha Kazi za Usimamizi wa Rasilimali za Uvuvi kwa Kutumia “Beach
Management Units –BMUs”.
2.3 Ilani ya Uchaguzi ya Chama cha Mapinduzi (CCM) ya Mwaka
2005 - 2010
Sekta ya Uvuvi ni kati ya maeneo ambayo yamepewa umuhimu mkubwa katika
Sera na Mwelekeo wa CCM ya mwaka 2000 hadi 2010 na kusisitizwa katika
Ilani ya uchaguzi ya CCM ya mwaka 2005 inayoelekeza Sekta hii kutekeleza
yafuatayo:-
(i) Kuwasaidia wavuvi kutumia maarifa ya kisasa ya uvuvi ili kuongeza
ufanisi na mapato yao;
(ii) Kuwaelimisha na kuwahamasisha wavuvi wadogo, kuimarishwa na
kuanzisha SACCOs ili ziwasaidie kupata mikopo;
(iii) Kutengeneza mazingira mazuri yatakayosaidia upatikanaji wa zana za
kisasa za uvuvi bila vikwazo;
(iv) Kuwavutia wawekezaji katika kuanzisha viwanda vya kisindika samaki,
hasa katika ukanda wa mwambao wa Bahari ya Hindi na visiwa vya
Unguja, Pemba na Mafia;
(v) Kushawishi Sekta binafsi kuanzisha viwanda vya zana za uvuvi;
(vi) Kuhimiza serikali za vijiji na mitaa kuelimisha wananchi juu ya
umuhimu wa kupambana na uvuvi haramu;
(vii) Kutoa msukumo maalumu katika ufugaji wa samaki kwenye
mabwawa;
(viii) Kuendeleza programu mahususi ya kuzalisha na kusambaza mbegu
bora za samaki; na
(ix) Kuimarisha na kuendeleza kilimo cha mwani.
Utekelezaji wa Maagizo haya ya Ilani utatolewa katika mada mbalimbali
ambazo zimeandaliwa na Wizara, Mikoa, Taasisi za Umma na Sekta binafsi.
6

SURA YA TATU
HALI YA SEKTA YA UVUVI DUNIANI NA NCHINI
HALI YA UVUVI DUNIANI
Na
Rashid Tamatamah 1 and Ian Bryceson 2
1 – Chuo Kikuu cha Dar es Salaam, Tanzania
2 – Chuo Kikuu cha Sayansi ya Viumbe, Norway
Mada Iliyowasilishwa kwenye Mkutano wa Kuhamasisha Usimamizi
na Matumizi ya Rasilimali za Uvuvi Nchini Tanzania
16-18 Desemba, 2009, Tanga

THE CURRENT STATE OF FISHERIES IN THE WORLD
1.0 Introduction
Generally, a fishery is defined as an entity engaged in harvesting and/or raiding
fish, which is determined by some authority to be a fishery. A fishery may
involve the capture of wild fish, also referred to as capture fisheries or raising
fish through fish farming or aquaculture. This report will focus on capture
fisheries component of the fishery, which can further be broadly classified as
industrial scale, small-scale or artisanal, and recreational.
According to the Food and Agriculture Organisation of the world (FAO), a
fishery is typically defined in terms of the "people involved, species or type of
fish, area of water or seabed, method of fishing, class of boats, and purpose of
the activities or a combination of the foregoing features".
2.0 Global overview of the fishery
2.1 Production
Close to 90% of the world’s fishery catches come from oceans and seas, as
opposed to inland waters. World capture fisheries production has been
relatively stable in the past decade with the exception of marked fluctuations
driven by catches of anchoveta – a species extremely susceptible to
oceanographic conditions determined by the El Niño Southern Oscillation – in
the Southeast Pacific (Figure 1.). When data from china are included the
global marine capture production reached 81.9 million tonnes in 2006, the third
lowest since 1994. Only in 1998 and 2003 was production lower, as also in
those years anchoveta catches decreased considerably.
Figure 1
Accounting for more than 10 million tonnes in 2006, inland fisheries
contributed 11 percent of global capture fisheries production (Figure 2), and
8

landings from inland waters remain essential and irreplaceable elements in the
diets of both rural and urban people in many parts of the world, especially in
developing countries. Although global landings from inland fisheries have
grown continuously, there are few examples of collapsing fisheries, and a
number of fish stocks, especially in Latin America, remain lightly exploited.
Thus, adopting a precautionary approach, the fisheries could be developed
further.
Figure 2
Most marine fisheries are based near the coast. This is not only because
harvesting from relatively shallow waters is easier than in the open ocean, but
also because fish are much more abundant near the coastal shelf, due to
coastal upwelling and the abundance of nutrients available there. However,
productive wild fisheries also exist in open oceans and as coastal waters are
becoming over fished, people are increasingly exploiting the deep sea and
inland lakes and rivers.
2.2 State of the marine stocks
An overall review of the state of marine fishery resources confirms that the
proportions of overexploited, depleted and recovering stocks have remained
relatively stable in the last 10–15 years, after the noticeable increasing trends
observed in the 1970s and 1980s following the expansion of fishing effort. In
2007, about 28 percent of stocks were overexploited (19 percent), depleted (8
percent) or recovering from depletion (1 percent) and thus yielding less than
their maximum potential owing to excess fishing pressure. A further 52 percent
of stocks were fully exploited and, therefore, producing catches that were at or
close to their maximum sustainable limits with no room for further expansion
(Figure 3).
9

Only about 20 percent of stocks were moderately exploited or underexploited
with perhaps a possibility of producing more. Most of the stocks of the top ten
species, which together account for about 30 percent of world marine capture
fisheries production in terms of quantity, are fully exploited or overexploited.
The areas showing the highest proportions of fully-exploited stocks are the
Northeast Atlantic, the Western Indian Ocean and the Northwest Pacific.
Overall, 80 percent of the world fish stocks for which assessment information is
available are reported as fully exploited or overexploited and, thus, requiring
effective and precautionary management. As stated before in The State of
World Fisheries and Aquaculture (2008), the maximum wild capture fisheries
potential from the world’s oceans has probably been reached, and a more
closely controlled approach to fisheries management is required, particularly for
some highly migratory, straddling and other fishery resources that are
exploited solely or partially in the high seas.
Although the ranking of the first eight principal marine fishing areas in 2006
(Figure 4) was still the same as in 2004, trends in the single regions diverged.
10

Overall catches in the Western Central Pacific and in the Western Indian Ocean
continued to increase (Figure 5).
Figure 5
In contrast to the Western Central Pacific and the Western Indian Ocean,
capture production decreased by more than 10 percent after 2000 in both the
Western and Eastern Central areas of the Atlantic Ocean, although they are
quite different in terms of the main fishery resources and type of fishing. In the
Eastern Indian Ocean, total catches in 2006 rebounded after the decrease in
2005 caused by the destructive effects of the tsunami that affected parts of
this region in December 2004 (Figure 5).
Unfortunately, the ocean bordering the East coast of Africa is one of the last
areas where fishing activities are largely unregulated. Even though countries
such as Tanzania and its neighbors to the north and south, have declared a
200 mile Exclusive Economic Zone (EEZ: Law of the Sea), it lacks the
institutional and financial capability to exercise their jurisdiction. While fish
species living in a narrow coastal strip are harvested, the potentially valuable
offshore species are left to foreign fishing fleets that rarely, if ever, pay
reasonable ”resource rents” for exploitation of the fishery, tend to land fish
outside the region, and do not assist in management of the resource by
sharing data with national authorities. The result is that there is: (1)
inadequate information on the species composition, quantity of fish taken in
the area and the revenue flows from the fisheries, and (2) inadequate
information on the threats to the ecosystem as a result of fishing pressure and
other activities affecting marine biodiversity, and The World Bank and FAO
(2008) through the study titled: “The Sunken Billions: The Economic
Justification for Fisheries Reform” concludes that marine capture fisheries are
11

an underperforming global asset. The study shows that the difference between
the potential and actual net economic benefits from marine fisheries is in the
order of $50 billion per year. Improved governance of marine fisheries could
capture a substantial part of this $50 billion annual economic loss. Reform of
the fisheries sector could generate considerable additional economic growth
and alternative livelihoods, both in the marine economy and other sectors. The
comprehensive reforms required imply political, social, and economic costs.
2.3 State of the inland fisheries
For the inland fisheries, the bulk of production comes from Asia which accounts
for two-thirds of total global inland capture production. With 2.4 million tonnes,
Africa is second in the ranking by continent (Figure 6) but its production
decreased by 2.7 percent in 2006 after a decade-long rising trend. Total
catches in the Americas were down slightly from the 2004 high, while the
opposite occurred in Europe, with production recovering from the lowest total
catch registered in 2004. However, figures for this continent are largely
influenced by those of the Russian Federation, which accounts for about 60
percent of Europe’s production. Fresh water fish production 2006 as shown in
Figure 6.
The top ten producers have remained the same as in 2004 (Figure 7).
Bangladesh has replaced India in second spot, but it is still a long way behind
China. Cambodia has gained four positions with an increase of 30 percent
compared with 2005. This impressive performance probably in part reflects an
extended coverage of the data collection system. In percentage terms, China
still accounts for more than 25 percent of global production, and the share of
the top ten producers as a group has grown as the total for inland catches by
all the other countries have decreased to 31.6 percent.
12

FAO (2008) through five case studies commissioned in different continents to
look at the most crucial issues in ensuring the sustainability of inland fisheries,
came up with the conclusion that inland fisheries are highly complex, and that,
where ecosystem processes remain largely undisturbed, stock dynamics are
basically controlled by environmental processes and factors external to the
fisheries, such as natural fluctuations in climate or flood patterns. Therefore,
the perception that fishing pressure is the only or main driver is mistaken; and
fish stock assessments based on steady-state assumptions can be highly
misleading, both in the interpretation of trends and in the use of fishery
assessment models.
Latest empirical research from one of the case studies conducted in Lake
Victoria concludes that there are no signs of overfishing in that lake. Continued
eutrophication presents a much graver risk to the resource base and thus
livelihoods of Lake Victoria’s fisherfolk and people than fishing pressure.
2.4 Fishers and employment
Fisheries play, either directly or indirectly, an essential role in the livelihoods of
millions of people around the world. In 2006, 34.8 million people were directly
engaged, part time or full time, in primary production of fish by fishing (Figure
8).
13

35000000
30000000
25000000
Namba
20000000
15000000
10000000
5000000
Namba
180000
160000
140000
120000
100000
80000
60000
40000
20000
0
0
1995
1996
Afrika Amerika
Kaskazini
& Kati
Majibaridi Majichumvi
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
They accounted for 2.5 percent of the 1.37 billion people economically active in
agriculture worldwide. In the last three decades, employment in the primary
fisheries sector has grown faster than the world’s population and employment
in traditional agriculture. Eighty-four percent of the fishers worldwide are
located in Asia (Figure 9).
Ulaya
2%
Asia
84%
Oceania
0%
Amerika
Kusini
Afrika
9%
Most fishers are small-scale, artisanal fishers, operating on coastal and inland
fishery resources. Currently, fleet-size reduction programmes in China and
other countries, aimed at tackling overfishing, are reducing the number of fulltime
and part-time fishers. Globally, the number of people engaged in capture
fisheries declined by 12 percent in the period 2001–06. Small-scale artisanal
fishing offers several competitive advantages over large scale industrial fishing
(Figure 10).
14
Asia Ulaya Oceania
Amerika ya Kaskazini na Kati
3%
Amerika ya Kusini
2%
1990
1995
2000
2005
2006

For each person employed in the primary sector, it has been estimated that
there could be four employed in the secondary sector (including fish
processing, marketing and service industries), indicating employment of about
140 million in the whole industry. Taking account of dependants, about 420
million people could be dependent on the sector, or nearly 6.5 percent of the
world population. The number of dependants could be much higher in Africa.
2.5 Fishing vessels
The number of fishing vessels powered by engines is estimated to have been
about 2.1 million in 2006, of which almost 70 percent were concentrated in
Asia. Of the remaining vessels, most were accounted for by Africa, followed by
Europe, the Near East, Latin America and the Caribbean. As almost 90 percent
of motorized fishing vessels in the world are less than 12 metres long, such
vessels dominate everywhere, particularly in Africa, Asia and the Near East.
The fishing fleets in the Pacific region, Oceania, Europe and North America
tend to consist of vessels that, on average, are slightly larger. Correspondingly,
there is a higher proportion of vessels of more than 100 GT in the Europe,
North America and Latin America and Caribbean regions than in the Africa and
Asia regions (Figure 11).
15

The numbers of fishing vessels have stayed around the same level in the last
ten years (Figure 12).
The issues of overcapacity in fishing fleets and their reduction to the levels that
should be in balance with long-term sustainable exploitation of resources have
received global attention in the past two decades. “Overcapacity and excess
fishing capacity mean fewer fish caught per vessel - that is, lower fuel
efficiency - while competition for limited resources means fishers are always
looking to increase engine power, which also lowers efficiency. Many countries
have adopted policies to limit the growth of national fishing capacity in order to
protect aquatic resources and make fishing economically viable for the
harvesting enterprises.
16

Figure 13
2.6 Per capita fish supply
Per Capita Food Supply from Fish and Fishery Products is defined as the
quantity of both freshwater and marine fish, seafood and derived products
available for human consumption. The data represent apparent consumption in
live weight basis, which means that the amounts of fish and fishery products
consumed include all parts of the fish, including bones.
Preliminary estimates for 2006 indicate a slight increase of global per capita
fish supply, to about 16.7 kg, after 16.4 kg in 2005. World apparent per capita
fish consumption has been steadily increasing from an average of 9.9 kg in the
1960s, 11.5 kg in the 1970s, 12.5 kg in the 1980s, 14.4 kg in the 1990s,
reaching 16.4 kg in 2005. However, this increase has not been evenly
distributed across regions (Figure 14).
17

Related to per capita fish supply is the index of Fish Protein as a percent of
total protein supply which is defined as the quantity of protein from both
freshwater and marine fish, seafood and derived products available for human
consumption as a percentage of all the animal protein available.
It is estimated that fish provides at least 50 percent of total animal protein
intake in some small island developing states, as well as in Bangladesh,
Cambodia, Equatorial Guinea, French Guiana, the Gambia, Ghana, Indonesia
and Sierra Leone. The contribution of fish proteins to total world animal protein
supplies rose from 13.7 percent in 1961 to a peak of 16.0 percent in 1996,
before declining somewhat to 15.3 percent in 2005. Whereas fish provided
about 7.6 percent of animal protein in North and Central America and more
than 11 percent in Europe, in Africa it supplied around 19 percent, in Asia
nearly 21 percent and in the LIFDCs including China about 19 percent.
2.7 Fish trade
Fish and fishery products are highly traded, with more than 37 percent (live
weight equivalent) of total production entering international trade as various
foods and feed products.
Fishery net exports (i.e. the total value of their exports less the total value of
their imports) continue to be of vital importance to the economies of many
developing countries (Figure 15). They have increased significantly in recent
decades, growing from US$1.8 billion in 1976 to US$7.2 billion in 1984, to
US$16.7 billion in 1996 and reaching US$24.6 billion in 2006. In 1976 fish
export from the low-income food-deficit countries (LIFDCs) accounted for 10
percent of the total value of fishery exports. This share expanded to 12 percent
in 1986, 17 percent in 1996 and 20 percent in 2006.
Figure 15
2.8 Contribution of small-scale fisheries to poverty alleviation and
food security
FAO Fisheries Technical Paper No. 481 (2007) suggests how inland and coastal
smallscale fisheries could increase their contribution to poverty alleviation and
18

food security in line with the commitment by the international community
enshrined in the UN Millennium Development Goals (MDGs). A companion
document to the Code of Conduct for Responsible Fisheries Technical
Guidelines No. 10 on the same theme, it provides a rich body of practical
examples and experiences on this subject from around the world.
Poverty reduction in fisheries communities describes a situation where people
are becoming measurably better off over time owing to their involvement
and/or investment in fisheries or fisheries-related activities. The three economic
levels at which poverty reduction can occur – household and intra-household,
local and national – depend on different mechanisms and, therefore, relate to
and require different policies.
There is often little precise information on their real contribution to livelihoods
and economies in developing countries, and many small-scale fishing
communities are poor and vulnerable. However, it is now widely acknowledged
that small-scale fisheries can generate significant profits, prove resilient to
shocks and crises, and make meaningful contributions to poverty alleviation
and food security, in particular for: those involved directly in fishing (fishers,
and fishworkers in both pre-harvest and post-harvest activities); those who buy
fish for human consumption (consumers); those who benefit from related
income and employment through multiplier effects; and those who benefit
indirectly as a result of national export revenues from fisheries, redistributive
taxation and other macrolevel mechanisms.
In addition, while small-scale fisheries may overexploit stocks, harm the
environment and generate only marginal profit levels, it is now recognized that
they may have significant comparative advantages over industrial fisheries in
many cases, such as:
• greater economic efficiency;
• fewer negative impacts on the environment;
• the ability to share economic and social benefits more widely by being
decentralized and geographically spread out;
• their contribution to cultural heritage, including environmental
knowledge.
There are a number of mechanisms that national fisheries sector can employ to
enhance the role of small scale fisheries in poverty alleviation and food
security.
2.9 Global challenges to sustainable growth of the sector
The main challenges that have exacerbated over fishing on a global scale
include inappropriate policies, changes in demography and technology, weak
institutions and governance, and threats from global warming:
19

• Subsidies to the fisheries sector, estimated at US$ 12-20 billion per year
have contributed to current over capacity, and subsequently overfishing;
• Strong population growth in coastal areas has led to pollution and
degradation of marine ecosystems; similar effects come from declining
water levels affect inland water bodies;
• The lack of progress with the reduction of fishing capacity (the need to
match fishing capacity with sustainable harvesting levels). Navigation
technology, size and power of the vessels, the selectivity of their gear
coupled with the skill of skippers, have greatly improved fishing power.
A 270 percent increase in average fishing power between 1965 and
1995 has been estimated. At the same time, the scientific focus has
been almost exclusively on achieving the Maximum Sustainable Yield
(MSY) of single species, without adequate attention to the
interrelationships with other species and other parts of the ecosystem, in
particular in the complex tropical marine ecosystems;
• The relationship between excess capacity and illegal, unregulated and
unreported (IUU) fishing. This is because IUU fishing constitutes a
serious threat to: (i) fisheries, especially those of high-value that are
already overfished (e.g. cod, tuna, redfish and swordfish); (ii) marine
habitats, including vulnerable marine ecosystems; and (iii) food security
and the economies of developing countries. The incidence of IUU fishing
is also increasing in many areas, undermining national and regional
efforts to manage fisheries sustainably;
• Limited progress in the implementation of measures interalia to
mainstream the precautionary and ecosystem approaches to fisheries,
eliminate bycatch and discards, regulate bottom-trawl fisheries, manage
shark fisheries, and deal with IUU fishing in a comprehensive manner;
• Weak governance has and continues to affect the sector and is one of
the main causes of over-fishing. At the regional level, many of the
institutions lack the resources and the power to control fishing effort and
identify revenue flows to determine whether the benefits of fisheries
capture go to the country of origin;
At the national level, decisions on fishing effort are often based on
political, rather than scientific considerations, marred by conflict of
interest situations, such as those between Ministries of Finance, seeking
to maximize revenues from licenses and foreign exchange earnings, and
Ministries or Departments of Fisheries, seeking to manage yields and
stocks and introduce more sustainable limits to the level of catches. At
the fisheries level, decisions are often top-
• Threats from climate change.
20

Climate change is modifying the distribution of marine and freshwater
species. In general, warmer-water species are being displaced towards
the poles and experiencing changes in habitat size and productivity.
Ecosystem productivity is likely to decline in lower latitudes (i.e. most
tropical and subtropical oceans, seas and lakes) and increase in high
latitudes. Climate change is already affecting the seasonality of
particular biological processes, altering marine and freshwater food
webs, with unpredictable consequences for fish production. Increased
risks of species invasions and the spread of vector-borne diseases raise
additional concerns.
Differential warming between land and oceans and between polar and
tropical regions will affect the intensity, frequency and seasonality of
climate patterns (e.g. El Niño) and extreme weather events (e.g. floods,
droughts and storms) and, hence, the stability of marine and freshwater
resources adapted to or affected by them.
21

SURA YA NNE
HALI YA SEKTA YA UVUVI NCHINI
Mada iliyowasilishwa na Geofrey F. Nanyaro,
Mkurugenzi wa Maendeleo ya Uvuvi,
Wizara ya Maendeleo ya Mifugo na Uvuvi.
22

1.0 UTANGULIZI
HALI YA SEKTA YA UVUVI NCHINI
Tanzania ina ukubwa wa kilometa za mraba 945,000 ambapo kati ya hizo,
kilometa za mraba 123,337 ni maji ambazo ni sawa na asilimia 13.05.
Maeneo ya maji baridi yanajumuisha maziwa makuu ya Afrika, ambayo ni Ziwa
Victoria lenye ukubwa kilometa za mraba 68,800 ambapo Tanzania inamiliki
kilometa za mraba 35,088 (51%), Ziwa Tanganyika kilometa za mraba
32,900 ambapo Tanzania inamiliki kilometa za mraba 13,489 (41%) na Ziwa
Nyasa lenye ukubwa wa kilometa za mraba 30,800 ambapo Tanzania inamiliki
kilometa za mraba 5,760 (18.7%). Maeneo mengine ya maji baridi yenye
jumla ya kilometa za mraba 5,000 yanajumuisha maziwa madogo, mabwawa,
mito na maeneo oevu (Kiambatisho Na. 1). Maeneo hayo ya maji yana aina
mbalimbali za samaki na viumbe wengine.
Mwambao wa pwani ya Bahari ya Hindi sehemu ya Tanzania Bara ina urefu wa
kilometa 1,424. Maji chumvi yanajumuisha eneo la maji ya ndani (Territorial
Sea) lenye ukubwa wa kilometa za mraba 64,000 pamoja na eneo la Ukanda
wa Uchumi wa Bahari (Exclusive Economic Zone - EEZ) wa Jamhuri ya
Muungano ya Tanzania lenye ukubwa wa kilometa za mraba 223,000.
2.0 HALI YA RASILIMALI ZA UVUVI NCHINI
2.1 Upatikanaji wa Rasilimali za Uvuvi
Rasilimali za uvuvi hupatikana takriban katika mikoa yote nchini kwenye bahari,
maziwa, mito, mabwawa, malambo na maeneo mengine oevu (Kiambatisho
Na.1) ambako shughuli za uvuvi hufanyika kwa viwango mbalimbali. Vilevile,
zipo shughuli za ukulima wa mwani na ufugaji wa samaki. Hivyo, jamii nyingi
za Tanzania hujipatia ajira, kipato na chakula kutokana na shughuli hizo. Utafiti
uliofanyika kuanzia miaka ya 1990 hadi mwaka 2009 katika maziwa makuu
umeonyesha kuwa kiasi cha samaki kimeongezeka kutoka tani 600,000 na
kufikia tani 2,046,142 kama inavyoonekana kwenye Jedwali 1.
23

Jedwali 1: Makisio ya wingi (biomass) wa samaki na kiasi kinachoweza
kuvuliwa kwa mwaka (Maximum Sustainable Yield) kwenye Maziwa Makuu
Na. Eneo Ukubwa wa eneo
linalomilikiwa na
Tanzania (km za mraba)
24
Wingi (Tani) Kiasi
kinachoweza
kuvuliwa
1 Ziwa Victoria 35,088 (51%) 2,451,296 1,225,648
2 Ziwa Tanganyika 13,489 (41%) 295,000 167,000
3 Ziwa Nyasa 5,760 (18.7%) 168,000 81,000
Jumla 54,337 2,914,296 1,473,648
Chanzo: Wizara ya Maendeleo ya Mifugo na Uvuvi
Katika utafiti uliofanyika katika Ziwa Nyasa kwenye miaka ya 1989-1995 kupitia
mradi wa UK/SADC kuhusu wingi wa samaki katika maji ya juu (Pelagic
species) ulionyesha kuwa kiasi cha tani 81,000 za samaki zinaweza kuvuliwa
kwa mwaka. Utafiti uliofanyika Ziwa Victoria unaonyesha kuwa wingi wa
samaki aina ya sangara umepungua kutoka tani 750,000 Februari mwaka
2006 hadi tani 375,670 Februari mwaka 2008 hali iliyosababisha uchakataji
wa minofu ya sangara kupungua. Utafiti uliofanyika kuhusu wingi wa samaki
katika Ziwa Victoria kupitia mradi wa Implementation of Fisheries Management
Plan –IFMP umeonyesha kuwa wastani wa wingi wa samaki aina ya sangara
umeonyesha mabadiliko kutoka tani 227,365 mwezi Agosti mwaka 2008 hadi
tani 307,539 Agosti mwaka 2009. Wingi wa samaki aina ya dagaa
umeongezeka na kufikia wastani wa tani 1,381,709 mwezi Februari, 2008
kutoka wastani wa tani 620,000 mwezi Agosti, 2005.
2.2 Uchangiaji wa Sekta ya Uvuvi kwenye Pato la Taifa
Inakadiriwa kwamba Tanzania ina wavuvi wadogo takriban 200,000 ambao
huvua asilimia zaidi ya 90 ya samaki wote wanaovuliwa nchini. Aidha, kuna
wananchi wapatao 4,000,000 ambao pamoja na shughuli nyingine hujihusisha
na shughuli zinazohusiana na uvuvi. Idadi ya wavuvi wadogo katika ukanda wa
pwani imeongezeka kutoka 13,822 mwaka 1995 hadi wavuvi 36,247 mwaka
2008. Aidha, idadi ya wavuvi katika maji baridi imeongezeka kutoka 61,789
mwaka 1998 hadi 133,791 mwaka 2008 (Kielelezo Na. 1 na Kiambatisho
Na. 2).

Kielelezo Na. 1: Idadi ya wavuvi mwaka 1995 hadi 2009
Namba
160,000
140,000
120,000
100,000
80,000
60,000
40,000
20,000
0
1995
1997
1999
2001
2003
Miaka
25
2005
2007
Wavuvi Maji baridi
Wavuvi Maji chumvi
Kiasi cha samaki waliovuliwa kati ya mwaka 2000 na mwaka 2008 kinaonyesha
kuongezeka na kupungua. Mfano mwaka 2000 kiasi kilichovunwa ni tani
320,900 zenye thamani ya shilingi bilioni 77.7 na kuongezeka hadi kufikia
tani 362,510 zenye thamani ya shilingi bilioni 188.1 mwaka 2004 na
hatimaye kushuka hadi kufikia tani 325,466.50 mwaka 2008 zenye thamani
ya shilingi bilioni 371.4 (Kiambatisho Na. 3).
Aidha, katika kipindi cha mwaka 2000/2001 hadi mwaka 2008/2009,
makusanyo ya maduhuli ya Serikali kutokana na ada za leseni na ushuru wa
samaki na mazao ya uvuvi yanayouzwa nje ya nchi yamekuwa yakipanda na
kushuka. Mfano, katika mwaka 2000/2001 maduhuli yaliyokusanywa yalikuwa
shilingi bilioni 5.5 na kuongezeka hadi kufikia shilingi bilioni 9.9 mwaka
2006/2007 kabla ya kushuka na kuwa shilingi bilioni 6.6 mwaka 2008/2009
(Kielelezo Na. 2 na Kiambatisho Na. 4)
Kielelezo Na. 2: Makusanyo ya maduhuli
12,000,000,000
10,000,000,000
8,000,000,000
6,000,000,000
4,000,000,000
2,000,000,000
0
2000/2001
2001/2002
2002/2003
2003/2004
2004/2005
2005/2006
2006/2007
2007/2008
2008/2009
Chanzo: Wizara ya Maendeleo ya Mifugo na Uvuvi
Sababu zilizosababisha kuongezeka kwa makusanyo ya maduhuli katika kipindi
cha mwaka 2000/2001 hadi 2006/2007 ni pamoja na:

(i) Udhibiti mzuri wa ukusanyaji mapato;
(ii) Kuimarisha shughuli za doria kwa kuongeza vituo, watumishi na
vitendea kazi;
(iii) Ongezeko la viwango vya ada vya leseni; na
(iv) Kuboreshwa kwa mazingira ya kazi kutokana na mfumo wa kubakiza
sehemu ya makusanyo “retention scheme”.
Aidha, upungufu wa makusanyo ya maduhuli kuanzia mwaka 2007/2008
umetokana na sababu mbalimbali zikiwemo;
(i) Kuongezeka kwa uvuvi haramu kulikotokana na kupungua kwa bajeti
kulikosababishwa na kutokuzingatia mfumo wa “retention”;
(ii) Kuongezeka kwa biashara ya magendo ya mazao ya uvuvi kwenda nje
ya nchi;
(iii) Kupungua kwa uzalishaji wa samaki kulikosababisha viwanda vya
uchakataji wa minofu ya sangara kupunguza uzalishaji;
(iv) Ukame na uharibifu wa mazingira unapunguza kuzaliana na kukua kwa
samaki;
(v) Kukiukwa kwa makubaliano juu ya matumizi ya maji ya Ziwa Victoria
kunakofanywa na nchi ya Uganda; na
(vi) Kufungwa kwa uvuaji wa kambamiti kwa kutumia Meli kubwa za
kibiashara.
Kutokana na upungufu wa rasilimali za uvuvi, viwanda 22 vya kuchakata
mazao ya uvuvi vilivyopo nchini (13 Kanda ya Ziwa na 9 Ukanda wa Pwani)
vimeathirika. Katika ukanda wa Ziwa Victoria, viwanda 6 vimefungwa na 7
vilivyobakia vinafanya kazi kwa asilimia 35 – 40 ya kiwango cha uzalishaji wa
mwaka 2000 hadi 2005. Vilevile, katika ukanda wa Pwani viwanda 4
vimefungwa na 5 vilivyobakia vinafanya kazi chini ya asilimia 50 na baadhi yao
vinaweza kufungwa wakati wowote. Aidha, meli 18 zilizokuwa zinavua
kambamiti zimesimamisha uvuvi kuanzia mwaka 2007/2008 hadi sasa kutokana
na upungufu wa rasilimali hiyo.
Kutokana na upungufu wa rasilimali ya uvuvi ulioanishwa hapo juu, ukuaji wa
Sekta ya Uvuvi na mchango wake katika pato la Taifa bado ni mdogo. Kwa
mfano, katika mwaka 2008, sekta ya uvuvi ilikua kwa asilimia 4.3 na kuchangia
asilimia 1.3 katika pato la Taifa ikilinganishwa na kukua kwa asilimia 4.5 na
kuchangia asilimia 1.6 mwaka 2007. Katika kipindi hicho thamani ya mauzo ya
samaki na mazao ya uvuvi nje ya nchi ilikuwa ni Dola za Kimarekani milioni
141.6 mwaka 2008 ikilinganishwa na Dola za Kimarekani milioni 163.6
mwaka 2007 (Hali ya Uchumi wa Taifa katika Mwaka 2008; Wizara ya Fedha na
Uchumi, Juni, 2009).
26

Inakadiriwa kwamba samaki huchangia asilimia 30 ya protini itokanayo na
vyakula vya asili ya nyama, na wastani wa ulaji wa samaki kwa Mtanzania
unakadiriwa kuwa kilo 8.1 kwa mwaka ukilinganisha na kilo 10.7 kwa mwaka
zinazopendekezwa na Shirika la Chakula na Kilimo la Umoja wa Mataifa (FAO).
3.0 HALI YA UVUNAJI WA RASILIMALI ZA UVUVI
Kati ya mwaka 2000 na mwaka 2005 kiasi cha samaki kilichovuliwa kwenye
maji baridi ni kati ya tani 271,000 na 321,000 kwa mwaka, na kwenye maji
chumvi ni kati ya tani 50,000 na 55,000 kwa mwaka sawia. Kiasi hicho
kilipungua hadi kufikia tani 282,000 mwaka 2008 kwenye maji baridi na tani
43,000 mwaka huo kwenye maji chumvi kama inavyoonekana kwenye
Kielelezo Na.3 na Kiambatisho Na. 5.
Kielelezo Na. 3: Uvunaji wa samaki kwenye Maji chumvi na Maji baridi
Uzito kwa tani
350,000
300,000
250,000
200,000
150,000
100,000
50,000
0
1993
1995
1997
1999
2001
Miaka
Chanzo: Wizara ya Maendeleo ya Mifugo na Uvuvi
27
2003
2005
2007
Maji baridi
Maji chumvi
Aidha, uzalishaji wa samaki aina ya jodari na jamii zake kwa kipindi cha miaka
8 iliyopita katika Ukanda wa Uchumi wa Bahari Kuu (EEZ) umekuwa
ukiongezeka na kupungua kutoka tani 2,505.98 mwaka 2001 hadi tani
48,833.51 mwaka 2004 na kupungua hadi tani 2,005.25 mwaka 2007 na
kuongezeka tena hadi tani 10,141.14 mwaka 2008 (Jedwali Na. 3)
Jedwali Na. 2: Uzalishaji Samaki katika Ukanda wa Uchumi wa Bahari Kuu (EEZ)
Mwaka Uzito wa samaki (Tani) Idadi ya Meli
2001 2,505.98 6
2002 4,456.03 10
2003 14,916.48 44
2004 48,833.51 85
2005 12,948.44 79
2006 6,346.02 84
2007 2,005.25 15
2008 10,141.14 51
JUMLA 102,152.85 374
Chanzo: Wizara ya Maendeleo ya Mifugo na Uvuvi

4.0 Udhibiti na Utunzaji wa Maeneo mbalimbali ya Uvuvi
Uvuvi endelevu unahitaji pamoja na mambo mengine udhibiti na utunzaji wa
maeneo maalum muhimu kwa uvuvi. Kilimo, ufugaji, uchafuzi wa mazingira na
ujenzi holela wa makazi hasa maeneo kandokando ya bahari, maziwa, mito na
mabwawa na takataka kutoka miji huathiri mazingira ya viumbe wa kwenye
maji. Yote haya yanasababisha kupungua kwa bioanuai ya rasilimali za uvuvi
nchini, kuongezeka kwa nguvu ya uvuvi (fishing effort), kupungua kwa
rasilimali za uvuvi na kuongezeka kwa uharibifu wa mazingira.
Kwa kuzingatia hili Kanuni chini ya Sheria ya Uvuvi Na. 22 ya mwaka 2003
zinaainisha maeneo maalum ya makulio, mazalio, malisho na maficho ya
samaki (critical habitats). Maeneo hayo ni pamoja na visiwa, maingilio ya mito
na ghuba. Pia, Kanuni hizo zinaainisha:-
(i) Vipindi maalum vya kuvua kwa mwaka;
(ii) Vipimo vya nyavu kulingana na aina ya samaki katika eneo husika la
maji;
(iii) Ukomo wa ukubwa wa samaki wanaostahili kuvuliwa kulingana katika
eneo husika la maji;
(iv) Kina cha nyavu (vertical integration) za kuvulia na kukataza
kuunganisha nyavu;
(v) Mbinu za uvuvi na zana zenye kuleta madhara kwa rasilimali za uvuvi
mfano mabomu, makokoro, mtando, sumu, timba, vyandarua n.k.;
(vi) Usimamizi shirikishi wa rasilimali za uvuvi;
(vii) Uanzishwaji wa shughuli mbadala; na
(viii) Hifadhi na Maeneo Tengefu kwenye maji.
Kanuni hizi zimewekwa kwa nia ya kudhibiti na kuzuia uharibifu wa mazingira
na bioanuai ya rasilimali za uvuvi ili kuliwezesha taifa kufikia lengo la kuinua
kipato cha jamii na taifa, kuongeza akiba ya taifa ya chakula, kuongeza fursa
za ajira kwa wananchi na kukihakikishia kizazi cha sasa na kijacho. Serikali
kwa kushirikiana na wadau itaendelea kuweka mikakati ya kuimarisha udhibiti
na utunzaji wa rasilimali za uvuvi kwa kuboresha Sera, Sheria, Kanuni na
miongozo mbalimbali kulingana na mahitaji ya wakati husika.
5.0 HALI YA UVUVI HARAMU NCHINI
5.1 Aina za Uvuvi Haramu
Usimamizi wa rasilimali za uvuvi hufanyika kwa kuzingatia Sera ya Taifa ya
Uvuvi ya mwaka 1997 na Sheria ya Uvuvi Na. 22 ya mwaka 2003 na Kanuni
zake za mwaka 2009. Hata hivyo, usimamizi wa rasilimali za uvuvi unakabiliwa
na tatizo sugu la uvuvi haramu ambao unaendeshwa na baadhi ya wavuvi wa
ndani na nje ya nchi pasipo kuzingatia Sheria na Kanuni zilizopo. Uvuvi haramu
unaofanyika kwenye maji baridi ni pamoja na uvuvi wa kutumia makokoro,
nyavu za macho madogo, nyavu za timba (monofilament), kimia (cast net),
katuli, mikuki na uvuvi wa sumu.
28

Uvuvi wa kutumia makokoro umekuwa na athari mbalimbali zikiwemo
kukamata samaki wachanga, kuharibu mazalio, malisho na makulio ya samaki.
Aidha, nyavu za macho madogo pia hukamata samaki wachanga, wakati nyavu
za makila aina ya timba huendelea kuua samaki wakati wote pale zinapopotea,
kwani nyavu hizo huwa haziozi. Uvuvi wa sumu huua samaki pamoja na
viumbe wengine, unaharibu mazingira na ni hatari kwa afya za binadamu na
viumbe wengine.
Uvuvi haramu unaofanyika katika Bahari ya Hindi ni pamoja na uvuvi wa
mabomu, nyavu za macho madogo, kokoro, mtando/juya la kojani/juya la
kusini, timba, mikuki, sumu, bunduki za kwenye maji/mitambo, mchokoo na
uzamiaji wa kutumia mitungi ya gesi. Aidha, uvunjaji wa matumbawe kwa ajili
ya kutengeneza chokaa na ukataji wa mikoko unaathiri kwa kiasi kikubwa
mazingira ya kwenye maji. Uvuvi wa mabomu una athari kubwa kwenye
matumbawe ambayo ni mazalio, malisho, maficho na makazi ya samaki na
viumbe wa aina mbalimbali na bionuai ya kwenye maji. Aidha, uvuvi wa
mabomu husababisha vifo na ulemavu kwa binadamu wanaojihusisha na uvuvi
huo. Matumbawe huchukua takriban miaka 70 hadi 100 kujijenga tena. Vilevile,
matumbawe na viumbe wanaoishi humo ni kivutio kikubwa cha watalii (Ecotourism).
Matumbawe ambayo hayajaharibiwa
Mlipuko wa bomu na matokeo yake Matumbawe yaliyoharibiwa na bomu
29

Katika harakati za kupambana na uvuvi haramu, doria zimeendelea kufanyika
katika maeneo mbalimbali ya uvuvi na kufanikiwa kukamata baadhi ya zana
haramu. Baadhi ya zana zilizokamatwa kutokana na doria zilizofanyika nchini
kuanzia Julai, 2005 hadi Septemba, 2009 ni kama inavyoonyeshwa katika
Jedwali Na. 3. Kielelezo Na. 4 hapa chini unaonyesha ongezeko la uvuvi
haramu kutokana na ongezeko la matumizi ya zana haramu.
Idadi ya zana
80000
70000
60000
50000
40000
30000
20000
10000
Mchoro Na. 4: Ongezeko la uvuvi haramu
Chanzo: Wizara ya Maendeleo ya Mifugo na Uvuvi
5.2 Sababu za kuwepo kwa Uvuvi Haramu Nchini
5.2.1 Usimamizi Hafifu katika Halmashauri
0
2005/06 2006/07 2007/08 2008/09 2009/10
Mabomu 5 33 25 42 4
Makokoro 2,213 2,329 1,511 8,099 4,568
Nyavu chini ya inchi 20,969 4,937 18,021 69,641 71,468
Nyavu za dagaa 278 1,579 169 236 11,011
Nyavu za timba 888 3,101 2,132 10,324 10,226
Kwa mujibu wa Sheria Na. 7 na Na. 8 ya mwaka 1982 iliyoanzisha Serikali za
Mitaa na Sheria ya Uvuvi ya Mwaka 2003 na Kanuni zake, Halmashauri za
Majiji/Miji/Wilaya kote nchini zimepewa mamlaka ya kusimamia masuala ya
kiutawala na maendeleo pamoja na shughuli za Uvuvi katika Halmashauri zao.
Majukumu ya Halmashauri za Miji/Manispaa/Jiji/Wilaya ni pamoja na:
30
Mwaka

(i) Kusimamamia Sheria na Kanuni za Uvuvi pamoja na kutunga Sheria
ndogo ndogo;
(ii) Kuandikisha mitumbwi /boti aina zote;
(iii) Kukata leseni za kuvua samaki na leseni za vyombo vya kuvulia samaki
visivyozidi urefu wa mita 11;
(iv) Kutoa vibali vya kusafirisha samaki kutoka wilaya moja kwenda
nyingine;
(v) Kukusanya takwimu za uvuvi;
(vi) Kutoa huduma za ugani;
(vii) Kuajiri na kuendeleza rasilimali watu;
(viii) Kuhamasisha jamii kuunda vikundi vya usimamizi wa rasilimali za uvuvi
“Beach Management Units - BMUs”; na
(ix) Kukusanya ushuru kutoka kwenye mialo ya kupokelea samaki na
masoko yanayouza samaki na mazao ya uvuvi.
Hata hivyo, utekelezaji wa majukumu hayo hapo juu umekuwa hafifu kwenye
baadhi ya Halmashauri hizo kwa kutozingatia majukumu yao yaliyoainishwa
hapo juu pamoja na kutotenga fedha za kutosha kwenye bajeti ya kila mwaka.
Baadhi ya maeneo sugu yanayohusika na uvuvi wa mabomu ni kama ifuatavyo:
(i) Mkoa wa Mtwara- Mikindani, Msanga Mkuu, Mtwara vijijini (Mnazi Bay);
(ii) Mkoa wa Lindi- Lindi, Sudi, Mchinga na Kisiwa cha Songosongo, (Lindi),
Somanga, Matapatapa, Ukuza/chole (Kilwa);
(iii) Mkoa wa Pwani- Changwahela, Mlingotini, Shungimbili (Bagamoyo),
Nyororo (Mafia), Pombwe na Kisiwa cha Bwejuu (Rufiji);
(iv) Mkoa wa Dar es Salaam – Kimbiji na Buyuni (Temeke), Kisiwa cha Sinda,
Kisiwa cha Bongoyo, Kisiwa cha Mbudya na Kunduchi (Kinondoni);
(v) Mkoa wa Tanga- Kichalikani na Buyuni (Tanga), Kigombe (Muheza) na
Sunu (Mkinga).
5.2.2 Matumizi ya Sheria ya Uvuvi
Pamoja na Sheria ya Uvuvi Na. 22 ya mwaka 2003 kuweka viwango vikubwa
vya adhabu dhidi ya makosa ya uvuvi haramu, mara nyingi Sheria hii haitumiki
na badala yake hutumika Sheria nyingine zinazotoa viwango vidogo vya
adhabu. Pengine hili linatokea kutokana na vyombo vya Sheria pamoja na
wadau wengine kutoelewa vyema madhara ya uvuvi haramu.
5.2.3 Uvuvi wa Milipuko na Sumu
Matumizi ya milipuko na sumu katika uvuvi, husababisha madhara makubwa
kwa binadamu, viumbe wa kwenye maji na mazingira yake. Matumizi ya silaha
hizi za maangamizi yameenea katika maeneo mengi ya mwambao wa Bahari ya
Hindi, Ziwa Victoria, Mto Kilombero, Mto Pangani na kwingineko. Mara nyingi
sheria zinazotumika kuadhibu wahalifu wa aina hii ni sheria za kawaida badala
ya Sheria ya Ugaidi (Anti-Terrorism Act) kama ilivyo katika nchi za jirani. Bila
31

shaka matumizi ya Sheria ya Ugaidi yangepunguza ama kumaliza kabisa
matumizi ya milipuko na sumu katika uvuvi.
5.2.4 Madhara yatokanayo na Uvuvi Haramu
Madhara yatokanayo na uvuvi haramu ni pamoja na:
(i) Kupungua kwa bionuai mfano, samaki aina ya sangara katika Ziwa
Victoria na upande wa bahari samaki aina ya pweza, kambamiti,
kambakochi na jongoo bahari. Pia, aina nne za makombe (Cypraecassis
rufa, Cassis cornuta, Tridacna spp);
(ii) Bahari kuwa jangwa kutokana na uharibifu wa matumbawe, majani
bahari, maeneo ya mikoko na sakafu ya bahari;
(iii) Kumomonyoka fukwe za bahari na uchafuzi wa maji na kuharibu
ikolojia ya kwenye maji; na
(iv) Kupungua kwa rasilimali za uvuvi kunaathiri shughuli za kijamii,
kiuchumi na kisiasa.
5.2.5 Udhibiti wa Rasilimali za Uvuvi
(i) Udhibiti katika maji ya kitaifa, maziwa na mito
Katika kukabiliana na tatizo la uharibifu wa rasilimali za uvuvi, Wizara
imeanzisha na kuimarisha vituo 18 vya doria kwenye maziwa makubwa,
mwambao wa Bahari ya Hindi na mipaka ya nchi. Vituo hivyo vipo katika
maeneo ya Tanga, Dar es Salaam, Kigoma, Musoma, Kagera, Mwanza Mtwara,
Mafia, Kilwa, Horohoro, Kipili, Kasanga, Sota, Sirari, Kasumulo, Tunduma,
Kabanga na Kanyigo. Hali hii imeongeza uwezo wa kukabiliana na uvuvi na
biashara haramu kupitia operesheni mbalimbali. Licha ya jitihada hizo za
Serikali, tatizo la uvuvi haramu na biashara ya magendo kwenye mialo, masoko
na mipaka ya nchi bado ni kubwa.
Katika kipindi cha mwaka 2005/2006 hadi 2008/2009, Wizara ilifanya jumla ya
siku-kazi za doria 37927 katika ukanda wa Ziwa Victoria, Tanganyika, Bwawa
la Nyumba ya Mungu na Baharini ambapo nyavu haramu 225,881, baruti
172, magari 62, mitumbwi 1445, baiskeli 169, Kamba za kokoro mita
752,230 vilikamatwa. Aidha, samaki kilo 4,162,340, dagaa kilo 282,158,
kasa hai 20, nyama ya kasa kilo 85 na majongoo bahari kilo 7,188.50
walikamatwa. Watuhumiwa 4,256 walikamatwa na kesi 836 zilifunguliwa
mahakamani.
32

Uvuvi wa kokoro huharibu mazalia na kuuwa samaki wachanga
Wavu aina ya kokoro ukiwa kwenye matumbawe wakati wa uvuvi
Matumbawe baada ya kuharibiwa kwa matumizi ya kokoro
33

Mabomu yaliyotengenezwa kienyeji kwa ajili ya uvuvi Mitungi ya gesi itumikayo kuzamia kwenye maji
Mvuvi aliyekatika mikono kutokana na mlipuko wa bomu
Baadhi ya Halmashauri nazo ziliendesha doria za aina hii ingawa kwa kiwango
kidogo. Hata hivyo, baadhi ya Halmashauri hazikuweza kutekeleza jukumu hili
kutokana na mgongano wa maslahi kwa vile zilitarajia kukusanya mapato yao
kutokana na ushuru wa mazao ya uvuvi. Katika kuzingatia usimamizi shirikishi
wa rasilimali za uvuvi, Wizara kwa kushirikiana na Halmashauri imewezesha
uanzishaji wa vikundi vya usimamizi shirikishi wa rasilimali za uvuvi (BMUs)
vipatavyo 433 katika Ukanda wa Ziwa Victoria, vikundi 81 vimeanzishwa
Ukanda wa Pwani, vikundi 29 vitaimarishwa bwawa la Mtera, Mto Ruhuhu 11,
na bwawa la Nyumba ya Mungu linategemea kuanzisha vikundi 20. Hata hivyo,
vikundi hivyo vinahitaji kuimarishwa kwa kupewa vitendea kazi na
kutembelewa mara kwa mara na kujengewa uwezo. Juhudi za uanzishwaji wa
vikundi hivyo zinaendelea kwenye maeneo mengine ya uvuvi kwa awamu.
34

(ii) Udhibiti katika Ukanda wa Uchumi wa Bahari (EEZ)
Katika kuendesha doria kwenye EEZ, Wizara inaendesha doria kwa kukodi
ndege za kiraia na meli. Doria za ndege zinasaidia kutambua meli za uvuvi
haramu kwa haraka lakini uwezekano wa kukamata meli haramu ni mdogo
kutokana na ukubwa wa eneo na pia ndege hizo za doria haziruhusiwi kubeba
silaha. Vilevile, meli za uvuvi haramu mara nyingi huficha alama za utambuzi
(vessel identification marks). Katika hali, udhibiti utafanikiwa kukiwepo na
uwezo wa kudhibiti kwa kutumia ndege na meli kubwa za doria.
M.V.MAFUNZO
M.V. Mafunzo ni meli pekee ya idara ya Uvuvi, Ina nguvu za farasi 380,
Mwendo kasi wa maili za majini 12. na urefu wa mita 17
MV. Doria Uvuvi I ina nguvu farasi 260 na mwendo kasi wa maili za
majini 30 na urefu wa mita 12
Jumla ya doria 10 za anga zimefanyika kwenye Ukanda wa Uchumi wa Bahari
kwa mwaka 2009. Pia, katika moja ya doria hizo, meli ya kigeni iliyokuwa na
tani 296.3 za aina mbalimbali za samaki ilikamatwa.
35

Meli iliyokamatwa Tawariq 1 ina nguvu farasi 3800 na mwendo kasi Maili
za majini 22-25 urefu wa mita 75
Katika juhudi za kukabiliana na tatizo la uvuvi haramu eneo la Bahari Kuu na
pia kufaidi uchumi wa eneo hilo, Serikali ya Jamhuri ya Muungano wa
Tanzania kwa kushirikiana na Serikali ya Mapinduzi Zanzibar, imeanzisha
Mamlaka ya Uvuvi kwenye Bahari Kuu chini ya Sheria inayojulikana kama “The
Deep Sea Fishing Authority Act (1998) ambayo imefanyiwa marekebisho
mwaka 2007; na Kanuni za Mamlaka ya Kusimamia Uvuvi Kwenye Bahari Kuu
ya mwaka 2009 (Deep Sea Fishing Authority Regulations, 2009).
36

Sara Bartman iliyoendesha doria ya pamoja na kuikamata tawariq1 ina
nguvu farasi 4000 (Hp) na mwendo kasi Maili za majini 25-30 na urefu wa
mita 80.
Kutokana na gharama za doria na mtandao wa wavuvi haramu ulivyo ni
vigumu udhibiti kufanywa na nchi moja hivyo, Serikali kwa kulitambua hilo,
imekuwa ikishirikiana na nchi nyingine za Ushirikiano wa Maendeleo Kusini
mwa Afrika (Southern Africa Development Cooperation- SADC) ambapo
huchangia gharama.
iii) Uvuvi katika Eneo la Uchumi la Bahari (EEZ)
Aina za samaki muhimu wanao patikana katika eneo hili ni pamoja na Jodari
aina mbali mbali takriban tani 18,000 ambao ni yellow fin, big eye na blue fin,
skipjack, albacore, mahimahi. Samaki wengine ni pamoja na Nduaro (Sword
fish), Blue marlins, Sail fish na Papa (Sharks), Fuatundu (red snapers), Nguru
(King fishes), Kambamiti wa maji ya kina kirefu (loungistine) na Kambakochi
wa kwenye miteremko ya mwamba wa bahari kuelekea kina kirefu (slope to
Deep sea rocklobsters).
Kutokana na mawimbi makubwa ya bahari eneo hili samaki hawa huweza
kuvuliwa tu kwa meli kubwa zenye injini ya nguvu za farasi (horse power)
kuanzia 1,000 na kuendelea. Aina ya Uvuvi unaofaa katika eneo hili ni uvuvi
wa kulambaza (long lining) au uvuvi wa wavu wa kuzungusha (purse seining).
Uvuvi wa kulambaza ni bora zaidi kwa sababu hauathiri mazingira na bionuai
37

kwani huchagua aina na ukubwa wa samaki wa kushika. Uvuvi wa nyavu ya
kuzungusha unashika samaki wengi kwa wakati mmoja na husababisha
kukamatwa samaki ambao si walengwa ( by catch). Aidha, uvuvi wa kukokora
(trawling) umezuiliwa kutokana na uharibifu wa mazingira. Aina nyingine ya
uvuvi usio haribu mazingira ni kuweka vifaa vinavyovuta samaki (fish
aggrigating devices). Meli kubwa zinazovua eneo hili ni ghali kwa Watanzania,
lakini bado Watanzania wanaweza kufaidika na rasilimali hizi kwa kuvua umbali
wa kati ya nautical miles 10 hadi 50 toka ufukweni kwa kutumia vyombo vya
ingini zenye nguvufarasi (horse power) 500 hadi 800.
Hata sasa, nchi yetu haijafaidika na rasilimali za ukanda huu kutokana na
uwezo mdogo wa kudhibiti, lakini kubwa zaidi ni kutokuwa na miundombinu ya
kuhudumia meli za eneo la Uchumi la Bahari yetu.
6.0 Upatikanaji na Usambazaji wa Zana za Uvuvi nchini
Kwa mujibu wa Sera ya Taifa ya Uvuvi (1997) na Sera nyingne za nchi,
zimebainisha kuwa suala la upatikanaji na usambazaji wa zana za uvuvi
hufanywa na Sekta binafsi. Zana muhimu ambazo zinahitajika katika sekta ya
uvuvi ni mitego ya aina mbalimbali, maboti na injini. Wasambazaji mashuhuri
wa nyavu na vifaa vyake ni pamoja na Sawan Tanzania, Sangara Fish nets,
Walji Traders, Nyota Ventures, China Equipment, Kariakoo Fish nets na
Texttrade.
Hapa nchini, uvuvi hufanywa na wavuvi wadogo wadogo ambao hutumia boti
za uwezo mdogo hivyo haziwezi kwenda kufanya uvuvi baharini zaidi ya
kilomita za majini 12. Uundaji wa boti za uvuvi hufanywa na watu binafsi
pamoja na viwanda vitatu vilivyo chini ya Wizara ya Maendeleo ya Mifugo na
Uvuvi kama inavyoonyeshwa hapa chini:
Viwanda vya kutengeneza maboti chini ya Sekta binafsi
(i) Pasiansi Boatyard – kiwanda hiki humilikiwa na mtu binafsi na
hutengeneza boti za mbao na chuma na hivi karibuni wameonyesha
kutaka kujenga boti aina ya “Fibre glass”;
(ii) Yatch Club (Dar es Salaam) - Kiwanda hiki hutengeneza boti za aina ya
“Fibre glass;
(iii) Sam and Anzai Co. Ltd (Dar es Salaam - Kunduchi);
(iv) Seahorse Co. Ltd (Dar es Salaam-Kimbiji) – hutengeneza boti aina ya
“fibre glass”.
Viwanda vya maboti vya Mwanza, Kigoma na Mikindani ambavyo vinamilikiwa
na Wizara vinatarajiwa kufufuliwa baada ya kusimama kwa muda mrefu chini
ya usimamizi wa vyuo vya uvuvi ambapo pia vitatoa mafunzo kwa wavuvi
wadogo.
Takwimu za Uvuvi za mwaka 2008 zinaonyesha kuwa katika maji baridi kuna
jumla ya vyombo vya uvuvi vilivyoandikishwa 44,832 ambapo bahari ni
38

7,342. Kuhusu upatikanaji na usambazaji wa nyavu, vipo viwanda viwili binafsi
vya nyavu hapa nchini ambavyo ni kiwanda cha FANAKA kilichopo Jijini Mwanza
na IMARA kilichopo jijini Dar es Salaam. Viwanda hivi hutengeneza nyavu za
kuvulia samaki aina ya nyavu za dagaa, makila na jarife zenye ukubwa wa
macho mbalimbali kulingana na samaki wanaolengwa kuvuliwa. Aidha, kuna
maduka kadhaa yenye leseni za kuuza pembejeo za uvuvi. Kwa ujumla,
pembejeo za uvuvi zinapatikana bila matatizo.
Kulingana na East African Publication (2007) on Common External Tariff,
malighafi za uvuvi kutoka nje hupewa punguzo la kodi la asilimia tano (5) kwa
injini za uvuvi wakati malighafi za kutengeneza zana mbalimbali za uvuvi na
viambata vyake hutiwa kodi kabisa au hupewa asilimia zero ya kodi.
Katika kipindi cha mwaka 2008, takwimu zinaonyesha kuwa kulikuwepo na
nyavu za aina mbalimbali zilizotumika katika uvuvi kama ifuatavyo:
(i) Maji baridi: Nyavu za makila (1,254,651), nyavu za dagaa (5,572),
Kilimila (lift nets) 2,034, Scoop net (1,076), Mishipi (63,811) na
ndoano za kulambaza (long lining) 4,294,521, Purse seine (1,120) na
mitego (traps) 1,399. Aidha, kulikuwepo na injini za boti za kupachika
zipatazo 7,448; na
(ii) Maji chumvi: Nyavu za makila (31,210), Kimia (lift nets) 150, Scoop
net (306), Mishipi (13,990) na ndoano za kulambaza (long lining)
2,269, Purse seine (363) na mitego (4,185). Aidha, kulikuwepo na
injini za kupachika zipatazo 672 na injini za ndani (in board engines)
71.
7.0 Hali ya Bajeti ya Sekta ya Uvuvi
7.1 Mapato kutokana na ukusanyaji wa maduhuli
Sekta ya Uvuvi chini ya Wizara inao mfumo wa Retention Scheme ambao
ulianzishwa kwa ajili ya kuimarisha ukusanyaji wa mapato ya Serikali. Kutokana
na mfumo huo, katika kipindi cha mwaka 2005/2006 hadi 2008/2009, Sekta ya
Uvuvi iliingizia Serikali jumla ya mapato ya shilingi bilioni 38 pamoja na
kutokana na ushuru wa kuuza mazao ya uvuvi nje ya nchi na ada za leseni
mbalimbali za uvuvi.
7.2 Bajeti ya Sekta ki-wizara
Katika kipindi cha 2005/2006 hadi 2008/2009 Sekta ya Uvuvi ilitengewa jumla
ya shilingi bilioni 19.5 kwa ajili ya matumizi ya kawaida na shilingi bilioni 7
kwa ajili ya maendeleo. Hata hivyo, fedha zinazotengwa na Serikali kwenye
bajeti ya kila mwaka hazitoshelezi mahitaji halisi ya Sekta. Kwa mfano, mwaka
2009/2010 mahitaji ya Sekta yalikuwa jumla ya shilingi bilioni 82
39

(Kiambatisho Na. 6) lakini kiasi kilichoidhinishwa na Serikali ni shilingi bilioni
19.1 sawa na asilimia 23 ya mahitaji halisi.
Kutokana na bajeti ndogo inayoidhinishwa, Wizara imeshindwa kutekeleza
majukumu yake ipasavyo. Ili Sekta ya Uvuvi iweze kuchangia kikamilifu katika
uchumi wa taifa, kuna umuhimu wa kuwekeza takriban shilingi bilioni 82
(Kiambatisho Na. 6) ambazo zitatumika katika maeneo yafuatayo:
(i) Kuimarisha miundombinu ya kupokelea, kuhifadhi na kusafirisha samaki
na mazao ya uvuvi;
(ii) Kudhibiti uvuvi na biashara haramu na kuhifadhi mazingira;
(iii) Kuimarisha shughuli za utoaji huduma za ufugaji samaki na ukuzaji
viumbe kwenye maji; na
(iv) Kuimarisha usimamizi wa Sekta ya Uvuvi na ukusanyaji wa takwimu.
Licha ya ufinyu wa bajeti, Serikali kwa kushirikiana na wafadhili imeendelea
kuboresha maisha ya jamii ya wavuvi, rasilimali za uvuvi na mazingira kupitia
miradi ifuatavyo:
7.3 Mradi wa Usimamizi wa Mazingira ya Bahari na Pwani (Marine
and Coastal Environment Management Project - MACEMP)
Mradi ulianza kutekelezwa kwenye mwambao wa Bahari ya Hindi kuanzia
mwezi Desemba 2005 hadi sasa na unasaidia juhudi za Serikali za kuhifadhi
rasilimali za uvuvi pamoja na kugharimia miradi ya wananchi ya kupunguza
umasikini na lishe hafifu katika Halmashauri 16. Mradi umewezesha
Halmashauri kutekeleza majukumu yanayohusiana na uhifadhi na uendelezaji
wa rasilimali za uvuvi kwa kutoa jumla ya shilingi 2,664,353,925, ununuzi wa
magari matatu yenye thamani ya shilingi 177,806,700 na vifaa vya ofisi
vyenye thamani ya shilingi 196,077,914. Pia, jumla ya shilingi
5,419,570,759 ziligharimia miradi 385 ya jamii ambapo jumla ya wananchi
6,580 (wanaume 4,084 na wanawake 2,496) wamenufaika (Kiambatisho
Na. 7a-c). Aidha, mradi umetenga jumla ya shilingi 634,623,375 kwa ajili ya
kugharimia miradi 46 ya wananchi katika Halmashauri husika.
7.4 Utekelezaji wa Mpango wa Kusimamia Uvuvi katika Ziwa Victoria
(Implementation of Fisheries Management Plan - IFMP)
unaosimamiwa na Lake Victoria Fisheries Organisation - LVFO)
Mradi huu unaosimamiwa na Lake Victoria Fisheries Organisation –LVFO) yenye
makao makuu Jinja, Uganda na kutekelezwa katika nchi za Kenya, Tanzania na
Uganda ulianza kutekelezwa mwaka 2005 na utamalizika mwaka 2010. Mradi
huu unatekelezwa katika Halmashauri 15 kwenye mikoa ya Mwanza, Mara na
Kagera. Mradi umegharimia kazi za doria kwa kutoa jumla ya shilingi
397,963,984.40, ujenzi wa mialo sita (Bwai, Kigangama, Sota, Kahunda,
Kikumbaitare na Marehe) kwa shilingi 1,814,262.91, kuimarisha BMUs 433
kwa shilingi 1,228,292,098.29 na vitendea kazi (magari, boti injini na vifaa
vya ofisi) kwa shilingi 846,783,333.
40

8.0 KUIMARISHA UTAFITI, MAFUNZO NA UGANI
Baadhi ya changamoto zinazoikabili Sekta ya Uvuvi ni kuhakikisha kwamba
kunakuwepo nguvu kazi sahihi na ya kutosha yenye utaalamu muafaka katika
nyanja zote za Sekta. Pia, kuanzisha, kuwezesha na kuratibu mipango ya kitaifa
ya utafiti inayolenga katika kutatua matatizo ya wadau. Vilevile, kutoa elimu
na ushauri kwa wavuvi na wakuzaji wa viumbe kwenye maji kuhusu matumizi
bora ya rasilimali za uvuvi, ukuzaji bora wenye tija, utunzaji wa mazingira,
athari za uvuvi haramu na mbinu shirikishi za usimamizi wa rasilimali.
8.1 Utafiti wa Uvuvi
Taasisi ya Utafiti wa Uvuvi Tanzania (TAFIRI) ilianzishwa kwa sheria ya Bunge
Na.6 ya mwaka 1980, kwa madhumuni ya utafiti wa rasilimali zilizoko kwenye
maji na kutoa ushauri kwa lengo la kuleta maendeleo ya uvuvi nchini. Taasisi
hii ina vituo vinne vya Dar es Salaam, Kigoma, Kyela na Mwanza na makao
makuu yake yapo Kunduchi - Dar es Salaam. Kwa sasa Taasisi ina jumla ya
wafanyakazi 229, kati ya hao 61 ni watafiti, 5 ni Mafundi Mchundo na
wafanyakazi wengine 164.
Baadhi ya Mafanikio ya Utafiti
(i) Utafiti katika Ziwa Nyasa
Taasisi imefanya utafiti katika Ziwa Nyasa na kubaini kuwa samaki wa Ziwa
Nyasa wanaoishi maji ya kina kirefu wana tabia ya kuja juu kula dagaa wakati
wa asubuhi. Watafiti wameshauri kutega ndoana za kulambaza asubuhi kabla
jua kuchomoza kwa kutumia chambo hai hasa dagaa. Ushauri huu
umezingatiwa na baadhi ya wavuvi wetu na mapato yao ni mazuri.
Taasisi vilevile kwa ushirikiano na watafiti wengine kutoka nchi za Malawi,
Msumbiji, Uingereza, Canada, Ufaransa na Afrika Kusini wamefanya utafiti
mbalimbali kwenye Ziwa Nyasa hasa chini ya SADC.
(ii) Utafiti katika Ziwa Tanganyika
Katika ziwa Tanganyika utafiti umebaini wingi wa samaki na kiasi kinachoweza
kuvuliwa kwa mwaka, uhusiano kati ya mabadiliko ya hali ya hewa katika Ziwa
Tanganyika na uzalishaji wa samaki (fish production) na ukaushaji bora wa
dagaa (Stolothrissa tanganicae) kwa kutumia chanja.
(iii) Utafiti katika Ziwa Victoria
Katika Ziwa hili, utafiti umebaini wingi wa samaki na vyanzo vya uharibifu wa
mazingira na magugu maji (water hyacinth) uliowezesha kutayarisha mradi wa
kuhifadhi Ziwa Victoria pamoja na uvuvi endelevu katika ziwa hilo, maeneo ya
mazalia ya samaki kwa upande wa Tanzania kushauri wavuvi wasiruhusiwe
41

kuyatumia kwa shughuli za uvuvi na kiwango cha sangara kinachoweza
kuvuliwa (Maximum Sustainable Yield – MSY) ambacho ni kati ya tani 200,000
hadi tani 290,000 kwa mwaka.
Tathmini ya wingi wa Sangara, Dagaa, furu na wengine kwenye Ziwa Victoria
kwa kutumia chombo chenye mwangwi (hydro-acoustic surveys) kwa miaka 3
(2005, 2006, 2007) ni kama ilivyoonyeshwa kwenye Jedwali Na. 4 hapa
chini:-
Jedwali Na. 4: Wingi wa samaki Ziwa Victoria
Aina ya Samaki Agosti Agosti Agosti
2005
2006
42
2007
Agosti
2008
Agosti
2009
Sangara 544,000 600,000 314,000 227,365 307,539
Dagaa 495,000 890,000 860,000 742289 786,653
Furu na wengine 439,000 431,000 460,000 518,359 489,220
Jumla 1,478,000 1,921,000 1,634,000 1,488,013 1,583,412
Chanzo: Wizara ya Maendeleo ya Mifugo na Uvuvi
(iv) Utafiti Katika Ziwa Rukwa
Katika Ziwa Rukwa utafiti ulibaini kuna uharibifu mkubwa wa mazingira ikiwa ni
pamoja na kujaa kwa udongo ambao umesababisha kupungua kwa kina cha
maji na hivyo kuathiri samaki asilia aina ya Oreochromis rukwaensis.
(v) Utafiti katika Ziwa Jipe
Katika Ziwa hili utafiti ulibaini kupungua kwa maji na kuongezeka kwa magugu
kumesababisha upungufu wa samaki aina ya perege.
(vi) Utafiti katika bwawa la Nyumba ya Mungu
Utafiti uliofanyika katika maeneo ya mazalio ya samaki ulibaini kuwa baadhi ya
samaki wakiwemo jamii ya sato (Oreochromis esculenta) umri wa kupevuka na
uzito hutegemeana na mabadiliko ya hali ya hewa na lishe. Kukomaa mapema
kwa samaki hao ni ishara ya kuwepo kwa mazingira magumu ndani ya maji.
(vii) Utafiti katika Bahari ya Hindi
Utafiti katika Bahari ya Hindi ulibaini kupungua kwa kambamiti katika
mwambao na kutoa mapendekezo ya kusimamisha uvuvi wa kambamiti.
Serikali imetekeleza pendekezo hilo kuanzia mwezi Machi, 2008 na utafiti
uliofanyika mwaka 2009 umeonyesha kwamba kambamiti hawajaongezeka
kiasi cha kutosha kuruhusu uvuvi mkubwa.
Kupitia shughuli za utafiti, samaki aina ya “Silikanti” ambaye alisadikiwa
kutoweka duniani miaka 65 milioni iliyopita aligunduliwa katika maeneo

mbalimbali katika pwani ya Tanzania. Hata hivyo, kutokana na samaki hao
kuonekana kwa wingi katika eneo la Kigombe, Muheza, Serikali imelitangaza
eneo hili kuwa hifadhi ya bahari (marine park).
Samaki aina ya silikanti
8.2 Mafunzo ya Uvuvi na Elimu kwa Wavuvi
8.2.1 Vyuo vya Mafunzo ya Uvuvi
Wizara ina jukumu la kuendeleza Sekta ya Uvuvi kwa kutoa na kusimamia
mafunzo katika vyuo vya Mbegani (Mkoa wa Pwani) na Nyegezi (Mkoa wa
Mwanza). Mafunzo yanayotolewa ni ngazi ya Astashahada ni uhifadhi, masoko
na udhibiti wa ubora wa samaki, ufundi stadi, ufundi mchundo, ufugaji wa
viumbe kwenye maji, uchakataji mazao ya uvuvi na sayansi na teknolojia ya
uvuvi. Mafunzo ngazi ya Stashahada ni pamoja na uvuvi na ubaharia, ufundi na
mitambo ya baharini, uhifadhi, masoko na udhibiti wa ubora wa samaki. Kwa
sasa vyuo hivyo vina jumla ya wanafunzi 294 (Mbegani 210 na Nyegezi 84)
na wakufunzi 54.
8.3 Elimu na Ugani kwa Wavuvi
Wizara, imeendelea kutoa elimu mbalimbali kwa wadau ikiwemo athari za uvuvi
haramu, matumizi bora ya rasilimali za uvuvi, utunzaji wa mazingira na mbinu
shirikishi za usimamizi wa rasilimali za uvuvi. Katika mwaka 2008/2009 jumla
ya vipindi 50 vya radio na 20 vya televisheni vimeandaliwa na kurushwa
hewani. Aidha, nakala 1,000 za mabango, vijarida 6,000 na vipeperushi
3,000 kuhusu mbinu bora za hifadhi ya mazao ya uvuvi zimechapishwa na
kusambazwa kwa wadau wa uvuvi. Pia, elimu dhidi ya uvuvi haramu na athari
zake ilitolewa kwa wavuvi 444 kutoka Halmashauri za Wilaya za Mafia, Rufiji,
Mkinga na Muheza na Jiji la Tanga.
Katika kuendeleza rasilimali za uvuvi, jumla ya Vikundi vya Usimamizi wa
Rasilimali za Uvuvi (BMUs) 175 viko katika hatua za mwisho za uundwaji.
Aidha, mafunzo ya usimamizi shirikishi wa rasilimali za uvuvi yametolewa kwa
watalaam wa ugani 68 kutoka Halmashauri za Wilaya za Mkinga, Muheza,
Pangani, Bagamoyo, Mafia, Mkuranga, Rufiji, Kilwa, Lindi Vijijini, Mtwara Vijijini
43

na Mji wa Lindi, Manispaa ya Mtwara/ Mikindani na Jiji la Tanga. Pia, viongozi
2,655 wa Halmashauri za Vijiji na Jamii ya wavuvi kwenye Halmashauri za
wilaya hizo walihamasishwa kusimamia uanzishwaji wa BMUs kwenye maeneo
yao. Vilevile, mafunzo kuhusu uvuvi wa ndoano za kulambaza kwenye maji ya
kina kirefu ya Ziwa Nyasa yalitolewa kwa vikundi vya wavuvi 32 kutoka vijiji 5
katika wilaya za Mbinga na Ludewa.
Wananchi wa kijiji cha Msanga Mkuu, Mtwara wakipatiwa mafunzo ya kuanzisha BMU.
Vilevile, Wizara imeendelea kusimamia na kuelimisha wananchi kuhusu uhifadhi
wa rasilimali katika maeneo tengefu. Katika mwaka 2008/2009, wavuvi 80,
walimu 70 na wanafunzi 120 wa shule za msingi zinazozunguka maeneo
tengefu mapya ya visiwa vya Kendwa, Sinda, Makatube, Nyororo, Shungimbili
na Mbarakuni walipewa mafunzo hayo. Aidha, Wizara imeendelea kutoa
mafunzo kwa wavuvi, wamiliki na wafanyakazi wa viwanda vya kuchakata
mazao ya uvuvi 124 katika ukanda wa Ziwa Victoria na wavuvi na
wafanyabiashara 430 katika wilaya za Rufiji, Kilwa na Mafia juu ya usafirishaji,
uchakataji na uhifadhi bora wa mazao ya uvuvi. Katika mwaka 2009/2010,
Wizara itaandaa na kurusha vipindi 6 vya uvuvi katika runinga na kufanya
maonyesho ya ufugaji bora wa samaki.
Hata hivyo, Serikali za Mitaa zinakabiliwa na upungufu wa wataalam wa ugani
katika fani za uvuvi. Kwa sasa wapo jumla ya wataalam 161 (Kiambatisho
Na. 8) ikilinganishwa na mahitaji halisi ya wataalam 16,000 na hivyo kufanya
upungufu wa wataalam kuwa 15,839.
44

9.0 CHANGAMOTO
Pamoja na Mafanikio ya Sekta ya Uvuvi yaliyoorodheshwa katika Mada hii bado
sekta inakabiliwa na Changamoto zifuatazo:
(i) Kuongeza kasi ya utekelezaji wa Sheria ya Uvuvi na Kanuni zake,
hususan katika Halmashauri na wadau wengine wanaonufaika na
rasilimali za uvuvi;
(ii) Kuandaa na kuwasilisha takwimu sahihi na kwa wakati kwa watumiaji
mbalimbali kutoka Halmashauri;
(iii) Kuwa na bandari za uvuvi yenye miundombinu kwa ajili ya kutega
uchumi wa Bahari Kuu;
(iv) Vyombo vya sheria kutumia sheria zinazoainisha adhabu kali za kuhusu
makosa yanayotokana na uvuvi haramu na uharibifu wa mazingira;
(v) Kudhibiti uharibifu wa mazingira ya maeneo ya uvuvi, hususan
kupambana na uvuvi haramu;
(vi) Kuongeza uwekezaji katika sekta ya uvuvi ili kuwezesha kukua kwa
sekta na kuongeza mchango katika pato la Taifa;
(vii) Kuwa na taasisi za mikopo zenye masharti nafuu kwa jamii ya wavuvi
na wakuzaji wa viumbe kwenye maji;
(viii) Kuimarisha ulinzi wa rasilimali za uvuvi katika Bahari Kuu (EEZ) na
mipakani na kwenye mialo kwa kutumia BMUs;
(ix) Kuongeza idadi ya maafisa uvuvi kwenye Halmashauri; na
(x) Kuwa na uvuvi endelevu wa kambamiti.
10.0 HITIMISHO
Sekta ya Uvuvi inakabiliwa na changamoto mbalimbali za kibaolojia,
kimazingira, kiuchumi na za kijamii ambazo kama hazitatatuliwa mapema
zitasababisha kupungua kwa ajira, akiba ya taifa ya chakula, uchumi wa jamii
na taifa kwa ujumla. Serikali pamoja na wadau wote kwa ujumla wanatakiwa
kuchukua hatua thabiti na za haraka ili kulinda ajira za wananchi, kuimarisha
akiba ya taifa ya chakula, uchumi wa jamii na taifa kwa ujumla.
Ili kufikia azma ya Serikali ya KILIMO KWANZA na kuhakikisha sekta hii
inachangia kikamilifu katika pato la Taifa na kumpunguzia mwananchi
umasikini, ipo haja kwa kila mdau kusimamia rasilimali za uvuvi katika eneo
lake ili sekta hii iweze kutoa mchango unaotakiwa.
45

VIAMBATISHO:
Maeneo ya Uvuvi katika maziwa madogo, mabwawa na mito
Na Mkoa Ziwa Bwawa Mto
1 Arusha Eyasi
Momela
Natroni
Tlawi
Duluti
2 Dodoma Bahi
Hombolo
Kisaki
Nondwa
3 Kagera Burigi
Ikimba
Katwe
Kalenge
Mitoma
Ngoma
Rwakajunju
4 Kigoma Nguluka Malagalasi
Luche
5 Iringa Kihanga Ruaha
Ngwazi
Nzivi
6 Lindi Lukuledi
Matandu
Mbwemkuru
7 Mara Kubigena Kiarano Lubanda
Kirumi Manchira Mara
8 Manyara Babati Ruvu
Burunge
Manyara
Bassotu
9 Mbeya Kyungululu Kiwira
Mbaka
Songwe
10 Morogoro Kidatu Kilombero
Mindu Mgeta
Mkata
11 Mwanza Malimbe Malya Mirongo
Simiyu
12 Pwani Mteke Ilu Rufiji
Nyatupa Luwe Ruvu
46
Kiambatisho Na. 1

Uba Lugongwe Wami
Lungola
Mtanza
Umwe
Weme
Zumbi
13 Ruvuma Ruvuma
Ruhuhu
14 Singida Kitangiri Chibumagwa
Singidani Miami
Kindai Mgori
Kibwi
15 Shinyanga Igundu
Mhumbu
Mwadui
Ning’wa
Sola
Songwa
16 Tabora Igombe
Maboha
Mwamapuli
Shela
Ugala
17 Tanga Buhuli Pangani
Zigi Umba
18. Kilimanjaro Jipe
Chala
NB:
Ziwa Rukwa linamilikiwa na mikoa ya Mbeya na Rukwa.
Bwawa la Mtera linamilikiwa na mikoa ya Dodoma na Iringa.
Bwawa la Nyumba ya Mungu linamilikiwa na mikoa ya Kilimanjaro na Manyara.
Kiambatisho Na. 2: Idadi ya wavuvi na mitumbwi
Mwaka Maji baridi Maji chumvi
Wavuvi Vyombo Wavuvi Vyombo
1995 61,789 19,208 13,822 3,768
1996 61,799 19,208 13,822 3,768
1997 61,799 19,208 13,822 3,768
1998 58,047 17,141 20,625 5,157
1999 58,047 17,141 20,625 5,157
2000 81,704 25,014 20,625 5,157
2001 101,195 25,014 19,071 4,927
2002 105,499 31,225 19,071 4,927
2003 105,499 31,225 19,071 4,927
2004 103,443 32,248 19,071 4,927
2005 103,443 32,248 29,754 7,190
2006 126,790 44,362 29,754 7,190
2007 126,790 44,362 36,247 7,342
2008 133,791 44,832 36,247 7,342
Chanzo: Wizara ya Maendeleo ya Mifugo na Uvuvi
47

Kiambatisho Na. 3: Uzalishaji wa Samaki kuanzia 2000 – 2008
Mwaka Maji baridi na Maji chumvi
Uzito (tani) Thamani (Sh ‘000)
2000 320,900.0 77,680,000.00
2001 336,289.0 81,222,385.00
2002 323,531.5 88,143,436.00
2003 351,125.0 175,562,500.00
2004 362,510.0 188,119,000.00
2005 338,905,7 338,905,700.00
2006 341,108.12 285,718,539.84
2007 327,845.4 291,764,549.20
2008 325,466.5 371,395,387.00
Chanzo: Wizara ya Maendeleo ya Mifugo na Uvuvi
Kiambatisho Na. 4: Makusanyo ya Maduhuli Mwaka 2000/01 Hadi 2008/09
Mwaka Kiasi cha fedha (Shs)
2000/2001 5,5456,531,401.00
2001/2002 6,328,889,308.85
2002/2003 6,994,511,808.55
2003/2004 9,698,408,792.80
2004/2005 9,405,087,180.63
2005/2006 9,671,221,347.66
2006/2007 9,8889,421,713.25
2007/2008 8,304,145,544.00
2008/2009 6,584,491,640.90
Chanzo: Wizara ya Maendeleo ya Mifugo na Uvuvi
Kiambatisho Na. 5: Uzalishaji katika Sekta ya Uvuvi
Mwaka Maji baridi Maji chumvi
Uzito (Tani) Thamani (TSh ‘000) Uzito (tani) Thamani (TSh
‘000)
1993 280,584.6 30,647,137.14 34,226.6 9,398,054.27
1994 228,003.6 30,949,458.20 39,072.8 14,001,152.17
1995 207,139.0 45,805,145.00 48,761.7 24,662,430.96
1996 262,572.1 81,209,665.27 59,508.1 38,052,517.45
1997 306,750.0 42,265,000.00 50,2100.0 25,350,000.00
1998 300,000.0 47,486,100.00 48,000.0 29,273,500.00
1999 260,000.0 44.018,000.00 50,000.0 33,500.000.00
2000 271,000.0 45,500,000.00 49,900.0 32,180,000.00
2001 283,354.0 47,108,668.00 52,935.9 34,113,717.60
2002 273,856.0 54,771,300.00 49,675.5 33,372,136.00
2003 301,855.0 141,073,500.00 49,270.0 34,489,000.00
2004 312,040.0 147,743,000.00 50,470.0 40,376,000.00
2005 320,566.0 256,452,800.00 54,968.6 82,452,900.00
2006 292,518.7 263,266,839.00 48,590.05 37,077,636.79
2007 284,346.9 252,525,196.95 43,498.5 39,239,352.20
2008 281,690.9 319,639,171.00 43,120.2 51,756,216.00
Chanzo: Wizara ya Maendeleo ya Mifugo na Uvuvi
48

Kiambatisho Na. 6: Mahitaji ya Fedha katika Sekta ya Uvuvi (TShs ‘000)
Na. Eneo Maelezo Matumizi Matumizi ya Jumla Mhusika
Mengine (OC) Maendeleo
1. Kuimarisha Kujenga na 1,000,000 5,000,000 6,000,000 Serikali,
miundombinu ya kukarabati mialo
Sekta
kupokelea, 800 ya kupokelea
Binafsi
kuhifadhi na samaki katika
kusafirisha maziwa ya
samaki na mazao Victorias,
ya uvuvi.
Tanganyika na
Nyasa na Ukanda
wa Pwani
Kujenga bandari 500,000 40,000,000 40,500,000 Serikali,
moja ya uvuvi ya
Sekta
Dar es Salaam
Binafsi
Kukarabati 0 5,000,000 5,000,000 Serikali,
majengo oneo la
Sekta
Ras Mkwavi
(TAFICO),
kununua mitambo
ya barafu na
kujenga ghati
ndogo za TAFICO
na Mbegani
Binafsi
Kujenga mitambo 1,000,000 4,000,000 5,000,000 Sekta
ya kuzalisha
barafu na maghala
mananeya
kuhifadhi barafu
(ice silos)
Binafsi
2. Kudhibiti uvuvi na Kuimarisha 1,000,000 2,000,000 3,000,000 Serikali
biashara haramu udhibiti wa
na kuhifadhi rasilimali za uvuvi
msazingira. na biashara ya
mazao ya uvuvi
kwenye bahari,
maziwa na
mabwawa, ununzi
wa vifaa/vitendea
kazi,mitambo na
boti
Kujenga na
kukarabati vituo
17 vya doria
500,000 2,000,000 2,500,000 Serikali
3. Kuimarisha Kuzalisha na 1,000,000 2,000,000 3,000,000 Serikali,
shughuli za utoaji kusambaza
Sekta
huduma za vifaranga vya
Binafsi
ufugaji samaki na samaki
ukuzaji wa Kuimarisha vituo 0 2,000,000 2,000,000 Serikali
viumbe wengine vya kanda vya
kwenye maji uzalishaji wa
mbegu na chakula
bora
4. Kuimarisha Kufanya kaguzi za 200,000 800,000 1,000,000 Serikali
usimamizi wa uhakiki usalama
Sekta ya Uvuvi na ubora wa
na Ukusanyaji wa mazao ya uvuvi
49

takwimu Kuimarisha
Maabara ya Taifa
ya Uvuvi Nyegezi
Kuimarisha Taasisi
ya Utafiti wa Uvuvi
(TAFIRI)- kujenga
maabara, ofisi na
kununua vitendea
kazi
Kuimarisha
Kitengo cha
Hifadhi za Bahari
na Maeneo
Tengefu (MPRU)
kweye maji baridi
Kuimarisha vyuo
vya mafunzo vya
uvuvi vya Mbegani
na Nyegezi na
kutoa mafunzo
kwa wataalamu
500 wa ugani
Kufanya Sensa ya
Uvuvi na
kuimarisha Taarifa
za uvuvi
Kuimarisha utoaji
wa huduma za
ugani na kununua
vitendea kazi
500,000 500,000 1,000,000 Serikali
1,000,000 3,000,000 4,000,000 Serikali
500,000 1,500,000 2,000,000 Serikali
1,000,000 3,000,000 4,000,000 Serikali
1,000,000 1,000,000 2,00,000 Serikali
500,000 500,000 1,000,000 Serikali
Jumla 9,700,000 72,300,000 82,300,000
Chanzo: Wizara ya Maendeleo ya Mifugo na Uvuvi
Kiambatisho Na 7(a): Miradi ya Wananchi iliyopata Fedha za MACEMP kuanzia
Desemba 2005 hadi Oktoba 30, 2009
Na Jina la
Halmashauri
Idadi ya
Miradi
Thamani Shs Walionufaika Jumla
Me Ke
1 Jiji la Tanga 30 463,474,275 280 244 524
2 Muheza 10 123,828,100 112 56 168
3 Mkinga 28 427,073,960 251 257 508
4 Pangani 24 343,098,751 256 143 399
5 Mkuranga 16 258,101,580 131 106 237
6 Mafia 56 567,300,560 439 218 657
7 Kilwa 63 859,061,510 581 389 970
8 Rufiji 62 757,932,395 759 416 1175
9 Lindi Mjini 7 110,153,108 171 16 187
10 Lindi 19 319,070,125 286 139 425
11 Mtwara Mikindani 16 230,492,400 169 162 331
12 Mtwara 15 201,386,375 203 148 351
13 Bagamoyo 39 758,597,620 446 202 648
Jumla 385 5,419,570,759 4,084 2,496 6,580
Chanzo: Wizara ya Maendeleo ya Mifugo na Uvuvi
50

Kiambatisho 7(b): Fedha zilizotolewa kutekeleza kazi za MACEMP kwenye
Halmashauri kuanzia Desemba, 2005 hadi 30 Oktoba, 2009
Na Jina la Halmashauri ya
Wilaya
Jumla
1 Jiji la Tanga 79,898,812.50
2 Muheza 91,349,937.50
3 Mkinga 157,333,287.50
4 Pangani 100,489,687.50
5 Mkuranga 76,938,125.50
6 Mafia 398,870,425.50
7 Kilwa 292,494,037.50
8 Rufiji 366,022,950.00
9 Lindi Mjini 69,242,387.50
10 Lindi 122,241,612.50
11 Mtwara Mikindani 99,584,650.00
12 Mtwara 129,430,612.50
13 Bagamoyo 177,670,350.00
14 Kinondoni 168,969,487.50
15 Ilala 150,636,250.00
16 Temeke 183,181,312.50
Jumla 2,664,353,925.00
Chanzo: Wizara ya Maendeleo ya Mifugo na Uvuvi
Kiambatisho 7(C): Vifaa vya Ofisi vilivyotolewa na MACEMP kwenye Halmashauri
kuanzia Desemba, 2005 hadi 30 Oktoba, 2009
Na Jina la Halmashauri Thamani ya Vifaa (Tshs)
1 Jiji la Tanga 5,349,578
2 Muheza 5,723,745
3 Mkinga 5,198,746
4 Pangani 5,461,282
5 Mkuranga 6,603,329
6 Mafia 15,907,400
7 Kilwa 15,907,400
8 Rufiji 15,907,400
9 Lindi Mjini 2,141,662
10 Lindi 5,178,745
11 Mtwara Mikindani 5,270,412
12 Mtwara 6,149,966
13 Bagamoyo 5,944,614
14 Kinondoni 7,023,742
15 Ilala 7,157,494
16 Temeke 6,361,244
Chanzo: Wizara ya Maendeleo ya Mifugo na Uvuvi
51

Kiambatisho Na. 8: Takwimu za wataalam wa uvuvi waliopo
NA MKOA WILAYA
Municipal
Arusha
AFISA UVUVI
AFISA UVUVI
MSAIDIZI
Meru 1
1 ARUSHA Monduli
Ngorngoro
Karatu
Longido
JUMLA NDOGO 1
2 PWANI
Kibaha TC
Kibaha
Kisarawe
Mkuranga 1
Rufiji 1
Mafia 1
Bagamoyo 1
JUMLA NDOGO 4
Kilindi
Tanga 1
Pangani 1
Handeni 1
3 TANGA Korogwe 0
Lushoto 0
Muheza 1
Mkinga 1
Korogwe TC 0
JUMLA NDOGO 5
4 TABORA
Municipality
Uyui
Sikonge
Urambo 1
1
Nzega
Igunga
1
JUMLA NDOGO 1 2
5 SHINYANGA
Municipality
Shinyanga
Meatu
Bariadi
Maswa
Bukombe
1
1
Kahama
Kishapu
1
JUMLA NDOGO 3
6 SINGIDA
Municipality
Singida
Manyoni
1
1
Iramba 1
JUMLA NDOGO 3
7 RUVUMA
Municipal
Songea 1
52

NA MKOA WILAYA
Namtumbo
Tunduru
AFISA UVUVI
AFISA UVUVI
MSAIDIZI
Mbinga 2
JUMLA NDOGO 3
8 RUKWA
Municipal
Sumbawanga
Nkasi
Mpanda
2
1
JUMLA NDOGO 3
Ilemela 1
Nyamagana 1
Misungwi 1
9 MWANZA
Magu
Geita
1
1
3
3
Sengerema 3
Kwimba 0
Ukerewe 1 2
JUMLA NDOGO 3 14
Mtwara/Mikindani 2
Mtwara DC 4
10 MTWARA
Newala
Tandahimba
1
0
Masasi 1
Nanyumbu 0
JUMLA NDOGO 8
Manispaa 1
Morogoro DC 2
11 MOROGORO
Mvomero
Kilosa 2
Kilombero 4
Ulanga 2
JUMLA NDOGO 8
City 1
Mbeya 1
Mbarali 2
12 MBEYA
Chunya
Rungwe
3
1
Mbozi 2
Ileje 0
Kyela 3
JUMLA NDOGO 13
Babati TC
Babati DC
1
13 MANYARA
Mbulu
Hanang
Kiteto
SIMANJIRO 3
JUMLA NDOGO 4
Tarime/Rorya 3
14 Mara Bunda 6
Musoma DC 7
53

NA MKOA WILAYA AFISA UVUVI
AFISA UVUVI
MSAIDIZI
Serengeti 0
Musoma MC 4
JUMLA NDOGO 20
Town Council 1
Lindi 4
15 LINDI
Rwangwa
Nachingwea
0
1
Kilwa 7
Liwale 0
JUMLA NDOGO 13
Moshi DC 1
Rombo 1
16 KILIMANJARO
Hai
Mwanga
0
3
Moshi MC 0
Same 0
JUMLA NDOGO 5
Kigoma Ujiji 3
17 Kigoma
Kigoma
Kasulu
5
2
Kibondo 1
JUMLA NDOGO 11
Ngara 2
Karagwe 2
Chato 1 1
18 KAGERA Muleba 2 8
Biharamuro 0 0
Municipality 0 1
Bukoba Dc 5
JUMLA NDOGO 3 19
Municipality 0
Iringa 1
Kilolo 1
19 IRINGA Mufindi 0
Njombe 0
Makete 0
Ludewa 3
JUMLA NDOGO 5
Municipality 0
Bahi 0
20 DODOMA
Chamwino
Kongwa
2
0
Mpwapwa 0
Kondoa 0
JUMLA NDOGO 2
Ilala 3
21 DAR ES SALAAM Kinondoni 2
Temeke 7
JUMLA NDOGO 12
JUMLA KUU 7 161
54

SURA YA TANO
HALI YA UKUZAJI VIUMBE KWENYE MAJI DUNIANI NA
NCHINI TANZANIA
Taswira, Maendeleo na Changamoto
Imeandaliwa na: Charles Gaspar Mahika
Mkurugenzi wa Ukuzaji Viumbe Kwenye Maji
55

HALI YA UKUZAJI VIUMBE KWENYE MAJI DUNIANI NA
NCHINI TANZANIA
1.0 UTANGULIZI
Ufugaji samaki na viumbe wengine wanaoweza kufugwa kwenye maji
hufanyika duniani kote kwenye maji baridi na maji chumvi. Katika maji baridi
ufugaji hufanyika kwenye mito, maziwa, malambo na mabwawa ya asili na ya
kuchimbwa. Katika maji chumvi viumbe hufugwa/hukuzwa baharini na kwenye
mabwawa ya kuchimbwa kando kando ya bahari hususan kwenye majangwa
na maeneo yaliyoko nje ya mikoko. Aidha, ufugaji wa samaki na ukuzaji wa
mwani hufanyika ndani ya bahari kwenye maeneo ya wazi na kwenye uzio
(cages). Ufugaji ama ukuzaji wa wanyama na mimea ndani ya maji hujulikana
kama “Aquaculture”; ukuzaji na ufugaji huo kwenye maji chumvi au
mchanganyiko wa maji chumvi na maji baridi huitwa “Mariculture”.
Mada hii inaelezea hali halisi, maendeleo na changamoto zilizopo katika ufugaji
na ukuzaji wa viumbe kwenye maji duniani na Tanzania. Mapendekezo
yametolewa ili kuboresha ukuzaji viumbe kwenye maji uweze kuendelezwa kwa
lengo la kutoa ajira, upatikanaji wa chakula na kipato na hivyo, kupunguza
umasikini na kufikia azma ya KILIMO KWANZA.
2.0 TASWIRA, MAENDELEO NA CHANGAMOTO ZA UKUZAJI WA
VIUMBE KWENYE
2.1 Hali ya Ukuzaji na Ufugaji wa Viumbe kwenye Maji Duniani
Kwa karne nyingi ukuzaji viumbe kwenye maji umekuwa ni shughuli ya
wafugaji wadogo duniani kote. Ufugaji wa samaki kwenye mabwawa ya asili,
ya kuchimba na kwenye uzio ni shughuli iliyokuwa ikifanywa na binadamu
duniani kote hususan nchi za Asia, Ulaya na Afrika haswa Misri. Kuanzia miaka
ya 1950 kumekuwa na ukuaji wa ufugaji wa viumbe kwenye maji wa kibiashara
duniani kote. Mathalani, katika miaka ya 1950, uzalishaji ulikuwa chini ya tani
milioni 1.0 na kufikia mwaka 2007 uzalishaji ulifikia tani milioni 65.1
(Kielelezo Na. 1).
Tani milioni
70
60
50
40
30
20
10
Figure 1
U z alishaji w a samaki, kam ba, chaz a na m im eamaji
duniani 2002 -2007
0
2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008
M w a ka
56
Jum la
M aji baridi
B aharini

Ukuzaji wa viumbe kwenye maji una faida zifuatazo:
• Kutoa ajira;
• Kuchangia kwenye uhakika wa chakula, lishe na kipato;
• Huwezesha upatikanaji wa chakula (samaki) kinachozalishwa karibu zaidi
na walaji;
• Kuongeza upatikanaji wa fedha za kigeni;
• Kuokoa fedha za kigeni ambazo zingetumika kuagiza chakula hasa
samaki; na
• Kupunguza shinikizo la uvuvi kwenye maji ya asili.
Hata hivyo, ukuzaji viumbe kwenye maji na uzalishaji baharini umekuwa
mkubwa kutokana na ukuzwaji wa mimea-maji ukilinganishwa na mchango wa
maji baridi. Kwa mfano, katika mwaka 2007 uzalishaji wa mimea-maji ulikuwa
tani milioni 14.9, kati ya hizo tani 74,645 ndizo zilizozalishwa kwenye maji
baridi (FAO, 2008).
Ukuzaji wa perege (tilapia), carps na kambale (Channel catfish na African
catfish) kwenye maji baridi ndio unaoongoza uzalishaji wa samaki wafugwao
duniani. Baadhi ya aina za samaki wafugwao kwenye maji chumvi ni pamoja na
salmon, trout, kambamiti na jamii zake, chewa, seabas, mwatiko, na mkizi.
Aidha, kwa upande wa maji chumvi, kilimo cha mimea maji hususan mwani
ndicho kinaongoza (Kielelezo Na. 2).
Kielelezo Na. 2
Tani milioni
60
50
40
30
20
10
0
Uzalishaji wa samaki wa mapez i,chaz a na kamba
duniani
2002 2003 2004 2005 2006 2007
Chanzo: FAO, 2008
Nchi kumi zinazoongoza kwa ukuzaji wa viumbe kwenye maji duniani ni China,
Vietnam, Indonesia, Chile, Ufilipino, India, Thailand, Norway, Bangladesh na
Japan (Kielelezo Na. 3).
57
Mw a ka
Jumla
maji baridi
Baharini

Chanzo: FAO, 2007.
Katika Afrika, Uganda iliongoza kwa ukuaji wa ufugaji wa samaki kati ya
mwaka 2004 na 2006 (Kielelezo Na. 4). Nchi hiyo iliongeza sana uzalishaji wa
samaki aina za Kambale na Perege.
Maelfu ya tani
180
160
140
120
100
80
60
40
20
0
Tani milioni
40
35
30
25
20
15
10
5
0
-5
Chanzo: FAO, 2007
Nchi 10 zilizo ongoza kwa uzalishaji wa Akwakacha duniani na
kasi ya kukua, 2004 na 2006
China
India
Viet Nam
Thailand
Indonesia
Baghladesh
Nchi
Ulaji wa Mazao ya Uvuvi yatokanayo na Ufugaji na Ukuzaji wa
Viumbe kwenye Maji
Kwa mujibu wa takwimu za Shirika la Chakula na Kilimo la Umoja wa Mataifa
(FAO), ufugaji wa samaki wa chakula ulichangia takriban nusu (47%) ya
samaki wote (tani milioni 110) waliozalishwa duniani kote kutoka kwenye
uvuvi na ufugaji kwenye maji baridi na baharini kwa mwaka 2006. Mwaka huo
huo (2006) samaki kutoka kwenye uvuvi na ufugaji walichangia takriban
asilimia 15 ya mahitaji ya protini ya kila mtu kwa mwaka kwa watu zaidi ya
bilioni 2.9 kati ya wakazi bilioni 6.6 duniani. Uzalishaji huu, huwezesha ulaji
wa samaki na mazao ya uvuvi kufikia wastani wa kilo 16.6 kwa mtu kwa
58
Chile
Japan
Norway
Philippines
Nchi 10 zinazoongoza kwa ukuaji wa sekta ya ufugaji samaki
na viumbe wengine duniani 2004 na 2006
uganda
Guatemala
Mozambique
Malawi
Togo
Nigeria
Nchi
Cambodia
Pakistan
Singapore
Mexico
2004
2006
APR%
2004
2006
APR%

mwaka. Kati ya wastani huo, ukuzaji wa viumbe kwenye maji ulichangia kilo
7.8 kwa mtu kwa mwaka.
2.2 Hali ya Ukuzaji na Ufugaji wa Viumbe kwenye Maji Nchini
Kumbukumbu zinaonesha kuwa ufugaji wa samaki kandokando mwa mito kwa
kujenga uzio au kuchimba mabwawa ili kufuga samaki wakati wa mafuriko na
kuwavuna wakati wa kiangazi umekuwa ukifanyika tangu miaka ya zamani.
Ufugaji wa kisasa wa Samaki hapa Tanzania ulianza mwaka 1949 wakati
samaki aina ya “Trout (Onchorynchus mukiss)” walipoanza kufugwa katika
miinuko ya mikoa ya kaskazini na kusini. Kipindi hicho Serikali ilikuwa ikisaidia
kuwapatia wakulima vifaranga vya samaki, utaalamu na msaada kifedha.
Mfumo huu uliendelea hata baada ya Uhuru. Hata hivyo, mabwawa yaliyokuwa
yameanzishwa yalishindwa kuendelezwa baada ya Serikali kushindwa
kuendelea kuwapatia wakulima vifaranga wa samaki na elimu ya ugani. Miradi
michache ya Ukuzaji Viumbe kwenye Maji kama vile Mkoa ya Ruvuma
waliendelea kuwapatia wakulima vifaranga vya Perege [Nile tilapia
(Oreochromis niloticus)] kwa sababu walikuwa na msaada wa wataalamu na
fedha kutoka nje. Hivi sasa uzalishaji wa mazao ya samaki wa kufugwa uko
chini zaidi kutokana na wakulima wengi kutokuwapa samaki chakula cha ziada
na kutokurutubisha mabwawa. Ukuzaji wa Viumbe kwenye Maji chumvi
hususan Samaki aina ya Mwatiko (Milkfish – Channos channos) pia umeonesha
mafanikio kibiashara.
2.2.1 Ufugaji wa Kambamiti
Kamisheni ya Umoja wa Mataifa inayoangalia mwenendo wa uchumi wa Afrika
(UNECA) ilifanya utafiti mwaka 1981 na kubaini kuwa kuna zaidi ya hekta
3,000 kwenye mwambao wa Tanzania zinazofaa kufugia kambamiti. Utafiti
huo ulibainisha zaidi kuwa maeneo hayo yalikuwa na uwezo wa kuzalisha si
chini ya tani 11,000 kwa mwaka. Ni dhahiri kuwa nchi yetu ina fursa kubwa ya
kushirikisha wafugaji wadogo wadogo wa kambamiti watakaoweza kujiunga
kwenye vikundi ili kurahisisha huduma za ugani na kuboresha miundombinu
kwa pamoja. Ingawa kulikuwa na wawekezaji wadogo wakufuga kambamiti
kwenye maeneo ya Bagamoyo, Tanga, Lindi na Mtwara hakuna hata mmoja
aliyeweza kufuga kibiashara. Tatizo kubwa lilikuwa ni upatikanaji wa vifaranga
wa kambamiti (PLs).
Hali hii ilibadilika baada ya kampuni ya Alphakrust kuruhusiwa na serikali yetu
kujenga “hatchery” Kilindoni na mabwawa ya kukuzia kambamiti kwenye eneo
la Jimbo kisiwani Mafia. Wawekezaji wa Alphakrust walioko katika kisiwa cha
Mafia eneo la Jimbo walizalisha tani 250 za kamba hao mwaka 2008 kutoka
kwenye mabwawa 30. Kampuni hii inaajiri zaidi ya watu 200 kwenye eneo la
hekta 120. Hata hivyo, kampuni hii bado inazalisha vifaranga kukidhi mahitaji
yake tu na haijawa na mpango wa kuwa na wakulima wa mkataba.
59

Hivi karibuni shirika lisiyo la kiserikali (NGO) iitwayo PRAWNTO ikishirikiana na
wataalam wa Chuo cha Maendeleo ya Uvuvi cha Mbegani (MFDC) wameweza
kuzalisha zaidi ya vifaranga 10,000 kwa mkupuo wa wiki tatu. Vifaranga hao
wamefanyiwa majaribio ya kula chakula asilia (lablab) na kukua hadi gramu 30
wakati wa kuvuna. Majaribio yalifanywa pia na shirika lingine lisilo la kiserikali
liitwalo PORAMED ya Tanga. Baada ya majaribio hayo ni wazi kuwa wafugaji
wadogowadogo wa kambamiti watapata mbegu kukidhi mahitaji yao kutoka
kwa wazalishaji wa PRAWNTO na MFDC.
2.2.2 Ufugaji wa Samaki wa Mapezi
Ufugaji wa samaki wa mapezi (fin fish) kwenye maji baridi nchini unahusisha
aina za Tilapia (perege), Kambale na Trout. Samaki wanaofugwa zaidi ni aina
ya Sato (Oreochromis niloticus). Takwimu zilizopo zinaonesha kuwa kuna
mabwawa madogo zaidi ya 14,740 yenye wastani wa mita za mraba 150 kila
moja. Mabwawa hayo yanakadiriwa kuwa na jumla ya hekta 221.5 na yaliweza
kuzalisha karibu kiasi cha tani 30 za samaki mwaka 2007. Samaki aina ya
perege wana soko la ndani ya nchi wakiwa wazima na minofu yake ina soko
nje ya nchi.
Aidha, wawekezaji wameanza uzalishaji wa perege katika mabwawa. Kampuni
ya Mwanza Fishing Industries Ltd iliyopo Jijini Mwanza imeanza kuzalisha
perege kutoka kwenye mabwawa 6 yenye ukubwa wa karibu hekta moja kila
moja. Katika mwaka 2008, kampuni hiyo ilizalisha tani 57 za perege-sato
ambao waliuzwa kwenye maeneo yanayozunguka jiji la Mwanza. Kwa sasa
soko la samaki hao limepatikana nchini Burundi.
2.2.3 Ukuzaji wa Kaa, Mwatiko na Chaza wa Lulu
Ukuzaji wa kaa, chaza wa lulu na ufugaji wa mwatiko ni fursa za kujiongezea
kipato zilizoko pwani ya Bahari ya Hindi hapa Tanzania. Takwimu zilizopo za
uzalishaji wa mazao haya kwa mwaka 2008 ni kama ifuatavyo:
Jedwali Na. 1: Uzalishaji wa Mwatiko, Kaa na Chaza, 2008
Na Aina Kiasi Thamani( Tshs)
1 Mwatiko 8,526 kilo 16,705,650
2 Kaa 996 kilo 5,100,000
3 Chaza (Lulu) 190 vipande 13,000,000
Chanzo: Wizara ya Maendeleo ya Mifugo na Uvuvi
Soko ya kaa ni la uhakika ndani na nje ya nchi. Kwa mfano kaa huuzwa kati ya
Dola za Kimarekani 4 - 6 kwa kilo katika masoko ya Nchi za Asia. Kwa kiasi
kikubwa soko la samaki aina ya Mwatiko liko hapa nchini ambapo huuzwa kati
ya shilingi 1,000/= mpaka 2,000/= kwa kilo kutegemea eneo na upatikanaji
wa samaki. Chaza wa lulu wanaendelea kufugwa kwa msaada wa shirika la
WWF huko kisiwani Mafia. Lulu wa Mafia ni bora sana na vidani vyake vimepata
masoko ya ndani na nje ya nchi. Kwa mwambao wa Tanga, Wizara kwa
60

kushirikiana na shirika lisilo la kiserikali la SEMMA wametoa mafunzo ya ukuzaji
wa chaza wa lulu kwa vikundi 15 katika mwaka 2009.
2.2.4 Samaki wa mapambo
Samaki wa mapambo hupatikana kwa wingi katika Ziwa Nyasa, Ziwa
Tanganyika na baadhi ya furu kutoka Ziwa Victoria. Katika mwaka 2008, jumla
ya samaki wa mapambo 23,066 wenye thamani ya shilingi 240,106,146
waliuzwa nje ya nchi na kulipatia Taifa ushuru wa shilingi 17,378,126.10.
Jedwali Na. 2: Uvuvi wa samaki wa mapambo, 2008
Chanzo Uzalishaji Thamani Ushuru
Samaki wa
Mapambo
US $ TShs TShs
Ziwa Nyasa 10,354 65,622.4 5,296,924.5 5,249,511.0
Ziwa Tanganyika 22,712 126,433.0 164,809,221.5 12,128,615.1
Chanzo: Wizara ya Maendeleo ya Mifugo na Uvuvi, 2008
2.2.5 Ufugaji wa Samaki Kwenye Uzio (Cage Fish Culture)
Pamoja na kwamba ufugaji wa samaki kwenye uzio haujaanzishwa hapa nchini,
Wizara imetoa Kanuni mpya za uvuvi za mwaka 2009 zinazoruhusu ufugaji huo.
Aidha, teknolojia ya ufugaji wa aina hii imeboreshwa kimataifa na hivyo
kuondoa hofu kuhusu dhana ya kuwa aina hii ya ufugaji samaki inasababisha
uchafuzi wa mazingira ya maji.
2.2.6 Uzalishaji wa mbegu bora za samaki
(i) Kituo cha Kingolwira-Morogoro
Kituo cha uzalishaji na ukuzaji samaki cha Kingolwira kilichoko mjini Morogoro
kimekuwa ndiyo tegemeo kubwa la wafugaji wa samaki nchini Tanzania.
Kutoka mwaka 2003-2008 kituo kilizalisha vifaranga wa perege wa Nile
takriban 5,000,000 na kusambazwa kwenye mikoa mbalimbali ya Tanzania
Bara. Hata hivyo, kituo kinakabiliwa na tatizo la upatikanaji wa maji ya
kutosha. Katika kuimarisha mfumo wa maji kwenye mabwawa yaliyoko eneo la
boma mjini Morogoro kazi ya kuchimba kisima kirefu imefikia asilimia 75 na
inatarajiwa kukamilika mwishoni mwa Desemba 2009. Kazi hii itakapo kamilika
mabwawa yote 13 yaliyoko barabara ya boma mjini Morogoro yataweza
kuanza kuzalisha mbegu bora za samaki aina ya perege.
Katika kituo cha Kingolwira, mabwawa 12 na matanki 17 yanatarajia kupatiwa
maji ya bomba ya uhakika kutokana na ukarabati unaoendelea. Aidha, kisima
kirefu kinatarajiwa kuchimbwa hapo kituoni mwanzoni mwa mwaka 2010 ili
kutatua tatizo la maji. Kazi hii itakapokamilika kituo cha Kingolwira kitaweza
kuzalisha vifaranga wa perege wa Nile zaidi ya 2,000,000 kwa mwaka na
61

kambale zaidi ya 500,000 kwa mwaka. Hata hivyo, hivi karibuni kumetokea
mwamko mkubwa wa ufugaji samaki uliosababisha kuongezeka kwa mahitaji
ya vifaranga wa perege na kambale nchini kote.
(ii) Kuzalisha mbegu bora za samaki kikanda
Katika mwaka 2008/2009, Wizara imeanza kutekeleza mkakati wa kuzalisha
vifaranga wa samaki kwenye kanda ili kupunguza gharama za wafugaji katika
kufuatilia vifaranga mbali na wanakofugia. Vituo na kanda hizo ni kama
ifuatavyo:
(a) Ruhila-Songea (Kanda ya Nyanda za juu Kusini),
(b) Tabora na Sikonge (Kanda ya Magharibi),
(c) Mwanza, Bukoba na Musoma (kanda ya Ziwa Victoria),
(d) Karanga (Kanda ya Kaskazini),
(e) Kingolwira (Kanda ya Mashariki), na
(f) Mtama (Kanda ya Kusini).
(iii) Kanda ya Nyanda za Juu Kusini (Kituo cha Ruhila), Songea
Kituo cha ufugaji samaki cha Ruhila kilianzishwa mwaka 1953 kwa malengo
yafuatayo:
• Kuzalisha vifaranga vya samaki na kusambaza kwa wakulima;
• Kutoa elimu ya ufugaji samaki kwa wananchi na wanafunzi;
• Kuwa chanzo cha chakula na kipato kwa wananchi wa Songea; na
• Kutumika kama kivutio cha utalii.
Kituo kina eneo la hekta 8 na kina jumla ya mabwawa 10 yenye ukubwa
tofauti na kati ya hayo 3 ni ya kuzalisha mbegu na 7 ni ya kukuzia (grow-out
ponds). Aidha, kituo kina nyumba 1 (ambayo anaishi mlinzi kwa sasa), ofisi
ndogo na stoo ambavyo vinafanyiwa ukarabati.
Mabwawa ya Ruhila ni makubwa na ukarabati utakapokamilika yaweza
kuzalisha vifaranga perege zaidi ya 1,000,000 kwa mwaka na kuweza
kuongeza wingi wa mbegu kwa wafugaji wa mikoa ya Ruvuma, Iringa na
Mbeya. Wazalishaji wengine ni pamoja na Peramiho ambapo zaidi ya vifaranga
200,000 walizalishwa mwaka 2008.
(iv) Uzalishaji kwenye kanda zingine
Uzalishaji kwenye kanda zingine unatarajiwa kuanza baada ya kukamilika kwa
kazi za ujenzi wa mabwawa ya kuzalishia na kukuzia vifaranga.
Yatakapokamilika uzalishaji wa mbegu kwa mwaka unatarajiwa kuwa
ifuatavyo:
62

Jedwali Na. 3. Matarajio ya uzalishaji wa vifaranga wa perege wa Nile
kwenye mabwawa ya vituo vya kanda
Kanda Kituo Idadi ya vifaranga wa
perege wa Nile kwa mwaka
Magharibi Tabora (Sikonge) 100,000
Kaskazini Karanga- Kilimanjaro 100,000
Ziwa Victoria Musoma, Mwanza na Bukoba 300,000
Kusini Mtama-Lindi 100,000
Chanzo: Wizara ya Maendeleo ya Mifugo na Uvuvi
(v) Kutunza samaki wazazi (Broodstock management)
Ili kuongeza ubora wa mbegu za samaki aina za perege wa Nile na kambale,
vituo vikubwa vya Kingolwira na Ruhila vimekwisha kukusanya wazazi
(broodstock) kutoka kwenye vyanzo vya ubora (Ziwa Victoria, perege na
kambale kutoka mto Wami) na kuwahifadhi katika mabwawa maalum. Kambale
huhitaji kutunzwa kwenye mabwawa maalum kwa muda usiopungua miezi 4
kabla hawajaweza kuzoea mazingira mapya na kuweza kuzalishwa kitaalam.
Perege huwekwa kwenye mabwawa hayo pasipo kuwachanganya majike na
madume na huchanganywa pale tu wanapotaka kuzalishwa. Kambale huweza
kuchanganywa majike na madume. Samaki hawa hulishwa vizuri zaidi na
kuangaliwa kwa karibu ili wawe chanzo cha mbegu bora.
2.2.7 Kanuni za Ufugaji Bora wa Samaki
Serikali kupitia Wizara ya Maendeleo ya Mifugo na Uvuvi imejiwekea mikakati
mbalimbali ili kuweza kuleta mapinduzi ya kijani katika sekta ya kilimo kwa
kuhimiza ukuzaji wa viumbe kwenye maji ili kuongeza kipato, kupunguza
umasikini na kuongeza mchango wa sekta ya uvuvi katika pato la Taifa.
Mojawapo ya mikakati ni kuimarisha huduma za ugani juu ya ukuzaji bora wa
viumbe kwenye maji. Ili kufanikisha azma hii wizara imechapisha kijitabu
kinacho elezea Kanuni za Ufugaji Bora wa Samaki ili kutoa mwongozo kwa
wafugaji.
Samaki walioelezwa kwenye kitabu hiki ni pamoja na Perege, Mwatiko, Kaa,
Kambale na Kambamti. Kati ya aina hizo za samaki Perege na Kambale
wanafugwa katika maji baridi wakati Mwatiko, Kaa na Kambamti wanafugwa
kwenye maji chumvi. Samaki hao tayari wanafugwa katika nchi yetu na
wameonesha mafanikio ya ufugaji kibiashara. Katika kitabu hiki kanuni za
ufugaji bora unapotaka kufuga samaki kibiashara zimeelezewa. Pamoja na
tofauti zinazoweza kujitokeza kutokana na tofauti kati ya aina za samaki,
yafuatayo yanaweza kuwa ya jumla katika ufugaji wa samaki kibiashara:-
Kuchagua eneo linalofaa kuchimba bwawa; Kuchimba bwawa; Kuandaa bwawa
kabla ya kupandikiza vifaranga; Kupanda vifaranga wa samaki; Kuzaliana kwa
samaki; Matunzo ya Samaki na bwawa au sehemu ya kufugia; Afya na
Magonjwa ya samaki; Uvunaji wa samaki katika bwawa; Utunzaji wa takwimu;
63

Uhifadhi wa samaki na Masoko. Mambo haya yote yamejadiliwa ili kumpa
mfugaji elimu ya awali ya ufugaji wa samaki.
Vijitabu hivyo vimesambazwa kwa wafugaji wa samaki kote nchini.
2.2.8 Fursa zilizopo kwenye sekta ndogo ya ufugaji wa samaki nchini
(i) Kuanzisha ufugaji mkubwa na wa-kibiashara kwa samaki aina za
perege wa Nile na kambale. Samaki hawa wana soko ndani na nje ya
nchi.
(ii) Kuanzisha ufugaji wa sangara kwenye uzio/mabwawa ambao wana
soko nje na ndani ya nchi.
(iii) Kuanzisha ufugaji wa kamba miti peke yake ama mchanganyiko na
mwatiko na peregewa msumbiji (Oreochromis mozambicus)
(iv) Ukuzaji wa chaza wa lulu na biashara ya lulu.
(v) Uzalishaji wa vifaranga wa kambale kama chambo cha kukamatia
sangara. na pia kama vifaranga wa kukuzwa kuwa chakula cha
binadamu.
(vi) Uzalishaji na Ukuzaji wa samaki wa mapambo.
(vii) Uzalishaji wa chakula cha samaki kibiashara.
2.2.9 Mkakati wa Kitaifa wa Ukuzaji wa Viumbe Kwenye Maji
Wizara kwa kushirikiana na wadau, imeandaa Mkakati wa Kitaifa wa Ukuzaji
Viumbe kwenye Maji (National Aquaculture Development Strategy-NADS)
ambao ndiyo mwongozo wa wa maendeleo endelevu ya sekta ndogo ya ukuzaji
viumbe kwenye maji hapa nchini kwa kipindi cha 2009-2025. Katika Mkakati
huo pamoja na mambo mengine, changamoto za sekta na majukumu ya
wadau katika ukuzaji viumbe kwenye maji vimeanishwa.
Mikakati iliyoainishwa kwenye Jedwali Na. 4 inaonyesha jinsi ya kukabiliana
na changamoto zinazoikabili sekta ndogo ya ukuzaji viumbe kwenye maji.
64

Jedwali Na. 4: Mikakati ya Kuendeleza Sekta ndogo ya Ukuzaji viumbe kwenye Maji
Mkakati Mkakati
maalumu
Kujenga uwezo juu
ya ukuzaji wa
viumbe kwenye
maji
Kujenga uwezo
kwa wakulima
Kuongeza
wataalamu wa
ukuzaji viumbe
kwenye maji.
Kuongeza idadi
ya wakuzaji
viumbe kwenye
maji kibiashara
Shughuli/Mbinu za
utekelezaji
1. Kuvijengea uwezo vyuo vya
mafunzo vya maendeleo ya
uvuvi Mbegani na Nyegezi.
2. Kutoa mafunzo ya ukuzaji
viumbe kwenye maji katika
ngazi za shahada na
stashahada
3. Kutoa mafuzo ya kozi kwa
maafisa ugani wapya.
4.Kufanya ziara za mafunzo na
kubadilishana uzoefu kwa
maafisa ugani.
1. Kutoa mafunzo ya ukuzaji
viumbe kwenye maji na elimu
ya ujasiriamali kwa wakulima
2. Kuanzishwa kwa vituo vya
mafunzo kwa vitendo kwa
ajili ya wakulima.
Matokeo tarajiwa Asasi
husika
Kuongezeka kwa ufanisi
wa utoaji mafunzo
yatolewayo na
taasisi/vyuo vya uvuvi.
Kuongezeka kwa ufanisi
wa utendaji kazi.
Kuongezeka kwa ufanisi
wa utendaji kazi
Kuongezeka kwa ufanisi
wa utendaji kazi.
Kuongezeka kwa kipato
kutokana na ukuzaji
viumbe kwenye maji.
WMUV NA
TAMISEMI
WMUV NA
TAMISEMI
WMUV NA
TAMISEMI
WMUV NA
TAMISEMI
WMUV NA
TAMISEMI,
na sekta
binafsi
Uzalishaji kuongezeka WMUV NA
TAMISEMI
na sekta
binafsi
Muda wa
utekelez
aji
Viashiria
2009/23 • Idadi ya
wanafunzi
waliodahiliwa
• Ufanisi wa
wanafunzi
2009/23 • Muda wa
kumaliza kazi
• Utendaji kazi..
2009/15 • Muda wa
kumaliza kazi
• Utendaji kazi
2009/15 • Muda wa
kumaliza kazi
• Utendaji kazi
2009/23 • Kipato
2009/17 • Uzalishaji wa
mazao ya ukuzaji
viumbe kwenye
maji.

Mkakati Mkakati
maalumu
Kuhamasisha
matumizi ya
teknolojia rahisi
zilizotengenezwa
kwa zana za
kienyeji.
Kuhamasisha
uwekezeshaji
katika huduma za
uchakataji na
uhifadhi wa mazao
yatokanayo na
Kuongeza idadi
ya wakulima
watakaotumia
teknolojia
mahsusi za
ukuzaji viumbe
kwenye maji.
Kuongeza idadi
ya wawekezaji
wa sekta binafsi
kutoa huduma
za uhifadhi na
uchakataji wa
Shughuli/Mbinu za
utekelezaji
3. Kuanzishwa kwa maeneo ya
mfano ya ukuzaji viumbe
kwenye maji kikanda.
3.Kufanya ziara za mafunzo na
kubadilishana uzoefu kwa
wakulima
1. Kuunda teknolojia rahisi kwa
kutumia zana za kienyeji.
2. Kutoa mwamko kwa wakuzaji
viumbe kwenye maji kuhusu
matumizi ya teknolojia
rahisi.
3. Kuhamasisha ufugaji mseto
wa samaki, mazao ya chakula
na mifugo.
1. Kutoa mwamko kwa
wawekezaji binafsi juu ya fursa
zilizopo katika utunzaji na
uchakataji wa mazao ya ukuzaji
viumbe kwenye maji.
Matokeo tarajiwa Asasi
husika
Uzalishaji kuongezeka WMUV NA
TAMISEMI
na
binafsi
sekta
Uzalishaji kuongezeka WMUV NA
TAMISEMI,
LGAs na
sekta binafsi
Kuongezeka kwa idadi ya
wakuzaji viumbe kwenye
maji.
Kuongezeka kwa idadi ya
wakuzaji viumbe kwenye
maji
Kuongezeka kwa
uzalishaji kwa eneo
Kuongezeka kwa idadi ya
wawekezaji wanaoomba
kuwekeza katika uhifadhi
na uchakataji wa mazao
yatokanayo na ukuzaji wa
viumbe kwenye maji
66
WMUV NA
TAMISEMI
na sekta
binafsi
WMUV NA
TAMISEMI
na sekta
binafsi
WMUV NA
TAMISEM
na sekta
binafsi
WMUV NA
TAMISEMI
na sekta
binafsi
Muda wa Viashiria
utekelez
aji
2009/16 Uzalishaji wa mazao
ya ukuzaji viumbe
kwenye maji.
2009/23 • Uzalishaji wa
mazao ya ukuzaji
viumbe
maji.
kwenye
2009/23 • Idadi ya wakuzaji
viumbe
maji
kwenye
• Kutumika kwa
teknolojia.
2009/23 • Idadi ya wakuzaji
viumbe
maji
kwenye
• Kutumika kwa
2009/23
teknolojia
Kuongezeka
uzalishaji
kwa
2009/20 Idadi ya wawekezaji

Mkakati Mkakati
maalumu
ukuzaji wa vuimbe
kwenye maji.
Kuanzisha
mahusiano kati ya
tafiti na huduma
za ugani
mazao
yatokanayo na
ukuzaji wa
viumbe kwenye
maji
Kuongeza
matumizi ya
matokeo ya
tafiti kwa
wakuzaji
viumbe kwenye
maji
Shughuli/Mbinu za
utekelezaji
Kuunda ushirikiano kati ya s
erikali na sekta binafsi ili
kuanzisha viwanda vya uhifadhi
na uchakataji wa mazao
yatokanayo na ukuzaji viumbe
kwenye maji
2. Kuhamasisha matumizi ya
teknolojia zilizopo za uhifadhi
na uchakataji wa mazao
yatokanayo na ukuzaji wa
viumbe kwenye maji
1. Kuanzisha nafasi za waratibu
wa kanda wa utafiti na ugani
2. Kutoa mwamko kwa wadau
mbalimbali kuhusu kuwepo
kwa mahusiano ya tafiti na
huduma za ugani katika
kuendeleza shughuli za
ukuzaji viumbe kwenye maji.
3. Kuhamasisha ushiriki wa
watafiti na wakuzaji wa
viumbe kwenye maji katika
maonyesho
mazingira.
ya kilimo na
Matokeo tarajiwa Asasi
husika
Kuongezeka kwa muda
wa uhifadhi wa mazao ya
ukuzaji viumbe kwenye
maji
Kuongezeka kwa muda
wa samaki kuwa katika
hali ya ubora wake.
Kuongezeka kwa
teknolojia mahsusi katika
ukuzaji wa viumbe
kwenye maji
Kuongezeka kwa
teknolojia mahsusi katika
ukuzaji wa viumbe
kwenye maji.
Kuongezeka kwa
teknolojia mahsusi katika
ukuzaji wa viumbe
kwenye maji.
67
WMUV NA
TAMISEMIn
a sekta
binafsi
WMUV NA
TAMISEMI
na sekta
binafsi
WMUV NA
TAMISEMIn
a sekta
binafsi
WMUV NA
TAMISEMI
na sekta
binafsi
WMUV NA
TAMISEMI
na sekta
binafsi
Muda wa Viashiria
utekelez
aji
2009/20 Idadi ya viwanda
2009/21 • Ubora wa mazao
ya samaki kwa
kipindi kirefu
• Aina tofauti za
mazao ya samaki
yaliyotokana na
ukuzaji.
2009/23 Idadi ya teknologia
zinazowafikia
2009/20 Idadi ya teknologia
zinazotumika
2009/23 • Idadi ya ushiriki
• Idadi ya tafiti
katika muda
husika

Mkakati Mkakati
maalumu
Kuhamasisha
uwekezaji katika
uzalishaji wa
vifaranga/mbegu
bora za samaki.
Kuhamasisha
uwekezaji katika
utengenezaji wa
vyakula vya
samaki.
Kuongeza
uzalishaji na
ubora wa
mbegu za
samaki.
Kuongeza
utengenezaji wa
vyakula bora
vya samaki.
Shughuli/Mbinu za
utekelezaji
4. Kuanzisha siku ya wakuza
viumbe kwenye maji kitaifa
1. Kutoa mwamko kwa
wawekezaji binafsi kuhusu
fursa zilizopo katika
uzalishaji wa vifaranga vya
samaki.
2. Kuanzisha ushirikiano kati ya
Asasi binafsi na za umma
katika kuanzisha vituo vya
kuzalishia mbegu bora za
vifaranga.
3. Kuhamasisha matumizi ya
teknolojia rahisi zilizopo
katika uzalishaji wa
vifaranga.
1. Kutoa mwamko kwa
wawekezaji binafsi juu ya
utengenezaji wa vyakula vya
samaki.
Matokeo tarajiwa Asasi
husika
Kuongezeka kwa wakuzaji
viumbe kwenye maji
Kuongezeka kwa
uzalishaji
Kuongezeka kwa
uzalishaji wa mbegu bora
Kuongezeka kwa
uzalishaji
Kuongezeka kwa
uzalishaji wa mazao bora
yatokanayo na ukuzaji wa
viumbe kwenye maji.
68
WMUV NA
TAMISEMI
and Private
sectors
WMUV NA
TAMISEMI
na sekta
binafsi
WMUV na
TAMISEMI
na Asasi
binafsi
WMUV NA
TAMISEMI,
LGAs na
sekta binafsi
WMUV NA
TAMISEMI,
LGAs na
sekta binafsi
Muda wa Viashiria
utekelez
aji
2009/23 Uzalishaji wa mazao
yatokanayo na
ukuzaji viumbw
kwenye maji.
2009/23 Uzalishaji wa mazao
yatoakanayo na
ukuzaji wa viumbe
kwenye maji
2009/23 • Uzalishaji wa
mazao bora
• Idadi ya vituo
vya uzalishaji
vifaranga
2009/23 Uzalishaji wa mazao
yatokanayo na
ukuzaji wa viumbe
kwenye maji
2009/23 • Uzalishaji wa
mazao
yatokanayo na
ukuzaji wa
viumbe kwenye
maji
• Aina tofauti za
vyakula vya
samaki.

Mkakati Mkakati
maalumu
Kujenga uwezo
kwa rasilimali watu
na taasisi husika
katika kuzuia,
kuchunguza na
kutibu magonjwa
ya viumbe
Kuongeza
ufanisi wa
kiutendaji
katika kuzuia,
kuchunguza na
kutibu
magonjwa ya
Shughuli/Mbinu za
utekelezaji
2. Kuanzisha ushirikiano kati ya
Asasi binafsi na za umma wa
kuanzisha viwanda na
kutengeneza vyakula bora vya
samaki.
3. Kuhamasisha matumizi ya
teknolojia rahisi zilizopo katika
utengenezaji wa vyakula vya
samaki
4. Kuhamasisha matumizi ya
teknolojia rahisi zilizopo katika
uzalishaji wa vyakula hai vya
samaki mfano
( Artemia na Rotifer)
1. Kutoa mafunzo kwa
wataalam wa uvuvi na
maafisa ugani juu ya
uchunguzi na matibabu ya
magonjwa ya viumbe
wanaokuzwa kwenye maji
Matokeo tarajiwa Asasi
husika
Kuongezeka kwa
uzalishaji
Kuongezeka kwa
uzalishaji
Kuongezeka kwa
uzalishaji
Kuongezeka kwa ufanisi
wa kiutendaji katika
kuzuia, kuchunguza na
kutibu magonjwa ya
viumbe wanaokuzwa
kwenye maji
69
WMUV NA
TAMISEMIn
a sekta
binafsi
WMUV NA
TAMISEMI,
LGAs na
sekta binafsi
WMUV NA
TAMISEMI,
LGAs na
sekta binafsi
WMUV NA
TAMISEMI,
LGAs na
sekta binafsi
Muda wa Viashiria
utekelez
aji
2009/23 Uzalishaji wa mazao
bora yatokanayo na
ukuzaji wa viumbe
kwenye maji
2009/23 • Uzalishaji wa
mazao
yatokanayo na
ukuzaji wa
viumbe kwenye
maji
• Teknolojia
kutumika.
2009/23 • Uzalishaji wa
mazao
yatokanayo na
ukuzaji wa
viumbe kwenye
maji
• Teknolojia
kutumika.
2009/23 • Matukio ya
mlipuko wa
magonjwa
• Kuzuia matukio
ya mlipuko wa
magonjwa

Mkakati Mkakati
maalumu
wanaokuzwa
kwenye maji
Kuhamasisha
uanzishwaji na
upatikanaji wa
nyenzo za mikopo
kwa wakuzaji
viumbe kwenye
maji
Kuanzisha mfumo
wa habari na
mtandao wa
masoko ya bidhaa
viumbe
wanaokuzwa
kwenye maji
Kuongeza
upatikanaji wa
nyenzo za
mikopo kwa
wakuzaji
viumbe kwenye
maji
Kuongeza
upatikanaji wa
taarifa za
masoko ya
Shughuli/Mbinu za
utekelezaji
2. Kutoa vifaa kwa taasisi za
utafiti wa samaki/vituo kwa
ajili ya uchunguzi na
matibabu ya magonjwa ya
samaki.
3. Kutoa elimu kwa jamii
kuhusu magonjwa ya
kawaida ya samaki, vimelea
vya magonjwa na jinsi ya
kudhibiti.
1. Kuhamasisha na kusaidia
upatikanaji wa ardhi inayofaa
kutumika kama dhamana ya
kupatia mikopo kwa shughuli
za ukuzaji viumbe kwenye
maji
2. Kuwasisitiza wakulima na
wawekezaji kuandaa
maandiko ya miradi yenye
kujiuza ili waweze
kufadhiliwa
3. Kuhamasisha uanzishaji wa
vyama vya wakuzaji viumbe
kwenye maji na vyama vya
kuweka na kukopa (SACCOs)
1. Kuunda mfumo wa habari wa
soko la mazao ya ukuzaji
viumbe kwenye maji
Matokeo tarajiwa Asasi
husika
Kuongezeka kwa ufanisi
wa kiutendaji katika
kuzuia, kuchunguza na
kutibu
samaki
magonjwa ya
Kuongezeka kwa ufanisi
wa kiutendaji katika
kuzuia, kuchunguza na
kutibu
samaki
magonjwa ya
Kuongezeka kwa
uzalishaji wa mazao
yatokanayo na ukuzaji
viumbe kwenye maji
Kuongezeka kwa
uzalishaji wa mazao
yatokanayo na ukuzaji
viumbe kwenye maji
Kuongezeka kwa vyama
endelevu vya wakuzaji
viumbe kwenye maji
Kuongezeka kwa kipato
kutokana na mazao ya
ukuzaji viumbe kwenye
maji.
70
WMUV NA
TAMISEMI,
LGAs na
sekta binafsi
WMUV NA
TAMISEMI,
LGAs na
sekta binafsi
WMUV NA
TAMISEMI,
LGAs na
sekta binafsi
WMUV NA
TAMISEMI,
LGAs na
sekta binafsi
WMUV NA
TAMISEMI,
LGAs na
sekta binafsi
WMUV NA
TAMISEMI,
LGAs na
sekta binafsi
Muda wa Viashiria
utekelez
aji
2009/23 • Taarifa
kusambazwa
katika wakati
muafaka
• Ufanisi kiutendaji
2009/23 • Taarifa ya
kuwepo
magonjwa
• Hatua
kwa
2009/23
zilizochukuliwa.
• Kipato
2009/20 • Kipato
• Idadi ya wakuzaji
viumbe kwenye
maji
waliowezeshwa
2009/18 • Idadi ya vyama
vya ushirika na
SACCOs
zilizoundwa
• Mikopo yenye tija
kupatikana
2009/17 Kipato

Mkakati Mkakati
maalumu
za ukuzaji wa
viumbe kwenye
maji
mazao ya
ukuzaji viumbe
kwenye maji
Shughuli/Mbinu za
utekelezaji
2. Kujenga mtandao wa mfumo
wa habari za masoko ya mazao
ya ukuzaji viumbe kwenye maji
3. Kuhamasisha wakuzaji viumbe
kwenye maji na wadau wengine
kutumia taarifa za masoko ya
mazao hayo
Chanzo: Wizara ya Maendeleo ya Mifugo na Uvuvi
Matokeo tarajiwa Asasi
husika
Kuongezeka kwa
mwamko juu ya masoko
ya mazao ya ukuzaji
viumbe kwenye maji.
Kuongezeka kwa kipato
kutokana na mazao ya
ukuzaji viumbe kwenye
maji.
71
WMUV NA
TAMISEMI
na sekta
binafsi
WMUV NA
TAMISEMI,
LGAs na
sekta binafsi
Muda wa Viashiria
utekelez
aji
2009/17 • Kipato
• Masoko
2009/18 • Kipato

2.2.10 Kilimo cha Mwani
Ukulima wa mwani baharini ni kati ya fursa kwa wananchi waishio katika pwani ya
nchi yetu, ambayo walianza kuitumia kuanzia mwanzoni mwa miaka ya 1980.
Hadi mwaka 2008, kilimo cha mwani kimetoa ajira kwa watu zaidi ya 3,000
waishio katika mikoa ya Tanga, Pwani, Dar es Salaam, Lindi na Mtwara. Kuanzia
mwaka 2005/2006 hadi 2008/2009 tani 940 za mwani mkavu zimezalishwa na
kati ya hizo tani 320 zenye thamani ya Dola za Kimarekani 136,000 ziliuzwa nje
ya nchi. Vilevile, Wizara imetoa mafunzo ya ujasiriamali na uboreshaji wa kilimo
cha mwani kwa wakulima 783 wa ukanda wa pwani,
Kuna aina mbili za mwani mwekundu zinazokuzwa Tanzania ni spinosum
(Eucheuma denticulatum) na kotoni (Kappaphycus alvarezii). Kotoni ndio wenye
bei kubwa ya kati ya shilingi 200 - 300 kwa kilo moja kwa mwaka 2008 wakati
spinosum iliuzwa kati ya shilingi 150 - 250 kwa kilo moja kwa mwaka huo huo.
Mwani husindikwa na kutoa kemikali zinazotumika kama binding agent katika
kutengenezea vitu mbalimbali kama vile shampoo, chokoleti, dawa za meno, nk.
Mwani unaozalishwa nchini huuzwa Ulaya hususan nchi za Scandinavia, Marekani,
China na nchi zingine za Asia.
Changamoto za ufugaji wa viumbe kwenye maji
(i) Upatikanaji wa mitaji kwa ajili ya miundombinu ya uzalishaji, uchakataji,
uhifadhi na usambazaji wa samaki na mazao ya uvuvi kwa wawekezaji
waliojitokeza katika fani hii;
(ii) Halmashauri kuajiri wataalamu wa kutosha wa fani ya ufugaji na ukuzaji
viumbe kwenye maji;
(iii) Kuongeza vituo vya uzalishaji wa vifaranga na kupanua huduma za ugani;
(iv) Upatikanaji wa vyakula bora vya samaki na viumbe wengine kwenye maji; na
(v) Elimu kwa wananchi kuhusu manufaa ya ufugaji na ukuzaji wa viumbe kwenye
maji.
Jedwali Na. 5: Idadi ya Mabwawa katika Mikoa 2008/2009
Na. Mkoa Idadi ya Mabwawa
Mabwawa ya kuchimba Malambo
1. Arusha 691 13
2. Dar es Salaam 37 11
3. Dodoma 85
4. Iringa 3,137 57
5. Kagera 92
6. Kigoma 135
7. Kilimanjaro 1,660
8. Lindi 367 42
9. Mara 105 81
10. Mbeya 1,176 4
11. Morogoro 452 23
12. Mtwara 230 272

13. Mwanza 44 76
14. Pwani 86 39
15. Rukwa 13 3
16. Ruvuma 4,942
17. Shinyanga 11 60
18. Singida 147 53
19. Manyara - 61
20. Tabora 112 71
21. Tanga 453 91
Jumla 14,169 999
Chanzo: Wizara ya Maendeleo ya Mifugo na Uvuvi, 2008
73

SURA YA SITA
KILIMO CHA MWANI
KIKUNDI CHA WAKULIMA WA MWANI
MALIWAZANO FARMERS ASSOCIATION NDUMBANI – KIJIRU-MOA-
1 UTANGULIZI
MKINGA
Sisi ni wakulima na wavuvi tunaofanya shughuli zetu katika Kitongoji cha Kijiru,
tulikuwa katika mfumo wa wavuvi na wakulima binafsi na mara nyingi tumejikuta
hatupati mafanikio pamoja na mahitaji muhimu kama tulivyotegemea. Hii
ilisababishwa na hali ya kutokuwa na chombo kimoja chenye nguvu ambacho
kitasimamia masuala yetu ya kilimo cha mwani na uvuvi kutokana na ukweli kuwa
umoja ni nguvu. Sisi wakulima na wavuvi kwa pamoja tuliweze kukubaliana
tukaanzisha umoja wa wakulima na wavuvi “MALIWAZANO ASSOCIATION”;
chini ya usimamizi wa mradi wa ACDI/VOCA SEMA unaofadhiliwa na Shirika la
Misaada la Kimataifa la Marekani (USAID). Kikundi kilianzishwa tarehe
15/11/2005, na kina jumla ya wanachama; 58, wanaume 28 na wanawake 30.
Kikundi kimesajiliwa na Wizara ya Mambo ya Ndani tarehe 1/6/2006 na namba
ya usajili ni 14360.
Kikundi kilianzishwa kwa michango mbalimbali ili kutunisha mfuko wa Chama.
Kiingilio cha uanachama kilikuwa shilingi 5,000/= na ada za kila mwezi ambazo
tulianza na shilingi 2,000/= tangu Aprili, 2008.
Kikundi chetu tumekiendeleza kwa uendeshaji wa miradi mbalimbali ikiwemo
ununuzi na uuzaji wa samaki aina ya changu, ukaushaji wa samaki (papa), ufugaji
wa kuku wa kienyeji, ufugaji wa mbuzi wa nyama na kilimo cha mwani. Pia
tumeanzisha chama cha kuweka na kukopa (SACCOs) kwa ajili ya kukopesha
wanakikundi pamoja na mfuko maalum kwa ajili ya kugharamia elimu kwa vijana
wetu.
2 MRADI WA KULIMA MWANI
Ukulima wa Mwani ulianza mwezi Oktoba, 2007 baada ya kupata ushauri na elimu
juu ya kilimo cha mwani na biashara ya mwani. Mafunzo yaliyotolewa na mradi
wa ACDI/VOCA/SEMMA. Baada ya ushauri huu tulikubaliana wanachama wote
kuwa tutoe pesa Benki kiasi cha shilingi 500,000/= kwa lengo la kununua
kamba ili tuanzishe kilimo cha mwani aina ya spinosum.
Baada ya kutoa pesa hiyo tulinunua kamba pamoja na mbegu kwa shilingi
50,000/= na tulipanda mara ya mwanzo kamba 150. Baada ya wiki sita
tulivuna na kuongeza idadi ya kamba kutoka 150 na kufikia jumla ya kamba 300.

Baada ya hapo, tulisubiri tena muda wa wiki sita tukaanza mavuno na kuanza
kukausha mwani huo aina ya spinosum. Mauzo ya kwanza tuliuza kilo 1,200 na
kupata jumla ya shilingi 204,000/= kwa bei ya shilingi 170/= kwa kilo moja.
Tuliporudia tena mavuno ya pili, tumevuna kilo 2,500 ambazo bado hatujauza.
3 MATATIZO
Kwenye uzalishaji wa mwani tulikumbana na matatizo yafuatayo;
Kutokuwa na pembejeo za kutosha kama kamba, maboya na tie - tie, pia
ukosefu wa vifaa vya kazi kama vile madau kwa ajili kubebea mwani na mbegu,
waraka (vifaa) kwa ajili ya kufunikia mwani wakati wa mvua, ukosefu wa ghala
pamoja na soko la uhakika.
Kwa kugundua kero hizo tuliweza kushirikiana na wawezeshaji wetu wa
ACDI/VOCA Mradi wa SEMMA wakaweza kutuunganisha na Mradi wa Usimamizi
wa Bahari na Mazingira ya Pwani (MACEMP) ambao upo nchini ya Wizara ya
Maendeleo ya Mifugo na Uvuvi. Tulituma maombi yetu kwenye ofisi ya mradi wa
MACEMP na kuainisha kero hizo ili tuweze kupatiwa msaada. Ombi letu
lilikubalika na kupitishwa, hivyo tulipewa shilingi milioni 50.
4 MATUMIZI YA FEDHA TULIYOPATA KUTOMA MACEMP
Baada ya kupata fedha hizo tuliweza kununua;
• kamba,
• mbegu,
• kuunda vyombo (madau) kumi,
• ujenzi wa ghala,
• waraka (vifaa) wa kuafunikia mwani wakati wa mvua,
• ununuzi wa maboya, na
• kupata mafunzo mbalimbali.
Tunatoa shukurani zetu za dhati kwa Serikali yetu tukufu, Wizara ya Maendeleo
ya Mifugo na Uvuvi pamoja na Mradi wa MACEMP kwa kutujali na kutuwezesha
kutekeleza shughuli zetu za kuendeleza kilimo cha mwani.
5 HALI YA KIKUNDI BAADA YA KUPATA FEDHA ZA MACEMP NA
KUNUNUA VIFAA
Mwani tunaolima sasa ni aina ya kotonii na jumla tupo wakulima 45; wanaume
22 na wanawake 23. Lengo letu ni kufikia wakulima wanachama 60 na kila
mkulima kuwa na kamba zaidi ya 100 zenye urefu wa mita 20 kila moja. Kwa
wakulima 45 wa sasa na kila mmoja kuwa na kamba 100, tunatarajia kuvuna tani
20 kwa msimu.
75

6 HITIMISHO
Kwa msaada huu tunaimani kuwa tutatekeleza shughuli zetu vizuri na kwa ufanisi
na mafanikio makubwa. Kwa kuwa tunaendesha shughuli zetu kwa misingi ya
kibiashara, tunaimani kuwa shughuli zetu zitakuwa endelevu pia.
Matarajio yetu katika kulima mwani ni kwamba, biashara hii itatuwezesha
kuongeza kipato, kulipia karo za shule, kulipia matibabu na mambo mengine ya
kimaendeleo, kwa jamii zetu.
Kwa kumalizia tunaahidi kuwa tutaendelea kutekeleza kauli mbiu ya TAIFA ya
KILIMO KWANZA MAPINDUZI YA KIJANI UHAKIKIKA WA KIPATO NA
CHAKULA.
Ahsante.
76

SURA YA SABA
FURSA ZA UWEKEZAJI KATIKA SEKTA YA UVUVI
Mada iliyowasilishwa kwenye Mkutano wa Kuhamasisha Uvuvi
Bora na Endelevu Tanzania, 16-18 Desemba 2009, Mwanza
Imeandaliwa na Bw. Korongo
Ofisi ya Rais – Tume ya Mipango

1.0 Utangulizi
FURSA ZA UWEKEZAJI KATIKA SEKTA YA UVUVI
Mada hii inaangalia nafasi ya sekta ya uvuvi na fursa za kuwekeza ili kuboresha
mchango wa sekta hiyo kwenye uchumi wa Tanzania. Nadhani itajikita zaidi
katika kuangalia uwepo wa vyanzo/ rasilimali ya samaki pamoja na uwepo wa
soko la samaki kama fursa za msingi za kuwezesha uboreshaji. Aidha itaangalia
kwa kifupi uvuvi wa kitalii ambao ni fursa mojawapo. Eneo lingine ambalo
changamoto hizo aidha mada itaangalia juhudi mbalimbali zilizopo za kuzitumia
fursa hizi kwa ajili ya maendeleo yetu; na mada hii itaangalia changamoto
zinazokabili sekta ya uvuvi Tanzania na kushauri njia za kukabiliana na
changamoto hizo.
Sekta ya uvuvi ni mojawapo ya sekta muhimu Tanzania, ambayo huchangia
katika uchumi na maendeleo ya nchi. Huchangia kwenye pato la Taifa kwa
kutoa ajira na kipato kwa idadi kubwa ya wananchi na pia kuwapatia wananchi
chakula na lishe bora. Mchango wa sekta ya uvuvi katika pato la taifa kwa
mwaka 2008 ni asilimia 1.2. Kwa njia hiyo sekta inachangia kutekeleza Mkakati
wa Taifa wa Kukuza Uchumi na Kupunguza Umaskini (MKUKUTA). Pia sekta hii
huchangia kiasi kikubwa kwa mapato ya fedha za kigeni. Tanzania ina eneo
kubwa la bahari, Mito na maziwa ambayo yanafaa kwa uvuvi. Maeneo hayo ni
urithi wa watanzania na yakitumiwa vizuri, yataleta maendeleo makubwa katika
jamii. Hata hivyo mchango wa sekta hii bado ni mdogo ikilinganishwa na fursa
zilizopo. Hivyo, juhudi zaidi zinahitajika ili sekta hii iweze kutoa mchango
mkubwa zaidi.
2.0 Maendeleo ya ukuaji
Kumekuwepo na hali za kubadilika badilika tunapoangalia maendeleo na ukuaji
katika sekta ya uvuvi kunakotokana na sababu mbalimbali. Kwa mfano, Mwaka
2005 sekta hii ilikua kwa asilimia 7.3 ikilinganishwa na ukuaji wa asilimia 6.7
wa mwaka 2004; kuongezeka huku kulitokana na ongezeko la mahitaji ya
samaki katika soko la Ulaya na pengine kuimarika kwa doria na udhibiti katika
maeneo yenye rasilimali za uvuvi. Lakini kiwango cha ukuaji wa shughuli za
uvuvi nchini katika mwaka 2006 kilianza kushuka hadi kufikia asilimia 5.0
ikilinganishwa na asilimia 7.3 ya mwaka 2005. Mwaka 2007 ukuaji uliendelea
kushuka na kufikia asilimia 4.5. Sababu za kushuka huku ni pamoja na:-
Kuendelea kwa vitendo vya uvuvi haramu; Uharibifu wa mazingira katika
mazalia ya samaki; na Matumizi ya zana duni za uvuvi.
3.0 Fursa za Uvuvi zilizopo Nchini
Msingi mkuu wa fursa za uvuvi ni kuwepo kwa vyanzo/ rasilimali ya samaki
nchini pamoja na kuwepo kwa soko la samaki ndani na nje ya nchi. Tanzania
inayo mabwawa makubwa yanayozalisha samaki kama vile Mtera, Nyumba ya
78

Mungu, Kidatu, n.k. mito yake mikubwa kwa midogo kama vile Rufiji, Ruvuma,
Kilombero, Mtera na Pangani ni maarufu kwa samaki wa maji baridi. Vivyo
hivyo kwa maziwa yake makubwa kwa madogo kama vile Victoria, Tanganyika,
Nyasa, Jipe, Natron na Manyara.
Fursa za uwekezaji katika Ukanda wa Uchumi wa Bahari (EEZ)
Tanzania ina eneo kubwa la bahari katika Bahari ya Hindi ambalo ni Ukanda wa
kipekee wa kiuchumi (Exclusive Economic Zone). Hapa wanazalishwa samaki
wa maji chumvi. Inakadiriwa kwamba eneo hili lina samaki aina ya jodari
wanaofikia tani 18,000 licha ya aina nyingine za samaki na viumbe wengine
wa kwenye maji wanaopatikana katika eneo hilo.
Kwa upande wa masoko, Tanzania ina soko kubwa la samaki na mazao ya
samaki nje na ndani ya nchi. Idadi ya watu Tanzania inakadiriwa kufika milioni
40, hii ni fursa kubwa kwa soko la samaki ndani ya nchi. Watanzania wanaoishi
kandokando ya vyanzo vilivyotajwa wanavitegemea kwa asilimia kubwa kwa
chakula na kama chanzo cha mapato (biashara). Aidha elimu kuhusu matumizi
ya chakula na lishe bora imeongezeka miongoni mwa Watanzania wengi, na
samaki ni moja katika vyakula vya aina hiyo. Yote haya yanachangia katika
kukuza soko la samaki.
Taarifa ya Hali ya Uchumi wa Taifa kwa mwaka 2007 inaonesha kuwa idadi ya
wavuvi waliosajiliwa nchini iliongezeka kutoka 156,544 ya mwaka 2006 hadi
kufikia 163,037 mwaka 2007, wakati ile ya 2008 inaonesha kuwa idadi ya
wavuvi waliosajiliwa nchini iliongezeka kutoka 163,037 ya mwaka 2007 hadi
kufikia 170,038 mwaka 2008. Pamoja na kuongezeka wavuvi bado
hawajaweza kutosheleza soko la samaki ndani ya nchi, achilia mbali soko la
nje. Hii inatokana hasa na teknolojia duni ya uhifadhi na usafirishaji wa samaki.
Hali kadhalika, Tanzania ina nafasi kubwa ya kuteka soko la samaki Afrika
Mashariki, hasa samaki wa maji chumvi, kwani nchi jirani za Uganda, Rwanda,
na Burundi hazina eneo la bahari. Pia nchi jirani za Jamhuri ya Demokrasia ya
Kongo, Zambia na Malawi hutegemea samaki wa maji chumvi kutoka nje.
Tanzania ina nafasi kubwa ya kutumia fursa hii. Aidha, nchi za Ulaya ni wateja
wakubwa wa samaki kutoka Tanzania, hasa Sangara ambao wanavuliwa ziwa
Victoria. Pamoja na kwamba ziwa hili linamilikiwa na nchi tatu, lakini Tanzania
ina eneo kubwa (asilimia 51). Hivyo kwa uvunaji wa samaki, Tanzania ina
nafasi ya kuvuna zaidi na kuweza kuuza kwenye soko la nje na ndani.
Uwepo wa soko la samaki nje ya nchi unajidhihirisha kwa njia nyingi. Kutokana
na taarifa ya Hali ya Uchumi ya mwaka 2007, mauzo ya mazao uvuvi nje ya
nchi yalikuwa Dola za Kimarekani 163.6 ambapo mwaka 2008 yalikuwa Dola
za Kimarekani 141.6. Aidha, kuna kiwango kikubwa cha uvuvi haramu
kinachofanyika katika bahari kubwa ya ukanda pekee wa kiuchumi wa
Tanzania. Samaki wanaovuliwa huko husafirishwa na kuuzwa nje. Mfano ulio
79

hai ni kesi iliyopo mahakani ya watu waliokamatwa na meli kubwa ambayo
walikuwa wanaendelea kusheheneza hadi walipokamatwa. Ikumbukwe kuwa
samaki waliokuwa wamevua ni aina maalumu yenye soko kubwa duniani kote.
Hii ni fursa iliyolala kiasi cha wajanja kuimezea mate na kuanza kuipora.
Bw. Ian Williamson (www.tanzania-info.co.uk) mwekezaji mzoefu katika uvuvi
wa kitalii Tanzania anasema kuwa maji ya Tanzania ndio kwanza yameanza
kufahamika duniani, na hii ina maana kuwa ni maji ambayo hayajachafuliwa
na meli kubwa za uvuvi. Kwa maana nyingine ni fursa au hazina ya kujivunia,
ikitumiwa vizuri inaweza ikabadilisha maisha ya watanzania. Aliendelea kusema
kuwa uvuvi ni ngome ya kiuchumi kwa maeneo mengi ya vijijini Tanzania na
kwa haraka sana safari za uvuvi (fishing safaris) zimeanza kupata umaarufu
mkubwa katika mito na maziwa, wakati ufukwe wa Bahari ya Hindi una utajiri
wa “big-game fish”.
Maji ya Kitaifa (Territorial waters)
Eneo hili ndimo watanzania hujipatia kipato chao kwa kutumia vyombo vidogo
na zana hafifu kutokana na uwezo mdogo kifedha. Eneo hili linaweza likaingiza
kipato zaidi kwa kuwekeza katika vyombo ambavyo ni bora zaidi na kutumia
vifaa/mbinu za kuvutia samaki (Fish Aggragating Device – FAD) . Aidha, uvuvi
wa burudani (sport fishing) unaweza ukachangia katika pato linalotokana na
eneo hili. Mchango mwingine wa eneo hili ni pamoja na kutengwa maeneo
maalum kwa ajili ya ukuzaji wa viumbe hai wa kwenye maji katika kiwango cha
kibiashara . Aidha, kuna fursa kubwa ya kuwekeza kwenye utalii wa ki-ikolojia.
Fursa nyingine za kuwekeza kwenye maji baridi ni ujenzi wa mialo ya /vituo
vya kupokelea samaki, huduma za uhifadhi wa samaki kama majokofu,
mitambo ya ukaushaji wa samaki kwa kutumia nishati ya jua (solar drier). Eneo
lingine la uwekezaji ni hutoaji wa huduma kwa wavuvi na wafanyabishara wa
mazao ya uvuvi kama vile migahawa, vyoo, maduka na huduma za kijamii. Pia,
ujenzi wa boti zisizotumia mbao kwa bei nafuu ”cheap non wooden boats,
mfano – fibre boats”
“Deep Sea Fishing”
Katika maji ya bahari ya Hindi hupatikana aina fulani fulani za samaki kwa
wingi kuanzia mwezi Agosti hadi Novemba, ambao ni kivutio kikubwa cha uvuvi
wa kitalii. Aina hizo ni pamoja na “the big yellowfin tuna”,”the large blue
marlin” na marlin weusi na wa mistarimistari, wengine wanaopatikana wakati
huo ni “sailfish”, “king fish”, Dorado, Papa na Barracuda. Uvuvi wa aina hii
unasimamiwa na kampuni za watu binafsi zilizobobea katika masuala ya safari
za baharini. Uvuvi wa ”Game” (Game fishing) umejipatia umaarufu hapa,
unaenda vizuri kwa mwaka mzima. Kwa Tanzania Bara uvuvi wa aina hii ni
maarufu zaidi Pangani na Dar es Salaam.
80

Fursa za uwekezaji katika eneo hili ni pamoja na;-
• Upatikanaji wa samaki kwa wingi na wenye thamani kwa ajili ya lishe na
kuuza nje;
• Kuongeza ajira;
• Ujenzi wa viwanda vya kutengeneza barafu (Cold storage facilities),
kusindika mazao ya uvuvi, vifungashio na kutengeneza vyakula vya
mifugo, samaki na madawa;
• Kuchangia katika utalii;
• Kuvutia wavuvi wa kimataifa na kitaifa;
• Kuchochea matumizi ya teknolojia ya kisasa katika uvuvi kwa mfano
matumizi ya Fish Aggregating Devices – FADs
• Kuwekeza kwenye ujenzi wa bandari za uvuvi ili kuvutia vyombo
vikubwa vya uvuvi vya kimataifa na kitaifa.
Uvuvi katika Maji Baridi (Freshwater fishing)
”Fly and Lake Fishing” ni aina ya utalii, hairuhusiwi katika hifadhi za Taifa lakini
inawezekana nje ya hifadhi ambapo wavuvi wenyeji huwachukua watalii katika
safari zao za kuvua na kuwaonesha sehemu nzuri za vivutio. Hawa wavuvi
wenyeji wakihamasishwa wanaweza wakaitoa hiyo huduma kama huduma
nyingine zozote katika utalii na wakajipatia kipato.
Uvuvi wa kwenye Maziwa (Lake fishing)
Katika maziwa ya maji baridi pamoja na uvuvi wa kawaida unaofanywa na
wenyeji ipo fursa ya wageni kufanya uvuvi wa kitalii kuzungukia maziwa ya
Tanzania. Safari za uvuvi wa kitalii na ule wa kawaida zinaweza zikasimamiwa
na wavuvi wenyeji katika vijiji vya jirani hasa bandari za Mwanza na Musoma
(ambazo ni maarufu kwa shughuli hiyo) na zikawanufaisha wenyeji kama
chanzo kizuri cha mapato. Ziwa Victoria ambalo ni kubwa kuliko maziwa yote
katika bara la Afrika lina nafasi nzuri ya uvuvi wa namna hii. Eneo hili limekuwa
kituo muhimu cha kiuchumi kwa Tanzania kutokana uvuvi pamoja na kilimo
katika maeneo yanayolizunguka ziwa. Kufuatia biashara na nchi jirani bandari
za Ziwa Victoria zina mchango mkubwa katika kukuza uchumi. Wenyeji
wakihamasishwa vizuri na wakawezeshwa mchango wao katika uchumi
utaongezeka na kuimarika zaidi.
Fly fishing
Aina hii ya uvuvi hufanyika katika mito mingi na mifereji mikubwa hapa nchini.
Hufanyika mara baada ya mvua kwa sababu kipindi hicho mito na mifereji
mikubwa hujaa samaki. Shughuli hii inafanywa zaidi na Kampuni binafsi, tena
za kigeni. Ukiwepo ufuatiliaji mzuri, hiki nacho ni chanzo cha hakika cha
mapato.
81

Inland Fishing
Mji wa Mwanza ndio bandari kubwa zaidi ya Tanzania ufukwe wa Ziwa Victoria,
na ni kituo muhimu kiuchumi katika ukanda wote wa ziwa. Ziwa hili limebeba
mipaka ya nchi tatu katika Afrika ya Mashariki, Uganda katika upande wa
Kaskazini Magharibi na Kenya Kaskazini Mashariki. Sekta ya uvuvi katika ujumla
wake, biashara ya nje na usafirishaji kati ya nchi hizi ndio msingi wa uchumi wa
Mwanza. Kutoka Mwanza, bandari yenye viwanda, kisiwa cha Rubondo
ambacho ni maarufu kwa utalii (ikiwa ni pamoja na uvuvi wa kitalii) ni karibu.
Watalii wengine hupendelea zaidi usafiri wa majini, na kwa mantiki hiyo
bandari ya Mwanza inakidhi.
Mto Pangani nao ni maarufu kwa uvuvi. Katika eneo mto huu unapoingilia
Bahari ya Hindi kimejitokeza kijiji, ambacho kutokana na hali ya tambarare mto
umepita katikati ya kijiji na hivyo kupelekea kuhitajika kivuko/feri kwa ajili ya
mawasiliano pande zote za mto. Maji yake yametulia na ni mazito. Hakuna
shughuli nyingi za kiuchumi Pangani, lakini mazingira yake ni mazuri sana kwa
utalii, ikiwa ni pamoja na utalii katika uvuvi. Wanahitajika watu walio na
ubunifu waweze kupachangamsha kwa kuwekeza katika sekta hii.
4.0 Jitihada za Kitaifa zilizokwisha anzishwa kwa lengo la
kukuza uchumi na kupunguza umaskini Tanzania
Uwezeshaji Wananchi Kiuchumi (UWK)
Suala la uwezeshaji wananchi kiuchumi ni la kitaifa, na kwa hiyo
linashughulikiwa kitaifa. Serikali inaweka mifumo ambayo kila sekta itanufaika
kwayo. Ni katika mtizamo huo Serikali ilitenga katika mwaka wa fedha
2006/2007 shilingi bilioni 21 ambazo ni wastani wa shilingi billioni moja
kwa kila Mkoa wa Tanzania Bara. Lengo la kutoa mikopo yenye masharti nafuu
kwa kutumia taratibu za kibenki kuwawezesha wananchi kiuchumi, wakiwemo
wajasiriamali wadogo na wa kati (micro, small and middle entrepreneurs),
wajasiriamali wa vijijini na mijini ili kuanzisha na kuendeleza miradi inayolenga
kuongeza kipato, tija na fursa za ajira.
Programu za Uwezeshaji
Serikali ilianzisha Mipango na Mifuko mbalimbali ya kuwezesha wananchi katika
sekta zote kiuchumi ikiwa ni pamoja wananchi walio katika sekta ya uvuvi.
Mipango hiyo ni pamoja na:-
i) Mpango wa Kurasimisha Mali na Biashara za Wanyonge Tanzania
(MKURABITA). Lengo lake ni kuzifanya mali za wanyonge
zisizotambulika kisheria kuwa rasmi ili ziweze kupewa hati na kutumika
kama dhamana ya mikopo kwenye mabenki ya biashara.
ii) Mpango wa Kuboresha Mazingira ya Biashara Tanzania (MKUMBITA).
82

Mpango huu ulijikita katika kufanyia marekebisho vikwazo vya kiutawala
na taratibu ili kuboresha huduma zinazotolewa na Serikali ili kuisaidia
sekta binafsi ifanye kazi kwa ufanisi zaidi.
iii) Mradi wa Kuhudumia Biashara Ndogo Ndogo (SELF). Mradi huu
ulianzishwa kwa lengo la kuwawezesha Watanzania kupata mitaji,
hususan walioko vijijini, kwa kutoa mikopo yenye masharti nafuu kupitia
asasi za kifedha, kujenga uwezo wa asasi za kifedha, kujenga uwezo wa
wajasiriamali waliopata mikopo na kuhamasisha wadau mbalimbali
kuhusu shughuli za SELF.
Aidha, Serikali ilianzisha mifuko mbalimbali kwa lengo la kuwapatia wananchi
mitaji ya kuanzisha na kuendeleza miradi kama ifuatavyo:-
(i) Mfuko wa Maendeleo ya Wanawake (WDF)
Mfuko huu ulianzishwa kwa lengo la kuwapatia wanawake mikopo yenye
masharti nafuu.
(ii) Mfuko wa Maendeleo ya Vijana (YDF)
Mfuko huu ulianzishwa kwa madhumuni ya kutoa mikopo midogo
midogo yenye masharti nafuu kwa vijana ili kuanzisha na kuimarisha
miradi ya maendeleo.
(iii) Mfuko wa Dhamana wa Mikopo kwa Wanawake Katika Sekta
isiyo Rasmi
Mfuko huu ulianzishwa kwa lengo la kuwawezesha wanawake kuanzisha
na kuendeleza ajira bora binafsi kupitia miradi midogo, kuwaondoa
katika ajira hatarishi, kuwapatia mikopo yenye masharti nafuu,
kuwawezesha kuanzisha vikundi na kujiunga kwenye SACCOS,
kuimarisha SACCOS zilizoanzishwa baada ya mradi kukua na kuunda
shirikisho la SACCOS zao.
(iv) Mfuko wa Udhamini wa Mikopo kwa Mauzo Nje (ECGS)
Mfuko wa udhamini wa mikopo kwa mauzo nje ulianzishwa kwa lengo la
kutoa udhamini kwa mabenki ya biashara ili yaweze kutoa mikopo kwa
wauza bidhaa nje, ikijumuisha wakulima, wafanyabiashara na vyama vya
ushirika. Mfuko huu unasimamiwa na Benki Kuu.
(v) Mfuko wa Kudhamini Mabenki na Taasisi za Fedha kwa Ajili ya
Kuboresha Utoaji wa Mikopo kwa Miradi Midogo na ya Kati
(SME – CGS) Mfuko huu ulianzishwa kwa lengo la kukuza na
kuendeleza miradi midogo na ya kati (SMES) ya wajasiriamali kwa
kuwapa uwezo wa kifedha na kimtaji ili kuboresha kipato chao, kuinua
hali zao za maisha na kuongeza mchango wa Sekta hiyo katika pato la
Taifa. Walengwa wa Mfuko huu ni wajasiriamali watanzania.
83

(vi) Mfuko wa Wafanyabiashara Wananchi (NEDF)
Mfuko huu ulianzishwa kwa lengo la kuondoa umasikini kwa kutoa
mikopo ya kuanzisha na kuendeleza miradi ya kiuchumi. Fedha za Mfuko
hutengwa katika Bajeti ya Serikali ya kila mwaka, walengwa wa mfuko
ni wenye Viwanda Vidogo na wafanyabiashara.
(vii) Mfuko wa Pembejeo za Kilimo (AGITF)
Mfuko huu ulianzishwa kwa lengo la kutoa mikopo yenye masharti nafuu
kwa waagizaji na wasambazaji wa pembejeo na hata wakulima mmoja
mmoja na katika vikundi pamoja na shughuli zote za kuboresha hali ya
upatikanaji na usambazaji wa pembejeo za kilimo.
(viii) Mfuko wa Rais wa Kujitegemea (PTF)
Mfuko huu ulianzishwa kwa kusudio la kufanya kiwe chombo huru
kinachojitegemea hapo baadae.
ix) Mfuko wa Maendeleo ya Jamii (TASAF)
Lengo la TASAF ni kuisaidia jamii kutumia vema fursa walizo nazo ili
kuboresha maisha yao.
5.0 Changamoto zinazoikabili Sekta ya Uvuvi Tanzania
Pamoja na jitihada hizo za serikali, bado zipo changamoto mbalimbali
zinazoikabili sekta ya uvuvi ambazo ni muhimu zitafutiwe majibu. Changamoto
hizi sio tofauti sana na zile zinazozikabili sekta nyingine, mwelekeo wake ni ule
ule ila kama kuna tofauti ni ndogo sana na inatokana tu na tofauti ya shughuli
zinazofanyika. Kwa mfano suala la ukosefu wa fedha na mitaji ni hilohilo kwa
sekta zote, lakini tofauti inakuja tu pale mmoja anapoainisha eneo analotaka
kuwekeza, hapo ndipo gharama za uwekezaji zinapoanza kuachana . Uvunaji
holela na matumizi yasiyo endelevu ya rasilimali za uvuvi imekuwa changamoto
kubwa katika kuleta maendeleo ya sekta ya uvuvi na uendelezaji wa rasilimali
za Ukanda wa Pwani.
Changamoto nyingine ni pamoja na:-
• Ukosefu wa takwimu za kutosha na za kuaminika katika uandaaji wa
mipango na mikakati endelevu ya kusimamia shughuli za sekta ya uvuvi;
• Njia haramu za uvuvi usiokua endelevu;
• Upungufu wa ufahamu kwa jamii ya wavuvi, kuhusu wajibu wao katika
kusimamia shughuli za sekta hiyo;
• Kuenea kwa matumizi ya teknolojia duni ya kuvua na kuhifadhi samaki;
• Uwezo mdogo wa kudhibiti wizi na udanganyifu unaofanyika katika eneo
la bahari (EEZ); na
• Uhaba na gharama kubwa za nyenzo za uvuvi;
• Elimu na hamasa ndogo miongoni mwa wananchi kuhusu uvuvi kama
biashara yenye faida (lucrative business);
• Ukosefu wa takwimu za kuaminika kuhusu hazina kubwa iliyopo ya
bidhaa na biashara ya uvuvi;
84

• Uwekezaji mdogo kwenye sekta.
• Ugumu wa upatikanaji wa mikopo ya mtaji.
Hata hivyo, pamoja na changamoto zinazoikabili, sekta hii imeendelea kuwa
muhimu katika kuchangia upatikanaji wa ajira, chakula na pato la taifa.
6.0 Njia ya kutatua Changamoto zilizopo
Ili kuweza kuiinua na kuiimarisha sekta ya uvuvi ni muhimu kwanza kuzitazama
changamoto zilizo kwenye sekta yenyewe na kuzitafutia majawabu. Hatua
zifuatazo zinapendekezwa:-
• Kufanya utafiti unaolenga kubaini hazina iliyopo na mikakati bora ya
kupanua uvunaji na mauzo.
• Kuwekeza katika utoaji wa elimu kuhusu uchumi wa uvuvi na biashara
ya uvuvi kwa kuimarisha na kupanua uwezo wa utoaji mafunzo na
kuboresha mafunzo yanayotolewa.
• Kupanua fursa ya upatikanaji mitaji ili kuongeza uwekezaji kwenye
sekta kwa kuanzisha mfuko maalum wa uendelezaji wa sekta ya uvuvi,
na vilevile kwa kurahisisha taratibu za utoaji mikopo za taasisi zilizopo
na utoaji mikopo
• Kuanzisha kampeni maalum ya kuhamasisha na kuvutia uwekezaji
katika sekta ya uvuvi (ikiwemo uanzishwaji wa viwanda vya
kutengeneza zana na pembejeo za ufugaji na uvuvi, viwanda vya
kusindika samaki na mashirika ya kuuza na kusambaza bidhaa.
7.0 MAJUMUISHO
Kwa ajili ya kuzimudu changamoto zilizo katika sekta ya uvuvi, tafiti ni muhimu
kwa kuwa zitawezesha kubainisha vizuri maeneo ya kuchukua hatua, hatua
muafaka za kuchukua, ili kuepusha makosa yasiyo ya lazima. Tafiti hizo
zifanyike katika maeneo makuu yanayojitokeza katika taarifa mbalimbali.
Kulingana na rasilimali zilizopo kwenye sekta ya uvuvi, maeneo ya uwekezaji
yanayojitokeza kuhitaji hatua za haraka za uwekezaji ni pamoja na Viwanda
vya kutengeneza zana na vifaa vya uvuvi, Viwanda vya kusindika samaki; Uvuvi
mkubwa (large scale fishing) kwenye eneo huru la bahari; Usindikaji wa dagaa;
Teknolojia ya kuhifadhi na kusafirisha samaki.
85

SURA YA NANE
UPATIKANAJI WA MITAJI NA MASHARTI YA MIKOPO
Imeandaliwa na P.M. Noni,
Mkurugenzi Mwendeshaji,
Benki ya Rasilimali Tanzania (TIB)
Mada iliyowasilishwa kwenye Mkutano wa Kuhamasishaji Usimamizi na
Matumizi ya Rasilimali za Uvuvi Nchini
Tarehe 16 – 18, Desemba, 2009, Mwanza

1.0 Utangulizi
UPATIKANAJI WA MITAJI NA MASHARTI YA MIKOPO
Benki ya Rasilimali Tanzania (TIB) inaishukuru Serikali na waandaaji wa
mkutano huu, kwa kukaribishwa kutoa mada na mchango wa mawazo kwa nia
ya kuboresha Sekta ya Uvuvi. Mkutano huu una umuhimu wa kipekee katika
kufufua ari na nguvu ya kufanikisha malengo na mikakati mbalimbali ya Serikali
kuhusu Sekta ya Uvuvi.
Hivi karibuni Serikali imeanzisha mchakato mpya wa kuboresha uzalishaji katika
sekta za msingi hasa kilimo, uvuvi na mifugo ambazo ni mihimili katika kuleta
maendeleo ya uchumi nchini. Aidha serikali ilikwishaandaa mipango na mikakati
kadhaa yenye lengo la kuhakikisha taifa linaondokana na hali duni ya
maendeleo na kuelekea kwenye hali bora ya maendeleo, ambapo kwa sasa
mipango na mikakati hiyo iko katika hatua mbalimbali za utekelezajai. Miongoni
mwa mipango na mikakati hiyo ni Dira ya Taifa ya Maendeleo (Vision 2025), na
Sera ya Taifa ya Uvuvi (1997). Mikakati na mipango hii inajumuisha malengo
madhubuti yanayojikita katika kujenga uchumi imara na endelevu
utakaowanufaisha wananchi wote, kuimarisha amani, utulivu na mshikamano
na kujenga taifa lililoelimika.
Utunzaji na matumizi sahihi ya maliasili kama za uvuvi ndio msingi ambapo
Dira ya Taifa ya Maendeleo imejengwa. Rasilimali hizi zinatakiwa zitumike
kukuza uchumi na kujenga uwezo wa ndani wa kuhimili mikiki mikiki ya uchumi
wa kimataifa. Baadhi ya malengo makuu ya Sera ya Taifa ya Uvuvi ni:
i) Kutumia rasilimali zilizopo kwa ufanisi ili kuongeza upatikanaji wa samaki
na kuchangia ukuaji wa uchumi;
ii) Kuongeza uelewa na ubadilishanaji wa taarifa kuhusu rasilimali za uvuvi;
iii) Kulinda na kuendeleza vyanzo vya rasilimali za uvuvi na kutunza
mazingira;
iv) Kuendeleza mafunzo na utafiti;
v) Kuimarisha ushirikiano wa sekta mbalimbali katika uvuvi.
Mafanikio katika malengo haya yatategemea sana ushiriki wa Serikali, sekta
binafsi na wadau wengine, kwa lengo la kuongeza mchango wa Sekta ya Uvuvi
katika pato la Taifa. Kwa mantiki hiyo, upatikanaji wa mitaji ni muhimu sana
kwa ajili ya uwekezaji katika Sekta ya Uvuvi. Benki ya Rasilimali imejipanga
kushirikiana na serikali kupitia utoaji wa mikopo na mitaji, ushauri na huduma
nyinginezo za kibenki, katika kutekeleza mipango na mikakati iliyopo. Kwa hiyo,
ushiriki wa TIB kwenye mkutano huu wa kuhamasisha uvuvi bora na endelevu
nchini ni sehemu ya utekelezaji wa azma hiyo.
2.0 Fursa zilizopo katika Sekta ya Uvuvi
Tanzania ina pwani yenye rasilimali nyingi za uvuvi. Ina mwambao wa bahari
wenye kilomita za mraba 64,000 pamoja na kilomita nyingine za mraba
87

223,000 za Eneo la Uchumi la Bahari ya Hindi. Eneo la maji baridi ni pamoja
na maziwa Makuu ya Victoria, Tanganyika na Nyasa. Kuna maziwa mengine
madogo, mabwawa na mito yenye kuweza kukaa samaki. Maeneo haya yana
kilomita za mraba 58,000. Tanzania ina mwambao wa pwani wenye urefu wa
kilomita 800 uliotengwa kwa shughuli za kiuchumi, lakini hautumiwi. Mavuno
ya samaki kwa mwaka ni tani za metriki 350,000 tu (National Website).
Kwa muda mrefu, sekta ya uvuvi imekuwa ikiwekewa msisitizo mdogo pamoja
na nchi yetu kubarikiwa kuwa na maeneo mengi yanayofaa kwa ajili ya
shughuli za uvuvi. Sekta hii ina uwezo wa kuchangia kwa kiasi kikubwa zaidi
katika uchumi na maendeleo nchini, hususan katika kuboresha lishe, utunzaji
wa mazingira, kuinua pato la taifa, kuwapatia wananchi ajira na kwa ujumla
kutekeleza Dira ya Taifa ya Maendeleo na Sera ya Taifa ya Uvuvi.
Kinachotakiwa ni umakini mkubwa katika kuandaa na kutekeleza mipango ya
uwekezaji kwenye hii sekta. Umakini unatakiwa pia katika kuhakikisha kuwa
rasilimali za uvuvi zinatumika kwa namna endelevu.
Pamoja na kuwepo maeneo mengi ya uvuvi kuna watu wapatao 80,000 tu
wanaofanya kazi katika sekta hii, ambao ni wavuvi wadogo wadogo wanaovua
asilimia 90 ya samaki wote wanaovuliwa nchini. Asilimia 10 iliyobaki huvuliwa
kwa njia za kibiashara. Idadi hii ya watu wanaonufaika na sekta ya uvuvi bado
ni ndogo sana. Watu wengi wameamua kutojiingiza katika sekta hii kutokana
na sababu mbalimbali ikiwamo ukosefu wa mipango mizuri ya kuwezesha
wavuvi kunufaika na sekta hii. Sehemu kubwa ya samaki wanaovuliwa
hutumika ndani ya nchi; wakati samaki aina ya sangara, sadini na kamba
huuzwa zaidi nje ya nchi. Samaki huchangia theluthi moja ya lishe ya protini
kwa Taifa. Rasilimali ya uvuvi hutoa ajira, chakula, burudani na ni kivutio
kikubwa cha utalii kinachoingiza fedha za kigeni katika Pato la Taifa.
Sekta hii pia inayo nafasi kubwa katika soko la kimataifa, ambapo hadi sasa
bidhaa zake zimeweza kufanya vyema katika soko hilo ambalo kwa kawaida
huwa ni gumu kwa nchi zinazoendelea. Ufanisi katika soko la kimataifa
utainufaisha nchi zaidi si tu kwa kuongeza mapato ya wananchi bali pia kuleta
fedha za kigeni na kuitangaza Tanzania duniani.
Wajibu wa sekta binafsi ni pamoja na kuwekeza katika zana za uvuvi, uhifadhi,
usafirishaji na usindikaji, kutafuta masoko, kutoa ajira, na kuhakikisha
matumizi ya rasilimali za uvuvi ni endelevu. Ili kufanya hayo kwa ufanisi na kwa
manufaa kwa taifa, sekta binafsi inawajibika wakati wote kutumia teknolojia za
kisasa.
Aidha taasisi za kifedha zinawajibika kutoa mitaji ili fursa hizi ziweze kutumika,
kwa njia ya uwekezaji kwenye viwanda vya kusindika mazao ya uvuvi, zana za
uvuvi, usafirishaji wa samaki pamoja na masoko. Ili sekta hii iweze kutoa
mchango unaostahili hadhi yake kwenye uchumi wa taifa, unahitajika
uwekezaji mkubwa na ambao utalenga kuleta manufaa kwa wahusika wote
kuanzia kwenye uvuvi na usindikaji hadi kwenye masoko.
88

Mustakabali wa Sekta ya Uvuvi
Sera ya uvuvi ya sasa imelenga kuondoa matatizo yanayoikabili sekta, na
kuainisha hatua zinazotakiwa kuchukuliwa. Mkazo umetiliwa katika uvunaji
endelelevu, utumiaji na masoko; kwa ajili ya kuleta manufaa ya kiuchumi
pamoja na kulinda na kuhifadhi mazingira ili kuwe na maendeleo
yatakayodumu. Sekta binafsi, taasasi za kijamii zisizokuwa za kiserikali na
wadau wengine, wana wajibu mkubwa katika kufanikisha maendeleo endelevu
ya sekta ya uvuvi. Benki ya Rasilimali ni mdau mmojawapo, ambaye jukumu
lake kuu ni kutoa mitaji, mikopo na huduma nyingine za kibenki zinazohitajika
katika kuleta maendeleo kwenye sekta hii.
3.0 Changamoto zinazoikabili Sekta ya Uvuvi
Changamoto kubwa zilizopo katika kuleta maendeleo ya sekta ya uvuvi na
uendelezaji wa rasilimali hii ni pamoja na:
i) Uvunaji holela na matumizi yasiyo endelevu ya rasilimali za uvuvi.
ii) Ukosefu wa takwimu za kutosha na za kuaminika katika uandaaji wa
mipango na mikakati endelevu ya kusimamia shughuli za sekta hiyo.
iii) Upungufu wa ufahamu kwa jamii ya wavuvi, kuhusu wajibu wao katika
kusimamia shughuli za sekta hiyo.
iv) Uhaba wa vitendea kazi vya kisasa na uwekezaji.
v) Uchache wa miradi inayokubalika na benki kwa ajili ya mikopo (bankable
projects).
vi) Uwezo mdogo wa kutumia rasilimali za Kanda Maalum za Kiuchumi (EEZ).
vii) Kukosekana kwa taratibu za kuanzisha na kuendesha vyama vya ushirika
vya uzalishaji katika uvuvi, ili kuboresha upatikanaji wa mitaji.
viii) Kutokuwa na miundombinu bora kwa masoko ya ndani na nje, ambayo
ingechochea ongezeko la uzalishaji.
Ili kutatua changamoto hizi serikali ilianzisha Sera ya Taifa ya Uvuvi ya mwaka
1997 ambayo imeainisha mikakati mbalimbali ya utekelezaji yenye nia ya
kusimamia uvunaji na uhifadhi endelevu wa maliasili hii.
4.0 Upatikanaji wa Mitaji kutoka Benki za Biashara na Taasisi
Nyingine
Pamoja na mchango mkubwa wa Sekta ya Uvuvi katika kutoa lishe kwa
Watanzania, na uwezo wa Sekta hiyo kuchangia zaidi pato la Taifa, mikopo kwa
Sekta hii kutoka mabenki ya biashara ni kidogo sana hadi sasa. Kwa mfano,
kiwango cha mikopo kwa Sekta ya Uvuvi kutoka mabenki ya biashara Desemba
mwaka 2008 kilikuwa shilingi bilioni 17.2 tu, kikiwa ni karibu sawa na kile
kilichokuwepo mwaka 2004, yaani shilingi bilioni 17.6 1 . Ki-uwiano, mikopo hii
ilipungua kutoka asilimia 0.8 mwaka 2004 hadi asilimia 0.4 ya mikopo yote ya
mabenki ya biashara Desemba 2008. Mwelekeo huu siyo mzuri, hivyo ipo haja
ya kuutafutia utatuzi ili kuiendeleza kwa kasi zaidi Sekta ya Uvuvi.
1 Bank of Tanzania 2009, Economic Bulletin for the Quarter ending March 2009, Vol. XLI No.1.
89

5.0 Upatikanaji wa Mitaji kutoka TIB
Benki ya Rasilimali Tanzania (TIB) ni benki pekee ya maendeleo nchini
(Development Finance Institution - DFI) kwa sasa. Benki hii ilianzishwa mwaka
1970, ili kuchochea maendeleo ya taifa kiuchumi na kijamii. Baada ya kujikita
zaidi kwenye shughuli za benki za biashara kuanzia mwaka 1999, kufuatia
kuzorota kwa hali ya uchumi wa Taifa miaka ya 1980 na 1990, mnamo mwaka
2005 Serikali ya Jamhuri ya Muungano wa Tanzania ilifikia uamuzi wa
kuiimarisha TIB na kuifanya benki ya maendeleo ya taifa. Nia ya Serikali ni
kuhakikisha kuwa benki inashiriki katika kutoa mikopo na huduma nyinginezo ili
kuleta maendeleo katika nyanja mbalimbali za uchumi na huduma za jamii.
Aidha kama Benki ya Maendeleo,TIB inalo jukumu la kukuza uchumi wa taifa
kwa kuwekeza (kupitia mikopo ya muda mrefu, wa kati na mfupi) katika sekta
za uzalishaji hasa sekta za kilimo, mifugo, uvuvi, viwanda, SMEs na
miundombinu.
Mwelekeo wa TIB kama Benki ya Maendeleo ni kushiriki kuboresha uwekezaji
na tija katika maeneo ya uzalishaji, usindikaji na uuzaji. Haya yatafanyika chini
ya mwavuli wa mipango na mikakati ya serikali inayolenga Tanzania kuwa nchi
inayoongozwa na uchumi wa viwanda ifikapo mwaka 2025, viwanda ambavyo
vitakuwa vinasindika mazao na maliasili ya nchi na hivyo kuwaongezea
wananchi fursa za ajira na kipato. Jukumu hili litafikiwa kwa kutumia fursa
zilizopo katika sekta mbalimbali zikiwemo sekta za kilimo, uvuvi na ufugaji,
ambazo zina fursa nyingi zinazohitaji kuwekeza na kuvuna.
Benki inatoa mikopo ya muda mfupi, muda wa kati na muda mrefu katika
kuendeleza sekta mbalimbali, ikiwemo ya uvuvi. Benki inakusudia kutoa mikopo
hiyo kwa kuzingatia mlolongo mzima wa uzalishaji (value chain) ambao
unajumuisha uvuvi, usindikaji wa mazao yatokanayo na uvuvi, uhifadhi
(storage), usambazaji, na masoko. Kwa mantiki hii, miradi yote iliyomo katika
mlolongo wa uzalishaji ina nafasi kubwa ya kupatiwa mikopo na TIB, pale
ambapo michanganuo ya miradi hiyo itaonyesha kuwa miradi inalipa. Ili
mikopo hiyo iwafikie wahitaji wengi na kwa gharama nafuu, benki inaendelea
kupanuka kwa kuanzisha ofisi za kikanda (zonal offices) ambapo ofisi ya Arusha
ilifunguliwa mwaka 2007, na ofisi ya Mwanza imefunguliwa hivi karibuni. Pia
benki inahusika kutoa mikopo kupitia vyombo vya fedha kwa ajili ya mikopo
midogo midogo (micro-finance institutions), SACCOs, Vyama vya Ushirika, na
Benki za Jamii (Community Banks), ili kuwafikia wahitaji wengi zaidi.
Aidha TIB inakamilisha taratibu za kukopesha mikopo ya muda mrefu kupitia
Dirisha la Kilimo, ambalo masharti yake ni ya nafuu kuliko masharti ya mikopo
ya kawaida. TIB pia itakuwa na fursa ya kukopesha kupitia njia ya karadha
(financial leasing), hasa baada ya serikali kuanzisha sheria ya karadha ya fedha
(financial leasing law) ambayo itasaidia upatikanaji wa zana/vifaa kama vile
mashine za uvuvi na kilimo kwa masharti nafuu kwa kuwa mkopaji hahitaji
kuwa na dhamana (collateral) zaidi ya zana/kifaa chenyewe.
90

Mikakati ya benki kuendeleza sekta za kilimo, mifugo na uvuvi italenga
kuboresha tija kwa kutumia miundombinu ya kisasa katika mtiririko mzima wa
shughuli kuanzia uzalishaji na usindikaji hadi usafirishaji na mauzo. Msisitizo
utawekwa kwenye kuwekeza katika usindikaji wa mazao ili kuongeza thamani
(value addition), lakini usindikaji huo inabidi uwe umeunganishwa vyema na
vyanzo vya mali ghafi kwa upande mmoja, na masoko kwa upande wa pili.
Benki inaamini kuwa kufanya hivyo kutaleta manufaa si tu kwa taifa bali kwa
makundi mbalimbali yaliyo kwenye uzalishaji katika sekta hizo, kama vile
wakulima, wafugaji na wavuvi, ambao watajiongezea kipato kwa kuuza mazao
katika viwanda. Vile vile kutakuwa na ongezeko la ajira, upatikanaji wa
masoko ya uhakika na ongezeko la fedha za kigeni.
Aidha, mwelekeo wa benki ni kuibua miradi ya uwekezaji inayoendana na
dhana hiyo ya mlolongo (value chain), na kila itakapowezekana kwa kuwekeza
kwa pamoja katika miradi kadha inayotegemeana (programme approach).
Mfano wa value chain approach kwa sekta ya uvuvi ni kama vile kuwekeza
katika kujenga mabwawa ya samaki, uvunaji, usindikaji na uuzaji (masoko),
ukijumuisha pia usambazaji na uhifadhi. Mfano wa programme approach ni
kama kuwekeza kwa wakati mmoja kwenye viwanda kadhaa vya usindikaji wa
samaki kwa ajili ya eneo au nchi nzima.
6.0 Hitimisho
Benki ya Rasilimali inatambua umuhimu wa Sekta ya Uvuvi katika kuleta
maendeleo ya uchumi wa taifa pamoja na fursa nyingi zilizopo katika Sekta hii
ambazo hazijatumiwa ipasavyo wala kwa ufanisi. Benki itatoa mikopo, ushauri
na huduma nyingine za kibenki kwa wawekezaji katika Sekta ya Uvuvi ili
kuchochea uwekezaji katika sekta, na kuboresha upatikanaji wa zana bora za
uvuvi, viwanda vya kusindika mazao yatokanayo na uvuvi, masoko na uhifadhi
endelevu. Benki inaamini kwa kutimiza jukumu hili itakuwa imechangia katika
utekelezaji wa Dira ya Taifa ya Maendeleo na Sera ya Taifa ya Uvuvi, ambazo
zote zinalenga katika kumwezesha Mtanzania kiuchumi na hivyo kupunguza
umaskini.
91

SURA YA TISA
UTALII IKOLOJIA NA SAMAKI WA MAPAMBO
FURSA ZA UWEKEZAJI KATIKA UTALII IKOLOJIA (ECO -TOURISM)
NA SAMAKI WA MAPAMBO
Dkt. Abdillahi I. Chande
Meneja wa Hifadhi za Bahari na Maeneo Tengefu
Mada iliyowasilishwa kwenye Mkutano wa Kuhamasishaji Usimamizi na
Matumizi ya Rasilimali za Uvuvi Nchini
Tarehe 16– 18, Desemba, 2009, Mwanza
92

FURSA ZA UWEKEZAJI KATIKA UTALII IKOLOJIA (ECO -TOURISM)
1.0 Utangulizi
NA SAMAKI WA MAPAMBO
Sera ya Taifa ya Uvuvi na Mikakati yake ya Mwaka 1997, imetamka bayana
umuhimu wa kutumia vizuri rasilimali zilizopo ili kuchangia ukuaji wa uchumi na
kupunguza umasikini kwa jamii. Sera imeainisha fursa mbalimbali za uwekezaji
ikiwa ni pamoja na kuendeleza utalii wa kiikolojia na biashara ya samaki wa
mapambo.
Samaki wa mapambo ni samaki ambao hufugwa na watu ambao wana mapenzi
na tabia hiyo (hobby). Aghalabu, samaki hawa wana rangi na tabia za kuvutia
watu. Samaki wa mapambo wanajumuisha jamii mbalimbali zikiwemo jamii za
Cichlids, Cyprinids, na Catfish katika maji baridi. Pia, katika maji chumvi zipo
jamii za samaki wanaopatikana kwenye matumbawe (coral fish species).
Kutokana na kuongezeka kwa biashara ya samaki wa mapambo wa maji baridi,
inakadiriwa kuwa zaidi ya asilimia 90 ya samaki wa mapambo katika nchi
nyingi duniani kwa mfano Singapore, Malaysia, Japan, Israel na USA
huzalishwa kwenye matanki na mabwawa, ila kwa upande wa Tanzania samaki
hao hupatikana kwenye maji ya asili. Lakini sehemu nyingi za dunia samaki wa
mapambo wa maji chumvi hupatikana baharini.
Vilevile, Tanzania imebahatika kuwa na maeneo mazuri kwa ajili ya utalii
ikolojia. Maeneo haya yanapatikana katika mwambao wa Bahari ya Hindi na
fukwe za maziwa ya Victoria, Tanganyika na Nyasa. Serikali inaimarisha
uhifadhi wa bionuai katika maeneo hayo kwa kuanzisha kitengo cha Hifadhi za
Bahari na Maeneo Tengefu kupitia Sheria Na.29 ya mwaka 1994 (The Marine
Parks and Reserves Act of 1994). Aidha, juhudi zinaendelea za kuanzisha
maeneo mengi zaidi ya hifadhi za maji baridi na maji chumvi kwa ajili ya
kuhifadhi na kulinda bionuai wakiwemo samaki wa mapambo kwa manufaa ya
kizazi cha sasa na kijacho.
2.0: Uwekezaji katika Utalii Ikolojia (Eco -Tourism)
Utalii ikolojia ni utalii ambao unahusisha kusafiri kwenda ndani ya maeneo
ambayo hayajaharibiwa wala kuingiliwa na wavamizi wowote na hulindwa ili
yasiathiriwe na yasaidie jamii inayozunguka kiuchumi (Taylor, et al. 2002;
WTO/UNEP, 2000). Utalii ikolojia husaidia kuelimisha watalii au wasafiri kuhusu
uhifadhi wa mazingira.
2.1 Miongozo ya Kusimamia Utunzaji wa Mazingira na kuimarisha
utalii ikolojia katika Hifadhi za Bahari na Maeneo Tengefu.
Wizara imeandaa miongozo mbalimbali kwa ajili ya kuimarisha usimamizi wa
Hifadhi za Bahari na Maeneo Tengefu kama ifuatavyo:
i) Mipango ya Jumla ya Usimamizi wa maeneo husika (General
Management Plan) hutoa mwongozo wa usimamizi wa shughuli
93

mbalimbali kwenye eneo husika. Hii ni pamoja na utengaji wa kanda
mbalimbali za matumizi na zisizokuwa za matumizi.
ii) Mwongozo wa Uwekezaji (Investiment Guideline) katika Hifadhi za
Bahari na Maeneo Tengefu.
iii) Mwongozo wa Tathimini ya Athari za Mazingira (Environmental Impact
Assessment Guideline) katika Hifadhi za Bahari na Maeneo Tengefu.
iv) Kuweka maboya ya kuegesha boti (Mooring buoys), haya husaidia
kulinda mazingira (kutotia nanga kwenye matumbawe) kwa kutenga
maeneo maalum ya kutia nanga.
2.2 Vivutio vya Utalii wa Kiikolojia katika Hifadhi za Bahari na
Maeneo Tengefu
Hifadhi za Bahari na Maeneo Tengefu ni maeneo muhimu katika uendelezaji wa
utalii ikolojia. Maeneo haya yana vivutio vingi ambavyo havijaharibiwa na
vinaendelea kulindwa. Kwa kutambua hilo, mpango maalumu wa Taifa wa
uendelezaji utalii umeainisha maeneo hayo kama ya kipaumbele (priority areas)
(UNDP/GEF, 2008). Vivutio vinavyopatikana katika maeneo hayo ni pamoja
na:-
i) Misitu ya Mikoko pamoja na ule ulioko Hifadhi ya Bahari ya Ghuba ya
Mnazi na Maingilio ya Mto Ruvuma.
ii) Fukwe nzuri kama ya Msimbati (Mtwara) na za Maeneo Tengefu ya Dar
es Salaam.
iii) Viumbe adimu kama Kasa, Nguva, (Picha Na. 1) Potwe (Whale Shark),
Silikanti, Tuyuli (Coconut Crab), ambaye anapatikana kisiwa cha
Mbudya.
iv) Matumbawe ya kuvutia (Picha Na. 2);
v) Ndege wa aina mbalimbali (Picha Na. 3);
vi) Maji masafi ambayo hayajachafuliwa;
vii) Maeneo ya kihistoria, kama vile magofu ya Kua yaliyopo Mafia;
viii) Wanyama kama vile Viboko, Pomboo, Nyangumi nk;
ix) Samaki wa aina mbalimbali wanaopatikana katika Hifadhi zote, hawa
hujumuisha samaki wa mapambo waliopo kwenye matumbawe.
Picha Na.1: Nguva, mnyama wa baharini (Marine Mammal)
94

Picha Na. 2: Matumbawe (coral) katika Hifadhi ya Bahari Mafia
Picha Na. 3: Ndege aina ya Heroin kwenye Eneo Tengefu la Kisiwa cha Bongoyo, Dar es Salaam.
2.3 Fursa za Uwekezaji
Ili kuweza kutumia fursa za uwekezaji, ipo mikakati ya kulinda aina za viumbe
ambao wanaweza kudhurika kirahisi, makazi na maeneo yenye umuhimu wa
kiikolojia kwa kutoa hadhi maalum ya kisheria kuyatenga maeneo hayo na
kuwa Hifadhi za Bahari na Maeneo Tengefu. Kitengo cha Hifadhi za Bahari na
Maeneo Tengefu hufanya juhudi kuhakikisha kwamba maeneo yaliyohifadhiwa
95

yanatunzwa ipasavyo na yanatoa mvuto mkubwa wa uwekezaji. Baadhi ya
fursa za uwekezaji zilizopo ni;
i) Ujenzi wa Hoteli za kitalii na migahawa ambayo inajali mazingira kwa
kuzingatia usafi wa maeneo husika. Hadi sasa tayari hoteli nyingi zipo
kwenye maeneo ya Hifadhi zetu. Hata hivyo fursa bado zipo kujenga
hoteli zingine za kitalii kwenye maeneo ya Hifadhi.
ii) Ujenzi wa mahema kwa ajili ya wageni wa muda mfupi ili kulinda hali ya
mazingira.
iii) Utoaji wa huduma ya boti na vyombo vingine vya kusafirishia wageni
zikiwemo mashua kwenda kwenye maeneo yenye vivutio.
iv) Kuendeleza huduma ya zana za uzamiaji kwa watalii wanaopenda kutalii
ndani ya maji kupata historia ya viumbe hai na meli zilizozama au
kuzamishwa miaka mingi iliyopita.
2.4 Faida ya kuwa na Utalii Ikolojia
i) Kupunguza athari za uharibifu wa mazingira kwa kutovuna vivutio vya
utalii vilivyopo katika maeneo husika (non-consumptive);
ii) Kuelimisha jamii inayotembelea maeneo ya utalii kuhusu umuhimu wa
kuhifadhi mazingira na faida zake;
iii) Kutoa misaada ya moja kwa moja kifedha ili kusaidia utunzaji wa
mazingira;
iv) Sehemu ya pato linalotokana na utalii hugawiwa kwa jamii husika ili
kuchangia kwenye huduma za jamii na maendeleo;
v) Husaidia kutoa ajira kwa jamii kwa mfano kuongoza wageni kwenye njia
vinjali (nature trails) na kwenye maeneo mazuri ya kuzamia na kutoa
huduma ya usafiri wa maboti;
vi) Kuinua uchumi wa jamii na taifa kwa ujumla.
2.5 Shughuli za Utalii Ikolojia zinazofanyika katika Hifadhi za Bahari
na Maeneo Tengefu
Sheria iliyoanzisha Hifadhi za Bahari na Maeneo Tengefu, inahimiza
ushirikishwaji wa jamii za wavuvi wanaoishi ndani na karibu na maeneo hayo,
uhifadhi na matumizi endelevu ya rasilimali za bahari. Madhumuni ya kuanzisha
Hifadhi za Bahari na Maeneo Tengefu ni pamoja na:
i) Kuhifadhi mazingira ya maeneo yanayojulikana kuwa na aina mbalimbali
na idadi kubwa ya viumbe wa kwenye maji na nchi kavu;
ii) Kuhamasisha wananchi kutumia kwa busara rasilimali ambazo hazitumiki
kabisa au kwa ukamilifu hivi sasa. Rasilimali hizo ni pamoja na samaki
waliopo kwenye kina kirefu (km. jodari) na shughuli mbadala (km.
ufugaji wa samaki na nyuki);
iii) Kudumisha rasilimali zinazotumika hivi sasa na kufufua zile ambazo
zimeharibika au zinaelekea kuharibika; na
iv) Kuainisha shughuli za kijamii na kiuchumi za wananchi wanaoishi ndani
ya Hifadhi na shughuli za kuhifadhi mazingira ya uvuvi na bioanuai.
96

Kwa kuzingatia madhumuni ya kuanzisha Hifadhi za Bahari na Maeneo
Tengefu, shughuli zinazofanyika katika maeneo hayo ni kama ifuatavyo:
i) Uzamiaji chini ya maji (diving);
ii) Kuweka kambi au Pikiniki (camping);
iii) Michezo ya kwenye fukwe za bahari, ambayo ni; mpira wa wavu,
kukimbia na mpira wa miguu;
iv) Michezo ya mbio za mashua;
v) Utalii wa kutumia boti za kioo (glass-bottom boats);
vi) Upigaji picha chini ya bahari;
vii) Uvuvi wa kitalii (sports fishing);
viii) Utalii wa kwenye fukwe (sun bathing);
ix) Kuvinjari katika misitu ya mikoko na ya nchi kavu; na
x) Kutazama ndege wa aina mbalimbali.
2.6 Mafanikio Yaliyotokana na Uendelezaji wa Utalii Ikolojia
Kanuni za utalii ikolojia zinazingatia sana uhifadhi wa mazingira, kuongeza
kipato, maendeleo ya jamii na kutoa ajira kwa jamii jambo ambalo Kitengo cha
Hifadhi za Bahari na Maeneo Tengefu kinazingatia na kutekeleza kwa makini.
Kulingana na Sheria ya Hifadhi za Bahari na Maeneo Tengefu Na. 29 ya Mwaka
1994, jamii hupata gawio la asilimia 20 ya mapato yote yatokanayo na utalii ili
kuweza kuchangia katika huduma mbalimbali za jamii na maendeleo kama vile
ujenzi wa madarasa, zahanati na uchimbaji wa visima vya maji safi.
Jamii hutoa pia huduma ya migahawa na kuongoza watalii hasa katika Maeneo
Tengefu ya Dar es Salaam. Mafanikio mengine ni kuongezeka kwa idadi ya
watalii, kwa mfano Hifadhi ya Bahari ya Kisiwa cha Mafia idadi ya watalii
imekuwa ikiongezeka mwaka hadi mwaka. Mwaka 2000 ilipokea watalii 877,
mwaka 2006 walikuwa 3,216 na mwaka 2008 walikuwa watalii 3,294
(Kielelezo Na. 1). Kwenye Maeneo Tengefu ya Dar es Salaam idadi ya watalii
imekuwa ikiongezeka na kupungua kuanzia mwaka 2000 ambako kulikuwa na
watalii 4,984, lakini idadi kubwa ilikuwa mwaka 2002 ambako kulikuwa na
watalii 27,320 na mwaka 2006 walikuwa watalii 28,812 (Kielelezo Na. 2).
Pia mapato yatokanayo na shughuli za utalii ikolojia imeongezeka kutoka
shilingi 366,000 kwa mwaka 2000 hadi shilingi 266,393,532 mwaka 2008.
Mafanikio mengine ni kuongezeka na kurudia uhalisia wa maeneo ya hifadhi
ndani ya bahari hasa kwenye maeneo ya Matumbawe hususan Hifadhi ya
Bahari ya Mafia, Ghuba ya Mnazi na maingilio ya mto Ruvuma, kisiwa cha
Maziwe (Pangani) na maeneo tengefu ya visiwa vya Dar es Salaam.
Ubadilishanaji wa zana bora za uvuvi kwa zana haribifu kwa wavuvi na
kuwawezesha kuvua kwenye maeneo ya mbali na kuwaongezea kipato ni eneo
jingine la mafanikio. Katika Hifadhi ya Bahari ya Ghuba ya Mnazi na maingilio
ya Mto Ruvuma jumla ya nyavu za jarife 2,037 zenye thamani ya shilingi
bilioni 1.8 zilibadilishwa kwa wavuvi na vikundi mbalimbali na Zana haribifu
katika kipindi cha miaka mitatu kuanzia mwaka 2005 mpaka mwaka 2008
(Jedwali Na. 1). Pia katika Hifadhi ya Bahari ya Mafia kulikuwa na
97

ubadilishanaji wa nyavu za jarife kwa nyavu haribifu na kupewa injini za boti
kwa vikundi mbalimbali na watu binafsi kwa kipindi cha miaka mitatu kuanzia
mwaka 2006 hadi 2008 vyenye thamani ya shilingi milioni 272. Zana haribifu
kwenye uvuvi ni zana ambazo huharibu mazingira ambayo hutumika kwa utalii
ikolojia.
Idadi ya Watalii
Idadi ya watalii
4000
3500
3000
2500
2000
1500
1000
500
0
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008
Miaka
Kielelezo Na. 1: Idadi ya w atalii kutoka mw aka 2000 hadi
2008 katika Hifadhi ya Bahari ya Kisiw a cha Mafia
Chanzo: Wizara ya Maendeleo ya Mifugo na Uvuvi
35000
30000
25000
20000
15000
10000
5000
0
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008
Miaka
Kielelezo Na. 2: Idadi ya watalii kutoka mwaka 2000
hadi mwaka 2008 katika Maeneo Tengefu ya Dar es
Salaam.
Chanzo: Wizara ya Maendeleo ya Mifugo na Uvuvi
Jedwali Na. 1: Idadi na thamani ya nyavu (Jarife) zilizokabidhiwa kwa
wavuvi katika kipindi cha miaka mitatu kwenye Hifadhi ya Bahari ya Ghuba ya
Mnazi na Maingilio ya Mto Ruvuma.
Mwaka Idadi Thamani (Tshs)
2005 721 40,432,700.0
2007 859 76,800,000.0
2008 457 64,500,000.0
Jumla 2,037 1,817,327,000.0
98

3.0 Biashara ya Samaki wa Mapambo (Ornamental fish)
Tanzania imejaliwa kuwa na aina mbalimbali za samaki wa mapambo
wanaopatikana katika maji baridi na maji chumvi. Samaki hawa hupatikana
kwa wingi katika maji ya asili na baadhi yao hupatikana humu nchini tu. Kuna
samaki wa mapambo ambao wapo katika hatari ya kutoweka. Kwa kiasi
kikubwa samaki wa mapambo, wamekuwa wakivuliwa na kupelekwa nje ya
nchi na wafanyabiashara.
3.1 Hali ya biashara ya Samaki wa Mapambo
Samaki wengi wa mapambo kwenye maji baridi ni jamii ya Cichlids. Ziwa
Tanganyika lina spishi zaidi ya 200 lakini wanaosafirishwa nje ya nchi kwa ajili
ya mapambo ni wastani wa spishi 30 (Kiambatisho Na.1). Ziwa Nyasa lina
spishi zaidi ya 750 lakini wanaosafirishwa nje ya nchi kama samaki wa
mapambo ni takriban spishi 5 ambazo ni Aulo mamelela, A. blue neon, A.
hongi, Proto steven na Tropheus ndole. Ziwa Victoria lilikuwa na spishi zaidi ya
300 katika miaka ya 1970 kabla samaki aina ya Sangara aliyepandikizwa
hajasambaa na kula jamii ya Cichlid. Hivi sasa baadhi ya spishi wametoweka na
biashara ya samaki wa mapambo haipo Ziwa Victoria. Kwa upande wa samaki
wa maji chumvi wanaoishi kwenye matumbawe (coral fish species), spishi
zilizopo Tanzania ni nyingi lakini idadi kamili haijulikani. Hata hivyo, kati ya
spishi takriban 4,000 waliopo duniani ni spishi 200 – 300 ndio wanaotumika
kwa mapambo.
Samaki aina ya “Cichilid” hutumika sana kwa mapambo duniani kote kwa kuwa
wana uwezo wa kuzoea mazingira mapya kwa haraka kuliko samaki wengine
(Koning, 1995). Hii inatokana na tabia yao ya kuwa na uwezo mkubwa wa
kuvumilia hali tofauti ya mazingira ya maji ikiwemo pH na uchumvi chumvi
(salinity). Pia, wana tabia ya kula aina mbalimbali za vyakula kutokana na
mpangilio wa midomo, meno na taya (Pharyngeal jaws). Kuna wanaokula
mwani (algae), mimea (plants), samaki, konokono n.k. Pia, aina hizi za samaki
wanaweza kuishi na kusafirishwa kwa muda wa siku tano (5) bila kula alimradi
mazingira ya maji yanaruhusu na vifo vinaweza kuwa chini ya asilimia 2 tu.
Takwimu za biashara ya samaki wa mapambo duniani sio sahihi sehemu nyingi.
Hata hivyo takwimu zilizopo zinaonyesha kuwa Uingereza mwaka 1987 waliuza
samaki wa kiasi cha Paundi za Uingereza milioni 17 na Marekani waliuza samaki
wa thamani ya Dola za Kimarekani milioni 739 mwaka 1988. Hata hivyo taarifa
zilizopo zinaonyesha kuwa tabia ya kupenda (hobby) kufuga samaki wa
mapambo inaongezeka kwenye nchi mbalimbali zikijumuisha, Japan, China,
Australia, Afrika ya Kusini, Korea, Ujerumani na Malaysia. Mara nyingi ufugaji
hufanyika kwenye mabwawa na matanki (aquaria).
Kwa upande wa Tanzania, takwimu za biashara ya samaki wa mapambo kutoka
kwenye maji baridi kuanzia mwaka 2006 mpaka mwaka 2009 ni kama
ifuatavyo: Kwa ujumla biashara ya samaki hawa huingizia Serikali pesa kidogo
sana. Samaki wengi waliosafirishwa nje ya nchi katika mwaka 2006 walitoka
Ziwa Nyasa. Jumla ya samaki 12,661 ambao walikuwa na thamani ya shilingi
99

87,143,451.25 waliingizia Serikali ushuru wa shilingi 6,541,825.56 tu. Jumla
ya samaki 9,080 kutoka Ziwa Tanganyika waliokuwa na thamani ya shilingi
58,770,742.7 waliingizia Serikali kiasi cha shilingi 4,292,456.39. Mwaka
2009 samaki wengi walitoka Ziwa Tanganyika jumla ya samaki 23,500 wenye
thamani ya shilingi 131, 356,148.5 waliingizia Serikali jumla ya shilingi
13,018,338.19 kama ushuru. Samaki kutoka Ziwa Victoria walisafirishwa
wachache tu mwaka 2007, walikuwa 12 tu (Jedwali Na. 2). Samaki wa
mapambo kutoka Ziwa Victoria wako hatarini kutoweka kutokana na kuliwa na
Sangara kwa hiyo wameingizwa kwenye “Red list” chini ya CITES,
hawasafirishwi tena. Kinachohimizwa ni ufugaji wa hao samaki.
100

Jedwali Na. 2: Samaki wa Mapambo waliouzwa nje ya nchi kutoka kwenye Maziwa Makuu
Mwaka
2006 2007 2008 2009
Ziwa Ziwa Nyasa Ziwa Ziwa Nyasa Ziwa Ziwa Ziwa Nyasa Ziwa Ziwa
Tanganyika
Tanganyika
Victoria Tanganyika
Tanganyika Nyasa
Na. ya samaki 9,080 12,661 15,087 10,403 12 22,712 10,354 23,500 3,810
FOB value
(USD)
45,980.4 70,717.5 113,643.1 75,685.7 67.7 126,433.0 65,622.40 102,397.4 21,495.03
FOB value
(Tsh)
58,770,742.7 87,143,451.3 135,005,622.9 92,094,602.8 74,838.7 164,809,221.5 75296,924.5 131,356,148.5 27,304,409.9
Royalty (Tsh) 4,292,456.4 6,541,825.6 7,597,829.2 5,322,248.0 5,578.8 12,128,615.1 5,249,511.0 13,018,338.2 3,403,748.0
Chanzo: Wizara ya Maendeleo ya Mifugo na Uvuvi

3.2 Fursa za uwekezaji katika samaki wa mapambo
i) Kuna fursa kubwa ya uwekezaji katika samaki wa mapambo wa Ziwa
Tanganyika kwa kuwa samaki hao wapo wengi (Watson, 2000) na
baharini kwenye matumbawe (Coral reef fish species) (Picha Na. 4).
ii) Kuwepo kwa masoko ya uhakika na mazingira mazuri ya kuvutia
biashara
Ili kuendeleza na kuimarisha uwekezaji katika eneo hili ni muhimu
kuhamasisha wananchi na wawekezaji kutoka nje katika kuwekeza kwenye
biashara ya samaki wa mapambo. Pia, ni lazima kufanya utafiti wa
kufahamu spishi zilizopo na wingi wa samaki wa mapambo ili kuepuka
kumaliza baadhi ya samaki hao.
Picha Na. 4: Samaki wa mapambo wakiwa kwenye matumbawe katika Hifadhi ya Bahari ya Mafia.
3.3 Umuhimu wa biashara ya samaki wa mapambo katika kuondoa
umaskini
Takwimu zilizopo zinaonyesha kuwa mapato ya biashara ya samaki wa
mapambo kwenye nchi mbalimbali duniani ina thamani ya takriban Dola za
Marekani milioni 186 na samaki wengi wanatoka nchi zinazoendelea (Watson,
2000). Kati ya hizi fedha zinazobaki kwa jamii wanaokusanya samaki hao ni
kidogo sana. Hata hivyo, kama jamii itawezeshwa kupata mtaji na teknolojia
sahihi itaweza kujiongezea kipato na kupunguza umaskini.
Asilimia 90 ya samaki wa mapambo duniani huzalishwa kwenye mabwawa
hasa kwenye nchi zilizoendelea na samaki hao wametolewa kutoka kwenye
nchi zinazoendelea ikiwemo Tanzania. Ili mwananchi aweze kunufaika na
biashara ya samaki wa mapambo kuna umuhimu wa kuwaelimishwa kuhusu
njia bora za kuwavua, kuwahifadhi na kuwasafirisha kwa ajili ya kuongeza
kipato chao na taifa kwa ujumla.
3.4 Athari Zitokanazo na Biashara ya Samaki wa Mapambo
Shirika la Kimataifa la Hifadhi ya Viumbe na Mazingira kupitia kitabu cha “Red
List’’ (IUCN, 1988) kimeainisha aina za samaki wa mapambo ambao wapo

hatarini kutoweka. Samaki hao ni pamoja na aina ya furu (Haplochromine).
Athari za biashara hiyo ni kama ifuatavyo:
i) Kupungua wingi na makazi ya samaki waliopo kwenye maeneo ya asili
ikiwa ni pamoja na maziwa, mito na bahari kwa njia mbalimbali. Hali ya
aina hii imekwishatokea kwenye nchi ambazo biashara ya samaki wa
mapambo ni kubwa kama vile Sri Lanka na Malaysia (Banister, 1989).
Kwa upande wa Tanzania tathmini ya athari za biashara ya mapambo
bado haijafanyika.
ii) Kuharibika kwa mfumo mzima wa ikolojia na kuharibu makazi ya samaki
asilia (indigenous species). Hali hii hutokana na samaki wa mapambo
kupelekwa kwenye maeneo ambayo sio ya asili yao kama vile mabwawa.
Wakati mwingine samaki hawa huingia kwenye mito iliyo karibu na
mabwawa wanayofugiwa na kwenda kwenye maziwa ambako
huchanganyika na samaki ambao ni wa asili kwenye maeneo hayo. Pia,
biashara hii inaweza kuhatarisha ikolojia ya maji ya nchi waliyopelekwa.
3.5 Changamoto
i) Kuimarisha na kuendeleza miundombinu kwenye maeneo yenye vivutio
kwa ajili ya utalii ikolojia ikiwa ni pamoja na barabara, umeme na maji
safi;
ii) Upatikanaji wa mitaji na uwekezaji katika utalii ikolojia na biashara ya
samaki wa mapambo;
iii) Kuweka bayana umiliki wa fukwe za bahari ambazo ziko nje ya Hifadhi
za Bahari na Maeneo Tengefu ili kuharakisha uwekezaji wa maeneo haya
kwa nia ya kukuza utalii ikolojia;
iv) Kufanya utafiti wa kufahamu ikolojia, aina, wingi wa samaki wa
mapambo n.k.; na
v) Kuboresha mazingira ya utalii ikolojia na biashara ya samaki wa
mapambo.
4.0 Mapendekezo
i) Kufanya utafiti wa kufahamu wingi wa spishi mbalimbali za samaki wa
mapambo ili uvunaji uwe endelevu;
ii) Kuhamasisha wananchi na wadau wengine kuwekeza katika biashara ya
samaki wa mapambo na utalii ikolojia;
iii) Kuhamasisha wananchi kutembelea Hifadhi za Bahari na Maeneo
Tengefu ili kukuza utalii wa ndani; na
iv) Kufanya jitihada za kuhifadhi spishi za viumbe wa kwenye maji zilizo
hatarini kutoweka.
5.0 Hitimisho
Tanzania inazo fursa nyingi kwenye utalii ikolojia na biashara ya samaki wa
mapambo, ambazo zikitumiwa kikamilifu zinaweza kusaidia kupunguza
umasikini na kwenda sambamba na juhudi za Serikali za kufikia malengo ya
milenia 2015, MKUKUTA, Dira ya Taifa ya Maendeleo 2025, na azma ya
KILIMO KWANZA. Hivyo basi, juhudi za ziada zinahitajika kukuza utalii
ikolojia wa ndani kwenye Hifadhi za Bahari na Maeneo Tengefu ili kuongeza
103

pato na kupunguza umasikini. Aidha, ili kufanikisha biashara ya samaki wa
mapambo hatuna budi kuhakikisha kuwa, biashara hii inakuwa endelevu na
samaki walio katika hatari ya kutoweka wanazalishwa kwa wingi badala ya
kuendelea kuwavuna kwenye maji ya asili.
Kiambatisho Na. 1: Idadi ya Samaki wa mapambo waliovuliwa kutoka
Ziwa Tanganyika
Aina ya samaki Mwaka
2007 2008
Altolamprologus Compressiceps 70 195
Bethochromis tricoti 50 0
Chalinochromis brichard 0 27
Ctenochromis horei 0 50
Cyanthopharynx furcifer 40 100
Cyphotilapia frontosa 141 275
Cyprichromis microlepidontus 100 0
Enantiopus spp 60 290
Eretmodus sp 200 350
Cythopharynx foai 60 134
Goby 0 620
Lamprologus brevis 0 50
Leptosoma sp. 0 60
Leptosoma blue 100 100
L. jumbo 390 150
Cyprichromis microlepidotus 110 0
Neolamprologus tretocephalus 0 16
N. ventrails 80 210
Ochrogenys moori 100 325
Ophthalmotilapia boops 0 90
O. nasuta 0 230
P. kazumbe 260
P. moshi 0 15
Petrochromis spp 0 130
Xenotilapia spilopterus 40 290
Synodontis Multipunctatus 0 60
Tanganicodus spp 200 60
Tropheus Kaiser 300 1060
T. katonga 60 212
T. kuchfulk 125 0
T. malagarasi 0 300
Xenotilapia flavipinnis 320 105
X. ochrogenys 70 0
Chanzo: Wizara ya Maendeleo ya Mifugo na Uvuvi, 2009
104

SURA YA KUMI
BIASHARA NA USAMBAZAJI WA SAMAKI NA MAZAO YAKE NDANI NA
NJE YA NCHI
Imeandaliwa na Bwana H. Bhagat, Mwenyekiti wa TIFPA.
Mada iliyowasilishwa kwenye Mkutano wa Kuhamasishaji Usimamizi
na Matumizi ya Rasilimali za Uvuvi Nchini
Tarehe 16 – 18, Desemba, 2009, Mwanza

BIASHARA NA USAMBAZAJI WA SAMAKI NA MAZAO YAKE NDANI NA
1.0 Utangulizi
NJE YA NCHI
Tanzania ni Taifa lililojaliwa kuwa na wingi wa rasilimali, ikiwemo MAJI. Kama
rasilimali ya maji itatumika kwa mpangilio na kwa njia endelevu, basi Uvuvi katika
maji baridi, maziwa, mito na mabwawa, hali kadhalika Uvuvi katika maeneo ya
ufugaji wa samaki kwenye maji utashamiri katika nchi hii.
2.0 Hali ya Uvuvi
Uvuvi Tanzania umegawanyika katika maeneo matatu:
a) Baharini; uvuvi katika maji mafupi au kwa wavuvi wadogo wadogo, bahari ya
kati na Bahari kuu.
b) Maji baridi; Maziwa, Mito, Mabwawa, n.k.
c) Uvuvi katika maeneo ya ufugaji wa samaki kwenye maji.
Aina mbili za maeneo ya kwanza ni Uvuvi katika maji asilia, wakati kundi la mwisho
ni la ufugaji.
3.0 Uchumi wa jamii katika sekta ya uvuvi
Kutoka mwaka 1990 hadi 2007 sekta ya uvuvi ilikua kutoka kiwango kidogo sana
hadi kufikia Dola za kimarekani milioni 175, kwa kuuza nje zaidi ya tani 50,000 za
samaki. Ukuaji wa aina hiyo, haujashuhudiwa katika sekta nyingine ye yote, hasa
ikizingatiwa kuwa sekta inawanufaisha watu wapatao milioni tano. Sekta hii
imekuwa ikitegemewa sana na wavuvi wadogo wadogo, na mawakala na vile vile
imetengeneza fursa za ajira kwa mamia ya maelfu ya wananchi. Zaidi ya asilimia
90 ya fedha za kigeni zinazopatikana kutokana na mauzo ya nje hutumika kununua
vifaa humu nchini. Zaidi ya asilimia 90 ya fedha za kigeni zinazopatikana kutokana
na mauzo ya nje hutumika kununua vifaa humu nchini.
Uwezekano na ustawi wa mapato katika miaka ya nyuma, zaidi ya Dola za
kimarekani 500,000, sawa na shilingi milioni 600 wakati huo, zilikuwa zinatumika
kila siku kwa kununua samaki tu.
Wafanyabiashara mbalimbali walinufaika na mzunguko huu. Ilisaidia pia Mama
Ntilie, watengeneza panki gharama za shule na matibabu. Vile vile ilichochea
upanuzi wa viwanda vya bia, soda, sekta ya usafirishaji, utumiaji wa nishati, reli,
kiwanja cha ndege, mahoteli, Bandari ya Dar es Salaam, biashara na uzalishaji
viwandani.
Uwezekano na ustawi wa mapato katika miaka ya nyuma, zaidi ya Dola za
Kimarekani 500,000, sawa na shilingi milioni 600 wakati huo, zilikuwa zinatumika
106

kila siku kwa kununua samaki tu. Wafanyabiashara mbalimbali walinufaika na
mzunguko huu.
Ilisaidia pia Mama Ntilie, watengeneza panki gharama za shule na matibabu. Vile
vile ilichochea upanuzi wa viwanda vya bia, soda, sekta ya usafirishaji, utumiaji wa
nishati, reli, kiwanja cha ndege, mahoteli, Bandari ya Dar es Salaam, biashara na
uzalishaji viwandani.
4.0 Hitaji la Kuelewa Maudhui ya Kodi
Kodi kwenye mishahara na zile za jumla. Kodi za Serikali za mitaa na ushuru wa jiji.
Endapo asilimia 50 ya pesa za kigeni zilitumika kununua vifaa mbalimbali hapa
nchini ambapo VAT ilitoza ushuru, basi ina maana kuwa Hazina ilipata zaidi ya Dola
za Kimarekani milioni 15 kwa mwaka. Ushuru wa Forodha, kodi za mapato na kodi
za jumla nazo hupata zaidi ya Dola za Kimarekani milioni 20.
Zaidi ya hapa kuna ushuru mwingine kwenye mishahara kama vile NSSF.
5.0 Ukuzaji Viumbe Kwenye Maji
Ukuzaji viumbe kwenye maji inawakilisha maendeleo ya uvuvi nchini katika siku za
usoni. Kikwazo kikubwa katika ukuaji wa sekta hii ni lishe/chakula na watalaam
waliobobea katika fani hii.
Hii itahitaji uratibu wa kitaifa baina ya Sekta ya Kilimo, Maji na Wataalam. Endapo
mkakati mahsusi utawekwa, sekta hii itatengeneza ulinzi wa protini kwa watu wetu,
pia kuendeleza soko latika ukanda wetu na kimataifa. Janga letu kubwa la kitaifa
kwa sasa, ni kwamba mito yetu inayopeleka maji baharini pasipo kuwa na faida
yoyote. Huu ni upotezaji wa kihalifu wa rasilimali ya Taifa.
6.0 Tishio katika Sekta ya Uvuvi
i) Kupungua kwa rasilimali ya uvuvi kwa sababu ya usimamizi hafifu na
kutokufuata na kuzingatia sheria za uvuvi;
ii) Uharibifu wa mazingira;
iii) Miundombinu duni na isiyokidhi mahitaji katika sekta ya uvuvi;
iv) Ushindani wa kimataifa kutokana na aina nyingine za samaki duniani; na
v) Milundikano ya kodi na mirahaba kwenye mazao ya samaki.
107

7.0 Kero za Rasilimali katika Ziwa Victoria
Ziwa LINAKUFA, hali ambayo ni ya hatari sana ya “Shamba la Bibi”. Mbali ya uvuvi
haramu, kuna tatizo kubwa la uharibifu wa mazingira yanayoathiri uasilia wa ziwa.
Uharibifu wa vyanzo vya maji, ikiwemo sasa misitu ya Mau, maeneo chepechepe,
uchafuzi wa mazingira kutokana na migodi pamoja na viwanda vinavyotiririsha maji
taka. Serikali inapoteza mapato mengi.
Uzalishaji umekwenda chini zaidi ya asilimia 50 katika mwaka 2009 na mapato ya
pesa za kigeni hali kadhalika yatatelemka kwa kiwango cha $ milioni 100 toka
kwenye kilele cha $ milioni 175 katika mwaka 2007. Sekta binafsi imejiwekea
utaratibu wa kujikagua wenyewe viwandani, unaogharimu shilingi milioni 150 kwa
mwaka.
Nyenzo haramu za uvuvi, likiwemo KOKORO, linatumika wazi hata mbele ya IKULU
ndogo Mwanza na samaki wachanga wanauzwa waziwazi Mwaloni. Malori
yanayoenda DRC na Uganda yakiwa yamebeba samaki wachanga. Hali hii imeathiri
hata biashara ya mapanki na dagaa katika nchi hizo. Serikali inapoteza mapato
mengi.
Wafanyakazi wanapoteza kazi. Ujambazi utaongezeka.
Ada za shule na gharama za matibabu zitaathirika.
Sekta ya huduma itapoteza biashara. Umahiri wa Mwanza utakuwa jinamizi.
Sekta itakufa kwa vile gharama za uendeshaji zitaendelea kuwa za juu.
8.0 Kero za Rasilimali katika Bahari ya Hindi
Uvuvi wa kiviwanda wa kamba kusimama hadi leo. Kwa mara nyingine, sekta binafsi
inasisitiza katika maelewano ya tamko la uvuvi. Mwonekano wa uvuvi wa mbeleni
uko mashakani kwa vile nyenzo za uvuvi haramu, vikiwemo vyandarua inatishia
ukanda huu kuwa jangwa. Kusimama kwa meli za uvuvi wa kamba kwa muda
mrefu, kunasababisha meli hizo kuota kutu na kuharibika zaidi, pia kulimbikiza riba
kwenye mikopo ambayo haizalishi.
Uvuvi wa pweza, kaa na kamba koche wachanga vyote vinatia shaka kubwa kwa
vile uhitaji wa malighafi unaendelea.
Kukosekana kwa sheria dhidi ya uvuvi haramu/wachanga wa pweza, kaa na kamba
koche.
Utumiaji wa “Skuba” katika uvuvi wa pweza, kitu ambacho ni marufuku katika nchi
nyingi duniani, ikiwemo Tanzania. Zoezi hili limesababisha upungufu katika uvuvi
wa pweza, na ulihusishwa sana katika uharibifu wa uvuvi wa jongoo bahari
(cucumber).
Mwendelezo wa njia haramu za uvuvi kwa namna ya milipuko (baruti) na sumu
kwenye maeneo ya mazalia. Hali kadhalika uvunaji wa miti unaharibu sana mazalia
ya pweza na kamba koche.
108

9.0 Uvuvi katika Bahari Kuu
Kuna mishipi 6 (long liners) imekaa bure baharini kwa miaka miwili iliyopita na
hakuna mtu ambaye ameshahoji juu ya hilo. Tanzania itashindanaje wakati hakuna
bandari ya uvuvi wa aina hii. Wakati huo huo, serikali inataka kulipisha ushuru wa
kuthibitisha, hali ikiwa imewekwa bayana kuwepo mrabaha ikiwa boti za kitanzania
zitaweza kuvua tuna? Hakuna motisha wo wote wa yale yaliyotajwa hapo juu wa
kuvua katika bahari kuu.
Uwasilishi wa Grafu katika kudidimia kwa sekta.
Tons
Tons
Tons
50000
45000
40000
35000
30000
25000
20000
15000
10000
5000
1000
900
800
700
600
500
400
300
200
100
140
120
100
80
60
40
20
0
0
0
Mauzo ya nje ya minofu ya Sangara
1995 2005 2007 2008
(Expected)
Mwaka
Mauzo ya nje ya ngisi
1995 2005 2006 2008 (Expected)
Mwaka
Mauzoya nje ya Ngisi waliogandishwa: 1995 - 2008
1995 1997 2004 2008 (Expected)
Mwaka
Nile Perch Fillets
Ushuru/Mrabaha na Gharama za Mafuta na Matatizo ya Umeme
Prawns
Frozen Squid
Sekta ya uuzaji bidhaa nje ya nchi ni kuingia kwenye ushindani wa bidhaa hiyo na
mataifa mbalimbali. Kila nchi huweka sera ambazo hutetea sekta. Sangara wetu wa
Ziwa Victoria hushindana dhidi ya aina nyingine ya samaki katika soko (Basa, wild
109
Tons
Tons
T o n s
250
200
150
100
50
1400
1200
1000
120
100
0
80
60
40
20
0
800
600
400
200
0
1995
Mauzo ya nje ya pweza waliogandishwa
1995 2005 2007 2008 (Expected)
Mwaka
Mauzo ya nje ya kamba koche hai/waliogandishwa
1995 2004 2005 2008 (Expected)
Mwaka
Mauzo ya nje ya Kamba koche hai na
waliogandishwa.
1997
2004
Mwaka
2005
2008 (Expected)
Octopus
Frozen + Live Crab
Frozen and Live Lobster

Mrabaha wa
kusafirisha nje
Tanzania
cod, saithe, hake na pollock). Kwa samaki mweupe – Basa (pangasius) anatawala
dunia. Sasa ni vipi nchi zingine zinasaidia viwanda vyao?
Wakati uvuvi wa Kamba koche katika Bengal ilipoanguka, Serikali ya India ilitoa pesa
katika kubadili “trawlers” ili ziwe mishipi (long-liners) kwa msaada wa Dola 40,000
kwa kila trawler. China ilitoa $ bilioni 16.1 kwenye sekta ya samaki kati ya Januari
na Julai 2009 na kiasi kingine kitatolewa katika muda uliobaki wa mwaka huu.
Vietnam ilipangilia mikopo kutoka kwenye mabenki yake kwa ajili ya wachakataji ili
kununulia Basa kwenye madimbwi wakati soko lilipotatiza kufuatia Urusi kuweka
vikwazo kuagiza Basa (Pangasius).
Hivi karibuni, Brazil imetangaza “Kifurushi” kwa ajili ya ukuzaji mkubwa wa viumbe
kwenye maji ikisimamiwa na Wizara maalum kwa shughuli hiyo. Pia tuongeze
Amazon kwenye Mekong.
Je, sisi kifurushi chetu cha kuchochea kimekuwa na nini? au kimekuwaje? Wizara
yetu ya Maendeleo ya Mifugo na Uvuvi imetangaza ongezeko la zaidi ya asilimia 66
la mrabaha kwa ajili ya pweza na mrabaha wa kuingiza wa dola za Kimarekani 0.25
kwa kilo kwa samaki walioingizwa, ambao huliwa na wafanyakazi na jamii nyingine
ya daraja la kati. Ongezeko la ada ya leseni toka $ 13.5 hadi $16 kwa GRT. Kwa
vyombo vyenye 150 GRT, ongezeko hili ni $ 2,400. Na vyombo hivi vimetia nanga
kwa miaka miwili. Ada za ziada kwa ajili ya kuvua na kuuza nje.
10.0 Mirabaha inaendelea kuwa kikwazo kikubwa kwenye sekta
Nchi za Asia hazitozi mirabaha. Kwa mfano kupata cheti cha kusafirisha nje nchini
Sri Lanka, mchakataji hulipa Rupee 400 ambazo ni sawa na $ 8. Kusafirisha nje
kontena la uzito/ukubwa huo huo hapa kwetu Tanzania, mchakataji anapaswa
kulipa $ 3,168!!
Wachakataji samaki ni watumiaji wakubwa wa mafuta (dizeli). Kufuatana na mgao
wa umeme, tunatumia sana majenereta. Gharama ya mafuta duniani kote ilishuka
toka $ 145 hadi $70 kwa pipa, sawa na asilimia 50. Bei ya hapa ilishuka kwa kiasi
kama cha shilingi 400 kutoka shilingi 1,900 hadi shilingi 1,500 sawa na asilimia
22.
Sasa tunatoa mchanganuo wa mlinganisho wa kodi/mirabaha katika eneo letu.
Jedwali 1: Tofauti katika asilimia ya mrahaba wa kusafirisha nje kati ya Tanzania na
nchi zingine
Minofu ya
Sangara
Minofu
gandishwa
Pweza
walioga
ndishwa
Ngisi
waliogan
dishwa
AINA YA MAZAO YA UVUVI
K/koche
Waliogandi
shwa
110
Kambakoche
Hai
Kaa
Waliogand
ishwa
Kaa
Hai
Kamba
walioga
ndishwa
Kenya $ 0.030* $ 0.023* $ 0.018* $ 0.015* $ 0.063* $ 0.175* $ 0.025* $ 0.060* $ 0.040
Msumbiji N/A NA $ 0.00 $ 0.00 $ 0.00 $ 0.00 $ 0.00 $ 0.00 $ 0.00
Tanzania Bara $ 0.120 $ 0.120 $ 0.250 $ 0.180 $ 0. 630 $ 0.900 $ 0. 300 $ 0.600 $ 0.780
Zanzibar N/A N/A $ 0.046 $ 0.046** $ 0.192** $ 0.192** $ 0. 031** $ 0. 153 $N/A
Uganda $ 0.00 $ N/A N/A N/A N/A N/A N/A N/A

N/A = Zao hilo halipatikani katika nchi hiyo
* Kenya - kodi ya kuuza nje ni 0.5% ya gharama ya ankara. Tarakimu hizi ni hadi Juni 2009
* Zanzibar - kodi ya kuuza nje ni 5% ya gharama ya kununulia toka kwa wavuvi. Tarakimu hizi ni zile
zilizotokana na wavuvi.
11.0 Ni vipi ushuru unatengenezwa na kutozwa na Serikali za Mitaa
Tarehe 1 Julai 2009, Halmashauri ya Jiji la Mwanza iliongeza ushuru kwa mazao ya
Ziwa toka shilingi 7 hadi shilingi 30 kwa kilo ya samaki wabichi sawa na ongezeko la
asilimia 400. Sheria inaelekeza kutoza ushuru kwa bidhaa mbalimbali. Ng’ombe
atalipiwa shilingi 500 kwa kichwa. Tukikadiria kuwa Ng’ombe ana uzito wa kilo 200,
hiyo ina maana ni shilingi 2.50 kwa kilo, samaki mbichi ni juu kiasi cha asilimia
2,000. Mazao haya yote yako chini ya Wizara Mama moja. Na kwa nini lakini
ongezeko hilo lilishinikizwa? Maelezo yao, eti ni kwa vile kutakuwa na upungufu wa
samaki, wanahitaji kuongeza ushuru ili kupata mapato yale yale waliyokuwa
wamepanga kwenye bajeti yao.
12.0 Je huu ni mtazamo ule ule kama vile Wizara Mama ilivyofanya kwa
kuongeza mirabaha na gharama zingine?
Serikali ilitengeneza “Kifurushi cha motisha” hivi karibuni kwa ajili ya sekta ya
kusafirisha mazao nje, sekta PEKEE ambayo haikutajwa kabisa ni sekta ya Uvuvi.
Hii ndiyo sekta inayokabili matatizo lukuki katika nyakati zetu. Wakati sisi sote
tuliopo hapa tukijua kuwa huu ni ukweli bayana, kwa nini hapakuwa na uwakilishi
kwa niaba ya sekta yetu kwa wale waliokuwa wanatengeneza mapendekezo ya
“kifurushi cha motisha”
111

13.0 Mapendekezo ya TIFPA
(i) Kuhusu Kodi
Kuweka uwiano wa mrabaha wa kuuza bidhaa nje uwe sawa na nchi jirani za Kenya,
Msumbiji, na Uganda. Kwa hiyo, mrabaha uondolewe kabisa kwenye mazao ya
baharini, na kudumisha mchango pekee wa rasilimali wa $ 0.05 kwa kilo ambao
utatumika kwa ajili ya usimamizi wa rasilimali ya uvuvi. Tunapenda kuweka bayana
kuwa TIFPA haihusiki.
Kuondolewa kwa ushuru/mrabaha kwa mazao ya uvuvi yatokanayo na samaki/jamii
ya samaki wanaolimwa/wanaofugwa kwenye maji. Wenye viwanda/wachakataji
wanaamini kuwa, hakuna sheria iliyopo kwa sasa inayotoa mamlaka kwenye Serikali
za Mitaa/Wilaya kutoza kodi toka kwa wauzaji bidhaa nje, wanaonunua mali ghafi
ya samaki na mazao ya baharini kutoka kwa wavuvi wadogo wadogo. Jambo hili
linahitaji ufafanuzi wa kina.
(ii) Kuunda Sekta endelevu
TIFPA imefanya kazi nzuri ya kuweka masharti ya kuingizwa samaki wenye urefu
usiopungua sentimita 50 kwenye viwanda vyetu vya kuchakata. Matokeo ya ukaguzi
wetu yanaonyesha wazi kuwa, uvunjaji wa masharti huo haupo ama unaweza
kutokea mara moja baada ya kitambo kirefu. TIFPA haiwezi kufanya kazi nje ya
Viwanda vya Wanachama wake. Hapo sasa ni wajibu wa Serikali.
Tunatoa shukrani zetu kwa juhudi ambazo hadi sasa zimefanywa ili kushughulikia
uvuvi harama na kujihusisha binafsi kwa Mheshimiwa Waziri katika shughuli hii.
Hata hivyo, juhudi zaidi inahitajika. Katika kiwango hicho tunaisihi Serikali kuweka
sheria bayana kuhusu nyenzo za uvuvi. Serikali yote, sio Wizara yetu tu, inapaswa
ihamasishwe katika shughuli hii. HAKUNA njia mbadala kwa hilo. Maafisa katika
ngazi zote za uongozi lazima wawajibishwe vilivyo kwa uzembe utakaojitokeza
katika maeneo yao ya utawala.
Pasipo kufanya mambo haya kwa makusudi, sekta ya uvuvi haiwezi kuwa endelevu
na hii itasababisha hasara/upotevu wa mamilioni ya dola yaliyowekezwa, hali
kadhalika, maisha ya watu zaidi ya MILIONI TANO yataathiriwa. Endapo hayo
tutayaruhusu yatokee, uovu utashamiri, sekta ya huduma itadorora na viwanda
vingine vitaanguka kwa vile masoko yao yatakufa.
Ni jukumu letu la pamoja, katika uhalisia wa ushirikiano baina ya Serikali na TIFPA,
kwamba tufanye kazi kwa uaminifu na bidii ili kuinusuru hatima ya sekta hii ya
uvuvi. Watu wetu pamoja na wawekezaji, wanastahili hatima njema.
112

SURA YA KUMI NA MOJA
UMUHIMU WA UVUVI ENDELEVU KATIKA KUINUA
UCHUMI
MADA YA J. M. DAFFA KATIKA MKUTANO WA KUHAMASISHA USIMAMIZI
NA MATUMIZI YA RASILIMALI ZA UVUVI NCHINI, TAREHE 16-18
DESEMBA 2009, MWANZA.
113

1.Ramani ya Tanzania inayoonesha maeneo ya maji na uvuvi:- Bahari Maziwa na
Mito.
114

UTANGULIZI
UMUHIMU WA UVUVI ENDELEVU KATIKA KUINUA UCHUMI
1. Shughuli za uvuvi, ni moja ya shughuli kongwe za binadamu tangu dunia
ilipokuwepo. Tofauti na shughuli nyingine kongwe za Uwindaji na Kilimo, Uvuvi
unategemea zaidi uwepo wa maji aidha ya kudumu au kwa muda. Shughuli na
sekta nzima ya uvuvi imekuwa mhimili mkubwa wa maisha ya binadamu kwa
chakula, lishe, ajira, mapato na uchumi kwa mtu mmoja mmoja, familia, jamii na
Taifa kwa ujumla.
2. Kutokana na umuhimu wake kiuchumi na kijamii, shughuli za Uvuvi zimeendelea
kuboreshwa kila wakati ili kukidhi mahitaji ya siku kwa siku ya binadamu. Hata
hivyo, ongezeko la watu na mahitaji yao pamoja na uboreshaji wa teknolojia ya
uvuvi na usimamizi hafifu, umekuwa tishio na changamoto kubwa kwa sekta ya
uvuvi kwa ujumla kwa vile umesababisha uvuvi usioendelevu kuanza kushamiri
katika maeneo mbalimbali duniani na hivyo kutishia mfumo mzima wa maisha
ya watu na viumbe vinavyotegemea uwepo wa sekta hii.
3. Mada hii, inajaribu kulenga mchango wa sekta ya uvuvi endelevu katika Jamii na
Taifa katika kuinua uchumi wa nchi na kuelezea changamoto zilizopo na kutoa
mapendekezo yanayoweza kuifanya sekta hii kuendelea kutoa mchango wake
katika kuinua uchumi wa nchi.
MAENEO YA UVUVI TANZANIA
4. Nchi yetu imebahatika kuwa na rasilimali kubwa ya maji ambayo kwa asili
hutumiwa kwa shughuli za uvuvi. Maeneo hayo ni pamoja na bahari ya Hindi,
Ziwa Victoria, Ziwa Tanganyika, Ziwa Nyasa, Ziwa Rukwa, maziwa mengine
madogo, mabwawa na mito. Eneo la bahari la kitaifa (Territorial Waters) lina
ukubwa wa kilomita za mraba 64,000 na Ukanda wa Uchumi wa Bahari
(Exclusive Economic Zone – EEZ) wenye eneo la kilomita za mraba 223,000.
Maziwa ya Victoria, Tanganyika, na Nyasa yana ukubwa wa eneo la kilomita za
mraba 34,680, 33,000, na 5,569 sawia. Vilevile yapo maeneo chepechepe/ardhioevu
mengine ambayo kwa ujumla wake yana eneo la ukubwa sawa na asilimia
10 ya eneo zima la nchi (angalia ramani 1.0).
5. Pamoja na samaki, maeneo haya yana rasilimali nyingine muhimu zikiwemo
rasilimali maji, viumbe wengine wa majini, madini, mafuta na gesi. Aidha,
maeneo hayo hutumika katika shughuli nyingi za kiuchumi na kijamii kama
usafirishaji, uvuvi, utalii, uzalishaji wa umeme, huduma ya maji majumbani na
viwandani, na hivyo kutoa ajira kwa wakazi wengi wanaoishi katika maeneo
hayo.
115

RASILIMALI ZA UVUVI ZILIZOPO
6. Katika maeneo haya, inakadiriwa kuwa yana uwezo wa kuvunwa samaki kwa
uendelevu wa uzito wa jumla ya zaidi ya tani milioni moja (Tani 1,000,000).
Katika uzito huu, ziwa Victoria lina uwezo wa kuchangia tani 200,000. Ziwa
Tanganyika tani 300,000. Ziwa Nyasa tani 100,000. Maziwa mengine madogo,
mabwawa na mito yanakadiriwa kuwa na uwezo wa tani 20,000. Bahari ya
kitaifa (territorial waters) tani 100,000 na Ukanda wa Uchumi wa
Bahari((Exclusive Economic Zone – EEZ) unakadiriwa kuwa na uwezo wa zaidi ya
tani 300,000.
7. Ufugaji wa viumbe katika maji una mchango mkubwa katika sekta ya Uvuvi.
Ingawa kwa sasa mchango wake ndiyo unaanza kuonekana zaidi kiuchumi na
kijamii, hasa baada ya kuanzisha ulimaji wa mwani na ufugaji wa kamba (Mafia).
Ufugaji endelevu wa viumbe majini una uwezo wa kuzalisha zaidi ya tani
200,000 kwa mwaka.
AINA YA UVUVI ULIOPO TANZANIA
8. Pamoja na ufugaji wa viumbe katika maji, upo uvuvi wa aina tatu uliopo nchini:
• Uvuvi mdogo (Artisanal fisheries). Aina hii ya uvuvi ndiyo mkubwa zaidi hapa
nchini unaofanywa na watu wengi. Zaidi ya asilimia 80 ya uvuvi wa Tanzania
upo katika kundi hili. Uvuvi wa aina hii hufanyika katika Bahari, Maziwa
makubwa na madogo pamoja na kwenye Mabwawa na Mito. Zana za uvuvi
zinazotumika ni pamoja na nyavu, majarife, Kipe, mitego, mitandio, madema,
mishipi na ndoano kwa kutumia vyombo aina ya ngalawa, mashua na boti au
bila chombo.
• Uvuvi wa kati wa Kibiashara (Semi industrial fisheries). Uvuvi huu unatumika
baharini hasa kwa wale wenye vyombo vikubwa kiasi ( zaidi ya mita 11urefu
wa jumla au uzito wa tani 20) na hasa wenye dhamira ya kuvua kambamiti.
Uvuvi huu hutumia nyavu za kukokota (trawling). Uvuvi huu hufanywa
kwenye maeneo yalioanishwa na kwa msimu fulani tu.
• Uvuvi mkubwa wa Kibiashara (Industrial fisheries). Aina hii ya Uvuvi
hufanywa bahari kuu na wenye vyombo vikubwa vyenye uwezo wa kuvua
kina kikubwa, kuhifadhi samaki wengi, kuwatengeneza na kusafirisha bila
kurudi nchi kavu. Uvuvi huu unatumiwa sana na wavuvi kutoka nje ya nchi
kwa kupewa leseni
Hata hivyo, Maziwa, Mito, Mabwawa na eneo la Bahari umbali wa mita 500
kutoka ufukweni umeachwa kisheria kwa ajili ya wavuvi wadogo.
116

MCHANGO WA SEKTA YA UVUVI
9. Pamoja na mapungufu mengi ya ukusanyaji wa takwimu za uvuvi kidunia na
kitaifa, lakini upo uhakika wa wazi kuwa tasnia ya uvuvi ina mchango mkubwa
sana katika jamii na uchumi wa mtu mmoja mmoja, familia na Taifa kwa ujumla.
Takwimu za sasa (2008/9) zinaonesha kuwa Mavuno ya samaki kwa mwaka
yanakadiriwa kuwa ni jumla ya tani za metriki zisizozidi 325,000 (angalia
jedwali) kwa sehemu zote za maji baridi (asilimia 87) na maji chumvi (asilimia
13). Hii ni chini ya theluthi moja ya uwezo wa mavuno au uzalishaji kitaifa. Hata
hivyo samaki hawa wanaovunwa wanachangia katika uchumi na shughuli za
kijamii.
10. Wapo watu wanaokadiriwa milioni sita (4,000,000) ambao wameajiriwa au
kufanya kazi katika sekta ya Uvuvi. Hawa ni pamoja na wavuvi (170,038),
watengenezaji maboti/mashua na mitumbwi, viwanda vya samaki (Fish
processing industries), na wauzaji samaki. Kwa Wavuvi, idadi kubwa ya wavuvi
ni wale wa maji baridi (asilimia 79.7) na wale wa maji chumvi ni asilimia 21.3 tu.
Idadi ya watu hawa ni kubwa ukilinganisha na nguvu kazi iliyopo nchini
(18,000,000).kwa hiyo tasnia hii ya uvuvi inaonesha umuhimu wake katika
uchumi wa nchi na jamii kwa ujumla.
Jedwali Na. 1: Idadi ya wavuvi Tanzania kuanzia mwaka 2000 hadi 2008
180000
160000
140000
120000
100000
80000
60000
40000
20000
11. Wavuvi wadogo 0 wanavua asilimia 90 ya samaki wote wanaovuliwa nchini, na
asilimia 10 2000 huvuliwa 2001 2002kwa 2003 2004 njia 2005 za 2006 kibiashara. 2007 2008 Sehemu kubwa ya samaki
wanaovuliwa hutumika ndani ya nchi; wakati samaki wa mapambo, mwani, fileti
za sangara, dagaa, sadini, kamba, kambamti, pweza na ngisi huuzwa pia nje ya
nchi na kuchangia katika upatikanaji wa fedha za nje.
117
Wavuvi(Baridi)
Wavuvi (Chumvi)
Wavuvi (Jumla)

12. Kwa vile samaki ni chakula muhimu, upatikanaji wa samaki hawa huchangia
sana katika usalama wa chakula (food security). Kwa upatikanaji wa protini
itokanayo na wanyama, samaki huchangia wastani wa asilimia 30 kitaifa. Kiasi
hiki ni muhimu sana kwa kuwa wengi wa walaji ni wa kipato cha chini na
wengine wapo kwenye mazingira ambayo ni vigumu kupata vyanzo vingine vya
protini.
Picha ya Watu wa Hali ya Chini Wanaotegemea Samaki Kujikimu
13. Uvuvi hutumika pia kama burudani kwa watu mbalimbali. Zipo samaki na jamii
ya wanyama waishio majini ambao huwavutia watu wengi kuwaona na hivyo
kufanya kama sehemu muhimu ya utalii. Samaki aina ya silokanti (Coelecanth),
Papa (Whale shark), Nyangumi (Whales), Pomboo (Dolphins), Nguva (Dugongs)
na Kasa (Sea turtle) wamekuwa kivutio kikubwa kwa watalii wa ndani na nje ya
nchi, hivyo kuchangia katika Pato la Taifa.
118

A. Samaki aina ya Whale Shark –Mafia B.Watalii wakipiga picha Kasa
aliyeanguliwa-Saadani.
14. Mchango wa sekta ya uvuvi katika Pato la Taifa, ingawa huwa inakuwa ni
vigumu kupata takwimu zake sahihi, lakni kwa kipindi cha miaka mitano
mfululizo 2004-2008) umekuwa kati ya asilimia 1.6 na 3.1. Jedwali lifuatalo
linaonesha mchango wa sekta ya Uvuvi katika Pato la Taifa kwa mwaka 2007
ukilinganisha na sekta nyingine.
15. Mchango wa sekta ya Uvuvi katika Pato la taifa unaonekana ni mdogo. Hili ni
tatizo la kidunia hasa katika ukusanyanyi wa takwimu za uvuvi katika pato la
Taifa. Hata hivyo, katika nchi za SADC, Tanzania bado takwimu zake za mchango
wa uvuvi katika pato la Taifa upo chini.
16. Takwimu za nchi za SADC kuhusu mchango wa sekta ya Uvuvi katika Pato la
Taifa zimechukuliwa za Uvuvi wa maji chumvi tu (baharini). Hivyo kwa takwimu
za Tanzania hazikujumlishwa zile za uvuvi wa maji baridi ambao una mchango
mkubwa zaidi kuliko wa maji chumvi.
17. Zipo sababu nyingi zinazofanya sekta ya uvuvi hasa ya uvuvi mdogo isionekane
sana katika takwimu za kuchangia Pato la Taifa. Sababu hizi ni pamoja na (a)
kukosekana kwa uratibu mzuri kati ya wanaohusika na uvuvi na wale
wanaohusika na kuandaa takwimu za uchumi wa nchi (b) Uvuvi mdogo
kuonekana kama hauna maana sana kiuchumi na hivyo kuachwa katika
ukusanyaji wa takwimu zake (c) Viwanda vinavyoshughulikia maswala ya uvuvi
kujulikana kama ni viwanda vya sekta tofauti isiyo ya uvuvi (d) kukosa uwezo
wa kuchukua takwimu za Uvuvi mdogo - idadi ndogo ya wataalamu (e) Wavuvi
kukosa wa kuwasemea “champions” (f) Udanganyifu wa takwimu za mauzo ya
nje ambayo mara nyingi hupewa thamani ndogo n.k. Hata hivyo pamoja na
119

kuonesha asilimia ndogo hizi, sekta ya uvuvi bado ni tegemeo kubwa kwa
wananchi wengi waishio karibu na Bahari, Maziwa, Mabwawa na Mito.
CHANGAMOTO ZA KIMAZINGIRA KATIKA UVUVI
18. Pamoja na umuhimu huo kiuchumi na kijamii zipo changamoto nyingi kwenye
maeneo haya. Katika bahari na ukanda wa pwani, changamoto zilizopo ni:-
uharibifu wa matumbawe; uharibifu wa misitu ya mikoko; uvuvi usio endelevu
na usiofaa; kupungua kwa ubora wa maji ya bahari; mmomonyoko wa ufukwe
wa bahari katika baadhi ya maeneo; kuongezeka kwa kina cha maji juu ya
usawa wa bahari; na uchafuzi wa mazingira ya ukanda wa pwani na bahari.
19. Aidha, kwa upande wa maziwa, mabwawa na mito, changamoto zilizopo ni
pamoja na:- Kupungua kwa maji na ubora wake; kupungua na kutoweka kwa
baadhi ya aina za samaki; uvamizi wa magugu maji; kupungua kwa kina cha
maji kunakoletwa na ongezeko la tabaki na virutubisho; uchafuzi utokanao na
shughuli za viwanda na makazi; upungufu wa bioanuai, samaki na viumbe
wengine; ukataji miti ovyo katika mabonde; uvuvi haramu; uharibifu wa
ardhi utokanao na shughuli zisizo endelevu, hususan kilimo na ufugaji; na
shughuli za wafugaji na wakulima kwenye maeneo yenye ardhi-oevu.
CHANGAMOTO ZA UVUVI KATIKA MAZINGIRA
20. Kuna aina kadhaa za uvuvi haramu, usiovumilika na usioendelevu kama
unaotumia kokolo katika maziwa na maeneo ya mazalia na matumbawe
baharini, sumu, baruti, mkuki na kadhalika ambapo hupoteza maisha ya
samaki wadogo na wakubwa, aina hii ya uvuvi sio tu hupoteza maisha ya
viumbe baharini lakini pia huathiri mazingira kwa ujumla.
Uvuvi wa Baruti
21. Uvuvi wa kutumia zana na vifaa haribifu aina za juya, mtando na matumizi ya
oksijeni, ikiwa ni pamoja na miwani na viatu vya kupiga mbizi na vifaa vingine
120

vya uvuvi haramu ni moja ya sababu za uharibifu wa mazingira ya bahari, mito,
maziwa na rasilimali zilizoko kwenye maji.
22. Kuruhusu uvuvi kufanyika bila ya kujua kiasi kilichopo kinachoweza kuvuliwa bila
kuathiri uwepo wa rasilimali hizo. Hii ni changamoto kubwa inayotokana na
kukosa tafiti za mara kwa mara zinazotakiwa kutoa hali halisi ya rasilimali uvuvi
katika maeneo na wakati husika.
23. Uchukuaji maji mengi zaidi ya mahitaji katika mito kwa ajili ya ufugaji wa samaki
na kuyapoteza bila kujali matumizi mengine ya maji chini ya mto (Downstream).
24. Mabwawa ya samaki kuwa chanzo cha magojwa kama kichocho na malaria pale
yasipo hudumiwa ipasavyo. Na kusambaza magonjwa kwa samaki na viumbe
wengine chini ya mto pale unapotokea ugonjwa katika bwawa la kufugia samaki.
25. Kupoteza bioanua nyingine za majini hasa majani baharí (Seagrasses) miti ya
nchi kavu katika kuhudumia vizuri zao la mwani na ufugaji wa kaa.
ATHARI DHAHIRI ZILIZOJITOKEZA
26. Kwa mujibu wa utafiti uliofanywa na Taasisi ya Utafiti wa Uvuvi (TAFIRI), mwaka
2007/2008 ilifanya utafiti wa wingi wa samaki na mazingira kwenye bahari yetu
na maziwa na kubaini kupungua kwa rasilimali ya uvuvi na uharibifu wa
mazingira kwa kiasi kikubwa.
27. Kwa mfano kambamiti wamepungua kutoka tani 1,320.1 mwaka 2003 hadi chini
ya tani 202.5 mwaka 2007. Katika Ziwa Victoria samaki aina ya sangara kutoka
tani 750,000 mwaka 2005 hadi tani 375,000 mwezi Februari 2008. Aidha jongoo
bahari sasa wameanza kutoweka katika ukanda wa bahari wa nchi za Kenya,
Msumbiji, Comoro na Madagascar.
28. Kusimamishwa kwa muda wa miaka miwili (2) Uvuvi wa kati wa biashara (Semi
industrial fishery) wa Kambamiti katika mwambao wa Tanzania. Hii ilikuwa hatua
nzuri na ya busara iliyochukuliwa ya kuunusuru Uvuvi wa Kambamiti baharini,
hata hivyo imeleta usumbufu mkubwa wa kiuchumi na kijamii kwa kampuni
mbalimbali za uvuvi pamoja na wafanyakazi waliotegemea ajira hiyo kwa kukosa
kazi na kuleta mahangaiko makubwa ya kijamii. Taifa pia limepoteza fedha
nyingi za kigeni
29. Zipo hatua mbalimbali zilizo na zinazochukuliwa na Serikali ili kudhibiti
changamoto zilizopo. Hatua hizi ni pamoja na kuwa na Mkakati wa Hifadhi na
Usimamizi wa Mazingira ya Pwani na utekelelezaji wa programu na miradi
mbalimbali kama vile Lake Victoria Environmental Management Programme
(LVEMP); Lake Tanganyika Programme, The Nile Trans-boundary Environmental
Action Project; Water Sector Development Programme; Marine and Coastal
Environment Management Project(MACEMP); Tanzania Coastal Management
Partnership (TCMP); Tanga Coastal Zone Conservation and Development
Programme; na Kinondoni Coastal Area Management Project (KICAMP) n.k.
121

30. Miradi na program hizi, mingi ilikuwa na inaendelea kwa kiasi kikubwa kuhimiza
uvuvi endelevu katika maeneo husika ingawa aidha rasilimali zake hazikutosha
kukidhi maeneo na mahitaji yote au muda wa miradi hii ulikuwa ni mfupi
kutoweza kutimiza matarajio ya wengi.
31. Pamoja na kuwa na miradi na programu hizi yapo baadhi ya maziwa, mabwawa
na mito nchini ambayo hayana programu, miradi au mikakati ya uvuvi endelevu
au hifadhi ya mazingira ya maji. Maeneo hayo hayana budi nayo kupewa
kipaumbele.
NINI KIFANYIKE- MAPENDEKEZO
32. Maliasili ya uvuvi humalizika, hivyo lazima ilindwe, isimamiwe na kuendelezwa
kwa misingi endelevu. Mkazo utiliwe katika uvunaji endelelevu, utumiaji na
masoko, ili kuleta manufaa ya kiuchumi ya kuwezesha kulinda na kuhifadhi
mazingira ili kuwe na maendeleo endelevu.
33. Sekta binafsi, asasi za kijamii na zisizokuwa za kiserikali na washika dau
wengine, wana wajibu mkubwa katika kufanikisha maendeleo endelevu ya sekta.
Hii inatokana na ujuzi mbalimbali walio nao, utaalam na uwezo katika sekta.
Mchango wao ni muhimu ili kufanikisha malengo ya sekta. Uchangiaji utaongeza
uwekezaji, utaboresha biashara na uendeshaji kwa jumla wa tasnia ya uvuvi.
34. Ili kufikia Malengo ya Uvuvi endelevu katika nchi, ni budi kutekeleza na kuyapa
kipaumbele yafuatayo
Kujenga uwezo wa kitaasisi katika kusimamia kikamilifu utekelezaji wa
Sheria ya Uvuvi ya mwaka 2003 ili kuwa na uvuvi endelevu. Hii ni pamoja
na Kuimarisha na kujenga uwezo wa Mamlaka za Uvuvi kama, Idara ya
Uvuvi, Mamlaka ya Bahari Kuu (Deep Sea Fishing Authority), Hifadhi za
Bahari na Maeneo Tengefu, TAFIRI na Halmashauri za jiji, miji na Wilaya.
Kuwahamasisha na kuwaelimisha Watendaji wa wilaya zote ili wajue
umuhimu wa sekta ya uvuvi na waweze kuipa kipaumbele katika mipango
yao. Hii ni pamoja na kukubaliana kipi kifanywe na Idara ya Uvuvi na kipi
kifanywe na Halmashauri husika.
Kuhamasisha uanzishaji na uimarishaji wa usimamizi shirikishi wa
rasilimali za Uvuvi na Mazingira yake (CFMAs na BMUs). Mifano hai
inaonekana katika maeneo yanayozunguuka Ziwa Victoria, Mwambao wa
Tanga na Bagamoyo (angalia ramani na.2 na 3).
Kuangalia upya uvunaji wetu wa mazao ya samaki na pale panapofaa
kuongeza au kupunguza nguvu za uvuvi au kufunga maeneo ya uvuvi au
kujiwekea kiwango cha uvunaji au kuchukua hatua yoyote ifaayo ya
122

usimamizi ili kuhakikisha uvuvi na mazingira yake yanaendelezwa
kiendelevu.
Kuimarisha kitengo cha Takwimu za uvuvi ili kuhakikisha kuwa takwimu
sahihi zinapatikana kutoka sehemu zote za uvuvi, taarifa kutolewa mara
kwa mara na na kuhakikisha kuwa mchango wa sekta ya uvuvi katika
pato la Taifa ujulikane kwa usahihi zaidi.
Kuimarisha uwezo wa utafiti wa Uvuvi ili kuwe na taarifa za uhakika za
kitafiti katika maeneo yote ya Uvuvi kwa kuimarisha uwezo wa utafiti
katika mamlaka husika –TAFIRI, Idara ya Uvuvi, Mamlaka ya Bahari Kuu
na hata wilayani.
Kuanzisha na kuimarisha vikundi vya doria katika ngazi ya wilaya na vijiji
kuzunguka maeneo ya uvuvi hii ni pamoja na Kuimarisha ukaguzi wa
kudumu wa samaki na nyavu kwenye mialo yote. Hii inawezekana
kufanyika kwa kuongeza idadi ya watumishi, vitendea kazi na motisha.
Kuangalia upya muundo wa taasisi zetu za kuweza kuzuia na kukabiliana
na uvuvi usio endelevu. Hii ni pamoja na kuangalia iwapo vikosi vya doria,
Polisi wa majini wanamudu kudhibiti tatizo la sasa au kama hawawezi
kimuundo, uangalie uwezekano wa kuanzishwa taasisi kama ya “KMKM”
au “Coast Guard”.
Kuongeza maeneo yaliyotengwa kama mazalio ya samaki ili kuwe na
uhakika wa Uvuvi endelevu wakati ujao.
Kuelimisha jamii kuhusu madhara ya zana haribifu za uvuvi na madawa
kwa mfano matumizi ya sumu na vyavu haramu zisizofaa.
Kuendeleza utafiti wa rasilimali zilizopo bahari kuu.
Kuandaa na kutekeleza kanuni za matumizi ya “Turtle Excluder Devices-
TEDs” na “Bycatch Reduction Devices-BRDs” katika meli za uvuvi baharini.
Hii itatuwezesha kuwa na Uvuvi endelevu bahari na kiuchumi nchi
itafaidika zaidi kwa kupata masoko mapana ya dunia ambayo hatuyapati
kwa sasa kwa vile hatutumii vifaa hivyo.
Kubuni na kutekeleza miradi, programu na mikakati ya pamoja kuhusu
uvuvi endelevu. Hii ni pamoja na kuhakikisha MACEMP na Programu
nyingine zinazo hamasisha uvuvi endelevu zinaendelea katika awamu
nyingine.
MATARAJIO NA HITIMISHO
123

35. Kutekelezwa kwa mapendekezo haya yanayolenga kuwa na uvuvi endelevu
kutaboresha Uvuvi na mazingira yake na hatimaye:
(a) Kuongezeka kwa samaki na bioanuai nyingine katika maeneo ya Uvuvi;
(b) Kuongoa maeneo yaliyoathirika ili kuboresha hali ya mialo, fukwe na
mandhari yake;
(b) Kukuza uelewa kwa umma katika shughuli endelevu za uvuvi na za
hifadhi ya mazingira;
(c) Kuinua hali ya kipato na afya ya wananchi na Taifa kwa ujumla;
36. Kutokuchua hatua za haraka za kudhibiti Uvuvi usio endelevu na uharibifu wa
mazingira ya maeneo haya kutasababisha kutoweka kwa rasilimali muhimu za
Taifa hususan samaki, maji na rasilimali zinazoambatana na maji na hivyo
kusababisha kupunguza kasi ya ukuaji wa uchumi wa Taifa, kuathiri afya za
wananchi na kuongezeka kwa umaskini.
124

SURA YA KUMI NA MBILI
MAJADILIANO KUHUSU SHUGHULI ZA
UVUVI KATIKA MIKOA
1. MKOA WA TANGA
2. MKOA WA MTWARA
3. MKOA WA LINDI
4. MKOA WA PWANI
5. MKOA WA DAR ES SALAAM
6. MKOA WA MWANZA
7. MKOA WA KAGERA
8. MKOA WA MARA
9. MKOA WA KIGOMA
10. MKOA WA RUKWA
11. MKOA WA MBEYA
12. MKOA WA RUVUMA
125

1.0 Utangulizi
TAARIFA YA SHUGHULI ZA UVUVI
MKOA WA TANGA
Mkoa wa Tanga upo kaskazini mwa Tanzania ambao hupakana na bahari ya Hindi
upande wa Mashariki, kusini Mkoa wa Pwani, Kaskazini unapakana na Nchi ya
Kenya, upande wa magharibi Mkoa hupakana na Mkoa wa Kilimanjaro na Morogoro.
Mkoa huu una jumla ya Wilaya 8 ambazo hutengeneza Halmashauri 9 Wilaya hizo ni
Tanga, Mkinga, Muheza, Korogwe, Lushoto, Handeni, Pangani na Kilindi.
Kwa upande wa bahari kuna karibu umbali wa kilomita 180 za mstari wa pwani hii
ikijumuisha sehemu zote za ukanda wa bahari wa Mkoa ambao miti ya mikoko
hustawi, pia kuna jumla ya miamba ya matumbawe 96 ambapo wavuvi hutegemea
kwa ajili ya shughuli zao za kujipatia kipato cha kila siku. Shughuli za uvuvi pia
hufanyika katika mito, maziwa, malambo na mabwawa karibu katika Wilaya zote
za Mkoa huu.
Kwa mujibu wa sensa ya uvuvi iliyofanyika mwaka 2007 Mkoa ulikuwa na jumla ya
wavuvi na zana zao kama inavyoonyeshwa katika Jedwali Namba 1. Mkoa pia una
jumla ya wavuvi na wafugaji samaki wapatao 300 katika Wilaya zisizo pakana na
bahari ambao hujishughulisha na ufugaji wa Samaki na uvuvi katika Mito, Maziwa na
Malambo.
Mkoa umekuwa ukijitahidi kuhakikisha kuwa rasiliamli hii inalindwa pia inakuwa na
tija kwa wananchi wanaoishi kwa kutegemea shughuli za uvuvi kwa kutoa elimu juu
ya matumizi endelevu ya rasiliamli hizo. Vilevile Ofisi ya Mkuu wa Mkoa wa Tanga
imekua ikifanya kazi bega kwa bega katika usimamizi wa sheria za uvuvi
sambamba na usafirishaji wa mazao ya uvuvi ndani na nje ya nchi yanayosindikwa
katika viwanda.
Jedwali Na. 1: Idadi ya Vijiji vya Mwambao, Zana, Mashine na Mialo
inayochukuliwa takwimu za uvuvi Mkoa wa Tanga
Mialo na Zana Tanga Mkinga Muheza Pangani Jumla
Mialo 27 21 2 11 61
Vituo vya Takwimu 2 2 1 4 8
Jarife (SN) 458 230 125 358 1,171
Mishipi (HL) 1432 970 213 229 2,844
Mikuki (Spear) 193 75 50 0 318
Nyavu (Gillnet) 861 125 1 182 1,169
Senga (Scoop) 8 3 4 25 40
Juya (Beach seine) 42 14 0 4 60
Mtande (Ringnets) 91 6 0 1 98
Kimia (Cast net) 4 3 0 7 14
Dhulumati (Longline) 4 15 8 19 46
Uzio 4 0 0 0 4
Madema 764 750 220 662 2,396
Mashine 22 6 2 1 31
126

2.0 Mikakati ya kuendeleza na kusimamia rasilamali ya uvuvi Mkoa wa
Tanga
Mkoa wa Tanga kwa jumla umekuwa na mikakati ya hali ya juu katika kuendeleza
na kusimamia rasilimali za uvuvi, mikakati hiyo ni kama ifuatavyo
(a) Kudhibiti Uvuvi haramu
Mkoa umechukua hatua kadhaa katika kudhibiti na kupambana na uvuvi haramu
kwa kipindi kirefu hali halisi inaonyesha kuwa uvuvi haramu kwa jumla unapungua
kwani mnamo miaka ya 1980 – 90 kulikuwa na milipuko zaidi ya 180 ya baruti kwa
mwezi ukilinganisha na 10 – 30 kwa mwezi kwa kipindi hiki, kutokana na uhaba wa
ajira watu wengi wamejikita katika uvuvi hali ambayo wengine wanafanya shughuli
hii bila utaratibu, hali hii inaufanya Mkoa kuchukua hatua mbalimbali za udhibiti
kama kufanya doria katika maeneo ya bahari na nchi kavu, semina na mafunzo kwa
wavuvi kuhusu madhara ya uvuvi haramu na faida kwa kutumia uvuvi endelevu
unaotumia zana zinazohifadhi mazingira, uanzishwaji wa progam ya usimamizi
shirikishi wa rasilimali za baharini na mwambao wa pwani yaani BMUs (beach
management units) ambapo hadi sasa jumla ya BMUs 20 ambapo Muheza 1, Tanga
6, Pangani 5 na Mkinga 8 hii imetokana na wananchi kujiandikisha katika daftari la
wanachama kuwa na kasi ndogo.
Hali nyingine iliyozorotesha uandikishaji ni shughuli za uchaguzi wa serikali za mitaa
kwani kwa karibu mwezi mmoja ofisi ziliendeshwa na watendaji na kwa sasa baadhi
ya viongozi ni wapya hivyo kulazimika kuelezea upya malengo na madhumuni ya
vikundi vya ulinzi shirikishi (BMU’s), hii imeulazimu Mkoa kuunda kamati ya kufuatilia
suala hili ili kuhakikisha kila kijiji katika mwambao wa Mkoa kinakuwa na BMU.
Katika kupambana na uvuvi haramu katika mkoa jumla ya makokoro …..
yalikamatwa kwa kipindi cha…….,jumla ya tani….. za samaki waliokua chini ya
kiwango cha ubora kwa matumizi walikamatwa, aidha jumla ya watuhumiwa ……
wamefunguliwa mashtaka na kufanya jumla ya kesi 30 kufunguliwa mahakamani.
127

Jedwali Na 2. Milipuko ya Baruti katika Pwani ya Mkoa wa Tanga mwaka 2004 hadi 2007
Idadi ya Milipuko ya Baruti kwa Eneo kwa mwezi Disemba 2004 Hadi Mei 2007.
Mwezi Kigombe Kwale Moa Sahare Mwarongo Ushongo Kipumb
wi
Total
Dec. 04 3 3 2 5 3* - - 13
Jan. 05 17 10 1 3 - 3 - 34
Feb. 05 10 8 2 4 - 2 - 26
March 05 55 20 5 10 55* 1 2 97
April 05 10 14 1 4 - 1 - 30
May 05 2 5 2 5 2* - - 14
June 05 0 1 1 2 0 0 0 4
July 05 0 1 0 0 0 1 0 2
Aug. 05 8 2 3 2 8*+ 1 0 0 16
Sept. 05 5 3 3 3 5* 0 0 14
Oct. 05 3 4 12 3 1* 2 0 22
Nov. 05 40 5 1 2 30* 0 0 47
Dec. 05 36 7 2 3 35* 0 0 48
Jan. 06 30 10 4 6 30* 0 0 50
Feb. 06 26 7 7 8 26* 0 0 48
Mar. 06 10 5 3 6 *10 0 0 24
April.06 6 2 2 12 *6 0 0 22
May 06 9 2 1 3 *9 0 0 15
June 06 0 6 3 1 0 0 0 10
July 06 12 4 1 6 *12 0 0 23
Aug. 06 0 6 4 3 0 - - 13
Sept. 06 0 8 2 6 0 0 0 16
Oct. 06 6 4 4 2 *6 1 0 17
Nov. 06 12 7 5 0 *12 0 0 24
Dec. 06 10 8 6 4 *10 0 0 28
Jan 07 24 10 12 3 1 0 0 50
Feb. 07 6 4 5 0 *6 0 0 15
Mar. 07 3 2 2 0 *3 0 0 7
Apr. 07 2 5 2 0 *2 0 0 9
May. 07 3 3 2 0 *3 0 0 8
Jedwali Na.3. Orodha ya Kesi za Watuhumiwa wa Uvuvi au kuwa na Samaki waliovuliwa
kwa Baruti
S/ N KESI
NAMBA
JINA LA
MTUHUMIWA
1 CC 276/06 Salehe Abdi
Bausi mwinyi
Ali Ibrahim
2, CC 269/06 Ramadhani
Musa
3 CC 292/06 Omari Songoro
Na wenzake sita
KOSA MATOKEO
Kukamatwa na samaki
waliovuliwa kwa baruti
Kukamatwa na samaki
waliovuliwa kwa baruti
Kukamatwa na samaki
waliovuliwa kwa baruti
128
Watuhumiwa waliachiwa huru
Kifungo cha miezi tisa jela au
faini ya Tsh 50,000= alilipa
faini
Kifungo cha miezi mitatu au
faini ya tsh 10,000= @walilipa
faini

S/ N KESI
NAMBA
JINA LA
MTUHUMIWA
4 CC 293/06 Mbaraka Waziri
Kawalle
KOSA MATOKEO
Kukamatwa na samaki
waliovuliwa kwa baruti
5 CC 485/06 Mohamed Kombora Kukamatwa na samaki
waliovuliwa kwa baruti
6 CC 349/06 Daba Mwinyiheri Kukamatwa na samaki
waliovuliwa kwa baruti
7 CC 391/06 Sudi Omari
Arafa Zuberi
Kukamatwa na samaki
waliovuliwa kwa baruti
8 CC 494/06 Hassani j. Mbwana Kukamatwa na samaki
waliovuliwa kwa baruti
9 RM CC 57/07 Ally M ,Said
Musa T Makindi
Muhidini Mohamed
10 RM CC 66/08 Ismail Issa
Mohamed hassani
Kuvua kwa kutumia
baruti
Kuvua kwa kutumia
baruti
11 CC 125/07 Mbukuzi Kidege Kuvua kwa kutumia
baruti
12 CC 235/07 Mwinyi Kurwa Kumiliki baruti
129
Kifungo cha miezi tisa jela au
faini ya Tsh 100,000= alilipa
faini
Jalada liliondolewa mahakama
kwa CPA 225/5
Kifungo cha mwaka jela au
faini ya Tsh 250,000= alilipa
faini
Kifungo cha miezi mitatu
nje{conditional discharge]
Jalada lilifutwa kwa 222 cha
CPA
Kifungo cha miaka miwili na
miezi jela au faini ya Tsh
130,000. @ walilipa faini
Mtuhumiwa wa kwanza
kifungo cha miaka mitatu jela
/mtuhumiwa wapili kifungo
cha mwaka nje
Kifungo cha mwaka jela au
faini ya Tsh 100,000= alilipa
faini
Lilioondolewa mahakama
kutokana kukosa ushahidi
13 CC 236/07 Mnyamisi Bakari Kumiliki baruti Mtuhumiwa aliachiwa huru
14 CC 237/07 Faki Mustafa Nadhari Kumiliki baruti Ilifutwa kwa kifungu 226/1
cha CPA
15 CC 238/07 Mbaraka Kassim Kumiliki baruti Jalada liliondolewa mahakama
kwa CPA 225/5
16 CC 241/07 Khadija Khasimu Kumiliki baruti Ilifutwa kwa kifungu 226{1}
cha CPA
17 CC 467/07 Hassan Mzonge
Athumani Matola
18 CC 513/07 Athumani Muhaji na
wenzake watau
Kukamatwa na samaki
waliovuliwa kwa baruti
Kuvua kwa kutumia
baruti
19 CC 222/08 Shamsa Ibrahim Kukamatwa na samaki
waliovuliwa kwa baruti
20 CC 223/08 Hashim Mohamed Kukamatwa na samaki
waliovuliwa kwa baruti
Kifungo cha mwaka nje
Jalada liliondolewa mahakama
kwa CPA 225/5
Kesi hii iko mahakamani
Katika hatua ya ushahidi
Kifungo cha miezi sita nje

S/ N KESI
NAMBA
JINA LA
MTUHUMIWA
KOSA MATOKEO
21 CC 270/08 Salim Athuman Kukamatwa na samaki
waliovuliwa kwa baruti
22 CC 59/08 Omari Maamuni Kukamatwa na samaki
waliovuliwa kwa baruti
23 CC 244/08 Mwanakombo jumaa Kukamatwa na samaki
waliovuliwa kwa baruti
24 CC 323/08 Ally Bakari Kukamatwa na samaki
waliovuliwa kwa baruti
25 CC 324/08 Mathayo Keya
Shabani Juma
Kukamatwa na samaki
waliovuliwa kwa baruti
26 CC 256/08 Khamisi Mohamed Kukamatwa na samaki
waliovuliwa kwa baruti
27 CC 404/08 Kadiri Mohamed Kukamatwa na samaki
waliovuliwa kwa baruti
28 RM CC 97/08 Ramadhani chondo Kuvua kwa kutumia
baruti
29 CC 432/08 Robert Abbas Kukamatwa na samaki
waliovuliwa kwa baruti.
30 CC 6/09 Khamisi said Jambia Kukamatwa na samaki
waliovuliwa kwa baruti
130
Kesi hii iko mahakamani
Katika hatua ya ushahidi
Kesi hii iko mahakamani
Katika hatua ya ushahidi
Mtuhumiwa aliachiwa huru
kwa kifungu 91 cha CPA
Kesi hii iko mahakamani
Katika hatua ya ushahidi
Kesi hii iko mahakamani
Katika hatua ya ushahidi
Kesi hii iko mahakamani
Katika hatua ya ushahidi
Kesi hii iko mahakamani
Katika hatua ya ushahidi
Kesi hii iko mahakamani
Katika hatua ya kutajwa
Jalada liliondolewa mahakama
kwa CPA 225/5
Kesi hii iko mahakamani
Katika hatua ya kutajwa
(b) Udhibiti wa utoroshaji wa mazao ya uvuvi nje ya nchi
Katika kipengele hiki Mkoa kwa kushirikiana na Idara ya uvuvi imefungua kituo na
kuweka mtumishi Horohoro ambae anajukumu la kukagua na kukusanya maduhuli
ya mazao yote ya bahari yanayo safirishwa nchi jirani ya Kenya. Kwa kushirikisha
Polisi, Halmashauri na Wanavijiji (kamati za mazingira) doria za mara kwa mara
hufanyika katika maeneo ya mpakani ili kudhibiti utorashaji huo wa mazao.
Hatua nyingine inayofanyika ni ya kuanzishwa kwa vikundi vya ulinzi shirikishi
(BMU’s) ambao ndio watakao kuwa wanafanya doria za mara kwa mara kudhibiti
hali hiyo, elimu ya umuhimu wa kulipa maduhuli na tabia ya kuheshimu sheria
inatolewa kwa wananchi kupitia serikali za vijiji ili kuwa jengea uwezo wananchi wa
kujua na kufahamu umuhimu wa maduhuli na ni madhara gani kwa mtu kukwepa
kulipa maduhuli ya mazao ya uvuvi.
(c) Upatikanaji na usambazaji wa zana bora za uvuvi
Mkoa wa Tanga katika suala la upatikakanaji na usamabazji wa zana bora za uvuvi
umekuwa ukitilia mkazo elimu ya ujasiriamali kwa kuzihimiza halmashauri
kuwahimiza wavuvi kuanzisha vyama vya kuweka na kukopa (SACCOS) ili

viwakopeshe pesa kwa manunuzi ya zana bora. Kupitia Mradi wa Usimamizi wa
Mazingira ya Bahari ya ukanda wa pwani (Marine and Coastal Environment
Managenet Project – MACEMP) kupitia mfuko wa vijiji vya Mwambao wameweza
kuwasaidia vikundi vya uvuvi ili kuweza kununua zana na vyombo bora vya uvuvi
ambapo Muheza vikundi 5, Tanga jiji 6, Pangani 7 na Mkinga 4 vipo katika
mchanganuo wa kuwapatia hela wavuvi ili kuongeza mikakati ya kuongeza zana
bora za uvuvi.
3.0 Hali ya Huduma za Ugani
Idadi ya watumishi
Hali ya watumishi kwa jumla si nzuri kwani idadi yao hailingani na mahitaji hii
inatokana na baadhi yao kustaafu na bado Halmashauri hazija jaza nafasi hizo.
Jumla ya watumishi wanne (4) wapo masomoni wawili wanasomea shahada ya
kwanza ya kilimo bahari (SUA) mmoja Shahada ya uzamili juu ya masuala ya uvuvi
(UDSM) na mwingine ubaharia (DMI), Wilaya za Lushoto na Handeni hakuna
watumishi wa Uvuvi ingawa kuna umuhimu kwani kuna Malambo, mabwawa ya
samaki na hupokea samaki toka sehemu mbalimbali kwa wachuuzi ambao
wanalazimika kugauliwa ili kujua ubora wa mazao yaliyoingizwa kwa ajili ya usalama
kwa walaji.
Mwaka huu pia kulitokea msiba kwa kumpoteza Bw. Elisaria Temu aliyekuwa Afisa
Mfawidhi wa Kikosi cha Doria Kanda ya Kaskazini chenye makao hapa Tanga.
Jedwali Na. 4: Hali ya Watumishi waliopo viwango vya elimu na idadi yao, waliostaafu
waliofariki na mahitaji kwa Mkoa wa Tanga.
Taasisi Shahada Stasha Cheti Kwa Walio Waliofariki Masomoni Upungufu
hada
Uzoefu staafu
Idara Uvuvi 1 3 - - 1 1 2 2
Mkoa 1 - - - - 1
Jiji Tanga - 1 2 - 2 - 1 4
Wilaya Mkinga 3 2 2 - 1 - 1 4
Wilaya Muheza - 1 - - 1 - - 2
Wilaya Pangani - 3 - 4 - - -
Wilaya Korogwe - 1 - 1 - - - 3
Wilaya Handeni - - - - - - - 2
Wilaya Lushoto - - - - - - - 2
Wilaya Kilindi 1 - - - - - - 2
Jumla 5 12 4 5 5 1 4 22
Kutokana na upungufu uliojitokeza wa Watumishi Mkoa kwa kushirikiana na Wilaya
zake umekuwa ukiendesha mafunzo mbali mbali kwa wananchi ili kuweza kuafanya
shughuli ambazo zinafanywa na Wagani kama uchukuaji wa takwimu za uvuvi na
ushirikishwaji katika kazi za doria.
Vitendea kazi vilivyopo
Kwa upande wa mwambao wa bahari Mkoa ulipata bahati ya kutekeleza mpango wa
program ya hifadhi na maenedeleo ya mwambao wa Tanga (Tanga Coastal zone
Proramme 1994 - 2007) katika kipindi hiki Mkoa uliweza kupata jumla ya boti saba
(7) pia Idara ya Uvuvi imeleta boti moja kubwa mwaka 2006 hivyo kufanya Mkoa
131

kuwa na boti nane (8) ambazo zinatumia mashine za kupachika na moja kubwa
mashine za ndani za diseli.
Boti hizo zimegawanywa kama ifuatavyo Kikosi cha doria boti moja kubwa, Mkoa
boti moja kwa ajili ya uperembaji na shughuli usalama, Mkinga moja, Tanga jiji
mbili, Muheza mbili na pangani moja, Pia Wilaya za Pangani, Tanga na Muheza
zilibahatika kuwa na magari aina ya Toyota HardTop kwa ajili ya shughuli za
usimamizi wa rasiliamali za bahari na mwambao. Vifaa Kwa ajili ya uchukuaji wa
takwimu kama vile mizani kila kituo cha kuchukua takwimu wanayo moja, vifaa
vingine Wilaya hutoa kwa mujibu wa mahitaji, Vifaa vyote vilivyotajwa hapo juu vipo
katika hali ya kuweza kutumika na vingine vinahitaji matengenezo.
Mikakati ya kuendeleza huduma za ugani
Mbinu zinazo tumika kukabiliana na upungufu wa watumishi ni kutumia wananchi
katika baadhi ya kazi kama kukusanya takewimu, ulinzi wa rasilimali
4.0 Ufugaji wa samaki
Katika mkoa wa tanga juhudi mbalimbali zinafanyika kwa kushirikiana na Idara ya
uvuvi na sekta nyingine katika kuhamasisha ufugaji wa samaki, kilimo cha Mwani na
unenepeshaji wa kaa. Wilaya ya Tanga jiji kuna jumla ya mabwawa 25 ya samaki
wa maji chumvi na bwawa moja ya samaki maji baridi. Wilaya ya Muheza wana
jumla ya mabwawa 250 ya samaki ambapo tarafa ya Amani imekuwa mstari wa
mbele katika swala la ufugaji wa samaki.
Wilaya ya Mkinga mpaka sasa hakuna ufugaji wa samaki ingawa ipo katika mikakati
madhubuti ya kutoa elimu na kuhamasisha wananchi wa eneo hilo kujihusisha katika
ufugaji wa samaki ambpo wananchi wake wamekwisha anza kujihusisha na Kilimo
cha mwani. Vilevile wilaya ya Pangani haikubaki nyuma katika ufugaji wa samaki na
Kilimo cha Mwani. Ambapo kikundi kinacho jihusisha na unenepeshaji kaa kimepata
ufadhili kupitia Mradi wa MACEMP.
Jitihada mbalimbali zinafanyika katika mkoa wa Tanga kwa kushilikiana na mashirika
binafsi kama SEMMA katika kukuza na kuendeleza ufugaji wa samaki, Kilimo cha
Mwani na unenepeshaji wa kaa. Jumla ya vifaranga 65,000 vya kamba Kochi
vimepandwa katika mabwawa 12 yaliyopo katika Wilaya ya Tanga na mabwawa
mengine yamepandwa samaki aina ya mwatiko.
Matatizo yanayokabili Mkoa wa Tanga katika ufugaji wa samaki ni kama ifuatavyo
• Elimu na Uhamasishaji katika ufugaji endelevu wa samaki na mazao
mwengine ya majini bado haujawafikia walengwa vizuri.
• Kutopatikana kwa vifaranga vya uzalishaji wa samaki.
• Kutopatikana kwa soko la samaki la uhakika.
• Kutokuwa na mtaji wakutosha kwa ajili ya ufugaji wa samaki.
5.0 Mfumo wa masoko ya samaki
Katika mkoa wa Tanga kuna kiwanda kikubwa cha usinndikaji mazao ya Uvuvi
kinachojulikana Nje na ndani ya Nchi kiitwacho Sea Products ltd ambacho
husafirisha mazao ya uvuvi kwenda katika masoko ya Jumuiya ya Ulaya (EU)
132

pamoja na nchi za Africa na ni kiwanda kinachowapatia wavuvi soko kwa kukusanya
na kununua mazao ya Uvuvi kwaajili ya usindikaji katika hali ya ubora na usalama
kwa mlaji.
Pia kuna wawekezaji toka mkoa wa Dar-es- Salaam kiwanda cha Bahari Foods na
Tanpesca ambao nao ukusanya zao hilo la uvuvi toka Tanga na kwenda kusindikwa
tayari kwa usafirishaji nje.
Vile vile kuna masoko ya ndani ya nchi yakihusisha uuzaji wa mazao ya uvuvi katika
mikoa jirani ambapo wavuvi huwauzia wakusanyaji wa mazao hayo nao hupeleka
katika mikoa hiyo ya jirani kwa vibali maalumu kwaajili ya kupanua masoko ya zao
hilo la uvuvi.
Matatizo yaliyopo ni kupungua kwa upatikanaji wa mazao ya uvuvi kwa sasa na pia
kukosekana kwa wawekezaji wa usindikaji wa mazao ya uvuvi katika Mkoa wa
Tanga ambapo ingewasaidia wavuvi kuweza kuchagua wapi kwa kupeleka na kuuza
mazao yao ya uvuvi kwa bei nzuri itakayo waongezea kipato zaidi.
Juhudi mbali mbali zinafanyika kwa kuwahamasisha wakusanyaji wa mazao ya uvuvi
hasa dagaa kuweza kuhakikisha zao hilo linahifadhiwa katika hali ya ubora na
usalama na kupata vibali maalumu kwaajili ya kusafirisha zao hilo katika nchi jirani
ya Kenya inayopakana na mkoa huu wa Tanga kwa upande wa kaskazini ambapo
kuna wilaya ya Mkinga na ndipo kuliko upatikanaji wa zao hilo la Dagaa kwa wingi.
Mkoa umeingiza jumla ya shilingi 596,271,715.39 ikiwa ni mrabaha wa mazao ya
bahari yaliyosafirishwa nje ya nchi kuanzia mwaka 2003 hadi Oktoba 2009, hii ni
kutokana na mauzo ya jumla ya kilo 3,357,630.3 zenye thamani ya shilingi
1,024,429,845,109 kutoka kiwanda cha usindikaji cha Sea Product Ltd. Tanga.
kama inavyoonyeshwa katika jedwali lifuatalo:
Usindikaji wa mazao ya uvuvi katika kiwanda Sea Product Ltd. Tanga
Mwaka Uzito(kg) Thamani (US$) Thamani (Tshs) Mrabaha (Tsh)
2003 623,688.00 623,688.00 1,392,843,814.35 102,411,526.92
2004 544,731.00 532,126.30 1,640,506,425.57 91,530,455.94
2005 486,610.80 1,333,898.1 1,512,176,874.00 82,495,850.71
2006 506,039.00 1,603,783.66 1,984,475,405.66 79,414,091.00
2007 399,433.60 1,612,552.64 1,968,568,148.30 79,606,141.00
2008 588,357.90 2,682,388,.59 2,780,340,199.97 116,315,517.32
2009 208,770.00 1,060,826,512.43 1,013,150,934,241.10 44,498,132.50
Jumla 3,357,630.3 1,069,214,949.72 1,024,429,845,109 596,271,715.39
133

MKAKATI WA KUENDELEZA NA KUSIMAMIA
RASILIMALI ZA UVUVI KATIKA
MKOA WA MTWARA
1.0 UTANGULIZI
Mkoa wa Mtwara una eneo la ukubwa wa kilometa za mraba 16,720 na idadi ya
watu inayokadiriwa kuwa 1,297,751 (mwaka 2009) Kiutawala Mkoa
umegawanyika katika wilaya 5 na Halmashauri 6, Tarafa 22, Kata 108, vijiji
652, vitongoji 2,817 na mitaa 85.
Zaidi ya asilimia 88 ya wakazi wa Mtwara wanategemea kilimo kujipatia chakula
na mapato. Asilimia moja (1.09%) wanajishughulisha na uvuvi wakati asilimia
0.07 wanajishughulisha na ufugaji. Fursa za uvuvi zilizopo katika mkoa wa
Mtwara ni pamoja na, uwanda wa Pwani ya Bahari ya Hindi wenye urefu wa
kilometa 125. Pia kuna mto Ruvuma (500km), ziwa Chidya (1.5Km2) ziwa
Kitere (1.5Km2) Mabwawa, 280 ya kufugia samaki. Kikosi cha usimamizi na
udhibiti wa mazao ya Uvuvi (MCS), Hifadhi ya bahari ya Ghuba ya Mnazi na
Maingilio ya Mto Ruvuma (MBREMP). Aidha, Mkoa una watumishi 11 katika sekta
ya Uvuvi (Diploma – 5, Cheti – 4, Uzoefu –2).
2.0 HALI YA UVUVI
Mkoa wa Mtwara una mwambao wenye urefu wa kilometa 125 ambapo kuna
jumla ya vijiji 19 vya uvuvi. Vijiji hivi vya mwambao vina jumla ya wavuvi 3,000
wanaofanya shughuli za uvuvi muda wote – na wavuvi 500 wanaofanya shughuli
za uvuvi kwa vipindi kama shughuli ya ziada.
Kati ya wavuvi 3,000 wanaovua kwa muda wote, wavuvi 912 wanavua, katika
vikundi 120. Kikundi kimoja kina wastani wa wavuvi 5 – 15. Katika vikundi
hivyo wanawake wapo 304 wakiwa na vikundi 32, waliobaki ni wanaume 608
wakiwa katika vikundi 88.
Kwa ujumla uvuvi unaofanyika katika mwambao wa mkoa wa Mtwara ni uvuvi
mdogo mdogo/uvuvi wa kujikimu, ambapo wavuvi huvua kwa vikundi na
wengine huvua mmoja mmoja kwa kutumia vyombo vidogo na tekinologia ya
asili. Vyombo wanavyotumia ni pamoja na mitumbwi, ngalawa, mashua na boti
ndogo. Jumla ya vyombo vya uvuvi 987 vimesajiliwa (Ngalawa/mitumbwi 150,
mashua 837, boti zenye mashine ndani 6, boti zenye mashine nje 7).
Zana za uvuvi zinazotumika ni pamoja na Jarife – Zulumati – Makavogo –
‘’Gillnets’’, Scive Nets’’, Basket Traps,’’ ‘’Handlines’’ n.k.
134

Eneo kuu la uvuvi linalotumika na wavuvi wa Mtwara ni eneo la mwamba
(inshore fishing) kuanzia kilometa 2 – 3 (1.825 Km ni sawa na 1 ‘’nautical mile’’).
ndani ya maji. Kutokana na wavuvi wengi kuelemea katika eneo hili, upatikanaji
wa samaki unapungua kutokana na kugombeana kile kinachopatikana katika
eneo hilo moja na pia kutokuwa na zana bora za uvuvi. Kiwango cha juu cha
umaskini kinachokabili jamii ya pwani ndiyo sababu mojawapo, mfano wastani
wa pato na matumizi kwa mwezi kwa mtu mmoja 2003 ilikadiriwa kuwa dola 21
ambazo ni sawa na 2 /3 (mbili ya tatu) ya kiwango cha chini (Dola 30 kwa
mwezi) kilichowekwa.
Eneo lingine la uvuvi lililopo ni eneo la kina kirefu (offshore deep sea) fishing)
lenye urefu wa kilometa 370.40 (200 neutical miles), ambalo hujulikana kama
ukanda wa kiuchumi wa bahari kuu (Exlusive Economic Zone (EEZ)). Ukanda huu
wa EEZ una rasilimali kubwa ya uvuvi wa kibiashara. Aina ya samaki
wanaopatikana katika ukanda huu ni pamoja na Nguva, Johari, Papa, Pomboo,
n.k.
3.0 UVUNAJI WA SAMAKI
3.1 Uvuvi wa maji chumvi (Major Fishiries)
Uvuvi wa maji chumvi unaendeshwa katika mwabao wa bahari ya Hindi ambao
una urefu wa km 125 na vijiji 19 vya uvuvi. Katika kipindi cha miaka mitano
iliyopita samaki waliovuliwa ni tani 465.179 zenye thamani ya shilingi
323,281,945. Shughuli za kurekodi takwimu za samaki wabichi hufanyika
katika vituo vitatu ambavyo ni Mgao, Shangani na Msimbati. Aidha, katika kipindi
hicho hicho mazao mengine ya baharini (Majongoo, Mapezi ya papa, makome,
kamba na pweza) yalikusanywa na kusafirishwa nje. Kiasi cha mazao hayo
kilichouzwa nje ni tani 142.250 zenye thamani ya shilingi 10,629,500.
Jedwali Na.1. Mavuno ya samaki wa maji chumvi na mazao mengine
ya bahari 2004/2005 hadi 2008/09
Mwaka Samaki Waliovuliwa Mazao mengine
Uzito (Tani) Thamani Uzito (Tani) Thamani
(Tshs)
(Tshs)
2004/05 120,240 83,825,290 35,000 2,625,000
2005/06 112,860 63,730,117 29,400 2,205,000
2006/07 94,321 65,755,586 26,200 1,834,000
2007/08 76,513 53,341,021 28,750 2,012,500
2008/09 61,245 56,639,934 27,900 1,953,000
465,179 32,281,945 147,250 10,629,500
135

3.2 Uvuvi wa maji baridi (Fresh water fisheries)
Uvuvi huu unaendeshwa katika vijiji vilivyoko kandokando ya Mto Ruvuma, Ziwa
Chidya na Ziwa Kitere. Samaki wanaopatikana katika maji haya ni Perege,
Kambale na Ningu. Samaki wanavuliwa katika maeneo haya hutumiwa na jamii
inayozunguka maeneo hayo na kiasi kidogo husafirishwa nje ya wilaya husika
kwa ajili ya biashara. Jumla ya wavuvi katika maeneo haya ni 75.
4.0 UTUNZAJI NA USIMAMIZI WA RASILIMALI ZA UVUVI
4.1 Uekelezaji wa sheria ya uvuvi ya mwaka 2003 na kanuni za uvuvi 2005.
(i) Elimu kuhusu sera ya Uvuvi ya 2003, kanuni za uvuvi za 2005 na elimu
ya madhara ya uvuvi haramu imetolewa kwa vijiji 19 vya mwambao
katika Halmashauri ya wilaya ya Mtwara pamoja na mitaa 27 kwenye
Halmashauri ya Manispaa Mtwara Mikindani. Jamii hiyo imeelimishwa juu
ya madhara yatokanayo na uvuvi wa kutumia baruti, kokoro, mikuki,
uvunaji wa matumbawe kwa ajili ya kutengenezea chokaa na ujenzi,
uchimbaji mchanga na mawe katika fukwe, uvuvi wa viumbe vilivyo
hatarini kutoweka n.k.
(ii) Kuendesha doria za majini na nchi kavu. Doria hizo zimefanyika mara
kwa mara kwa ushirikiano kati ya mradi wa Hifadhi ya bahari ya
Ghuba ya Mnazi na Maingilio ya mto Ruvuma (MBREMP), Kikosi cha
Usimamizi na udhibiti wa uvuvi kanda ya kusini (MCS), Halmashauri ya
wilaya ya Mtwara na Halmashauri ya Manispaa Mtwara/Mikindani.
Katika kipindi cha Oktoba 2008 hadi Oktoba 2009 jumla ya doria 33
zilifanyika. Matokeo ya doria hizo ni kama ifuatavyo;-
• Jumla ya nyavu 281 (makokoro 146 ‘’Monofilament’’ 82, nyavu
ndogo 46, nyavu za kasa 17) zilikatwa na kuteketezwa.
• Baruti/unga wa kulipuka wa kutengenezea mabomu kilo 7.85.
• Mabomu 9
• Tambi za mabomu 7
• Uzi wa mabomu 6
• Vibati vya mabomu 9
• Viyoo vya kuzamia 24
• Mikuki 18
• Bangi misokoto 67
• Samaki walivuliwa kwa mabomu/baruti. Kg 1,117.5
• Majongoo bahari 74kg
• Kasa hai 16
• Mitumbwi 12
• Matumbawe tani 7
• Mikoko nguzo 471
• Baiskeli 4
136

Katika jitihada hizo watuhumiwa 33 walikamatwa na kufikishwa mahakamani
ambapo 9 walitozwa faini ya shilingi 154,000 kila mmoja, 9 walihukumiwa
kifungo cha miaka miwili kila mmoja.
Wafanyabiashara wa samaki 7 walikamatwa na samaki waliothibitika kuvuliwa
kwa kutumia baruti wenye uzito wa kilogramu 890 aina ya vibua. Kesi ipo
mahakamani kwenye hatua ya hukumu – na waliobaki 8 kesi zao zinaendelea.
Usimamizi shirikishi wa rasilimali za pwani
Kupitia mradi wa Usimamizi Shirikishi wa Mazingira ya Pwani (MACEMP),
Mkoa umeanzisha vikundi 33 vya usimamizi shirikishi wa rasilimali za uvuvi
(BMUs) nje ya eneo la Hifadhi na ndani ya eneo la hifadhi kamati za Hifadhi 11
zinafanya kazi baada ya mafunzo na kukabithiwa majukumu yao, vikundi hivi
(MBUs) vitashiriki kikamilifu katika utunzaji na usimamizi wa rasilimali za uvuvi na
mazingira yake.
4.2 SHIRIKISHO
Hii ni taasisi isiyo ya Kiserikali ambayo ilianzishwa na wananchi wa Pwani ya
Mikoa ya Mtwara na Lindi ili kusimamia Hifadhi ya mazingira ya maeneo ya Pwani
yao. Taasisi hii ofisi kuu yake ipo Mtwara na inajishughulisha na shughuli
mbalimbali zikiwemo za uelimishaji jamii ya wavuvi juu ya uvuvi bora na
endelevu.
4.3 Hifadhi ya bahari ya Ghuba ya Mnazi na Maigilio ya Mto Ruvuma.
Hifadhi inafanya shughuli mbalimbali zinazohusiana na utunzaji na usimamizi wa
rasilimali za pwani. Baadhi ya shughuli hizo ni;
Utoaji wa elimu ya uvuvi bora na endelevu kwa jamii ya wavuvi katika vijiji
11 vilivyopo ndani ya eneo la mradi.
Kutoa elimu ya uhifadhi wa mazingira na matumizi endelevu ya rasilimali
za uvuvi katika shule za msingi na sekondari ndani ya eneo la mradi.
Kufanya doria mbalimbali nchi kavu na bahari dhidi ya uvuvi haramu.
Ugawaji wa zana bora
Mradi unaendesha zoezi la ubadilishanaji zana za uvuvi ambapo wavuvi
hukabidhi zana zilizokatazwa na kupigwa marufuku kisheria na mradi
kuwapatia zana bora. Zoezi hili limefanyika kwa awamu tatu (2005, 2007,
2008). Jumla ya wavuvi 556 walifaidika kwa kukabidhiwa nyavu zenye
thamani ya shilingi 181,300,000. Pia vikundi 5 vilipatiwa boti na injini.
Hifadhi pia inawezesha utekelezaji wa shughuli mbadala ambazo
zitaiongezea jamii ya mwambao kipato cha ziada mbali na uvuvi ili
kupunguza tegemezi katika bahari. Shughuli hizo ni pamoja na ufugaji
137

nyuki samaki na kuku wa kienyeji. Zoezi hili lilianzia kwenye vijiji vya
Mngoji, Tagazo, Kihimika, Mahurunga na Kitunguli.
4.4 Uhamasishaji wa wavuvi kujiunga katika vikundi, kujisajili na
kushirikiana kuanzisha SACCOs zao
Wataalam wa uvuvi na ushirika wanaendelea na uhamasishaji wa wavuvi ili
wasajili vikundi vyao na kuungana kuanzisha SACCOs. Hadi sasa kuna SACCOs 5
(tano) zimeanzishwa na Wavuvi SACCOs ni muhimu kwa wavuvi hasa katika
kukopa mitaji kutoka kwenye taasisi za fedha.
5.0 UFUGAJI WA SAMAKI NA UKUZAJI WA VIUMBE KWENYE MAJI
Ufugaji wa samaki katika mabwawa unafanyika katika wilaya za Masasi, Newala,
Mtwara vijijini na Manispaa ya Mtwara/Mikindani. Hadi mwaka 2009 idadi ya
mabwawa yaliyopo ni 284. Idadi kubwa ya mabwawa yamekauka na mengine
yametelekezwa. Shughuli ya ufugaji samaki katika mabwawa imezorota
kutokana na:-
Kupungua/kusimama kwa shughuli za uhamasishaji na ufuatiliaji vijijini
kutokana na ukosefu wa vitendea kazi (wataalam, fedha, na usafiri).
Wizi wa mara kwa mara wa samaki katika mabwawa hayo, umewafanya
wafugaji kukata tamaa.
Vikundi vya wafugaji samaki kutojisajili na kuwa na akaunti benki ya
kujiwekea akiba na hatimaye kuanzisha kikundi vya kuweka na kukopa
SACCOs.
Jedwali Na. 2. Idadi ya mabwawa ya kufugia samaki kwa kila wilaya
na wamiliki wake
Na. Halmashauri Udadi ya Aina ya samaki Mmiliki
Mabwawa wanaofugwa
1 Masasi 172 Mwatiko, Parege Vikundi – 14
Kambale
watu binafsi – 4
2 Newala 70 ‘’ Vikundi –2, Vijiji – 10
Watu binafsi – 58
3 Mtwara (V) 20 ‘’ Vikundi – 16
Watubinafsi – 4
4 Mtwara/Mikindani 18 ‘’ Vikundi – 14
Watu binafsi – 4
5 Tandahimba 14 (maeneo
yanayofaa)
- -
6 Nanyumbu 4 (Potential
sites)
- -
138

6.0 CHANGAMOTO ZILIZOPO
Changamoto zinazoikabili sekta ya uvuvi katika mkoa wa Mtwara ni:
6.1 Uvuvi haramu
Tatizo hili la uvuvi haramu linajumuisha matumizi ya baruti/bomu katika kuvua
samaki na matumizi ya korokoro/Juya ya kusini na mikuki.
Katika kipindi cha hivi karibuni 2007/08/09 milio ya mabomu inasikika bahari na
wakati wa doria wahalifu wengine walikamatwa na mabomu au vifaa/zana za
kutengenezea mabomu. Halikadhalika matumizi ya korokoro yameshamiri, hii
hudhihirishwa na idadi kubwa ya kokoro zinazokamatwa wakati wa doria.
6.2 Ukosefu wa dhana bora za uvuvi
Wavuvi wa mkoa wa Mtwara wanakabiliwa na tatizo hili kutokana na ukosefu wa
mitaji na pia kutojali kutafuta au kufuata taratibu za kuweza kupata mikopo
kutoka kwenye taasisi za fedha.
6.3 Uelewa mdogo wa jamii kuhusu sera, sheria na kanuni za uvuvi
Bado jamii ya wavuvi katika mkoa wa Mtwara haijaelewa vizuri na kuanza
kutekeleza sheria za uvuvi. Pamoja na jitihada zote za uhamasishaji na
uelimishaji bado baadhi ya wavuvi wanagomea sheria na kanuni zilizowekwa.
Baadhi ya wavuvi katika vijiji (MsangaMkuu, Naumbu na Mgao)
wanawashambulia wataalam wa uvuvi wa mradi wa MBREMP na kikosi cha doria
pindi wanapokuwa kazini katlka maeneo ya vijiji hivi.
6.4 Ukosefu wa vituo vya kisasa vya kupolea samaki
Hakuna kituo cha kisasa cha kupokea, kuuzia na kutunzia samaki. Samaki
humwagwa kwenye mchanga na mauzokufanyika hapo hapo chini.
6.5 Uvunaji wa matumbawe
Uvunaji wa matumbawe hai baharini ni tatizo sugu kwa vijiji vilipo katika
mwambao wa pwani. Matumbawe hayo huvunwa kwa ajili ya kutengenezea
chokaa na kujengea misingi ya nyumba.
6.6 Uvunaji haramu wa mikoko
Uvunaji haramu wa miti ya mikoko unafanywa na baadhi ya watu kwa ajili ya
ujenzi, biashara na kwa ajili ya kuchomea chokaa. Pamoja na kuwepo kwa
139

kamati za maliasili za vijiji ambazo hushughulikia utunzaji na usimamizi wa
rasilimali hii bado tatizo hili linaendelea kusumbua vijijini, na mijini.
6.7 Matumizi hafifu ya vyanzo mbadala vya kujiongezea kipato
Jamii hii ya pwani inasuasua kujishughulisha na shughuli mbadala za kujipatia
kipato na kupunguza tegemezi baharini.
Utekelezaji wa shughuli mbadala kama ufugaji nyuki, kilimo cha mwani, ufugaji
mwatiko bado unaendelea kwa kuchuachua.
6.8 Ushiriki mdogo wa jamii katika usimamizi wa rasilimali za
uvuvi/pwani
Pamoja na jamii hii kuelimishwa na kuhamasishwa, bado inasita kushiriki
kikamilifu katika usimamizi na undelezaji wa rasilimali za uvuvi. Jamii haitoi
ushirikiano kwa serikali katika maswala yanahusu utekelezaji wa sheria
zinazolinda na kuendeleza rasilimali hii ya uvuvi.
6.9 Uharibifu wa fukwe
Uchimbaji wa mchanga, mawe na uchafuzi wa fukwe unaharibu mazingira ya
pwani na kusababisha mmomonyoko katika fukwe na kuzifanya fukwe
zisipendeze na kuvutia
6.10 Uuzaji wa zana bora za uvuvi nchi jirani
Baadhi ya wavuvi waliogawira zana bora za uvuvi (nyavu) wameanza kuziuza
nchi jirani na badala yake wananunua au kutengeneza nyavu zilizokatazwa.
Zaidi ya nyavu 24 zilizokabithiwa vikundi na wavuvi binafsi zimetoweka. Mradi
wa MB-REMP unafuatilia tatizo hili na watakaobainika watachukuliwa hatua.
6.11 Ukosefu wa mitaji
Kutokana na kiwango cha juu cha umaskini kwa jamii ya Pwani, uwezo wa
kujinunulia zana bora za uvuvi ni mdogo au haupo. Hii inatokana na pato dogo
wanalopata kutokana na kujikita katika shughuli moja tu ya uvuvi kwa
kutegemea tekinologia yao ya asili na kutokuwa wepesi kuhamasika na kutafuta
au kuiga mbinu wanazopewa za kuweza kujipatia mitaji.
7.0 MIKAKATI
Mkoa ulijiwekea mikakati mbali mbali katika kukabiliana na changamoto hizo.
Mikakati inayotumika ni pamoja na;
140

• Kelimisha jamii za uvuvi zinazoishi kwenye vijiji 19 vya mwambao,
ambapo elimu juu ya matumizi ya zana bora, uvuvi endelevu na
utunzaji na usimamizi wa rasilimali za uvuvi iliyotolewa.
• Kuhamasisha wavuvi kujiunga katika vikundi na kujisajili.
• Kuhamasisha vikundi vya wavuvi kufungua akaunti benki na kujiwekea
akiba.
• Kuhamasisha vikundi kujiunga pamoja na kuanzisha SACCOS, kwa ajili
ya kuweza kuomba mikopo katika taasisi za fedha na hatimaye kupata
mitaji.
• Kuendesha doria za mara kwa mara nchi kavu na majini.
• Kuhamasisha jamii ya wavuvi kuanzisha shughuli mbadala za
kuwaongezea kipato.
• Uanzishwaji wa vikundi vya usimamizi shirikishi wa rasilimali za uvuvi
katika vijiji na mitaa.
• Kushirikiana na vyombo vya serikali/(Vyombo vya ulinzi na Usalama)
• vinavyosimamia utekelezaji wa sheria mbalimbali za nchi katika
kuthibiti uhalifu.
• Kuanzisha programu ya ubadilishanaji zana za uvuvi ambapo wavuvi
hukabidhi zana zilizopigwa marufu na serikali na kupewa zana bora.
8.0 MAPENDEKEZO
Serikali iwezeshe wataalam wa uvuvi kwa kuwapatia vitendea kazi (Usafiri,
Fedha, Boti) ili waweze kukabiliana na changamoto zilizotajwa.
Ili kudhibiti uvuvi haramu mkoa unaomba Wizara iandae operesheni
maalum katika vijiji vyote vya mwambao wa pwani ya Mtwara.
Operesheni hiyo ifanywe kwa ushirikiano na vyombo vya ulinzi na usalama
– kama ilivyofanyika operesheni Pono mwaka 1998.
Serikali ifufue na kuendeleza programu ya uzalishaji na usambazaji wa
mbegu bora za samaki kwa ajili ya wafugaji wa samaki katika mabwawa.
Halmashauri zitenge fedha katika bajeti zao kwa ajili uendelezaji wa sekta
ya uvuvi.
9.0 HITIMISHO
Juhudi zilizofanywa na Mkoa katika utekelezaji wa programu ya kuendeleza sekta
ya uvuvi zinazingatia hatua mbali mbali ambazo zimebainishwa na serikali katika
utekelezaji wa sera ya Uvuvi na vipaumbele vya Mkakati wa kukuza Uchumi na
kuondoa umaskini (MKUKUTA). Aidha, mkoa unatilia mkazo matumizi endelevu
ya maliasili zilizomo katika bahari maziwa na mito – ili wavuvi watumie fursa zake
kuinua hali zao za maisha.
141

10.0 MKAKATI WA KUENDELEZA NA KUSIMAMIA RASILIMALI ZA UVUVI
KATIKA MKOA WA MTWARA
SN CHANGAMOTO/
TATIZO
1. Uvuvi haramu
a) Uvuvi wa
kutumia baruti
b) Uvuvi wa
kutumia
korokoro/Juya ya
Kusini.
HATUA MUDA MKAKATI WA UTEKELEZAJI WAHUSIKA
• Elimu juu ya
madhara ya
baruti/Mabomu
katika uvuvi
itolewe kwa 80%
ya wavuvi.
• Doria za mara
kwa mara
ziimarishwe.
• Kudhibiti uingizaji
na utumiaji wa
baruti katika
uvuvi ifikapo
2011.
Mrefu
Kati
kati
142
• Kuandaa programu ya
elimu ya uvuvi
bora/endelevu.
• Kuendesha programu hiyo
katika vijiji
vyote 19 vya uvuvi.
• uperemba na kutathimini
utekelezaji wa
programu ya elimu ya
uvuvi endelevu.
• Kutekeleza sheria ya uvuvi
• Kutumia wasiri (informer)
kupata taarifa ya majina ya
wauzaji na watumiaji baruti
katika uvuvi.
• Kuwafikisha/kuitwa na
kuhojiwa na kamati ya
Ulinzi ya Mkoa na
kuonywa.
• Kuendesha zoezi la kura za
maoni mitaani na vijijini ili
kuwabaini wauzaji na
watumiaji baruti katika
uvuvi na kuwachukulia
hatua za kisheria
• Kuhakikisha shughuli za
uvuvi zisizo endelevu
zinakomeshwa kwa
kushirikiana na JWTZ
kufanya doria.
Halmashauri
serikali Kuu
Jamii
Halmashauri
Serikali Kuu
Wadau wa
maendeleo
Jamii.

SN CHANGAMOTO/
TATIZO
2 Zana bora za
uvuvi
3. Uelewa mdogo
wa jamii
kuhusu Sera,
sheria na
kanuni za
uvuvi
HATUA MUDA MKAKATI WA UTEKELEZAJI WAHUSIKA
- Uhamasishaji
jamii juu ya
umuhimu wa
matumizi ya
zana bora.
Elimu ya uandaaji
mchakato wa
miradi itolewe kwa
wavuvi ifikapo 2011
- Kuwezesha
wavuvi kutoka
kwenye uvuvi wa
kujikimu/mdogomd
ogo na kuingia
kwenye uvuvi wa
kati (Small scale
fishing to medium
scale fishing)
- Kuanzisha
programu ya
kimkoa ya
uelimishaji jamii
kuhusiana na sera,
sheria na kanuni za
uvuvi hadi ifikapo
2012.
Mrefu
143
• Kuainisha aina ya zana
zinazotumika na idadi yake.
• Kuhamasisha jamii / Wavuvi
kujiunga katika vikundi na
kujisajili.
• Vikundi vya uvuvi kufungua
akaunti benki.
• Vikundi vishirikiane
kuanzisha SACCOS yao.
• Kuwezesha vikundi hivyo
kwa kupitia SACCOS zao
kupata mikopo benki.
• Kubainisha maduka
yanayouza zana za uvuvi
na aina ya zana
zinazopatikana.
• Kuendelea na programu ya
ugawaji wa zana bora za
uvuvi kwa kubadilisha zile
zisizoruhusiwa.
Kati • Mradi wa MACEMP
uwezeshe vikundi vya
uvuvi kuandaa mchakato
wa mradi
Mrefu • Kuwezesha vikundi vya
uvuvi kupata zana za
kisasa kama; Boat (25ft –
30 ft) mashine (Engine) za
ndani/nje, Nyavu, Zulumati
(Longline nets), Kavogo
(purseine). Jarife
(Sharknets)
Mrefu • Kuandaa programu ya
uelimishaji jamii kuhusu
sera, sheria na kanuni za
uvuvi.
• Kuendesha programu hiyo
katika vijiji vyote 19 vya
uvuvi
• Kushirikisha chama tawala
katika kuhamasisha
wananchi juu ya sera,
sheria na kanuni za uvuvi.
Halmashauri
Serikali Kuu
Wadau wa
maendeleo
Jamii
Halmashauri
Serikali Kuu
Wadau wa
maendeleo
Jamii
Halmashauri
serikali Kuu
wadau wa
maendeleo
Jamii
Halmashauri
Serikali Kuu
Wadau wa
maendeleo
Jamii

SN CHANGAMOTO/
TATIZO
4. Ukosefu wa
vituo vya
kisasa vya
kupokelea
samaki
5. Uvunaji wa
matumbawe
6. Uvunaji
haramu wa
mikoko
a) Uchomaji
chokaa
b) Ujenzi wa
nyumba
7. Matumizi
hafifu ya
vyanzo
mbadala vya
kujiongezea
kipato
a) Ufugaji
Nyuki
HATUA MUDA MKAKATI WA UTEKELEZAJI WAHUSIKA
- Kujenga vituo
vidogo vya upokeaji
samaki katika
maeneo husika
ifikapo 2013.
- Kupiga marufuku
utengenezaji
chokaa kwa
kutumia
matumbawe ifikapo
2010.
Kudhibiti ukataji wa
mikoko kwa ajili ya
uchomaji chokaa na
ujenzi wa nyumba
ifikapo 2012.
- Kubaini na
kutenga maeneo ya
ufugaji nyuki
ifikapo 2012.
Mrefu • Kuainisha maeneo
yanayofaa kujenga vituo
vya kupokelea samaki.
• Halmashauri kujenga vituo
vidogo vya kupokelea
samaki.
• Halmashauri kuweka
vifaa/mitambo
inayohitajika.
• Manispaa kujenga kituo cha
kisasa cha kupokelea,
kuuza na kuhifadhi samaki
eneo la kivuko cha
144
Shangani.
Kati • Kutoa elimu kwa jamii juu
ya madhara yatokanayo na
uvunaji wa matumbawe.
• Kuhamasisha utumiaji wa
mawe mbadala ya
kutengenezea chokaa.
• Kubaini wachomaji chokaa
kwa kutumia matumbawe
na kuwachukulia hatua za
kisheria.
Kati • Kuimarisha doria za mara
kwa mara.
• Kuhamasisha jamii kutumia
njia mbadala kama
matofali badala ya miti ya
mikoko.
• Kuimarisha kamati za vijiji
za maliasili na mazingira.
Kati • Kubainisha wafugaji nyuki
• Kutoa elimu ya ufugaji nyuki
• Kuanzisha na kuendeleza
vikundi vya ufugaji nyuki.
• Kuchangia vifaa
vinavyohitajika katika
shughuli za ufugaji nyuki.
• Kutafiti soko la mazao ya
nyuki.
Halmashauri
Serikali Kuu
Wadau wa
maendeleo
Jamii
Halmashauri
Serikali Kuu
Wadau wa
maendeleo
Jamii
Halmashauri
Serikali Kuu
Wadau wa
maendeleo
Jamii
Halmashauri
serikali Kuu
wadau wa
maendeleo
Jamii

SN CHANGAMOTO/
TATIZO
b). Kilimo cha
Mwani
c) Kilimo cha
chaza
d) Ufugaji wa
Kamba
e) Unenepeshaji
wa kaa
f) Ufugaji wa
mwatiko
HATUA MUDA MKAKATI WA UTEKELEZAJI WAHUSIKA
- Kuainisha maeneo
yanayofaa kwa
kilimo cha
mwani ifikapo
2011.
Kuainisha maeneo
yanayofaa kufugia
chaza
Kuanisha maeneo
yanayofaa ufugaji
wa kamba
Kubainisha na
kutenga maeneo
yanayofaa kwa
unenepeshaji kaa.
Kati
Kati
Kati
Kati
145
• Uhamasishaji jamii kuhusu
kilimo cha mwani.
• Kutoa elimu kuhusu kilimo
cha kisasa cha mwani
ambacho hutumia mawe
na ‘’ruberbend’’ badala ya
kamba na ‘’Pegs’’ vingingi.
• Kutafuta soko nzuri la
mwani
• Kutafuta kampuni za
kuwekeza kwenye kilimo
cha mwani.
• Kutoa elimu ya ufugaji wa
chazo.
• Kutambua wanaohitaji
kufuga chaza.
• Kuanzisha vikundi vya
ufugaji wa chaza
• Kufungua akaunti benki
• Kuanzisha mfuko wa Vikoba
• Kuwawezesha kuomba
mikopo benki.
• Kufanya ukaguzi hasusi wa
mazingira (SEA).
• Kutoa elimu ya ufugaji
kamba
• Kufungua akaunti benki
• Kuanzisha mfuko wa
Vikoba.
• Kuanzisha vikundi vya
wafugaji kamba.
• Kuomba mikopo katika
taasisi za fedha.
• Uhamasishaji jamii juu ya
unenepeshaji kaa.
• Kubainisha maeneo ya
ufugaji
• Kuanzisha vikundi vya
ufugaji
• Vikundi kufungua Akaunti
benki
• Vikundi kuanzisha Ufuko
Vikoba .
• Vikundi kuandaa
mchanganuo na kuomba
fedha katika taasisi za
fedha.
Halmashauri
Serikali Kuu
Wadau wa
maendeleo
Jamii
Halmashauri
Serikali Kuu
Wadau wa
maendeleo
Jamii
Halmashauri
Serikali Kuu
Wadau wa
maendeleo
Jamii
Halmashauri
Serikali Kuu
Wadau wa
maendeleo
Jamii

SN CHANGAMOTO/
TATIZO
8. Ushiriki mdogo
wajamii katika
usimamizi wa
rasilimali za
pwani
HATUA MUDA MKAKATI WA UTEKELEZAJI WAHUSIKA
- Halmashauri
kuainisha
maeneo
yanayofaa kwa
ufugaji wa
mwatiko.
• Jamii ya
mwambao
ihamasiwe
kushiriki katika
shughuli za
usimamizi wa
rasilimali za pwani
kwa kiwango cha
80% ifikapo 2012.
• Uanzishwaji wa
BMUs (Vikundi
vya usimamizi
shirikishi wa
rasilimali za pwani)
katika vijiji na
mitaa yote
Kati • Kubaini maeneo yanayofaa
kufugia mwatiko.
• Uhamasishaji ufugaji wa
mwatiko katika mabwawa.
• Kutoa elimu ya ufugaji
mwatiko
• Halmashauri kuanzisha
mabwawa ya mfano ya
ufugaji samaki katika
maeneo yanayofaa.
• Kuanzisha vikungi vya
ufugaji Mwatiko na
kuvisajili.
• Kufungua akaunti benki.
• Kuanzisha mfuko wa Akiba
Vikoba
• Kuomba mkopo benki
Mrefu • Jamii ihamasiwe kwa
kupewa elimu ya usimamizi
wa rasilimali za pwani.
• Wawakilishi wa jamii
waandaliwe safari ya
mafunzo kwa kutembelea
maeneo yenye mwamko na
uzoefu wa usimamizi wa
rasilimali za pwani kama
mafia, Tanga.
• Uanzishwaji wa BMUs katika
vijiji na mitaa.
• Uandaaji wa majukumu ya
BMUs
• BMUs kuipewa mafunzo ya
usimamizi wa rasilimali za
pwani.
• BMUs kuandaa mpango
kazi.
• BMUs kutekeleza mpango
kazi.
146
Halmashauri
serikali Kuu
wadau wa
maendeleo
Jamii
Halmashauri
serikali Kuu
wadau wa
maendeleo
Jamii

SN CHANGAMOTO/
TATIZO
9. Uharibifu wa
fukwe
a) Uchimbaji
mchanga na
mawe
b). Uchafuzi wa
fukwe
10. Ukosefu wa
mitaji
HATUA MUDA MKAKATI WA UTEKELEZAJI WAHUSIKA
Kubainisha maeneo
ya fukwe
yaliyochafuliwa na
kuharibiwa hadi
ifikapo 2011.
• Wavuvi kujiunga
katika vikundi na
kujisajili ifikapo
2011.
Mfupi
Mfupi
147
• Kutoa tamko na kupiga
marufuku uchimbaji wa
mahanga na mawe katika
maeneo ya fukwe.
• Kukarabati maeneo yote ya
fukwe yaliyoharibiwa.
• Kusafisha kwa kuondoa
uchafu wote unaozagaa
kwenye fukwe.
• Kushirikiana na Idara ya
Afya katika kutoa Elimu ya
usafi wa mazingira.
• Kuweka mabango
yanayozua shughuli zote
zinazochafua fukwe.
• Kuweka ulinzi katika
sehemu za fukwe.
- Kati • Uhamasishaji wa wavuvi
kujiunga katika vikundi na
kujisajili na kuanzisha umoja
wa kuweka na kukopa
Vikoba.
• Vikundi kufungua akaunti za
kuweka akiba
• Vikundi kujiunga pamoja na
kuanzisha SACCOS.
• Vikundi kuomba mikopo
benki kupitia SACCOS zao.
Halmashauri
Jamii
Halmashauri
Jamii
Taasisi za
fedha.

1 UTANGULIZI
TAARIFA YA MAPENDEKEZO YA MIKAKATI YA
KUENDELEZA SEKTA YA UVUVI
MKOA WA LINDI
Chimbuko la Mkoa wa Lindi la kuona umuhimu wa kuandaa mapendekezo ya mikakati
ya kuendeleza Sekta ya Uvuvi ndani ya Mkoa limetokana na Mkutano wa Taifa wa
Baraza la Biashara ulioitishwa na Mhe. Jakaya Mrisho Kikwete, Rais wa Jamhuri ya
Muungano wa Tanzania chini ya kauli mbiu ya KILIMO KWANZA. Katika kutekeleza
maazimio ya Mkutano huo, ambayo yanahimiza kufanyika kwa mapinduzi katika Kilimo,
Mifugo na Uvuvi hapa nchini, Mkoa wa Lindi umeitikia mwito huo vizuri. Mkoa
umeitika kwa kujikita katika kuhakikisha kuwa Sekta ya Uvuvi inaendelezwa kikamilifu
au kupata msukumo unaostahili.
2 HALI HALISI YA UVUVI YA MKOA
Mkoa wa Lindi una ukanda wa bahari usiopungua urefu wa km. 285 ukiambaa kutoka
Kijiji cha Sudi Kusini mwa Wilaya Lindi mpaka Kijiji cha Marendego Kaskazini mwa
Wilaya ya Kilwa. Ukanda huu wa Bahari, fukwe nyingi zinafaa kwa ufugaji wa viumbe
vya majini kama vile Samaki, Kaa, Chaza, kilimo cha Mwani n.k. Vilevile Mkoa una
jumla hekta 10,275 zinazofaa kwa umwagiliaji hali kadhalika kwa ufugaji samaki wa
maji baridi. Wananchi waishio katika ukanda huo shughuli zao kubwa za kuwaingizia
kipato hutokana na uvuvi. Uvuvi ambao hutumia zana, vyombo na teknologia duni,
hivyo kulazimika kuvua karibu na pwani (inshore water). Vyombo vinavyotumika
katika uvuvi ni mashua, madau, ngalawa na mitumbwi (dugout conoes). Vyombo hivi
huendeshwa aidha kwa matanga (Upepo) au kwa makasia. Mkoa una jumla ya
vyombo 1,308 na wavuvi wenye leseni ni 2,811. Zana za uvuvi wanazotumia pia ni
duni kwa mfano madema, wando, zurumati, mishipi ya mkononi, nyavu ndogo za jarife
na nyavu za kilindini za kuzungusha makundi ya samaki (Purse-seines), vimia na nyavu
za dagaa.
Uvuvi mdogomdogo hutoa asilimia 98 ya pato la mkoa. Aidha, uvuvi wa bahari hutoa
asilimia 94 kwa samaki wote wanaovuliwa mkoani. Inakadiriwa kwamba asilimia 50 –
70 ya wakazi wa mwambao na asilimia 30 – 45 ya wakazi wa mbali na bahari
wanategemea protini itokanayo na samaki. Ulaji wa samaki kwa mwaka kwa kila mtu
(per capita) ni kgs. 8 – 12.
Uvuvi wa maji baridi huchangia asilimia 5 ya uvuvi wote unaofanyika kwa mwaka,
Uvuvi huu hufanyika katika mito maziwa madogo mabwawa ya asili na mabwawa ya
kuchimba. Aina ya samaki wanaovuliwa ni Tilapia na Kambale. Mkoa una jumla ya
mabwawa ya kuchimba ya kufugia samaki 202.
148

3 MIKAKATI INAYOPENDEKEZWA
Ni ukweli usiopingika kuwa sekta ya uvuvi hapa nchini inahitaji mikakati madhubuti ya
kuiendeleza kutokana na kuwa ni sekta inayo kabiliwa na matatizo mengi. Hivyo si
vizuri kuainisha mikakati tu bila kuonesha tatizo lililopelekea Mkoa kuwa na mkakati
husika.
Jedwali lifuatalo hapo chini ni mapendekezo ya mikakati ya Mkoa wa Lindi ya
kuendeleza sekta ya Uvuvi pamoja na matatizo / sababu iliyopelekea kuwa na mkakati
husika:-
TATIZO MKAKATI UTEKELEZAJI
• Matumizi ya zana
duni za kuvulia
samaki.
• Uharibifu wa
mazingira ya
bahari.
• Kuhakikisha kuundwa
vikundi kwa ajili ya
kupata zana bora za
kisasa.
• Kuhamasisha wafanya
biashara kufungua
maduka ya zana bora za
uvuvi katika Mkoa.
• Kuhamasisha/kuendeleza
utunzaji wa mazingira ya
bahari.
• Uvuvi haramu • Kusimamia utekelezaji
wa Sheria Na. 22 ya
uvuvi ya mwaka 2003 na
kanuni zake.
• Ukosefu wa mitaji
ya kununulia zana
za uvuvi.
• Uzalishaji mdogo
wa zao la mwani.
• Kuishawishi wizara
kuzuia viwanda
kutongengeneza zana
haramu za uvuvi.
• Kuwawezesha wavuvi
kupata mitaji ya
kununulia zana za uvuvi.
• Kuongeza uzalishaji wa
mwani kutoka tani 363.5
149
• Wavuvi wajiunge kwa pamoja
katika vikundi ili kutunisha mitaji
yao pamoja na kupata ushauri
kupitia wadau wa sekta namna
ya kupata zana bora za uvuvi.
• Wafanya biashara kuwekeza
katika kuuza na kusambaza zana
bora za uvuvi
• Uundaji wa vikundi vya ulinzi
shirikishi wa rasilimali ya bahari
(BMU).
• Kuanzisha mabwawa ya kufugia
samaki badala ya kutegemea
bahari.
• Kufanya doria baharini.
• Kutoa elimu ya uvuvi endelevu.
• Kuziwezesha Halmashauri/BMU
kupata zana za kufanyia doria.
• Kuwaunganisha wavuvi, vikundi
vya wavuvi na taasisi zinazotoa
mikopo ili kupata mikopo ya zana
bora za uvuvi.
• Kuanzisha SACCOS za wavuvi.
• Kutoa elimu ya uzalishaji bora wa
mwani na namna ya kudhibiti

TATIZO MKAKATI UTEKELEZAJI
• Wkulima wa Mwani
kutegemea
pembejeo kutoka
kwa makampuni/
wanunuzi
• Uelewa mdogo wa
jamii kuhusu
ufugaji wa samaki
na viumbe wengine
wa majini
• Uwekezaji mdogo
katika Sekta ya
Uvuvi
• Ukosefu wa mbegu
bora (Vifaranga) za
samaki
• Ukosefu wa vituo
vya utafiti wa uvuvi
• Ukosefu wa
masoko ya uhakika
ya mazao ya
uvuvi/samaki
za sasa hadi tani 1200
kwa mwaka.
• Kuhamasisha wakulima
wa Mwani kujitegemea
kwa pembejeo
• Kuhamasisha ufugaji wa
samaki wa maji chumvi
na baridi naviumbe
wengine wa majini.
• Kuhamasisha Sekta
binafsi kuanzisha maduka
ya zana bora za uvuvi na
viwanda vikubwa na
vidogo vya uchakataji
mazao ya bahari
• Kuhakikisha upatikanaji
mbegu bora za samaki
(vifaranga)
• Kuishawishi Wizara ya
Maendeleo Mifugo na
Uvuvi kuwa na tawi la
Kituo cha utafiti cha
kanda
• Kuboresha masoko
yaliyopo na kuanzisha
mapya/mengine.
150
magonjwa.
• Wakulima wa Mwani
waunganishwe na taasisi za
fedha ili kuwawezesha kupata
mikopo kwa ajili ya uzalishaji.
• Wakulima wa Mwani
waunganishwe na taasisi za
fedha ili kuwawezesha kupata
mikopo kwa ajili ya uzalishaji.
• Kutoa elimu kwa jamii kuhusu
ufugaji wa samaki.
• Kuanzisha mabwawa darasa
• Kuanzisha maduka ya kuuza
vifaa na zana za uvuvi.
• Kuanzisha viwanda vidodgo vya
kununulia mazao ya bahari
• Kuimarisha miundombinu ya maji
na umeme
• Wakulima/wafugaji wa samaki
wahakikishe kuwa wanaandaa
mabwawa madogo kwa ajili ya
kuzalisha mbegu
• Vituo/Mabwawa darasa ya
ufugaji samaki yaliyopo kwenye
Halmashauri yafufuliwe na
kuimarishwa ili yawe ni maeneo
ya kujifunza na chanzo kizuri cha
mbegu kwa wafugaji
• Kutumia kituo cha uzalishaji
mbegu bora (Mtama) kusambaza
mbegu
• Wizara kuanzisha tawi la Kituo
cha Utafiti wa Uvuvi (TARIFI)
• Halmashauri kuboresha masoko
yaliyopo na kuanzisha mapya.
• Wavuvi kutumia masoko rasmi

TATIZO MKAKATI UTEKELEZAJI
• Kuhamasisha wavuvi
• Ukosefu wa Kituo •
kutumia masoko yaliyopo
Mkoa kushawishi Wizara
cha Utafiti.
inayohusikaa na masuala
ya Uvuvi kuanzisha tawi
la kituo cha Utafiti cha
Kanda.
• Ubora wa Samaki • Kuhakikisha zinapatkana
mbinu bora za uhifadhi
wa mazao ya uvuvi tokea
samaki anvuliwa mpaka
anafika kwa mlaji (Post
harvest loss) kama vile
Elimu, Zana bora za
kuhifadhia, utumiaji wa
vituo vya barafu vya
• Upungufu wa •
Serikali.
Kufikisha huduma bora
watumishi
vitendea kazi.
na kwa wavuvi.
• Kuajiri watumishi zaidi,
kuendeleza kielimu
watumishi waliopo na
kuongeza vitendea kazi
k..m. Ofisi, nyumba za
watumishi, usafiri (boti,
pikipiki,
n.k.).
gari, baikseli
2. UDHIBITI WA UVUVI NA BIASHARA HARAMU
151
yaliopo na yatakayaanzishwa
• Serikali kuimarisha vituo
vilivyopo na kukaribisha
wawekezaji kujenga mitambo ya
barafu kila sehemu ya kupokelea
samki (Landingsite) na kwenye
masoko.
• Mkoa kuajiri watumishi wa
kutosha pamoja na kuwapatia
elimu zaidi na vitendea kazi.
Mkoa unadhibiti uvuvi haramu kwa kila wilaya kufanya doria za mara kwa mara za
baharini na nchi kavu ikishirikiana na Idara za Uvuvi za kila wilaya, vyombo vya Ulinzi
na Usalama na Kamati Ndogo ndogo za Maliasili na Mazingira za kila kijiji. Vile vile
Idara za Uvuvi za Wilaya zinatoa elimu ya uvuvi endelevu ya utunzaji wa Rasilimali ya
Ukanda wa Pwani. Aidha, mkoa umetekeleza Sheria Na. 22 ya mwaka 2003 na Kanuni
za Uvuvi Na. 314 za mwaka 2005 za uanzishwaji wa vikundi vya usimamizi shirikishi
wa mazingira na rasilimali za uvuvi zinazoundwa na wanavijiji wenyewe (BMUs)
ambapo mafunzo ya awali yameshatolewa. BMUs zimepewa mafunzo na zimepewa
mamlaka ya kutunga sheria ndogondogo.
Mkoa unakabiliwa na changamoto zifuatazo katika suala la kudhibiti uvuvi na biashara
haramu:-

(i) Doria inahitaji pesa nyingi k.m. gari/boti, mafuta, Polisi na Maafisa Uvuvi.
(ii) Zana potofu kuhusu uanzishaji wa vikundi vya ulinzi shirikishi za vijiji (BMU)
kuwa bahari inauzwa hasa katika Wilaya ya Kilwa.
(iii) Zana duni za uvuvi na kukithiri kwa zana haramu za uvuvi.
(iv) Matumizi yasiyo sahihi ya malighafi kutengeneza zana za uvuvi, mfano
mshipi wa monofilament kutumika kutengeneza nyavu.
(v) Uhaba wa vitendekea kazi.
3. UPATIKANAJI NA USAMBAZAJI WA ZANA BORA ZA UVUVI
Mkoa wa Lindi hauna zana bora za uvuvi, hii inatokana na wavuvi kuwa na kipato
kidogo na hivyo kushindwa kumudu kununua zana zilizo bora. Vilevile hakuna maduka
ya zana bora za uvuvi. Zana zinazopatikana ni za asili na duni kama vile ngalawa,
mitumbwi, mashua na nyavu ndogo. Hakuna utaratibu rasmi uliowekwa wa
upatikanaji wa zana bora za uvuvi kwa mvuvi, uliopo ni ule wa zana duni ambapo
mvuvi anajitengenezea mwenyewe au kutafuta mafundi. Lakini pamoja na
hujitengenezea mwenyewe, vyombo hivi lazima visajiliwe na leseni zitolewe kabla
havijaanza kutumiwa. Idadi ya vyombo vilivyosajiliwa katika Mkoa wa Lindi ni 1,308
na wavuvi wenye leseni ni 2,811. Pamoja na idadi hii Mkoa unahitaji ongezeko la
vyombo vya uvuvi kufikia 2,500 na wavuvi 4,000.
Mkoa unakabiliwa na changamoto zifuatazo katika suala la upatikanaji wa zana bora za
uvuvi:-
(i) Ukosefu wa maduka ya vifaa bora vya uvuvi.
(ii) Elimu ya uvuvi bora/endelevu bado ipo katika kiwango cha chini miongoni
wavuvi
(iii) Hakuna uvuvi endelevu
(iv) Soko lililopo halitoshelezi, hivyo mvuvi kwa na kipato kidogo hatimae
kushindwa kumudu kununua zana bora,
(v) Matumizi yasiyo sahihi ya malighafi ya kutengeneza zana bora za uvuvi
(vi) Ukosefu wa vyama vya Kuweka na Kukopa (SACCOs) vya Wavuvi.
4. HALI YA HUDUMA ZA UGANI
Huduma za ugani zipo lakini hazifanyiki ipasavyo. Hii inatokana na uhaba wa vitendea
kazi (magari, boti, pikipiki na baiskeli n.k.) na uchache wa watumishi. Idadi ya
watumishi kwenye Mkoa ni 32 na watumishi wanaohitaika kimkoa ni 50. Watumishi
hawa wachache hupimwa kwa utaratibu wa OPRAS. Aidha, mikakati ya kuendeleza
huduma za kitaalamu kwa wavuvi ni kama ilivyoainishwa katika mikakati ya mkoa.
Kutokana na mahitaji ya wataalam kuwa makubwa kuliko uwezo wa Serikali, Mkoa
unashirikiana na wataalam pamoja na BMUs kuziba pengo la kitaalamu.
5. UFUGAJI SAMAKI NA VIUMBE WENGINE WA MAJINI
152

Ufugaji katika Mkoa wa Lindi upo ambapo Mkoa una jumla ya mabwawa 202. Kati ya
mabwawa haya yapo ya wanavikundi na watu binafsi. Uhamasishaji wa ukuzaji
viumbe wengine kwenye mabwawa kama vile kaa, chaza wa lulu, unaendelea ambapo
tayari vijiji viwili katika wilaya ya Kilwa vipo katika mpango wa kukuza chaza wa lulu.
Wakulima wa mwani wapo na wananchi wengine wanaendelea kuhamasika na
ukulima wa mwani.
Mkoa unaendelea kuhamasisha jamii kufuga samaki na viumbe wengine wa majini
kwa kuwa katika vikundi vinavyounganisha wafugaji badala ya kikundi kimoja kuwa au
kumiliki bwawa moja.
Changamoto zilizopo katika ufugaji samaki na viumbe wengine kwenye maji ni pamoja
na:-
(i) Huduma za ugani na ushauri kuwa finyu kutokana na uhaba wa watumishi
na vitendea kazi.
(ii) Mabwawa mengi kuwa mbali na nyumbani hivyo kuwa vigumu kwa mmiliki
kutunza ipasavo kuimalisha ulinzi.
(iii) Gharama kubwa za upatikanaji na uandaaji wa chakula cha ziada cha
samaki.
(iv) Ukataji wa mikoko na uharibifu wa mazingira.
(v) Ubadilishaji wa matumizi ya mabwawa ya samaki kuwa ya chumvi.
(vi) Fikra potofu za wafugaji kuwa kila kitu kinafanywa na Serikali/Taasisi (fikra
tegemezi).
(vii) Tatizo la ukame na mabadiliko ya hali ya hewa.
(viii) Wizi wa samaki na kamba za mwani.
(ix) Magonjwa ya mwani.
(x) Upatikanaji wa mbegu bora/vifaranga vya samaki.
(xi) Gharama kubwa za uchimbaji mabwawa ya samaki kwa mtu wa kawaida.
(xii) Utoaji wa pembejeo kwa ajili ya kilimo cha Mwani kunakofanywa na
wanunuzi wa Mwani kwa wakulima kunaharibu zana ya soko huria na
kumdhalilisha mkulima.
6. MFUMO WA MASOKO YA SAMAKI NA VYOMBO VYA MIKOPO
Mkoa una masoko (Stracture without infrastructure) kila wilaya ambayo
yanamwezesha mvuvi kuuza bidhaa zake. Pia, kuwepo kwa makampuni ya ununuzi
wa mazao ya uvuvi kama vile TANPESCA, SEA PRODUCT, BAHARI FOOD
kunamuwezesha mvuvi kupata soko. Mkoa wa Lindi una Hoteli za kitalii ambazo
zinatumia mazao yatokanayo na uvuvi na kuboresha hali ya soko la samaki.
Hadi sasa mkoa hauna Vyama vya Ushirika vya Kuweka na Kukopa (SACCOS) kwa
wavuvi.
7. MFUMO WA VYOMBO VYA MIKOPO
Mpaka sasa Mkoa hauna vyombo/chombo hata kimoja ambacho ni chanzo cha mikopo
kwa wavuvi. Hata hivyo Mkoa una mkakati wa kuwaunganisha wavuvi, vikundi vya
153

wavuvi na taasisi fedha zinazotoa mikopo ili kupata mikopo itakayo saidia kuendeleza
shughuli zao.
8. MENGINEYO
Mbinu za Kuleta Mageuzi ya Uvuvi katika Mkoa wa Lindi
Uvuvi unaofanyika Mkoa wa Lindi ni wa kitoweo tu. Ili Sekta ya uvuvi iweze kuchangia
katika kuongeza pato la mwananchi, Mkoa na Taifa kwa ujumla, mbinu zifuatazo
zilipendekezwa:-
(i) Uundaji wa vikundi
Wavuvi waunganishwe na vyombo vya fedha na waendelee kuhamasishwa kujiunga
katika vikundi ili waweze kutunisha mitaji yao; kupata ushauri kupitia wadau wa sekta
namna ya kupata zana bora za uvuvi hatimaye kuongeza idadi ya vyombo vya uvuvi
kutoka 841 vya sasa hadi kufikia 1,500. Uzalishaji wa mazao ya bahari utaongezeka
toka tani 385 hadi tani 1,800.
(ii) Utunzaji wa mazingira ya bahari
Mabonde yenye ukubwa wa Ha.10,275 yanayofaa kwa umwagiliaji ambayo pia kwa
ufugaji samaki ni vema wananchi wa maeneo hayo wakahamasishwa kufugaji samaki
ili kupunguza ongezeko la uvuvi wa kwenye vyanzo vya asili kama vile Bahari, Mito na
Maziwa.
Sheria ya uvuvi ya mwaka 2003 itumike kikamilifu pamoja na kuanzisha kwenye Vijiji
na Mitaa yote iliyopo kando kando mwa bahari ya Hindi eneo lote la mkoa vikundi vya
ulinzi wa rasilimali ya bahari (BMUs), na elimu ya kuhifadhi mazingira. Vile vile, vijiji
vitunge Sheria ndogo za udhibiti wa uvuvi haramu kwenye mito, mabwawa na bahari.
(iii) Mitaji katika sekta ya uvuvi
Kuwapatia mikopo na zana za uvuvi Wavuvi katika sekta ya Uvuvi. Aidha, wavuvi nao
kuanzisha SACCOs za uvuvi ili kusaidia wanachama wao. Sekta binafsi ihamasishwe
kuwekeza katika viwanda vidogo vya uchakataji wa mazao ya bahari (pweza, kamba,
ngisi, na samaki wakubwa), kuanzisha maduka ya kuuza vifaa na zana za uvuvi, na
uanzishaji wa maduka ya kisasa ya kuuza samaki.
154

155

Mazalia ya Samaki
156

TAARIFA YA SEKTA YA MAENDELEO YA UVUVI
MKOA WA PWANI
PROGRAMU NA MKAKATI WA MKOA WA PWANI KATIKA KUENDELEZA
SEKTA YA UVUVI NA USIMAMIZI WA MATUMIZI ENDELEVU YA
RASILIMALI ZA UVUVI
1.0 UTANGULIZI
Mkoa wa Pwani upo Mashariki mwa Tanzania bara, sehemu kubwa ikiwa katika
Ukanda wa Bahari ya Hindi kati ya Latitudi 6 0 na 8 0 kusini mwa Ikweta na longitudi
37 0 30 0 na 40 0 Mashariki mwa Griniwichi.
Mkoa unapakana na Mkoa wa Tanga kwa upande wa Kaskazini, Morogoro upande
wa Mashariki, Lindi upande wa Kusini na Dar es salaam na Bahari ya Hindi kwa
upande wa Mashariki.
Mkoa una eneo lenye ukubwa wa kilomita za mraba 33,539, ambapo kati ya hizo
kilomita za mraba 32,407 sawa na 96.6% ni eneo la nchi kavu wakati kilomita za
mraba 1,132 sawa na asilimia 3.4 ni eneo la maji kama Jedwali Na.1 linavyoonesha
hapa chini:
Jedwali Na. 1: Mgawanyo wa Eneo la Ardhi na Maji katika Mkoa wa Pwani
Wilaya Eneo (KM 2 ) % ya Eneo
Bagamoyo 9,842 29.3
Kibaha 1,812 5.4
Kisarawe 4,464 13.3
Mkuranga 2,432 7.3
Rufiji 13,339 39.8
Mafia 518 1.5
Eneo la Maji 1,132 3.4
JUMLA 33,539 100
Kiutawala, Mkoa unazo Wilaya 6 (Kama inavyoonekana kwenye Jedwali Na.1 hapo
juu) zenye jumla ya Halmashauri saba. Halmashauri ya saba inatokana na Wilaya ya
Kibaha kuwa na Halmashauri ya Mji Kibaha. Aidha, Wilaya zimegawanyika katika
Tarafa 25, Kata 84 zenye jumla ya Mitaa 53, Vijiji 417 na Vitongoji 1984.
Kwa mujibu wa takwimu zilizopo, Mkoa kwa wakati huu unakadiriwa kuwa na watu
1,014,968 kutokana na ongezeko la watu la asilimia 2.4 kila mwaka. Ongezeko
hili ni kwa kurejea sensa ya watu na makazi iliyofanyika mwezi Agosti, 2002. Kwa
mujibu wa sensa hiyo, Mkoa wa Pwani kwa wakati huo ulikuwa na jumla ya watu
885,017.
157

N
A.
Uvuvi kwa Ujumla
Uvuvi ni mojawapo ya shughuli muhimu za kiuchumi Mkoani Pwani hususan katika
Wilaya za Bagamoyo, Mafia, Mkuranga na Rufiji ambazo zimepakana na Bahari ya
Hindi. Wilaya hizo zina zaidi ya wananchi 13,000 sawa na asilimia 1.3
wanaojishughulisha na uvuvi ambao wamekuwa wakizalisha wastani wa tani
47,035,252 kila mwaka kwa kipindi cha 2005/06 hadi 2008/09. Kwa kipindi cha
2005/06 hadi 2008/09, Mkoa ulizalisha jumla ya tani za samaki 235,176.26 wenye
thamani ya shilingi 940,704,000 kama Jedwali Na. 2. linavyoonesha.
Jedwali na 2: Kiasi cha Thamani ya Samaki Waliovunwa 2005/06-
2008/09
WILAYA
MWAKA
2005/06 2006/07 2007/08 2008/09 JUMLA
TANI/
THAMANI
1. Bagamoyo Tani 327 308 256 470 1,361
Thamani 1,308,000 1,232,000 1,024,000 1,880,000 5,444,000
2. Mafia Tani 34,892 43,529 48,001 85,100 211,522
Thamani 139,568,000 174,116,000 192,004,000 340,400,000 846,088,000
3. Mkuranga Tani 131 475 700 733 2,039
Thamani 524,000,000 1,900,000 2,800,000 2,932,000 8,156,000
4. Rufiji Tani 7,000 7,000 1,254 5,000 20,254
Thamani 28,000,000 28,000,000 5,016,000 20,000,000 81,016,040
JUMLA Tani 42,350 51,312 50,211 91,303 235,176
Thamani 169,400,000 205,248,000 200,844,000 365,212,000 940,704,000
Uzalishaji huu ni mbali na mazao ya Bahari tani 889,126 yenye thamani ya
shilingi 1,778,252,000 yaliyosafirishwa nje kupitia Kampuni za TANPESCA,
Bahari Food na Tanga Sea Products yakijumuisha Pweza tani 714,873, Ngisi
tani 17,617, Kamba miti tani 155,371, na Kamba Kochi tani 1,265
Uvuvi huo hufanyika kwa kutumia vyombo mbali mbali vipatavyo 2,594 ikiwa ni
pamoja na Mitumbwi ya kawaida na yenye injini, boti, madau na ngalawa. Zana
zinazotumika kwa wingi ni pamoja na nyavu, mishipi na madema kama jedwali na 3
linavyoonyesha.
Jedwali Na. 3: Idadi ya Wavuvi, Vyombo na Zana za Uvuvi
Na Wilaya Idadi ya
Zana Za Uvuvi
Wavuvi Mitumbw Boti Madau Ngalawa Mitumbwi Madema Nyavu Mishipi
i
Itumiayo
Injini
1. Bagamoyo 2,017 12 23 34 70 32 20 259 604
2. Kibaha –
H/W
38 - - - - - - - -
3. Mafia 3,150 625 - - 320 - 50 3,180 -
158

4. Mkuranga 3,569 347 - - 223 5 74 3,281 -
5. Rufiji 4.435 830 12 8 6 47 20 15,847 -
JUMLA 13,209 1,814 35 42 619 84 164 22,667 604
Maeneo mengine ya uvuvi ni ya mito mikubwa ya Rufiji, Ruvu na Wami inayopita
kwa sehemu kubwa katika wilaya za Rufiji, Kibaha na Bagamoyo. Aidha, Mkoa
unayo mabwawa yasiyopungua 77 (Bagamoyo = 2; Halmashauri ya Wilaya Kibaha
= 17; Mafia = 37; Mkuranga= 6 na Rufiji= 14) yanayotumika kwa shughuli za uvuvi
mdogo.
2.0 FURSA ZA SHUGHULI ZA UVUVI MKOANI PWANI.
Mkoa unazo fursa mbali mbali za uvuvi ambazo zinaweza kutumiwa na jamii
kuboresha maisha na kuinua uchumi kwa asilimia kubwa. Fursa hizo ni
pamoja na:-
Kuwepo kwa fukwe na ukanda wa Bahari wenye rasilimali za uvuvi
ikiwa ni pamoja na eneo la ukanda wa kiuchumi (Exclusive Economic
Zone -EEZ) la urefu wa maili 200.
Kuwepo kwa Mito 3 mikubwa ya Rufiji, Ruvu na Wami ambayo maji
yake hutiririka kuelekea Baharini kupitia maeneo mbali mbali ya Mkoa,
hivyo kuwezesha wananchi kutumia mito hiyo kwa shughuli mbali mbali
za maendeleo ikiwa ni pamoja na uvuvi.
Kuwepo kwa mabwawa ya asili 77 ambayo yanaweza kutumiwa na
jamii kwa shughuli za uvuvi wenye tija.
Kuwepo kwa jamii ambayo ipo tayari kutumia rasilimali za uvuvi kama
nguzo kuu ya kujikimu.
Kuwepo kwa Sera, sheria, Kanuni na miongozo inayolenga katika
usimamizi na matumizi endelevu ya rasilimali za uvuvi.
Kuwepo kwa Wizara yenye dhamana, Taasisi za Serikali, wadau
mbalimbali ikiwa ni pamoja na wahisani wanaohimiza usimamizi na
matumizi endelevu ya rasilimali za uvuvi.
Kuwepo kwa utawala bora na uwajibikaji wa viongozi kwa wananchi.
3.0 PROGRAMU YA MAENDELEO YA UVUVI
Shughuli za Uvuvi Mkoani Pwani ambazo zinalenga katika maendeleo endelevu
zimekuwa zikifanyika kwa kuzingatia sheria ya Uvuvi Na. 22 ya mwaka 2003, kanuni
za uvuvi za mwaka 2005, sera ya uvuvi ya mwaka 1997 Ilani ya uchaguzi ya Chama
Tawala, Chama cha Mapinduzi ya mwaka 2005, Mkakati wa Kukuza Uchumi na
Kupunguza Umaskini Tanzania (MKUKUTA) na malengo ya maendeleo ya Milenia ya
mwaka 2015 kama yalivyokubaliwa katika mkutano wa viongozi ulimweguni mwezi
Septemba mwaka 2000.
Aidha, mafanikio ya shughuli za uvuvi Mkoani yametokana pia na Ushirikiano wa
pamoja wa Serikali Kuu, Halmashauri, Wadau mbali mbali wa maendeleo na
ushirikishwaji kikamilifu wa jamii katika kujenga uelewa juu ya thamani na umuhimu
wa rasilimali za uvuvi katika kuboresha maisha na kujenga jamii yenye lishe bora.
159

Mafanikio hayo ni pamoja na:-
uwezeshaji wa wananchi kwa kuwajengea uelewa juu ya umuhimu wa
rasilimali za uvuvi katika kuboresha maisha yao.
Kuandaliwa kwa mipango shirikishi ya kudhibiti uvuvi haramu na uhifadhi wa
maeneo tengefu.
Kuanzishwa kwa vikundi vya uhifadhi wa fukwe na maeneo ya Bahari jambo
ambalo limeboresha uhifadhi wa Bioanuwai.
Kuibuliwa kwa miradi mbali mbali ya uboreshaji wa mapato kwa jamii kwa
ushirikiano na wadau wa maendeleo.
Kuwepo kwa miradi ya ufugaji samaki yenye malengo ya kukuza uchumi kwa
jamii kwa upande mmoja na kuimarisha bioanuwai kwa upande mwingine.
Kuibuliwa kwa shughuli za utalii kwenye maeneo yenye samaki wengi na
viumbe wengine Baharini, jambo ambalo limeweka Mkoa katika ramani ya
Utalii Ulimwenguni
Kuimarika kwa lishe na kipato kwa jamii zinazoishi kwenye maeneo na zile
zinazoshiriki kwenye shughuli za uvuvi.
Pamoja na mafanikio haya, Sekta ya uvuvi imekuwa ikikabiliwa na changamoto
mbali mbali ikiwa ni pamoja na:
Uhaba wa watumishi wa kusimamia rasilimali za uvuvi na shughuli za ugani
ambazo zina lengo la kukuza uelewa wa mbinu bora za ufugaji na
kuimarisha ukusanyaji wa takwimu ili kuwa na kumbukumbu sahihi.
Bajeti ndogo ya kusimamia rasilimali za uvuvi
Kuongezeka kwa jamii inayohitaji mazao ya uvuvi ikilinganishwa na wingi wa
rasilimali hiyo.
Matumizi ya vyombo na zana duni kwa wavuvi wengi, jambo linalo wafanya
kupata kiasi kidogo cha mazao ya uvuvi ikilinganishwa na nguvu na muda
mwingi wanaoutumia.
Ukosefu wa mitaji mikubwa na teknolojia stahili ya kuwawezesha wavuvi
wengi kuingia kwenye uvuvi wa biashara katika Bahari Kuu.
Uharibifu wa mazingira ya mazalia ya samaki na viumbe wengine kutokana
na uvuvi haramu na ukataji mikoko.
Pamoja na maelezo hayo ya ujumla, Programu ya Mkoa iliyoandaliwa inaonesha hali
halisi ya utekelezaji na mikakati ya uendelezaji na usimamizi wa rasilimali za Uvuvi,
udhibiti wa Uvuvi haramu, upatikanaji na usambazaji wa zana bora, huduma za
ugani, ufugaji wa samaki na ukuzaji wa viumbe kwenye maji, mfumo wa masoko ya
samaki na vyombo vya mikopo kama jedwali linavyoonesha hapa chini.
160

Jedwali Na. 4 Maendeleo ya Uvuvi na Mkakati wa Kuongeza Ufanisi
Na ENEO LA
UTEKELEZAJI
1. Kuendeleza
na Kusimamia
Rasilimali za
Uvuvi
HALI HALISI YA UTEKELEZAJI MIKAKATI YA KUONGEZA
UFANISI
-Uanzishaji wa Vikundi vya usimamizi wa i. Kuhamasisha wananchi
fukwe na rasilimali za Bahari (Beach katika kusimamia rasilimali za
Management Units - BMUs katika jumla ya uvuvi kwa kuunda na
Vijiji 45 katika Wilaya za Mafia (Vijiji vyote kuimarisha Kamati za
10 nje ya Hifadhi ya Bahari), Mkuranga mazingira pamoja na vikundi
(11) na Rufiji (24). Katika Wilaya ya vya usimamizi wa fukwe na
Bagamoyo Vijiji vyote 6 vya mwambao vipo rasilimali za Bahari katika
kwenye mchakato wa kuanzisha BMUs. maeneo ambayo hayajaunda.
-Uanzishaji wa Kamati 2 za usimamizi wa ii. Kuendelea kushawishi na
Mabwawa 2 Wilayani Rufiji.
kushirikiana na Wadau na
-Uandaaji wa jamii wa mipango ya wabia mbali mbali wa
usimamizi na uendelezaji wa rasilimali ya maendeleo katika kusimamia
uvuvi kwa ushirikiano na Halmashauri za matumizi endelevu ya
Wilaya ikiwa ni pamoja na sheria ndogo. rasilimali za uvuvi.
Kwa upande wa Bagamoyo, eneo tengefu iii. Kuwezesha Wavuvi
lililoanzishwa kwa njia shirikishi na Vijiji kupata mitaji na teknolojia
vya mwambao wa Pwani limezaa matunda itakayowawezesha kuingia
kwa miamba hiyo kuwa na samaki na kwenye uvuvi katika Bahari
viumbe wengine wanaoshawishi mazingira kuu kwa ajili ya biashara.
ya Utalii, jambo ambalo limeifanya jamii iv. Kuvutia wawekezaji katika
kwa kushirikiana na Halmashauri kuandaa kuanzisha viwanda vya
rasimu ya utalii ikolojia.
kusindika samaki katika
-Uibuaji wa miradi ya jamii kwa ukanda wa mwambao wa
kushirikiana na wafadhili yenye lengo la Bahari.
kuboresha maisha ikiwa ni pamoja na v.Kuhamasisha
uvuvi, ufugaji, kilimo cha mboga na wafanyabiashara/vyama vya
mwani, ambapo jumla ya shilingi wavuvi kuanzisha viwanda
1,097,308,298 zimeshatolewa chini ya vya kusindika samaki.
miradi ya MACEMP (sh.956,444,425.3) vi. Kuhamasisha uchimbaji
katika Wilaya za Bagamoyo, Mafia, wa mabwawa na matumizi
Mkuranga na Rufiji na RUMAKI ya mabwawa ya asili na
(sh.140,863,872) Wilayani Mafia.
kuhakikisha kuwepo kwa
Usimamizi na ulinzi wa viumbe wa mifumo ya maji ya
Bahari walioko kwenye hatari ya uhakika kwa kilimo cha
kutoweka kama vile Nyangumi, samaki.
Nguva na Kasa katika Wilaya za vii. Kushirikiana na jamii ya
Mafia na Rufiji.
wavuvi katika kuibua fursa
Uendeshaji wa mafunzo juu ya njia za miradi yenye tija
bora za uhifadhi wa samaki ili itakayopunguza utegemezi
kupunguza upotevu na kuongeza wa shughuli za uvuvi
thamani ya samaki.
kujikimu kwa asilimia mia
-Utoaji wa elimu ya sheria na moja.
161

2. Kudhibiti
Uvuvi
Haramu
Kanuni za Uvuvi na jinsi ya
kuzisimamia.
Utoaji wa elimu ya matumizi
endelevu ya rasilimali ya uvuvi.
Shughuli ambazo zimekuwa zikifanyika ni
pamoja na:
- Kutoa Elimu ya uvuvi endelevu wa kutumia
vyombo na nyavu/zana bora.
-Kutoa elimu juu ya sheria na kanuni za uvuvi
kwa jamii .
- Kuanzisha Kamati za mazingira za vijiji,
vikundi vya usimamizi wa rasilimali za Bahari
(BMU) na kamati za usimamizi wa pamoja na
maeneo ya rasilimali za uvuvi (collaborative
Fisheries Management areas- CFMA) ambazo
pamoja na doria huratibu wavuvi halali
wanaopashwa kufanya shughuli hizo kwa
kuhakikisha kuwa kila mvuvi anakata leseni ya
uvuvi na vyombo vya uvuvi. Vikundi hivyo
husaidia kubaini wavuvi na wafanyabiashara
haramu.
-Kusaidia jamii kuibua miradi ya zana za uvuvi
na shughuli mbadala za kuboresha maisha
chini ya miradi ya MACEMP na RUMAKI hivyo
kupunguza utegemezi mkubwa katika
shughuli za uvuvi, hivyo kupunguza
uwezekano wa uvuvi haramu.
-Kufanya doria shirikishi za kudhibiti uvuvi
haramu.
Kwa kuzingatia hali hiyo kwa mwaka 2008/09
shughuli zilizofanyika ni kama ifuatavyo:
Bagamoyo:
-Doria shirikishi 57 zilifanyika na kufanikiwa
kukamata nyavu haramu 29.
-Wavuvi wa kupitia serikali za vijiji
wameagizwa kwa barua juu ya kuzuiwa
kutumia nyavu ambazo haziruhusiwi ikiwa ni
pamoja na kokoro.
-Vijiji 6 vipo kwenye mchakato wa kuanzisha
162
viii. Kuimarisha elimu na
mafunzo ya sheria, Kanuni
na matumizi endelevu ya
rasilimali za uvuvi.
ix. Kushirikiana na mamlaka
zinazohusika ili kuangalia
upya mgawanyo wa
mapato yatokanayo na
uvuvi ili Wilaya zipate
mgao utakaowezesha
kusimamia vilivyo rasilimali
za Uvuvi.
i. Kuendelea kuimarisha
utoaji wa elimu na mafunzo
ya sheria, kanuni na
matumizi endelevu ya
rasilimali za uvuvi.
ii. Kutoa elimu kwa wavuvi
juu ya zana bora na madhara
ya uvuvi haramu
iv. Kutoa elimu na mafunzo
kwa serikali za vijiji juu ya
umuhimu wa kupambana na
uvuvi haramu
iii. Kuunda Kamati za
mazingira pale ambapo
hazijaundwa na kuimarisha
zilizopo.
iv. Kuunda na kuimarisha
vikundi vya usimamizi wa
fukwe na rasilimali za
Bahari katika maeneo yote.
v. Kuunda na kuimarisha
Kamati za usimamizi wa
pamoja wa maeneo ya
rasilimali za uvuvi
(collaborative Fisheries
Management areas- CFMA).
vi. Kujenga na kuimarisha
mfumo na mtandao wa
mawasiliano katika
kupashana habari
zinazolenga kudhibiti
vitendo vya uvuvi haramu.
vii. Kuimarisha ulinzi
shirikishi kwa kuongeza

Vikundi vya Usimamizi wa fukwe na
rasilimali za Bahari (BMUs).
Mafia:
-Doria shirikishi 3 zilifanyika na kufanikiwa
kukamata Kokoro 12 na nyavu nyingine
haramu na mitumbwi 3.
-Wavuvi 69 waliokuwa wakivua bila leseni
walitozwa faini kati ya sh.30,000 hadi
100,000.
-Watuhumiwa 2 wakiwa na nyavu haramu
kesi zao zilipelekwa Mahakamani na kutozwa
faini ya sh.50,000 kila mmoja.
-watuhumiwa 2 wa Majongoo Bahari
waliachiwa huru kwa kukosa ushahidi wa
kuwatia hatiani.
Mkuranga:
-Doria shirikishi 14 zilifanyika, ambapo kilo 20
za samaki waliovuliwa kwa baruti zilikamatwa.
Vilevile nyavu haramu 11, vipande vya mbao
2,468, magunia ya mkaa 555, nguzo za
mikoko 1,800 vilikamatwa. Pamoja na vitu
hivyo, Watuhumiwa 3 walikamatwa na
kupelekwa kwenye vyombo vya sheria
ambapo mpaka sasa kesi 1 inaendelea
Mahakamani na 2 zipo Polisi.
-Vikundi 11 vya usimamizi wa fukwe na
rasilimali za Bahari vimeundwa katika vijiji 11
vinavyopakana na Bahari kwa kushirikiana na
MACEMP.
Rufiji:
-Maeneo 2 ya usimamizi wa pamoja wa
rasilimali za Bahari (Collaborative Fisheries
Management Areas - CFMA) yameanzishwa
ili kuimarisha usimamizi na kuzuia vitendo vya
uvuvi haramu ambapo boti 3 zimenunuliwa
kwa ajili hiyo chini ya mradi wa RUMAKI kwa
ajili ya vijiji 6 katika ukanda wa Bahari katika
Wilaya za Rufiji Mkoani Pwani na Kilwa
Mkoani Lindi.
- Vikundi 24 vya usimamizi wa fukwe na
rasilimali za Bahari vimeundwa katika vijiji 24
na kufanikiwa kukamata majuya 11.
-Sheria ndogo zipo kwenye mchakato wa
maandalizi ambapo zinasubiri kuidhinishwa na
Baraza la Madiwani.
-Doria mbili zilifanyika na watuhumiwa 6
walikamatwa na kufikishwa kwenye vyombo
163
rasilimali fedha ili kuongeza
idadi ya doria kwa mwezi.
viii. Kuendelea Kushirikiana
na wadau wa maendeleo
katika kuibua miradi
itakayowezesha sehemu
kubwa ya Jamii kupunguza
kutegemea kwa asilimia
kubwa uvuvi kama njia
pekee ya kujikimu
kimaisha.
ix. Kushirikiana kikamilifu na
vyombo vya sheria katika
kuhakikisha kuwa wahalifu
adhabu wanapewa adhabu
stahili kwa wakati.
Kutunga sheria ndogo
zinazohusiana na usimamizi
wa rasilimali za uvuvi

3. Upatikanaji
na
Usambazaji
wa zana Bora
za Uvuvi
4. Hali ya
Huduma za
Ugani
vya sheria ambapo kesi zao bado zipo Polisi.
Aidha, nyavu 426 zilikamatwa na
kuteketezwa.
Bagamoyo:
-Vikundi 14 vimepatiwa jumla ya
Sh.120,073,540.92 kwa ajili ya ununuzi zana
bora na vyombo vya uvuvi ikiwa ni pamoja na
Boti, nyavu na injini za Boti.
Mafia:
-Wafanyabiashara wameendelea
kuhamasishwa kuleta zana bora
zinazokubalika kisheria na kuziuza Mafia.
-Wavuvi wamehamasishwa na kujiunga katika
vikundi ambapo wameomba na kupatiwa
misaada ya ununuzi wa zana bora za jumla ya
shilingi 517,048,944 ambapo sh.376,185,072
zimetolewa na MACEMP kwa vikundi 38
vyenye jumla ya watu 1,424 na
sh.140,863,872 zimetolewa na mradi wa
RUMAKI kwa vikundi 40 vyenye jumla ya
watu 200.
Mkuranga:
Vikundi 6 vyenye jumla ya watu 180 vimeibua
miradi 6 na kupewa misaada ya zana za uvuvi
yenye thamani ya jumla ya Shilingi
102,439,542 ikiwa ni sh.17,073,257/= kwa
kila mradi.
Rufiji:
Vikundi 61 vyenye jumla ya wavuvi 1,185
vimepewa msaada wa vyombo na zana za
uvuvi zenye thamani ya jumla ya
sh.547,020,881,ambapo sh.451,664,881
zimetolewa na MACEMP kupitia TASAF kwa
vikundi 37 vyenye jumla ya wavuvi 913 na
SH.95,356,000 zimetolewa na mradi wa
RUMAKI kwa vikundi 24 vyenye jumla ya
wavuvi 272.
Vyombo na zana zilizonunuliwa ni pamoja na
Boti nyavu na injini za Boti.
Sekta ya Uvuvi Mkoani Pwani inakabiliwa na
uhaba wa watumishi na vitendea kazi
ambavyo havitoshelezi mahitaji. Aidha, wengi
wao wana viwango vidogo vya elimu.
Watumishi wachache waliopo ndio wanaotoa
huduma za ugani ambao upimaji wa utoaji wa
huduma unaathiriwa na uhaba wa vitendea
kazi.
164
i. Kuhamasisha wavuvi
kuunda vyama vya ushirika
ili kuwawezesha kupata
mikopo kutoka kwenye
taasisi za fedha kwa ajili
ya ununuzi wa vyombo na
zana bora za Uvuvi.
ii. Kuendelea kushirikiana
na Wahisani katika kutoa
misaada na mikopo yenye
riba nafuu
itakayowawezesha wavuvi
kupata vyombo na zana
bora za uvuvi.
iii. Kuhamasisha
wafanyabiashara kuanzisha
maduka ya vyombo na zana
bora za uvuvi.
ii. Kuboresha mfumo wa
upatikanaji na udhibiti wa
zana bora za uvuvi kwa
kuwa na na takwimu halisi
ya zana za uvuvi.
iii. Kufanya ukaguzi wa mara
kwa mara ili kubaini iwapo
zana bora ndizo zinazotumiwa
na wavuvi.
i. Kuandaa maombi maalum
kwa ushirikiano wa
TAMISEMI na Idara kuu
Utumishi ili Mkoa upate
wataalamu wanaohitajika.
ii. Kutumia kikamilifu
watumishi wachache

5. Ufugaji wa
Samaki na
Ukuzaji wa
Viumbe
Kwenye Maji
Bagamoyo:
-Inao wataalamu 2 wenye shahada, 1
mwenye stashada na 3 wenye astashahada.
Watumishi 2 zaidi katika ngazi ya Stashahada
wanahitajika. Wilaya inazo Pikipiki 3,
Tarakilishi 1 na Injini ya Boti 1.
Mafia:
Wilaya ina jumla watumishi 8 ambapo 3 wana
Stashahada, 2 astashahada, 1 astashahada
ya ubaharia, 2 hawajawahi kuhudhuria kozi
yoyote. Watumishi 4 zaidi wanahitajika, 1
katika ngazi ya Shahada na 3 katika ngazi ya
stashahada. Wilaya inayo Boti 1 moja na
Injini 3, gari moja aina ya Landa Cruiser
(Hard top) ambalo limetolewa na Wizara ya
Mifugo na Maendeleo ya Uvuvi kupitia
MACEMP na Pikipiki 2 (moja ni mbovuimechakaa).
Mkuranga:
Wilaya inayo mtumishi 1 ambaye hana usafiri
wala tarakilishi ya kuweka
kumbukumbu.Watumishi 6 wanahitajika
katika ngazi ya shahada 1 na stashahada 5.
Rufiji:
Wilaya ina watumishi 9. Shahada 1,
Stashahada 7, Astashahada 1, Halmashauri
inahitaji watumishi wengine 6 katika ngazi ya
stashahada. Vitendea kazi vilivyopo ni
pamoja na pikipiki 2 ambapo 1 ni mbovu.
Pikipiki 7 zaidi zinahitajika.
Kibaha:
Halmashauri ya mji na ya Wilaya ya Kibaha
hazina watumishi wa Sekta ya Uvuvi licha
Halmashauri ya Wilaya kupitiwa na sehemu
ya Mto Ruvu na kuwa na Mabwawa 14 na
fursa za kujenga malambo katika maeneo ya
mji kwa lengo la kuinua kipato na kuboresha
lishe.
Kisarawe:
Haina mtumishi wa fani ya uvuvi.
Bagamoyo:
-Chuo cha Mbegani kimezalisha na
kusambaza vifaranga 15,000, Ambapo 3,500
vimesambazwa Wilayani Bagamoyo na 11,500
katika Wilaya ya Pangani.
-Katika Kijiji cha Changwahela Kilimo cha
165
waliopo kutoa huduma kwa
kila mmoja kuandaa ratiba
ya kuwafikia Wavuvi.
iii. Kushirikiana na wahisani
katika upatikanaji wa
vyombo vya usafiri kwa
shughuli za ugani.
iv. Kuendelea na mpango
wa kuwajengea uwezo
wavuvi wengi kwa kuwapa
mafunzo na mbinu mbali
mbali katika masuala ya
uvuvi.
i. Kushirikana na wadau
mbalimbali katika kuandaa
programu maalum ya
ufugaji wa wa viumbe na
samaki katika mabwawa
kwa kuhakikisha kuwa

mwatiko kilianza mwaka 2006 ambapo hadi
2009 wamezalisha kilo 2,400 zilizowapatia
shilingi 3,500,000.
-Kilimo cha Mwani kinafanyika katika Kijiji cha
Mlingotini toka mwaka 1999 ambapo tangu
wakati huo kuna wakulima 58 ambao mpaka
sasa wamezalisha tani 40.6 zilizowapatia
sh.8,120,000. Wakulima hao waliunda umoja
wao uitwao msichoke ambao unamiliki Boti 4
kwa ajili ya kilimo hicho ambao zilitolewa na
Ubalozi wa marekani.
Mafia:
Katika kuhakikisha kuwa jamii inakuwa na njia
mbadala za kiuchumi na kuongeza lishe pia
kupunguza utegemezi wa Bahari kama njia
pekee ya kujikimu:
- ufugaji wa samaki umeanzishwa katika
mabwawa ambapo hadi sasa kuna jumla ya
mabwawa sita (6) yaliyochimbwa kwa ufadhili
wa RUMAKI.
-Mafunzo ya ufugaji samaki katika mabwawa
yametolewa ambapo mpaka sasa watu 139
wamekwishapata mafunzo kwa ufadhili wa
mradi wa RUMAKI.
–Mafunzo ya unenepeshaji wa Kaa
yamefanywa ambapo hadi sasa watu 59
wamepata mafunzo na watu 25
wanajishughulisha na unenepeshaji wa Kaa.
-Mafunzo ya ufugaji wa chaza wa lulu
yametolewa ambapo hadi sasa watu 48
wamepata mafunzo kwa ufadhaili wa
RUMAKI.
-Mafunzo ya ukulima wa mwani
yameimarishwa ambapo hadi sasa kuna
wakulima 785 ambao kwa mwaka 2008/2009
walivuna jumla ya kilo 140670.
Kampuni ya TANPESCA inaendelea na
ufugaji wa kamba miti Ambapo kwa
mwaka 2008/09 walivuna tani 110 wenye
thamani ya shilingi Milioni 220.
Mkuranga:
Wilaya ina jumla ya mabwawa 13 ambapo 6
ni ya maji chumvi na 7 ni ya maji baridi.
Maendeleo ya ufugaji ni madogo kwa sababu
ya kutegemea maji ya mvua.
Wilaya inavyo vikundi 8 vyenye jumla ya
wafugaji 56 ambao wanakadiriwa kupata
166
vifaranga wanazalishwa na
jamii inahamasishwa na
kuwezeshwa kufuga.
ii. Kushirikiana na Wizara
ya Mifugo na Maendeleo
ya Uvuvi na Wizara ya
Biashara, Viwanda na
Masoko katika kutafuta
masoko ya uhakika kwa
mazao ya Bahari hususan
zao la mwani.
iii. Kutumia uzoefu na
mafanikio yaliyopatikana
katika maeneo ambayo
shughuli za ufugaji
zimefanikiwa kwa kutoa
fursa za ziara za mafunzo
ndani na nje kwa wale
wenye ari ya ufugaji ili
kuharakisha shughuli za
ufugaji wa samaki na
viumbe wengine.
iv. kujenga mifumo ya
uhakika ya upatikanaji maji
kwa shughuli za ufugaji
samaki wa maji baridi
katka mabwawa ya
kuchimbwa na ya asili.

6. Mfumo wa
Vyombo vya
Mikopo
7. Mfumo wa
Masoko ya
Samaki
sh.800,000/= kwa mwaka.
Rufiji:
-Jumla ya Mabwawa 8 yamechimbwa, 7
yakiwa ya maji chumvi na 1 la maji baridi.
Samaki waliopandwa bado ni wachanga.
-Vikundi 16 vyenye jumla ya vatu 147
vimeundwa kwa ajili ya unenepeshaji Kaa
ambapo kikundi 1 kilinenepesha kaa na
kupata sh.1,400,000.
-Vikundi vingine vilishindwa kuzalisha
kutokana na uhaba wa mbegu.
Bagamoyo:
Kwa wakati huu hakuna vyombo vya mikopo
kwa ajili ya wavuvi.
Mafia:
Hakuna Taasisi maalum iliyotengwa kwa ajili
ya wavuvi tu. Hata hivyo vipo vyama vya
Ushirika wa kuweka na kukopa kupitia Benki
za jumuia za vijiji (Village Community Bank
- VICOBA) ambavyo wavuvi kama ilivyo kwa
vikundi vingine hupata mikopo. Mpaka sasa
kuna VICOBA 26 ambazo zimekopesha wavuvi
100 jumla ya shilingi 80,546,000.
Mkuranga:
Hakuna SACCOS zilizoundwa na jamii za
wavuvi ila kuna SACCOS 2 katika Kijiji cha
Kisiju Ambazo miongoni mwa wanachama
wake ni wavuvi.
Rufiji:
Vikundi 16 vya VICOBA vimeundwa kwa
mikopo yenye thamani ya shilingi
153,000,000 kutoka mradi wa RUMAKI.
-Wanachama 364 walipata mikopo na
kurejesha shilingi milioni 110 kati ya shilingi
milioni 114.
Katika Wilaya za kibaha na Kisarawe hakuna
Ushirika wa Wavuvi.
Bagamoyo:
Wilaya inalo soko 1 la rejareja ambalo lina
uhakika wa samaki kuuzwa kutokana na
ukaribu wa Hoteli za Kitalii na barabara nzuri
ya uhakika ya kufika kwenye soko Kubwa la
Dar Es Salaam.
Hata hivyo hakuna huduma za uhakika za
uhifadhi wa samaki na utaalamu bora wa
ukaushaji. Aidha, hakuna huduma wala
167
i.Kuwaelimisha na
kuwahamasisha wavuvi
wadogo kujiunga pamoja
na kuanzisha na kuimarisha
Vyama vya Ushirika wa
kuweka a kukopa (SACCOS)
ili viwasaidie kupata mikopo
yenye riba nafuu.
ii. Kushirikiana na Wahisani
mbali mbali katika
kuongeza na kuimarisha
mitaji ya SACCOS.
iii. Kutumia mafanikio na
uzoefu uliopatikana katika
matumizi ya mfumo wa
VICOBA kusambazwa
kwenye maeneo mengine
Mkoani.
i. Kuunda mtandao wa
Vyama vya Ushirika wa
Wavuvi ili kuwa na sauti
moja katika kupanga bei
ya mazao ya uvuvi
hususan samaki.
ii. Kushirikiana na Wizara
ya Mifugo na Maendeleo
ya Uvuvi katika kutafuta

4.0 HITIMISHO
utaalam wa uchakataji ili kuongeza thamani
ya samaki, hivyo kutokuwepo mfumo thabiti
wa masoko.
Mafia:
Lipo soko la uhakika la Samaki na mazao
mengine ya Bahari kutokana na kuwepo kwa
Kiwanda cha TANPESCA, Kituo cha kununulia
Samaki cha Kiwanda cha Tanga cha Sea
products na Bahari Food. Aidha, wapo
wanunuzi wengi wanaotoka Dar es salaam.
Hata hivyo Wilaya haina huduma ya uhakika
wa barafu kwa ajili ya uhifadhi wa Samaki.
Kwa upande wa mikopo, zipo SACCOS 26
ambazo zimeanzishwa chini ya Mradi wa
RUMAKI na zina mitaji ya Sh.240,500,000/=
kila moja. SACCOS hizo ni za jamii, ambapo
miongoni mwa wanachama wake ni wavuvi.
Mkuranga:
Hakuna mfumo thabiti wa masoko, huduma
za uhifadhi na utaalam wa ukaushaji na
uchakataji. Aidha hakuna ushirika unaoweza
kuwasaidia wavuvi kupata mikopo kwa ajili ya
ununuzi wa vyombo na zana.
Rufiji:
Hakuna mfumo thabiti wa masoko, Samaki
wanaovuliwa husafirishwa kwenye vituo Mbali
Mbali vya uuzaji, ikiwa ni pamoja na Dar Es
Salaam, jambo ambalo kwa kiasi kikubwa
halimnufaishi Mvuvi. Aidha huduma za
uhifadhi kwa kutumia barafu ni ndogo na
ghali kutokana na ukosefu wa umeme wa
uhakika. Vile vile huduma na utaalamu wa
uchakataji wa Samaki ni mdogo.
Kwa upande wa mikopo, wavuvi ni sehemu ya
wanachama wa VICOBA ambao hupata
mikopo kwa ajili ya vyombo na zana za uvuvi.
168
mitaji, vyombo vya kisasa,
utaalamu na tekinolojia
stahili vitakavyowezesha
wavuvi wetu kuingia katika
Uvuvi wa Bahari kuu, hivyo
kuwa na uhakika wa samaki
watakaochakatwa na
kupelekwa kwenye masoko
ya nje kwa bei nzuri, kwa
kuzingatia kuwa maji yetu
hayajachafuliwa na kemikali
za viwanda.
iii. Kushirikiana na Wizara
yenye dhamana pamoja na
Wizara ya Biashara,
Viwanda na Masoko katika
kujenga mazingira mazuri
ya Mtandao wa masoko.
iv. Kuwasaidia Wavuvi
wadogo kuwa na Viwanda
vidogo vya Uchakataji kwa
kutumia teknolojia bora
kupita vyama vya Ushirika.
v. Kuandaa mazingira bora
ya kuwawezesha wavuvi
kuwa na vyombo vya
uhakika vya kuhifadhi
samaki ili kulinda ubora wa
soko.
Uvuvi una fursa kubwa ya kuba dilisha maisha kwa kuongeza kipato cha
mwananchi mmoja mmoja, hivyo kuboresha maisha na kukuza uchumi wa
Mkoa na Taifa kwa ujumla.
Katika kutimiza lengo hilo, ipo haja ya kufanya maamuzi ya msingi katika
kuwawezesha wavuvi kuingia kwenye uvuvi wa kibiashara kwa kujenga

mazingira ya kuwawezesha kuvua kwenye Bahari kuu, hivyo kuingia kwenye
ukurasa mpya wa uchakataji wa samaki kutoka kwenye maji ambayo
hayajachafuliwa kwa kemikali za Viwandani, hivyo kuwa na soko la uhakika
na bei nzuri, jambo ambalo licha ya kukuza uchumi, litaongeza nafasi za
ajira.
Kwa upande wa mito na mabwawa, ipo haja ya kuimarisha huduma za
ugani na kuhamasisha wananchi wengi kupenda shughuli za uvuvi ama kwa
kujenga mazingira maalum ya kupandikiza samaki wanaoendana na mazingira
ya maeneo husika au kuanzisha mabwawa mengi ya samaki wanaozaliana
kwa wingi na kumudu mazingira ya maeneo husika, hivyo kuwa chachu ya
kukua kwa uchumi.
Pamoja na hayo, ipo haja ya kuanzisha na kuimarisha Ushirika wa wavuvi ili
kuweza kupata mitaji itakayowawezesha kupata kwa urahisi huduma za
uhifadhi na teknolojia ya uchakataji wa samaki kwa wavuvi wadogo ili kuzuia
upotevu wa samaki usio wa lazima na kuimarisha kipato.
Katika kuyatimiza hayo upo umuhimu wa kuangalia upya ajira kwa
kuhakikisha kuwepo wataalamu wa kutosha wa fani ya uvuvi kwenye soko
na kuangalia upya bajeti ya shughuli za uvuvi ili iendane na matarajio ya
Taifa.
169

TAARIFA YA SEKTA YA MAENDELEO YA UVUVI
MKOA WA DAR ES SALAAM
1.0 Utangulizi
Mkoa wa Dar es Salaam ni Mkoa mmoja wapo wenye umuhimu wa pekee katika
maendeleo ya uvuvi – Tanzania. Umuhimu wake unatokana hasa na nafasi yake
katika biashara, uwezo wa kiuchumi, wingi wa watu na kuwepo kwa miundombinu
bora zaidi.
Katika uvuvi, Mkoa wa Dar es Salaam una fursa nzuri kwa kuwa na maeneo mazuri
ya uvuvi katika Bahari ya Hindi, viwanda, masoko ya samaki lilkiwemo soko la feri na
pia walaji wengi, zaidi kuna maeneo ya ufugaji wa samaki kama kamba, sato,
pelage nk. Ulimaji wa mwani ni eneo ambalo linaweza kupewa kipaumbele na
kuongeza kipato kwa wananchi. Ili kuendeleza sekta ya Uvuvi Mkoa umeweka
mikakati kwa kuzingatia matendo haramu yanayotendeka katika sector ya Uvuvi,
kuongeza kiasi cha samaki kwa kuongeza mabwawa na utaalamu, kuimarisha
huduma za ugani, na pia kuhamasisha vikundi pamoja na SACCOs kwa wavuvi ili
waweze kujipatia mikopo na zana bora.
2.0 Changamoto zinazoikabili Sekta ya Uvuvi
(a) Kuongezeka kwa Uvuvi haramu
(b) Ukosefu wa Zana na vyombo bora vya Uvuvi
(c) Bajeti ndogo katika Halmashauri
(d) Ukosefu wa Wataalamu wa kutosha katika Uvuvi
(e) Elimu ndogo katika Uvuvi endelevu
170

3.0 MAPENDEKEZO YA MKAKATI WA USIMAMIZI NA MATUMIZI YA
RASILIMALI YA UVUVI MKOA WA DAR ES SALAAM
NA LENGO
1 Kudhibiti Uvuvi
haramu pamoja
na uharibifu wa
mazingira ya
Bahari na Pwani
katika
Halmashauri za
manispaa za
Temeke, Ilala ,na
Kinondoni ifikapo
Juni 2012
MIKAKATI YA
MTEKELEZAJI MUDA WA
UTEKELEZAJI
UTEKELEZAJI
• Kutoa elimu ya uelewa Mkoa na Endelevu
kwa jamii kuhusu Uvuvi
endelevu kwa kutumia
semina, vipeperushi na
vyombo vya habari.
H/shauri
• Kuanzisha vikundi vya
ulinzi na usimamizi wa
rasilimali za uvuvi
(BMUs)
• Kudhibiti uuzaji holela
wa mazao ya uvuvi
katika masoko yasiyo
rasmi katika
Halmashauri zote
• Kufanya doria shirikishi
dhidi ya uvuvi haramu.
• Kuhakikisha wavuvi
wote wana leseni halali
pamoja na kuvisajili
vyombo vya uvuvi
• Kushirikisha Sekta
mbalimbali pamoja na
wadau katika
usimamizi na matumizi
endelevu ya rasilimali
ya uvuvi.
• Kuimarisha huduma ya
usafiri kwa wataalamu
pamoja na ununuzi wa
boti ya doria.
• Kuzuia ukataji wa
mikoko na kupanda
mikoko sehemu
zilizokatwa ili
171
H/shauri
Maafisa Afya,
Biashara, na
Uvuvi.
Polisi, maafisa
uvuvi, pamoja
na wananchi.
Maafisa Uvuvi
Wizara na
H/shauri
H/shauri
H/shauri
2010/2011
Endelevu
Endelevu
Endelevu
Endelevu
Endelevu
Endelevu

NA
LENGO
2 Kuanzisha na
kuendeleza
ufugaji wa samaki
katika mabwawa
ya kuchimba na a
aslii kitoka
mabwawa 25 hadi
31 ifikapo juni
2012
MIKAKATI YA
UTEKELEZAJI
kuboresha makazi na
mazalia ya samaki.
• Kuzuia Uvunaji wa
matumbawe
yanayotumika
kutengeneza chokaa.
• Kuzuia shughuli za
uzalishaji wa chumvi
kwa kuharibu mabirika
ya chumvi na kupanda
mikoko maeneo hayo.
• Kuzuia uvuvi wa
samaki waliohatarini
kupotea/kuadimika.
• Kuendeleza kilimo cha
Mwani ili kuboresha
maeneo ya mazalia ya
samaki.
• Kuhamasisha jamii
ufugaji wa samaki
katika mabwawa.
• Kuanzisha mabwawa
ya mfano katika kila
Halmashauri.
• Kusimamia kwa karibu
shughuli za ufugaji
samaki katika
mabwawa.
• Kutambua masoko ya
kuuzia samaki
wanaozalishwa.
• Kuanzisha mabwawa
ya vifaranga aina
itakayopendekezwa na
kuisambaza kwa
wafugaji.
172
MTEKELEZAJI MUDA WA
UTEKELEZAJI
Maafisa
Biashara/Uvuvi/
misitu
Maafisa
Biashara/Uvuvi/
misitu
Maafisa Uvuvi
Wakulima/
Maafisa Uvuvi
Maafisa Uvuvi
H/shauri
Maafisa Uvuvi
Maafisa Uvuvi/
Biashara.
H/shauri
Endelevu
Endelevu
Endelevu
Endelevu
Endelevu
2010/2012
Endelevu
Endelevu
2010/2012

NA
3
LENGO
Kuimarisha
huduma za Ugani
katika
Halmashauri ya
Temeke, Ilala, na
Kinondoni ifikapo
Juni 2012.
4 Kuanzisha na
kuendeleza
vyama vya
kuweka na
kukopa (SACCOs)
katika jamii za
wavuvi kutoka 3
hadi 6 katika
H/shauri za
manispaa ya
Temeke, Ilala, na
Kinondoni ifikapo
Juni 2012
5 Uanzishaji na
uimarishaji wa
vikundi vya
wavuvi wadogo
kutoka idadi
iliyopo 27 hadi 35
katika
Halmashauri zote
ifikapo Juni 2012
6 Kuboresha vituo
vya upokeaji wa
samaki (mialo)
katika
Halmashauri za
MIKAKATI YA
UTEKELEZAJI
• Kuboresha huduma za
ugani kwa kuajiri
• Kuimarisha mfumo wa
utoaji taarifa,
upatikanaji na uhifadhi
wa takwimu sahihi
katika Halmashauri.
• Kuelimisha vikundi vya
wavuvi umuhimu wa
kutuza na kutoa
takwim sahihi.
• Kuimarisha huduma za
usafiri pamoja na
vitendea kazi vingine
• Kuhamasisha na
kuelimisha wavuvi
umuhimu wa kuwa na
vyama vya kuweka na
kukopa vya wavuvi.
• Usimamizi wa karibu
wa jinsi ya kuendesha
vyama vya kuweka na
kukopa vya wavuvi
(SACCOs).
• Kuhamasisha na
kuelimisha wavuvi
umuhimu wa kujiunga
katika vikundi.
• Kusimamia shughuli za
vikundi.
• Kuboresha vituo kwa
kuvijengea maeneo
mazuri ya kupokelea
samaki
173
MTEKELEZAJI MUDA WA
UTEKELEZAJI
H/shauri 2010/2011
Maafisa Uvuvi
Maafisa Uvuvi
H/shauri
Maafisa
Uvuvi/Ushirika
Maafisa
Uvuvi/Ushirika
Maafisa Uvuvi
Maafisa Uvuvi/
Uongozi wa
vikundi.
H/shauri
Maafisa Uvuvi /
Endelevu
Endelevu
Endelevu
Endelevu
Endelevu
Endelevu
Endelevu
2010/2011
Endelevu

NA
LENGO
manispaa ya
Temeke, Ilala, na
Kinondoni ifikapo
Juni 2012
7 Kuboresha
huduma
mbalimbali katika
soko la samaki
FERI ifikapo
2012.
MIKAKATI YA
UTEKELEZAJI
• Kuhamasisha wavuvi
kuitumia masoko ya
mialo itakayo
boreshwa.
• Kuboresha miundo
mbinu kama huduma
za maji, usafiri wa
karibu, vyoo nk
• Kutoa elimu ya usafi
kwa wafanyabiashara
katika soko.
• Kuhakikisha upatikanaji
wa zana na vifaa vya
usafi katika soko.
• Kuweka utaratibu
shirikishi wa usimamizi
wa shughuli za usafi.
• Kuongeza huduma za
vyoo na maji katika
soko
• Kuboresha na Kujenga
sehemu ya kuhifadhi
mazao ya uvuvi
(modern cold room.)
• Kuimarisha ulinzi wa
kudhibiti uovu katika
soko kama vibaka,
wavuta bangi/madawa
ya kulevya, wauza
baruti, na zana
zinazohusika na Uvuvi
haramu.
• Kutoa elimu ya
matumizi bora ya
mafuta ya kupikia
samaki.
• Matumizi ya majiko
bora ili kupunguza
adha ya Moshi.
174
MTEKELEZAJI MUDA WA
UTEKELEZAJI
Wavuvi
H/shauri
Maafisa Afya/
Uvuvi/Utawala
wa soko.
Utawala wa
soko/ H/shauri
–Ilala
Maafisa Afya/
Uvuvi/Utawala
wa soko.
Utawala wa
soko/ H/shauri
Utawala wa
soko/ H/shauri
Utawala wa
soko/ police
Mtaalamu wa
lishe/chakula
na Walengwa
Wataalamu wa
nishati
mbadala.
2010/2012
Endelevu
Endelevu
2009/2010
2010/2011
2010/2012
Endelevu
Endelevu
Endelevu

4.0 MAONI
Ili kuhakikisha mkakati huu unatekelezeka unahitaji rasilimali fedha na watu, na
kwa kiasi kikubwa Halmashauri ndizo zinazohusika katika kutekeleza mkakati huu,
Kwa kuwa bajeti za Halmashauri za Mkoa wa Dar es Salaam ni ndogo, ni maoni yetu
Wizara itachangia katika kutekeleza mkakati huu.
175

TAARIFA YA SEKTA YA MAENDELEO YA UVUVI
MKOA WA MWANZA
1.0 UTANGULIZI
Mkoa wa Mwanza unayo bahati ya kuwa na eneo la maji ya Ziwa Victoria. Eneo la
ziwa hili, kwa upande wa Tanzania ni kilometa za Mraba 35,088 na kati ya kilometa
hizo, Mkoa wa Mwanza unamiliki 15,092 km 2 ambayo ni asilimia 43 ya eneo la maji
yote ya Kanda ya Ziwa. Maeneo ya maji Kiwilaya ni kama ifuatavyo; Wilaya ya Geita
1,050 km 2 ; Ilemela na Nyamagana 900km 2 ; Magu 1,725 km 2 ; Misungwi 175 km 2 ;
Sengerema 5,482 km 2 ; na; Ukerewe 5,760 km 2 . Ziwa linayo rasilimali ya uvuvi
ambayo ina manufaa makubwa ya Kijamii na Kiuchumi kwa Jamii ya Uvuvi na Taifa
kwa ujumla.
1.1 Hali ya Rasilimali ya Uvuvi
Tathimini ya uwingi wa rasilimali ya uvuvi kwenye Ziwa Victoria hufanywa na Taasisi
ya Utafiti wa Uvuvi Tanzania (Tanzania Fisheries Research Institute – TAFIRI) kwa
kushirikiana na Taasisi zenzake za Kenya na Uganda kila mwaka katika Msimu wa
mvua (Februari) na kiangazi (Agosti) Tathmini hii ilianza kufanyika mwaka wa 1999
chini ya mradi wa (Lake Victoria Fisheries Research Project II) na inaendelea mpaka
sasa. Lengo la kufanya tathmini ni kufahamu wingi wa samaki, mtawanyiko wake,
mchanganyiko wa rika na aina ya samaki( species composition and age structure)
na kutoa ushauri kwa wasimamizi wa rasilimali kwa hatua stahili zakuchukuliwa ili
kuendeleza rasilimali ya ziwa. Tathmini hutumia njia ya mwangwi. Matokeo ya utafiti
kuanzia 2005 mpaka Agosti 2009 kwenye maji ya Mkoa wa Mwanza ni kama
ifuatavyo:-
Jedwali Na. 1: Wingi wa samaki Mkoa wa Mwanza
Mwaka Sangara Dagaa Furu
2005 99,336 103,965 97,962
2006 12,3449 209,130 104,018
2007 94,592 221,541 90,323
2008 56,073 207,756 135,889
2009 59,933 230,747 150,988
176

Kwa ujumla kuna kupungua kwa kiwango kikubwa cha Samaki aina ya Sangara
ambaye ndiye muhimu sana kwa pato la nchi na upatikanaji wa fedha za kigeni
kutokana na mauzo ya minofu na mazao yake mengine. Kwa mfano mwaka 2005
walikuwa tani 99,336 na wakapunguwa hadi tani 59,933 mwaka 2009. Hii
imesababisha viwanda kuchakata samaki chini ya kiwango cha uchakataji (installed
capacity) na kupunguza kwa kiasi ajira viwandani.
Kupungua kwa Samaki hawa kumechangiwa na mambo kadhaa lakini sababisho
kubwa ni ongezeko la idadi ya Wavuvi na zana za uvuvi; matumizi ya zana haramu
za Uvuvi (Makokoro, Timba na nyavu za macho madogo); na; uharibifu wa mazalia
na makulio ya samaki.
1.2 Sensa ya uvuvi, uvunaji na faida zitokanazo na rasilimali ya uvuvi
Sensa ya Uvuvi kwenye Ziwa Victoria hufanyika kila baada ya miaka miwili. Sensa hii
imefanyika mfululizo tangu mwaka 1998. Lengo la Sensa hizo ni kupata hali halisi
kuhusu idadi ya wavuvi, mitumbwi na zana za Uvuvi ambazo wanazitumia katika
uvunaji wa Samaki. Kutokana na takwimu hizo mipango ya hakika ya juu ya
Usimamizi na maendeleo ya Sekta ya Uvuvi inaandaliwa na kutekelezwa.
Matokeo yanaonyesha ongezeko kubwa la wavuvi, vyombo na zana. Kwa mfano
mwaka 2002 kulikuwa na wavuvi 44,784 na mwaka 2008 ni 56,044 hii ni ongezeko
la wavuvi 11,260. Vyombo viliongezeka kutoka 11,255 hadi 15,314 Aidha, Nyavu
za Makila ziliongezeka kutoka 219,838 hadi 441,814 kwa wakati huo, ndoano za
migonzo pia ziliongezeka kutoka 31,468 hadi 3,338,431. Vilevile zana haramu
hususan makokoro yaliongezeka kutoka 928 hadi 941, pia Timba ambazo
hazikwepo mwaka 2002 zimeibuka kwa kiwango kikubwa na kufikia 2,119 mwaka
2008. Ongezeko la aina hii linasababisha shinikizo kubwa kwa rasilimali ya Uvuvi na
kutishia uendelevu. Hali ya Uvuvi kwa mujibu wa Sensa nne zilizopita (2002 na
2008) ni kama inavyoonekana kwenye Jedwali Na. 2.
177

178

Jedwali Na. 2: Matokeo ya sensa ya uvuvi Ziwa Victoria mwaka 2002-2008
Mwaka Idadi Idadi ya
Idadi ya zana
ya vyombo Nyavu za makila Nyavu za dagaa Ndoano za migonzo Ndoano za mshipi Kokoro Timb
Wavuvi
Jumla Zisizo % Jumla Zisizo % Jumla Zisizo % Jumla Zisizo % zote a
halali yake
halali yake
halali yake
halali yake (haram zote
u) hara
size 9
mu
2002 44,784 11,255 219,838 57,026 25.94 3620 Hazikuhe- - 31,468 Hazikuhe- - 2,457,528 Haziku- - 928 0
sabiwa
sabiwa
hesabiwa
2004 39,370 10,938 304,322 31,950 10.49 3039 Hazikuhe- - 9,837 Hazikuhe- - 1,549,493 Hazikuhe- - 901 0
sabiwa
sabiwa
sabiwa
2006 56,321 16,911 208,079 57,849 27.80 3,455 Hazikuhe- - 24,040 Hazikuhe- - 2,240,752 Hazikuhe- - 1054 0
sabiwa
sabiwa
sabiwa
2008 56,044 15,314 441,814 83,120 18.81 3,670 3199 87.1 3,338,592 2,516,592 75.38 15,186 Hazikuhe- - 941 2119
7
sabiwa
179

1.2.1 Upatikanaji wa zana za uvuvi
Zana za Uvuvi bora zinapatikana katika kiasi cha kukidhi mahitaji ya wavuvi kutoka
kwa wauzaji 22 wa Jiji la Mwanza. Aidha, kipo Kiwanda cha Nyavu kimoja Mwanza
mjini kinachoitwa Fanaka ambacho kinazalisha nyavu za makila zenye macho ya
inchi 5 hadi nchi 9 kwa wastani wa 64,164 kwa mwezi. Zana bora kwa mkoa wa
Mwanza ni zile zilizoruhusiwa kisheria kutumika katika Ziwa Victoria ambazo ni
zifuatazo;
a) Nyavu za makila zenye macho ya inchi 5 kwa ajili ya kuvua sato, na inchi 6
kwa sangara
b) Nyavu za dagaa ni zile zenye macho ya milimita 10
c) Ndoano kwa ajili ya sato na sangara ni kati ya saizi 9-11
Hata hivyo Baraza la Mawaziri wenye dhamana ya uvuvi kwa nchi za Kenya, Uganda
na Tanzania liliamua kwamba ndoano za kutumika kwenye Ziwa Victoria ni za
ukubwa wa saizi 4-9, na Nyavu za makila yenye macho inchi 7 na kuendelea ndizo
zitumike kwa uvuvi wa Sangara. Utekelezeja unasubiri hadi maamuzi haya
yatakapowekwa kwenye Sheria ya Uvuvi.
Zana za uvuvi zinasambazwa kutoka Jiji la Mwanza kwenda maeneo mbalimbali ya
uvuvi pamoja na Visiwani kwa njia ya barabara na maji. Yapo mabasi ya kutosha na
meli zinazotoa huduma za uchukuzi. Baadhi ya meli hizo zimetajwa hapo chini
a) Meli za Shirika la huduma za majini Mwanza (Mwanza Marine Service
Company. – MV Serengeti, MV Clarias, MV Butiama) na nyingine 5 za watu
binafsi; MV Nyehunge, MV Juliana, MV Lumenya, MV Nyakijanja na MV Umia
ujae zinahudumia Wilaya ya Ukerewe na Visiwa vyake.
b) Meli za watu binafsi, MV Bijiri na MV Luxury zinahudumia Itabagumba na
visiwa vya Kome, Maisome, Kasalazi ambayo viko Wilaya ya Sengerema pia
Nkome ambao ni Mwalo wa Wilaya ya Geita. Aidha, ipo boti ya binafsi MV
Unga robo inayohudumia Kisiwa cha Juma katika Wilaya ya Sengerema.
1.2.2 Mavuno na faida ya rasilimali ya uvuvi
Takwimu za mavuno ya samaki na thamani yake zinachukuliwa na Beach
Management Units (BMUs) kwenye mialo 29 wakilishi ya mialo 287 ya Mkoa.
Takwimu hizo huchambuliwa na kukotolewa na TAFIRI ili kupata hali ya mavuno na
thamani yake kwa Ziwa zima. Takwimu za kipindi cha Mwaka 2005 hadi 2008
zinaonyesha samaki waliovuliwa na thamani yao kama inavyoonyeshwa kwenye
Jedwali Na. 3a.
180

Jedwali Na. 3a Mavuno ya Samaki na thamani yake kwa Mkoa wa Mwanza, kipindi cha mwaka 2005 hadi 2008
Aina ya
Miaka; mavuno ya Samaki (tani) na thamani yake (Tsh).
Samaki
2005 2006 2007 2008
Mavuno Thamani (Tsh) Mavuno Thamani (Tsh) Mavuno Thamani (Tsh) Mavuno Thamani (Tsh)
(Tani)
(Tani)
(Tani)
(Tani)
Sangara 101171.01 111,711,499,346 64,281.06 72,361,936,262 69,714.08 81,582,059,793 84,512.1 93,191,351,516
Sato 9,906.00 1,303,295,201 12,748.04 2,734,129,628 8,276.09 2,437,235,826 148,943 94,444,112,931
Dagaa 87,896.06 12,342,343,454 123,726.02 22,732,999,916 195,740.09 29,023,514,268 95,399.05 14,090,485,443
Furu 26,744.3 12,738,438,916 51,356.03 9,588,905,472 28,602.06 15,770,763,918 26,768.04 18,540,377,660
Mbofu 812.06 519,209,883 1,200.06 470,212,125 347.05 163,015,870 18,610.08 8,241,257,262
Mumi 368.02 23,524,7451 841.09 329,734,316 542.02 254,343,355 59,064.01 26,154,825,656
Kamong
o
865.02 552,809,535 10,370.09 536,944,780 492.08 231,152,440 9,168.09 4,060,172,881
Wengine 35.05 22,662,419 627.02 245,650,754 314.02 147,392,307 3,389.08 1,501,067,545
Jumla 227,799.5 145,545,891,026 256,153.1 100,324,811,452 304.031.9 142,611,207,690 445,856.5 260,223,650,894
Jedwali Na. 3b: Wastani wa mavuno na thamani katika kipindi cha mwaka 2005 hadi 2009
Aina ya
Samaki
Jumla ya
Mavuno (Tani
kwa miaka 4)
Jumla ya
thamani (Sh)
kwa miaka 4
181
Mavuno
(Tani)
Thamani (Sh.)
Sangara 319,679.60 358,846,846,917 79,919.9 89,711,711,729.25
Dagaa 502,874.40 100,918,773,586 125,690.8 25,229,693,396.50
Sato 179,874.40 78,189,343,081 44,968.6 19,547,335,770.25
Furu 133,471.60 56,638,485,966 33,367.9 14,159,621,491.50
Mbofu 20,971.60 9,393,695,140 5,242.9 2,348,423,785
Mumi 60,816.40 26,974,150,778 15,204.1 6,743,537,694.50
Kamongo 118,987.60 5,381,079,636 29,746.9 1,345,269,909
Wengine 4,566.80 1,916,773,023 1,141.7 479,193,256.25
Jumla 1,341,131.20 638,259,148,126 335,282.80 159,564,787,032.25

Kwa mujibu wa takwimu hizi, wastani wa mavuno wa Samaki wote kila mwaka ni
tani 335,282.80 na thamani yao ya wastani kwa mwaka ni Tsh.
159,564,787,032.25. Aidha, dagaa ndiyo wanaongoza kwa wingi na Sangara ni
wa pili.
Aidha, fedha ya kigeni na mrahaba ambao ulitozwa katika kipindi hicho kwa mazao
ya Sangara ni jumla ya Dola za Kimarekani 595,663,702.30 na mrahaba uliotozwa
na Serikali ni jumla ya shilingi 19,190,131,610.15 kutoka Viwanda saba vya
Samaki (Mwanza Fishing Industries Ltd, Nileperch Fisheries Ltd, Omega Fish Ltd,
Tanzania Processors Ltd, Vicfish Ltd, Tanperch Ltd, Tanzania Fisheries Development
Co-operation Company Ltd) katika Mkoa wa Mwanza ambayo yaliuzwa nje ya nchi
imeonyeshwa katika Jedwali Na. 3c. hapa chini.
Jedwali Na. 3c: Mauzo ya mazao ya Samaki soko la nje na mapato ya
Serikali
Mwaka Uzito (Tani) Thamani (USD) Mrahaba (Sh)
2005 36,854.70 110,122,188.43 5,689,348,320.00
2006 42,268.90 113,783,848.80 4,886,955.142.00
2007 36,154.80 120,017,848.80 5,130,023,244.00
2008 33,578.28 173,739,593.14 5,330,366,660.76
2009 22,010.769 78,000,223.13 3,040,393,385.39
JUMLA 170,867.45 595,663,702.30 19,190,131,610.15
Fedha inayotokana na rasilimali ya Uvuvi inachangia katika kuendeleza kwa kasi
ustawi wa jamii na kuleta maendeleo kutokana na wananchi kujenga nyumba za
kisasa za kuishi , za biashara kama vile hoteli na nyumba za kulala wageni. Maeneo
mengine ya uwekezaji ni katika vyombo vya usafiri majini na nchi kavu, mashule na
huduma za mawasiliano n.k. Kutokana na umuhimu wa rasilimali ya Uvuvi, Mkoa
umekuwa unafanya kila jitihada kuisimamia, kuhimiza matumizi ya busara na
kuiendeleza ili iweze kudumishwa na kuendelea kutoa manufaa kwa wananchi na
Taifa.
2.0 WATUMISHI WA SEKTA NA VITENDEA KAZI VILIVYOPO
Idadi ya watumishi na Sekta ambao wanasimamia rasilimali ya Uvuvi katika Mkoa na
Wilaya zake saba kata 67 na vijiji 137 mitaa 17,ni sabini na mmoja (71).
Mtawanyo wa watumishi hao ni kama ifuayatavyo:-
• Kikosi cha Usimamizi, Udhibiti na Doria, Mkoa:
Watumishi 17 (watano wapo masomoni). Eneo la kusimamia na kudhibiti
ni Mkoa wote.
2.1 Ngazi za Wilaya;
• Wilaya ya Geita yenye eneo la 1050 km 2 na Kata 8 ina watumishi 5. Eneo
la wastani linalosimamiwa na mtumishi mmoja ni 210 km 2 .
182

• Wilaya za Ilemela na Nyamagana (Watumishi wote ni wa Halmashauri ya
Jiji la Mwanza zenye eneo la maji 900km 2 na Kata; Watumishi 14 (Mmoja
yupo masomoni). Eneo la wastani la kusimamiwa na mtumishi mmoja ni
64.28km 2
• Wilaya ya Magu yenye 1725km 2 za mraba na Kata ina watumishi 13.
wastani wa eneo la la maji linalosimamiwa na mtumishi ni 132.69km 2
• Wilaya ya Misungwi ikiwa na eneo la maji 175km 2 na Kata 6 ina
watumishi 5. Eneo la wastani linalosimamiwa na mtumishi mmoja ni
35km 2
• Wilaya ya Sengerema, eneo la maji 5482 km 2 na Kata 18 ina watumishi
12. Eneo la wastani linalosimamiwa na mtumishi mmoja ni 456.83 km 2
• Wilaya ya Ukerewe, yenye eneo la maji 5760 km 2 na Kata 18 ina
watumishi 4. Uwiano wa watumishi na eneo la kusimamiwa ni, Mtumishi 1
kwa 1440km 2
Kwa upande wa Vitendea kazi, Mkoa unayo magari 3 Toyota land Cruiser na Toyota
pick-up 2. Magari 2 yanatumiwa na kikosi cha Doria Mkoa, na 1 Wilaya ya Geita.
Aidha, kila Wilaya ina pikipiki moja (isipokuwa Sengerema yenye 2). Hata hivyo,
pikipiki zote ni mbovu. Mkoa pia una jumla ya Boti 12 (6 zipo kikosi cha mkoa, 2
Wilaya ya Sengerema, 2 Wilaya ya Ukerewe, 1 Wilaya ya Geita). Boti 10
zinaendeshwa kwa injini za kupachika (Outboard engine) na 2 ni injini za ndani (In
board engines). Kwa ujumla mkoa una uhaba mkubwa wa watumishi na vitendea
kazi.
3.0 Mpango Mkakati wa Mkoa wa Kusimamia, Kuendeleza na Kukuza
Matumizi Endelevu ya Rasilimali ya Uvuvi Ziwa Victoria
Kutokana na umuhimu wa rasilimali ya uvuvi, Mkoa umekuwa unafanya kila jitihada
kuisimamia, kuhimiza matumizi ya busara na kuiendeleza ili iweze kudumishwa na
kuendelea kutoa manufaa kwa wananchi na Taifa. Ilikuwa na utekelezaji wa ufanisi
mkoa unao mpango mkakati wake. Na mpango huo unao maeneo makuu sita ya
utekelezaji ambayo umeonyeshwa kwenye Jedwali Na. 4 hapo chini.
183

Jedwali Na. 4: Mpango mkakati wa Mkoa wa kusimamia, kuendeleza na kukuza matumizi endelevu ya rasilimali
ya uvuvi Ziwa Victoria
Eneo Hoja Lengo Mkakati Shughuli za kufanyika Mhusika Muda
1.
1. Kuthiri kwa Kutokomeza Uvuvi i) Kuielemisha jamii - Kuihabarisha jamii kwa - Viongozi wa 2008/2009
USIMAMIZI Uvuvi haramu haramu
ya Wavuvi na Wadau kutumia vyombo vya Wizara, Idara ya
NA
wengineo juu ya habari.
Uvuvi Mkoa Wilaya
UDHIBITI
wajibu wao wa - Kufanya mikutano ya na Halmashauri
WA
kulinda, kuhifadhi na hadhara na jamii za - Vyombo vya habari
RASILIMALI
kudumisha rasilimali Wavuvi.
YA UVUVI.
ya Uvuvi kwa faida
ya wote.
ii) Kupata taarifa Kupata taarifa za watu Viongozi wa Mkoa 2008/2009
kutoka kwa jamii wanaojihusisha na Uvuvi Wilaya
kwa siri, kuhusu haramu.
Halmashauri za
waigizaji,
Wilaya, Polisi na
watengenezaji,
wauzaji,
Idara ya Uvuvi
wasambazaji na
Wavuvi
haramu.
wa zana
iii) Kuwataka wote Kukusanya zana haramu, BMUs, Viongozi wa 2008/2009
wanaojihusisha na kuziteketeza kwa moto Serikali za Vijiji
Uvuvi haramu, hadharani, kuweka Halmashauri za
kusalimisha zana zao kumbukumbu na kutoa Wilaya na Mkoa
kwa hiari kwa taarifa kwa ngazi husika.
mamlaka husika.
iv) Kufanya Kusaka, kukamata Wakuu wa Mikoa na 2008/2009
operesheni Ziwani, watuhumiwa na kuchukua Wilaya, Polisi, 2009/2010
nchi kavu na misako hatua za kisheria dhidi Uhamiaji,
ya nyumba kwa yao.
Halmashauri, Idara
nyumba kwa
ya Uvuvi, Wamiliki wa
kuzingatia orodha za
Viwanda vya Samaki,
wahusika na Uvuvi
Mahakama
184

Eneo Hoja Lengo Mkakati Shughuli za kufanyika Mhusika Muda
haramu na
kuwachukulia hatua
2. Kukosekana
utawala bora
na ukiukaji wa
maadili ya
Uongozi na
utumishi
kwenye
maeneo ya
Uvuvi
(i) Kuboresha
uwajibikaji wa
watumishi
ii) Kuimarisha
ushirikiano kati ya
sekta ya Uvuvi na
Sekta za fedha,
Viwanda na Biashara
katika kupiga vita
Uvuvi haramu
185
za kisheria
v) Kuwanyang’anya
leseni za uvuvi
Wavuvi haramu
sugu.
Kuwajibisha Viongozi
na watendaji
wanaokiuka maadili
ya uongozi na kazi .
Mamlaka husika
kuzuia uingizwaji wa
zana za Uvuiv
haramu nchini
Kuwatambua Wavuvi
haramu sugu na
kuyawasilisha kwa
mamlaka
- Kuitisha mikutano ya
hadhara na kuendesha
kura za siri
- Kuhakiki kura na
kuwajibisha wahusika
Wizara ya Maendeleo ya
Mifugo na Uvuvi
kuwasiliana na Wizara za
Fedha, Viwanda na
Biashara na kuziomba
kuzuia kuingizwa kwa
zana haramu za Uvuvi
nchini
BMUs, Halmashauri
za Wilaya,
Mkurugenzi wa
Uvuvi.
Wakuu wa Mikoa na
Wilaya, Viongozi wa
Halmashauri na Idara
ya Uvuvi
Idara ya Uvuvi,
Wizara za Fedha,
Biashara na Viwanda,
TRA; na;
Halmashauri za
Wilaya
2009/2010
2008/2009
2008/2009

Eneo Hoja Lengo Mkakati Shughuli za kufanyika Mhusika Muda
3. Kuvuliwa, Kutokomeza kuvuliwa, Kukuza uelewa wa i) Kuhamasisha jamii ya
2008/2009
kuchakatwa, kuchakatwa na kuuzwa Wadau kuhusu athari Uvuvi kuvua Samaki Wakuu wa Mikoa na
na kuuzwa kwa Samaki wachanga za kuvuliwa waliopevuka
Wilaya
Samaki
kuchakatwa na ii) Kubaini maeneo Halmashauri za
wachanga
kuuzwa kwa Samaki yanayochakata, kuuza na Wilaya
(Sangara wa
wachanga juu ya mapitisho ya Samaki BMUs
Sato)
uendelevu wa wachanga.
Idara ya Uvuvi TRA
rasilimali ya Uvuvi.
Wamiliki wa Viwanda
4. Upotevu wa Kukuza mapato Kuimarisha
iii) Viwanda vya Samaki vya Samaki.
mapato ya yatokanayo na mazao ushirikiano na kuhimizwa kutonunua na
Serikali ya Uvuvi
uwajibishaji wa kuchakata.
yatokanayo na
watendaji wa Taasisi iv) Kufanya doria kwenye
mazao ya
husika
maeneo wanakochakatwa,
Uvuvi
kupitishwa na kuuzwa
Samaki wachanga
v) Kuwachukulia hatua za
kisheria watuhumiwa
watakaokamatwa
Kuimarisha ushirikiano na Wakuu wa Mikoa na 2009 -
Usimamizi wa Taasisi Wilaya, Halmashauri, 2010
mbali mbali na vyombo Idara ya Uvuvi, Polisi
vya dola.
TRA na Uhamiaji.
Kuthibiti utoroshaji wa i) Kuimarisha doria Wakuu wa Mikoa na Wakuu wa Mikoa na 2008/2009
mazao nje ya nje nchi shirikishi hasa Wilaya, Halmashauri, Wilaya
Hadi
mipakani
Idara ya Uvuvi TRA, Polisi Halmashauri
2009/2010
na Uhamiaji
Idara ya Uvuvi TRA
Polisi
Uhamiaji
ii) Kudhibiti Kuimarisha doria shirikishi Wakuu wa Mikoa na 2008/2009
utoroshaji wa mazao hasa mipakani
Wilaya, Halmashauri, Hadi
186

iv) Kudhibiti
udanganyifu wa mizani
kwa Wavuvi
187
nje ya nchi Idara ya Uvuvi, TRA,
Polisi na Uhamiaji
iii) Kuongeza idadi ya Kuajiri watumishi Halmashauri za
watumishi wa
Wilaya, Idara ya
kusimamia
Uvuvi na Taasisi
ukusanyaji mapato
husika
- Kuhakiki usahihi wa Idara ya vipimo na Mizani 2008/2009
mizani ya kupimia
Hadi
Samaki
Halmashauri za Wilaya na 2009/2010
- Kutunga sheria Serikali za vijiji
ndogo za vijiji ili
mizani ya kutumika
iwe ya BMUs au
Serikali za vijiji.
2009/2010
2008/2009
Hadi
2009/2010

Eneo Hoja Lengo Mkakati Shughuli za kufanyika Mhusika Muda
5. Matumizi
holela ya
Mialo ya Uvuvi
Kuthibiti matumizi ya
mialo isiyo rasmi
Kuimarisha ukusanyaji
wa Ushuru maduhuli
188
i) Kufunga mialo isiyo
rasmi na
kuwasimamisha
itakayobaki
Kutafiti kwa kina
vyanzo na kiwango
cha mapato kwenye
vyanzo hivyo
i) Kufunga mialo isiyo
rasmi na kuisimamisha
itakayobaki
i) Kubaini viwango vya
mapato kwenye vyanzo
vilivyopo
ii) Kuinua vyanzo vipya
iii) Kuzitumia BMus zenye
uwezo kukusanya mapato
/ ushuru badala ya wakala
binafsi
iii) Kudhibiti ukusanyaji
wa mapato
i) Kushauriana na
Jamii ya Wavuvi
kuhusu mialo stahili
ii) Kusimamia
matumizi ya mialo
stahili (rasmi)
iii) Kufunga mialo
isiyo rasmi
iv) Kuorodhesha na
kuitangaza mialo
rasmi kwenye gazeti
la Serikali
v) Kuwapa taarifa
wadau kuhusu mialo
rasmi na matumizi
yake
Halmashauri 2008/2009
-
2009/2010

2.
USIMAMIZI
NA
UDHIBITI
WA UBORA
WA MAZAO
YA SAMAKI
NA
MASOKO
1) Viwango
duni vya
Ubora wa
Usalama wa
mazao ya
Samaki
Kukuza, kusimamia na
kudhibiti viwango vya
Ubora na Usalama wa
mazao ya Samaki
189
ii) Kukuza uelewa wa
Wadau juu ya
umuhimu wa
Viwango vya Ubora
na Usalama wa
Mazao ya Samaki.
ii) Kudhibiti viwango
vya Ubora na
Usalama wa mazao
ya Samaki
iii) Kufanya ukaguzi
wa Mara kwa mara
kwenye mialo,
Masoko, Viwanda na
vyombo vya
kusafrishia ili
kuhakikisha kuwa
viwango vya Ubora
na Usalama vinakidhi
i) Kuelimisha na
kuhamasisha Wadau
kuhusu Ubora, Usalama
wa mazao ya Samaki na
faida zake kwa kutumia
njia mbali mbali
ii) Kuandaa sheria ndogo
na kanuni za Usimamizi
wa
Samaki na mazao yake
kwenye mialo
Idara ya Uvuvi
Halmashauri za Jiji na
Wilaya
Idara ya Uvuvi,
Halmashauri za Jiji na
Wilaya
Idara ya Uvuvi,
Halmashauri za Jiji na
Wilaya
Endelevu
Endelevu
2008/2009-
2010/2011

Eneo Hoja Lengo Mkakati Shughuli
kufanyika
za
2) Miundo Kujega, kuboreka na i) Kukarabati na i) Upakaji rangi
mbinu kutunza miundo kutunza miundo majengo, kasha
isiyokidhi mbinu inayokidhi mbinu zilizopo kurudishia Nanga na
viwango vya Viwango
minyororo kwenye
Ubora na
ii) Kutambua mialo kishari
Usalama wa
ya kuboreshwa na
Sakamaki na
kuwekewa miundo ii) Kutembelea mialo,
mazao yake
mbinu stahili. kushauriana na Jamii na
Uongozi wa Serikali za
vijiji husika
3. Maabara ya
taifa ya
uchunguzi wa
samaki na
mazao yake
kutambuliwa
kimataifa
Kukuza Viwango na
ufanisi wa Maabara
na ili ili kudumisha
ithibaki
190
iii) Kutangaza mialo
iliyoboreshwa
kwenye Gazeti la
Serikali
Kuwa na vifaa
vinavyokidhi
viwango vya ithibaki
na kuvitumia,
kuvitunza kwa
mujibu wa taratibu
iii) Kusanifu maeneo
husika na kupata
mafungu ya ujenzi
iv) Kujenga miundo
mbinu
Kutangaza mialo husika
katika Gazeti la Serikali
i) Kununua na kufunga
vifaa vinavyokidhi
ii) Kuwafundisha
watumishi wa Maabara
staid zinazotakiwa
Mhusika Muda
Halmashauri za
Wilaya
Idara ya Uvuvi,
Halmashauri za
Wilaya
Idara ya uvuvi na
Halmashauri za
Wilaya
Idara ya Uvuvi na
Halmashauri za
Wilaya
2008/2009
2008/2009-
2010/2011
2010/2011-
2014/2015
2010/2011-
2014/2015
Idara ya Uvuvi 2008/2009

3.
USHIRIKISHWAJI
WA JAMII
KWENYE
USIMAMIAJI WA
RASILIMALI YA
UVUVI
Usimamizi wa
rasilimali dhifu
wa Vikundi
vya Ulinzi wa
Rasilimali
(Beach
Management
Units – BMUs)
Kuimarisha BMUs ili
zitekeleze majukumu
yao kwa ufanisi
191
i) Kujenga uwezo
wa shughuli zao
ii) BMUs kuwa na
vyanzo endelevu
vya mapato
iii) Kuimarisha
huduma za ugani
i) Kuwapa mafunzo juu
ya utawala, Usimamizi,
Utunzaji wa Vitabu vya
fedha, kutunga Sheria
ndogo na kupanga
miipango ya Maendeleo
kwa jamii na Usimamizi
wa rasilimali
ii) Kuhamasisha jamaii
ya Uvuvi kuanzisha
vyama vya kuweka na
kukopa (SACCOS)
iii) Vikundi vilivyoimarika
kupewa uwakala wa
kukusanya ushuru kwa
niaba ya Halmashauri
iv) Kubuni na kutekeleza
Miradi midogo ya
kiuchumi
i) Kuhamasisha
matumizi ya Zana na
njia endelevu za Uvuvi.
ii) Ushughulikiaji,
Uchakataji, Uhifadh,
Ufugaji wa Samaki na
mazao yake
unaozingatia viwango
vya Ubora na Usalama
Halmashauri za
Wilaya na Idara ya
Uvuvi
Halmashauri za
Wilaya
Halmashauri za
Wilaya
Halmashauri za
Wilaya
Halmashauri za
Wilaya
Halmashauri za Jiji
na Wilaya, Idara ya
Uvuvi
2007/2008-
2009/2010
2008/2009-
2010/2011
Endelevu
2008/2009-
2010/2011
2008/2009
2010/2012
2008/2009-
2010/2012

Eneo Hoja Lengo Mkakati Shughuli za kufanyika Mhusika Muda
4. UKUZAJI
WA VIUMBE
MAJINI
1. Wafugaji na
Maafisa Ugani
hawana elimu
ya ufugaji
Viumba katika
maji
2. Wafugaji
kutokuwa na
staid stahili za
ufugaji samaki
Kutoa elimu ya
ufugaji samaki kwa
maafisa ugani na
wafugaji samaki
Kuwa na mabwawa
ya mifano ua ufugaji
samaki
192
iii) Kuimarisha
utawala bora
i. Kutambua
maeneo
yanayofaa
kwa ufugaji
na wafugaji
katika
maeneo hayo
ii. Kuanda
mpango wa
mafunzo
iii. Kutoa
mafumzo kwa
Maafisa ugani
na wafugaji
Kuwa na mabwawa
ya mifano kwenye
maeneo
yaliyotambuliwa
i) Kufanya uchaguzi kwa
wakati wa Viongozi wa
BMUs na mitandao yao
ii) Kuwapa maelekezo na
miongozo ya utendaji na
usimamizi wa shughuli
zao.
i. Kutembelea Wilaya
na kutambua
maeneo
ii. Kupima maji na
udongo wa
maeneo
yaliyotambuliwa
iii. Kutenga maeneo
yaliyotambuliwa
kwa ajili ya ufugaji
i. Kuwatambua
wakulima
waliotayari kutoa
maeneo
ii. Kuchimba
mabwawa kwa
kushirikisha jamii
iii. Kupanda vifaranga
na kutunza
mabwawa hayo kw
Halmashauri
Maendeleo ya Uvuvi
Idara ya uvuvi,
Halmashauri za
Wilaya
Idara ya Uvuvi,
Halmashauri za
Wilaya
Halmashauri za
Wilaya
Idara ya Uvuvi na
Halmashauri za
Wilaya
Idara ya Uvuvi na
Halmashauri za
Wilaya
Idara ya Uvuvi na
Halmashauri za
Wilaya
2006/2007-
2009/2010
2008/09
2008/09
2008/09
2008/09
2008/09
2008/09
2008/09

3. Ukosefu wa
vyakula bora
vya ziada
(supplementary
feeds) vya
kulisha samaki
4. uhaba wa
mbegu bora za
samaki wa
kupandwa
kwenye
mabwawa
Kuwepo kwa vyakula
vya kutosha vya
kulisha samaki
Kuzalisha vifaranga
bora vya kutosha
kukidhi mahitaji
193
Kuhamasisha
watengenezaji wa
vyakula vya mifugo
kutengeneza vyakula
vya samaki
Kuwa na vituo
kutosha vya
kuzalisha vifaranga
bora kwenye
maeneo ya ufugaji
kushirikisha
wafugaji
iv. Kuhamasisha
uenezi wa ufugaji
i. Kuandaa fomula
ya vyakula bora
vya migfugo
ii. Kueneza fomula
kwa watengenezaji
vyakula
iii. Kutengeneza
vyakula
i. Kutafiti namna ya
kuzalisha mbegu
bora
ii. Kutambua mahitaji
ya vifaranga,
mabwawa na
maeneo ya ufugaji
iii. Kusambaza
vifaranga kwa
wakati
iv. Kujenga vituo vya
uzalishaji vifaranga
kwenye maeneo
ya ufugaji
Halmashauri
Wilaya
za
Idara
TAFIRI
ya Uvuvi,
Halmashauri za
Wilaya, TAFIRI
Watengenezaji
vyakula vya mifugo
TAFIRI , SUA
Idara ya Uvuvi na
Halmashauri za
Wilaya
Halmashauri za
Wilaya
Halmashauri za
Wilaya
2008/09-
2010-2011
2011/12
2011 na
kuendelea
2008/09-
2010/11
2008/09 na
kuendelea
2008/09 na
kuendelea
2010-2015

5. UTAFITI
WA UVUVI
NA
MAZINGIRA
YA BAHARI,
MAZIWA,
MITO NA
MABWAWA
6. MAFUNZO
KWA WADAU
WA UVUVI
Upungufu wa
ujuzi wa
kusimamia,
kuendeleza,
kutumia kwa
busara na
kuhifadhi
rasilimali ya
uvuvi
Kuongeza ujuzi wa
wadau wa uvuvi
waweze kusimamia,
keundeleza, kutumia
kwa busara na
kuhifadhi rasilimali ya
uvuvi
194
Kutoa mafunzo na
stadi kwa wadau
kuwawezesha
watekeleza uhifadhi
endelevu ya
rasilimali ya uvuvi
v.
i. Kutambua mahitaji
ya wadau na
matakwa ya
kusimamia
rasilimali ya uvuvi
ii. Kuanda mitaala
iii. Kutoa mafunzo
yanayostahili
Chuo cha uvuvi
Chuo cha uvuvi,
NACTE
Halmashauri za
Wilaya, Chuo cha
uvuvi, sektz binafsi
2009/10
2010/11
Endelevu

4.0 Utekelezaji wa Mpango Mkakati wa Mkoa wa Usimamizi na Matumizi
Endelevu ya Rasilimali ya Uvuvi
Utekelezaji wa mpango mkakati wa usimamizi na matumizi endelevu ya rasilimali ya
Uvuvi ya Ziwa Victoria unazingatia Sera ya Uvuvi ya mwaka 1997, Sheria ya Uvuvi
Na. 22 ya mwaka 2003, Kanuni za Uvuvi za mwaka 2005, vipaumbele ya mkakati wa
Taifa wa kukuza uchumi na kuondoa umaskini (MKUKUTA) na Ilani ya Uchaguzi ya
CCM ya mwaka 2005 ibara ya 33.
4.1 Sera ya Uvuvi.
Lengo kuu la Sera ya Uvuvi ni kuwa na matumizi endelevu ya rasilimali ya Uvuvi ili
kuwapatia wananchi lishe bora, ajira, kukuza kipato chao na kuinua uchumi wa Taifa
kwa ujumla. Madhumuni makuu ya Sera ya Uvuvi ni pamoja na:-
a) Kudumisha ushirikishwaji wa jamii ili kuweka uwiano kati ya matumizi ya
rasilimali za Uvuvi zilizopo, hifadhi ya mazingira na maendeleo ya jamii;
b) Kuweka, usimamizi na udhibiti wa uchakataji wa mazao bora ya Uvuvi kwa
lengo la kukuza Soko la ndani na nje;
c) Kuhamasisha wawekezaji binafsi katika Sekta ya Uvuvi kwa lengo la kukuza
Uvuvi wa kibiashara;
d) Kuboresha Tafiti, Mafunzo na elimu kwa lengo la kuelewa kiwango cha
rasilimali za Uvuvi zilizopo, kuzingatia uvunaji wa busara na matumizi bora ya
rasilimali za Uvuvi na kutatua matatizo yanayoikabili Sekta ya Uvuvi;
e) Kuendeleza ufugaji wa viumbe katika maji; na
f) Kuimarisha ukusanyaji wa Takwimu za Uvuvi pamoja na kusambaza taarifa
kwa walengwa.
4.2 Utekelezaji wa Sheria na Kanuni za Uvuvi
4.2.1 Udhibiti wa uvuvi haramu
Uvuvi wa kutumia zana za Uvuvi haramu hususan makokoro, Timba, nyavu za
macho madogo na Katuli, ni tatizo kubwa linalosababisha kwa kiwango kikubwa
kupungua kwa Samaki na kuharibika kwa mazingira ya Ziwa hasa mazalia na makulia
ya Samaki.
Harakati za kudhibiti tatizo hili zimekuwa zinaendeshwa kwa kuhusisha viongozi wa
serikali ngazi mbali mbali katika kuelimisha na kuhamasisha juu ya uvuvi endelevu.
Pia vyombo vya habari vimekuwa vinahabarisha wananchi na jamii ya wavuvi juu ya
athari za uvuvi haramu. Hatua hizo za uhamasishaji zimekuwa na mafanikio kiasi
kwa wavuvi haramu kusalimisha zana zao kwa hiari. Uhamasishaji umekuwa
unaambatana na doria shirikishi kati ya Sekta ya Uvuvi ngazi ya Wilaya na
Mkoa,Jamii ya wavuvi kupitia Vikundi vya Ulinzi wa Rasilimali ya Uvuvi (Beach
Management Units – BMUs) na Polisi. Aidha, swala la uvuvi ni agenda ya kudumu
katika vikao vya uongozi wilaya na mkoa.
195

Matokeo ya hatua zote katika kudhibiti uvuvi haramu katika kipindi cha kuanzia
2005/06-2008/09 yanaonyesha mafanikio kiasi katika kudhibiti ongezeko la zana
haramu kama inavyonyeshwa hapa chini.
196

Jedwali Na. 5: Zana haramu zilizosalimishwa na kukamatwa Mkoa wa
Mwanza
Miaka Watekelezaji Kokor
o
Makila

Hali hii inamaanisha ya kwamba zana haramu zinazoingizwa kwenye uvuvi ni nyingi
zaidi ya zinazoondolewa. Tatizo hili lipo kwenye nchi zote tatu zinazomiliki Ziwa
Victoria. Ilikupata ufumbuzi wa pamoja, ilifanyika kongamano la kikanda tarehe 27-
29 Oktoba 2008. Wadau waliamua kwamba ifanyike operesheni maalum ya
kutokomeza uvuvi haramu mara moja. Kwa upande wa Tanzania operesheni hiyo
ilipewa jina la Safisha na linda Ziwa Victoria.
4.2.2 Matokeo ya operesheni safisha na linda Ziwa Victoria
Operesheni hiyo iliridhiwa na Vikao vya maamuzi (Kamati ya Ulinzi na Usalama na
Ushauri) ngazi ya Mkoa na Wilaya. Aidha Baraza la Mawaziri wa Taasisi ya Uvuvi ya
Afrika Mashariki (Lake Victoria Fisheries Organisation – LVFO) ambao wanadhamana
ya Uvuvi katika nchi za Kenya, Uganda na Tanzania, nao wakati wa kikao chao cha
kawaida cha saba kilichofanyika Jijini Dar es Salaam tarehe 27 Februari, 2009
kiliamua kuwa operesheni ifanyike ili kutokomeza Uvuvi haramu kwa asimilia 50
ifikapo tarehe 30 Juni 2009 na 100% ifikapo tarehe 31 Desemba, 2009. Utekelezaji
wa Operesheni hiyo katika Mkoa wa Mwanza ilifanyika kwa mpangilio ufuatao;
a) Uelimishaji na uhamasishaji wa Jamii yote ya Uvuvi kuhusu faida za Uvuvi
endelevu na madhara ya Uvuvi haramu kwa rasilimali ya Uvuvi na faida
zitokanazo. Uhamasishaji ulifanyika miezi ya Novemba na Desemba, 2008.
Wahamasishaji walikuwa ni Viongozi na Watendaji wa Serikali ngazi za Mkoa, Wilaya,
Kata na Vijiji. Wakati wa uhamasishaji Wavuvi wenye zana haramu walitakiwa
kusalimisha kwa hiari zana hizo kwa Mamlaka (iongozi wa Serikali za Vijiji) ili zana
hizo ziteketezwe kwa moto hadharani na kuwekwa katika kumbukumbu. Wavuvi
waliosalimisha hawakuchukuliwa hatua za Kisheria. Aidha, Wananchi waliombwa
kutoa kwa siri majina ya Wavuvi haramu kwenye Mamlaka husika. Baada ya muda
uliotolewa kusalimisha kwa hiari zana haramu (Novemba na Desemba, 2008) kupita,
Doria za majini zilifanyika zikilenga wavuvi ambao wa zana haramu na maeneo
ambako samaki wachanga wanavuliwa, kuchakatwa na kuuzwa. Watuhumiwa
waliokamatwa walichukuliwa hatua za kisheria.
Jumla ya zana haramu ambazo zimekwisha salimishwa kwa hiari na kukamatwa
kwenye opereresheni hii maalum kuanzia November 2008 hadi 23 April 2009 ni
kama ilivyooneshwa kwenye Jedwali Na. 6.
198

Jedwali Na. 6: Zana zilizosalimishwa na kukamatwa na kwenye operesheni safisha na linda Ziwa Victoria
Wilaya Zana haramu zilisosalimishwa Doria
Geita
Ilemela
Magu
Misungwi
Nyamagana
Sengerema
Ukerewe
Jumla
Kokor
o
36
110
123
14
0
48
106
437
Makila

4.3 Usimamizi na Matumizi Endelevu ya Rasilimali Kitengo cha Udhibiti Ubora
wa Samaki na Mazao yake
Maabara ya Taifa ya Udhibiti wa Ubora wa Samaki ya Nyegezi (Nyegezi Fish Quality
Control Laboratory) ina ithibati ya Kimataifa iliyotolewa na “South Africa National
Accreditation Service (SANAS) baada ya kukaguliwa na kukutwa inakidhi viwango vya
ubora na uendeshaji wa kimataifa. Maabara imesajiliwa na kwa Na. T0374. Jengo la
maabara linatumiwa pia na Kitengo cha ukaguzi. Maabara hutekeleza majukumu yake
kupitia idara Mbili ambazo ni:
i) Mikrobiolojia
ii) Kemia
4.3.1 Majukumu ya Kitengo cha ukaguzi
a) Kuhakiki mifumo iliyowekwa na viwanda ili kuzalisha mazao ya samaki yaliyobora
na Salama kwa Mlaji chini ya mfumo ujulikanao kama Hazard Analysis Critical
Control Point (HACCP). Katika kutekeleza jukumu hili, viwanda hukaguliwa
mara kwa mara na pia kuna ukaguzi wa kina ambao hufanyika mara moja ya
miezi kila baada ya miezi mitatu.
b) Kushirikiana na Wadau katika kuboresha viwango na usalama wa samaki.
c) Kukagua usalama wa maeneo ya uvunaji wa Samaki ili kujiridhisha kuwa
wanatoka katika mazingira safi na salama
Kitengo kimetekeleza wajibu wake wa kuhakikisha ubora wa mazao ya uvuvi ili kukidhi
mahitaji ya masoko ya kitaifa na kimataifa. Kwa kuzingatia mwongozo wa kisayansi na
mtazamo wa sasa wa soko la vyakula duniani, uhakiki wa usalama wa mazao ya uvuvi
unaanzia katika kuhakikisha kuwa mazingira ya samaki ni safi na salama. Hivyo kuanzia
mwaka 1998 hadi sasa sampuli za samaki, matope na maji kutoka kwenye Ziwa Victoria
zimekuwa zikichukuliwa na kutumwa kwenye maabara zenye ithibati nje (South African
Bureau of Standards Laboratory- SABS, na Chemiphar (Uganda) kwa uchunguzi wa
mabaki ya viuatilifu (pesticides residues), madini tembo kama zebaki. Imeooneshwa
kwenye jedwali hapo chini katika kipindi cha mwaka 2005 hadi 2009
Jedwali Na. 7: Sampuli zilizotumwa nje ya nchi na kufanyiwa uchunguzu
Aina ya Sampuli 2005 2006 2007 2008 2009 Jumla
Matope/Udongo wa Ziwa 23 35 23 24 24 129
Maji ya Ziwa 46 59 44 71 56 276
Samaki 23 23 - 23 69
Minofu toka viwandani 295 184 216 176 138 959
200

Katika kipindi hicho jumla ya sampuli 129 za tope, 276 ya maji, 69 ya samaki na 959
za minofu toka viwandani vilipimwa na viwango vya matokeo ya uchunguzi huo ni wa
kuridhisha kwani mabaki hayajavuka viwango vya juu visivyotakiwa. Vilevile ukaguzi
unafanyika kwenye masoko na mialo rasmi ya uvuvi kuhakikisha kwamba viwango vya
ubora na usafi wa samaki unazingatiwa katika maeneo hayo. Wavuvi, wauzaji na
wanunuzi wanalazimika kwa mujibu wa kisheria kutumia maeneo hayo. Utaratibu huu
unarahisisha uchukuaji wa takwimu za uvuvi, ukusanyaji wa ushuru na wavuvi kuuza
mazao yao kirahisi. Ukaguzi kwenye maeneo yote maafisa uvuvi wilaya na BMUs
wanahusika. Maafisa uvuvi na BMUs wamepewa mafunzo yanayohusika kwenye
ukaguzi.
4.3.2 Mafanikio ya Kitengo
a. Ubora wa Samaki na mazao yake umeongezeka sambabamba na bei na fedha ya
kigeni
b. Soko la Mazao ya Samaki nje ya nchi limeimarika na nchi kuendelea kushikilia
nafasi kwenye kundi la kwanza kwenye Soko la Ulaya tangu mwaka 1999
(Category One)
c. Ajira kwa wananchi imeongezeka na kutekeleza sera ya Serikali ya MKUKUTA
ingawa hii inasababisha shinikizo la uvuvi kwa rasilimali.
d. Maabara imepata vitendea kazi bora na vya kisasa kulingana na teknolojia
vinanvyokidhi mahitaji ya kimataifa.
e. Uanzishwaji wa uchunguzi katika Idara ya Kemikali
4.4 Ukuzaji wa Viumbe kwenye Maji
Uanzishwaji wa ukuzaji wa viumbe majini inatokana na uhitaji mkubwa wa samaki
kutokana na ongezeko la watu, uhitaji wa kuongeza kipato kwa wananchi na kupungua
kwa kwa uwingi wa samaki ziwani. Jitihadi za makusudi zinafanywa kuelimisha na
kuhamisisha wananchi kufuga samaki ili wakidhi mahitajo yao na kupunguza umaskini.
Vilevile serikali inahamasisha uwekezaji wa ndani na wa nje katika ukuzaji wa viumbe
majini. Hii imeleta tija kwa baadhi ya wananchi ambao wameanza kuwekeza katika
ufugaji wa samaki kibiashara katika mkoa wa Mwanza.
4.4.1 Uhamasishaji wa wafugaji
Wananchi wa maeneo yanayofaa kwa ufugaji wa samaki wametembelewa na
kuhamisishwa. Aidha wakati wa ziara hiyo wafugaji wa maeneo hayo walipewa ushauri
kuhusu ubora wa maji na mazingira ya bwawa, ulishaji samaki na dalili za mwanzo wa
samaki mwenye matatizo na namna ya kumhudumia. Jumla ya wafugaji 155 katika
wilaya zote za mkoa walitembelewa.
201

Jedwali Na. 8: Idadi ya wafugaji waliotembelewa na hali ya mabwawa yao
katika kila wilaya.
Wilaya wafugaji Mabwawa Ukubwa
(m 2 )
Geita 6
14 6000-
9000m 2
4.4.2 Ufugaji wa samaki wa kibishara
Wito wa kufuga kibiashara umeitikiwa na kiwanda cha uchakataji samaki cha Mwanza
(Mwanza fishing industries limited) kimewekeza katika kijiji cha Luchelele kitongoji cha
Shadi kuanzia mwaka 2007. Eneo lao ni ekari 80, na wameshachimba na kupandikiza
jumla ya mabwawa 25 (Grow-out ponds 13 yenye ukubwa wa 3000m 2 na; Nursery
ponds 12 zenye 1000m 2 ). Upandikizaji wa vifaranga aina ya sato na kambale ulifanyika
tarehe 26/01/2008 na hadi kufikia Septemba 2008 walishavuna na kuuza kiasi cha kilo
15,782 za samaki. Mavuno yao mengi yanauzwa kwenye hoteli na Taasisi zilizoko mjini
hapa. Maji ya kwenye mabwawa yanavutwa kutoka ziwani kwa kutumia generator
ambayo kuendesha na hivyo kudumaza upanuaji wa ufugaji.
Vilevile mwekezaji huyu anawauzia wafugaji na wadogo vifaranga vya kambale na sato.
Hadi sasa jumla ya vifaranga 27,120 kwa thamani ya shilingi 2,165,600.00. Vifaranga
hao kabla ya kusafirishwa wanakaguliwa na kutolewa vibali kwa mujibu wa Sheria ya
Uvuvi Na.22 ya mwaka 2003.
202
Aina ya
samaki
Malambo
Sato+kambale 9
Ukerewe 80 43 100-3000m 2 Sato+kambale Hakuna
Magu 54 12 35-2500m 2 Sato+kambale 5
Missungwi 3 10 42-560m 2 Sato+kambale 44
Nyamagana 5 46 800-3000m 2 Sato+kambale 3
Ilemela 2 5 50-100m 2 Sato+kambale 5
Sengerema 5 9 72-400m 2 Sato+kambale 8
Jumla 155 139 74

Jedwali Na. 9 Idadi ya vifaranga na walikokwenda
Aina ya
samaki
Idadi Walikotoka walikokwenda Thamani
Sato 50 Mwanza fish
farm
Kambale
wachanga
Kambale
wachanga
Kambale
wachanga
Kambale
wachanga
Kambale
wachanga
7,692 Mwanza fish
farm
686 Mwanza fish
farm
7,692 Mwanza fish
farm
2,000 Mwanza fish
farm
9,000 Mwanza fish
farm
203
Bukombe-
Shinyanga
12,500
Sengerema 615,360
Sengerema 54,880
Sengerema 615,360
Mwanza mjini 160,000
Kisiwa cha gana
-Ukerewe
720,000
Jumla 27,120 2,165,600
4.4.3 Huduma za ugani
Huduma za ugani zinahitajika zitolewe katika maeneo muhimu ya sekta ambayo ni
usimamizi wa uvuvi, usimamizi wa udhibiti wa viwango vya samaki na ukuzaji wa
viumbe majini. Idadi ya Maafisa ugani inayohitajika kwa shughuli hii ni 67 afisa mmoja
kwa kila kata hata hivyo hakuna maafisa wanatoa huduma hiyo. Maafisa waliopo ambao
ni wachahe wanatekeleza shughuli zote za usimamizi wa sheria pamoja na ugani. Aidha
hawanavitendea kazi vya ugani kama vyombo vya usafiri na vifaa vya kuelekezea.
Ilikupunguza pengo hii BMUs wanatumiwa katika utekelezaji ingawa sio kwa kiwango
kinachokusudiwa.
4.5 Ushirikishwaji wa Jamii katika Usimamizi wa Shughuli za Uvuvi
Sera ya Uvuvi ya mwaka 1997, imeweka bayana mkakati wa ushirikishwaji wa Jamii
katika kusimamia matumizi ya rasilimali ya uvuvi. Katika kutekeleza sera hiyo, vikundi
vya ulinzi wa rasilimali ya Uvuvi (Beach Management Units – BMUs) vilianzishwa
kwenye mialo ya uvuvi kati ya mwaka 1998 na 2000. Mkoa una jumla ya BMUs 215

(Geita 32, Ilemela -14, Magu 18, Misungwi 16, Nyamagana – 4, Sengerema – 83 na
Ukerewe – 45). Sheria ya uvuvi Na. 22 ya mwaka 2003 inavitambua vikundi hivyo.
4.5.1 Madhumuni ya kuanzisha vikundi hivyo ni yafuatayo:
(a) Kuongeza ufanisi wa usimamizi wa shughuli za uvuvi.
(b) Kuboresha na kuimarisha mshikamano kati ya Serikali na Jamii ya Uvuvi katika
kusimamia rasilimali ya uvuvi kwa manufaa ya kizazi cha sasa na vizazi vijavyo.
(c) Kupunguza migongano kati ya sekta ya uvuvi na Jamii.
(d) Kuipa Jamii ya Uvuvi mamlaka ya kusimamia na kutekeleza sheria ya uvuvi na
kanuni zake.
Ili kuongeza ufanisi wa utendaji wa majukumu yao, mambo yafauatayo yamefanyika
kuimarisha BMUs
(i) Sheria ya uvuvi Na. 22 ya mwaka 2003 na kanuni za uvuvi za mwaka 2005
inavitambua vikundi vya BMUs.
(ii) Kuna mwongozo wa kitaifa ambao unaelekeza taratibu za kuzingatiwa katika
kuchagua viongozi wa BMUs, utendaji na majukumu yao. Aidha, wajibu wa
wanachama wa BMUs a wadau wangine wa Uvuvi unaelezwa katika
mwongozo huo.
(iii) BMUs zimejengewa uwezo ufuatavyo:
4.5.1.1 (a) Mafunzo ya BMUs
BMUs zimepatiwa mafunzo yafuatayo katika kufanikisha usimamizi wa rasilimali:
• Uongozi wa BMUs Mafunzo hayo yaliwajumuisha pia viongozi wa Serikali za
mitaa/vijiji (Wenyeviti na watendaji) na madiwani;
• Usimamizi wa fedha kwa Wenyeviti wa BMUs, Wahazini, boharia na Wajumbe
waweka sahihi kwenye Akaunti za BMUs;
• Taratibu za kutunga sheria ndogo ndogo na uibuaji wa mipango ya maendeleo
na;
• Usimamizi wa uvuvi.
4.5.1.1 (b) Vyanzo vya mapato vya BMUs
Kwa kuzingatia umuhimu wa kuwa na vyanzo vya mapato kuziwezesha BMUs zitekeleze
majukumu hayo, BMUs zilihamasishwa na kuhimizwa kuanzisha SACCOs. Lakini hadi
sasa BMUs zilizo nyingi hazina SACCOs iliyosajiliwa na serikali. Aidha, kuna umoja wa
204

kuweka na kukopa usiorasmi miongonimwa wavuvi. BMUs zinahimizwa kuomba
uwakala wa kukusanya ushuru wa Halmashauri. Zipo BMUs……… ambazo zinakusanya
kwa sasa. Uasinshwaji wa SACCOs unahimizwa kwa sababu vyombo rasmi vya fedha
kama Benki, zinasita kuwakopesha wavuvi kwani hawaaminiki na wengi hawana mali za
kuweka dhamana.
4.5.1.1 (c) Utawala bora ndani ya BMUs
Usimamizi wa rasilimali ya uvuvi utawezekana kufanyika kwa ufanisi kama kuna utawala
bora. Katika azma hii, BMUs zinahimizwa kufanya vikao kwa mujibu wa muongozo wa
BMUs. Vikao hivyo ni vya kamati ya BMU amabayo hukaa kila mwezi; na mkutano
mkuu wa wanachama wa BMUs unaofanyika kila robo mwaka. kwenye vikao hivyo,
masuala ya usimamizi wa rasilimali ya uvuvi na maendeleo ya jamii hujadiliwa.
Aidha, uchaguzi wa viongozi wa BMUs hufanyika katika ngazi ya mwalo, kijiji, kata,
wilaya na Mkoa kwa wakati. Uchaguzi katika ngazi za vijiji na kuendelea ni ya mitandao
ya BMUs (BMU Network)
4.5.1.1 (d) Mafanikio ya BMUs
• Zimejenga uelewa mkubwa kwa jamii ya uvuvi kwamba wao ndio wasimamizi ya
rasilimali ya uvuvi.
• Kuboresha na kusimamia hali ya usafi wa mialo na mazingira husika
• Kurahisisha uchukuaji wa takwimu za mavuno na mapato itokanayo na uvuvi
4.6 Mafunzo ya Usimamiza ya Rasilimali ya Uvuvi
Mafunzo ya usimamizi ya rasilimali ya uvuvi yanatolewa na chuo cha uvuvi Nyegezi.
Chuo hiki kilisajiliwa na Baraza la mafunzo ya Ufundi (NACTE) April 2004 na kimepata
Idhibati Desemba 2005 baada ya kukamilisha mahitaji muhimu yaliyowekwa na Baraza
la mafunzo ya Ufundi ndicho chuo pekee kinachotoa mafunzo ya mavuvi ya maji baridi
nchini. Chuo kinaendesha mafunzo ya muda mrefu na mfupi.
Mafunzo ya muda mrefu ni kama ifuatavyo:
a) Mwaka wa kwanza Cheti cha Sayansi na Teknolojia ya Uvuvi
b) Mwaka wa pili Cheti cha Sayansi na Teknolojia ya Uvuvi
c) Cheti cha mwaka mmoja Ufugaji wa samaki
d) Cheti cha mwaka mmoja Uchakataji masoko na utafiti wa ubora wa samaki
e) Mafunzo ya Ufundi mchundo viyoyozi na majokofu ngazi ya daraja la tatu
f) Mafunzo ya Ufundi mchundo viyoyozi na majokofu ngazi ya daraja la pili.
205

Mafunzo ya muda mfupi hutolewa kutokana na mahitaji ya mteja na mara nyingi
hutolewa kwa kusudio la kuboresha utendaji, kutatua tatizo, kuhamasisha au kuongeza
ufahamu. Vilevile Chuo kimeanzisha kozi tatu mpya, mafunzo ya atashahada na
Stashahada ya Usimamizi Uvuvi na Teknolojia (Fisheries Management and Technology –
FMT) na Ufundi Mchundo Viyoyozi na Majokofu ngazi ya kwanza.
Chuo kina jumla ya wakurufunzi 101 katika mwaka wa mafunzo 2009/2010, na tangu
kianze kutoa mafunzo rasmi 1978 hadi sasa jumla ya wahitimu wamefikia 991 na
wanahudumia sekta ya uvuvi kwa ngazi mbalimbali..
4.7 Taasisi ya Utafiti wa Uvuvi Tanzania (TAFIRI)
Taasisi ya Utafiti ya Uvuvi ilianzishwa na kanuni ya Bunge Na 6 ya tarehe 2 Februari
1980, lakini ikaanza kufanya rasmi kama taasisi inayojitegemea yenyewe 1983. hii ni
baada ya kuvunjika kwa iliyokuwa Jumiya ya Africa Mashariki (EAC). Taasisi hii ndiyo
yenye dhamana nchini ya kufanya tafiti za uvuvi na jamii ya wavuvi kwenye maji yote
ya nchi
4.7.1 Majukumu ya Taasisi
a) Kuendeleza na kufanya tafiti wa uvuvi kwenye maji yote ya nchi..
b) Kuendeleza ustawi na ulinzi wa sekta ya uvuvi
c) Kuratibu tafiti za uvuvi zinazofanyika ndani ya nchi
d) Kuanzisha na kuratibu utunzaji wa kumbukumbu na usambazaji wa matokeo ya
tafiti za uvuvi
e) kushauri serikali, taasisi zingine na wananchi juu ya matokeo ya tafiti
walilizofanya ua kufanywa kwa niaba yake.
f) Kutoa vifaa kwa mafundisho ya wadau kuhusu uvuvi na maendeleo ya sekta
husika.
4.7.2 Shughuli zilizofanyika Mkoa wa Mwanza
Uanzishwaji wa taratibu ya kutoa matokeo ya uwingi wa samaki (stock
assessment), sensa ya wavuvi na zana wanazotumia (Frame survey) chini ya
miradi mbalimbali.
Uanzishwaji wa programu ya maendeleo ya usimamizi wa Ziwa
Victoria(development of fisheries management plans for Lake Victoria)
Kutoa ushauri jinsi ya kupunguza nguvu ya uvuvi.
Kuboresha uzalishaji wa vifaranga vya samaki aina ya Sato (Nile Tilapia,
Oreochromis niloticus) na kusambazia wafugaji
Imefanya tafiti nyingi za uchumi jamii na kushirikiana na ofisi ya uvuvi mkoa
kutoa mafunzo kwa vikundi vya ulinzi wa rasilimali ya Ziwa Victoria (BMUs)
206

3. CHANGAMOTO
a) Uhaba wa watumishi wa kusimamia shughuli za uvuvi kwenye
maeneo yote ndani ya sekta
b) Uhaba wa vitendea kazi kama vile magari, mtumbwi, pikipiki, vifaa
vya taaluma
c) Ufinyu wa bajeti kutekeleza majukumu ya sekta kwa kiwango
kilichopangwa
d) Uhaba wa shughuli mbadala za kiuchumi kupunguza shinikizo la
uvuvi.
e) Ushiriakiano hafifu kutoka kwa sekta mtabuka katika usimamizi wa
rasilimali ya uvuvi
f) Ukiukuaji wa maadili ya utumishi kwa baadhi ya watendaji na
uajibikaji mdogo wa jamii ya wavuvi katika kusimamia rasilimali ya
uvuvi.
4. MAPENDEKEZO
a) Kuongeza ajira ya watumishi na kujenga uwezo wa BMUs katika
kusimamia rasilimali ya uvuvi.
b) Kuongeza asilimia ya mafungu yanayorudi kutoka kwenye mapato
yatokanayo na rasilimali ya uvuvi , na kutenga fungu linalokidhi kwa
shughuli za utafiti na mafunzo
c) Kuboresha sekta nyingine kuvutia jamii ya wavuvi kama vile kilimo,
ufugaji
d) Kushirikisha sekta mtabuka katika kutafuta ufumbuzi wa matatizo ya
sekta.
e) Kuwatambua watumishi wasioajibika na kuwachukulia hatua za
kinidhamu na kuendeleza uhamisishaji wa jamii.

TAARIFA YA SEKTA YA MAENDELEO YA UVUVI
1.0 UTANGULIZI
MKOA WA KAGERA
1.1 MAELEZO YA JUMLA KUHUSU MKOA
Mkoa wa Kagera uko Kaskazini Magharibi mwa Tanzania Bara, unapakana na
nchi ya Uganda upande wa kaskazini, nchi za Rwanda na Burundi upande wa
Magharibi, Mkoa wa Kigoma na Shinyanga kwa upande wa kusini na mkoa wa
Mwanza Kusini Mashariki.
Mkoa wa Kagera una eneo la kilomita za mraba 39,168 kati ya hizo kilomita za
mraba 28,513 ni eneo la nchi kavu sawa na asilimia 73 na kilomita za mraba
10,655 ni eneo la maji sawa na asilimia 27. Mwinuko wa nchi (altitude) ni kati
ya mita 1,100 na 1,800 kutoka usawa wa bahari. Hali ya hewa kwa ujumla ni
ya joto la wastani wa 26.02 o c. Mvua zinanyesha kwa wastani wa milimita 800 –
1,100 kwa mwaka kati ya mwezi Septemba na Januari na kati ya mwezi Machi
na Mei.
1.2 UTAWALA
Kiutawala Mkoa umegawanyika katika Wilaya 7 za Biharamulo, Bukoba, Chato,
Karagwe, Missenyi, Muleba na Ngara. Mkoa unazo Halmashauri 8, Tarafa 25,
Halmashauri Eneo La Mkoa Km 2 Tarafa Kata Vijiji
Nchi Kavu Maji
Bukoba
Bukoba (Vijijini)
Bukoba (Mjini)
2,319
58
2,291
22
4
1
24
13
92
66
Missenyi Missenyi 3,0919 2151 2 17 74
Muleba Muleba 3,444 7,295 5 31 134
Biharamulo Biharamulo 6,523 - 2 8 52
Chato Chato 2676 896 3 14 74
Karagwe Karagwe 6,734 - 4 28 117
Kata 152, Vijiji vilivyosajiriwa 596 na Mitaa 66, mgawanyiko huu ni kama
ilivyooneshwa katika Jedwali Na. 1.
208

Ngara Ngara 3,740 - 4 17 72
JUMLA 28,513 10,655 25 152 596
Chanzo: Ofisi ya Mkuu wa Mkoa Kagera, 2009
209

210

1.3 IDADI YA WATU
Kwa mujibu wa Sensa ya watu ya 2002 mkoa ulikuwa na watu 2,028,157 ukiwa
na ongezeko la idadi ya watu la wastani wa asilimia 3.1 kila mwaka. Kwa mwaka
2009 (maoteo) mkoa unakadiliwa kuwa na watu 2,453,406. Idadi hii
imegawanyika kwa kila Halmashauri kama ifuatavyo:-
Jedwali Na. 2: Idadi ya Watu katika Mkoa wa Kagera
Halmashauri Ya
Wilaya
Idadi ya Watu
1978 1988 2002 MAOTEO 2009
Bukoba (V) 296,462 343,950 394,020 467,129
Bukoba (M) 36,914 47,009 80,868 128,068
Muleba 217,493 274,447 385,184 458,051
Biharamulo 165,580 209,524 409,389 503,194
Karagwe 185,013 292,589 424,287 504,665
Ngara 107,917 158,658 334,409 392,299
JUMLA 1,011,357 1,328,165 2,028,157 2,453,406
Chanzo: Ofisi Kuu ya Takwimu Taifa (NBS), 2002
1.4 HALI YA UCHUMI NA MAENDELEO YA MKOA
Uchumi wa mkoa unategemea zaidi kilimo ambapo zaidi ya asilimia 70 ya watu
wanajishughulisha na kilimo cha mazao ya chakula na biashara. Shughuli za
uvuvi, mifugo,viwanda na madini zinachangia pia katika uchumi wa mkoa.
Kwa mujibu wa taarifa ya hali ya uchumi wa Taifa ya mwaka 2002, Mkoa wa
Kagera ulikuwa na pato la mwaka la shilingi milioni 327,649. Pato la wastani la
mwananchi wa Kagera mwaka 2002 lilikuwa shilingi 161,095.
Kutokana na kuimarika kwa miundombinu na uwekezaji katika kilimo hususan
zao la kahawa, chai, miwa na maharagwe, mifugo, uvuvi - viwanda vya samaki,
biashara na madini ya dhahabu uchumi wa mkoa umeendelea kuimarika mwaka
hadi mwaka.
Pato la wastani la mtu mmoja mmoja limeongezeka kufikia shilingi 333,575 kwa
bei za mwaka 2007 ikilinganishwa na wastani wa pato la taifa ambalo ni shilingi
764,918 kwa bei za mwaka 2007.
Ukuaji wa pato la mkoa kuanzia mwaka 2002 umeonyeshwa katika jedwali
lifuatalo:-
211

Jedwali Na. 3: Ukuaji wa Pato
Mwaka
Pato la Mkoa Pato la wastani la mtu mmoja mmoja
2002 366,819 180,353
2003 537,513 258,289
2004 559,476 260,632
2005 588,476 266,663
2006 676,919 306,268
2007 764,918 333,575
Chanzo: Ofisi Kuu ya Takwimu Taifa (NBS), 2007
2.0 SEKTA YA UVUVI
2.1 Utangulizi
Sekta ya Uvuvi ni moja ya Sekta muhimu kwa maendeleo ya kiuchumi na kijamii
mkoani Kagera. Uvuvi katika Mkoa wa Kagera unafanywa katika maziwa, mito na
mabwawa. Mkoa una Ziwa Victoria pamoja na maziwa mengine madogo ambayo
ni pamoja na Ziwa Ikimba na Ziwa Burigi.
Hata hivyo changamoto kubwa katika Sekta hii ni uharibifu wa mazingira katika
maeneo ya uvuvi na kusababisha kupungua kwa samaki. Katika tafiti iliyofanyika
hivi karibuni imeonyesha kuwa samaki katika Ziwa Victoria wanapungua kwa kasi
kubwa. Ili kupunguza uvunaji wa samaki katika Ziwa Victoria na kuwasaidia
wananchi kuongeza kipato na lishe, wananchi wamehamasishwa kuchimba
mabwawa ya kufugia samaki. Wilaya ya Ngara imechimba mabwawa 91,
Karagwe 30, Bukoba 35, na Biharamulo 3.
Mkoa umejiwekea mikakati mbalimbali ya kuendeleza Sekta ya Uvuvi pamoja na
udhibiti wa uvuvi haramu na uharibifu wa mazingira. Juhudi hizi zinafanywa kwa
kuzingatia sheria ya uvuvi na kanuni zake, ni moja ya shughuli kuu za kiuchumi
kwa wananchi wa mkoa wa Kagera.
2.2 Uchangiaji wa Sekta ya Uvuvi katika Uchumi
Sekta hii inachangia kwa kiasi kikubwa katika kuinua hali ya uchumi wa
mwananchi mmoja mmoja na pia pato kwa Serikali kutokana na kodi mbalimbali.
Katika kipindi cha mwaka 2008 samaki waliovuliwa katika Mkoa wa Kagera
walikuwa na uzito wa kilo 5,890,519.74 zilizoliingizia Taifa fedha za kigeni kiasi
cha USD 20,825,930.60.
212

Jedwali Na. 4: Mapato ya Uvuvi Mkoani Kagera Januari - Desemba, 2008
Mwezi Uzito (Kg) Thamani (USD) Thamani (Tshs) Ushuru (Tshs)
Januari 529,650.00 1,718,374.26 1,958,926,914.89 57,788,509.70
Februari 534,068.00 1,697,064.11 1,945,523,226.56 56,314,342.96
Machi 425,996.00 1,342,686.06 1,564,794,767.64 43,749,795.42
Aprili 412,021.80 1,339,654.26 1,615,217,620.11 45,292,974.36
Mei 622,651.00 2,202,660.69 2,619,918,768.81 71,512,424.42
Juni 413,153.00 1,486,159.70 1,852,351,964.97 47,011,192.80
Julai 478,996.00 1,911,093.39 2,208,795,140.81 55,758,900.33
Agosti 513,743.00 1,956,276.20 2,220,004,203.72 56,035,590.20
Septemba 504,072.12 1,957,920.36 2,247,934,513.35 55,269,620.35
Oktoba 554,345.00 2,072,078.46 2,487,682,940.20 66,475,784.07
Novemba 444,504.00 1,621,536.36 2,010,778,277.45 53,721,612.90
Desemba 457,319.82 1,520,426.75 1,918,440,437.20 50,559,568.72
JUMLA 5,890,519.74 20,825,930.60 24,650,368,775.71 659,490,316.23
2.3 Uchangia wa Sekta ya Uvuvi katika ajira
Sekta ya uvuvi inachangia kwa kiasi kikubwa katika kutoa ajira kwa wananchi.
Ajira hizi ni za moja kwa moja kutoka katika viwanda vya kusindika minofu ya
samaki na pia ni zile ajira kwa wavuvi, wauzaji samaki, pamoja na wale
wanaondesha biashara za kutoa huduma katika maeneo ya uvuvi.
3.0 MKAKATI WA MKOA WA KAGERA
Pamoja na mafanikio haya katika sekta ya Uvuvi, bado kuna changamoto kadhaa
ambazo zinakabili mkoa. Changamoto hizi zinaweza kutatuliwa na mikakati ya
kiwilaya na mkoa. Mkoa wa Kagera imeandaa mkakati wake baada ya tamko la
Kampala la kuitaka kila mkoa kusimamia zoezi la usalimishaji wa zana haramu za
uvuvi lilianza mwezi Novemba, 2008 hadi Decemba 2008.
3.1 Udhibiti Juu ya Uvuvi Haramu
Kwa kushirikisha wadau wengine kutoka Halmashauri za wilaya ya Muleba,
Chato, Misenyi, Bukoba/Vijijini Bukoba Manispaa, Kituo cha Doria Kanyigo –
Kagera, pamoja na taasisi zingine kama vile Polisi,Mahakama,TAKUKURU
pamoja na Idara ya Uhamiaji kwa pamoja wameweza kufanya doria dhidi ya
Uvuvi haramu kwa kutumia sheria ya Uvuvi Na. 22 ya 2003 pamoja na Kanuni
213

zake za 2005. Maeneo mbalimbali ziwani, mialoni na nchi kavu katika wilaya
hizo,zimefanyika doria zilizoleta mafanikio mazuri.
Katika mkoa wa Kagera usalimishwaji wa zana haramu za uvuvi uliendelea hadi
Aprili 2009 (Kiambatanisho B).Azimio lililofata ni kuanza kwa zoezi la Doria ya
kupambana na utumiaji wa zana haramu za Uvuvi,kupunguza nguvu ya Uvuvi
katika ziwa,wote waliobainika kukiuka Sheria na Kanuni za Uvuvi,walifikishwa
katika vyo mbo vya Sheria.
Doria kwa nchi kavu, ilitumia mtindo wa Upekuzi wa nyumba kwa nyumba na
kuleta mafanikio makubwa zikiwemo kukamata zana haramu,kokoro 551,Timba
1,701, Nyavu zenye macho madogo 20,177, Mitumbwi isiyosajiliwa 65
ilikamatwa, pamoja na watuhumiwa 218 kufikishwa Mahakamani. Pia, kwa
kushirikiana na Idara ya mahakama tuliweza kutumia mahakama ya haraka /
papo kwa hapo (Mobile Court) ambayo ilisaidia sana kutoa hukumu kwa haraka.
Katika shughuli za doria vitendea kazi tofauti vilitumika kama vile Magari kwa
upande wa nchi kavu na baadhi ya mialo pamoja na boti kwa upande wa majini
na baadhi ya mialo kwa ajili ya kufanikisha zoezi hilo. Gari ya kikosi, pamoja na
magari ya Halmashauri Idara ya maliasili yalitumika, Aidha, boti za kikosi cha
doria zilitumika sambamba na boti za Halmashauri za wilaya.
Utekelezaji wa mikakati ya kazi ulifanywa na kuleta mafanikio mazuri kutokana
na mbinu mbalimbali kama vile kikosi kutafuta taarifa za uhalifu, kuweka watoa
taarifa za siri wa maeneo mbalimbali, taarifa kutoka kwa maafisa Uvuvi Wilaya
na wakereketwa waUvuvi haramu kutoka maeneo mbalimbali. Matokeo kutokana
na operesheni hii ni kama ilivyooneshwa katika Kiambatanisho A, B na C.
Jukumu lililo chini ya Kikiosi cha Doria katika Mkoa wa Kagera ni pamoja na
kusimamia mapato ya Serikali Kuu, kutokana na mrabaha (Royality) unaotokana
na mauzo ya samaki na mazao yake,na dagaa nje ya nchi. Kati ya mwezi octoba
2008 hadi Novemba 6 2009 jumla ya makusanyo ya shilingi 730,903,352/=
yamepatikana kutokana na Compondment Fine shilingi 11,600,000/=,Mrabaha
712,548,897/=, na mauzo ya samaki kwa amri ya mahakama 5,617,000/=.
3.2 UTENDAJI WA BEACH MANAGEMENT UNITS (BMUs)
Kutokana na tathmini iliyofanyika mwaka 2008 mkoa wa Kagera una jumla ya
BMU’s 108. (5W/Bukoba Mjini), BMU’s 11 (W/B/Vijijini&Misenyi), BMU’s 70
(W/Muleba), na BMU’s 22 (W/Chato). Tangu kuundwa kwa BMU mwaka 2003 na
kutambuliwa kisheria na Sheria ya Uvuvi Na. 22 ya mwaka 2003 na Kanuni zake
za mwaka 2005, BMUs zimetoa mchango mzuri katika ulinzi wa rasilimali ya
uvuvi katika mialo mbalimbali, ingawa zipo BMUs chache zinazofanya vibaya kwa
sababu kadhaa, kwa kuwepo BMUs wamefanikisha kazi zifuatazo;
214

i. Kutoa vibali vya kusafirisha mazao ya samaki,kutoka eneo moja hadi
jingine,
ii. Kutoa taarifa za siri juu ya vitendo vya uvuvi haramu,
iii. Utunzaji na usafi wa mialo na mazingira,
iv. Kushirikiana na mawakala katika mialo juu ya ukusanyaji wa mapato ya
Halmashauri,
v. Kutoa elimu ya awali kwa wavuvi juu ya utekelezaji wa Sheria Na. 22 ya
mwaka 2003 na Kanuni ya mwaka 2005, zoezi hili ni mafanikio ya semina
endelevu za uelimishaji zinazotolewa na Taasisi ya Uangalizi na
Uendelezaji wa Ziwa Victoria (LVFO) kwa kushirikiana na Idara ya
Maendeleo ya Uvuvi.
3.2.1 CHANGAMOTO ZA UTENDAJI WA KAZI WA BMUs
BMUs zinakabiliwa na changamoto nyingi, kwa uchache ni kama zifuatazo;
i. Baadhi ya watendaji ndani ya BMU’s kushiriki vitendo vya uvuvi haramu;
ii. BMUs nyingi hazina sheria ndogo ndogo ambazo zingewasaidia kufanya
kazi kwa ufanisi zaidi, aidha mabwana samaki wa wilaya ni jukumu lao
kuwapa muongozo wa kutunga sheria hizo na kupata baraka kutoka kwa
baraza la Madiwani;
iii. BMUs nyingi hazina vyanzo vya mapato, tatizo hili linaweza kuondokana
na uanzishwaji wa hizo sheria ndogo ndogo katika kubuni vyanzo vya
mapato kutokana na shughuli za uvuvi.
3.3 MCHANGO WA ASASI NYINGINE
Mkoa unatambua taasisi zisizo za kiserikali (NGO’s) kama vile ECO-VIC, LAV-NET
na KADETFU kwa ushiriki wao wa uendelezaji na utunzaji wa sekta ya uvuvi
katika:
(i) Kuwakopesha wajasiriamali wa sekta ya uvuvi, zana endelevu za uvuvi,
(ii) Kutoa elimu ya ufugaji wa samaki katika mabwawa,
(iii) Uendelezaji na uanzishwaji wa mialo yenye sehemu zilizoboreshwa za
kupokelea samaki (receiving point).
(iv) Kutoa elimu ya utunzaji mazingira na usafi wa mialo kwa kuwajengea vyoo.
3.4 UPATIKANAJI NA USAMBAZAJI WA ZANA BORA ZA UVUVI
Sheria ya Uvuvi Na. 22 ya mwaka 2003 na Kanuni yake ya mwaka 2005
inaelekeza matumizi endelevu ya zana bora za uvuvi kama ifuatavyo;
215

i. Nyavu za makila (gill nets) ziwe na macho kuanzia inchi 5 na kuendelea
katika ziwa Victoria kwa uvuvi wa sato na nchi 6 na kuendelea kwa uvuvi
wa sangara katika ziwa Victoria;
ii. Nyavu aina ya kokoro haziruhusiwi kisheria kutumika katika shughuli za
uvuvi;
iii. Nyavu aina ya timba (monofilaments) haziruhusiwi kisheria kutumika
katika shughuli za uvuvi;
iv. Nyavu za kuvulia dagaa zenye macho madogo chini ya mm10,
haziruhusiwi kutumika kisheria katika shughuli ya uvuvi wa dagaa;
v. Mtumbwi ambao hauna usajili hauruhusiwi kisheria kujihusisha na
shughuli za uvuvi;
vi. Mvuvi asiye na leseni haruhusiwi kujihusisha na shughuli za uvuvi;
vii. Samaki aina ya sato mwenye urefu chini ya sm 25 haruhusiwi kuvuliwa
kisheria;
viii. Samaki aina ya sangara mwenye urefu chini ya sm 50 na mwenye urefu
zaidi ya sm 85 haruhusiwi kuvuliwa kisheria;
ix. Kutokuwa na nyalaka halali za kusafirisha mazao ya samaki, hairuhusiwi
kisheria.
3.5 MFUMO WA MASOKO YA SAMAKI
Mkoa unamuwezesha mvuvi na wafanyabiashara halali juu ya soko la samaki
kwa kuwepo viwanda viwili ambavyo ni VIC-Fish na Kagera Fish ambao hununua
samaki aina ya sangara kwa uhakika, hivyo kuwawezesha wananchi kuwa na
kipato kizuri na kuweza kuwainua kiuchumi.
Aidha wafanyabiashara wanaouza mazao ya samaki na dagaa nje ya nchi,
hupatiwa vibali vya kuuza mazao hayo nje ya nchi kihalali.
Kuhusu SACCOS za kuwakopesha wavuvi, mkoa hauna takwimu kwa sasa, lakini
elimu ya kukopa inatolewa, na taasisi binafsi huwakopesha, mfano taasisi ya
FINKA, PRIDE, NMB bank, NBC bank, CRDB bank na POSTA bank, na KADETFU
3.6 CHANGAMOTO
(i) Geografia ya Ziwa katika Mkoa wa Kagera ni ngumu na kuna mtawanyiko
mkubwa wa mialo, hii inaleta ugumu kufika kwa wakati kati ya mwalo
hadi mwalo;
(ii) Mawasiliano ya simu nayo yamechangia,katika kuwasiliana kwa wananchi
mara wanapotuona katika zoezi la doria hii huchangia wavuvi haramu
kukimbia, baada ya kuficha nyavu zao, au kufunga vibanda vyao na
kukimbia;
(iii) Vitendo ya uvuvi haramu vinashuhudiwa na wanawanchi, viongozi
mbalimbali wa serikali za mitaa, polisi na mgambo kuanzia maeneo ya
uvuvi, usafirishaji hadi kwa mlaji sehemu za masoko, lakini Viongozi
216

mbalimbali wakiwemo wa serikali za mtaa polisi na mgambo hawatoi
kemeo wala taarifa. Huko ni kutowajibika, kwani kikosi cha doria peke
hakiwezi kudhibiti uovu huo Mkoa mzima bila ya ushiriki wa wadau
wengine;
(iv) Halmashauri ndizo zinazokusanya mapato ya leseni za uvuvi hivyo zitenge
30% ya mapato ili kulinda Rasilimali ya uvuvi. Kwa Halmashauri kufanya
Doria katika maeneo yao kutaongeza ulinzi wa Rasilimali ya Uvuvi,kwa
kuwa UMOJA NI NGUVU;
(v) Samaki wachanga wanasafirishwa kwa pikipiki na mabasi ya abiria (Hiace)
kutoka maeneo ya mialo hadi mjini, watendaji wa vyombo vya dola (Polisi,
Trafiki) hawachukui hatua zozote, japo kutoa taarifa.
4.0 UDHIBITI WA UBORA WA SAMAKI NA MASOKO
Kwa kuzingatia Sheria ya Uvuvi Na. 22 ya mwaka 2003 na Kanuni zake za
mwaka 2005, kitengo cha udhibiti wa Ubora wa samaki na Masoko, kimeweza
kusimamia viwango vya Ubora katika Viwanda vya Uchakataji wa Samaki
ambavyo ni Kagera Fish na vic fish. Ili minofu ya samaki iendelee kuuzwa katika
soko la Kimataifa, ni lazima ubora uliopasishwa na jumiya ya ulaya(EU),uweze
kufikiwa, jukumu hili linafanikishwa na Kitengo cha Ubora wa Samaki na Masoko.
Katika nia ya kuimarisha na kuboresha miolo mradi wa kusimamia na kuendeleza
ziwa Victoria (LVFO), umejenga milo mine ya kisasa ya kupokelea samaki,miolo
hiyo ipo:
(i) Igabiro - Bukoba vijijini
(ii) Nyamkazi - Bukoba Manispaa
(iii) Iramba - Wilaya ya Muleba
(iv) Katembe - Wilaya ya Muleba
5.0 MKAKATI ENDELEVU WA UFUGAJI WA SAMAKI KUFANIKISHA
KILIMO KWANZA.
Kwa kuzingatia kupungua kwa idadi ya samaki aina ya sangara katika ziwa
Victoria kutoka tani za ujazo 722,000 mwezi februari 2007 hadi tani za ujazo
314,000 kufikia mwezi August 2007.
Wizara ya maendeleo ya mifugo na uvuvi imeajiri watumishi wawili wenye
utaalamu wa ukuzaji wa viumbe hai kwenye maji (AQUACULTURE) katika mkoa
wa Kagera.
Lengo kuu la kuanzishwa kwa kitengo hicho ni kutoa elimu kwa wadau wa uvuvi
jinsi ya ufugaji wa samaki kwenye mabwawa kwa kufuata ushauri wa kitaalamu
juu ya njia bora za ufugaji wa samaki kwa kuzingatia mbegu bora za samaki.
217

6.0 UKUZAJI VIUMBE HAI KWENYE MAJI
• Ukuzaji wa viumbe kwenye maji umejikita zaidi kwenye ufugaji wa samaki tu
hii ni kutokana na hali halisi ya mkoa kuzungukwa na maji baridi tu. Na jamii
kubwa ya watu wa mkoa huu kuwa na uelewa kidogo wa wafugaji wa samaki
kuliko ufugaji mwingine wowote wa viumbe hai wa majini.
• Takwimu zinaonesha kuwa Mkoa ulikuwa na mabwawa 360 mwaka 2007,
mabwawa mengi yaliyokuwa yameanzishwa kipindi cha nyuma mengi yao
hayafanyi kazi kwa sasa, hii inatokana na kutokuwa na vifaranga bora vya
samaki, na elimu duni juu ya uchimbaji na utunzaji wa hayo mabwawa kwa
wakati huo.
• Kuna uingizaji haramu wa vijisamaki aina ya kambale (Clarius gariepinus)
ndani ya nchi yetu zikitokea nchi jirani ya Rwanda na Burundi, na ni biashara
inayowaingizia wadau fedha nyingi hivyo kufanya zana ya utumiaji wa
mabwawa yaliyochimbwa kupungua na ni hatari kwa swala la uingizaji wa
magonjwa na pia kuua mbegu ya samaki wa asili wa nchi hii.Kambale hawa
hutumiwa na wavuvi wa sato kama chambo (Bait).
• Jamii ya watu wa mkoa wa Kagera ina mwamko mkubwa katika swala zima la
ufugaji wa samaki na mazingira ya ufugaji wa samaki yanaruhusu kwani kuna
rutuba nzuri na uwepo wa maji kwa muda wote wa mwaka. Samaki wanaofaa
kufugwa katika mabwawa kulingana na jiografia ya mkoa ilivyo na pamaja na
samaki aina ya Tilapia na Clarius Gariepinus.
7.0 MAFANIKIO
• Katika kipindi cha Oktoba 2008 hadi Novemba 2009 wilaya 7 kati ya 8
zimetembelewa, na jumla ya mabwawa 197 yametembelewa na mengine
kuchimbwa ambapo wafugaji 1,341 wameelimishwa juu ya ufugaji
samaki.
• Idadi ya vifaranga waliopandikizwa ni 37,423 aina ya sato (rejea Jedwali
x ukurasa no 14), na samaki waliovunwa ni Tani 5 kilo 500 aina ya sato
ambao walikuwa na thamani ya shilingi 1,100,000/= na baada ya
kuuzwa na wakulima.
• Jumla ya Vibali 8 vya kusafirisha vifaranga vilivyotolewa kwa kipindi hicho.
Hii inatokana na mwamko mdogo wa wananchi katika kuelewa umuhimu
wa kutumia vibali.Hata hivyo elimu itaendelea kutolewa kwa wananchi juu
ya umuhimu wa kufuata utaratibu.
• Kituo kimefanikiwa kuchimba Bwawa la mfano lenye ukubwa wa mita 10
kwa 10 katika wilaya ya Bukoba mjini, eneo la ofisi ya Doria Mkoa ambalo
linatarajiwa kupandikizwa samaki aina ya Tilapia wapatao 20,000 katika
kipindi cha mwaka 2009/2010 kutegemea na uwepo wa bajeti. Bwawa hilo
pia linatarajia kuwa la mfano kwa kuelimisha wafugaji na kutao vifaranga
kwa wafugaji wa samaki kimkoa.
218

Jedwali 5: Mchanganuo wa Wafugaji wa Samaki kwa Wilaya
HALMASHAURI IDADI YA
MABWAWA
YALIYOCHIMBWA
IDADI YA
WAKULIMA
WALIOELIMISHWA
219
IDADI YA
VIFARANGA
VILIVYOPANDIKI
ZWA (SATO)
IDADI YA VIBALI
VYA KUSAFIRISHA
VIFARANGA
VILIVYOTOLEWA
Bukoba Mjini 33 52 12,610 2
Bukoba Vijijini 32 61 880 0
Muleba 41 50 10,100 0
Ngara 25 55 2,100 0
Misenyi 13 33 612 1
Chato 4 - - -
Karagwe 49 90 11,121 5
JUMLA 197 90 374,211,121 8
8.0 UTEKELEZAJI WA KAULI YA KILIMO KWANZA KWA KITENGO CHA
UKUZAJI VIUMBE HAI KWENYA MAJI
• Kitengo cha ukuzaji viumbe hai kwenye maji kilishiriki katika mpango mzima
wa utekelezaji wa kauli mbiu ya kilimo kwanza, na katika hilo afisa kutoka
idara ya ukuzaji viumbe hai majini alihusika kuunda tume ya wataalamu na
kuweka mikakati na mpango wa kilimo kwanza kimkoa.
• Vilevile ameshiriki katika kuandaa mpango na mkakati wa KILIMO KWANZA
kwa kuzingatia nguzo kumi za KILIMO KWANZA na amri kumi za kilimo
bora kwa lengo la kutekeleza dhana ya KILIMO KWANZA katika ngazi ya
mkoa, wilaya hadi kwa wananchi vijijini.
• Vilevile kilimo kiende sambamba na ufugaji wa samaki ili kuendeleza kilimo
mseto na chenye kuleta tija kwa wakulima na katika hilo Kitengo cha ukuzaji
viumbe hai kwenye maji kilihaidi kuwa bega kwa bega katika kuwawezesha
wakulima kupata elimu juu ya ufugaji wa samaki na umuhimu wa kuwa na
kilimo mseto.
8.1 CHANGAMOTO ZINAZOWAKABILI KITENGO CHA UKUZAJI
VIUMBE HAI KWENYA MAJI
• Kituo cha Kagera ni kichanga hivyo hii husababisha kutotimiza malengo
yaliyowekwa kulingana na ufinyu wa bajeti, mfano kituo hakina usafiri
kabisa na hivyo kupelekea ugumu katika kuwafikia wafugaji kwa wakati
unaostahili, na mara nyingine kutofika kabisa, aidha tunaazima magari
kutoka Ofisi ya Mkuu wa Mkoa au Kikosi Cha Doria Mkoa kufanikisha kazi.
• Wafugaji samaki wanakabiliwa na ukosefu wa mbegu bora za samaki,
ambazo zinakuwa kwa kiwango kinachostahili, ufumbuzi wa kudumu ni
Mkoa kuwa na bwawa la vifanga.
• Idadi ya mabwawa yaliyokuwepo imepungua kwa kiasi kikubwa kutoka
mabwawa 360, hadi kufikia mabwawa 197

• Kutokana na mabwawa yaliyokuwepo na ambayo yapo takwimu
zinaonesha faida hakuna ukilinganisha na gharama zilizotumika
kuendeshea shughuli za ufugaji wa samaki.
• Mabwawa mengi yametengenezwa bila kufuata utaalamu hivyo
kusababisha hali ya hewa kwa samaki kuwa ya ubaridi zaidi na wakati
mwingine joto zaidi ambayo huathiri ukuaji wa samaki.
• Mabwawa mengi yalichimbwa maeneo ya tingatinga hivyo kusababisha
kubomoka kipindi mafuriko yalipotokea.
• Mabwawa yaliyo mengi hayafanyiwi matengenezo yanayofanyika kwa ajili
ya kukarabati mabwawa, na hakuna utaratibu wa kuweka takwimu za
mavuno ya mwisho.
8.2 NINI KIFANYIKE
Ili kuweza kukabiliana na changamoto zilizotajwa hapo juu, mikakati ifuatayo
inaweza kuwa suluhu kwa kuzingatia halihalisi.
• Wadau wote kwa kushirikiana na Serikali iangalie uwezekano wa kufufua
mabwawa yaliyokufa kwa kutilia mkazo zaidi kwa ufugaji wa kibiashara na
kuwashauri wafugaji kuingia katika vikundi (SACCOS) ili wapate mikopo
kirahisi katika taasisi za kifedha,
• Wadau wote kwa kushirikiana na Serikali waangalie uwezekano wa
kukiimarisha kituo cha Kagera ili kiwe na uwezo wa kuzalisha vifaranga
bora vya samaki ili kuwasaidia wafugaji kupata mbegu hiyo kwa urahisi na
haraka zaidi,
• Elimu iendelee kutolewa juu ya njia bora za uchimbaji wa mabwawa kwa
kuzingatia sheria, kanuni na taratibu lakini pia jinsi ya kuwatunza samaki
hao kwa kuwapatia chakula kinachofaa na mchanganyiko unaostahili.
Elimu hii izingatie pia uchaguaji wa maeneo yanayofaa kwa kuchimba
mabwawa,
• Wakulima wahamasishwe na kuwezeshwa kuwa na mabwawa manne hadi
sita, ili kuweza kuwa na samaki kwa mwaka mzima hii itasaidia kupata
kitoweo na kuongeza kipato kwa wafugaji,
8.3 HITIMISHO
Ili kutekeleza kauli mbiu ya kilimo kwanza serikali kupitia idara ya ukuzaji viumbe
hai katika maji Mkoa, inahitaji kufanya juhudi za makusudi. Mambo
yatakayotakiwa kuangaliwa kwa kina ni pamoja na serikali kuwapatia mbegu
bora wafugaji wa samaki na kuwawezesha wafugaji, kulima na kufuga ufugaji
mseto wa samaki” intergrated aquaculture” na zaidi kuwawezesha kuchimba
mabwawa ya kisasa zaidi ili ufugaji uwe wa kisasa na kibiashara na wenye kuleta
tija katika mkoa wa Kagera na taifa kwa ujumla.
220

9.0 MIKAKATI YA UVUVI ENDELEVU KATIKA KUTEKELEZA WITO WA
KILIMO KWANZA KUANZIA MWAKA 2009 HADI 2011
(i) Pawepo na utashi wa kisiasa katika ngazi zote kuanzia ngazi ya Mkoa
hadi ngazi ya kijiji/mtaa, katika kutekeleza wito wa kilimo kwanza sanjari
na ufugaji wa samaki katika mabwawa;
(ii) Wakurugenzi watendaji wa Halmashauri wawe na mikakati katika wilaya
zao, kuwa na mpango wa kudhibiti ongezeko la nguvu ya uvuvi kwa
kutoa kiwango Fulani cha idadi ya leseni ili kutunza rasilimali ya
uvuvi.Kwa sasa ziwa limezidiwa na nguvu ya Uvuvi,yaani
mitumbwi,nyavu na wavuvi wameongezeka sana,hii ni kutokana na
taarifa ya matokeo ya tathmini (Frame Survey) iliyofanyika katika mwaka
2008;
(iii) Halmashauri zishirikiane na BMU’s ili kuwa na ulinzi wa rasilimali sanjali
na ukusanyaji mapato ya Halmashauri yanayotokana na sekta ya uvuvi;
(iv) NGO’s (KADETFU, ECOVIC, LAV-NET, Taasisi za kidini) ziendeleze juhudi
za dhati kutoa elimu, mikopo na uibuaji wa miradi mbadala ili kupunguza
nguvu ya uvuvi katika ziwa Victoria;
(v) Ofisi ya mkuu wa mkoa iratibu na kuibua wajasiriamali wa kuendeleza
kilimo kwanza katika sekta ya uvuvi kwa kuwapa elimu ya ufugaji wa
samaki katika wilaya zote kwa kushirikisha kitengo cha ukuzaji wa
viumbe hai (AQUACULTURE);
(vi) Kuhusu udhibiti wa utoroshaji wa mazao ya uvuvi, kamati ya ulinzi ya
Mkoa imeshirikiana vyema na kikosi cha doria uvuvi (M) kudhibiti
wafanyabiashara wa samaki wasio waaminifu na wapenda magendo ili
kuwabaini na kuwapeleka katika vyombo vya sheria.Hivyo tunaishauri
serikali kuongeza rasilimli fedha ili kikosi cha Doria kiweze kutokomeza
ukiukwaji wa sheria na kanuni za Uvuvi katika mkoa.
221

Picha 1: Uchomaji wa nyavu haramu zilizokamatwa na kikosi cha Doria Uvuvi, Kagera uliofanyika
tarehe 20/08/2009, uchomaji wa nyavu haramu uliongozwa na Waziri wa Maendeleo ya Mifugo
na Uvuvi, Mhe. John P. Magufuli (Mb), ambapo jumla ya Kokoro 242, Dagaa net 85,Timba 959,
Makila 27,700, Scoop net 9, nyavu zote zikiwa na thamani ya Tsh.1,384,700,000/= ziliteketezwa.
222

Picha 2: Uchomaji wa nyavu haramu uliofanywa na Waziri wa Maendeleo ya Mifugo na Uvuvi,
Mhe. John P. Magufuli (Mb) akiwa kati kati (mwenye kofia) akichoma moto nyavu haramu mkoani
Kagera kwa kushirikiana na maafisa wa kikosi cha doria uvuvi, polisi na kamati ya ulinzi ya Mkoa
tarehe 20/08/2009.
223

Picha 3: Shughuli za uchakataji wa samaki aina ya sangara katika moja ya viwanda vya
uchakataji wa samaki katika Mkoa wa Kagera.
224

Picha 4: Ufugaji wa samaki aina ya perege (Tilapia) kwa kutumia mabwawa ya samaki kwa
kufuata ushauri wa kitaalamu juu ya ufugaji bora unaozingatia mbegu bora za samaki.
225

TAARIFA YA SEKTA YA MAENDELEO YA UVUVI
MKOA WA MARA
1.0 UTANGULIZI:
Mipaka ya Mkoa:
Mkoa wa Mara uko kaskazini mashariki mwa Tanzania Bara, ukiwa unapakana
na nchi ya Kenya upande wa kaskazini, nchi ya Uganda na Mkoa wa Kagera
upande wa magharibi, Mikoa ya Mwanza na Shinyanga kwa upande wa kusini na
Mkoa wa Arusha kwa upande wa mashariki.
Eneo la Mkoa
Eneo la Mkoa wa Mara ni kilometa za mraba 30,150 sawa na asilimia 3.1 ya
eneo lote la Tanzania Bara. Maumbile ya eneo hilo yamegawanyika kama
ifuatavyo:
Eneo la nchi kavu ni Km² 19,208 sawa na asilimia 64%
Eneo la maji ni Km² 10,942 sawa na asilimia 36%
Mgawanyo wa kiutawala
Wilaya zinazounda Mkoa ni Bunda, Musoma, Serengeti, Tarime na Rorya. Aidha
kuna mamlaka za serikali za mitaa 6 ambazo ni Halmashauri za Wilaya za Bunda,
Musoma, Serengeti, Tarime, Rorya na Manispaa ya Musoma. Mkoa una Tarafa
20, Kata 119, Vijiji 445, vitongoji 2,413 na Mitaa 57 ya Manispaa Musoma;
kama jedwali hapa chini:
Jedwali Na. 1: Mgawanyo wa wa maeneo ya kiutawala mkoani
Wilaya Eneo KM 2 Tarafa Kata Vijiji Vitongoji Mitaa
Bunda 3,762 4 20 106 537 -
Musoma 4,910 3 27 115 725 -
Serengeti 10,942 4 18 71 320 -
Tarime 1,792 4 20 73 399 -
Rorya 9,345 4 21 80 434 -
Manispaa 28 1 13 0 - 57
Jumla 30,150 20 119 445 2,413 57
Chanzo: Ofisi ya Mkuu wa Mkoa 2009
226

Rasilimali Ardhi:
Katika eneo la nchi kavu km² 11,950 ni eneo kwa ajili ya kilimo na mifugo, na
km 2 7,258 sawa na asilimia 37.1% ni mbuga ya wanyamapori ya Hifadhi ya
Serengeti.
Rasilimali - watu
Kwa mujibu wa sensa ya mwaka 2002 idadi ya watu katika Mkoa wa Mara
ilikuwa watu 1,360,602. Kwa ongezeko la kiwango cha asilimia 2.5% hivi sasa
mwaka 2009 Mkoa unakisiwa kuwa na watu 1,756,429.
Hali ya uchumi
Shughuli muhimu za kiuchumi ambazo wananchi hutegemea kwa ajili ya
kujikimu ni pamoja na kilimo, ufugaji, uvuvi, uchimbaji madini utalii na
viwanda.
Pato la Mkoa mwaka 2006 lilikuwa shilingi milioni 658,800 na hivyo pato la
kila mwananchi lilifikia shilingi 419,049.
Mwaka 2007 pato lilikadiriwa kuwa shilingi milioni 731,899, ambapo wastani
wa pato la mwananchi limefikia shilingi 448,732 sawa na ongezeko la
asilimia 15.5.
Lengo ifikapo 2010 ni kuwa na pato la kila mwananchi la shilingi 659,310
kwa mwaka.
Mkoa una jumla ya Halmashauri za wilaya (6) sita ambazo ni Musoma Vijijini na
Manispaa, Bunda, Tarime, Rorya na Serengeti una jumla ya visiwa 29, Rorya
visiwa 5, Musoma visiwa 12 na Bunda visiwa 12. Kati ya hivyo kuna visiwa
vikubwa ambavyo hutumika kwa shughuli za uvuvi na makazi ya watu. Wilaya
za Tarime na Serengeti zinajihusisha na uvuvi mdogo wa kwenye mabwawa.
Idadi ya Wavuvi, na Zana za Uvuvi Halali na BMU
Kulingana na sensa iliyofanyika mwaka 2008
(i) Wavuvi ……………………………….. 25,752
(ii) Mitumbwi ………………………………5,521
(iii) Injini za boti …………………………… 1,118
(iv) Nyavu ………………………………….. 79,541
(v) Ndoano ………………………………..1,537,862
(vi) BMU …………………………………… 128.
227

2.0 KUTHIBITI UVUVI HARAMU NA BIASHARA HARAMU
Mkoa wa Mara kuna uvuvi haramu wa kutumia makokoro. Timba, nyavu za
makila macho madogo na kutumia madawa. Katika sensa ya mwaka 2008
ilionyesha kulikuwa na;
Makokoro 535
Timba 2,306
Nyavu za makila za macho madogo

Musoma 60 227 140 4 1
Bunda 86 120 280 - -
Jumla 189 434 420 4 4
Zana zilizokamatwa na Doria zilizofanywa na Watumishi wa Sekta ya Uvuvi
Wilayani wakishirikiana na BMUs na Polisi kama ilivyoainishwa katika Jedwali
Na.4.
Jedwali Na.4: Zana zilizokamatwa wakati wa Doria
Wilaya Makokoro Nyavu za Nyavu ndogo Mitumbwi Wahalifu Samaki
Timba ndogo
(kg)
Rorya 72 923 201 0 3 1,600
Musoma 136 447 206 20 11 2,120
Bunda 620 1,340 1,901 7 19 3,111
Jumla 828 2,710 2,308 27 33 6,831
229

Jedwali Na. 5: Matokeo ya Doria kwa Kipindi cha Mwaka Julai 2004/05 – Septemba, 2009
Mwaka
Makokoro
Nyavu za utali
Nyavu Ndogo < 5”
Makokoro ya Dagaa
Kamba za kuvutia kokoro
(M)
Mitumbwi
Injini
230
Baiskeli
Pinde na Mishale
Sato wabichi wachanga
(kg)
Sangara wabichi
wachanga (kg)
Sangara Wakubwa (kg)
Sato wabichi wakubwa
waliokuwa
wanatoroshwa (kg)
2004/05 1289 722 3119 884 0 47 20 39 0 24107 42300 0 0 0 0 0 0
2005/06 340 342 595 9 0 39 1 17 0 15400 6003 0 0 0 0 0 0
2006/07 455 1565 2106 14 0 47 4 26 0 7043 8526 220 9527 350 3720 0 100
2007/08 297 1293 1141 4 0 37 2 8 0 7615 16962 2000 3908 325 300 0 812
2008/09 496 2808 683 10 8200 60 1 8 4 7606 18793 0 3350 240 15005 465 1089
July 09 –
Sept. 09
58
249
31
0
0
7
0
7
0
Jumla 2935 6979 7675 921 8200 237 28 105 4 65564 98746 2770 16997 1045 27985 465 2446
3793
6162
550
212
Sangara waliokaushwa
kwa jua/moshi (kg)
130
Dagaa (kg)
8960
Sato Wakavu (kg)
0
Sato waliovuliwa kwa
sumu (kg)
445

Jedwali Na. 5 Inaendelea
MATOKEO YA DORIA KWA KIPINDI CHA MWAKA JULAI 2004/05 HADI JUNI 2009)
Mwaka
Majora ya utengenezea
Makokoro ya Dagaa (M)
Mifuko ya kutengenezea
mifuko ya makokoro (M)
Ndoano
Minofu ya Sato
Minofu ya Sangara (kg)
Kayab o (kg)
Gogogo (kg)
Chakula cha mifugo (kg)
231
Kambale Mumi Hai (Pcs)
Mabondo (kg)
Pikipiki
Magari
Nembe (kg)
Kata Kata (kg)
Konteina
mizani
Watuhumiwa
Kesi
Faini (Compounding)
&
Court Fees
2004/05 0 0 4321 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 274 98 0
2005/06 0 0 3 7 0 0 0 0 131 48 3,332,000.00
2006/07 15000 0 0 1622 0 0 3680 3500 0 0 9 0 2000 0 3 133 57 3,950,000.00
2007/08 1500 5950 1650 3350 0 0 0 2500 0 0 6 0 0 1 0 52 41 647,000.00
2008/09 0 0 200 500 50 300 200 2500 160 1 3 400 100 0 0 51 17 300,000.00
Julai, -
Sept. 09
0 16 0 0 0 0 0 0 10000 0 0 0 0 0 0 0 16 7 1,960,000.00
Jumla 16500 16 10274 1850 5472 50 300 3880 18500 160 1 25 400 2100 1 3 657 268 10,189,000.00
Chanzo cha takwimu:- Ofisi ya Doria (M)/ Halmashauri za Wilaya

Jedwali Na. 6: MATOKEO YA DORIA KIPINDI CHA JANUARI 2009 – OKTOBA 2009
KIPINDI Makokoro ya
Sangara
Januari
-Machi
Aprili -
Juni
Julai -
Sept.
233
101
58
Nyavu za
utali
1245
1122
249
Nyavu

NB: Takwimu za zana haramu zilizokamatwa zinaelekea kushuka
kutokana na sababu zifuatazo:-
Wavuvi wamebuni mbinu za kuvua usiku kwa kujificha
Mbinu za kuficha zana harama kwa kuzizamisha majini
Wavuvi Haramu wanatumia simu za mkononi kupashana habari ili
wafiche zana haramu
Bajeti finyu kwa shughuli za doria na uhaba wa vitendea kazi kwa
kikosi cha Doria na Halmashauri za Wilaya.
2. 2 Hatua za Kudhibiti Zana Haramu
Kuendelea kutoa elimu juu ya athari za matumizi ya zana haramu za
uvuvi.
Kusimamia sheria na kanuni za uvuvi kwa kuendesha doria za mara
kwa mara.
Kushirikisha vikundi vya usimamizi wa rasilimali za uvuvi BMU
Kudhibiti maduka yanayouza zana za uvuvi.
Kubaini wavuvi wanaotumia zana haramu za uvuvi na madawa na
orodha kupelekwa kwenye mamlaka husika kwa hatua za kisheria.
Kubaini wafanyabiashara wa samaki wachanga.
Jedwali Na. 6: Fedha Zilizokusanywa kutokana na doria za kikosi na
Halmashauri za Wilaya Mwaka 2004/05 – Oktoba, 2009
MWAKA FAINI MAUZO JUMLA
2004/2005 3,332,000.00 5,081,630.00 8,413,630.00
Jan – Desemba 06 3,950,000.00 504,000.00 4,454,000.00
Jan – Desemba 07 647,000.00 367,000.00 1,014,000.00
Jan – Desemba 08 300,000.00 224,000.00 524,000.00
Jan – Oktoba, 09 1,960,000.00 100,000.00 2,060,000.00
JUMLA 10,189,000.00 6,276,630.00 16,465,630.00
3.0 UPATIKANAJI NA USAMBAZAJI WA ZANA UVUVI
Zana za uvuvi hupatikana nchini kutoka nchi za nje kwa kupitia
mipakani baada ya kukamilisha taratibu zote za kisheria na kibiashara
kuingia nchini na kuanza kuuzwa madukani.
Nyavu haramu mara nyingi hupitia njia za panya ambazo ni vigumu
kudhibiti masoko yasiyo rasmi ( black markets) pia baadhi ya wavuvi
husuka nyavu haramu majumbani.
233

Aina ya Zana za Uvuvi Zinazopatikana
Zifuatazo ni zana za uvuvi zinazopatikana katika maduka:-
Ndoano zenye ukubwa ukubwa.( Na. 9 - 11
Nyavu za Makila (Gillnets) macho ya ukubwa > 5”
Nyavu za dagaa ukubwa wa macho 10mm
Maboya aina mbali mbali
Nyuzi za kushonea nyavu 210Dx3-45ply
Nyuzi za Migonjo (long lines).
4.0 HUDUMA YA UGANI
Mkoa wa Mara una Halmashauri sita (6) ambapo kuna Tarafa 20, Kata 119,
Vijiji 445. Mahitaji ya Maofisa Ugani ni 67 waliopo kwa sasa ni 30. Upungufu ni
37 kwa mtiririko ufuatao:-
Jedwali Na. 7: Idadi ya Wagani wa Uvuvi
Halmashauri Waliopo Pungufu Jumla
Musoma 13 7 20
Bunda 9 5 14
Serengeti 0 3 3
Rorya 7 5 12
Tarime 1 3 4
Manispaa - 14 14
Jumla 30 37 67
Jedwali Na. 8 (a): Vitendea kazi Vilivyopo
Wilaya Boti Injini Pikipiki Magari
Musoma 1 2 - -
Bunda 1 2 - -
Rorya 1 1 1 -
Serengeti - - - -
Tarime - - - -
Jumla 3 5 1 -
234

Jedwali Na. 8 (b): Mahitaji ya vitendea kazi
Wilaya Boti Injini Pikipiki Magari
Musoma 2 2 17 1
Bunda 2 2 9 1
Rorya 2 2 9 1
Serengeti 1 1 3 1
Manispaa 1 1 3 1
Tarime - - 4 1
Jumla 8 8 45 6
MATUMIZI YA WATAALAM WA UGANI
Maafisa Ugani waliopo wanafanya kazi kwa kuzingatia mpango kazi
yao waliopangiwa na Halmashauri.
Watumishi waliopo wanapimwa utendaji kazi wao kwa kutimiza
malengo waliyopewa wakionyesha mafanikio kwa taratibu za OPRAS.
Mikakati ya kuendeleza huduma za kitaalam kwa wavuvi wa samaki ni
mipango dhabiti iliyowekwa na mkoa katika mipango kazi yao ikiwa ni
moja kuwatembelea wavuvi wa samaki na kuwapa ushauri wa kitaalam
kuhusu uvuvi endelevu (mentoring).
Kwa kuwa mahitaji ya Wataalam ni makubwa kuliko uwezo wa serikali
mkoa umejipanga kutumia watumishi waliopo na wastaafu kushirikiana
na jamii (BMUs) kutoa elimu kwa sekta ya uvuvi.
Mkoa pia kuendelea kutoa elimu kwa wataalam waliopo na BMUs ili
wakidhi azima
5.0 UFUGAJI SAMAKI KATIKA MABWAWA NA MALAMBO
Mkoa unashughulika na kazi za Ugani za ufugaji samaki katika mabwawa na
malambo katika Halmashauri za Wilaya (Serengeti, Musoma, Manispaa, Bunda,
Rorya na Tarime). Shughuli hizo ni pamoja na kutoa elimu ya ufugaji bora wa
samaki.
UTEKELEZAJI:
Katika kipindi cha mwaka 2008/09 jumla ya wafugaji 233 wenye mabwawa
binafsi na vikundi wamepatiwa elimu ya ufugaji. Jumla ya vifaranga vya samaki
22,000 vimepandikizwa katika malambo 72 na mabwawa 339 kama
ilivyoorodheshwa hapo chini. Aina ya samaki waliopandikizwa ni Sato na Kambale
mumi.
235

Jedwali Na. 9: Idadi ya Mabwawa na Malambo
Wilaya Mabwawa Malambo
Serengeti 104 44
Bunda 24 6
Musoma (V) 20 6
Musoma Manispaa 18 0
Tarime 121 4
Rorya 52 12
Jumla 339 72
Chanzo: Halmashauri Za Wilaya
Jumla ya mabwawa 135 na malambo 27 yalitembelewa kwa ajili ya ushauri wa
kitaalam na kuainishwa kwa ajili ya ufugaji wa samaki kwa mwaka 2008/09.
Wilaya Mabwawa Malambo
Serengeti 52 8
Bunda 24 6
Musoma 19 6
Manispaa 9 0
Tarime 18 4
Rorya 13 3
Jumla 135 27
Chanzo:Kitengo cha Ufugaji Samaki (M)
6.0 MFUMO WA MASOKO YA SAMAKI:
Mkoa una jumla ya mialo 110 yenye BMUs, kati ya mialo hiyo ni mialo 7 tu ndiyo
iliyoboreshwa kama ifuatavyo; Musoma 3, Bunda 2 na Rorya 2. Mradi wa IFMP
utaboresha zaidi mialo miwili ya Bwai na Sota kwa gharama ya shilingi
596,000,000/- kwa kila Mwalo kwa lengo la kujiweka vizuri katika soko la nje ya
nchi. Mwaka huu Halmashauri ya Wilaya ya Musoma itaboresha mwalo wa Bukima
kwa kiasi cha shilingi milioni 63.3. Mialo ya kisiwa cha Lukuba, Bwai na
Nyang’ombe yote ina TISHARI za kupokelea samaki zilizojengwa kwa gharama ya
shilingi millioni 12 kwa kila tishari.
Halmashauri ya Manispaa imetenga maeneo kwa ajili ya kuuzia samaki na dagaa.
Maeneo hayo ni soko la Mwigobero kwa ajili ya Dagaa, soko kuu na soko la Nyasho
kwa ajili ya samaki. Aidha Manispaa imetenga maeneo kwa ajili ya wawekezaji wa
viwanda vya samaki.
236

Soko kuu la samaki aina ya Sangara ni viwanda vya kusindika minofu za sangara
vilivyopo Musoma na Mwanza. Samaki wengine hutumika kwa soko la ndani, jumla
ya kilo 52,119.8 zenye thamani ya shilingi 59,004,597,500 zilivuliwa katika mkoa
wa Mara kwa mwaka 2008/09 ukilinganisha na mwaka 2007/08 ambapo tani
68,882 zenye thamani shilingi 93,764,940,000.
237

Jedwali Na. 10: Aina ya Samaki, Mavuno na Thamani mwaka 2007/08
Sangara Sato Dagaa Wengine Jumla
Wilaya
Uzito
(Tani)
Thamani (Tshs) Uzito
(Tani)
Thamani (Tshs) Uzito
(Tani)
Thamani (Tshs) Uzito
( Tani)
Thamani (Tshs) Uzito
(Tani)
Thamani (Tshs)
Bunda 7,856 12,569,600 6,100 7,320,000,000 3,478 4,173,600,000 7.200 4,320,000,000 24,634 28,383,200,000
Musoma (V) 12,800 25,600,000 7,956 7,956,000,000 4,270 2,562,000,000 2.011 1,206,600,000 27,036 40,324,600,000
Manispaa 523.2 994,080,000 280.4 448,640,000 2,366 1,419,600,000 19.4 11,640,000 3,189 2,873,960,000
Rorya 9,430 18,860,000,000 724.0 1,013,600,000 2889.3 1,733,580,000 960 576,000,000 14,023 22,183,180,000
Jumla 30,609.2 19,892,249,600 15,060.4 16,738,240,000 13003.3 9,888,780,000 10190.4 6,114,240,000 68,882 93,764,940,000
Wilaya
Chanzo:- Halmashauri za Wilaya
Jedwali Na. 11: AINA YA SAMAKI, MAVUNO NA THAMANI MWAKA 2008/09
Sangara Sato Dagaa Wengine Jumla
Uzito (Tani) Thamani (Tshs) Uzito
(Tani)
238
Thamani (Tshs) Uzito
(Tani)
Thamani (Tshs) Uzito
(Tani)
Thamani (Tshs) Uzito
(Tani)
Thamani (Tshs)
Bunda 6,452.6 1,190,520,000 4,355.0 6,432,000,000 2,388.3 1,910,640,000 5,000 2,500,000,000 18,195.9 12,033,160,000
Musoma (V) 10,500 18,900,000,000 5,250 7,875,000,000 3,175.2 1,764,000,000 1,575 1,260,000,000 20,300.2 29,799,000,000
Manispaa 385.6 52,629,500 165.9 1,194,340,000 1,960.8 344,177,000 12.2 7,231,000 2,524.5 523,477,500
Rorya 7,600.0 15,000,200,000 519.0 778,560,000 2,380.2 570,200.000 600 300,000,000 11,099.2 16,648,960,000
Tarime 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0
Jumla 24,938.2 35,143,349,500 10,289.9 16,279,900,000 9,904.5 4,019,387,200 7,187.2 4,067,231,000 52,119.8 59,004,597,500
Chanzo:- Halmashauri za Wilaya

6.3 HALI HALISI YA MASOKO
Pana upungufu wa samaki wanaochakatwa na kuuzwa nje ya nchi na viwanda
ambao hulisababishia Taifa kupoteza mapato kutokana na kodi. Upungufu huu
unasababisha viwanda kufanya kazi chini ya kiwango. Kwa mfano kiwanda cha
Prime Catch chenye uwezo wa kuchakata wastani wa tani 100 kwa siku, kwa
sasa kinachakata tani 5 hadi 10 kwa siku.
6.4. UBORESHAJI WA MIALO YA SAMAKI
Wilaya Jina la
Mwalo
Musoma
(V)
W A C H A N G I A J I
S/Kuu H/W Wananchi/
239
Viwanda
Jumla
Kome 35,826,630 1,570,000 3,000,000 40,396,630
Bwai 19,000,000 1,200,000 11,000,000 31,200,000
Suguti 3,387,500 10,000,000 1,739,000 15,126,500
Bukima - 23,300,000 2,330,000 25,630,000
Jumla 58,214,130 36,070,000 18,069,000 112,353,130.
Manispaa Mwigobero 3,387,500 10,000,000,00 1,739,000.00 15,126,500.00
Nyarusurya 35,826,630 1,570,000.00 3,000,000.00 40,396,630.00
Mwisenge 19,000,000 1,200,000.00 11,000,000.00 31,200,000.00
Jumla 58,214,130 12,770,000 15,739,000.00 86,723,130.0
0
Bunda Guta 45,000,000 3,000,000 2,500,000 50,500,000
Kisorya 45,000,000 3,000,000 2,100,000 50,100,000
Jumla 90,000,00 6,000,000 4,600,000 100,600,000
Rorya Kibuyi 29,000,000 4,000,000 8,000,000 41,000,000
Nyang”ombe 3,000,000 4,000,00 6,000,00 13.000,000
Jumla 32,000,000 8,000,000 14,000,000 54,000,00
Chanzo:- Halmashauri za Wilaya za Mkoa wa Mara
MADUHULI NA ADA ZA LESENI:
Soko la samaki waliouzwa nje ya nchi inaonyeshwa kwenye jedwali lililopo hapa
chini. Jumla ya shilingi 6,224,005,218.20 zililipwa serikalini kama Mrabaha na
shilingi 28,750,313 zililipwa kama leseni serikalini:

Na.
Jedwali Na. 11: Madhuhuli kutokana na mauzo ya mazao ya uvuvi nje
ya nchi
Mwaka Uzito (Kg) Thamani (USD) Thamani
(Tsh)
1. Julai 2004 –
Juni 2005
2. Julai 2005 –
Juni 2006
3. Julai 2006 –
Juni 2007
4. Julai 2007 –
Juni 2008
5. Julai 2008 -
Juni 2009
6. Julai 2009 –
Oktoba 2009
240
Mrabaha
(Tsh)
Adaza za
Leseni
(Tsh)
Idadi
ya
Leseni
13,850,446 34,626,115.00 38,723,429,639.05 1,723,350,476.00 -
-
8,044,835 24,867,780.09 25,806,511,855.47 1,284,659,482.00 6,101,564.00 10
7,503,588
8,129,816
5,439,063
1,674,669
22,347,814.68
26,470,556.4
23,251,824.02
7,554,204.80
28,658,599.237.03
29,819,288,383.3
28,979,087,413.6
9,303,576,547
1,161,650,360.80
1,192,596,353.40
861,283,108.00
231, 465,207.00
7,190,061.00
5,902,848.00
9,555,840.00
Jumla 44,642,417 139,118,296.97 132,660,552,437.69 6,224,005,218.2 28,750,313.00
Chanzo: Ofisi ya Mkuu wa Mkoa
Sababu za Maduhuli Kushuka
Kupungua kwa samaki ziwani
Kupungua kwa soko la samaki nje ya nchi
Jedwali Na. 12: Mapato yaliyokusanywa na Halmashauri za Wilaya
kutokana na Leseni za Uvuvi na Ushuru wa Samaki 2007/08 – 2008/09
Wilaya Mwaka Leseni za Uvuvi Ushuru wa Samaki Jumla
Musoma 2007/2008 27,198,000.00 54,001,500.00 81,199,500.00
2008/2009 24,702,500.00 43,329,612.00 68,032,112.00
Bunda 2007/2008 8,959,800.00 40,088,000.00 49,047,800.00
2008/2009 5,190,000,00 19,667,300.00 24,857,300.00
Rorya 2007/2008 10,216,500.00 37,801,180.00 48,017,680.00
2008/2009 9,612,500.00 34,067,700.00 43,680,200.00
Manispaa 2007/2008 17,749,300.00 40,197,500.00 57,946,800.00
2008/2009 7,232,180.00 32,113,299.00 39,345,479.00
Jumla 110,860,780.00 301,266,091.00 412,126,871.00
7.0 MFUMO WA VYOMBO VYA MIKOPO KWA WAVUVI
• Wavuvi wengi wameendelea kupata mikopo kutoka kwa watu binafsi
(Mawakala wa Samaki) kwa kukopeshwa vifaa vya uvuvi kwa makubaliano
ya kuwauzia samaki tu.
• Utaratibu unaotumika ni viwanda vinakopesha Mawakala ambao nao
wanawakopesha wavuvi. Hivyo hakuna mkataba wa kuhusisha mvuvi na
-
-
12
10
14

viwanda. Kutokana na hali hiyo mvuvi analazimika kutumia mizani ya
Mawakala iliyobana ambayo hupunja bei kwa kuwa hulazimika kuuza
kabla hawajaoza.
• Aidha, mkoa hauna vyama vya kuweka na kukopa SACCOs
vinavyowezesha upatikanaji wa zana halali za uvuvi.
• Pamoja na mikopo hiyo ya vifaa vya uvuvi kutoka kwa watu binafsi
Wavuvi wengi wanahitaji elimu ya kujiwekea akiba kwani wengi wao bado
matumizi yao ya fedha si ya busara (ya anasa) na hivyo wanaendelea
kuonekana kama jamii ya watu maskini.
8.0 FEDHA ZILIZOTOLEWA NA HALMASHAURI KATIKA SEKTA YA
UVUVI
Halmashauri za wilaya kwa kuona umuhimu wa sekta ya uvuvi na ufugaji samaki
zimetoa fedha kwa shughuli hizo mwaka 2009/2010 kutoka kwenye mfuko wa
miradi ya maendeleo kama ifuatavyo:-
Wilaya Fedha iliyotolewa Shughuli
Musoma 62,566,500 Ufuatiliaji wa BMUs
Elimu ya uvuvi na ubora wa samaki
kwa vikundi vya uvuvi
Uboreshaji mwalo wa Bukima
Bunda 9,870,000 Ufugaji wa samaki (mabwawa darasa
Rorya 6,430,000 Utengenezaji wa mitumbwi ya mbao
Ukarabati wa mial ya Kibuyi na
Nyang’ombe
Kufuatilia BMU
Jumla 78,866,500
241

9.0 CHANGAMOTO MIKAKATI YA KUENDELEZA NA KUSIMAMIA
RASILIMALI ZA UVUVI KATIKA MKOA WA MARA
Mkoa umebaini changamoto 18 na kubuni mikakati 18 za kuendeleza na kusimamia
rasilimali za uvuvi katika moka wa Mara.
Na Changamoto Mikakati Shughuli Muda Mhusika
1. Uuzaji holela wa zana
za uvuvi unaofanywa
na wafanyabiashara
wasio waaminifu.
Tume/Kamati Maalum ya
Mkoa/Wilaya iundwe iwe
inafanya mara kwa mara
ukaguzi wa maduka ya
wauza zana za uvuvi.
2. Ujambazi ziwani Kuhakikisha hapana
ujambazi wa zana na mali
za wavuvi
3. Bajeti ya sekta ya
uvuvi katika
Halmashauri za wilaya
ni finyu kulingana na
majukumu ya
kupambana na uvuvi
haramu.
4. Ucheleweshwaji wa
kesi za uvuvi haramu
5 Bei ndogo ya samaki
kwa wavuvi
6. Wizi kwa kutumia
mizani
7 Ukosefu wa Vituo vya
kuzalisha vifaranga wa
samaki
8 Sekta ya uvuvi
kutowekwa katika
Halmashauri za Wilaya
zitenge mafungu ya
kutosha kwa shughuli za
kupambana na shughuli za
uvuvi haramu.
Kuwa na msukumo wa kesi
Mahakamani za uvuvi
haramu, na kuamuliwa
mapema.
Kuhakikisha wavuvi
wanapata bei ya Tija.
Kuhakikisha wavuvi
hawaibiwa kutokana na
mizani mibovu
Kuhakikisha vifaranga bora
wa samaki wanapatikana
kwa wakati muafaka
Kuhakikisha sekta ya Uvuvi
inapatiwa fedha za
Kuhakiki biashara ya
zana za uvuvi katika
mkoa
Kufanya doria dhidi
ya ujambazi,
kutegemea taarifa
zinatawasilishwa na
raia
Kutenga mafungu ya
kutosha kwenye
sekta ili kupambana
na uvuvi haramu
katika Ziwa Victoria.
Mahakama
kuhakikisha mashauri
yanayohusu uvuvi
haramu yanapata
maamuzi mapema
Kuunda ushirika wa
wavuvi na kuwa na
uongozi ngazi ya
wilaya na mkoa,
ambao watakuwa na
kazi ya kupanga
mikakati ya kupata
soko na nzuri.
• Mawakala wa
Vipimo wanahakiki
mizani mialoni
• Kuunda ushirika
wa wavuvi
Kuanzishwa kwa
vituo vya kuzalisha
vifaranga wa samaki
kwa ajili ya wafugaji
Sekta ya uvuvi
kupatiwa fedha za
Kuanzia
sasa
Kuanzia
sasa
Kuanzia
Januari,
2010
Kuanzia
Januari
2010
Kuanzia
Januari
2010
Kuanzia
Januari
2010
Kuanzia
Januari
2010
Kuanzia
Julai, 2010
RC
DC
Kikosi cha Doria
(M)
Polisi Jamii
Maafisa Uvuvi
BMUs.
Serikali Kuu
H/Wilaya
Miradi/NGOs.
Polisi
Mahakama
RC
DC
DED
Afisa Ushirika
Wavuvi/Wafanya
biashara ya
samaki
Wadau wa Uvuvi
Mawakala wa
Vipimo
Afisa Ushirika
Afisa Uvuvi
BMU
Vituo vya utafiti
DED
Wataalam wa
ufugaji samaki
Halmashauri za
wilaya

Na Changamoto Mikakati Shughuli Muda Mhusika
mpango wa
ruzukukupitia DASIP/DADP/ kutosha kwa shughuli na Wizara
DASIP/DADP
uvuvi.
kuendelea
9 Kiwango kikubwa cha Kupunguza kiwango cha • Kuendelea kutoa Imeisha Mratibu wa
maambuzi ya
maambukizi ya
elimu ya
anza na Ukimwi wa
VVU/UKIMWI
VVU/UKIMWI
kupunguza inaendelea Wilaya na mkoa
miongoni mwa jamii
maambukizi ya .
RMO
ya wavuvi
VVU/UKIMWI
DMO
katika mialo
BMU
• Kutoa mafunzo
Maendeleo ya
kwa viongozi wa
BMU (Kamati
Tendaji)
• Kuweka mabango
• Kusambaza
kondom
• Kuanzisha vituo
vya upimaji wa
VVU/UKIMWI kwa
hiari (VCT)
• Kusamabaza
vipeperushi
Jamii
10. Ukosefu wa usafiri
(kama magari, pikipiki,
baiskeli na boti) ni
tatizo katika sekta ya
uvuvi.
11 Upungufu wa
Watumishi wa Ugani
12 Utoroshaji wa samaki
kwenda nje ya nchi
13 Ukame wa muda
mrefu unasababisha
kushuka kwa ari ya
ufugaji wa samaki
katika mabwawa.
14 Samaki kuendelea
kupungua ziwani
Kupatiwa vitendea kazi
vinavyohitajika katika
Halmashauri husika
243
Kununua:
Magari
Pikipiki
Boti
Baiskeli
Kujaza nafasi zilizo wazi Kuajiri Maafisa
Ugani/Watumishi
kulingana na mahitaji
Kutumia wastaafu
kwa shughuli za
ugani
Mamlaka mbali mbali za
kiserikali zilizopo mipakani
wahakikishe wanazuia
utoroshaji wa samaki
Kuwa na mabwawa
makubwa yatakayohifadhi
maji kwa muda mrefu
Kuzuia njia haribifu za uvuvi
na biashara ya samaki
wachanga
Kufuatilia na kudhibiti
utoroshaji wa samaki
mpakani majini na
nchi kavu
Kuchimba malambo
makubwa katika
maeneo yenye
vyanzo vingi vya
maji.
• Kuendesha doria
dhidi ya zana
haramu na
biashara ya samaki
wachanga
• Kutenga na
kulinda maeneo
tengefu ya
mazalio ya samaki
Kuanzia
Januari
2010
Kuanzia
Januari
2010
Kuanzia
sasa
Kuanzia
Januari
2010
Kuanzia
sasa
Wizara
DED wote wa
Mkoa wa Mara
Wafadhili
DED
Musoma (M),
Tarime, Bunda,
Rorya na
Serengeti.
Kikosi cha Doria
(M)
TRA, Polisi
Halmashauri
DED
Maafisa Uvuvi
DALDO
BMU
Maafisa Uvuvi
WEO
VEO.

Na Changamoto Mikakati Shughuli Muda Mhusika
• Kuwezesha na
kuimalisha BMU
15 Tatizo la upatikanaji
wa vifaranga bora vya
samaki
16 Ukosefu wa chambo
hai kwa ajili ya uvuvi
wa sangara
17 Bei za zana za uvuvi ni
ghali
• Kuanzisha vituo vya
kuzalishia vifaranga vya
samaki kila wilaya.
• Kuweka matanki ya
kuzalishia vifaranga vya
samaki (Fish hatchery
tanks) kila wilaya
Kuzalisha vifaranga vya
kambale katika mabwawa
Serikali ibuni utarataibu wa
vocha za ruzuku za
kununulia zana za uvuvi
244
• Kuchimba
mabwawa ya
kuzalisha vifaranga
samaki kila wilaya
• Kununua matanki
ya kuzalishia
vifaranga vya
samaki kila wilaya
• Kutengeneza
miundo mbinu kwa
ajili ya uzalishaji
wa vifaranga vya
Kambale
• Kutoa elimu ya
matumzi ya vocha
katika ununuzi wa
zana za uvuvi
• Kuteua Mawakala
wa kuuza zana za
uvuvi.
Kuanzia
sasa
Kuanzia
sasa
Kuanzia
Januari,
2010
DED
Afisa Uvuvi
TAFIRI
Kitengo cha
Aquaculture (M)
Afisa Uvuvi
TAFIRI
Aquaculture (M)
Wizara ya
Maendeleo ya
Mafungo na
Uvuvi
RAS
Halmashauri za
Wilaya

3
4
5
6
KIGOMA
TAARIFA YA SEKTA YA MAENDELEO YA UVUVI
MKOA WA KIGOMA
RAMANI YA MKOA W A KIG OMA
3
KASULU
3
31
KIBONDO
Mito
Reli
Barabara
Ziwa
W ilaya
KASULU
KIBONDO
KIGOMA
31
32
32
3
4
5
6
Dagaa – aina ya Lumbo
(Limnothrissa miodon)
MADA ILIYOTOLEWA KATIKA MKUTANO WA KUHAMASISHA
USIMAMIZI NA MATUMIZI YA RASILIMALI ZA UVUVI NCHINI,
MWANZA, 16– 18 DESEMBA, 2009
245
Samaki wa mapambo aina ya Ngege –
(Neolamprologus cylindricus)

No. 1:
KONGO
KONGO
1.0 UTANGULIZI
Mkoa wa Kigoma uko upande wa magharibi mwa nchi ya Tanzania kati ya
latitudi 3.6 o na 6.5 o kusini mwa ikweta na longitude 29.5 o na 31.5 o mashariki.
Kwa upande wa mashariki Mkoa wa Kigoma unapakana na mikoa ya Tabora na
Shinyanga, upande wa kaskazini unapakana na Mkoa ya Kagera na nchi ya
Burundi. Upande wa kusini unapakana na Mkoa wa Rukwa na upande wa
magharibi unapakana na nchi ya Jamhuri ya Kidemokrasia ya Kongo kama
inavyonsha kwenye ramani No 1. Eneo la Mkoa wa Kigoma ni kilomita za
mraba 45,075. Kiutawala Mkoa wa Kigoma umegawanyika katika Wilaya za
Kibondo, Kasulu, Kigoma. Mkoa una Tarafa 19, Kata 85, Mitaa 199, Vijiji 232,
na Vitongoji 1,512.
BURUNDI
BURUNDI
BURUNDI
Ziwa Tanganyika
Idadi ya wakazi wa Mkoa wa Kigoma mwaka 2009
inakadiriwa kuwa watu 1,499,619. Hali ya hewa ni ya
tropiki yenye joto la kati ya nyuzi 15 o C (msimu wa
baridi) na nyuzi 30 o C (msimu wa joto). Kiwango cha
mvua ni kati ya milimita 600 na 1,600 kwa mwaka.
Sura ya nchi ni milima yenye miteremko mikali katika
mwinuko wa meta 800 hadi 1,750 juu ya usawa wa
bahari. Kuna mito mikubwa mitatu – Malagarasi,
Lugufu na Luiche ambayo humwaga maji yake katika
ziwa Tanganyika.
Kiuchumi Mkoa wa Kigoma hutegemea kilimo kwa zaidi ya asilimia 80 ya pato
la Mkoa. Sekta zingine zinazochangia pato la mkoa ni mifugo, uvivi, kiwanda
cha Chumvi cha Uvinza, Utalii. Kuna hospitali 6, vituo vya afya vipatavyo 20 na

Zahanati ziko 200. Magonjwa sugu ni na malaria, magomjwa ya mfumo wa
hewa, minyoo, kuhara, vichomi, magonjwa ya zinaa, magonjwa ya macho
pamoja na magonjwa ya ngozi. Vifo vingi husababishwa na magonjwa
nyemelezi yatokanayo na kushuka kwa kwa kinga mwilini (UKIMWI).
Mtandao wa barabara katika mkoa wa Kigoma ni duni. Barababa zote
zinazounganisha Mkoa wa kigoma na Mikoa ya Rukwa, Tabora, Shinyanga,
Kagera na zile zinazokwenda vijijini ni za changarawe na hupitika kwa shida
wakati wa masika. Reli ya kati na usafiri wa meli katika ziwa Tanganyika ndio
tegemeo kubwa la usafirishaji wa abiria na mizingo katika Mkoa wa Kigoma. Pia
kuna usafiri wa anga ambao unahudumia kiasi kidogo cha wananchi wenye
uwezo wa kulipa nauli, na pia uwanja ni mdogo kwa hiyo ndege zinazohudumia
nazo ni ndogo. Mizigo mingi hufika Kigoma kwa njia ya barabara na reli.
Huduma ya nishati katika Mkoa wa Kigoma ni kidogo sana kukidhi mahitaji.
Umeme unaotumika katika Wilaya zote ni wa jenereta. Mashine zilizoko Mkoani
Kigoma kwa sasa hivi zina uwezo wa kuzalisha kiasi cha MW5 wakati mahitaji
ya mkoa ni MW10. Fursa ya kupata umeme wa uhakika ipo kufuatia jitihada za
TANESCO kuendelea na taratibu zitakazopelekea kufunga mitambo ya kuzalisha
umeme wa maji unaokadiriwa kufikia MW7 katika maporomoko ya Igamba
katika Mto Malagarasi.
2.0 TAARIFA YA UTEKELEZAJI WA PROGRAMMU YA MKOA YA
KUENDELEZA SEKTA YA UVUVI KWA MUJIBU WA SERA YA
UVUVI NA VIPAUMBELE VYA MKUKUTA
Tamko la Sera na Mkakati wa Taifa wa Uvuvi wa 1997 linalenga katika ukuzaji
wa matumizi endeleevu ya rasilimali za uvuvi ili kuongeza chakula, mapato,
ajira, fedha za kigeni pamoja na kuweka usimamizi madhubuti wa mazingira ya
majini ili kudumisha maendeleo ya jamii. Mkakati wa Taifa wa Kukuza Uchumi
na Kuondoa Umaskini Tanzania (MKUKUTA) na unatambua umuhimu wa sekta
ya maliasili - hususani uvuvi katika kupunguza umaskini wa kipato na
kuboresha maisha ya jamii za mijini na vijijini. Kwa mujibu wa MKUKUTA sekta
ya uvuvi ina mchango muhimu katika Kukuza Uchumi na Kupunguza Umaskini
wa Kipato, Kuboresha Maisha na Ustawi wa Jamii, Uwajibikaji na Utwala Bora.
Hivyo basi, sekta ya uvuvi ni miongoni mwa vyanzo vikubwa vya mapato na
tegemeo la maisha ya jamii katika Mkoa wa Kigoma. Taarifa ya Maendeleo ya
Uchumi ya Mkoa ya 2008 inaonyesha kwamba sekta ya uvuvi inatoa ajira kwa
wavuvi 9,156 na samaki wanaovuliwa katika Mkao wa Kigoma ni zaidi ya tani
30,956 kwa mwaka. Mapato ya samaki katika mkoa wa Kigoma kwa mwaka
2008/2009 ni tani 30,955 zenye thamani ya shilingi 61,910,000,000. Hata
hivyo taarifa za kitafiti zinaonyesha kwamba nchi zote zinazozunguka Ziwa
Tangayika zinaweza kuvua kati ya tani 380,000 – 460,000 kwa mwaka
(Coulter 1991). Eneo la ziwa Tanganyika ni kilomita za mraba 32,900.
Tanzania tunamiliki kilomita za mraba 13,500 (41%) katika Ziwa Tanganyika.
247

Kwa mtazamo huo, Tanzania tunakadiriwa kuwa na fursa ya kuvua katika ya
tani 123,000 – 188,600 kwa mwaka. Eneo la Ziwa katika Mkoa wa Kigoma ni
kilomita za mraba 8,029km (sawa na 24.4%), kwa mtiriko huohuo, Mkoa wa
Kigoma unakadiriwa kuwa na fursa ya kuvua kati ya tani 73,200 – 112,240
kwa mwaka.
Mapato ya uvuvi wa dagaa hufikia asilimia 65 ya samaki wote na migebuka ni
asilimia 30. Aina zingine za samaki (Sangara, Nonzi, Kuhe, Ngege, Usinga,
Mumi, Kitoga) hupatikana kwa kiwango kidogo sana. Aina ya zana
zinazotumika ni Kipe (liftnet) Mtando (ringnet) ambazo hutumiwa na wavuvi
wadogowadogo usiku wa giza kwa kutumia mwanga wa karabai. Aina zingine
za mitego ni Makila (gillnet), Mshipi na Migono. Karibu asilimia 95 ya dagaa
wanaovuliwa kukaushwa kwa jua kwa kuanikwa chini kwenye michanga, ni
takribani asilimia 5 tu ya dagaa ndio wanaokaushwa kwa kuanikwa wenye
vichanja. Migebuka huuzwa wakiwa wabichi au hukaushwa kwa kutumia kuni.
Aina zingine za samaki huuzwa wakiwa wabichi ispokuwa ngege na kambale
wanaovuliwa Ziwa Sagara, Ziwa Nyamagoma na mabwawa yaliko katika mito
hukaushwa kwa moshi au mafuta ya mawese, hasa katika eneo la nguruka.
2.1 Uvuvi wa Samaki wa Mapambo
Uvuvi mwingine unaofanyika katika Ziwa Tanganyika ni uvuvi wa samaki wa
mapambo. Kuna aina 200 za samaki ambao hawapatikani mahali pengine
popote duniani isipokuwa katika Ziwa Tanganyika. Karibia asilimia 95 ya aina
za ngege wanaopatikana Ziwa Tanganyika, hawapatikana mahali pengine
popote duniani. Samaki hawa wanavutia kuwangalia, hivyo wanatumika kama
samaki wa mapambo. Katika Mkoa wa Kigoma yapo makampuni 5
yanayojishughulisha na usafirishaji wa samaki hai wa mapambo kwenda nchi
mbalimbali duniani. Katika kipindi cha 2005 - 2009 jumla ya samaki hai 19,879
wa aina 13 tofauti walisafirishwa kwenda nchi mbalimbali duniani. Katika
kipindi cha 2005 - 2009 Serikali ilikusanya jumla ya 9,743,842.85 kama
maduhuli kutokana na biashara ya usafirishaji samaki hai wa mapambo kutoka
Ziwa Tanganyika.
2.2 Hali ya Huduma za Ugani
Huduma za ugani katika sekta ya uvuvi mkoani Kigoma hazitoshi. Mkoa una
vijiji vya uvuvi zaidi ya 30, na maafisa uvuvi wako 21 kati yao 14 ni maafisa
ugani. Kwa hiyo kuna upungufu wa maafisa ugani 6 katika sekta ya Uvuvi
Mkoani Kigoma. Maeneo muhimu kwa uvuvi katika Mkoa wa Kigoma ni ziwa
Tanganyika ambalo inakadiriwa kuwa linachangia zaidi ya asilimia 98 ya
mapato yote ya uvuvi. Kiasi kilichobakia hutoka katika Ziwa Sagara, Ziwa
Nyamagoma na mabwawa yalioko Mto Malagarasi, Mto Luiche na Mto Lugufu.
2.3 Mfumo wa Masoko ya Samaki
248

Soko kubwa la samaki wanaovuliwa Mkoani Kigoma linapatikana katika nchi
jirani za Burundi, Rwanda, Jamhuri ya Kidemokrasia ya Kongo, Zambia pamoja
na mikoa mbalimbali ndani ya nchi ya Tanzania. Hata hivyo soko la ndani si zuri
kutokana na tatizo la uduni wa miundombinu. Kiasi cha asilimia 50 ya mazao
yote ya uvuvi husafirishwa kwa njia ya maji kutoka katika vijiji vya wavuvi
Mkoani kigoma kwenda nchi za jirani.
2.4 Mfumo wa Vyombo vya Mikopo
Kwa sasa hivi hakuna mfumo wa vyombo vya mikopo ambao ni rasmi kwa ajili
ya wavuvi katika mkoa wa Kigoma. Wavuvi wanahamasishwa kuanzisha na
kujiunga na vyama vya kuweka na kukopa (SACCOs), VICOBA (Village
Community Banks) na Vyama vya Ushirika. Aidha, wavuvi wanashauriwa
kuomba mikopo kutoka katika taasisi mbalimbali za fedha.
2.5 Udhibiti wa Uvuvi Haramu
Mkoa unashirikiana na kikosi cha doria kudhibiti uvuvi haramu katika maeneo
yote ya wavuvi. Katika kipindi cha 2005 – 2009 zilifanyika doria 3,129 ambapo
jumla ya makokoro 110 yenye thamani ya shillingi za Tanzania
144,438,000/= yalikamatwa na kuharibiwa. Nyavu za macho madogo 19
zenye thamani ya shilingi za Tanzania 140,000/= zilikamatwa na kuharibiwa.
Aidha kesi 9 zilifunguliwa dhidi ya uvuvi haramu, mvuvi mmoja alifungwa miezi
6, mvuvi mmoja aliyepigwa faini ya 200,000, wavuvi 3 walioachiliwa huru na
wavuvi 4 waliruka dhamana.
2.6 Upatikanaji na Usambazaji wa Zana Bora za Uvuvi
Katika kipindi cha 2005 - 2009 vikundi 17 na vyama vya ushirika 2 wa wavuvi
(“Katonga Fisheries Cooperative Ltd”, “Umakiu Cooperative Society Ltd”)
viliundwa ili kuweka mazingira mazuri ya upatikanaji wa zana za kisasa za
uvuvi kupitia vikundi vya wavuvi. Hata hivyo, upatikanaji wa zana bora ni
mgumu kwa sababu ya ukosefu wa viwanda vya kutengenezazana za uvuvi
nchini.
2.7 Ufugaji wa Samaki katika Mabwawa
Ingawa ipo fursa kubwa ya kufuga samaki katika mabwawa Mkoani Kigoma,
ukosefu wa elimu ya ufugaji, upungufu wa huduma za ugani na kukosekana
kwa taarifa sahihi zinazoainisha maeneo yanayostahili kushimba mabwawa
vimechangia kudumaa kwa shughuli hii. Kwa wakati huu kuna mabwawa 30
yalichimbwa kienyeji. Mabwawa 5 kati ya hayo yako katika Wilaya ya Kibondo
na 25 katika Wilaya ya Kigoma vijijini.
3.0 USHIRIKI WA CHAMA CHA MAPINDUNZI (CCM) KATIKA
UTEKELEZAJI WA SERA NA MIKAKATI YA USIMAMIZI NA
249

MAENDELEO YA SEKTA YA UVUVI KWA MUJIBU WA ILANI YA
UCHAGUZI YA 2005
Viongozi wa ngazi mbalimbali wa Chama Cha Mapinduzi katika Mkoa wa
Kigoma wamekuwa wanahusihwa kikamilifu katika usimamizi wa uvuvi kwa njia
ya majadilianao na mashauriano kupitia vikao vya kitaalamu vya Mkoa (RCC)
na Wilaya (DCC). Pia, wanashirikishwa katika michakato mabalimbali ya
uhamsishaji ambapo pia wanapata fursa ya kufafanua Ilani ya Uchaguzi ya
Chama Cha Mapinduzi ya 2005 - 2009.
3.1 Utekelezaji wa Ilani ya Uchaguzi ya Chama Cha Mapinduzi ya
2005 - 2009
Katika kipindi cha 2005 – 2009, Mkoa wa Kigoma ulitekeleza kazi mbalimbali za
kuendeleza na kusimamia rasilimali za uvuvi zilizoanishwa katika mkakati wa
Ilani ya Uchaguzi ya Chama Cha Mapinduzi (CCM) ya 2005 kama
inavyoonyeshwa kwenye jedwali No. 1
Jedwali No. 1: Utekelezaji wa Mkakati
MAELEKEZO YA
ILANI/MKAKATI
Kuwasaidia wavuvi
kutumia maarifa
ya kisasa ya uvuvi
ili kuongeza ufanisi
na mapato
Kuwaeleimisha na
kuwahamasisha
wavuvi wadogo
kuanzisha na
kuimarisha
MALENGO YA
MKOA WA
KIGOMA
Kutoa mafunzo ya
uvuvi wa
kisasa/mbinu bora
za uvuvi na
uchakataji wa
samaki kwa wavuvi
2,076 katika vijiji 20.
Kutengenza chanja
300 za kuanikia
dagaa katika
Manispaa ya
Kigoma/ujiji
250
UTEKELEZAJI
• Wavuvi 2,400 katika vijiji/mialo 22
•
waliemishwa kuhusu uvuvi endelevu na
matumizi ya mbinu bora za uchakataji na
uhifadhi wa samaki ili kuongeza ubora na
thamani ya mazao ya uvuvi
Elimu ya majiko banifu yanayojengwa kwa
udongo ilitolewa kwa wavuvi na
•
wachakataji wa samaki katika mialo ya
Mwamgongo, Kagunga, Mtanga, Nguruka,
Karago na Sigunga ili kupunguza ufyekaji
wa misitu kwa ajili ya kuni za kukaushia
samaki.
Chanja 250 za kuanikia dagaa zilijengwa
katika mialo ya Kibirizi na Katonga
•
(Manispaa ya Kigoma/Ujiji), Mwamgongo,
Mtanga na Karago (Halmashauri ya Kigoma
Vijijini).
Halmshauri za Wilaya na manispaa ya
Kigoma/Ujiji zilitunga na kupitisha sheria
ndogo kuzuia uanikaji wa dagaa chini -
kwenye mchanga.
Kuunda SACOSS - 5 • Katika kipindi cha 2005 – 2009 ziliundwa
SACCOS 2 za wavuvi ambazo ni “Fisheries
Development SACCOS” na “KINO SACCOS”
ili kurahisha upatikanaji wa mikopo

SACCOS ili
ziwasaidie kupata
mikopo
Kutengeneza
mazingira mazuri
yatakayosaidia
upatikanaji wa
zana za kisasa za
uvuvi bila vikwazo
Kuelimisha
wananchi juu ya
kupambana na
uvuvi haramu
Kutoa msukumo
kuhusu ufugaji wa
samaki katika
mabwawa
Kuunda Vikundi 18
vya wavuvi
Kuelimisha jamii
(vijiji 50) kupiga vita
uvuvi haramu.
Kuweka mabango
yanayoonyesha
madhara ya ya uvuvi
haramu
Kueleimisha jamii
(vijiji 125) kupiga
vita uvuvi haramu
na kuunda vikundi
10 vya usimamizi wa
rasilimali ya uvuvi.
Halmashauri za
Wilaya kuhamasisha
wananchi kuchimba
na kusimamia
upandikizaji wa
samaki katika
251
• Katika kipindi cha 2005 - 2009 vikundi 17
na vyama vya ushirika 2 wa wavuvi
(“Katonga Fisheries Cooperative Ltd”,
“Umakiu Cooperative Society Ltd”)
viliundwa ili kuweka mazingira mazuri ya
upatikanaji wa zana za kisasa za uvuvi
kupitia vikundi vya wavuvi.
• Sera, Sheria na Kanuni za uvuvi
•
zilifafanuliwa kwa wavuvi kupitia maafisa
ugani kwa njia za mikutano katika mialo
yote.
Jamii ilihamasishwa na kuelimishwa kuhusu
uvuvi endelevu na matumizi ya zana bora
katika vijiji 31
• Yaliwekwa matangazo na kufanya mikutano
ya hadhara katika mialo ya Kibirizi,
•
Katonga, Mtanga, Mwamgogo, Kagunga,
Kirando, Nguruka na Mwakizega kuhusu
madhara ya matumizi ya zana haramu.
Kupitia Mradi wa ziwa Tanganyika, Jamii ya
wavuvi katika vijiji vya Kagunga,
Mwamgongo, Karago, Kirando, Mwakizega
na mialo ya Kibirizi na Katonga
imehamasishwa ili kuunda vikundi vya
usimamizi shirikishi wa rasilimali za uvuvi.
• Kupitai mradi wa ziwa Tanganyika
•
yametolewa mafunzo kwa maafisa uvuvi
kuhusu kuanzisha vikundi vya usimamizi
shirikishi wa rasilimali za uvuvi katika Mkoa
wa Kigoma.
Kupitia kikosi cha doria uvuvi haramu
ulidhibitiwa katika maeneo yote ya wavuvi.
Katika kipindi cha 2005 – 2009 Jumla ya
makokoro 110 yenye thamani ya shillingi za
Tanzania 144,438,000/= yalikamatwa na
kuharibiwa. Nyavu za macho madogo 19
zenye thamani ya shilingi za Tanzania
140,000/= zilikamatwa na kuharibiwa.
•
Aidha kesi 9 zilifunguliwa dhidi ya uvuvi
haramu ambapo alifungwa mvuvi mmoja,
mvuvi mmoja alipigwa faini ya shilling
200,000, wavuvi 3 waliachiliwa huru na
wavivu 4 waliruka dhamana.
Uhamasishaji kuhusu ufugaji wa samaki
katika mbwawa ulifanyika katika vijiji 18
wilayani Kibondo.
• Jumla ya mabwawa yaliyopandikizwa
samaki ni 27 Wilaya ya Kigoma Vijijini na 5
Wilaya ya Kibondo.

mabwawa.
4.0 CHANGAMOTO NA MAPUNGUFU YALIYOJITOKEZA KATIKA
UTEKELEZAJI WAPROGRAMU YA UVUVI KATIKA MKOA WA KIGOMA
NA HATUA ZILIZOCHUKULIWA KUYAPATIA UFUMBUZI
4.1 Mwambao wa Ziwa Tanaganyika una urefu wa kilomita 323, vijiji vya
uvuvi 30, lakini una maafisa ugani 14 tu. Hali hii iliuwia vigumu mkoa kutimiza
majukumu yake ya kusimamia rasilimali ya uvuvi kikamilifu.
Hatua zilizochukuliwa: Kuanzisha mchakato wa kuunda vikundi vya jamii
vya usimamizi shirikishi wa rasilimali ya uvuvi katika vijiji na mialo yote ya
uvuvi. Vikundi hivyo vitaundwa na serikali za vijiji/mitaa kwa kufuata muongozo
uliwekwa na serikali kupitia Wizara ya Maendeleo ya Mifugo na Uvuvi.
Wameandaliwa maafisa 24 walipewa mafunzo na wataalamu kutoka Wizara ya
Maendeleo ya Mifugo na Uvuvi. Maafisa hao ndio watakaokwenda vijijini
kufundisha jamii namana ya kuunda vikundi hivyo katika mkoa wa Kigoma.
4.2 Kukithiri kwa vitendo vya ujambazi wa kupora zana za uvuvi katika Ziwa
Tanganyika
Hatua zilizochukuliwa: Kutumia askari wa Jeshi la Wananchi Tanzania katika
ulinzi. Mfumo huu umenyesha mafanikio, kwani matukio ya ujambazi ziwani
yamepungua. Hata hivyo kuna tatizo la gharama za kuendeshea zoezi hilo.
4.3 Ukosefu na uduni wa miundombinu na huduma za jamii (kama
barabara, masoko, mawasiliano na nishati) ambayo ni muhimu kuvutia
wawekezaji katika sekta ya uvuvi.
Hatua zilizochukuliwa: Mkoa umekamilisha pendekezo la kujenga soko la
kimataifa mjini Kigoma, pia soko dogo linjengwa mpakani na Burundi. Mkoa
utaboresha mialo na kujenga masoko madogo katika maeneo mengine
yatakayochaguliwa na wadau. Jenereta mpya za kuzalisha umeme wa kiasi cha
6MW zinaendelea kufungwa ili kupunguza tatizo la umeme katika mji wa
Kigoma.
252

5.0 MIKAKATI MIPYA NA UBUNIFU WA MKOA WA KIGOMA KATIKA
KUSIMAMIA MATUMIZI ENDELEVU NA RASILIMALI ZA UVUVI CHINI
YA KAULIMBIU YA “KILIMO KWANZA”
5.1. Azimio la KILIMO KWANZA
Kaulimbiu ya “KILIMO KWANZA” inatambua kuwa “Tanzania ina rasilimali za
kutosha kwa ajili ya mazao, mifugo na uvuvi ambazo kwa sasa matumizi yake
yako chini, hivyo imeazimiwa kwamba jitihada zifanyike katika kuongeza
rasilimali mbalimbali ili kunufaisha utekelezaji wa KILIMO KWANZA”.
Utekelezaji wa azimio hilo katika sekta ya uvuvi umewekwa katika nguzo Na 4
ambayo ina husu “Mabadiliko ya Mfumo wa Kimkakati wa Kilimo Kwanza”.
Katika nguzo hiyo sekta ya uvuvi inonekana katika shughuli Na 4.1 ambayo
inahusu “kubainisha maeneo ya kipaumbele kwa ajili ya vyakula muhimu ili nchi
ijitosheleze kwa chakula”. “Majukumu ni pamoja na kuandaa mipango ya
uzalishaji wa mazao ya chakula muhimu kama vile mahindi, mihogo, mpunga,
jamii ya maharage, samaki, nyama na bidhaa za maziwa, ngano, ndizi, viazi
mviringo, ulezi na mtama”.
Katika kutekeleza majukumu hayo mapya, Mkoa wa Kigoma umebuni mikakati
ifatayo:
5.1.1 Kufanya ziara ya mafunzo katika mikoa inayozunguka Ziwa
Victoria kwa ajili ya kubadilishana uzoefu kuhusu mfumo wa
usimamizi shirikishi wa uvuvi
Mkoa wa Kigoma umetambua umuhimu na zuri wa mfumo wa kushirikisha
wadau wa uvuvi katika kusimamia rasilimali ya uvuvi na ustawi wa wavuvi
wenyewe. Kwa hiyo mkoa umeanzisha mchakato wa uhamsishaji ili wadau wa
uvuvi waifahamu dhana ya usimamizi shirikishi na wawe tayari kushirikiana na
serikali katika kutekeleza mfumo huo. Ni matumaini ya mkoa kwamba ziara ya
mafunzo katika maeeneo ya mialo ya Ziwa Victoria itasaidia kutambua
changamoto na fursa zinzoweza kujitokeza wakati wa kuanzisha na kutekeleza
mfumo huo. Ziara ya mafunzo hayo itagharamiwa na mradi wa usimamizi
shirikishi wa ziwa Tanganyika.
5.1.2 Kusimamia na kudhibiti uharibifu wa mazingira ya maeneo ya
uvuvi hasa katika mji wa Kigoma na mwambao wa ziwa
Tanganyika
Mkoa wa Kigoma hauna mfumo maalumu wa kusimamia taka ngumu, maji taka
na kukusanya maji ya mvua. Kimaumbile mji wa kigoma unaruhusu taka zote
kutiririka kueleea ziwani, kwa hiyo ziwa Tanganyika limendelea kupokea taka
253

za aina mbalimbali inazotokana na shughuli za binadamu pamoja na tope
linalosombwa na maji ya mvua.
Pia samaki aina ya migebuka, ngege na kambale hukaushwa kwa kutumia kuni
na kusababisha uharibifu mkubwa wa uoto wa asili katika mwambao wa ziwa
Tanganyika na Kandokando ya Ziwa Sagara na Nyamagoma. Sasa hivi
maoeneo ya mwambao wa Ziwa Tanganyika katika Mkoa wa Kigoma hayana
miti kabisa isipokuwa maeneo yaliyoko ndani ya Hifadhi za Taifa za Gombe na
Mahale.
Kupitia mradi wa ziwa Tanganyika, Mkoa unatayarisha mpango kabambe wa
kuelimisha na kuhamasisha wakazi wamanispaa ya Kigoma/Ujiji ili washiriki
katika kazi za kutunza mazingira ya Mji. Hii ni pamoja na kusimamia ukusanyaji
wa taka ngumu na maji taka ili kuzuia uchafuzi wa Ziwa Tanganyika. Mkoa
umeanzisha vikundi vya kufanya usafi mjini na umetenga maeneo ya
kukusanyia taka ngumu na kusambaza makontena ya kutunzia taka kabla
hazijapelekwa sehemu ya dampo. Mkoa pia utahamasisha ushiriki wa
AZAKI/AZISE katika kuelimisha jamii kuhusu hifadhi ya mazingira ya ziwa,
upandaji na utunzaji wa miti, nishati mbadala ya kukaushia samaki ili kunusuru
uoto wa asili.
5.1.3 Kusimamia utekelezaji wa sheria ndogo inayozuia uanikaji wa
dagaa kwenye michanga
Sasa hivi asilimia 95 ya dagaa huanikwa kwenye mchanga na kusababisha
kushuka kwa thamani na ubora wake. Dagaa hao hawawezi kukubalika katika
soko la kimataifa na ni hatari kwa afya za walaji.
Mkoa umeazimia kufanya mafunzo kwa wachakataji na wafanya biashara ya
smaki kuhusu mbinu bora za kuhufadhi na kutunza samaki ili kuongeza
kiwango cha ubora na thamani. Hii ni pamoja na kupanua soko la kimataifa la
mapato ya samaki wanaovuliwa Kigoma. Mradi wa Ziwa Tanganyika umetenga
fedha kwa ajili ya kutekeleza mkakati huu.
5.1.4 Kuboresha miundo mbinu na huduma za jamii ili kupanua sekta
ya uvuvi na kuvutia wawekezaji wa nje na ndani ya nchi
Huduma za jamii kama umeme na maji ni za hali ya chini kulinganisaha na
mahitaji halisi. Pia miundombinu ya barabara na masoko ni duni sana
kewezesha kupanuka kwa Sekta ya Uvuvi. Mkoa umeazimia kujenga soko la
kisasa la mazao ya uvuvi katika mwalo wa Kibirizi mjini Kigoma. Mkoa
umeanzisha ujenzi wa soko dogo la mazao ya uvuvi katika kijiji cha Kagunga
amabacho kiko mpakani mwa Tanzania na Burundi.
Kupitia mradi wa ziwa Tanganyika Mkoa utafungua barabara zinazounganisha
vijiji vya uvuvi na barabara kuu zinazoelekea kwenye maeneo ya masoko, ili
kurahisisha usafirishaji wa mazao ya uvuvi. Aidha mialo yote itaboreshwa ili
254

kukidhi viwango vya ubora vilivyowekwa na serikali. Ujenzi wa masoko ya
samaki utaboresha hali ya huduma za jamii katika Sekta ya Uvuvi.
Kupitia Mradi wa ziwa Tanganyika, Mkoa unandaa programu ya kutangaza
fursa ya uwekezaji katika sekata ya uvuvi Mkoani Kigoma kwa njia ya magazeti,
vipeperushi, televisheni, redio, ngoma na makongamano ya ndani na nje ya
nchi ili kupanua kukuza uchumi wa Mkoa na taifa kwa ujumla.
5.1.5 Kuendelea kusimamia halmashauri zote kubaini maeneo
yanayofaa na kuhimiza uchimbaji na upandikizaji samaki katika
mabwawa Mkoani Kigoma
Mkoa wa Kigoma una maeneo mengi yanayofaa kuchimba mabwawa ya
kupandikiza samaki, tatizo ni ukosefu wa elimu ya ufugaji, upungufu wa
huduma za ugani-kazi na kukosekana kwa taarifa sahihi zinazoainisha maeneo
yanayostahili kuchimba mabwawa. Kwa wakati huu kuna mabwawa 30 tu
katika mkoa wa Kigoma. Mkoa unakusudia kuomba wataalamu kutoka Wizara
ya Maendeleo ya Mifugo na Uvuvi watakaofundisha maafisa uvuvi waliopo
mkoani namna ya kuyatambua maeneo yanayafaa kuchimba mabwawa
taaluma ya ufugaji wa samaki katika mabwawa.
5.1.6 Kuboresha huduma za ugani na kuhakikisha kwamba zana za
kufanyia kazi na ukusanyaji takwimu na ushuru zinapatikana
Huduma za ugani katika sekta ya Uvuvi mkoani wa Kigoma hazitoshi. Hali hii
imepelekea upungufu wa ukusanyaji wa takwimu za uvuvi, utoaji wa leseni na
ukusanyaji wa ushuru. Baadhi ya Kata hazina wagani-kazi wa kukusanya
ushuru, kwa hiyo baadhi ya wafanya biashara hutorosha mazao ya uvuvi bila
kulipa ushuru wa serikali. Vitendea kazi kama mizani ya kupimia uzito wa
samaki, vyombo vya usafiri (kama vile boti na mashine, pikipiki/baiskeli),
vyumba vya ofisi, shajara, tafsiri ya sera, sheria, miongozo na kanuni havipo.
Kwa kupitia mradi shirikishi wa Kusimamia Maendeleo ya Ziwa Tanganyika
(PRODAP), jumla ya watu 30 kutoka katika vikundi vya usimamizi shirikishi wa
uvuvi (BMUs) vitakavyoanzishwa watafundishwa namna ya kukusanya takwimu
za uvuvi na kuboresha mchanganuo wa takwimu kwa njia ya kompyuta ili
kupunguza tatizo la huduma za ugani.
5.1.7 Kuongeza msukumo katika ukusanyaji wa ushuru na maduhuli
yatokanayo na sekta ya Uvuvi
Taarifa zilizopo zinaonyesha kwamba makusanyo ya maduhuli kutokana na
mazao yanayosafirishwa kwenda nje ya nchi katika kipindi cha 2008/2009
ilikuwa shilingi 232,250,435. Ushuru na leseni ilikuwa shilingi 233,168,000.
Uchunguzi unaonyesha kwamba mazao ya uvuvi yanayolipiwa maduhuli ni
asilimia 50 ya mapato yote ya uvuvi. Tungetarajia makusanyo ya ushuru kuwa
mara mbili ya makusanyo ya maduhuli. Hii ina maana kwamba kama huduma
255

za ugani zingekuwa nzuri, mwaka 2008/2009 Mkoa wa Kigoma ungekusanya
ushuru usiopungua shilingi 466,336,000.
Kupitia mradi wa Ziwa Tanganyika mkoa utafanya utafiti wa mapato halisi
yanayoweza kupatikana na kubuni mfumo mzuri wa ukusanyaji wa ushuru
katika vituo vyote vya uvuvi vinavyohusika. Kwa mfano kutoa uwakala wa
kukusanya ushuru kwa vikundi vya usimamizi shirikishi wa uvuvi badala ya
kutumia watu binafsi/au makampuni yanayotoka sehemu ambazo ni mbali na
maeneo ya mialo.
6.1.8 Kufafanua sheria na kanuni za uvuvi na mazingira kwa wadau
wakiwemo madiwani, mahakimu na polisi katika mwambao wa
Ziwa Tanganyika
Imegundulika kwamba sheria na kanuni za uvuvi pamoja na mazingira
hazifahamiki kwa wadau muhimu, hivyo imekuwa vigumu kwao kushiriki
kikamilifu katika kulinda na kusimamia rasilimali ya uvuvi na mazingira katika
Mkoa wa Kigoma.
Kupitia mradi wa Ziwa Tanganyika Mkoa utafanya warsha za mafunzo kuhusu
sheria na kanuni za mazingira na uvuvi kwa vymbo vya kusimamia sheria
pamoja na wawakilishi wa wananchi ili kuboresha ushiriki wao katika kulinda
rasilimali ya uvuvi na kutunza mazingira.
6.1.9 Kuimarisha ushirikiano na nchi za DRC na Burundi kwa mfumo
wa ujirani mwema ili kudhibiti vitendo vya ujambazi katika
Ziwa Tanganyika
Taarifa zilizopo zinaonyesha kwamba katika kipindi cha 2005 - 2009 peke yake
wavuvi wa Tanzania waliporwa vipe 91, karabai 360, mafuta lita 3,120,
nyavu za kutega 24 na mitumbwi 16 vyote vinakadiriwa kuwa na thamani ya
shilingi 250,930,000. Kwa sasa Serikali imeamua kutumia askari wa Jeshi la
Wananchi katika ulinzi. Wadau wa uvuvi wanagharamia zoezi hilo kwa
kuchangia upatikanaji wa mafuta kwa ajili ya ulinzi. Pamoja na kwamba mtindo
huu unaonyesha mafanikio kwa kiasi, si endelevu na hauwezi kuwa wa
kudumu. Hii ni changamoto kubwa hasa kwa sababu hali ya usalama na utulivu
ni ya wasiwasi katika nchi jirani. Mkoa utaendelea na juhudi ya kufanya
majadiliano na majirani ili kuwa na mpango wa pamoja wa kuimarisha ulinzi wa
wavuvi na mali zao katika Ziwa Tanganyika. Kupitia mradi wa Ziwa Tanganyika
Mkoa pia utaboresha mfumo wa mawasiliano kwa kuanzisha vituo vya
mawasiliano kwa njia ya redio za upepo katika mwambao wa Ziwa Tanganyika.
256

1.0 Utangulizi
1.1 Utawala
TAARIFA YA SEKTA YA MAENDELEO YA UVUVI
MKOA WA RUKWA
Mkoa wa Rukwa ulianzishwa 1974 na umegawanywa katika wilaya 3 ambazo ni
Sumbawanga, Nkasi na Mpanda, Halmashauri 5, Kata 86 na Vijiji 397.
1.2 Ulipo (Location)
Mkoa upo pembezoni mwa nchi Kusini-Magharibi kati ya lat. 5 o na 9 o Kusini na
long. 30 o na 33 o Mashariki. Kati ya kilomita za mraba 75,250, kilomita za
mraba 6,615 ni eneo la maji na 68,645 ni eneo la nchi kavu. Umepakana na
nchi za Zambia na DRC na pia mikoa ya Kigoma, Tabora na Mbeya.
1.3 Kanda za Kilimo (Agro-Economic/Ecological Zones)
Mkoa una hali nzuri ya hewa. Kati ya miezi ya Septemba na Oktoba hali huwa
ya joto yenye nyuzi joto kati ya 24 na 27 o C na kati ya Juni na Julai huwa ni
kipindi cha baridi kali, nyuzi joto huwa chini, kati ya 13 na 16 o C. Mkoa kwa
kawaida huwa na mvua nyingi kwenye miezi ya Novemba mpaka Mei na
kiwango ni kati ya mm. 700 – 1300 kwa mwaka. Kuna kanda 5 za kilimo na
ufugaji ambazo ni Uwanda wa Ufipa (Ufipa Plateau), Bonde la Ziwa Rukwa (the
Rukwa Valley), Mwambao wa Ziwa Tanganyika (the Lake Tanganyika shore and
escarpment), Misitu ya Miombo (the Miombo Woodlands of Katumba – Inyonga
Plains) na Uwanda wa juu wa Mwese (the Mwese disserted Plateau).
1.4 Idadi ya Watu
Kutokana na sensa ya watu ya mwaka 2002 Mkoa wa Rukwa ulikuwa na
watu 1,141,743. Kati yao wanaume ni 559,119, wanawake ni 582,624 na
wanaishi kwenye kaya 222,868. Ongezeko la watu ni asilimia 3.6 hivyo
inakisiwa kwamba kufikia mwaka huu – 2009 idadi ya watu imeongezeka na
kufikia jumla ya wakazi 1,450,117.
2.0 Hali ya Uvuvi Mkoani Rukwa
Uvuvi ni shughuli inayowaingizia pato kubwa wananchi wa mwambao mwa
Ziwa Tanganyika na Ziwa Rukwa. Karibu kiasi cha watu wapatao 35,000
wanajishughulisha na shughuli za uvuvi, ambao ni takribani asilimia 36 ya
shughuli za kiuchumi zinazofanyika katika maeneo ya mwambao.
Mkoa wa Rukwa una maeneo makuu mawili ya Sekta ya Uvuvi ambayo ni Ziwa
Rukwa na Ziwa Tanganyika ambalo ni ziwa la pili kwa ukubwa barani Afrika na
vile vile ni ziwa la pili duniani lenye kina kirefu. Licha ya maziwa hayo, Mkoa

huu pia una mito mikubwa miwili mbayo ni Ugala na Sitalike. Kiasi cha wastani
wa samaki tani 32, 000 huvuliwa kwa mwaka katika maziwa hayo.
Pamoja na kwamba Mkoa wa Rukwa una mazingira mazuri kwa uvuvi wa
samaki na mazao yatokanayo na samaki, bado hali ya Sekta ya uvuvi ipo chini.
Uvuvi unaofanywa na wananchi wa Mkoa huu hauna tija kutokana na sababu
zifuatazo:-
• Wananchi wana uelewa mdogo juu ya uvuvi bora na endelevu,
• Matumizi madogo ya zana bora za uvuvi na
• Ukosefu wa Elimu ya Uvuvi wa kibiashara.
Fursa zilizopo katika Sekta ya Uvuvi zikitumika kikamilifu uchumi wa Mkoa huu
ungeimarika kwa kiasi kikubwa na kuchochea maendeleo ya wananchi wake.
Aidha, Mkoa wa Rukwa umejipanga katika kuendeleza Sekta ya Uvuvi kupitia
Mpango Mkakati wa Mapinduzi ya Kilimo Rukwa (MAKIRU) katika utekelezaji
wa Mpango wa Kitaifa wa KILIMO KWANZA.
3.0 Eneo la Uvuvi
Mkoa wa Rukwa una jumla ya eneo lenye ukubwa wa kilomita za mraba
75,250 kati ya hizo kilomita za mraba 6,605 ni eneo lenye maji. Ziwa Rukwa
linakisiwa kuwa na ukubwa wa kilomita za mraba 2,000 na urefu wa kina kati
ya mita 3-5. Ziwa Tanganyika lina ukubwa wa kilomita za mraba 13,000 na
urefu wa kilomita 670, pia inakisiwa kuwa lina wastani wa upana upatao
kilomita 50 na kina cha mita 1,470. Aidha, Mkoa wa Rukwa una mabonde ya
mito yenye jumla ya ukubwa wa hekta 172,295.
Kuna idadi ya mito 62 inyotiririsha maji kwa mwaka mzima na hutumika kwa
ufugaji wa samaki katika mabwawa. Hadi kufikia Oktoba 2009 idadi ya
mabwawa ya samaki yaliyopo katika Mkoa wa Rukwa ni 297, mitumbwi
11,484, kati ya hiyo mitumbwi 7,376 imekatiwa leseni pamoja na injini 165.
Mkoa wa Rukwa una vituo viwili vya doria ambavyo ni Kasanga na Kipili. Katika
operesheni za doria zilizofanyika kati ya Julai 2008 na Oktoba 2009 Mkoa
ulifanikiwa kukamata makokoro 461, nyavu ndogo chini ya nchi tatu 639 na
zote zimeshateketezwa, jumla ya kilo 650 za samaki wadogo zilikamatwa na
kugawiwa bure kwa watoto wenye mazingira magumu/yatima.
Katika mwaka wa fedha wa 2008/2009 kiasi cha shilingi 18,902,000/=
zilipatikana kutokana mauzo ya mazao ya samaki nje ya Nchi kupitia kituo cha
Kasanga.
258

4.0 Mikakati
4.1 Mkakati wa kuendeleza Sekta ya Uvuvi katika Mkoa wa Rukwa
kuanzia mwaka 2009.
Mkoa kupitia Mpango Mkakati wa Mapinduzi ya kilimo Rukwa MAKIRU katika
kutekeleza mpango wa Kitaifa wa Kilimo Kwanza unaendeleza Uvuvi endelevu
na kusimamia Rasilimali za Uvuvi kwa kufanya yafuatayo:-
• Kusimamia Sheria ya Uvuvi Na. 22 ya mwaka 2003 na Kanuni zake
pamoja na kuanzisha sheria ndogo za uvuvi vijijini.
• Kutoa Elimu ya Uvuvi endelevu na utunzaji wa Rasilimali za uvuvi kwa
jamii za wavuvi na wananchi kwa ujumla.
• Kushirikisha jamii katika kusimamia Rasilimali za uvuvi kwa kuanzisha
BMUs na kuendeleza Vyama vya Ushirika vya Wavuvi.
• Kuanzisha na kuendeleza ufugaji wa samaki katika mabwawa na
kuongeza idadi ya mabwawa.
4.2 Kudhibiti Uvuvi haramu
Mkoa una vituo viwili vya Doria ambavyo ni Kasanga na Kipili. Katika
kupambana na uvuvi haramu doria za mara kwa mara zimekuwa zikifanywa
kupitia vituo hivyo.
Kati ya Julai 2008 na Oktoba 2009 jumla ya makokoro 461, nyavu ndogo chini
ya inchi tatu 639 zilikamatwa na kuteketezwa, na samaki wadogo wenye uzito
wa jumla ya kilogramu 650 walikamatwa na kugawiwa bure kwa watoto
yatima na wale wenye kuishi kwenye mazingira magumu.
Aidha, mchakato wa kuanzisha BMU’s umeanza kwa kuwapatia mafunzo
Maafisa uvuvi wote walioko katika Mkoa huu kwa kushirikiana na Mradi
wakuhifadhi mazingira ya Ziwa Tanganyika (Lake Tanganyika Integrated
Environment Management Project).
4.3 Upatikanaji na Usambazaji wa Zana Bora za Uvuvi.
Katika kuhakikisha kuwa kunakuwa na upatikaji wa zana bora za uvuvi katika
Mkoa huu, Mkoa umejipanga kutekeleza shughuli zifuatazo:
• Kuainisha na kuwatambua wauzaji na wasambazaji wa zana bora za
uvuvi.
• Kukagua na kutoa elimu juu ya zana bora na halali za uvuvi.
• Kuhamasisha na kushawishi watengenezaji wa zana bora za uvuvi kuwa
na mawakala katika Mkoa wetu.
• Kutafuta mawakala au makampuni binafsi watakaosambaza zana hizo
kwa bei yenye unafuu.
Aidha, Mkoa unapendekeza sheria ya uvuvi iboreshwewauzaji na
wasambazaji wa zana bora za uvuvi wasajiliwe na wakaguliwe.
259

Zana zinazopatikana katika Mkoa wetu katika Sekta ya Uvuvi ni zifuatazo :-
• Nyavu za Makila, Mshipi na Ndoana, Kipe na Nyavu za kuzungusha.
• Vyombo vinavyotumika ni Mitumbwi na Ngalawa.
• Pia wavuvi hutumia zana saidizi za uvuvi kama karabai,jenereta na
vyombo vya kubebea na kuhifadhia samaki.
Utaratibu wa upatikanaji wa zana za uvuvi umetawaliwa na soko huria kutoka
kwa wauzaji (kiwandani/sokoni) kwenda kwa wavuvi. Ili kudhibiti zana haramu
tunapendekeza wauzaji na wasambazaji wa zana za uvuvi wasajiliwe na
kupatiwa masharti na kufanyiwa ukaguzi wa mara kwa mara.
Pamoja na upatikanaji wa zana kutawaliwa na soko huria, kiasi cha zana
zilizopo katika Mkoa ni Mitumbwi 33,470 na injini 1,824. Mpango wa Mkoa ni
kuongeza upatikana wa zana kwa asilimia 25 kufikia disemba 2010.
4.4 Huduma za Ugani.
Mkoa una jumla ya maafisa wa uvuvi 17 katika mchanganuo ufuatao (Jedwali
Na. 1):-
Jedwali Na. 1: Idadi ya Maafisa Uvuvi
MAHALI WALIOPO MAHITAJI PUNGUFU
MKOANI 1 1 0
HW SUMBAWANGA 8 20 12
MPANDA 3 9 6
NKASI 5 10 5
JUMLA 17 40 23
Lengo ni kuwa na Afisa Uvuvi mmoja katika kila kata inayojishughulisha na
shughuli za uvuvi na ufugaji wa samaki katika mabwawa.
Aidha, Maafisa uvuvi hawa hutekeleza shughuli zifuatazo:-
• Kusimamia sheria na kanuni za uvuvi endelevu
• Kutoa elimu juu ya matumizi ya zana na njia bora za uvuvi endelevu.
• Kutoa leseni za uvuvi na vyombo vya uvuvi.
• Kukusanya maduhuli ya Serikali,
• Kuanzisha na kuendeleza ufugaji wa samaki katika mabwawa,
• Kusimamia na kutoa elimu ya utunzaji wa mazingira ya maziwa na mito,
• Ukusanyaji na utunzaji takwimu za uvuvi.
Pamoja utekelezaji wa shughuli tajwa hapo juu maafisa uvuvi wanakabiliwa na
ukosefu wa Ofisi bora, vyombo vya usafiri (magari na pikipiki) na vitendea kazi
(computer n.k). Hali hii inasababishwa na kukosekana kwa Bajeti ya kutosha
katika Halmashauri za kuendeleza sekta ya Uvuvi.
260

Mkoa unaandaa daftari la mpango kazi la Maafisa uvuvi ili kuweza kuwapima
na kutathimini utekelezaji wa majukumu wa maafisa hao. Pia Mkoa unajipanga
kununua na kusambaza vitendea kazi kwa maafisa Uvuvi ili kurahisisha utendaji
kazi wa maafisa hao.
Ili kukabiliana na tatizo la upungufu wa maafisa uvuvi, Mkoa kupitia Mpango
wa MAKIRU umejipanga kufundisha Wavuvi Wawezeshaji (Para Professionals)
20 katika kila Halmashauri kwa miaka mitatu kuanzia mwaka 2009/2010.
4.5. Ufugaji wa Samaki na Ukuzaji wa Viumbe kwenye maji.
Katika kuendeleza ufugaji wa Samaki na ukuzaji viumbe kwenye maji Mkoa
unatekeleza kwa kutoa elimu na kuhamasisha uchimbaji wa mabwawa na
ufugaji wa samaki. Hadi kufikia oktoba 2009 Mkoa wa Rukwa una jumla ya
mabwawa ya kufugia samaki yapatayo 297 lengo ni kufikisha mabwawa 388
ifikapo Desemba 2012.
Jedwali Na. 2: Idadi ya mabwawa katika Halmashauri
Halmashauri Mabwawa yaliyopo Ongezeko
HW S’wanga 107 42
Manispaa ya S’wanga 123 10
Nkasi 33 20
Mpanda 34 19
JUMLA 297 91
Aidha, Mkoa una mpango wa kuanzisha mabwawa yapatayo matano (5) ya
kuzalisha vifaranga bora vya samaki ifikapo Juni 2010. Mkoa unajipanga
kuongeza na kuhamasisha soko la ndani na nje la samaki wa mapambo
wanaopatika katika Ziwa Tanganyika.
4.6. Mfumo wa Masoko ya Samaki.
Mkoa una mwekezaji ambaye anajihusisha na ununuaji wa samaki wabichi na
kuwahifadhi katika mfumo baridi na kisha kuwasafirisha kwenda katika Mikoa
mingine na kuwauza.
- Mkoa unaendelea kuhamasisha wawekezaji wazoefu kuwekeza katika
viwanda vya kusindika samaki.
- Kila Halmashauri Ina mpango wa kujenga soko la kisasa la kuuzia samaki na
kuanzisha na kuboresha vituo vya kupokelea samaki katika mialo.
- Kuweka mikataba ya bishara kati ya wavuvi na mifumo ya wanunuzi
wakubwa,
mfano; viwanda vya kusindika , mahoteli makubwa, supermarkets, nk.
Mkoa una jumla ya Vyama vya Ushirika vya wavuvi vipatavyo nane (8)
ambavyo vina jumla ya wanachama 320 na hisa zenye thamani ya shilingi
261

3,016,000, lengo ni kuwa na vyama vya ushirika 30 kufikia Desemba 2012.
Kupitia vyama hivi vya ushirika wavuvi wataweza kuwa na sauti ya pamoja
katika soko na wataweza kujipatia mikopo ili waweze kununua zana bora za
uvuvi.
Jedwali Na. 3: Idadi ya vyama vya ushirika
Halmashauri Vyama vilivyopo Ongezeko
HW S’wanga 3 5
Manispaa S’wanga 2 1
Nkasi 2 8
Mpanda 1 8
JUMLA 8 22
4.7 Mfumo wa vyombo vya Mikopo
Katika mkoa wetu Wavuvi wamejiunga na Vyama vya Akiba na Mikopo SACCOs
ambavyo vinatoa huduma za kifedha kwa wananchi wanaofanya shughuli
mbalimbali za kiuchumi zikiwemo shughuli za kilimo. Wavuvi wamekuwa
wakipata mikopo kutoka katika SACCOs hizo na kuweza kuwasaidia katika
kujipatia zana za uvuvi. Hata hivyo, mkoa umejipanga kuanzisha SACCOs za
wavuvi tu ili kuweza kuwaendeleza na kuwasaidia katika upatikanaji wa
huduma za kifedha.
262

TAARIFA YA SEKTA YA MAENDELEO YA UVUVI
MKOA WA MBEYA
MKAKATI WA KUENDELEZA NA KUSIMAMIA
RASILIMALI ZA UVUVI MKOA WA MBEYA
Ramani ya Mkoa wa Mbeya Ikionyesha Mipaka ya Utawala

1.0 UTANGULIZI
Mkoa wa Mbeya unapatikana Nyanda za juu Kusini katika latitude 7° na 9° 31’
Kusini ya Ikweta na kati ya longitude 32° na 35° Mashariki ya Greenwich.
Mbeya inapakana na mikoa ya Tabora na Singida upande wa Kaskazini;
Sumbawanga, upande wa Magharibi; Iringa, upande wa Mashariki na Kusini
inapakana na nchi jirani za Zambia na Malawi. Mkoa unaundwa na Wilaya 7,
zikiwemo Mbeya, Chunya, Mbarali, Kyela, Rungwe, Mbozi and Ileje;
Halmashauri 8, Tarafa 25, Kata 173 na vijiji 795. Eneo lina ukubwa wa
kilomita za mraba 63,617. Watu wanakadiriwa kuwa 2,502,258, ambapo
asilimia 62.3 hutegemea kilimo na asilimia 37.4 wanajihusisha na ufugaji
ikiwemo uvuvi. Wastani wa pato la kila mtu kwa mwaka 2007 lilikuwa shilingi
560,773. Mkoa hupata mvua za uhakika za mm 650 – mm 2,600 kwa
mwaka.
Rasilimali na fursa za uvuvi zilizopo ni pamoja na Ziwa Nyasa katika Wilaya ya
Kyela na Ziwa Rukwa katika Wilaya za Chunya na Mbozi. Aidha kuna mito
inayofaa kwa uvuvi inayopatikana katika Wilaya za Mbarali, Rungwe, Ileje na
Chunya. Malambo na mabwawa ya asili ya kufuga samaki yanapatikana Wilaya
za Mbarali, Rungwe, Mbozi na Ileje. Aina ya samaki wanaopatikana katika
maeneo haya ni pelege (Tilapia), Furu (Haprochromis), Mawuwu
(Ramphochromis), Ningu (Labeo), Mbufu (Bargus), Kambare (Clarias), Ngongo
(Synodonitis), Kugu (Barbus), Mbasa (O. microlepis), Mbelele (O.
microcephalus), Domodomo (Mamyrus), Dagaa (Englaulieypris) na Katanta
(Schilbe).
Muonekano wa Ziwa Nyasa toka Bandari Itungi, wilayani Kyela
264

Samaki wa Mapambo katika Ziwa Nyasa
1. MKAKATI WA MKOA KATIKA KUSIMAMIA RASILIMALI ZA
UVUVI
Mkakati wa Mkoa utakuwa kuboresha Uvuvi kwenye Maziwa na Mito,
kupanua Ufugaji wa samaki kwenye mabwawa na malambo, kudhibiti uvuvi
harami na utoroshaji wa mazao ya uvuvi na kuboresharasilimali watu na
vitendea kazi.
Uvuvi katika maziwa na mito
Uvuvi katika maziwa Nyasa na Rukwa kwa sehemu kubwa unatumia nyavu
za kutega zijulikanazo kama ndaturu (ziwa Nyasa) na uvuvi wa ndoana.
Vyombo vya uvuvi kwa asilimia kubwa ni mitumbwi (dugout canoes). Kwa
ujumla kiwango cha samaki kutoka Ziwa Nyasa ni kidogo ikilinganishwa na
kiwango kinachovuliwa kwa upande wa Malawi kwa sababu ya ukosefu wa
zana bora za uvuvi. Juhudi zinafaywa kuhamasisha wavuvi na wadau
wengine ili kupata zana bora mfano mitumbwi mikubwa ya kuunda (plank
boats) na mitumbwi ya injini ili kufikia kina kirefu cha maji. Uvuvi katika
ziwa Rukwa unafanyika kwa kiasi kikubwa kwa kutumia zana haramu
japokuwa zipo juhudi za Halmashauri za wilaya za Kyela, Mbozi na Chunya
kusajili wa vyombo na zana za uvuvi zinazoruhusiwa kisheria. Shughuli za
uvuvi ni za kujikimu maisha hasa ikizingatiwa kuwa zana wanazotumia bado
ni duni.
265

Shughuli za uvuvi katika Ziwa Rukwa
3.0 Kudhibiti uvuvi Haramu
Baadhi ya wavuvi katika ziwa Rukwa huvua kwa kutumia makokoro
yasiyoruhusiwa na kusababisha uvuvi mkubwa kuliko uwezo wa rasilimali
iliyopo na bila shaka samaki wachanga huvuliwa na wengine kukosa fursa
ya kuzaliana. Hali hii itasababisha aina fulani ya samaki kutoweka.
Halmashauri hufanya doria za mara kwa mara, ambapo nyavu
zisizoruhusiwa kisheria na makokoro huharibiwa. Katika doria zilizofanyika
mwaka huu wa 2009, jumla ya nyavu haramu na makokolo 512 ziliharibiwa.
Vilevile doria za kwenye mipaka hususan Tunduma na Kasumulu hufanyika
kuzuia utoroshaji wa mazao ya uvuvi. Katika wilaya ya Mbozi waharifu 12
walikamatwa na kufikishwa mahakamani. Mwenendo wa doria zilizofanyika
katika Mkoa umeonyeshwa kwenye Jedwali Na. 1.
Jedwali Na.1 Makokoro yaliyokamatwa Wilaya za Mbozi na Kyela.
Wilaya Idadi Ya Nyavu Makokoro
Mbozi 138 80
Kyela 40 150
Jumla 178 230
Chanzo: Taarifa za Halmashauri za Wilaya
Vilevile Halmashauri hutumia ulinzi shirikishi kwa kuwahusisha wavuvi
wenyewe, viongozi wa vijiji na wataalam. Pia kuna usimamizi shirikishi wa
mialo (BMUs) ambapo BMUs 23 zimeundwa katika Wilaya ya Kyela ili kudhibiti
266

shughuli haramu za uvuvi katika ziwa Nyasa na kutoa elimu ya matumizi bora
ya rasilimali hii. Kamati za mazingira zimesaidia kudhibiti uharibifu wa
mazingira na uvuvi haramu katika wilaya ya Mbozi. Mkoa unatafakari utaratibu
wa kuendesha uvuvi wa vipindi ili kuruhusu samaki kuzaliana na kukua.
Boti ya Halmashuri ya Wilaya ya Chunya ya Kudhibiti Uvuvi Haramu
Ziwa Rukwa
4.0 Upatikanaji na Usambazaji wa Zana Bora za Uvuvi
Wavuvi mmoja mmoja hujitafutia wenyewe zana kutoka kwa wafanyabiashara.
Pamoja na hamasa inayotolewa ya kununua na kutumia zana bora za uvuvi
bado kuna tatizo la ukosefu wa mitaji, hali inayosababisha watumie mitumbwi
ya kuchonga (dugout canoes) badala ya mitumbwi mikubwa ya kuunga (plank
boats) au inayotumia injini. Uduni wa zana unaathiri tija hasa kwa kuwa wavuvi
hawajajiunga kwenye vikundi ili kuweza kuunganisha nguvu za kupata mikopo.
267

5.0 HALI YA HUDUMA ZA UGANI
Mkoa una watumishi 19 ambapo mahitaji ni watumishi 63 kama linaonyesha
katika Jedwali Na 2.
Jedwali Na. 2: Hali ya wataalam wa uvuvi Mkoani
Eneo Mahitaji ya wataalam Waliopo Upungufu
RS-Mbeya 1 0 1
Rungwe 8 2 6
Chunya 10 5 5
Kyela 11 5 6
Mbozi 9 3 6
Mbarali 8 2 6
Mbeya 8 1 7
Ileje 8 1 7
Jumla 63 19 44
Chanzo: Taarifa za Halmashauri za Wilaya
Changamoto kubwa inayoikabili mkoa ni uhaba wa watumishi unaosababisha
uendelezaji shughuli za uvuvi kuwa mgumu japokuwa nafasi za ajira
zinatengwa lakini wataalamu hawapatikani kutoka soko la ajira. Itakuwa busara
kuajiri wataalamu wa sekta hii moja kwa moja kutoka vyuoni wanapohitimu
badala ya utaratibu wa sasa wa kufanya usaili. Pamoja na tatizo la uhaba wa
wataalamu yapo mafanikio yaliyopatikana katika kuhifadhi samaki hasa dagaa
kwa kutumia mbinu bora ya majiko ya mionzi ya jua na chumvi. Elimu hii
imetolewa na Kituo cha utafiti wa uvuvi (TAFIRI) kwa kushirikiana na
Halmashauri za Wilaya ili kuongeza tija. Kuhusu vitendea kazi, ni Halmashauri
za Mbozi na Mbarali tu ndio wana pikipiki. Aidha hakuna usafiri wa uhakika wa
gari kwa ajili ya kitengo cha uvuvi. Katika wilaya zenye maziwa, Mbozi na
Chunya wana boti zenye injini. Hata hivyo boti ya Mbozi ni mbovu kwa sasa.
6.0 Ufugaji wa Samaki na ukuzaji wa Viumbe kwenye maji
Mkoa una jumla ya mabwawa na malambo 791 ayakiwemo 31 ya asili na 760
ya kuchimba. Mtawanyiko wa mabwawa kiwilaya umeonyeshwa kwenye
Jedwali Na.3
Jedwali Na3: Mtawanyiko wa mabwawa ya samaki kiwilaya
Wilaya Idadi ya Mabwawa Maelezo
Kyela 8 Upo mpango wa kuchimba mengine 14
Mbarali 221 109 yana samaki; 112 hayajapandikizwa samaki
Ileje 37
Mbozi 65
Rungwe 460
Jumla 791
Chanzo: Taarifa za Halmashauri
268

Wilaya ya Rungwe inaongoza kwa kuwa na mabwawa mengi kuliko Wilaya
nyingine kutokana na mapangano ya milima na mabonde yanayoruhusu maji
kutuama. Vilevile kumeanzishwa mabwawa mama 4 kwa ajili ya uzalishaji wa
vifaranga vya samaki ili kukidhi mahitaji ya wafugaji. Wilayani Mbarali kipo
kituo cha uzalishaji wa vifaranga vya samaki kwa ajili ya kuwauza kilichoko
kwenye shamba la kilimo la mpunga la Mbarali. Mkoa umechagua kuwa na
kituo cha kuzalishia vifaranga vya samaki kwa wingi katika wilaya ya Mbarali
ambayo ina uhakika wa maji mengi.
7.0 Mfumo wa Masoko ya Samaki
Kwa ujumla mazao ya uvuvi yana soko kubwa mijini hadi vijijini. Halmashauri
zimetenga maeneo mahsusi ya kuuzia samaki ndani ya masoko.Katika masoko
ya mijini, maeneo maalumu yametengwa kwa ajili ya kuuza samaki na Vijijini,
samaki huuzwa kwenye magulio. Halmashauri ya wilaya ya Chunya, imejenga
soko kubwa katika mji wa Makongolosi na Halmashauri ya Kyela imejenga soko
la kisasa eneo la Matema sambamba na kuimarisha magulio yaliyopo. Wapo
baadhi ya wafanyabiashara ambao huuza samaki wakavu na wabichi nje ya
nchi, hasa huko Jamhuri ya Kidemokrasi ya Kongo (DRC) na Zambia. Hata
hivyo mkakati ni kutafuta wawekezaji watakaoweza kuhifadhia samaki kwenye
vifaa vya barafu ili kuweza kuwa na samaki kwenye soko muda wote.
8.0 Mfumo wa Vyombo vya Mikopo
Taasisi za fedha zinazoweza kutoa mikopo kwa wavuvi katika Halmashauri ni
benki ya NMB, NBC, CRDB. Wavuvi wachache hupata mikopo kutoka vyombo
vya fedha, lakini wengi hushindwa kutokana na kutotimiza masharti ya mikopo.
Kuna vyama vya msingi 12 ifuatavyo:- Chunya 5; Mbozi 3 na Kyela 4. Hata
hivyo vikundi hivi vya wavuvi hajianzisha mifuko ya kuweka na kukopa kwa
hiyo hakuna SACCOs inayotoa mikopo katika vikundi hivi. Changamoto ni kuwa
mara nyingi wavuvi hushauriwa kuunda vikundi ili kuunganisha mitaji lakini
mwitikio bado ni mdogo.
9.0 CHANGAMOTO
i. Uhaba wa wataalam wa ugani.
ii. Vikundi vya wavuvi kutokuanzisha mifuko ya kuweka na kukopa ili waweze
kunufaika na SACCOs zinayotoa mikopo
iii. Ukosefu wa vitendea kazi ili kuweza kudhibiti uvuvi haramu,
iv. Mwamko mdogo wa wananchi kujenga mabwawa ya kuvuga samaki.
10.0 HITIMISHO
Uongozi wa mkoa wa Mbeya unaamini kuwa kutokana na hazina ya rasilimali za
uvuvi zilizopo, zipo fursa kubwa kwa wananchi wake kuinua kipato chao ikiwa
zitatumika kikamilifu. Pia upo uwezekano wa kupanua sekta hii kwa kutumia
mbinu muafaka za kuongeza ubora na uwingi pamoja na kuihusisha jamii,
kufuga katika mabwawa na malambo kutokana na mkoa kuwa na mvua za
kutosha na uhakika katika maeneo mengi.
269

TAARIFA YA SEKTA YA MAENDELEO YA UVUVI
MKOA WA RUVUMA
KANUNI ZA KUHAMASISHA USIMAMIZI NA MATUMIZI YA RASILIMALI ZA
UVUVI MKOA WA RUVUMA
1.0 UTANGULIZI
Mkoa wa Ruvuma una Wilaya nne (4) ambazo ni Songea, Tunduru, Namtumbo na
Mbinga. Kuna Halmahauri tano (5) nazo ni Manispaa Songea, Songea, Tunduru,
Namtumbo na Mbinga.
Mkoa una Tarafa 21, Kata 100, Vijiji 456 na Mitaa 71. Idadi ya watu kadiri ya
maoteo (projections) ya takwimu za sensa ya kitaifa ya mwaka 2002 inakadiriwa kuwa
na watu 1,303,329 kufikia Desemba 2008.
Mkoa una Maafisa Ugani 21 katika Sekta ya Uvuvi. Mchanganuo wa Takwimu za
Mkoa zinazoonyesha sehemu, Idadi ya Watu na Utawala umeonyeshwa kwenye
Jedwali Na. 1.
Wilaya
Jedwali Na. 1: Sehemu, Idadi ya Watu na Utawala
Halmashauri
Tarafa
Chanzo: Halmashauri za Wilaya za Mbinga, Songea, Namtumbo, Tunduru na
Manispaa ya Songea, Agosti, 2009
2.0 Fursa za kiuchumi katika Sekta ya Uvuvi zilizopo mkoani
Kata
• Kuwepo na mito na ziwa lenye maji wakati wote mfano mto Ruvuma na ziwa
Nyasa;
• Kuwepo kwa eneo lenye ukubwa wa 3,582 meta za mraba lililofunikwa na maji;
• Kuwepo kwa hali ya hewa inyofaa katika shughuli za uvuvi;
270
Vijiji
Mitaa
Kaya
Watu
Idadi ya
Maafisa
Ugani
Manispaa 2 13 0 71 37,928 163,092 0
Songea Vijijini 3 14 71 0 39,077 183,661 2
Tunduru Tunduru 7 24 118 0 61,792 284,242 3
Mbinga Mbinga 6 37 206 0 100,181 470,849 12
Namtumbo Namtumbo 3 12 61 0 44,354 201,485 4
Jumla 21 100 456 71 283,332 1,303,329 21

• Kuwepo kwa Taasisi za fedha(Mbinga Community Bank, N.MB, Bank ya Posta,
SACCOS, CRDB, NBC, POSTAL BANK);
• Kuwepo kwa Taasisi zisizo za kiserikali (CARITAS, MBIDEA, KFW);
• Kuwepo kwa aina nyingi za samaki zipatazo 70 wakiwemo wa mapambo;
• Kuwepo kwa vivutio vya utalii;
• Kuwepo kwa aina nyingi za wanyama na mimea; na
• Kuwepo kwa nguvu kazi ya kutosha.
3.0 Hali ya Uzalishaji wa samaki kwa kipindi cha miaka minne (4)
2005/2006 hadi 2008/2009 imeonyeshwa kwenye Jedwali Na.2 hapa
chini.
Jedwali Na.2: Mwenendo wa Uzalishaji wa Samaki kwa kipindi cha
2005/2006 hadi 2008/2009
NA. MWAKA UZITO KWA TANI THAMANI
1 2005-2006 1,078.5 758,934,711.70
2 2006-2007 1,376.9 896,600,462.40
3 2007-2008 1,413 958,938,932.50
4 2008-2009 733.7 497,155.398
Chanzo: Halmashauri za Wilaya za Mbinga, Songea, Namtumbo,
Tunduru na Manispaa ya Songea, Agosti, 2009
4.0 Changamoto zinazoikabili Sekta ya Uvuvi
(a) Huduma za ugani kutowafikia wavuvi wengi kutokana na uchache wa
Maafisa Ugani;
(b) Upungufu wa vitendea kazi na matumizi ya zana duni;
(c) Uhaba wa nyumba za watumishi;
(d) Wavuvi wengi kutotumia pembejeo kadiri ya ushauri wa kitaalam;
(e) Uchache wa vituo vya taaluma vya Kata kwenye Halmashauri;
(f) Matumizi makubwa ya zana duni za uvuvi hususan mitumbwi midogo
isiyodumu;
(g) Miundombinu duni ya barabara vijijini na ukosefu wa Magari yenye
majokofu maalum ya kusafirishia samaki;
(h) Ukosefu wa umeme wa uhakika kwa ajili ya masoko na viwanda vya
samaki;
(i) Ukosefu wa soko la kuaminika la mazao ya samaki;
(j) Ucheleweshwaji wa fedha za miradi ya uvuvi kutoka Serikali Kuu;
(k) Uhaba wa vituo vyenye uwezo wa kufanya tafiti mbalimbali za uvuvi
pamoja na uzalishaji wa samaki bora;
(l) Ukosefu wa mitaji ya kuendeleza uvuvi;
(m) Uendelezaji wa uvuvi haramu kwa sababu ya ushirikiano mdogo kati ya
watalaam wa uvuvi na wananchi katika kuwafichua wanojihusisha na
uvuvi haramu kwa mfano matumizi ya mtunungu;
271

(n) Uchavuzi wa maji kutokana na Uchimbaji wa Madini na uvujaji wa
mafuta ya meli;
(o) Ukataji wa miti ovyo kwenye vyanzo vya maji, kingo za mito na ziwa;
(p) Matumizi ya mbolea ya chumvichumvi na madawa ya kilimo;
(q) Ukosefu wa matumizi bora ya ardhi; na
(r) Uvuvi kwenye maeneo ya mazalia ya samaki.
5.0 MIKAKATI YA KUENDELEZA NA KUSIMAMIA RASILIMALI ZA UVUVI
MKOANI RUVUMA
5.1 Mipango ya Uvuvi ya kila ngazi kujumuisha wote
5.1.1 Mkoa una mpango wa uvuvi na mifugo unaotokana na mipango ya
Halmashauri zake na unajumuisha wadau wote. Mpango huo unajulikana
kama Ufugaji wa Kimapinduzi Ruvuma - UMARU
5.1.2 Kila halmashauri ina mpango wa kuboresha uvuvi ambao unahusisha
wadau wote wakiwemo viongozi wa Serikali na viongozi wa siasa.
5.1.3 Kila Kata ina mpango wa kuendeleza uvuvi ambao utachangia katika
mpango wa halmashauri na ambao utajumuisha wadau wote katika
kata.
5.1.4 Kila kijiji kina mpango wa kuendeleza uvuvi ambao utachangia kwenye
mpango wa maendeleo ya uvuvi wa Kata na ambao unajumuisha wadau
wote.
5.1.5 Kila Halmashauri ina mpango wa kuelimisha na kuhamasisha wananchi
katika kujishughurisha na uvuvi kwa kuzingatia sera kanuni na sheria za
uvuvi.
5.1.6 Kila Halmashauri ina lengo la kuibua miradi ya uvuvi na kupima
kiutendaji utekelezaji.
5.1.7 Mkoa kwa kushirikiana na Wizara ya Maendeleo ya Mifugo na Uvuvi
utaimarisha vituo vya kukuzia samaki na kuanzisha vituo hivyo katika kila
Halmashauri.
5.2 Kudhibiti Uvuvi Haramu
5.2.1 Halmashauri zinaelimisha wananchi kuanzisha vikundi vya ulinzi shirikishi
wa rasilimali za uvuvi (Beach Mangement Unit).
• Kuhamasisha na kushirikisha jamii katika uvuvi endelevu
• Kutoa mafunzo juu ya majukumu ya (BMU’s)
272

• Kuelimisha wananchi juu ya matumizi ya mitego haramu kwa
shughuli za uvuvi.
5.2.2 Kanuni bora za uvuvi na kalenda za uvuvi zinatolewa na kusimamiwa
(mabango ya kanuni bora na kalenda za uvuvi yawekwe katika kila kijiji).
5.2.3 Halmashauri ya Wilaya ya Mbinga huandaa doria ya kudhibiti uvuvi
haramu kwa kutumia boti ya doria iliyopo Ziwa Nyasa, hadi Oktoba 2009
jumla ya nyavu zenye matundu madogo zipatazo 1,574 zenye thamani
ya shilingi 15,262,800/= zilikamatwa
5.2.4 Halmashauri zimetunga sheria ndogo ndogo ili kudhibiti uvuvi haramu.
6.0 Hali ya Ugani wa Uvuvi
6.1 Hali ya Vitendea kazi vya Ugani
Mkoa una nyumba 2, pikipiki 2, boti 1 na nyavu 7 kama inavyoonyeshwa katika
jedwali hapo chini.
Jedwali Na.3: Usambazaji wa Zana Bora za Uvuvi
Wilaya Halmashauri Nyumba Pikipiki Boti Nyavu
Songea Manispaa 0 0 0 0
vijijini 0 1 0 1
Tunduru Tunduru 0 0 0 0
Mbinga Mbinga 2 1 1 4
Namtumbo Namtumbo 0 0 0 2
JUMLA 2 2 1 7
Chanzo: Halmashauri za Wilaya za Mkoa wa Ruvuma, 2009.
6.2 Mchanganuo wa Maafisa Ugani
Mchanganuo wa mahitaji ya watumishi, waliopo na upungufu wa maafisa ugani katika
sekta ya uvuvi umeonyeshwa katika jedwali lifuatalo:-
273

Jedwali Na. 4: Mchanganuo wa Maafisa Ugani Mkoa wa Ruvuma
Wilaya Halmashauri Waliopo Upungufu Mahitaji
Songea Manispaa 0 1 1
Vijijini 2 7 16
Tunduru Tunduru 3 4 7
Mbinga Mbinga 12 5 17
Namtumbo Namtumbo 4 3 7
JUMLA 21 20 48
Chanzo: Halmashauri za Wilaya za Mkoa wa Ruvuma, 2009
7.0 Ufugaji wa Samaki na Ukuzaji wa Viumbe Kwenye Maji
Halmashauri kulingana na mazingira yake zinaelimisha jamii ufugaji wa samaki katika
mabwawa ya asili na kuchimbwa, mitoni na katika maziwa. Aidha, Mkoa una jumla ya
wafugaji wa samaki katika mabwawa yapatayo 1,093 na jumla ya mabwawa 4,840,
Jedwali Na. 5 lahusika.
Jedwali Na.5: Idadi ya Wafugaji na Mabwawa-Ruvuma
HALMASHAURI IDADI YA WAFUGAJI IDADI YA MABWAWA
Mbinga 959 1,133
Namtumbo 45 46
Tunduru 500 600
Songea mjini 59 3,571
Songea vijijini 30 90
Jumla kuu 1,093 4,840
Halmashauri ya Wilaya ya Songea imechimba bwawa lenye ukubwa wa eneo lenye
mita za mraba 2,025 na kupandikiza jumla ya vifaranga 6,000 kwa lengo la kuzalisha
mbegu bora za samaki za kusambaza kwa wafugaji, chini ya mpango wa mradi wa
DADPs. Mkoa una umoja wa wafugaji wa samaki uitwao SOFFA na chama cha wauza
samaki Songea na kila Halmashauri ina soko rasmi la samaki. Mkoa utaendelea kutoa
mafunzo kuhusu ufugaji wa samaki katika mabwawa.
8.0 Mfumo wa Masoko ya Samaki
Mkoa katika Halmashauri zake umetenga maeneo ya masoko ya samaki na kujenga
miundombinu mizuri ambayo ni salama kwa mazao ya samaki. Aidha, katika baadhi ya
Halmashauri wafanya biashara wa samaki wamejiunga katika ushirika wa biashara ya
mazao ya samaki. Hadi sasa katika Halmashauri ya Mbinga wafanya biashara wa
samaki wameanzisha ushirika wa biashara ya samaki uitwao SAMAKI BUSINESS
COOPERATIVE SOCIETY LIMITED na SACCOs moja itwayo Luekei SACCOs, taasisi zote
274

mbili zipo Mbamba bay. Mfumo huu wa biashara utawasaidia wavuvi hao kujipatia
mikopo kwa ajili ya kununulia zana bora za uvuvi na kuongeza mitaji ya biashara.
9.0 Mfumo wa Vyombo vya Mikopo
Hadi sasa hakuna mvuvi/wavuvi wowote waliopata mikopo ingawa kuna taasisi za
kutoa mikopo kama vile SACCOs, World Bank na Norway. Aidha, katika kata ya Liuli
wilayani Mbinga wavuvi waliojiunga katika vikundi 12 vya uvuvi ambavyo vimepata
msaada wa zana za uvuvi kutoka shirika la TASAF kama ifuatavyo:-
• Nyavu za dagaa.
• Ingini za boti.
• Mitumbwi,nanga,life jaketi, nyavu Kubwa (gillnets).
275