M E D I C U S - Shoqata e Mjekëve Shqiptarë të Maqedonisë-Hipokrati
M E D I C U S - Shoqata e Mjekëve Shqiptarë të Maqedonisë-Hipokrati
M E D I C U S - Shoqata e Mjekëve Shqiptarë të Maqedonisë-Hipokrati
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
M E D I C U S<br />
ISSN 1409-6366 UDC 61 Vol · XI (1) · Qershor 2009<br />
PËRMBAJTJE<br />
Fjala Jonë<br />
Etika mjekësore<br />
Punim Burimor Shkencor<br />
Sindromi anemik te artriti reumatoid<br />
Besim Aliu, Hasmije Izairi–Aliu, Remzi Izairi<br />
Krahasimi i tri protokoleve <strong>të</strong> bazuara në Pantoprazol në trajtimin e <strong>të</strong> sëmurëve<br />
me ulcerë duodenale<br />
Zaim Gashi, Avni Haziri, Aurora Bakalli<br />
Varësia e absorbancës së Tiomersalit në lidhje me kohën në vaksinën DTP<br />
Merita Kuçuku, Donika Boçari, Besnik Baraj<br />
Problemet shënde<strong>të</strong>sore <strong>të</strong> vërejtura në punëtorët e serrave në disa rrethe <strong>të</strong><br />
Shqipërisë<br />
Magdalena Cara, Jordan Merkuri, Dorina Ago, Valdete Vorpsi, Etleva Jojic<br />
Некои параметри на липидниот метаболизам кај болни од diabetes mellitus во<br />
Битола<br />
Татјана Блажевска, Валентина Талевска, Билјана Богданова Попов<br />
Obeziteti dhe zakonet e <strong>të</strong> ngrënit tek studen<strong>të</strong>t e Universitetit <strong>të</strong> Vlorës në rrethin e<br />
Vlorës, Shqipëri<br />
Yllka Bilushi, Loreta Kuneshka, Llukan Rrumbullaku, Aurela Saliaj<br />
Depresivna simptomatologija vo faza na apstinencija kaj heroinski<br />
zavisnici postateni na detoksikacioni tretman<br />
Aneta Spasovska Trajanovska Danijela Jani~evi}<br />
Punim Profesional<br />
Ndikimi i hipertensionit arterial në shfaqjen e regurgitimit aortal<br />
Aurora Bakalli, Lulzim Kamberi, Rexhep Manaj, Afërdita Bakalli, Ejup Pllana,<br />
Gani Dragusha, Zaim Gashi, Nexhmi Zeqiri<br />
Sëmundja pulmonare obstruktive kronike në punonjësit e industrisë së çelikut<br />
Silvana Bala, Afrim Tabak<br />
Значајноста на промените во доплеровите бранови облици на хепаталните<br />
вени и вена порта кај пациенти со дифузни паренхиматозни заболувањха на<br />
црниот дроб<br />
Петар Аврамовски, Доминика Рајчановска, Изабела Филов
Промена на индексот на замастување (FLI) и индексот на перфузија (DPI) под<br />
терапија со L-Ornithinum–L-Asparicum (Hepa-Merz®) и Simvastatin при моно<br />
и здружена терапија<br />
Жаклина Сервини, Петар Аврамовски, Симеон Силјановски, Изабела Филов,<br />
Доминика Тодоровска – Рајчановска<br />
Порталниот пулсативен индекс како индикатор на десно срцева слабост<br />
Симеон Силјановски, Петар Аврамовски<br />
Definirawe na genetskiot entitet Core Binding Factor akutni mieloblastni<br />
leukemii (CBF-AML), na{a iskustva<br />
Irina Panovska-Stavridis, Arif Qatifi, Martin Ivanovski,<br />
Sawa Trajkova, Lidija ^evreska<br />
Psikotrauma dhe vlerësimi i pasojave <strong>të</strong> saj ndër gjenerata<br />
Ariel Çomo, Anastas Suli, Gentian Vyshka, Elizana Petrela<br />
Retrospektivna studija na upatnite dijagnozi vo laboratorijata za<br />
elektromiografij<br />
Merita Ismaili-Marku, Emilija Cvetkovska,<br />
Tatjana ^epreganova-^angovska, Fatlume Adili, Vera Petrova<br />
Влианието на семејството врз појавата на адолесцентни кризи кај ученици во<br />
средното техничко училиште “Никола Карев”, Струмица<br />
Ani Ristevska, Vasil Tunev, Zorica Hristomanova<br />
Доброволното здравствено осигурување – дополнителен лост за подобрување<br />
на квалитетот за здравствените услуги<br />
Методије Трајановски<br />
Efikasnost na Tamsulozin vo tretman na ureteralni kalkulusi vo<br />
distalniot ureter, iskustva od eden centar<br />
Sotir Stavridis, Skender Saidi, Josif Janculev, Aleksandar Mickovski<br />
Efektet e Tamsulosinёs nё trajtimin e hiperplazionit beninj tё prostatёs<br />
Skender Saidi, Astrit Saidi, Faredin Xhelili, Arjeta Raufi, Selvije Demiri,<br />
Beti Stojovska<br />
Efekti i motivimit dhe komorbiditetit në kohëzgjatjen dhe shkallën e rehabilitimit te<br />
amputimet traumatike <strong>të</strong> gjymtyrëve <strong>të</strong> poshtme<br />
Teuta Osmani-Vllasolli, Hajrije Hundozi, Ardiana Murtezani, Sanije Gashi,<br />
Ariana Kalaveshi<br />
Некои белези на примената на алтернативните и комплементарните методи на<br />
лечење кај група пациенти со мускулоскелетни нарушувања<br />
Розета Милева, Милев Михаил<br />
Vleresimi mikrobik i sallave operatore te Spitalit Ushtarak Qendror Univeristar te<br />
Tiranes<br />
Gjergj Koja<br />
Faktorët predispozues <strong>të</strong> Pneumonisë Nosokomiale në pacien<strong>të</strong>t që i nënshtrohen<br />
ventilimit mekanik<br />
Alma Cani , Silvana Bala, Loreta Agolli-Karaulli, Epaminonda Fype<br />
Menaxhimi i sëmundjeve kronike <strong>të</strong> reziden<strong>të</strong>ve ne Sh<strong>të</strong>pinë e Pleqve në Prishtinë<br />
Zana Ibraimi, Ardiana Murtezani, Dafina Shishani<br />
Pri~ini za slepilo vo regionot na Strumica<br />
Len~e Maseva, Vasil Tunev, Deniza Stambolieva
Lezioni I pleksusit brahial tek <strong>të</strong> posalindurit nga aspekti I faktorëve <strong>të</strong> rrezikut<br />
Teuta Osmani-Vllasolli, Ardiana Murtezani, Lendita Kryeziu, Ariana Kalaveshi,<br />
Sanije Gashi<br />
Prezantim rasti<br />
Tuberozna skleroza kompleks-prikaz na slu~aj<br />
Marija Saboli}-Asenova, Vesna Saboli}-Avramovska, Filip Duma,<br />
Marija Kuturec, Olivera Lekovska, Milan Ristevski, \or|i Damjanovski,<br />
Natalija Angelkova, Rozana Kacarska, Ilija Kirovski<br />
Depresioni simptomatik, dilemat dhe qasjet terapeutike - prezantim rasti<br />
Musli Ferati<br />
Тризомија 18, клинички карактеристики и можности за пренатална<br />
превенција<br />
Анет Папазовска-Черепналковски, Катица Пиперкова, Елена Шукарова<br />
Ангеловска, Снежана Палчевска-Коцевска, Аспазија Софијанова, Наташа<br />
Најдановска-Алулоска, Гордана Илиева<br />
Mbyllja e defekteve <strong>të</strong> lëkurës<br />
Xhevair Hoxhallari, Gjergji Bizhga<br />
Komplikacionet okulare te sindroma Marfan – dy prezantime rasti familiare<br />
Vilma Mema, Nadon Qafa, Arjeta Grezda, Florian Toti<br />
Vështrim<br />
Medikamentet dhe shtatzënia<br />
Hasmije Izairi–Aliu<br />
Aplikimi i bioteknologjisë në mjekësi<br />
Albina Ademi, Faton Ademi, Beqir Ademi, Fetie Ademi<br />
Деинституционализација–менаџирање во форензичката психијатрија-<br />
интеграциони иницијативи за форензичките сервиси<br />
Валентина Талевска, Тања Блажевска, Снежана Најдовска<br />
Histori<br />
Relaksim<br />
Prezantim libri<br />
Lajme personale<br />
Takime mjekësore<br />
Le<strong>të</strong>r redaksisë<br />
In Memoriam<br />
Udhëzim për autorës<br />
Revis<strong>të</strong> e Shoqa<strong>të</strong>s së <strong>Mjekëve</strong> <strong>Shqiptarë</strong> <strong>të</strong> <strong>Maqedonisë</strong><br />
ISSN 1409-6366<br />
UDC 61<br />
M E D I C U S Betimi i <strong>Hipokrati</strong>t/The Oath of Hippocrates<br />
2009, Vol. XI (1)<br />
Del dy herë në vit Me <strong>të</strong> hyrë në radhët e anëtarëve <strong>të</strong><br />
Kohë pas kohe boton suplement profesionit mjekësor,betohem<br />
Botues/ Publisher: SHMSHM solemnisht se je<strong>të</strong>n time do ta vë<br />
Adresa e Redaksisë-Editorial Board Addres në shërbim <strong>të</strong> humanitetit.
Spitali Klinik p.n. 1220 Tetovë Për mësuesit e mi do <strong>të</strong> kem<br />
Tel. +389 (0)42 321-600 i Kryeredaktorit gjithmonë miradije e respekt <strong>të</strong> merituar.<br />
Zhiro llogaria: 200-000031528193 Detyrën time do ta ushtroj me<br />
Numri tatimor: 4028999123208 ndërgjegje e dinjitet.<br />
e-mail: shmshm@live.com Brengosja ime më e madhe do <strong>të</strong> je<strong>të</strong><br />
Web faqja: www.medalb.com shëndeti i pacientit tim.<br />
Kryeredaktori–Editory in Chief Do t‘i ruaj fsheh<strong>të</strong>si<strong>të</strong> e atij që mi beson.<br />
Prof. dr sci. Remzi Izairi<br />
Do t‘i ruaj me <strong>të</strong>rë fuqinë që kam<br />
nderin dhe tradi<strong>të</strong>n fisnike <strong>të</strong><br />
Redaktorët–Editors profesionit mjekësor.<br />
Prof. dr sci. Sadi Bexheti Kolegët e mi do t‘i kem vëllezër.<br />
Prim. dr Sali Qerimi Në punën time me <strong>të</strong> sëmurët nuk do <strong>të</strong><br />
ndikojë kurrfarë paragjykimi mbi<br />
Koordinator i Redaksisë-Editorial Coordinator përka<strong>të</strong>sinë fetare, kombëtare,<br />
Prim.dr Flora-Doko Lumani racor, politike a klasore.<br />
Këshilli Redaktues–ditorial Board Je<strong>të</strong>n e njeriut do ta respektoj<br />
Prof. dr Agim Vela absolutisht,që nga zanafilla e saj.<br />
Mr dr Kadri Haxhihamza Nuk do <strong>të</strong> lejoj as në rrethana<br />
Prim. dr Ali Dalipi kërcënimi që dija ime mjekësore <strong>të</strong><br />
Prim.dr Ejup Limani përdoret në kundërshtim me ligjet e<br />
Prim. dr Osman Sejdini humanizmit.<br />
Prim.dr Lavdrim Sela Kë<strong>të</strong> betim e jap solemnisht dhe me<br />
Dr Murat Murati vullnet,duke u mbështetur në<br />
Këshilli Botues–Editorial Council nderin tim.<br />
Dr Xhabir Bajrami, Kryetar<br />
Dr Fadil Maliqi, zv/kryetar<br />
Mr dr Islam Besimi<br />
Dr Menduh Jegeni<br />
Dr Betim Dauti<br />
Prim. dr Bexhet Dika<br />
Prim.dr Lulzim Mela<br />
Dr Sadem Elmazi<br />
Lektorimi, radhitja kompjuterike dhe shtypi<br />
Vision+ Gostivar<br />
Medicus shtypet në tirazh: 600 ekzemplarë<br />
Revista shpërndahet falas<br />
CONTENTS<br />
Our Word<br />
Medical ethics<br />
Original Scientific Paper<br />
Anemia syndrome in rheumatoid arthritis<br />
Besim Aliu, Hasmije Izairi–Aliu, Remzi Izairi<br />
Comparisson of theree Pantoprasole basen therapy in treatment of patients with<br />
duodenal ulcer<br />
Zaim Gashi, Avni Haziri, Aurora Bakalli<br />
Dependence of absorbance of Thiomersal in relevance by time in DTP vakcine<br />
Merita Kuçuku, Donika Boçari, Besnik Baraj
Health problems related the greenhouse workers in selected Albanien Cities.<br />
Magdalena Cara, Jordan Merkuri, Dorina Ago, Valdete Vorpsi, Etleva Jojic<br />
Some of the parameters of the lipid metabolism with people who suffer from<br />
diabetes mellitus in Bitola<br />
Tatjana Blazevska, Valentina talevska, Biljana Bogdanova-Popov<br />
Obesity and eating habits among Vlora University students in Vlora district<br />
Albania.<br />
Yllka Bilushi, Loreta Kuneshka, Llukan Rrumbullaku, Aurela Saliaj<br />
Depression in abstinent heroin addicts treated with detoxification treatment<br />
Aneta Spasovska-Trajanovska, Danijela Janicevic<br />
Profesional Paper<br />
The influence of arterial hypertension on occurrence of aortic regurgitation<br />
Aurora Bakalli, Lulzim Kamberi, Rexhep Manaj, Afërdita Bakalli, Ejup Pllana,<br />
Gani Dragusha, Zaim Gashi, Nexhmi Zeqiri<br />
Chronic obstructive pulmonary disease in workers of iron-steel industry<br />
Silvana Bala, Afrim Tabaku<br />
Hepatic vein and portal vein Doppler waveform alteration value in pacient with<br />
diffuse parenchymal liver disease<br />
Petar Avramovski, Dominika Rajchanovska, Izabela Filov<br />
Fatty liver index (FLI) and Doppler perfusion index (DPI) alteration under L-<br />
Ornithinum- L-Asparticum (Hepa-Merz ® ) and simvastatin therapy<br />
Zaklina Servini, Petar Avramovski, Simeon Siljanovski, Izabela Filov,<br />
Dominika Todorovska-Rajchanovska<br />
Portal vein pulsatility index as relevant marker for rigat side heart falure disease<br />
Simeon Siljanovski, Petar Avramovski<br />
Defining the genetic entity core binding factor akute myeloblastic leukemia (CBF-<br />
AML): our experiences<br />
Irina Panovska-Stavridis, Arif Ljatifi, Martin Ivanovski, Sanja Trajkova,<br />
Lidija Cevreska<br />
Psychotrauma and its consecuences through the generations<br />
Ariel Çomo, Anastas Suli, Gentian Vyshka, Elizana Petrela<br />
Retrospective e study to refferalsin electromiographic diagnostics<br />
Merita Ismaili-Marku, Emilija Cvetkovska, Tatjana Cepreganova-Cangovska,<br />
Fatlume Adili, Vera Petrova<br />
The influence of the family on the appearance of adoleshent crises among students<br />
in the secondary Technical School “Nikola Karev”, Strumica<br />
Ani Ristevska, Vasil Tunev, Zorica, Hristomanova<br />
Voluntary health insurance–additional lever for imporving quality of health services<br />
Мetodije Trajanovski<br />
Efficacy of Tasulosin in the treatment of distal-ureteral stones-a single center<br />
experience<br />
Sotir Stavridis, Skender Saidi, Josif Janculev, Aleksandar Mickovski<br />
Effects of Tamsulosin in treatment of Benign Prostatic Hyperplasia<br />
Skender Saidi, Astrit Saidi , Faredin Xhelili , Arjeta Raufi , Selvije Demiri ,<br />
Beti Stojovska
The influence of motivacion and comorbidity on outcome of rehabilitacion in<br />
traumatic lower limb amputations<br />
Teuta Osmani-Vllasolli, Hajrije Hundozi, Ardiana Murtezani, Sanije Gashi,<br />
Ariana Kalaveshi<br />
Some characteristics of the use of alternative and complementary therapeutic<br />
methods in a group of patients suffering from musculoskeletal disorders<br />
Rozeta Mileva, Milev Mihail<br />
Microbial evaluation of surgery rooms in Central University Military Hospital in<br />
Tirana<br />
Gjergj Koja<br />
Predispozing factors for Nosocomial Pneumonia in patients receiving mechanical<br />
ventilation<br />
Alma Cani, Silvana Bala, Loreta Agolli-Karaulli, Epaminonda Fype<br />
Management of chronic disease among nursing home residents in Nursing Home in<br />
Prishtina<br />
Zana Ibraimi, Ardiana Murtezani, Dafina Shishani<br />
The causes of blindness in the regjion of Strumica<br />
Lence Maseva, Vasil Tunev, Deniza Stambolieva<br />
Brachial plexus lesion in a newborn infants related to risk factors<br />
Teuta Osmani-Vllasolli, Ardiana Murtezani, Lendita Kryeziu, Ariana Kalaveshi,<br />
Sanije Gashi<br />
Case Report<br />
Tuberous sclerosis complex ( TSC )- case report<br />
Marija Sabolic-Asenova, Vesna Sabolic Avramovska, Filip Duma, Marija Kuturec,<br />
Olivera Lekovska, Gorgi Damjanovski, Natalija Angelkova, Rozana Kacarska,<br />
Milan Risteski, Ilija Kirovski<br />
Symptomatic depresion, therapeutic dilemas and chalenges - case report<br />
Musli Ferati<br />
Trisomy 18, Clinical Characteristics and Possibilities for Prenatal Prevention<br />
Anet Papazovska-Cherepnalkovski, Katica Piperkova, Elena Sukarova-Angelovska,<br />
Snezhana Palchevska-Kocevska, Aspazija Sofijanova, Natasha Najdanovska-Aluloska,<br />
Gordana Ilieva<br />
Enclosing os skin defects<br />
Xhevair Hoxhallari, Gjergji Bizhga<br />
Ocular complications of Marfan syndrome-Two familial cases reports<br />
Vilma Mema, Nadon Qafa, Arjeta Grezda, Florian Toti<br />
Review<br />
Medications and pregnancy<br />
Hasmije Izairi – Aliu<br />
Application biotechnology in medicine<br />
Albina Ademi, Faton Ademi, Beqir Ademi, Fetie Ademi,<br />
Deinstitutionalisation–menagement in forensic psychiatry-integration initiatives for<br />
forensic services<br />
Valentina Talevska, Tanja Blazevska, Snezana Najdovska<br />
History
Relax<br />
Book presentation<br />
Personal news<br />
Medical meetings<br />
Information<br />
In Memoriam<br />
Letter to editory<br />
Guidelines for authors<br />
AKTUALE / ACTUAL<br />
TRANSPLANTIMI I ZEMRËS<br />
I PARË NGA NJË MJEK SHQIPTAR<br />
Dr Omer Xhemali dhe pacientja D.M, Frankfurt, Gjermani<br />
MEDICUS<br />
Dr Omer Xhemali, MD, lindur më July 4 th , 1970 in Tetovo, Macedonia, me<br />
punë në Deptament of Thoracic & Cardiovascular Surgery, University Hospital, Johann<br />
Wolfgang Goethe University, Theodor-Stern-Kai 7, 60590 Frankfurt am Main, Germany.<br />
e.mail: dzemali@em.uni-frankfurt.de, Phone : +49 172 6152694, me date 23.01.2009,<br />
bëri operacionin e parë, transplantim <strong>të</strong> zemrës.<br />
―Pacientja D.M. nga Frankfurti, 59 vjeç, me kardiomiopati terminale: Ef 15%; në<br />
vitin 2000 i ësh<strong>të</strong> bërë një rekonstruim i valvulës mitrale, janë vënë tre bypass-a dhe i<br />
ësh<strong>të</strong> korriguar një aneurismë e ventrikulit <strong>të</strong> maj<strong>të</strong>. Ajo, pos <strong>të</strong> tjerave, ka pasur dhe një<br />
insuficiencë renale; ësh<strong>të</strong> pak adipose, dhe ka qenë e paraparë për transplantim gati dy<br />
vjet. Operacionin e kam bërë me date 23.01.2009, dhe ka zgjatur 7 orë. Pacienten e kemi
extubuar <strong>të</strong> shtunën, dhe ajo ësh<strong>të</strong> në gjendje shumë <strong>të</strong> mirë, ka urinim <strong>të</strong> rregullt; cardiac<br />
output ësh<strong>të</strong> 7,0 l, cardiac index 3,2 l, gjendja respiratore ësh<strong>të</strong> në rregull, neurologjia<br />
gjithashtu‖.<br />
Urime.<br />
Sukses i madh për mjekësinë shqiptare.<br />
Përgatiti: Prof. dr sci. Remzi Izairi<br />
/////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////<br />
/////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////<br />
Medicus 2009, Vol. XI (1):<br />
FJALA JONË / OUR WORD<br />
ETIKA MJEKËSORE<br />
Remzi Izairi, internist reumatolog<br />
Kryeredaktorë i Revis<strong>të</strong>s ―Medicus‖<br />
Tel. +389 (0)42 321 600 & 070 379 007<br />
e-mail: shmshm@live.com<br />
MEDICUS<br />
Etika ka qenë pjesë integrale e mjekësisë së paku prej kohës së <strong>Hipokrati</strong>t, mjek<br />
grek në shekullin e pes<strong>të</strong> para erës sonë, i cili merret si themelues i etikës mjekësore.<br />
Ësh<strong>të</strong> e pabesueshme që, edhe pse themeluesit e etikës së mjekësisë, siç ësh<strong>të</strong> <strong>Hipokrati</strong>,<br />
veprat e tyre i kanë botuar para 2000 viteve, profesioni i mjekësisë deri tash nuk ka pasur<br />
një program mësimor <strong>të</strong> përgjithshëm për ligjërimin e etikës mjekësore. Në Asamblenë e<br />
51-<strong>të</strong> <strong>të</strong> Shoqa<strong>të</strong>s Bo<strong>të</strong>rore Mjekësore në vitin 1991, ku u mblodhën përfaqësues <strong>të</strong><br />
shoqatave mjekësore prej <strong>të</strong>rë bo<strong>të</strong>s, u vendos ”ligjërimi i etikës së mjekësisë dhe <strong>të</strong><br />
drejtave <strong>të</strong> njeriut <strong>të</strong> përfshihet si kurs i obligueshëm mësimor <strong>të</strong> fakulteteve <strong>të</strong><br />
mjekësisë”.<br />
Çka ësh<strong>të</strong> etika mjekësore?
Në praktikën mjekësore, pa marrë parasysh veçorinë ose ambientin, disa pyetjeve<br />
dhe situatave ësh<strong>të</strong> shumë më leh<strong>të</strong> t‘u përgjigjemi. Në anën tje<strong>të</strong>r <strong>të</strong> spektrit, mund <strong>të</strong><br />
ke<strong>të</strong> pasiguri ose mospajtim <strong>të</strong> madh lidhur me a<strong>të</strong> se si <strong>të</strong> veprohet, sepse <strong>të</strong> gjitha<br />
pyetjet etike në mjekësi nuk janë njësoj sfiduese.<br />
Pra, çka ësh<strong>të</strong> në <strong>të</strong> vërtet etika dhe si u ndihmon ajo mjekëve <strong>të</strong> ballafaqohen me<br />
çështje <strong>të</strong> tilla? Thënë thjesht, etika ësh<strong>të</strong> mësim për moralin – persiatje dhe analizë e<br />
vëmendshme dhe sistematike e vendimeve dhe sjelljes morale, si ato <strong>të</strong> kaluara, ashtu<br />
edhe <strong>të</strong> tashmet ose <strong>të</strong> ardhshmet. Morali ësh<strong>të</strong> dimension i vlerësimit <strong>të</strong> vendimmarrjes<br />
dhe sjelljes së njeriut. Gjuha e moralit përfshinë emrat si ―e drejta‖, ―përgjegjësi‖ dhe<br />
―virtyte‖ dhe mbiemrat si ―i mire‖ dhe ―i keq― ose ―i lig‖, ―e sak<strong>të</strong>‖ dhe ―e gabuar‖, ―i<br />
drej<strong>të</strong>― dhe ―i padrej<strong>të</strong>‖. Sipas këtyre definicioneve, etika në vend <strong>të</strong> pare ësh<strong>të</strong> çështje e<br />
dijenisë, kurse morali ësh<strong>të</strong> çështje e <strong>të</strong> vepruarit. Lidhja e tyre e afërt qëndron në<br />
përkujdesjen e etikës <strong>të</strong> sigurojë kritere <strong>të</strong> arsyeshme që njerëzit <strong>të</strong> vendosin ose <strong>të</strong> sillen<br />
në kë<strong>të</strong> apo a<strong>të</strong> mënyrë.<br />
Pasi që etika merret me <strong>të</strong> gjitha aspektet e sjelljes së njeriut dhe vendimmarrjes,<br />
ajo ësh<strong>të</strong> një lëmë shumë komplekse, kurse etika mjekësore ësh<strong>të</strong> degë e etikës e cila<br />
merret me çështjet morale në praktikën mjekësore.<br />
Pse duhet ta mësojmë etikën mjekësore?<br />
Përderisa mjeku ësh<strong>të</strong> i ditur dhe i af<strong>të</strong> në punën e tij praktike, etika nuk ësh<strong>të</strong> me<br />
rëndësi. Etika mësohet në familje, jo në fakultetin e mjekësisë. Etika mjekësore mësohet<br />
duke shikuar si veprojnë mjekët më në moshë, jo prej librave ose ligjëratave. Këto janë<br />
disa prej arsyeve <strong>të</strong> përgjithshme që merren si shembuj për <strong>të</strong> mos i dhënë etikës rolin<br />
kryesor në programin mësimor në fakultetin e mjekësisë. Shkurtimisht, etika ësh<strong>të</strong> dhe<br />
gjithmonë ka qenë komponen<strong>të</strong> thelbësore e praktikës mjekësore. Parimet etike, siç janë<br />
respekti për njerëzit, pëlqimi pas informimit paraprak dhe mirëbesimi janë baza e<br />
marrëdhënieve mjek-pacient. Sidoqof<strong>të</strong>, përdorimi i këtyre parimeve në praktikë në<br />
situate specifike shpesh ësh<strong>të</strong> problematik, pasi mjekët, pacien<strong>të</strong>t, anëtarët e familjeve <strong>të</strong><br />
tyre dhe personeli tje<strong>të</strong>r në mbrojtjen shënde<strong>të</strong>sore mund <strong>të</strong> mos pajtohen lidhur me a<strong>të</strong> se<br />
cila ësh<strong>të</strong> mënyra më e mire për <strong>të</strong> vepruar në ndonjë situate <strong>të</strong> caktuar. Mësimi i etikës<br />
ka rëndësi për t‘i dalluar situatat e rënda dhe <strong>të</strong> ballafaqohemi me ato në mënyrë<br />
racionale dhe parimore. Etika ësh<strong>të</strong> gjithashtu e rëndësishme në ndërveprimet me<br />
shoqërinë, kolegët dhe për <strong>të</strong> udhëhequr hulumtime mjekësore.<br />
Profesionalizmi mjekësor, <strong>të</strong> drejtat e njeriut dhe ligji<br />
Prej <strong>Hipokrati</strong>t rrjedh koncepti i mjekësisë si profesion, ku mjekët japin betim<br />
publik se interesat e pacien<strong>të</strong>ve <strong>të</strong> tyre do t‘i vënë para interesave <strong>të</strong> tyre personale. Në<br />
kohën e fundit <strong>të</strong> drejtat e njeriut kanë ndikuar shumë në etikën mjekësore. Në bo<strong>të</strong>n<br />
multi-kulturore me shumë tradita <strong>të</strong> ndryshme morale, marrëveshjet e rëndësishme për <strong>të</strong><br />
drejtat e njeriut kanë krijuar bazë për etikën mjekësore, e cila ësh<strong>të</strong> e pranueshme përtej<br />
kufijëve kulturorë.<br />
Etika mjekësore ësh<strong>të</strong> gjithashtu e lidhur ngush<strong>të</strong> me ligjin. Në shumë vende <strong>të</strong><br />
bo<strong>të</strong>s ka ligje, <strong>të</strong> cilat përcaktojnë se si duhet mjekët <strong>të</strong> ballafaqohen me çështjet etike në
përkujdesjen për pacientin dhe në hulumtimet. Më tutje, zyrtarët <strong>të</strong> cilët japin licencat<br />
mund t‘i dënojnë mjekët për shkeljen e etikës. Por, etika dhe ligji nuk janë identik.<br />
Shumë shpesh etika cakton standarde më <strong>të</strong> larta <strong>të</strong> sjelljes prej standardeve, <strong>të</strong> cilat i<br />
cakton ligji dhe, herë pas here, etika kërkon që mjekët <strong>të</strong> mos i përmbahen ligjit, i cili<br />
kërkon sjellje jo-etike.<br />
Përfundim<br />
Mjekësia ësh<strong>të</strong> edhe shkencë edhe art. Shkenca merret me a<strong>të</strong> që mund <strong>të</strong> vërehet<br />
dhe matet, dhe mjeku kompetent i njeh shenjat e sëmundjes dhe di si ta këthej shëndetin.<br />
Por, mjekësia shkencore ka kufij<strong>të</strong> e saj, veçanrisht lidhur me individualitetin e njeriut,<br />
kulturën, fenë, lirinë, <strong>të</strong> drejtat dhe përgjegjësi<strong>të</strong>. Arti i mjekësisë përfshin përdorimin e<br />
shkencës mjekësore dhe teknologjisë te pacien<strong>të</strong>t, familjet dhe bashkësi<strong>të</strong>, ku nuk ka as<br />
dy identike. Pjesa më e madhe e dallimeve mes individëve, familjeve dhe bashkësive<br />
ësh<strong>të</strong> jo-fiziologjike dhe ajo qëndron në njohjen dhe ballafaqimin me këto dallime ku<br />
artet, studimet klasike dhe shkencat shoqërore, bashkë me etikën, luajnë rolin kryesor. Në<br />
<strong>të</strong> vërtet, ve<strong>të</strong> etika ësh<strong>të</strong> e pasuruar me njohuri<strong>të</strong> dhe <strong>të</strong> dhënat prej këtyre degëve.<br />
Qëllimi ynë ishte që <strong>të</strong> sigurojmë ve<strong>të</strong>m hyrjen elementare në etikën mjekësore<br />
dhe disa çështjeve kryesore <strong>të</strong> saj, dhe <strong>të</strong> japim vlerësimin e nevojshëm, për persiatje <strong>të</strong><br />
vazhdueshme lidhur me dimensionin etik dhe, veçanrisht, si <strong>të</strong> ballafaqohemi me çështjet<br />
etike në <strong>të</strong> cilat do <strong>të</strong> hasim gja<strong>të</strong> praktikës mjekësore.<br />
LITERATURA<br />
Williams RJ. Doracak i etikës mjekësore. Shkup: Makedonsko lekarsko drushtvo, 2005.<br />
////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////<br />
////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////<br />
MEDICUS<br />
PUNIM BURIMOR SHKENCOR / ORIGINAL SCIENTIFIC PAPER<br />
REUMATOLOGJI<br />
SINDROMI ANEMIK TE ARTRITI REUMATOID<br />
Besim Aliu 1 , Hasmije Izairi–Aliu 2 , Remzi Izairi 3<br />
1 Spitali Ushtarak, Shkup<br />
2 Klinika Gjinekologjike, Çair<br />
3 USHT, Fakulteti Shkencave <strong>të</strong> Mjekësisë, Tetovë
Besim Aliu, mjek internist<br />
Tel. + 389(0)22 627 657 & +389(0)70 622 766<br />
e-mail: interna01@hotmail.com<br />
REZYME: Qëllimi: Në studim prospektiv ësh<strong>të</strong> hulumtuar shpesh<strong>të</strong>sia dhe graviditeti i<br />
anemisë si një manifestim i rëndësishëm jashtartikular te <strong>të</strong> sëmurët me artrit reumatoid<br />
(AR), si dhe korrelacioni i anemisë me aktivitetin dhe kohëzgjatjen e sëmundjes.<br />
Materiali dhe metoda: Janë analizuar 30 <strong>të</strong> sëmurë me AR, 25 femra dhe 5 meshkuj, me<br />
moshë mesatare 44 vjeç e 6 muaj, që janë mjekuar në mënyrë ambulatore në OSH.<br />
―Interna‖ në Shkup dhe OSH. ―Rheuma‖ në Çegran, në periudhën e viteve 2000-2008.<br />
Diagnoza e AR ësh<strong>të</strong> vënë në bazë <strong>të</strong> kritereve diagnostike ARA/ACR <strong>të</strong> vitit 1987,<br />
kurse diagnoza e sindromit anemik ësh<strong>të</strong> përcaktuar sipas këtyre kritereve: (a) anemi e<br />
leh<strong>të</strong> ose e moderuar, nëse përqëndërimi i Hgb te meshkujt ishte 90-120 g/l, kurse te<br />
femrat 80-110 g/l dhe (b) anemi e shprehur, nëse përqëndërimi i Hgb te meshkujt dhe<br />
femrat ishte nën 70-80 g/l. Rezultatet: Sindromi anemik te <strong>të</strong> sëmurët me AR ësh<strong>të</strong><br />
gjetur te 50% dhe ate: anemi e leh<strong>të</strong> ose e moderuar te 80%, kurse e shprehur te 20% <strong>të</strong><br />
rasteve. Përfundim: Rezultatet e prezantuara na obligojn një hulumtim <strong>të</strong> domosdoshëm<br />
dhe kompleks <strong>të</strong> sindromit anemik te <strong>të</strong> sëmurët me AR me qëllim <strong>të</strong> diagnozes dhe<br />
mjekimit adekuat.<br />
Fjalë kyç: Sindromi anemik, artriti reumatoid<br />
Medicus 2009, Vol. XI (1):<br />
HYRJE<br />
Anemi quhet kur përqëndërimi i hemoglobinës (Hgb) në gjak ësh<strong>të</strong> nën 140 g/l te<br />
meshkujt ose nën 120 g/l te femrat. Zakonisht, zvogëlimi i përqëndërimit <strong>të</strong> Hgb përcillet<br />
edhe me zvogëlim <strong>të</strong> numrit <strong>të</strong> eritrociteve (Er) dhe <strong>të</strong> hematokritit (HCT) (1, 2).<br />
Anemi<strong>të</strong> te inflamacionet kronike, siç ësh<strong>të</strong> edhe artriti reumatoid (AR), janë <strong>të</strong><br />
shpeshta, por, zakonisht nuk u kushtohet rëndësi për shkak <strong>të</strong> graviditetit <strong>të</strong> sëmundjes<br />
bazë. Këto anemi mund <strong>të</strong> shërohen ve<strong>të</strong> nëse sëmundja bazë që e ka shaktuar aneminë<br />
ësh<strong>të</strong> e shërueshme (3).<br />
Te AR, pa dallim, afërsisht te <strong>të</strong> gjithë <strong>të</strong> sëmurët, konstatohet një anemi e<br />
moderuar normokrome normocitare (4). Shkalla e anemisë te AR varet prej aktivitetit <strong>të</strong><br />
sëmundjes dhe ajo përmirësohet ve<strong>të</strong>m gja<strong>të</strong> mjekimit <strong>të</strong> suksesshëm <strong>të</strong> sëmundjes bazë<br />
(5).
Te AR, shfaqen dy tipe kryesore <strong>të</strong> anemisë:<br />
- Tipi parë, korrelon me aktivitetin e sëmundjes, dhe kjo formë e anemisë ësh<strong>të</strong><br />
tregues i aktivitetit <strong>të</strong> AR dhe<br />
- Tipi i dy<strong>të</strong>, shfaqet si pasojë e humbjes kronike <strong>të</strong> gjakut në sistemin<br />
gastrointestinal, kryesisht, për shkak <strong>të</strong> mjekimit kontinual me antiinflamatorë<br />
josteroidë, glukokortikoide, etj.<br />
Te <strong>të</strong> sëmurët me AR, më rrallë, mund <strong>të</strong> shfaqen edhe tipe tjera <strong>të</strong> anemisë, siç<br />
janë: anemia megaloblastike, pernicioze, hemolitike autoimune dhe aplastike (6).<br />
QËLLIMI I PUNIMIT<br />
Ky studim ka për qëllim <strong>të</strong> hulumtoj shpesh<strong>të</strong>sinë dhe graviditetin e anemisë si<br />
një manifestim i rëndësishëm jashtartikular te <strong>të</strong> sëmurët me AR, dhe korrelacionin e<br />
anemisë me aktivitetin dhe kohëzgjatjen e sëmundjes.<br />
MATERIALI DHE METODA<br />
Në punim prospektiv janë analizuar 30 <strong>të</strong> sëmurë me AR, 25 femra dhe 5<br />
meshkuj, me moshë mesatare 44,6 vjeç, që janë mjekuar në mënyrë ambulatore në OSH.<br />
―Interna‖ në Shkup dhe OSH. ―Rheuma‖ në Çegran, në periudhën e viteve 2000-2008. Të<br />
gjithë <strong>të</strong> sëmurët i kanë plo<strong>të</strong>suar kriteret diagnostike ARA/ACR <strong>të</strong> vitit 1987 (7). Gja<strong>të</strong><br />
trajtimit <strong>të</strong> AR kujdes i veçan<strong>të</strong> i ësh<strong>të</strong> kushtuar sindromit anemik dhe i kemi përcjellë<br />
vlerat e ER, Hgb dhe HCT. Kategorizimi i sindromit anemik ësh<strong>të</strong> bërë sipas këtyre<br />
kritereve: (a) anemi e leh<strong>të</strong> ose e moderuar, nëse përqëndërimi i Hgb te meshkujt ishte<br />
90-120 g/l, kurse te femrat 80-110 g/l dhe (b) anemi e shprehur, nëse përqëndërimi i Hgb<br />
te meshkujt dhe femrat ishte nën 70-80 g/l.<br />
REZULTATET DHE DISKUTIMI<br />
Sindromi anemik në grupën e <strong>të</strong> sëmurëve tonë <strong>të</strong> hulumtuar me AR ësh<strong>të</strong> gjetur<br />
te 15 ose 50% (12 femra dhe 3 meshkuj). Anemia e leh<strong>të</strong> ose e moderuar ësh<strong>të</strong> gjetur te<br />
80%, (10 femra dhe 2 meshkuj, me vlerë mesatare <strong>të</strong> Hgb 102,68±6,2 g/l), kurse e<br />
shprehur te 20% (2 femra dhe një mashkull, me vlerë mesatare <strong>të</strong> Hgb 79±0,00 g/l).<br />
Përqindja më e lar<strong>të</strong> e anemisë së leh<strong>të</strong> ose <strong>të</strong> moderuar në krahasim me aneminë e<br />
shprehur statistikisht ësh<strong>të</strong> sinjifikante, si te femrat (p
kemi konstatuar rënie <strong>të</strong> vlerave <strong>të</strong> Hgb dhe Er, por këto vlera nuk kanë sinjifikancë <strong>të</strong><br />
rëndësishme statistikore. Numri i Er prej 3,97±0,33 x 10 12 ka rënë në 3,86±0,35 x 10 12 ,<br />
kurse niveli i Hgb prej 111,20±12,86 g/l ka rënë në 109,62±12,20 g/l (2, 4). Vlera më <strong>të</strong><br />
ulta kemi konstatuar te <strong>të</strong> sëmurët me kohëzgjatje <strong>të</strong> AR nën 10 vjet, se sa te ata mbi 10<br />
vjet. Te <strong>të</strong> sëmurët me AR nën 10 vjet vlerat mesatare <strong>të</strong> Er ishin 3,74±0,15, kurse te <strong>të</strong><br />
sëmurët me AR mbi 10 vjet 3,76±0,33. Vlerat mesatare <strong>të</strong> Hgb te AR nën 10 vjet ishin<br />
99,65±11,10 g/l, kurse te ata mbi 10 vjet 101,±5,9 g/l. Këto rezultate tregojnë se në<br />
grupën e hulumtuar shkaktarët e anemisë janë multifaktorial (1).<br />
PËRFUNDIM<br />
Në bazë <strong>të</strong> rezultateve tona te <strong>të</strong> sëmurët me AR mund <strong>të</strong> konstatojmë se:<br />
1. Sindromi anemik ësh<strong>të</strong> gjetur te 50% <strong>të</strong> rasteve dhe ate: te 80% anemi e leh<strong>të</strong><br />
ose e moderuar dhe te 20% anemi e shprehur;<br />
2. Shprehëshmëria e sindromit anemik ështe në korrelacion <strong>të</strong> drejtpërdrejt me<br />
aktivitetin dhe kohëzgjatjen e AR dhe<br />
3. Rezultatet e prezantuara na obligojn për një hulumtim <strong>të</strong> domosdoshëm dhe<br />
kompleks <strong>të</strong> sindromit anemik te <strong>të</strong> sëmurët me AR me qëllim <strong>të</strong> diagnozes<br />
dhe mjekimit adekuat.<br />
LITERATURA<br />
1. Hoftbrand AV, Pettit JE.: Essential Haematology, 3 rd ed. Blackwell Scientific<br />
Oxford, 1993.<br />
2. Isselbacher K. Et all.: Harrison‘s Principles of Internal Medicine. 13th ed. Mc<br />
Grow Hill 1994.<br />
3. Stefanoviq S. Hematologija, Zavod za udzbenike Beograd, 1989.<br />
4. Anderson R. Rheumatoid arthritis. Clinical and Laboratory features. Ibid, 161-67.<br />
5. Pilipovic N. Reumatologija. Zavod za udzbenike i nastavna sredstva, Beograd<br />
2000, 310-11.<br />
6. Mitic M. dhe bp.: Anemiski sindrom u reumatoidnom artritiku.<br />
Balneoklimatologija.Niska banja 2004; Vol 28 (2): 94.<br />
7. America College of Rheumatology/Ad Hoc Committee on Clinical Guidelines for<br />
menagement of reumatoid arthritis. Arthritis Rheum. L987; 39:713-22<br />
SUMMARY<br />
ANEMIA SYNDROME IN RHEUMATOID ARTHRITIS<br />
Besim Aliu 1 , Hasmije Izairi–Aliu 2 , Remzi Izairi 3<br />
1 Military Hospital, Skopje<br />
2 Gynecology Clinic, Cair<br />
3 SUT, Nursing Faculty, Tetovë<br />
Goal: In a prospective study, was followed the incidence and the gravity of the<br />
anemia as an important extra-articular manifestation at the patients suffering from
heumatoid arthritis, and also the co-relation of the anemia with the activity and the<br />
duration of the illness. Material and methods: There were analyzed 30 patients with<br />
rheumatoid arthritis, 25 female and 5 male, with average age of 44 years and 6 months,<br />
that have been treated ambulatory in OSH ―Interna‖ in Skopje and OSH ―Rheuma‖ in<br />
Cegran, in the period between 200-2008. The diagnose of rheumatoid arthritis is set in the<br />
base of the diagnostic criteria ARA/ACR of the year 1987, and the diagnose of the<br />
anemic syndrome is set by the following criteria: (a) Light anemia or moderate, if the<br />
concentration of Hgb in males was 90-120g/l, and in females 80-110g/l and (b) Advanced<br />
anemia, if the concentration of Hgb in males and females is lower then 70-80g/l. Results:<br />
The anemic syndrome in the patients suffering from rheumatoid arthritis was found at<br />
50% of the patients: light anemia or moderate was found in 80%, and advanced was<br />
found at 20% of the cases. Conclusions: The presented results demand a complex and<br />
thorough examination of the anemic syndrome in the patients with rheumatoid arthritis<br />
with a goal for exact diagnosis and proper treatment.<br />
Key words: Anemic syndrome, rheumatoid arthritis.<br />
///////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////<br />
///////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////<br />
PUNIM BURIMOR SHKENCOR / ORIGINAL SCIENTIFIC PAPER<br />
GASTROENTEROLOGJI<br />
MEDICUS<br />
KRAHASIMI I TRI PROTOKOLEVE TË BAZUARA NË PANTOPRAZOL NË<br />
TRAJTIMIN E TË SËMURËVE ME ULÇERË DUODENALE<br />
Zaim Gashi 1 , Avni Haziri 1 , Aurora Bakalli 2<br />
1 QKU, Klinika Interne, Reparti Gastroenterologjik, Prishtinë<br />
2 QKU, Klinika Interne, Reparti i Kardiologjisë, Prishtinë<br />
Zaim Gashi, gastroenterohepatolog, magjis<strong>të</strong>r<br />
Lagja Bregu i Diellit 328/III, Prishtinë<br />
Tel: +377 44 222 626<br />
E-mail: dr-zgashi@hotmail.com
REZYME: Qëllimi: Të hulumtohet efikasiteti i tri protokoleve <strong>të</strong> trefishta <strong>të</strong> bazuara në<br />
pantoprazol, në shërimin dhe eliminimin e Helicobacter Pylori (HP) nga ulçera.<br />
Materiali dhe metoda: Në kë<strong>të</strong> studim prospektiv, janë përfshirë 123 <strong>të</strong> sëmurë me<br />
ulçerë duodenale. Të gjitha grupet janë trajtuar me Pantoprazol 40 mg dy herë në di<strong>të</strong>;<br />
grupit <strong>të</strong> parë i ësh<strong>të</strong> ordinuar edhe amoksicilina 1.0 gr dy herë në di<strong>të</strong> dhe klaritromicina<br />
500 mg dy herë në di<strong>të</strong> (protokoli PAC), grupit <strong>të</strong> dy<strong>të</strong> metronidazoli 400 mg tri herë në<br />
di<strong>të</strong> dhe klaritromicina 500 mg dy herë në di<strong>të</strong> (protokoli PMC) dhe grupit <strong>të</strong> tre<strong>të</strong><br />
amoksicilinë 1.0 gr dy herë në di<strong>të</strong> dhe metronidazol 400 mg tri herë në di<strong>të</strong> (protokoli<br />
PAM). Rezultatet: Rezultati i shërimit me protokolin PAC ka qenë 91%, PMC 90% dhe<br />
PAM 88%. Rezultati i çrrënjosjes me protokolin PAC ishte 91%, PMC 90% dhe PAM<br />
71%. Përfundimi: Protokoli PAC ishte më efektiv se sa protokoli PAM.<br />
Fjalë bosht: terapia e trefish<strong>të</strong>, shërimi, çrrënjosja, pantoprazoli, ulçera<br />
Medicus 2009, Vol. XI (1):<br />
HYRJE<br />
Terapia e trefish<strong>të</strong> e bazuar në një inhibitor <strong>të</strong> pompës protonike (IPP) dhe dy<br />
antimikrobikë aktualisht paraqet terapinë e zgjedhjes për eliminimin e infeksionit me HP<br />
dhe shërimin më <strong>të</strong> shpej<strong>të</strong> <strong>të</strong> kraterit ulçeroz. Eliminimi, definohet si mungesë e HP nga<br />
mukoza e lukthit, e vërtetuar pas më së paku ka<strong>të</strong>r javë, ose edhe më vonë, pas<br />
përfundimit <strong>të</strong> terapisë eliminuese me antimikrobikë. Kërkesa primare ësh<strong>të</strong> efikasiteti i<br />
barnave, <strong>të</strong> cilat për një kohë sa më <strong>të</strong> shkur<strong>të</strong>r, me sa më pak efekte anësore dhe më pak<br />
shpenzime, do <strong>të</strong> bëjnë çrrënjosjen në më tepër se 90 % <strong>të</strong> rasteve me infeksion me kë<strong>të</strong><br />
bakterie (1).<br />
Terapi<strong>të</strong> bashkëkohore <strong>të</strong> trefishta kanë në vete një barë antisekretorë <strong>të</strong><br />
pazëvendësueshëm, IPP (omeprazoli, lanzoprazoli, pantoprazoli, rabeprazoli) ndërsa<br />
amoksicilina ose klaritromicina plo<strong>të</strong>sohen me metronidazolin (2). Eliminimi i infeksionit<br />
me HP me kë<strong>të</strong> protokol sillet rreth 85-90 %, ndërkohë që efektet anësore janë <strong>të</strong> vogla.<br />
Marrja e pantoprazolit përcillet me rritjen e pH-së së ambientit gastrik në mënyrë<br />
sinjifikante, ku sipas shumë autorëve (1,2,3), pH rritet deri në 5.1 me çka krijohen kushte<br />
më <strong>të</strong> mira për epitelizim më <strong>të</strong> shpej<strong>të</strong> dhe mbyllje <strong>të</strong> kraterit ulçeroz.. Me zbulimin e<br />
HP, kanë ndryshuar jo ve<strong>të</strong>m konceptet mbi etiopatogjenezën e sëmundjes ulçeroze<br />
peptike, por edhe konceptet mbi trajtimin e kësaj patologjie (8,12,13,14,15,16,17).<br />
Qëllimet kryesore terapeutike me rastin e trajtimit <strong>të</strong> sëmundjes ulçeroze janë: humbja e<br />
simptomeve, shërimi i ulçerës, parandalimi i rishfaqjeve dhe i komplikimeve (18,19). Për<br />
kë<strong>të</strong> qëllim aplikohet terapia e çrrënjosjes për <strong>të</strong> gjithë <strong>të</strong> sëmurët me ulçerë peptike me<br />
prani <strong>të</strong> infeksionit me HP.<br />
Pas përfundimit <strong>të</strong> terapisë me antimikrobikë në kuadër <strong>të</strong> skemave, shumë<br />
hulumtues preferojnë <strong>të</strong> vazhdohet me dhënien e terapisë antisekretore, edhe për 4-6 javë,<br />
deri te shërimi i plo<strong>të</strong> i ulçerës në lukth ose duoden (3).<br />
Nëse nuk trajtohet, infeksioni me HP do <strong>të</strong> zgja<strong>të</strong> <strong>të</strong>rë je<strong>të</strong>n (4), por janë <strong>të</strong><br />
mundshme edhe rishfaqjet e këtij infeksioni pas një çrrënjosje <strong>të</strong> suksesshme.
QËLLIMI I HULUMTIMIT<br />
Në kë<strong>të</strong> punim janë parashtruar këto qëllime:<br />
Të hulumtohet dhe <strong>të</strong> krahasohet efikasiteti i tri protokoleve <strong>të</strong> terapisë së trefish<strong>të</strong><br />
bashkëkohore <strong>të</strong> bazuar në pantoprazol, në shërimin e ulcerës dhe eliminimin e HP në <strong>të</strong><br />
sëmurët me ulcerë duodenale (protokoli numër 1: Pantoprazol, amoksicilinë dhe<br />
klaritromicinë; protokoli numër 2: Pantoprazol, metronidazol dhe klaritromicinë;<br />
protokoli numër 3: Pantoprazol, amoksicilinë dhe metronidazol).<br />
MATERIALI DHE METODAT E PUNËS<br />
Në kë<strong>të</strong> hulumtim klinik prospektiv, krahasues, manipulativo - terapeutik, i<br />
randomizuar dhe i kontrolluar janë analizuar 123 <strong>të</strong> sëmurë nga ulçera duodenale, <strong>të</strong><br />
hospitalizuar në Klinikën Interne, Reparti i Gastroenterohepatologjisë në Prishtinë.<br />
Duke u nisur nga tri protokolet e bazuara në pantoprazol dhe dy antimikrobikë, janë<br />
formuar tri grupe <strong>të</strong> <strong>të</strong> sëmurëve: njëri grup, 42 <strong>të</strong> sëmurë, ësh<strong>të</strong> trajtuar me protokolin<br />
PAC, grupi i dy<strong>të</strong>, 41 <strong>të</strong> sëmurë, me protokolin PMC dhe grupi i tre<strong>të</strong>, 40 <strong>të</strong> sëmurë, me<br />
protokolin PAM.<br />
Diagnoza e sëmundjes ësh<strong>të</strong> përcaktuar me ekzaminim endoskopik – makroskopik,<br />
ësh<strong>të</strong> marrë biopsia për CLO test nga mukoza e antrumit për <strong>të</strong> verifikuar infeksionin me<br />
HP, si dhe ësh<strong>të</strong> përcaktuar madhësia e ulçerës (nën 15 mm dhe mbi 15 mm). Pas<br />
verifikimit endoskopik <strong>të</strong> diagnozës së ulçerës duodenale, <strong>të</strong> infeksionit me HP dhe <strong>të</strong><br />
madhësisë së ulçerës, <strong>të</strong> sëmurët janë alokuar në tri grupe dhe janë nënshtruar tretmanit<br />
në bazë <strong>të</strong> protokoleve:<br />
Protokoli i parë terapeutik (PAC):<br />
1. Pantoprazol – 2 herë në di<strong>të</strong> nga 40 mg<br />
2. Amoksicilinë – 2 herë në di<strong>të</strong> nga 1.0 gr<br />
3. Klaritromicinë –2 herë në di<strong>të</strong> nga 500 mg<br />
Protokoli i dy<strong>të</strong> terapeutik (PMC):<br />
1. Pantoprazol – 2 herë në di<strong>të</strong> nga 40 mg<br />
2. Metronidazol – 3 herë në di<strong>të</strong> nga 400 mg.<br />
3. Klaritromicinë –2 herë në di<strong>të</strong> nga 500 mg<br />
Protokoli i tre<strong>të</strong> terapeutik (PAM):<br />
1. Pantoprazol – 2 herë në di<strong>të</strong> nga 40 mg<br />
2. Amoksicilinë – 2 herë në di<strong>të</strong> nga 1.0 gr<br />
3. Metronidazol – 3 herë në di<strong>të</strong> nga 400 mg.<br />
Të tri protokolet e bazuara në pantoprazol janë aplikuar në kohëzgjatje dy javore.<br />
Në fund <strong>të</strong> trajtimit <strong>të</strong> gjithë <strong>të</strong> sëmurëve sërish u janë evidentuar ankesat e mundshme, që<br />
kanë perzistuar, si dhe efektet anësore <strong>të</strong> terapisë së aplikuar si: dhimbja abdominale,<br />
vjellja, humbja e oreksit, humbja në peshë dhe gjakderdhja.<br />
Pas trajtimit dy javor, ësh<strong>të</strong> vazhduar trajtimi për <strong>të</strong> sëmurët e <strong>të</strong> gjitha grupeve<br />
me pantoprazol 20 mg një herë në di<strong>të</strong> edhe për gjash<strong>të</strong> javët e ardhshme, në fund <strong>të</strong> së<br />
cilës periudhë ësh<strong>të</strong> përsëritur ekzaminimi endoskopik për <strong>të</strong> verifikuar statusin e ulçerës<br />
dhe eliminimin e HP. Si shërim endoskopik ësh<strong>të</strong> konsideruar epitelizimi i plo<strong>të</strong> i defektit
në murin e duodenit, që do <strong>të</strong> tho<strong>të</strong> se më nuk ka ekzistuar as krateri ulçeroz dhe as<br />
erozioni, ndërsa për çrrënjosje ësh<strong>të</strong> marrë CLO testi negativ, i bërë gja<strong>të</strong> endoskopisë<br />
pas 8 javësh nga fillimi i trajtimit.<br />
Kriteret për <strong>të</strong> marrë pjesë në hulumtim kanë qenë: konstatimi endoskopik i<br />
ulçerës në duoden me diame<strong>të</strong>r 3-20 mm si dhe statusi pozitiv për HP i rezultuar nga<br />
CLO testi.<br />
Kriteret për mospjesëmarrje në hulumtim kanë qenë: <strong>të</strong> sëmurët me sindromën<br />
Zollinger - Ellison, me sëmundje kronike <strong>të</strong> zemrës, veshkëve, mëlçisë dhe mushkërive,<br />
<strong>të</strong> sëmurët <strong>të</strong> cilët kanë marrë për trajtim ndonjë antimikrobikë dhe/ose antisekretorë,<br />
kortikosteroide, barna antireumatike josteroide në periudhën 3 javore para fillimit <strong>të</strong><br />
hulumtimit, <strong>të</strong> sëmurët e ndjeshëm në barnat e shfry<strong>të</strong>zuara, alkoolikët dhe narkomanët,<br />
shta<strong>të</strong>zënat dhe gra<strong>të</strong> në laktacion dhe <strong>të</strong> sëmurët me moshë më <strong>të</strong> re se 18 vjeç.<br />
Ekzaminimet endoskopike dhe biopsi<strong>të</strong> për CLO testet janë realizuar në QKUK, Klinikën<br />
Interne, Repartin e Gastroenterohepatologjisë në Prishtinë. Në kuadër <strong>të</strong> përpunimit<br />
statistikor dhe analizës, janë përdor metodat e statistikës deskriptive dhe analitike, me<br />
çrast për përpunimin e <strong>të</strong> dhënave me përqindje ësh<strong>të</strong> zbërthyer testi t i studentit, ndërsa<br />
për përpunimin e <strong>të</strong> dhënave si frekuenca χ 2 testi (tabela e kontigjencës 2x2).<br />
REZULTATET<br />
Nga <strong>të</strong> dhënat demografike rezulton se mosha mesatare e <strong>të</strong> sëmurëve <strong>të</strong><br />
hulumtuar në studimin tonë ka qenë 43.37±10.11 vjeç. Sa i përket strukturës gjinore në<br />
<strong>të</strong>rësi, 85 ose 69% prej 123 <strong>të</strong> sëmurëve kanë qenë meshkuj, ndërsa 38 ose 31% femra.<br />
Ndër ankesat më <strong>të</strong> shprehura në <strong>të</strong> hulumtuarit tanë me ulçerë duodenale kanë qenë:<br />
dhimbja abdominale në 104 ose 85%, vjellja në 52 ose 42%, mungesa e oreksit në 22 ose<br />
18%, humbja e peshës në 13 ose 11% dhe gjakderdhja nga ulçera në 10 ose 8% <strong>të</strong><br />
sëmurë.<br />
Madhësia e ulçerës në <strong>të</strong> hulumtuarit tanë ka qenë si vijon: në grupin me diame<strong>të</strong>r<br />
nën 15 mm kanë qenë 103 ose 83.74% dhe në grupin me diame<strong>të</strong>r mbi 15 mm 20 ose<br />
16.26% <strong>të</strong> sëmurë. Sipas lokalizimit, në 69% <strong>të</strong> rasteve ulçera duodenale ka qenë e<br />
lokalizuar në murin e përparm dhe 31% në murin e pasëm <strong>të</strong> duodenit.<br />
Rezultatet tona me tri protokolet e bazuara në pantoprazol janë paraqitur në<br />
tabelat 1 dhe 2 si dhe grafikonin 1.<br />
Tabela 1.<br />
Krahasimi i rezultateve <strong>të</strong> çrrënjosjes së HP me tri protokolet e bazuara në pantoprazol<br />
Lloji i<br />
protokolit<br />
Çrrënjosja<br />
Gjithsej<br />
PO JO<br />
N % N %<br />
PAC 38 91 4 9 42<br />
PMC 37 90 4 10 41<br />
PAM 28 71 12 29 40<br />
Gjithsejt 103 84 20 16 123
Tabela 2.<br />
Krahasimi i rezultateve <strong>të</strong> shërimit <strong>të</strong> ulçerës me tri protokolet e bazuara në pantoprazol<br />
Lloji i<br />
protokolit<br />
Shërimi Gjithsej<br />
PO JO<br />
N % N %<br />
PAC 38 91 4 9 42<br />
PMC 37 90 4 10 41<br />
PAM 35 88 5 12 40<br />
Gjithsejt 110 89.7 13 10.3 123<br />
Çrrënjosja me protokolin PAC ësh<strong>të</strong> arri<strong>të</strong> në 38 ose 91%, me protokolin PMC në 37<br />
ose 90% dhe me protokolin PAM në 28 ose 71% <strong>të</strong> <strong>të</strong> sëmurëve. Ndërsa, shërimi me<br />
protokolin PAC ka qenë në 38 ose 91%, me protokolin PMC në 37 ose 90% dhe me<br />
protokolin PAM në 35 ose 88%.<br />
Grafikoni 1.<br />
Krahasimi i efektit çrrënjosës dhe shërues me protokolet e trefishta<br />
100%<br />
90%<br />
80%<br />
70%<br />
60%<br />
50%<br />
40%<br />
30%<br />
20%<br />
10%<br />
0%<br />
PAC PMC PAM<br />
Lloji i protokolit<br />
Çrrënjosja<br />
Shërimi<br />
Pas testimeve statistikore rezulton që nga aspekti i çrrënjosjes së infeksionit me<br />
HP, efektiviteti në mes <strong>të</strong> protokolit PAC dhe PMC nuk ka dallim sinjifikant statistikor<br />
(p>0.05), përderisa në mes <strong>të</strong> protokolit PAC dhe PAM ekziston dallim sinjifikant<br />
statistikor (t=2.32> t (0.05; 80)=1.99 dhe p
Nga aspekti i shërimit <strong>të</strong> ulçerës, në bazë <strong>të</strong> rezultateve <strong>të</strong> studimit tonë, nuk<br />
ekziston dallim sinjifikant statistikor në mes <strong>të</strong> efektivitetit <strong>të</strong> tri protokoleve <strong>të</strong> trefishta<br />
(p>0.05).<br />
Nga aspekti i shërimit <strong>të</strong> ulçerës në raport me madhësinë e saj, rezultatet e<br />
studimit tonë tregohen në tabelën vijuese:<br />
Tabela 2.<br />
Lidhshmëria në mes <strong>të</strong> shërimit dhe <strong>të</strong> madhësisë së ulçerës duodenale<br />
Madhësia e<br />
ulçerës<br />
>15 mm<br />
χ 2 (0.05;1)=3.841 dhe p 15 mm<br />
D> 15 mm<br />
D< 15 mm<br />
Terapia e trefish<strong>të</strong> me një IPP dhe antimikrobikët amoksicillinë dhe klaritromicinë<br />
për kohën e deritashme ishte një zgjedhje më e mirë për çrrënjosjen e infeksionit me HP<br />
20<br />
103<br />
123
në <strong>të</strong> sëmurët me ulçerë si terapi e linjës së parë (5, 6). Studimi ynë kishte si pikësynim<br />
<strong>të</strong> hulumtonj efikasitetin e protokolit <strong>të</strong> trefish<strong>të</strong> <strong>të</strong> bazuar në pantoprazol me ndërrim <strong>të</strong><br />
antimikrobikëve: amoksicilinë, klaritromicinë dhe metronidazol. Efikasiteti i protokoleve<br />
çrrënjosëse për HP tregon ndryshime <strong>të</strong> mëdha gjeografike dhe regjionale përfshirë këtu<br />
një numër <strong>të</strong> madhë <strong>të</strong> faktorëve në mesin e tyre edhe rezistencën në antimikrobikë dhe<br />
llojin e HP (10). Një rritje sinjifikante e rezistencës antimikrobike në klaritromicinë dhe<br />
metronidazol ësh<strong>të</strong> vërejtur në Turqi dhe disa shtete <strong>të</strong> tjera (20, 26). Një studim<br />
multicentrik në SHBA ka treguar rezistencë parësore dhe dy<strong>të</strong>sore në klaritromicinë prej<br />
4% - 12.6% në <strong>të</strong> sëmurët me ulçerë duodenale (20). Kjo rritje e rezistencës në këta<br />
antimikrobikë ka bërë që efikasiteti i protokoleve <strong>të</strong> trefishta që përmbajnë në vete këta<br />
antimikrobikë <strong>të</strong> pësojë rënie.<br />
Rezultatet e këtij hulumtimi tregojnë që, në grupin e <strong>të</strong> sëmurëve me ulçerë<br />
duodenale, <strong>të</strong> cilët kanë marrë protokolin PAC shërimi ësh<strong>të</strong> arritur në 91% (38 raste nga<br />
gjithsej 42), ndërsa në grupin e <strong>të</strong> sëmurëve që kanë marrë protokolin PMC shërimi ësh<strong>të</strong><br />
arri<strong>të</strong> në 90% (37 raste nga gjithsej 41) dhe në grupin e trajtuar me PAM në 88% <strong>të</strong><br />
rasteve (35 raste nga gjithsej 40). Pra, nuk ekziston dallim sinjifikant statistikor sa i<br />
përket efektit në mes <strong>të</strong> tri protokoleve në shërimin e ulçerës duodenale. Në grupin e <strong>të</strong><br />
sëmurëve me ulçerë duodenale çrrënjosja me protokolin PAC ësh<strong>të</strong> arritur në 91% (38<br />
raste nga gjithsej 42), në grupin e trajtuar me PMC në 90% (37 raste nga gjithsej 41) dhe<br />
në grupin e trajtuar me PAM në 71% <strong>të</strong> rasteve ( 28 raste nga gjithsej 40). Ekziston<br />
dallim sinjifikant statistikor në suksesin e çrrënjosjes së infeksionit me HP në <strong>të</strong> sëmurët<br />
me ulçerë duodenale që kanë marrë protokolin me PAC në krahasim me ata që kanë<br />
marrë protokolin PAM (p < 0.05). Nga hulumtimi janë larguar 5 ose 4% me ulçerë<br />
duodenale, 3 ose 2.4% për shkak <strong>të</strong> efekteve anësore <strong>të</strong> terapisë së trefish<strong>të</strong> (vjellje,<br />
barkqitje apo kokdhimbje) si dhe 2 ose 1,6% <strong>të</strong> rasteve për shkak <strong>të</strong> refuzimit <strong>të</strong><br />
përsëritjes së endoskopisë.<br />
Edhe rezultatet e autorëve <strong>të</strong> ndryshëm nuk janë <strong>të</strong> njëjta. Filipec K. me bp. (20)<br />
raporton për efikasitetin e lar<strong>të</strong> <strong>të</strong> terapisë së trefish<strong>të</strong> PAC dhe PAM në kohëzgjatje prej<br />
10 apo 14 di<strong>të</strong>sh për 90%. Gjithashtu, Pazzi P.me bp. (21) referon rezultate <strong>të</strong> ngjashme<br />
me ato <strong>të</strong> hulumtimit tonë dhe a<strong>të</strong> prej 92.4% për protokolin PMC njëjavor çrrënjosës dhe<br />
98.5% shërues. Rezultate <strong>të</strong> ngjashme referon edhe autori Bardhan KD. me bp. (22) për<br />
protokolin PMC 86%. Por, rezultatet e hulumtimit <strong>të</strong> Bulent S. dhe bp. (23) për<br />
protokolin PAC me efekt çrrënjosës 68%, <strong>të</strong> autorit Gisbert dhe bp. (24) për protokolin<br />
PAC 78%, PCM 84% janë dukshëm më <strong>të</strong> ulëta se sa rezultatet e studimit tonë. Autorët e<br />
cekur referojnë rezistencë <strong>të</strong> HP në klaritromicinë dhe metronidazol, përderisa në trevën<br />
tonë me gjasë ende nuk ka filluar një rezistencë masovike ndaj këtyre antimikrobikëve.<br />
Duhet pasë parasysh se madhësia e ulçerës ësh<strong>të</strong> faktor me rëndësi që ndikon në<br />
shpej<strong>të</strong>sinë e shërimit <strong>të</strong> ulçerës. Kë<strong>të</strong> e vërteton edhe rezultati i studimit tonë,<br />
posaçërisht në ulçerat me diame<strong>të</strong>r nën 15 mm (p
PËRFUNDIMET<br />
1. Rezultatet në shërimin e ulçerës peptike, në bazë <strong>të</strong> protokoleve <strong>të</strong> trefishta <strong>të</strong><br />
bazuara në pantoprazol: PAC, PMC dhe PAM, nuk janë me dallim sinjifikant<br />
statistikor (p> 0.05).<br />
2. Rezultatet në eliminimin e HP në <strong>të</strong> sëmurët me ulçerë duodenale, në mes <strong>të</strong><br />
protokoleve PAC dhe PAM, janë me dallim sinjifikant statistikor (t=2.32> t (0.05;<br />
80)=1.99 dhe p 0.05).<br />
3. Madhësia e ulçerës ësh<strong>të</strong> faktor prediktiv me rëndësi në shërimin më efikas <strong>të</strong><br />
ulçerës (p< 0.05).<br />
LITERATURA<br />
1. Muszynski J, Dzierzanowska D, Sieminska J, Bogdanska M, Vogt E. Is<br />
Helicobacter pylori infection a real risk factor for gastric carcinoma? Scand J<br />
Gastroenterol 1995; 30:647-651.<br />
2. Culig J, Pavic D. Helicobacter pylori and azitromicin, Medicus, Zagreb, 1996,<br />
5:55-59.<br />
3. Hosking SW, Lin TKW, Chung SCS et al. Duodenal ulcer healing by<br />
eradication of Helicobacter pylori without anti-acid teratment: randomised<br />
controlled trial. Lancet 1994;343:508-510.<br />
4. Kuipers EJ, Uyterlinde AM, Pena AS, Roosendaal R, Pals G, Nelis GF, Festen<br />
HPM, Meuwissen SGM. Long-term sequelae of Helicobacter pylori gastritis.<br />
Lancet. 1995; 345:1525-1528.<br />
5. Malfertheiner P, Megraud F, O'Morain C, et al.; European Helicobacter pylori<br />
Study Group (EHPSG). Current concepts in the management of Helicobacter<br />
pylori infection-the Maastricht 2-2000 Consensus Report. Aliment Pharmacol<br />
Ther 2002;16:167-80<br />
6. Malfertheiner P, Kirchner T, Kist M, et al.; Advanced Gastric Ulcer Study<br />
Group. Helicobacter pylori eradication and gastric ulcer healing - comparison<br />
of three pantoprazole-based triple therapies. Aliment Pharmacol Ther<br />
2003;17:1125-35<br />
7. Rockal TA, Logan RF, Devlin HB, Northfeld TC. Risk assessment after acute<br />
gastrointestinal haemorrhage. Gut 1996;38:316-321.<br />
8. Misiewicz JJ. The Sydney System: a new classification of gastritis.<br />
Introduction. J Gastroenterol Hepatol 1991;6:207-210.29.Price A. The Sydney<br />
System: histological division. J Gastroenterol Hepatol 1991;6:222-225.<br />
9. Malfertheiner P, Bode G. Helicobacter pylori and the pathogenesis uo<br />
duodenal ulcer disease. Eur J Gastro Hepatology 1993;(Suppl. 1): 1-8.<br />
10. Bianchi Porro G, Parente F, Maconi G, Sangaletti O, Minguzzi M, Vago L.<br />
Behaviour of acid secretion, gastrin release, serum pepsinogjen i and gastric<br />
emptying of liquids over six months from eradication of Helicobacter pylori in<br />
duodenal ulcer patients. A controlled study. Gut 1995; 37: 210-5.
11. Olafsson S, Berstad A. Therapy and diagnostic tests used for Helicobacter<br />
pylori infection in the Scandinavian Countries in 1998. Scand J Gastroenterol<br />
1999; (Suppl.9): 849-855.<br />
12. Katicic M, et al. The teratment of Helicobacter pylori infection with<br />
Omeprazole and combined antibiotic therapy, Medicus, Zagreb,1996, Vol.5<br />
No 1: 37-41.<br />
13. Opacic M, et alia. Helicobacter pylori - Clinical experience in diagnostics and<br />
treatment, Medicus, Zagreb,1996, Vol.5, No 1: 47-50.<br />
14. Lammouliatte H, Cayla R, Zerbib F, Megraud F. Dual therapy vs triple<br />
therapy for helicobacter pylori eradication. Preliminary results of a<br />
randomized double blind trial. Gastroenterology 1994; 106,4(Suppl.2):120.<br />
15. Unge P, Gad A, BackS et al. Local treatment for H.pylori eradication in<br />
duodenal ulcer patients comparing modified and immediated release<br />
amoxicillin tablets. Gastroe nterology 1994; 106:A201.<br />
16. Blago J. et al. Efficasy of Omeprazole and Amoxicillin in eradication of<br />
Helicobacter pylori, Medicus, 1996, Vol.5, No 1: 51-54.<br />
17. Peura D, Graham DY. Helicobacter pylori: consensus reached: Peptic ulcer on<br />
the way to becoming an historic disease. AJG, N8, August 1994.<br />
18. Sipponen P, Hyvarinen H. Role of Helicobacter pylori in the pathogenesis of<br />
gastritis, peptic ulcer and gastric cancer. Scand J Gastroenterology 1993;<br />
(Suppl. 196): 3-6.<br />
19. Malfertheiner P, Bode G. Helicobacter pylori and the pathogenesis uo<br />
duodenal ulcer disease. Eur J Gastro Hepatology 1993;(Suppl. 1): 1-8.<br />
20. Filipec Kanizaj T et al. Helicobacter pylori Eradication Therapy Success<br />
Regarding Different Treatment Period Based on Clarithromycin or<br />
Metronidazole Triple-Therapy Regimens.Helicobacter 2009 Feb; 14(1):29-35.<br />
21. Pazzi P. et al. Short-term low-dose pantoprazole-based triple therapy for cure<br />
of Helicobacter pylori infection in duodenal ulcer patients. Alimentary<br />
Pharmacology & Therapeutics:Volume 12(8)August 1998pp 731-734.<br />
22. Bardhan K. D. et al. Pantoprazole-based 10-day triple therapy is effective in<br />
Helicobacter pylori eradication. Alimentary pharmacology & therapeutics.<br />
1998, vol. 12, n o 2, pp. 185-189.<br />
23. Bulent S. et al. The Efficacy, Safety and Tolerability of Pantoprazole-Based<br />
One-Week Triple Therapy in H. pylori Eradication and Duodenal Ulcer<br />
Healing. Curr Med Res Opin 20 (8):1301-1307, 2004.<br />
24. Gisbert JP et al. Pantoprazole based therapies in Helicobacter pylori<br />
eradication: a systematic review and meta-analysis. Eur J Gastroenterol<br />
Hepatol. 2004; 16(1): 89-99.<br />
25. Opacic M, et alia. Helicobacter pylori - Clinical experience in diagnostics and<br />
treatment, Medicus, Zagreb,1996, Vol.5, No 1: 47-50.<br />
26. Price A. The Sydney System: histological division. J Gastroenterol Hepatol<br />
1991; 6:222-225.<br />
SUMMARY
COMPARISSON OF THREE PANTOPRAZOLE-BASED THERAPY IN<br />
TREATMENT OF PATIENTS WITH DUODENAL ULCER<br />
Zaim Gashi 1 , Avni Haziri 1 , Aurora Bakalli 2<br />
1 UCC, Internal Clinic, Gastroenterology Service, Prishtina<br />
2 UCC, Internal Clinic, Service of Cardiology, Prishtina<br />
Aim: To evaluate effectiveness of three triple pantoprazole-based protocols in<br />
healing and eliminating of H. pylori from duodenal ulcer. Method and Material: In this<br />
prospective study, were included 123 patients with duodenal ulcer. All groups were<br />
treated with Pantoprazole 40 mg twice daily, first group was also treated with amoxicillin<br />
1.0 gr twice daily and clarithromicin 500 mg twice daily (PAC), for second group<br />
metronidazole 400 mg three times daily and clarithromicin 500 mg twice daily was<br />
administered (PMC), and for the third group amoxicillin 1.0 gr twice daily and<br />
metronidazole 400 mg three times per day was given (PAM) for two weeks. Results:<br />
Results of sanation with PAC protocol was 91%, PMC 90% and for PAM 88%. The<br />
eradication results for PAC protocol was 91%, PMC 90% and PAM 71%. Conclusions:<br />
PAC protocol significantly differs in eradication effectiveness compared to PAM<br />
protocol.<br />
Key words: triple therapy, sanation, eradication, pantoprazole, ulcer<br />
/////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////<br />
/////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////<br />
MEDICUS<br />
PUNIM BURIMOR SHKENCOR / ORIGINAL SCIENTIFIC PAPER<br />
FARMAKOLOGJI<br />
VARËSIA E ABSORBANCËS SË TIOMERSALIT NË LIDHJE ME KOHËN NË<br />
VAKSINËN DTP<br />
Merita Kuçuku 1 , Donika Boçari 2 , Besnik Baraj 3<br />
1 Qendra Kombetare e Kontrollit <strong>të</strong> Barnave, Tiranë<br />
2 Instituti i Shëndetit Publik, Tiranë<br />
3 Fakulteti i Shkencave Natyrore, Tiranë
Merita Kuçuku, MSc.<br />
Rr. ‖Riza Cerova‖ No 2/1 Tirana, Albania<br />
Mobile:00355682991415<br />
e-mail:emkoni@hotmail.com<br />
REZYME: Në kë<strong>të</strong> punim ësh<strong>të</strong> studiuar absorbanca e tiomersalit nga koha në vaksinën<br />
DTP. Metoda Spektrofotometrike UV-vis ësh<strong>të</strong> përdorur për eksperimentet dhe kushtet e<br />
eksperimentit janë përcaktuar në bazë <strong>të</strong> Planifikimit faktorial. Intervali i kohës së<br />
matjeve u bazua në paqëndrueshmërinë e kripës komplekse ditizon –tiomersal. Koha<br />
minimale ishte 3 min dhe kohët e tjera ishin çdo 10 sekonda. Diapazoni i kohës ishte nga<br />
3 min deri në 3 min e 40 sek. Metoda ka linearitet te mirë për kohën 3 min, ndërsa për<br />
kohën 3 min e 40 sek nuk ka linearitet dhe nuk mund <strong>të</strong> punohet normalisht.<br />
Fjalë kyç: varësia,grafik,absorbanca,vaksinë,kohë.<br />
Medicus 2009, Vol. XI (1):<br />
HYRJE<br />
Vaksinat janë preparate biologjike që rrisin af<strong>të</strong>sinë mbroj<strong>të</strong>se <strong>të</strong> organizmit <strong>të</strong><br />
njeriut apo qënieve <strong>të</strong> tjera <strong>të</strong> gjalla nga sëmundje <strong>të</strong> ndryshme ngji<strong>të</strong>se. Përdorimi i<br />
vaksinave sot po zgjerohet edhe për parandalimin e sëmundjeve jo ngji<strong>të</strong>se.<br />
Vaksina ësh<strong>të</strong> përdorur që në lash<strong>të</strong>si si nevojë e njerëzimit për <strong>të</strong> përballuar<br />
dëmet që shkaktonin sëmundjet.Vaksina për herë <strong>të</strong> parë ësh<strong>të</strong> përdorur në shek. XVIII-<strong>të</strong><br />
në Azi dhe Europë, nëpërmjet injektimit artificial <strong>të</strong> shkaktarit <strong>të</strong> lisë për qëllime<br />
imunizimi.<br />
Jenner zbuloi për herë <strong>të</strong> parë vaksinën në vitin 1796 duke vaksinuar njerëzit me<br />
virusin e lisë së lopëve(Cow-pox) (1).<br />
Në Shqipëri vaksina virale kundër <strong>të</strong>rbimit u prodhua për herë <strong>të</strong> parë në vitin<br />
1924 (2).<br />
Sot objekt studimi në <strong>të</strong> gjithë bo<strong>të</strong>n ësh<strong>të</strong> prodhimi i vaksinave <strong>të</strong> ndryshme për<br />
luftimin e kancereve, <strong>të</strong> HIV dhe <strong>të</strong> infeksioneve <strong>të</strong> ndryshme.
Konservan<strong>të</strong>t në vaksina<br />
Konservan<strong>të</strong>t në vaksina janë përbërje që vrasin ose pengojnë rritjen e mikroorganizmave,<br />
veçanërisht <strong>të</strong> bakterieve dhe <strong>të</strong> këpurdhave. Ato përdoren në vaksina për <strong>të</strong><br />
penguar zhvillimin mikrobik në rastin e ndotjeve aksidentale <strong>të</strong> vaksinës gja<strong>të</strong> shpimit <strong>të</strong><br />
përsëritur <strong>të</strong> vialeve multidozë.<br />
Vaksinat janë <strong>të</strong> llojeve <strong>të</strong> ndryshme dhe konservan<strong>të</strong>t zgjidhen në bazë <strong>të</strong> natyrës<br />
së tyre.<br />
Konservan<strong>të</strong>t e përdorur nuk duhet <strong>të</strong> jenë toksike.<br />
Një nga konservan<strong>të</strong>t që përdoret në vaksina ësh<strong>të</strong> tiomersali, i cili ësh<strong>të</strong> një<br />
komponim organik me veti antibakteriale që përmban Hg.<br />
Kur tiomersali degradohet ose metabolizohet, transformohet në etil merkuri, që<br />
eshte derivat organik i Hg.<br />
Tiomersali ësh<strong>të</strong> përdorur që në vitin 1930 si një konservant, në produktet<br />
biologjike dhe mjeksore duke përfshirë shumë vaksina.<br />
fig.1 Formula strukturore e thiomersalit<br />
Tiomersali ësh<strong>të</strong> pluhur kristalin, me një shkëlqim <strong>të</strong> bardhë në <strong>të</strong> verdhë, tretet<br />
shumë mirë në ujë, tretet mirë në alkool dhe ësh<strong>të</strong> i patretshëm në eter. Thiomersali<br />
permban 49.6 % në peshë, Hg.<br />
Ekzistojnë disa sinonime <strong>të</strong> tiomersalit:Etil [2- merkaptobenzoato (2)-O, Smerkurat<br />
(1-)sodium; Etil(merkaptobenzoat-S)Hg; kripë sodiumi Merkurotiolat; Merfamin;<br />
Mertorgan; Merzonin; etilmerkurtiosalicilat Na; Tiomersal; Kripa Na e acidit etil merkur<br />
tio salicilik; Mertiolat Na; Elicide; Kripa e Na o-(etilmerkurotio) acid benzoik; Na<br />
merzoni; SET; Etilmerkuritiosalicilat Na; thimerosalat; Thimerosol; himersalate;<br />
thiomerosal; o-(etilmerkurtio) benzoat Na; kripa e Na etil (hidrogjen o-merkaptobenzoat)<br />
Hg; Elcide; Etilmerkurotiosalicilat Na; Kripe Na e (2-(karboksifeniltio) etilmerkuri.<br />
Tiomersali përdoret si konservant tek vaksinat e DTP, DT, Td (disa), TT (disa),<br />
Influenza (grip, disa), Pneumococcal Polysaccharide (Pnu-Imune 23).
Tiomersali në vaksina ndodhet në sasi shumë <strong>të</strong> vogël. Sasia e thiomersalit duhet<br />
<strong>të</strong> je<strong>të</strong> e tillë:<br />
- -<strong>të</strong> mos e kalojë masën e caktuar sepse jep efekte toksike tek njerëzit që<br />
vaksinohen<br />
- -<strong>të</strong> mos je<strong>të</strong> shumë e vogël, sepse ulet koha e ruajtjes së vaksinës.<br />
Në SHBA sasia e thiomersalit në vaksina <strong>të</strong> ndryshme <strong>të</strong> liçensuara, paraqitet si<br />
në tabelen e mëposhtme:<br />
Tabela 1.<br />
Përmbajtja e thiomersalit dhe merkurit në vaksina <strong>të</strong> ndryshme<br />
Vaksina Emri tregtar Prodhuesi Thiomersal Merkuri(Hg)<br />
Anthrax Anthrax Bioport<br />
0 0<br />
vaccine Corporation<br />
DtaP<br />
DtaP-<br />
HepB-<br />
IPV<br />
Tripedia<br />
Infanrix<br />
Daptacel<br />
Aventis Pasteur<br />
GlaxoSmithKline<br />
Aventis Pasteur<br />
Ltd<br />
< 0.0012%<br />
0<br />
0<br />
< 0.3μg /<br />
0.5ml doze<br />
0<br />
0<br />
Pediatrix GlaxoSmithKline
Yellow<br />
Fever<br />
Hepatiti<br />
B<br />
Y-F-Vax Aventis Pasteur.<br />
Inc<br />
Engerix-b<br />
Recombivax<br />
HB5<br />
Pediatric /<br />
adolescen<br />
Adult(adol.)<br />
Adult(adoles)<br />
GlaxoSmithKline<br />
Merc<br />
0 0<br />
Kripa komplekse që formohet nga bashkëveprimi i ditizonit me tiomersalin ësh<strong>të</strong><br />
shumë e paqëndrueshme nga prania e dri<strong>të</strong>s dhe nga nxeh<strong>të</strong>sia (5).<br />
Temperatura dhe ndricimi u mbaj<strong>të</strong>n konstante, ndërsa koha u ndryshua.Vlerat e<br />
absorbancës në varësi <strong>të</strong> kohës paraqiten në tabelën 2 (6).<br />
REZULTATET E MATJEVE<br />
Tabela 2.<br />
Vlerat e absorbancës së kripës komplekse <strong>të</strong> tiomersalit nga koha<br />
Përqëndrimi I<br />
thiomersalit<br />
në mg/l<br />
Koha(min)<br />
3` 3`10`` 3`20`` 3`30`` 3`40``<br />
0.625 0.108 0.092 0.086 0.076 0.062<br />
1.25 0.128 0.101 0.09 0.084 0.083<br />
1.875 0.16 0.146 0.125 0.113 0.11<br />
2.5 0.171 0.15 0.138 0.09 0.087
Absorbanca<br />
0.18<br />
0.16<br />
0.14<br />
0.12<br />
0.1<br />
0.08<br />
0.06<br />
0.04<br />
0.02<br />
0.18<br />
0.12<br />
0.06<br />
0<br />
Graf.1.Varësia e absorbancës së shtesave standarte nga koha<br />
0<br />
0 0.5 1 1.5 2 2.5 3<br />
DISKUTIM<br />
varësia e absorbancës nga koha<br />
3` 3`10`` 3`20`` 3`30`` 3`40``<br />
koha në min<br />
Perqendrimi<br />
Series1 3min.20sek 3+30sek 3+40sek 3min<br />
Graf.2. Krahasimi i lakoreve <strong>të</strong> kalibrimit në kohë <strong>të</strong> ndryshme<br />
0.625<br />
1.25<br />
1.875<br />
2.5
Nga llogaritjet del që raporti i vlerës fillestare <strong>të</strong> absorbancës për kohën 3` dhe<br />
vlerës përfundimtare për kohën 3`40`` për shtesat standarte <strong>të</strong> mësipërme<br />
ndryshojnë me një vlerë përka<strong>të</strong>sisht 0.5; 0.6; 0.7 dhe 0.5. Pra ka një ndryshim <strong>të</strong><br />
konsiderueshëm <strong>të</strong> absorbancës nga koha për <strong>të</strong> njëj<strong>të</strong>n shtesë standarte, gjë që<br />
tregon se kripa komplekse ësh<strong>të</strong> e paqëndrueshme.<br />
Në grafikun 1 ësh<strong>të</strong> shprehur varësia e absorbancës nga koha për nivele <strong>të</strong><br />
ndryshme <strong>të</strong> shtesave standarte. Vlerat më <strong>të</strong> larta <strong>të</strong> absorbancës merren në<br />
shtesën 2.5 mg/l, për kohën 3 min.Me kalimin e kohës shohim që vlerat e<br />
absorbancës zvogëlohen.<br />
Nga grafiku 2 shihet që vlerat e absorbancës janë <strong>të</strong> paqëndrueshme në lidhje me<br />
kohën.<br />
Në kohën 3 min lakorja ka një zonë lineariteti më <strong>të</strong> mirë se në kohët e tjera. Kjo<br />
tregon që matjet duhet <strong>të</strong> kryhen pikërisht në kë<strong>të</strong> kohë.<br />
Me kalimin e kohës,lakoret nuk kanë më karakter linear pra nuk mund <strong>të</strong> përdoren<br />
për kurba kalibrimi.<br />
.<br />
PËRFUNDIM<br />
Nga matjet eksperimentale rezulton se koha më e mirë për matjet e absorbancës së<br />
tiomersalit me metodën e përdorur ësh<strong>të</strong> brenda 3 minutave.<br />
Pra kjo lloj metode matjesh ësh<strong>të</strong> shumë e paqëndrueshme me kalimin e kohës dhe<br />
konkludojmë se, për përcaktimin e tiomersalit në vaksina ësh<strong>të</strong> mirë që <strong>të</strong> përdoren<br />
metoda spektrofotometrike standarte.<br />
BIBLIOGRAFIA<br />
1. Krasta Sh, Shehu E. Manual për vaksinat, serumet dhe imunizimin në Shqipëri kundër<br />
sëmundjeve ngji<strong>të</strong>se,Tiranë 1982: 14-19.<br />
2. Krasta Sh, Shehu E. Manual për vaksinat, serumet dhe imunizimin në Shqipëri kundër<br />
sëmundjeve ngji<strong>të</strong>se, Tiranë 1982: 28-29.<br />
3. Babko A, Pilipenko A. Photometric Analysis, Moscow, 1971: 94.<br />
4. Instituti i Studimeve Shëndetsore <strong>të</strong> Republikes së Kinës, Shangai 1974: 142.<br />
5. Çullaj A. Sigurimi i Cilësisë dhe Kontrolli i Cilësisë në Analizat Kimike, Tiranë<br />
2002: 10.<br />
6. Hoxha F, Kotro A. Matematikë e zbatuar ,Shblu,Tiranë, 2002: 234-237.<br />
SUMMARY<br />
DEPENDENCE OF ABSORBANCE OF THIOMERSAL IN RELEVANCE BY<br />
TIME IN DTP VACCINE<br />
Merita Kuçuku 1 , Donika Boçari 2 , Besnik Baraj 3<br />
1 National Center of Drugs Control, Tirana, Albania
2 Institute of Public Health, Tirana, Albania<br />
3 Faculty of Natural Sciences, Tirana<br />
In this work was studied the absorbance of thiomersal from time, in DTP vaccine.<br />
The Spectrophotometric UV-vis method was used for experiments and conditions of<br />
experiments were determined in base of Factorial Design. The interval of measurement‘s<br />
time was based on the instability of dithizon thiomersal complex salt. The minimum time<br />
was 3 minutes and other times were every 10 seconds. The range of time was from 3` to<br />
3`40``. The method is linear for the time 3 min, but for the time 3 min 40 sec there is a<br />
bad linearity and can not function normally. This means that method must be modified to<br />
have stable and accurate results.<br />
Key words: dependence, chart, absorbance, vaccine, time.<br />
/////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////<br />
/////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////<br />
PUNIM BURIMOR SHKENCOR / ORIGINAL SCIENTIFIC PAPER<br />
AGRIKULTURË<br />
MEDICUS<br />
PROBLEMET SHËNDETËSORE TË VËREJTURA NË PUNËTORËT E<br />
SERRAVE NË DISA RRETHE TË SHQIPËRISË<br />
Magdalena Cara 1 , Jordan Merkuri 1 , Dorina Ago 2 , Valdete Vorpsi 1 , Etleva Jojic 1<br />
1 Fakulteti i Bujqësisë dhe Mjedisit, Universiteti Bujqësor i Tiranës, Shqipëri<br />
2 Instituti i Shëndetit Publik ―Hulo Hajdëri‖, Tiranë, Shqipëri<br />
Magdalena Cara, Kimiste PHD në Kimi<br />
Lagja 17, Rruga Pjeter Hanxhari, Pallati 780, Durres, Shqiperi.<br />
Tel: +355692099264, Fax: +35552232789<br />
E - mail: magdacara@gmail.com
REZYME: Në di<strong>të</strong>t e sotme pesticidet nuk trajtohen ve<strong>të</strong>m si produkte që mbrojnë<br />
bimët, por edhe si mjete potenciale që dëmtojnë mjedisin dhe shëndetin e njeriut. Qëllimi<br />
i punimit: Sasia e pesticideve në vendin tonë ësh<strong>të</strong> gjithnjë në rritje, përdorimi i tyre<br />
ësh<strong>të</strong> pa kriter. Ndikimi në shëndet dhe mjedis, bën që <strong>të</strong> vlerësojmë riskun e tyre dhe <strong>të</strong><br />
ndikojmë në parandalimin e ndotjeve nga pesticidet në burim. Materiale dhe metoda:<br />
Në studim janë marrë në konsidera<strong>të</strong> pesticidet më <strong>të</strong> përdorura në vendin tonë gja<strong>të</strong><br />
viteve 2004 - 2007. Efektet në shëndet u evidentuan me anën e anketimeve <strong>të</strong><br />
përdoruesve në mjedise <strong>të</strong> mbrojtura. Vlerësimi i riskut ësh<strong>të</strong> bërë me modelin e<br />
Koeficientit EIQ (Environmental Impact Quotient), [Kovac et al., 1992], i cili përfshin<br />
tre komponen<strong>të</strong>t: fermer, konsumator dhe ekologjik. Konkluzione: Në serra rezulton që<br />
përdoren pesticide me toksicitet <strong>të</strong> lar<strong>të</strong>, si psh Methomyl, Etoprophos, etj. <strong>të</strong> cilët kanë<br />
sjellë çrregullime në shëndet si; dhimbje koke, irritim <strong>të</strong> syve, vështirësi në frymëmarrje<br />
etj. Kohëzgjatja e tyre ka qenë në varësi <strong>të</strong> kohës së ekspozimit me këto pesticide.<br />
Fjalë kyç: pesticide, impakt, shëndet, toksicitet, EIQ.<br />
Medicus 2009, Vol. XI (1):<br />
HYRJE<br />
Me gjithë përparimet që ka bërë shkenca në bujqësi, përdorimi i pesticideve<br />
mbetet një nga mjetet më efikase, për kontrollin e parazi<strong>të</strong>ve dhe rritjen e prodhimit<br />
bujqësor. Vendi ynë ësh<strong>të</strong> akoma larg vlerësimit <strong>të</strong> riskut që këto pesticide kanë në<br />
shëndet dhe ne mjedis. Studimet për impaktin dhe degradimin e pesticideve, vlerësimin e<br />
niveleve <strong>të</strong> mbetjeve që shkojnë tek konsumatori etj., në vendin tonë janë akoma në<br />
nivele studimesh spontane. Deri në fund <strong>të</strong> vitit 2007 në Shqipëri janë <strong>të</strong> regjistruara për<br />
tu importuar 318 lloje formulimesh <strong>të</strong> ndryshme pesticidesh (8), që përfaqësojnë lëndë<br />
aktive me veti insekticide 22.9%, fungicide 57%, herbicide 11.4%, nematocite 2.7%, <strong>të</strong><br />
tjera 6%. Sipërfaqja e mbjellë në serra ësh<strong>të</strong> 685 ha, prodhimi i tyre shkon deri në 57 000<br />
ton/vit (8). Përdorimi i pesticideve në këto mjedise vjen duke u rritur (rreth 70% <strong>të</strong><br />
përdorimit total <strong>të</strong> tyre) (8), prandaj vlerësimi i riskut <strong>të</strong> pesticideve me anën e<br />
modelimeve <strong>të</strong> impakteve <strong>të</strong> tyre në shëndet dhe në mjedis, mbetet një aspekt interesant i<br />
punës kërkimore.<br />
MATERIALE DHE METODA<br />
Studimin e kemi realizuar në vitet 2004–2007, në mjedise <strong>të</strong> mbrojtura, <strong>të</strong><br />
kultivuara me perime, në rrethet e Tiranës, Durrësit, Lushnjës, Elbasanit, Shkodrës, etj.<br />
Nëpërmjet monitorimeve, janë hartuar skedat e përdorimit <strong>të</strong> pesticideve, në<br />
kulturat kryesisht domate e trangull, <strong>të</strong> mbjella në këto mjedise.<br />
Janë realizuar intervista me mbi 70 fermerë në lidhje me simptomat e shfaqura<br />
gja<strong>të</strong> përdorimit <strong>të</strong> pesticideve dhe kohëzgjatja e ekspozimit <strong>të</strong> fermerëve, gja<strong>të</strong><br />
përdorimit <strong>të</strong> tyre.<br />
Për <strong>të</strong> vlerësuar riskun e tyre në shëndetin e njeriut dhe në mjedis, ësh<strong>të</strong> përdorur<br />
modeli i përllogaritjes se koeficientit EIQ, sipas këtij ekuacioni: (3).
EIQ<br />
C<br />
5*<br />
DT<br />
DT * P<br />
S P<br />
C * * SY<br />
2<br />
L<br />
3<br />
F * R<br />
S P<br />
3*<br />
D*<br />
2<br />
3*<br />
Z * P<br />
5*<br />
B*<br />
P<br />
DT = toksiciteti në lëkurë, C = toksiciteti kronik, SY = sistemiciteti, F = toksiciteti i peshqve, L = potenciali i shplarjes, R = humbja e<br />
potencialit sipërfaqësor, D = toksiciteti i zogjve, S = gjysëm – jeta në tokë, Z = toksiciteti i ble<strong>të</strong>ve, B = toksiciteti i arthropodëve <strong>të</strong><br />
dobishëm, P = gjysëm jeta në sipërfaqen e bimëve.<br />
Ky ekuacion merr në konsidera<strong>të</strong> <strong>të</strong> gjitha efektet e dëmshme dhe toksike<br />
pesticideve, <strong>të</strong> përdorura mbi shëndetin e njeriut dhe mjedis.<br />
REZULTATET<br />
Në mjedise <strong>të</strong> mbrojtura, gjithnjë e më shumë po përdoren pesticide, që përveç<br />
atyre <strong>të</strong> cilat janë më <strong>të</strong> njohura deri më tani, po regjistrohen lëndë aktive (ësh<strong>të</strong> lënda që<br />
kryen veprimin mbi parazi<strong>të</strong>t) <strong>të</strong> reja. Grafiku 1, tregon sasi<strong>të</strong> e disa pesticideve më <strong>të</strong><br />
përdorura në mjedise <strong>të</strong> mbrojtura.<br />
Grafiku 1.<br />
Sasi<strong>të</strong> e pesticideve <strong>të</strong> përdorura gja<strong>të</strong> vitit 2006.<br />
Nga <strong>të</strong> dhënat e skedave vërejmë, se sasia e pesticideve <strong>të</strong> përdorura në mjedise <strong>të</strong><br />
mbrojtura ësh<strong>të</strong> rreth 130 ton në 685 ha sipërfaqe. Norma Evropiane e përdorimit <strong>të</strong><br />
pesticideve ësh<strong>të</strong> 8 kg/ha. Nga përpunimi i skedave <strong>të</strong> trajtimeve kimike <strong>të</strong> përdorura në<br />
mjedise <strong>të</strong> mbrojtura, sipas sezonit, për çdo kulturë, ka rezultuar si më posh<strong>të</strong>.<br />
Tabela 1.<br />
Numri i trajtimeve përpunuar nga skedat individuale <strong>të</strong> serrave sipas qarqeve.<br />
Fungicide Insekticide Nematocide<br />
Qarku Nr. Kg/dy Nr. Kg/dy Nr. Kg/dy<br />
Trajtimeve<br />
Trajtimeve Trajtimeve<br />
Durrës 14 2.1 8 1.1 2 4.4<br />
Tiranë 11 0.74 6 1.26 0.5 1.02<br />
Lushnjë 9 0.9 7 0.6 1 3.7<br />
Krujë 12 1.8 9 0.9 - -<br />
Shkodër 16 2.4 10 1 - -<br />
Elbasan 15 2.2 9 1 2 4.2
- Trajtimet që janë kryer në këto mjedise janë përgjithësisht preventive, prandaj<br />
numri i tyre ësh<strong>të</strong> i lar<strong>të</strong> 7-16 trajtime. Në kushtet optimale, një përdorim i<br />
diagnostikuar do <strong>të</strong> përdoreshin maksimalisht 7 trajtime.<br />
- Vjelja kryhet pa u bërë degradimi i pesticideve, kjo ndodh sidomos tek<br />
insekticidet <strong>të</strong> cilat aplikohen në produktet e arrira psh. Methomyl, Acetamiprid<br />
me intervale pritshmërie 7-14 di<strong>të</strong>.<br />
- Vlerat e EIQ janë <strong>të</strong> llogaritura në bazë <strong>të</strong> formulës (3).<br />
Vlera e Përdorimit Fushor e EIQ = EIQ x % l. a. x Doza x Numri i trajtimeve<br />
(l.a. do <strong>të</strong> tho<strong>të</strong> pjesa biologjikisht aktive e pesticidit).<br />
Tabela 2.<br />
Disa Vlera <strong>të</strong> Përdorimeve Fushore <strong>të</strong> pesticideve në serrat në studim.<br />
Pesticidi<br />
EIQ<br />
L.a.<br />
(%)<br />
Doza<br />
(kg/ha)<br />
Nr.<br />
Trajtim.<br />
(VPF) <strong>të</strong><br />
EIQ<br />
Imidacloprid 34.9 0.178 5 10 310.61<br />
Methomyl 30.7 0.9 0.5 10 138.15<br />
Acetamiprid 26.9 0.2 5.0 10 269<br />
Vinclozoline 29.4 0.5 2 3 88.20<br />
Dimetomorph+<br />
Hidroxid Cu<br />
38.1 0.72 2 5 274.32<br />
Carbofuran 50.67 0.5 2 3 152.01<br />
Chlorthalonil 40.1 0.72 2 4 230.98<br />
Ethoprophos 58.8 0.1 100 1 588<br />
Fenamiphos 71.33 0.048 500 1 1712<br />
- Vlera e Përdorimit Fushor <strong>të</strong> EIQ (VPF te EIQ), për pesticidet e përdorura tregon<br />
një diapazon vlerash nga 88.20 – 1712, me risk <strong>të</strong> lar<strong>të</strong> në shëndet i llogaritur si<br />
toksicitet x ekspozim (5). Nga rekomandimet vlerat më <strong>të</strong> vogla janë vlerat<br />
tregojnë risk më <strong>të</strong> ulët.<br />
- Nga intervistat e 70 fermerëve që përdorin pesticide në këto mjedise kanë<br />
rezultuar me simptomat e paraqitura në Grafikun 2.<br />
Grafik 2.<br />
Simptomat pas trajtimeve me pesticide.
- Kohëzgjatja e simptomave ishte në 68.2 % <strong>të</strong> personave në studim, kjo shkon<br />
edhe 48 orë në varësi <strong>të</strong> toksicitetit <strong>të</strong> pesticideve <strong>të</strong> përdorur dhe <strong>të</strong> kohës së<br />
ekspozimit <strong>të</strong> tyre; psh irritimi i syve, dhimbja e kokës dhe diare<strong>të</strong> zgjasin 2- 48<br />
orë, irritimi i lëkurës dhe <strong>të</strong> vjellat deri në 24 orë.<br />
-<br />
Fig 1. Punojëset e serrës pasi kanë Fig 2. Insekticidi Methomyl në <strong>të</strong> njejtat mjedise Fig 3. Amballazhet e pesticideve.<br />
konsumuar ushqime, pijnë kafenë.<br />
- Në 30 % <strong>të</strong> rasteve, fermerët që merren me trajtimet me pesticide dhe me vjeljen e<br />
prodhimit, konsumojnë duhan gja<strong>të</strong> punës.<br />
- Në total 70 % e tyre kanë probleme shënde<strong>të</strong>sore <strong>të</strong> ndryshme dhe sidomos me<br />
kujtesën si dhe humbje <strong>të</strong> ekuilibrit.<br />
- Në 90 % e rasteve, punonjësit e serrës konsumojnë ushqime brenda në serrë.<br />
(Figura 1).<br />
DISKUTIME<br />
Sasia e pesticideve dhe numri i lëndëve aktive <strong>të</strong> përdorura rrit riskun e ndotjes së<br />
mjedisit si dhe dëmton shëndetin e fermerëve dhe konsumatorëve. Në disa raste numri i<br />
trajtimeve në një cikël shkon deri në 16.<br />
Vërehet që disa lëndëve aktive <strong>të</strong> përdorura; si nematocidi Fenamiphos me vlerë<br />
<strong>të</strong> përdorimit fushor <strong>të</strong> EIQ 1712, po kështu insekticidi Methomyl i cili ësh<strong>të</strong> tepër toksik<br />
(LD50 = 17) [Jash<strong>të</strong>zakonisht i rrezikshëm, ―Shumë helmues] dhe Ethoprophos, Grupi I B<br />
(LD50 = 20 - 200) [Shumë i rrezikshëm ―Shumë helmues‖]. Sipas klasifikimit <strong>të</strong> EU dhe<br />
vlera e përdorimit fushor <strong>të</strong> EIQ ësh<strong>të</strong> 138.15, me trajtime <strong>të</strong> përsëritura rrit rezistencën e<br />
këtyre paraziteve dhe ul efikasitetin e preparatit për qëllimin e përdorur, por veti<strong>të</strong> e tij<br />
toksike për shëndetin mbeten <strong>të</strong> njëjta.<br />
Nga llogaritja e ekuacionit EIQ për pesticidet e përdorura në këto mjedise, tregon<br />
sa më i lar<strong>të</strong> <strong>të</strong> je<strong>të</strong> ky koeficient aq më i madh ësh<strong>të</strong> ndikimi i këtij pesticidi në shëndet<br />
dhe në mjedis (3). Duke pasur parasysh një skemë <strong>të</strong> caktuar <strong>të</strong> trajtimeve dhe efektin
mbi parazitin, ne mund <strong>të</strong> ndërhyjmë duke rekomanduar përdorimet e pesticideve me<br />
ndikim më <strong>të</strong> ulët mbi shëndet dhe mjedis.<br />
Çrregullimet e shfaqura tek fermerët që punojnë në serrë <strong>të</strong> konsultuara me<br />
literaturën (6) vijnë nga përdorimi i jo i rregullt i pesticideve. Një rëndësi shumë <strong>të</strong><br />
madhe ka edhe përdorimi i mjeteve mbroj<strong>të</strong>se gja<strong>të</strong> përgatitjes së tre<strong>të</strong>sirave spërka<strong>të</strong>se,<br />
gja<strong>të</strong> trajtimeve me pesticide, gja<strong>të</strong> vjeljes dhe asgjësimit <strong>të</strong> ambalazheve. Në rritjen e<br />
shkallës së ndotjes një rol <strong>të</strong> rëndësishëm luajnë edhe mjetet spërka<strong>të</strong>se, gjendja teknike<br />
dhe kolaudimi i tyre (1).<br />
Kemi vënë re që ekspozimi nuk ësh<strong>të</strong> ve<strong>të</strong>m i personit që merret drejtpërdrejt me<br />
spërkatjen por edhe i punonjësve <strong>të</strong> tjerë që punojnë në mjedisin që kryhet kjo spërkatje,<br />
po kështu edhe i personave <strong>të</strong> tjerë <strong>të</strong> ras<strong>të</strong>sishëm pranë zonës ku bëhet trajtimi. Në<br />
kushtet aktuale që pesticidet aplikohen në vendin tonë do <strong>të</strong> vlerësonim si imediate<br />
zvogëlimin e përdorimit <strong>të</strong> pakontrolluar <strong>të</strong> tyre për <strong>të</strong> ulur ndotjen që në burim si dhe<br />
domosdoshmërinë e studimit dhe <strong>të</strong> vlerësimit <strong>të</strong> cilësive <strong>të</strong> ushqimit, sepse ësh<strong>të</strong><br />
pikërisht cilësia e ushqimeve ajo që ndikon dukshëm në shëndet.<br />
KONKLUZIONE<br />
Në mjedise <strong>të</strong> mbrojtura përdoren trajtime me ndikim në shëndetin e njeriut,<br />
pesticide me toksicitet akut <strong>të</strong> lar<strong>të</strong>: psh. Methomyl. Grupi I A (LD50 = 0 – 20)<br />
Vlera e Përdorimit Fushor <strong>të</strong> EIQ në skemat e përdorura <strong>të</strong> trajtimeve në mjedise<br />
<strong>të</strong> mbrojtura rezulton se edhe një trajtim i ve<strong>të</strong>m me Fenamifos jep një vlerë 1712<br />
<strong>të</strong> përdorimit <strong>të</strong> pesticidit sa trefishi i një nematocidi tje<strong>të</strong>r. Kjo orienton në<br />
alternativa zëvendësimi.<br />
Modelimi sipas koeficientit EIQ tregon që toksicitetet e larta (vlera <strong>të</strong> ulta <strong>të</strong><br />
LD50) <strong>të</strong> pesticideve <strong>të</strong> përdorura kanë sjellë çrregullime në shëndet duke u<br />
ekspozuar gja<strong>të</strong> punës me to: dhimbje koke 21 % <strong>të</strong> rasteve, irritim <strong>të</strong> syve 16 %,<br />
vështirësi në frymëmarrje (9%), <strong>të</strong> vjella (7.3 %) etj.<br />
Kohëzgjatja e këtyre çrregullimeve ësh<strong>të</strong> në varësi <strong>të</strong> toksicitetit dhe <strong>të</strong> kohës së<br />
ekspozimit <strong>të</strong> fermerëve me këto pesticide dhe shkon për irritimin e syve dhe<br />
dhimbjet e kokës deri në 48 orë.<br />
LITERATURA<br />
1. Akesson NB, Yates WE. 1979. Pesticide application, equipment and techniques.<br />
FAO Agric. Serv. Bull. 38.<br />
2. Moss DW, Henderson MB. Tietz Textbook of Clinical Chemistry, Second Edition,<br />
Eds.: Burtis, C.A. and Ashwood, E.R., W.B. Saunders Co. 1994, pp.877-882.<br />
3. Kovach J, Petzoldt C, Degnil J, Tette J. A Method to Measure the Impact of<br />
Pesticides, IPM Program, Cornell University, New York State Agricultural<br />
Experiment Station Geneva, New York. 1992 (up date)<br />
4. California Department of Health Services, Laboratory Services Branch Clinical<br />
Chemistry Section, "Guidelines for Determination of Baseline Level" CCLSO12885.<br />
5. Morgan DP. "Recognition and Management of Pesticide Poisonings" Third Edition,<br />
U.S.E.P.A. -540/9-80-005, January 1982, pp. 1-13.
6. American Conference of Governmental Industrial Hygienists, "Organophosphorus<br />
Cholinesterase Inhibitors" Recommended Biological Exposure Index Documentation,<br />
BEI-131, 1991.<br />
7. World Health Organization: WHO Laboratory Manual for the Examination of Human<br />
Semen and Semen-Cervical Mucus Interaction. 3rd edition. Cambridge University<br />
Press. Cambridge; 1992.<br />
8. Vjetar Statistikor, MBUMK, 2007<br />
SUMMARY<br />
HEALTH PROBLEMS RELATED TO THE GREENHOUSE WORKERS IN<br />
SELECTED ALBANIAN CITIES.<br />
Magdalena Cara 1 , Jordan Merkuri 1 , Dorina Ago 2 , Valdete Vorpsi 1 , Etleva Jojic 1<br />
1 Faculty of Agriculture and Environment, Agriculture University of Tirana,<br />
Albania<br />
2 Institute of Public Health ―Hulo Hajderi‖, Tirana, Albania<br />
Nowadays pesticides does not mention like products that protect the plants, but<br />
and as a like potential things that destroyer the environment and the heath of the human.<br />
Purpose of the work: the number of pesticides in our country this always in the growth,<br />
its use is without criterion. The indication in the health and the environment, it does that<br />
we estimate its risk and to prevent of the pollution in the source. Materials and Method:<br />
In the studies they have considered pesticides but used in our country during the years<br />
2004–2007. The effects in the health have been seen by survey of users in the<br />
greenhouse. The estimation of risk this fact with the model of EIQ (Environment Impact<br />
Quotient) [Kovach et al 1992] what contains three components: the farmer, the<br />
consummator, and the ecological. Conclusions: In the greenhouse they are used<br />
pesticides with toxicity high like Methomyl, Ethoprophos, etc. which have contributed<br />
disorder in the health, like headache, irritation in the eyes, difficulty to breathe etc. Its<br />
time of duration depends of the time of the exhibition with pesticides.<br />
Key word: pesticide, impact, health, toxicity, EIQ.<br />
/////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////<br />
///////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////<br />
MEDICUS<br />
PUNIM BURIMOR SHKENCOR / ORIGINAL SCIENTIFIC PAPER<br />
EKOLOGJI<br />
НЕКОИ ПАРАМЕТРИ НА ЛИПИДНИОТ МЕТАБОЛИЗАМ<br />
КАЈ БОЛНИ ОД DIABETES MELLITUS ВО БИТОЛА<br />
Tatjana Bla`evska 1 , Валентина Талевска 2 , Билјана Богданова Попов 3<br />
1 ОУ. Д-р. Трифун Пановски, Битола<br />
2 Психијатриска болница, Демир Хисар
3 Универзитет Климент Охридски Битола<br />
Tatjana Bla`evska<br />
Magister po ekologija i заштита na `ivotnata sredina<br />
Ul.Prilepska broj 68 /4. Bitola<br />
Tel- +389 47 223 423 & +389 70 395 010<br />
e-mail msptatjana@yahoo.com<br />
РЕЗИМЕ: Целта на ова истражување е да го испитаме ефектот на diabetes mellitus<br />
(ДМ) врз неколку параметри кои го илустрираат базалниот метаболизам.<br />
Материјал и методи. Како материјал за нашето испитување користевме полна крв<br />
и серум од 20 пациенти со дијагноза ДМ и тоа по 10 од двата пола. Како контрола<br />
служеше крв и серум од 20 здрави луѓе, исто така од двата пола. Резултати и<br />
дискусија. Нивото на вкупните липиди во крвта кај пациентите со ДМ е<br />
сигнификантно повисоко во однос на контролата. Заклучок: концентрацијата на<br />
вкупниот холестерол во серумот, триглицеридите и LDL холестеролот во крвта на<br />
пациентите со ДМ е значајно зголемена во однос на контролната група додека<br />
нивото на HDL, покажува разлика само во половата структура, при што истото е<br />
повисоко кај жените во однос на мажите.<br />
Клучни зборови. Диабетес мелитус, липиден метаболизам<br />
Medicus 2009, Vol. XI (1):<br />
ВОВЕД<br />
Мастите се органски соединенија со огромно значење за нормалното<br />
одвивање на биохемиските и физиолошките процеси во живите организми.<br />
Нивната дигестија и ресорпција се одвива во тенкото црево. Во овој дел од<br />
дигестивниот тракт своето каталитичко дејство го изразуваат жолчните киселини<br />
од жолчката и панкреасната липаза поради што мастите се разложуваат на<br />
глицерол и сложени масни киселини. Од главниот лимфен сад ductus thoracicus<br />
мастите поминуваат во крвта. Ваквите масти се транспортираат и се складираат во<br />
телесните депоа кои се наоѓаат во поткожното масно ткивo, оментумот, бубрежната<br />
капсула и др. Покрај овој вид на масти,има и клеточни масти кои се врзани за<br />
протеините и формираат липопротеини. Липопротеините претставуваат структурни<br />
делови на протоплазмата.<br />
Правилниот метаболизам на мастите зависи од повеке фактори, од кои<br />
најважни се :<br />
- нервни фактори. xипоталамусот делува на метаболизмот на мастите<br />
непосредно по нервен пат или преку жлездите, односно преку аденохипофизата.<br />
- ендокрини фактори
раст)<br />
1. инсулин<br />
2. хормоните на аденохипофизата - STH (соматотропен хормон, хормон на<br />
3. гликокортикоидите од кората на надбубрежните жлезди<br />
4. адреналинот<br />
5. хормоните на половите жлезди<br />
6. липопротеид - липазата<br />
7. липотрофни материи - такви се незаситените масни киселини (линолска,<br />
линолеинска и архаидонска), пантотенска киселина, инозитолот, холинот,<br />
метионинот, бетаинот и др. Недостаток на овие материи носи неправилно<br />
користење и неправилна распределба на мастите во организмот и нивно<br />
натрупување во црниот дроб и други органи.<br />
Шeќерна болест<br />
Јагленхидратите се еден од главните составни делови на растенијата и<br />
животните вклучувајќи го и човекот. Нивната функција во организмот е што се<br />
главен енергетски извор.<br />
Регулацијата на гликозата во крвта е многу сложен процес, во кој<br />
учествуваат повеќе фактори. Од посебна важност се инсулинот и глукагонот<br />
(хормони на панкреасот), гликокортикоидите (хормони на надбубрежните жлезди),<br />
соматотропниот и аденокортикотропниот хормон (хормони на хипофизата).<br />
Најважен фактор за појава на дијабетес е недостаток на инсулин. Инсулинот се<br />
лачи во панкреасот, и тоа во неговиот ендокрин дел, кој е составен од т.н.<br />
Лангерхансови островца.<br />
Своето дејство инсулинот го остварува по пат на неколку основни<br />
механизми:<br />
- го зголемува транспортот низ клеточната мембрана, преку активација<br />
активација на системот на аденил циклазата;<br />
- дејствува на синтезата на протеините;<br />
- ја стимулира гликогеногенезата преку процесите на фосфорилација на<br />
гликозата, и нејзино вградување во гликогенот;<br />
- ја инхибира гликонеогенезата и ја стимулира синтезата на протеините;<br />
- спречува липолиза и го намалува нивото на слободните масни киселини во<br />
крвта.<br />
Најкомплексно пореметување на метаболизмот во кое е нарушена<br />
функцијата на ендокриниот панкреас е познато како diabetes mellitus. Се работи за<br />
значајно зголемување на нивото на гликозата во крвта, во комбинација со нарушен<br />
метаболизам на мастите и протеините. Хипергликемијата е предизвикана од<br />
абсолутен или релативен недостаток на инсулин. Апсолутниот недостаток на<br />
инсулин е генетски детерминиран и се јавува во раните години од животот.<br />
Староста, зголемената телесна тежина, неправилната исхрана и стресот се фактори<br />
кои доведуваат до попуштање на целиот систем на гликорегулација и појавa на<br />
инсулин независен дијабетес.
1. Клиничката слика на дијабетесот е карактеристична, но има и случаи каде се<br />
провлекува асимптоматски и може да се утврди само со лабораториски анализи.<br />
- Diabetes Mellitus тип 1 (автоимуна шеќерна болест и идиопатска шеќерна<br />
болест).<br />
- Diabetes Mellitus тип 2<br />
- Нарушена гликозна хомеостаза (нарушена гликоза на гладно и нарушена<br />
glikozna толеранција)<br />
- Гестациска шеќерна болести<br />
- Други специфични типови<br />
ЦЕЛ<br />
Целта на ова истражување е да го испитаме ефектот на ова заболување<br />
врз неколку параметри кои го илустрираат базалниот метаболизам.<br />
МАТЕРИЈАЛ И МЕТОДИ<br />
За да ги испитаме ефектите на ова заболување врз неколку параметри, ги<br />
следевме следните параметри:<br />
- концентрација на вкупни липиди во серумот,<br />
- концентрација на триглицериди во серум,<br />
- концентрација на холестерол во серум,<br />
- концентрација на гликоза во крвта,<br />
- концентрација на ХДЛ во серумот и<br />
- концентрација на ЛДЛ во серумот<br />
Како материјал за нашето испитување користевме полна крв и серум и<br />
серум од 20 пациенти со дијагноза ДМ и тоа по 10 од двата пола. Како контрола<br />
служеше крв и серум од 20 здрави луѓе, исто така од двата пола.<br />
1.Определување на вкупните липиди во серумот со колориметриска метода со<br />
ванилин<br />
Принцип: По загревањето на липидите во присуство на концентрирана Н2SО4 и<br />
Н3PО4 и ванилин, се создава розево-црвен комплекс. Истиот е резултат на<br />
реакцијата на ароматичните алдехиди со производите на разградување на<br />
незаситените масни киселини. Интензитетот на добиената боја се мери<br />
колориметриски (зелен филтер), а концентрацијата на липидите се пресметува врз<br />
база на референтниот стандард.<br />
Пресметка вкупни липиди = (А проба / А стандард) – 2.6.<br />
Методата гарантира точност во добиените вреднисти до концентрација 40 г/л<br />
вкупни липиди во испитуваниот материјал,во случај на повисоки вредности<br />
материјалот за анализа се разредува со 0.9% раствор на Nacl.
2.Одредување на холестеролот во серумот<br />
Принцип: Холестеролот се одредува со ензимска хидролиза и оксидација. При тоа<br />
се добива индикатор кинонимин во присуство на водороден пероксид и 4<br />
аминоанипирин. Материјал: Серум<br />
Пресметка:<br />
Холестерол(ммол/л)= (А проба / А стандард)- 5.17. Референтни вредности за<br />
човечкиот серум се до 6.5 ммол/л. Методата гарантира точност во добиените<br />
вредности до концентрација од 19.3 ммол/л холестерол во испитуваниот материјал,<br />
во случај на повисоки вредности материјалот за анализа се разредува со 0.9%<br />
раствор на NaCl<br />
3.Одредување на триглицериди во серумот со ензимска метода<br />
Принцип: Триглицеридите се одредуваат со ензимски колориметриски тест LCF<br />
(Lipid Clearing Faktor); Материал: Серум<br />
Пресметка:<br />
Триглицериди (ммол/л) = (А проба / А стандард) – 2.8<br />
Како нормални вредности на триглицериди во серумот на човекот се сметаат 0.8-<br />
1.92ммол/л. Тестот е линеарен до концентрација на триглицеридите во серумот од<br />
11.4ммол/л.<br />
4.Одредување на гликозата со ензимски колориметриски тест по методата<br />
Glikoza-PAP<br />
Принцип : Гликозата се одредува со ензимска оксидација,во присуство на гликоза<br />
оксидаза. Добиениот Н2О2 реагира со пероксидазата,во присуство на фенол и 4аминофенозан,<br />
формирајќи црвено-виолетов кинонимин.<br />
Материјал : Крв, серум, хепаринизирана плазма, ЕДТА плазма.<br />
Пресметка :<br />
Концентрација на гликоза(мг/дл)=(А проба / А стандард)-100<br />
Концентрација на гликоза(ммол/л)=(А проба/А стандард)-5.55<br />
Нормални вредности на гликозата во серумот се 75-115 мг/дл или 4.2-6.2 ммол/л.<br />
Кога концентрацијата на гликозата во крвта е повисока од 22.2 ммол/л,неопходно е<br />
разредување на серумот со дестилирана вода.<br />
5.Одредување на концентрацијата на HDL-холестеролот во серумот со<br />
фосфоволфрамат и MgCl2<br />
Принцип: За одредување на HDL холестеролот потребно е најпрво да се<br />
фракционираат липопротеините во серумот.Тоа може да се постигне со<br />
ултрацентрифугирање или со електрофореза.Но сепак,најчесто HDL од останатите<br />
липопротеини се одвојуваат со преципитација на LDL и VLDL со полианјони и<br />
бивалентни катјони,при што се добива талог на LDL i VLDL - метал а HDL<br />
останува во супернатантот.<br />
Материјал: Серум<br />
Резултатот на HDL холестеролот треба да се помножи со факторот за разредување<br />
на серумот, 1.12.
Како нормални вредности се сметаат за мажи 0.9-1.2 ммол/л, и за жени 1.16-<br />
1.68ммол/л.<br />
6.Одредување на концентрацијата на LDL холестеролот во серумот<br />
LDL холестеролот не се одредува рутински, туку се пресметува со т.н. Friedwaldova<br />
равенка,а за таа цел се користат податоците за вкупен и HDL холестерол и<br />
триглицеридите. LDL холестеро мг.дл =HDL-(триглицериди/5).<br />
LDL холестерол ммол/л = вкупен холестерол – HDL-(триглецириди/2.2).<br />
Формулата се засновува на фактот дека вкупниот холестерол е еднаков на LDL<br />
холестеролот, VLDL холестеролот и HDL холестеролот, а односот на холестеролот<br />
и триглицеридите во VLDL е околу ¼, па тежинскиот однос е околу 1/5. Ова важи<br />
само до концентрациите од 3.94 ммол/л, и за серуми кои не содржат хиломикрони.<br />
РЕЗУЛТАТИ И ДИСКУСИЈА<br />
1. Вкупни липиди во серумот<br />
Од табеларниот приказ јасно се гледа дека нивото на вкупните липиди во<br />
серумот на болнитe е скоро двојно повисоко во однос на контролната група.<br />
Ваквата разлика е високо сигнификантна (А/А,Р < 0.01).<br />
Табела 1.<br />
Концентрација на вкупни липиди (g/l) во серумот на пациенти со ДМ и контролна<br />
групa<br />
Група на испитаници Вкупните липиди (g/l)<br />
A – контрола 6.00 + 0.16<br />
А1 – diabetes mellitus 8.91 + 1.96<br />
Графикон 1.<br />
Концентрација на вкупни липиди (g/l) во серумот на пациенти со ДМ и контролна<br />
група<br />
А-Контрола (н=20)<br />
А1-Д.М. (н=20)А/А1,Р
2.Концентрација на вкупниот холестерол во серумот<br />
Резултатите на нашите испитувања.jасно govorat za сигнификантно<br />
зголемено ниво на холестерол во серумот на болните во однос на контролната<br />
група (Табела 2. А/А1,Р < 001).<br />
Табела 2.<br />
Концентрација на холестерол (ммол/л) во серумот на пациенти со ДМ и контролна<br />
група .<br />
Група на испитаници Холестерол (mmol/l)<br />
A – контрола 4.9 + 0.3<br />
А1 – diabetes mellitus 7.0 + 1.2<br />
Графикон 2.<br />
Концентрација на холестерол (ммол/л) во серумот на пациенти со Д.М. и контролна<br />
група<br />
А-<br />
Контрола (н=20)<br />
А1-Д.М. (н=20) А/А1,Р < 001.<br />
3.Концентрација на триглицериди во серумот<br />
Од табеларниот и графичкиоt приказ се гледа дека нивото на<br />
триглицеридите во серумот на болните со ДМ е скоро двојно повисоко во однос на<br />
тоа e констатирано во контролната група. Ваквата разлика е високо<br />
сигнификантна (А/А1,P < 001). Главната причина за ваквата состојба е<br />
неприсуството на инсулинот, што предизвикува намалена синтеза на масните<br />
киселини и нивна мобилизација во масните депоа. Порад тоа расте концентрацијата<br />
на триглицеридитe вo серумот.<br />
Табела 3.<br />
Концентрација на триглицеридите (ммол/л) во серумот на пациенти со Д.М. и<br />
контролна група.<br />
Група на испитаници Триглицериди (mmol/l)<br />
A – контрола 1.4 + 0.09
А1 – diabetes mellitus 2.3 + 0.9<br />
Графикон 3.<br />
Концентрација на триглицеридите (ммол/л) во серумот на пациенти со Д.М. и<br />
контролна група<br />
А- Контрола (н=20)<br />
А1-Д.М. (н=20) А/А1,Р < .001<br />
4.Концентрација на HDL во серумот<br />
Резултатите на нашите истражувања се прикажани на табела и слика број 5.<br />
Табела 4.<br />
Концентрација на HDL холестерол (ммол/л)во серумот на пациентите со ДМи<br />
здрави луѓе<br />
Група на испитаници HDL - холестерол (mmol/l)<br />
A – контрола женски 1.3 + 0.1<br />
Б – контрола машки 1.1 + 0.1<br />
А1 – diabetes mellitus женски 0.9 + 0.07<br />
B1 – diabetes mellitus машки 0.7 + 0.07<br />
Графикон 4.<br />
Концентрација на HDL холестерол (ммол/л) во серумот на пациентите со ДМ и<br />
здрави луѓе
А-Контрола машки (н=10) А/В, Р .005<br />
Б-Контрола женски(н=10) А/А1,Р .005<br />
А1-Д.М.машки (н=10) А/В1,Р .001<br />
А1-Д.М.женски (н=10)<br />
5.Концентрација на LDL во серумот<br />
Резултатите на нашите истражувања покажуваат дека кај болните со ДМ<br />
концентрацијата на LDL холестеролот е за околу 65% повисока во однос на<br />
контролата (А/А1,Р .001,слика 6).<br />
Табела 6.<br />
Концентрација на LDL холестеролот (ммол/л)во серумот на пациенти со Д.М. и<br />
здрави луѓе<br />
Група на испитаници LDL - холестерол (mmol/l)<br />
A – контрола 3.0 + 0.9<br />
А1 – diabetes mellitus 5.2 + 1.1<br />
Графикон 5.<br />
Концентрација на LDL холестеролот (ммол/л)во серумот на пациенти со Д.М. и<br />
здрави луѓе<br />
А-Контрола (н=20)<br />
А1-Д.М. (н=20) А/А1,Р .001<br />
ЗАКЛУЧОЦИ<br />
Од резултатите добиени при нашите истражувања можеме да ги извлечеме<br />
следните заклучоци:<br />
Нивото на вкупните липиди во крвта кај пациентите со ДМ е сигнификантно<br />
повисоко во однос на контролnата;
концентрацијата на вкупниот холестерол во серумот на пациентите со ДМ е<br />
значајно зголемена во однос на контролната група;<br />
триглицеридите во серумот на пациентите со ДМ се значајно зголемени во<br />
однос на контролната група;<br />
нивото на LDL холестеролот во крвта кај пациентите со ДМ е значајно<br />
повисоко во однос на контролата;<br />
нивото на HDL, независно од тоа дали се работи за заболени со ДМ или за<br />
контролна група луѓе,покажува полова разлика,при што истото е повисоко<br />
кај жените во однос на мажите.<br />
ЛИТЕРАТУРА<br />
1. Safeer RS, Cornell MO. The emerging role of HDL cholesterol. Postgraduate<br />
Medicine, 2000; 108 (7): 87-98.<br />
2. Castelli WP, Garrison RJ, Wilson PW. et al. Incidence of coronary heart disease<br />
andlipoprotein cholesterol levels: Framingham Study. JAMA, 1986; 256(20):<br />
2835-8.<br />
3. Blake GH, Triplett LC. Menagement of Hypercholesterolemia. American Family<br />
Physicians, 1995; 4: 1157-66.<br />
4. Ordovas JM. HDL Genetics: Candidate Genes, Genome Wide Scans and Gene-<br />
Environment Interactions. Cardiovasc Drugs Ther, 2002; 16 (4): 273-81.<br />
5. Berkow R, Fletcher A, Chir B. The Merck Manual of Diagnosis and Therapy, 7th<br />
ed. Rahway, New Jork: Merck Research Laboratories, 1999: 409-12.<br />
6. Garrison RJ, Kannel WB, Feinleib M, Castelli WP, McNamara PM, Padget SJ.<br />
Cigarette smoking and HDL cholesterol: the Framingham Offspring Study.<br />
Atherosclerosis, 1978; 30 (1): 17-25.<br />
7. Gorroll AH, May LA, Mulley AG. Primary Care Medicine. 3th ed. Philadelphia:<br />
Lippincot-Raven Company, 1995; 72- 76; 139-58.<br />
8. Anon. National Institute of Health. National Cholesterol Education Program. The<br />
Third report of the Expert panel on detection, evaluation, and treatment of high<br />
blood cholesterol in adults (ATP III), 2001.<br />
9. Schuitemaker GE, Dinant GJ, van der Pol GA, van Werch JW. Relation between<br />
smoking habits and low-density lipoprotein-cholesterol, high-density lipoproteincholesterol<br />
and triglycerides in a hypercholesterolemic adult cohort, in relation to<br />
gender and age. Clin Exp Med, 2002; 2 (2): 83-8.<br />
10. Hata Y, Nakajima K. Life-style and serum lipids and lipoproteins. J Atheroscler<br />
Thromb, 2000; 7(4): 177-97.<br />
SUMMARY<br />
SOME OF THE PARAMETERS OF THE LIPID METABOLISM WITH PEOPLE<br />
WHO SUFFER FROM DIABETES MELLITUS IN BITOLA<br />
Tatjana Blazeska 1 , Valentina Talevska 2 , Biljana Bogdanova-Popov 3<br />
1 Primary school Dr. Trifun Panovski –Bitola
2 Psyhiatric hospital of Demir Hisar<br />
3 Universty st. Kliment Ohridski - Bitola<br />
Goals: To definite the effect of Diabetes mellitus to some parameters which are<br />
illustrated the basal metabolism. Matherial and methods: In our investigation as a<br />
material we used full blood and serum from 20 patients with diabetes mellitus, we used<br />
10 patients from the both sex. As a control group we used 20 healthy people from the<br />
both sex. Resulsts and discussion: The level of total lipids in blood in patients with<br />
diabetes mellitus was significant high about the control group. The concentration of total<br />
cholesterol in patients serum with diabetes mellitus is significant high about the control<br />
group. The triglycerides in patients serum with diabetes mellitus is significant high about<br />
the control group. The level of LDH cholesterol in patients blood with diabetes mellitus<br />
is significant high about the control group. The level of HDL in examined and in control<br />
group denote the significant difference in both sex (its is high in female than in men).<br />
Key words: Diabetes mellitus, lipid metabolism<br />
/////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////<br />
/////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////<br />
PUNIM BURIMOR SHKENCOR / ORIGINAL SCIENTIFIC PAPER<br />
SHËNDETËSI PUBLIKE<br />
MEDICUS<br />
OBESZITETI DHE ZAKONET E TË NGRËNIT TEK STUDENTËT E<br />
UNIVERSITETIT TË VLORËS NË RRETHIN E VLORËS, SHQIPËRI<br />
Yllka Bilushi 1 , Loreta Kuneshka 2 , Llukan Rrumbullaku 2 , Aurela Saliaj 1<br />
1 Departamenti i Shëndetit Publik, Universiteti i Vlorës, Shqipëri<br />
2 Qendra Spitalore Universitare ‗Nënë Tereza‘, Tirana.<br />
Yllka Bilushi, Master ne Shendetin Publik<br />
Lagjia Pavaresia, rruga Pelivan Leskaj, Vlorë<br />
+355693939478
e-mail: yllanaj@univlora.edu.al<br />
REZYME: Gja<strong>të</strong> vitit <strong>të</strong> fundit ësh<strong>të</strong> vërejtur një ndryshim në zgjedhjen e ushqimit - nga<br />
dieta tipike mesdhetare, tek ushqimi i shpej<strong>të</strong>. Si pasojë mbipesha dhe obeziteti po<br />
vëzhgohen me një ri<strong>të</strong>m <strong>të</strong> ndjeshëm rritjeje midis <strong>të</strong> rinjve. Ky ësh<strong>të</strong> një studim<br />
deskriptiv, transversal, i realizuar gja<strong>të</strong> periudhës janar-qershor 2007, në Universitetin<br />
‗Ismail Qemali‘ <strong>të</strong> Vlorës. Qëllimi i këtij studimi ësh<strong>të</strong> <strong>të</strong> përcaktojë shpërndarjen dhe<br />
shpesh<strong>të</strong>sinë e mbipeshës dhe obezitetit tek një grup studen<strong>të</strong>sh <strong>të</strong> anketuar tek<br />
Universiteti i Vlorës, si dhe <strong>të</strong> rregjimit ushqimor <strong>të</strong> zbatuar prej tyre. Studimi u realizua<br />
nëpërmjet një pye<strong>të</strong>sori vet-raportues dhe matjes së parametrave antropometrikë.<br />
Treguesit e masave trupore BMI u llogari<strong>të</strong>n duke përdorur programin e ―pake<strong>të</strong>s<br />
statistikore për shkencat sociale‖ (version 13.0) për përcatimin e mbipeshës dhe obezitetit<br />
tek studen<strong>të</strong>t, dhe për <strong>të</strong> klasifikuar preferencat ushqimore <strong>të</strong> tyre. Pesha dhe gja<strong>të</strong>sia<br />
mesatare e studen<strong>të</strong>ve pjesmarrës ishte përgjithësisht normale. Bazuar në klasifikimin e<br />
BMI, prevalenca e mbipeshës dhe obezitetit ishin më <strong>të</strong> shpeshta tek meshkujt sesa tek<br />
femrat. Në <strong>të</strong> kundërt femrat ishin nën peshë krahasuar me meshkujt. Ndryshimi gjinor<br />
në rregjimin ushqimor <strong>të</strong> ndjekur ësh<strong>të</strong> sinjifikativ. Pavarësisht nga përhapja e ulët e<br />
mbipeshës dhe obezitetit tek studen<strong>të</strong>t e Universitetit <strong>të</strong> studiuar, ësh<strong>të</strong> e nevojshme<br />
ngritja e një strategjie për ndërhyrje proaktive.<br />
Fjalë kyç: Obezitet, BMI, përqindja e yndyrës trupore, zakonet e <strong>të</strong> ushqyerit<br />
Medicus 2009, Vol. XI (1):<br />
HYRJE<br />
Gja<strong>të</strong> vitit <strong>të</strong> fundit ësh<strong>të</strong> vërejtur një ndryshim në zgjedhjen e ushqimit - nga<br />
dieta tipike mesdhetare, tek ushqimi i shpej<strong>të</strong>. Zakonet dietore <strong>të</strong> <strong>të</strong> rinjve ndikohen<br />
shumë nga reklamat e fast food (ushqim i shpej<strong>të</strong>). Si pasojë mbipesha dhe obeziteti po<br />
vëzhgohen me një ri<strong>të</strong>m <strong>të</strong> ndjeshëm rritjeje midis <strong>të</strong> rinjve.<br />
Obeziteti në kombinim me një mënyrë jetese jo <strong>të</strong> shëndetshme, siç ësh<strong>të</strong><br />
duhanpirja dhe inaktiviteti fizik, mund <strong>të</strong> shkaktojë rrezikshmëri për sëmundje kronike.<br />
Në kë<strong>të</strong> këndvështrim njohuri<strong>të</strong> mbi mënyrën e ushqimit mund <strong>të</strong> veprojnë si një<br />
tendencë siguruese kundër fast-foodeve. Kështu Universiteti mund <strong>të</strong> kontribuojë në<br />
mënyrë domethënëse në uljen e prevalencës së obezitetit tek <strong>të</strong> rinj<strong>të</strong>, përmes promocionit<br />
për mënyrën e shëndetshme <strong>të</strong> ushqimit.<br />
Universitetet mund <strong>të</strong> formojë një forum ideal me pjesëmarrjen e një numri <strong>të</strong><br />
lar<strong>të</strong> <strong>të</strong> <strong>të</strong> rinjve, kjo përmes programeve edukuese <strong>të</strong> cilat mund <strong>të</strong> influencojnë<br />
pozitivisht tek mënyra e <strong>të</strong> ngrënit.<br />
QËLLIMI I STUDIMIT<br />
Qëllimi i këtij studimi ësh<strong>të</strong> <strong>të</strong> përcaktojë shpërndarjen dhe shpesh<strong>të</strong>sinë e<br />
mbipeshës dhe obezitetit tek një grup studen<strong>të</strong>sh <strong>të</strong> anketuar tek Universiteti i Vlorës si<br />
dhe <strong>të</strong> rregjimit ushqimor <strong>të</strong> zbatuar prej tyre, në mënyrë që <strong>të</strong> ndihmojë edukuesit e
shëndetit <strong>të</strong> zhvillojnë programe, <strong>të</strong> cilat <strong>të</strong> reklamojnë zgjedhje <strong>të</strong> mira ushqimi dhe<br />
zakone <strong>të</strong> mira <strong>të</strong> ngrënies.<br />
MATERIALI DHE METODA<br />
Ky ësh<strong>të</strong> një studim deskriptiv, transversal, i realizuar gja<strong>të</strong> periudhës janarqershor<br />
2007, në Universitetin ―Ismail Qemali‖ <strong>të</strong> Vlorës (UV). Një grup pune, i përbërë<br />
nga pedagogë mjekë dhe studen<strong>të</strong> infermierë <strong>të</strong> trajnuar, testoi 300 studen<strong>të</strong> <strong>të</strong> zgjedhur<br />
ras<strong>të</strong>sisht <strong>të</strong> UV (42% M dhe 58% F), <strong>të</strong> moshave 20±1.9 vjeç. Studen<strong>të</strong>ve, <strong>të</strong> cilët ranë<br />
dakort <strong>të</strong> merrnin pjesë në kë<strong>të</strong> studim, iu kërkua <strong>të</strong> jepnin aprovimin për kë<strong>të</strong> çështje në<br />
bazë <strong>të</strong> deklara<strong>të</strong>s së Helsinkit.<br />
Materiali:<br />
Mbledhja e <strong>të</strong> dhënave u zhvillua në dy faza:<br />
� Në fazën e parë studen<strong>të</strong>ve iu kërkua <strong>të</strong> plo<strong>të</strong>sonin një pye<strong>të</strong>sor vet-raportues, që<br />
përfshinte pyetje mbi mënyrat e ushqimit, si dhe përdorimin e pijeve e duhanit.<br />
Pye<strong>të</strong>sori ishte adoptuar nga një studim i publikuar më parë (1), <strong>të</strong> cilin autorët e<br />
standartizuan për studen<strong>të</strong>t e UV. Përpara plo<strong>të</strong>simit <strong>të</strong> pye<strong>të</strong>sorit studen<strong>të</strong>t u<br />
informuan për studimin nga një pedagog i UV. Atyre iu dhanë instruksione se si <strong>të</strong><br />
mund <strong>të</strong> plo<strong>të</strong>sonin pye<strong>të</strong>sorin me vërte<strong>të</strong>si.<br />
� Në fazën e dy<strong>të</strong> u ma<strong>të</strong>n parametrat antropometrikë si: gja<strong>të</strong>si dhe peshë. Përqindjet e<br />
treguesve truporë u vendosën duke përdorur peshore elektronike, e duke patur<br />
parasysh se luhatjet në gjendjen e hidrimit trupor mund <strong>të</strong> ndikojnë tek marrja e<br />
rezultateve. Matja e peshës bëhej në mëngjes (<strong>të</strong> pak<strong>të</strong>n tre orë pas zgjimit) kur<br />
studen<strong>të</strong>t e kishin fshikëzën e urinës bosh, nuk kishin bërë ushtrime apo nuk kishin<br />
ngrënë ose pirë <strong>të</strong> pak<strong>të</strong>n tre orë para matjeve. Studen<strong>të</strong>ve iu kërkua <strong>të</strong> fshinin shputat<br />
e këmbëve para se <strong>të</strong> hipnin në peshore, sepse nëqof<strong>të</strong>se nuk i pastronin këmbët<br />
mund <strong>të</strong> ndikonin në përçueshmëri. Matja e gja<strong>të</strong>sisë u bë me një vizore metalike.<br />
Studen<strong>të</strong>ve iu kërkua <strong>të</strong> hiqnin këpucët dhe <strong>të</strong> poziciononin korrekt kokën (maja e<br />
veshit <strong>të</strong> ishte në nivel horizontal me bishtin e syrit) për <strong>të</strong> realizuar një matje sa më <strong>të</strong><br />
sak<strong>të</strong>. Të gjitha matjet e gja<strong>të</strong>sisë u kryen në mëngjes, kur edhe gja<strong>të</strong>sia trupore ësh<strong>të</strong><br />
më e lar<strong>të</strong>, krahasuar me pjesën tje<strong>të</strong>r <strong>të</strong> di<strong>të</strong>s.<br />
Metoda e përpunimit statistikor <strong>të</strong> <strong>të</strong> dhënave:<br />
Treguesit e masave trupore BMI u llogari<strong>të</strong>n duke përdorur programin e<br />
―pake<strong>të</strong>s statistikore për shkencat sociale‖ (version 13.0) për përcatimin e mbipeshës dhe<br />
obezitetit tek studen<strong>të</strong>t, dhe për <strong>të</strong> klasifikuar preferencat ushqimore <strong>të</strong> tyre.<br />
Sipas parametrave <strong>të</strong> OBSH gjendja e peshës u klasifikua në ka<strong>të</strong>r kategori:<br />
nënpesha (BMI≤18.5) pesha normale (BMI midis 18.5-24.9) mbipesha (BMI midis<br />
25-29.9) dhe obeziteti (BMI≥30).<br />
Normë për përqindjen e nivelit <strong>të</strong> yndyrnave në trup ësh<strong>të</strong> konsideruar: 10-20%<br />
për meshkujt dhe 20-30% për femrat.<br />
Analizat statistikore u bënë duke përdorur programin për ―pake<strong>të</strong>n statistikore për<br />
shkencat sociale‖ (versioni 13.0 SPSS,Inc). Analizat e mospërputhshmërisë (anova) u<br />
bënë për ekzaminimin e diferencës <strong>të</strong> karakteristikave anthropometrike <strong>të</strong> studen<strong>të</strong>ve.<br />
Rezultatet u shprehën me ±SD (deviacion standart). Parametrat e ndryshueshëm u
analizuan duke përdorur tek studen<strong>të</strong>t t-test, ndërsa analizat e përputhura u transmetuan<br />
për ndryshueshmëri jo parametrike.<br />
Të gjitha vlerat e raportuara P u bënë duke u bazuar tek <strong>të</strong> dyja fazat e testit dhe u<br />
krahasuan me një nivel domethënës prej 5%. Ndryshimet u konsideruan statistikisht tek<br />
sinjifikanca p
(BMI midis 25- 29.9), **** Obeze (BMI ≥ 30)<br />
Studen<strong>të</strong>t me peshë normale dhe njëkohësisht me përqindje <strong>të</strong> yndyrnave trupore<br />
normale u gje<strong>të</strong>n14.4% tek meshkujt dhe 26.7% tek femrat. Studen<strong>të</strong>t meshkuj obezë<br />
kanë një përqindje yndyrnash në trup (24.4%) ata e kanë përqindjen e yndyrës në trup me<br />
<strong>të</strong> madhe sesa normalja (14.4%). Kurse në kategorinë nënpeshë, studen<strong>të</strong>t femra e kanë <strong>të</strong><br />
ulët përqindjen e yndyrës në trup (16.6%) (tab.3).<br />
Table 3.<br />
Niv.peshës<br />
Nënpeshë<br />
Normal<br />
Mbipeshë<br />
Obezë<br />
Student’s percentage body fat by gender<br />
Tab.3 -Perqindja e body fat tek studentet sipas gjinisë<br />
Meshkuj . Femra<br />
Nr.studenteve (means ± SD) Nr.studentve (means ± SD)<br />
3 12.0 ±1.3 29 16.9 ± 2.11<br />
81 14.4 ± 3.13 120 26.7 ± 4.75<br />
37 20.1 ± 1.94 23 39.0 ± 2.25<br />
5 24.4 ± 2.29 2 42.4 ± 1.91<br />
Shënim: Nenpeshe(BMI ≤ 18.5), ** Normal (BMI midis 18.5 – 24.9), *** Mbipeshe<br />
(BMI midis 25- 29.9), **** Obeze (BMI ≥ 30).<br />
Rregjimi ushqimor dhe zakonet e <strong>të</strong> ushqyerit (tab.4)<br />
Tabela 4<br />
Rregjimi i <strong>të</strong> ushqyerit dhe zakonet e <strong>të</strong> ngrënit<br />
PYETJA NIVELI Meshkuj Femra<br />
Total Nr. % Nr. % P<br />
Ju i hani rregullisht Rregullisht 184 85 64.6 99 58.9 >0.05<br />
vaktet e ushqimit? Jo rregullisht 116 46 35.4 70 41.1<br />
Merrni mëngjez? Përdi<strong>të</strong> 95 38 32.3 57 31.5 >0.05<br />
3-4 herë në javë 62 26 19.8 36 21.8<br />
1-2 herë në javë 50 24 18.8 26 15.3<br />
Sa herë merrni diçka<br />
ndërmjet vakteve?<br />
Rrallë 93 39 29.2 54 31.5<br />
1 herë 23 11 8.3 12 15.3 =0.001<br />
2 herë 158 63 47.9 95 56.5<br />
3 herë 75 33 25 42 25<br />
4 herë 44 36 18.8 8 3.2<br />
Sa herë hani<br />
Përdi<strong>të</strong> 159 65 50 94 55.6 >0.05<br />
diçka jashte vaktit? 3-4 herë në javë 61 61 24 37 17.7<br />
Hani vaktet normalisht? 1-2 herë në javë 48 18 13.5 30 17.7<br />
Rrallë 32 17 12.5 15 8.9
Sa herë përdorni<br />
perime ose lakra?<br />
Përdi<strong>të</strong> 91 35 29.2 56 31.5 >0.05<br />
3-4 herë në javë 92 35 27.1 57 33.9<br />
1-2 herë në javë 76 36 27.1 40 23.4<br />
Rrallë 41 22 16.7 19 11.3<br />
Sa herë hani fruta? Përdi<strong>të</strong> 82 38 29.2 44 25.8 >0.05<br />
3-4 herë në di<strong>të</strong> 65 26 19.8 39 23.4<br />
1-2 herë në di<strong>të</strong> 82 37 28.1 45 26.2<br />
Sa herë hani ushqime <strong>të</strong><br />
skuqura?<br />
Sa herë ju hani me<br />
shokë ose me familjen?<br />
Çfarë tipi ushqimi duhet<br />
<strong>të</strong> hani ju,<br />
dhe mendoni se ka<br />
balanc ushqimor?<br />
Sa e konsumoni<br />
alkoolin?<br />
Rrallë 71 30 22.9 41 24.2<br />
Përdi<strong>të</strong> 57 27 20.8 30 17.7 .0.05<br />
1-2 herë në javë 115 53 40.6 62 36.3<br />
3-4 herë në javë 82 33 25 59 29<br />
Rrallë 46 18 13.5 28 16.9<br />
Përdi<strong>të</strong> 128 56 42.7 72 42.7 >0.05<br />
3-4 herë në javë 102 45 34.4 57 33.9<br />
Rrallë 7 6 4.2 1 0.8<br />
Ve<strong>të</strong>m mish 26 12 9.4 14 8.1<br />
Ve<strong>të</strong>m perime 34 11 8.3 23 13.7<br />
Mish, perime dhe<br />
<strong>të</strong> tjera<br />
224 101 77.1 123 72.6<br />
Të tjera 16 7 5.2 5.6<br />
2-3 herë në javë 53 29 21.9 24 14.5 .0.05<br />
Asnjëherë 76 34 26 50 25<br />
Rrallë 171 70 52.1 101 60.5<br />
A e përdorni duhanin? Pirë<br />
90 44 34.4 46 27.2<br />
rregullisht<br />
30.3%<br />
Ish-pirës 22<br />
7.2%<br />
12 9.4 10 5.6<br />
Asnjëherë 188<br />
62.4%<br />
74 56.3 114 67.2<br />
>0.05<br />
Preferencat e rregjimit ushqimor <strong>të</strong> studen<strong>të</strong>ve treguan se shumica prej tyre<br />
(61.4%) hanin ushqim rregullisht. Studentet femra treguan mënyrë më <strong>të</strong> shëndetshmë <strong>të</strong><br />
<strong>të</strong> ushqyerit, krahasuar me studen<strong>të</strong>t meshkuj në lidhje me shpesh<strong>të</strong>sinë e marrjes së<br />
mëngjesit. 53.3% e studenteve femra raportuan se hanin mëngjes përdi<strong>të</strong> dhe 3-4 herë në<br />
javë krahasuar me 52.1% <strong>të</strong> studen<strong>të</strong>ve meshkuj. Shumica e studen<strong>të</strong>ve (52.7%)<br />
raportuan së hanin dy vakte në di<strong>të</strong>, 56.6% e femrave deklaruan se hanin dy vakte në di<strong>të</strong><br />
krahasuar me 47.9% <strong>të</strong> meshkujve. Ndryshimi gjinor në rregjimin ushqimor <strong>të</strong> ndjekur<br />
ësh<strong>të</strong> sinjifikativ (p0.05). 27.3% e<br />
studen<strong>të</strong>ve raportuan konsumim ditor <strong>të</strong> frutave. Meshkujt hanë me shumë fruta përdi<strong>të</strong><br />
krahasuar me femrat përka<strong>të</strong>sisht (29.2% M dhe 25.8% F).<br />
Konsumimi alkoolik nuk ësh<strong>të</strong> i shpesh<strong>të</strong> tek studen<strong>të</strong>t. 25.3% tek studen<strong>të</strong>t e<br />
studiuar nuk konsumonin alkool dhe shumica e studen<strong>të</strong>ve (57%) raportuan së pinin<br />
alkool rrallë ndërsa 17.2% raportuan së pinin dy deri në tre herë në javë.
Mënyra jo e shëndetshme e <strong>të</strong> ngrënit u ndikua nga fakti se shumica (57.3%) e<br />
studen<strong>të</strong>ve raportuan së hanin ushqime <strong>të</strong> skuqura me shumë së tre herë në javë. Femrat<br />
(29 %) raportuan së hanin ushqime <strong>të</strong> skuqura 3 ose 4 herë në javë krahasur me 33% <strong>të</strong><br />
meshkujve.<br />
Konsumimi ditor i vakteve <strong>të</strong> lehta, përveç vakteve <strong>të</strong> rregullta ishte më i shpesh<strong>të</strong><br />
<strong>të</strong> femrat sesa tek meshkujt (55.6% F dhe 50% M). Konsumimi ushqimor ditor me<br />
shoqërinë dhe familjen ishte i shpesh<strong>të</strong> tek studen<strong>të</strong>t (42.7%) pa ndryshime gjinie<br />
(p>0.05).<br />
Duhanpirja nuk ishte e shpesh<strong>të</strong> tek studen<strong>të</strong>t: 62.4% e studen<strong>të</strong>ve raportuan së<br />
nuk pinin duhan, 7.2% ish duhanpirësa dhe 30.3% janë duhanpirës <strong>të</strong> rregullt.(p>0.05).<br />
DISKUTIMI<br />
Të dhënat e studimit, treguan se shumica e personave <strong>të</strong> marrë në studim kishin<br />
një peshë normale. Pesha normale ishte më e shpesh<strong>të</strong> tek femrat sesa tek meshkujt.<br />
Studen<strong>të</strong>t me mbipeshë dhe obezitet ishin me <strong>të</strong> shpesh<strong>të</strong> meshkuj sesa femra. Studen<strong>të</strong>t<br />
në kategorinë e peshës normale kishin <strong>të</strong> njëjta vlera <strong>të</strong> përqindjes së yndyrnave trupore.<br />
Përhapja e mbipeshës ishte 29.3% tek meshkujt krahasuar me 13.2% tek femrat.<br />
Obeziteti ishte më i shpesh<strong>të</strong> tek meshkujt sesa tek femrat në populla<strong>të</strong>n e<br />
studiuar. Në total 3.9% e meshkujve ishin obezë krahasuar me 1.14% <strong>të</strong> femrave.<br />
Studen<strong>të</strong>t obezë kishin <strong>të</strong> njëjta vlera <strong>të</strong> larta <strong>të</strong> përqindjes së yndyrnave trupore. Kufiri i<br />
ulët obezitetit tek femrat pritej, se femrat janë më <strong>të</strong> kujdesshme për gjendjen e tyre <strong>të</strong><br />
peshës sesa meshkujt, kjo falë perceptimit <strong>të</strong> shoqërisë, e cila inkurajon femrat <strong>të</strong> jenë më<br />
<strong>të</strong> dobëta. Ky supozim u mbështetet nga fakti së ve<strong>të</strong>m 2.3% e meshkujve ishin<br />
nënpeshë krahasuar me 16.6% <strong>të</strong> femrave. Siç shihet figurat e yjeve <strong>të</strong> filmave dhe<br />
modeleve <strong>të</strong> revistave <strong>të</strong> modës kanë një efekt <strong>të</strong> for<strong>të</strong> tek format trupore. Vajzat e UV<br />
shohin format dhe peshën e modeleve <strong>të</strong> revistave si format ideale që ato duan <strong>të</strong> kenë.<br />
Vajzat me kaq perceptim <strong>të</strong> for<strong>të</strong> mund <strong>të</strong> kalojnë deri në çrregullime psikike <strong>të</strong> <strong>të</strong><br />
ngrënit (sëmundjë si bulimia, anoreksia mendore).<br />
Përfundime <strong>të</strong> njëjta <strong>të</strong> përhapjes së obezitetit janë raportuar edhe nga studimet e<br />
fundit bashkëkohore. Në një studim <strong>të</strong> bërë tek 749 studen<strong>të</strong> (68% F dhe 32% M) anëtarë<br />
<strong>të</strong> Universitetit Publik <strong>të</strong> Baskut, përhapja e mbipeshës ishte 25% tek meshkujt dhe<br />
13.9% tek femrat (2). Një studim tje<strong>të</strong>r drejtoi 989 studen<strong>të</strong> <strong>të</strong> mjekësisë (527 M dhe 462<br />
F) nga Universiteti i Kre<strong>të</strong>s raportuan se afërsisht 40% M dhe 23% F kishin<br />
BMI>25kg/m2 (5). Përhapje e lar<strong>të</strong> e mbipeshës dhe obezitetit u vu re edhe në<br />
Universitetin e Kuvaitit, midis 842 studen<strong>të</strong> kishte 32% M mbipeshë dhe 8.9% M obezë<br />
(6). Në Emiratet e Bashkuara Arabe një grup vëzhgimi vëzhgoi 300 studen<strong>të</strong> meshkuj ku<br />
rezultoi se prevalenca e obezitetit ishte 35.7% (7).<br />
Në termin, zakone <strong>të</strong> <strong>të</strong> ushqyerit, studen<strong>të</strong>t e UV nuk ndjekin mënyra <strong>të</strong><br />
shëndetshme ushqyerjeje. Dieta tipike e studen<strong>të</strong>ve <strong>të</strong> Universitetit ësh<strong>të</strong> e pasur me<br />
yndyrna dhe me përmbatje <strong>të</strong> ulët <strong>të</strong> frutave dhe perimeve. Studen<strong>të</strong>t zakonisht preferojnë<br />
fast-foodet për prakticitetin dhe shpej<strong>të</strong>sinë e tyre. Një studim nga Organizata Amerikanë<br />
e Dietologëve dëshmoi së obeziteti dhe mbipesha janë pasoja <strong>të</strong> fast-foodeve (9). Në<br />
objektivat e njerëzve <strong>të</strong> shëndetshëm në 2010 do <strong>të</strong> fokusohet mbipesha dhe obeziteti (9).<br />
Në kë<strong>të</strong> studim, <strong>të</strong> dhënat tregojnë se studen<strong>të</strong>t i hanë rregullisht vaktet dhe hanë<br />
mëngjesi përdi<strong>të</strong> ose 3-4 herë në javë. Kemi një sinjifikancë në dallimin gjinor për sa i
përket shpesh<strong>të</strong>sisë së marrjes së vakteve në grupin e studimit (P=0.001). Konsumimi i<br />
frutave dhe i perimeve ësh<strong>të</strong> i njëj<strong>të</strong> për <strong>të</strong> dyja gjini<strong>të</strong> tek studen<strong>të</strong>t, po ashtu përdorimi i<br />
alkoolit dhe i duhanit. Shumica e studen<strong>të</strong>ve besojnë se ngrënia e mishit, perimeve dhe<br />
frutave do tu sigurojë një die<strong>të</strong> <strong>të</strong> balancuar.<br />
77.1% e meshkujve dhe 72.6% e femrave në kë<strong>të</strong> studim janë <strong>të</strong> mendimit se<br />
shumëllojshmëria e ushqimeve ësh<strong>të</strong> e rëndësishme për <strong>të</strong> patur një die<strong>të</strong> <strong>të</strong> balancuar<br />
dhe <strong>të</strong> ushqyeshme. Një studim i bërë në Universitetin e Miduest midis 105 M dhe 181 F,<br />
raportoi se 94.4% e studen<strong>të</strong>ve mendojnë se shumëllojshmëria e ushqimeve ësh<strong>të</strong> e<br />
rëndësishme për një shëndet <strong>të</strong> mirë (9). Në një studim tje<strong>të</strong>r die<strong>të</strong> e shëndetshme u<br />
klasifikua një die<strong>të</strong> që përfshinte më shumë fruta dhe perime dhe më pak yndyrna (9).<br />
Konsumimi ditor i vakteve u raportua nga shumica e studen<strong>të</strong>ve. Mënyrë jo e<br />
shëndetshme u vu rë në konsumimin e ushqimeve <strong>të</strong> skuqura. Vakte <strong>të</strong> shpeshta, dhe<br />
ngrënia e ushqimëve <strong>të</strong> skuqura mund <strong>të</strong> ndikojnë për keq në shëndetin e studen<strong>të</strong>ve<br />
dukë u dhënë atyre, energji me bollëk dhe acidë yndyrorë <strong>të</strong> lar<strong>të</strong>. Duke rritur njohuri<strong>të</strong> e<br />
studen<strong>të</strong>ve për ushqimim dhe mënyrat e shëndetshmë <strong>të</strong> <strong>të</strong> ngrënit mund <strong>të</strong> rrisim<br />
menaxhimin e peshës truporë tek studen<strong>të</strong>t dhe pakësimin e mbipeshës dhe obezitetit.<br />
Një studim i përafërt tek studen<strong>të</strong>t e një kolegji amerikan, që dha rezultat në<br />
udhëheqjen e dietave ―Guidë dietore për amerikanët 2005‖ u shfaq në mënyrë pozitive,<br />
lidhur me mënyrat e ngrënies. Personat me tregues normalë, kishin një nivel <strong>të</strong> lar<strong>të</strong><br />
njohurish rreth ushqimit (9). Për kë<strong>të</strong>, programe <strong>të</strong> zhvillimit edukues <strong>të</strong> ushqimit<br />
reklamojnë mënyra <strong>të</strong> shëndetshme <strong>të</strong> <strong>të</strong> ngrënit, <strong>të</strong> cilat tek studen<strong>të</strong>t duhet <strong>të</strong><br />
inkurajohen.<br />
Të dhënat për konsumimin e alkoolit dhe përhapjen e duhanpirjes tek studen<strong>të</strong>t e<br />
Universitetit <strong>të</strong> Vlorës, janë <strong>të</strong> limituara. Një studim i mëparshëm i 1980 tek studen<strong>të</strong>t e<br />
Universitet <strong>të</strong> Tiranës tregojnë se përhapja e pirjes së alkoolit po rritet pas viteve ‘90.<br />
Kufij<strong>të</strong><br />
Të dhënat e këtij studimi janë <strong>të</strong> kufizuara, <strong>të</strong> marra në mënyrë <strong>të</strong> ras<strong>të</strong>sishmë<br />
nga një grup studen<strong>të</strong>sh në një Universitet, i cili mund <strong>të</strong> mos je<strong>të</strong> përfaqsues i <strong>të</strong> gjithë<br />
studen<strong>të</strong>ve në Shqipëri. Për me tepër studen<strong>të</strong>t e Universitetit <strong>të</strong> Vlorës janë zakonisht <strong>të</strong><br />
standar<strong>të</strong>ve <strong>të</strong> ulta dhe <strong>të</strong> mesme socio-ekonomike, nuk kemi një pamje gjithëpërfshirëse<br />
<strong>të</strong> studen<strong>të</strong>ve po <strong>të</strong> marim në konsidera<strong>të</strong> me tepër gjendjen socio-ekonomike.<br />
Sidoqof<strong>të</strong> bazuar në informacionin për gjëndjën e peshës, dhe për zakonet e ngrënies tek<br />
studen<strong>të</strong>t e pyetur <strong>të</strong> një Universiteti i përmbahemi studimit <strong>të</strong> tanishëm.<br />
PËRFUNDIME<br />
Të dhënat e studimit, treguan se shumica e personave <strong>të</strong> marrë në studim kishin një<br />
peshë normale. Pesha normale ishte më e shpesh<strong>të</strong> tek femrat sesa tek meshkujt.<br />
Studen<strong>të</strong>t me mbipeshë dhe obezitet ishin me <strong>të</strong> shpesh<strong>të</strong> meshkuj sesa femra.<br />
Studen<strong>të</strong>t në kategorinë e peshës normale kishin <strong>të</strong> njëjta vlera <strong>të</strong> përqindjes së<br />
yndyrnave trupore. Përhapja e mbipeshës ishte 29.3% tek meshkujt krahasuar me<br />
13.2% tek femrat.<br />
Obeziteti ishte më i shpesh<strong>të</strong> tek meshkujt sesa tek femrat në populla<strong>të</strong>n e studiuar. Në<br />
total 3.9% e meshkujve ishin obezë krahasuar me 1.14% <strong>të</strong> femrave. Studen<strong>të</strong>t obezë<br />
kishin <strong>të</strong> njëjta vlera <strong>të</strong> larta <strong>të</strong> përqindjes së yndyrnave trupore.
Në termin zakone <strong>të</strong> <strong>të</strong> ushqyerit, studen<strong>të</strong>t e UV nuk ndjekin mënyra <strong>të</strong> shëndetshme<br />
ushqyerjeje. Dieta tipike e studen<strong>të</strong>ve <strong>të</strong> Universitetit ësh<strong>të</strong> e pasur me yndyrna dhe<br />
me përmbatje <strong>të</strong> ulët <strong>të</strong> frutave dhe perimeve. Studen<strong>të</strong>t zakonisht preferojnë fastfoodet<br />
për prakticitetin dhe shpej<strong>të</strong>sinë e tyre.<br />
Kemi një sinjifikancë në dallimin gjinor për sa i përket shpesh<strong>të</strong>sisë së marrjes së<br />
vakteve në grupin e studimit.<br />
77.1% e meshkujve dhe 72.6% e femrave në kë<strong>të</strong> studim janë <strong>të</strong> mendimit se<br />
shumëllojshmëria e ushqimeve ësh<strong>të</strong> e rëndësishme për <strong>të</strong> patur një die<strong>të</strong> <strong>të</strong> balancuar<br />
dhe <strong>të</strong> ushqyeshme.<br />
Duke rritur njohuri<strong>të</strong> e studen<strong>të</strong>ve për ushqimim dhe mënyrat e shëndetshmë <strong>të</strong> <strong>të</strong><br />
ngrënit mund <strong>të</strong> rrisim menaxhimin e peshës trupore tek studen<strong>të</strong>t dhe pakësimin e<br />
mbipeshës dhe obezitetit.<br />
Pavarësisht nga përhapja e ulët e mbipeshës dhe obezitetit tek studen<strong>të</strong>t e Universitetit<br />
<strong>të</strong> studiuar, ësh<strong>të</strong> e nevojshme ngritja e një strategjie për ndërhyrje proaktive. Të rinj<strong>të</strong><br />
mund <strong>të</strong> përfitojnë nga një program promocional për ushqimimin, në pakësimin e<br />
tendencave për mbipeshë dhe obezitet, veçanërisht tek meshkujt, si dhe <strong>të</strong><br />
përmirësojnë mënyrat e ngrënies tek studen<strong>të</strong>t.<br />
REFERENCAT<br />
1. BMI forAdults. [ http://www.nhlbisupport.com/bmi/bmi-m.htm]<br />
2. Field AE, Cheung L, Wolf AM, Herzog DB, Gortmaker SL, Colditz GA.<br />
Exposure to the mass media and weight concerns among girls. Pediatrics 1999,<br />
103(3):E36.<br />
3. Taylor CB, Sharpe T, Shisslak C, Bryson S, Estes LS, Gray N, McKnight KM,<br />
Crago M, Kraemer HC, Killen JD. Factors associated with weight concerns in<br />
adolescent girls. Int J Eat Disord 1998, 24:31–42.<br />
4. Arroyo Izaga M, Rocandio Pablo AM, Ansotegui Alday L, Pasual Apalauza E,<br />
Salces Beti I, Rebato Ochoa E. Diet Quality, Overweight and Obesity in<br />
Universities Students. Nutr Hosp 2006, 21(6):673-679.<br />
5. Bertsias G, Mammas I, Linardakis M, Kafatos A: Overweight and obesity in<br />
relation to cardiovascular disease risk factors among medical students in Crete,<br />
Greece. BMC Public Health 2003, 3:3. E-pub<br />
6. Al-Isa AN: Obesity among Kuwait University students: an explorative study. The<br />
Journal of the Royal Society for the Promotion of Health 1999, 119 (4):223-227.<br />
7. Musaiger AO, Lloyd OL, Al-Neyadi SM, Bener AB: Lifestyle factors associated<br />
with obesity among male university students in the United Arab Emirates.<br />
Nutrition & Food Science 2003, 33(4):145-147.<br />
8. Healthy People 2010. Conference ed. Washington, DC: US Government Printing<br />
Office; 2000: Section 19.<br />
9. Davy S, Benes B, Driskell J. Sex Differences in Dieting Trends, Eating Habits,<br />
and Nutrition Beliefs of a Group of Midwestern College Students. Journal of the<br />
American Dietetic Association 2006, 106(10):1673-1677<br />
10. Wardle J, Haase AM, Steptoe A, Nillapun M, Jonwutiwes K, Bellisle F. Gender<br />
differences in food choice: the contribution of health beliefs and dieting. Ann<br />
Behav Med 2004, 27:107-116.
11. Kolodinsky J, Harvey-Berino JR, Berlin L, Johnson RK, Reynolds TW.<br />
Knowledge of Current Dietary Guidelines and Food Choice by College Students:<br />
Better Eaters Have Higher Knowledge of Dietary Guidance. J Am Diet Assoc<br />
2007, 107:1409-1413.<br />
SUMMARY<br />
OBESITY AND EATING HABITS AMONG VLORA UNIVERSITY STUDENTS<br />
IN VLORA DISTRICT, ALBANIA<br />
Yllka Bilushi 1 , Loreta Kuneshka 2 , Llukan Rrumbullaku 2 , Aurela Saliaj 1<br />
1 Department of Health Sciences, Vlora University, Albania.<br />
2 University Hospital Center ―Mother Theresa‖ Tirana<br />
Background: In the last year was experienced a nutritional transition in food choices<br />
from the typical Mediterranean diet to the fast food pattern. As a consequence, the dietary<br />
habits of young adults have been affected; thus, overweight and obesity have increasingly<br />
been observed among the young. The purpose of this study is to assess the prevalence of<br />
overweight and obesity on a sample of students from the University of Vlora (in Albania) and<br />
to examine their eating habits. Students were asked to fill out a self- reported questionnaire.<br />
Body mass index (BMI) was used to assess students’ weight status. Statistical analyses were<br />
performed using the Statistical Package for Social Sciences software (version 13.0) to<br />
determine overweight and obesity among students and to categorize eating habits. This study<br />
showed that the majority of the students were of normal weight. The prevalence of<br />
overweight and obesity was more common among male students compared to females In<br />
contrast female students were underweight. There was a significant gender difference in the<br />
frequency of meal intake. In spite of the overall low prevalence of overweight and obesity in<br />
the studied sample, results indicate that university students would possibly benefit from a<br />
nutrition and health promotion program to reduce the tendency of overweight and obesity.<br />
Key words: Obesitas, BMI, percentage of body lipids, feeding<br />
/////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////<br />
/////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////<br />
PUNIM BURIMOR SHKENCOR / ORIGINAL SCIENTIFIC PAPER<br />
PSIKIATRI<br />
DEPRESIVNA SIMTOMATOLOGIJA VO FAZA NA APSTINENCIJA<br />
KAJ HEROINSKI ZAVISNICI POSTAVENI NA<br />
DETOKSIKACIONEN TRETMAN<br />
Aneta Spasovska Trajanovska 1 , Danijela Jani~evi} 2<br />
1 Dnevna bolnica za prevencija i tretman na zloupotreba na drogi i drugi<br />
psihoaktivni supstanci, Skopje
2 Klinika za klini~ka biohemija, Skopje<br />
Aneta Spasovska Trajanovska, lekar psihijatar<br />
Ul Kuzman Josifovski Pitu br 30 ¼, Skopje<br />
Tel 070 512-818<br />
e-mail:tolijan@mt.net.mk<br />
REZIME: Po zavr{uvawe na apstinencijalnata kriza kaj mnogu pacienti<br />
(heroinski zavisnici) {to se postaveni na detoksikacioni programi se<br />
pojavuva afektivna nestabilnost od tipot na depresija, koja sostojba e<br />
poznata pod ime Sindrom na anhedonija (SA). Celta na ovaa studija e dase<br />
odredi skorot na depresivnosta pome|u ispituvanite grupi na heropinski<br />
zavisnici. Vo prospektivnata studijata bea vklu~eni 3 grupi na heroinski<br />
zavisnici (prva grupa ja so~inuvaat pacienti koi se nao|aat vtor den vo<br />
tretman i se vo `estoka apstinencijalna kriza,vtorata grupa ja so~inuvaat<br />
pacienti koi se ambulantski javeni i koi se na uli~na upotreba na heroin i<br />
treta grupa stabilni pacienti posle deseti den od detosikacioniot<br />
tretman. Depresivnata sostojba pome|u ispituvanite grupi be{e odreduvana<br />
so Bekovata skala za procena na depresivnosta (Brck Depresy inventiory BDI)<br />
Testiranite razliki vo skorovite na skalata na BDI se statisti~ki<br />
nesignifikantni (p>0,05) vo site ispituvani relacii. Vakvite dobieni<br />
nesignifikantni rezultati najverojatno se dol`at na faktot {to u{te od<br />
samiot po~etok na tretmanot pokraj nevrolepti~nata i benzodiazepinskata<br />
be{e vklu~ena i antidepresivna terapija.<br />
Klu~ni zborovi: heroinska zavisnost, apstinencija, depresija<br />
Medicus 2009, Vol. XI (1):<br />
VOVED<br />
Spored odredeni studii se smeta deka posle zavr{uvawe na<br />
apstinencijalnata kriza kaj mnogu pacienti {to se postaveni na<br />
detoksikacioni programi projavuvaat afektivna labilnost od tipot na<br />
depresija, disforija, anksioznost, nesonica kako i `elba za povtoren vnes<br />
na supstanca a site ovie simtomi se narekuvaat Sindrom na anhedonija (1).
Imeno vo docna faza na apstinencijalna kriza odnosno vo period koga ve}e<br />
imame voved vo stabilizacija se javuva depresija kako subjektiven simtom no<br />
istata se javuva i kako rezultat na padot na kateholaminite koi se<br />
svojstveni za ovaa faza (2).<br />
Etiolo{koto objasnuvawe bi bilo slednovo: pri prekin na vnes na<br />
heroin nema vlijanie vrz Lokus Ceruleus vrz zgolemenata produkcija na<br />
kateholamini poradi {to se bele`i niven pad (3).<br />
Odredeni studii istotaka uka`uvaat deka i serotoninot se namaluva<br />
vo tekot na apstinencijalnata kriza taka da se predpostavuva deka<br />
primenata na odredena antidepresivna terapija ke dovede do nadminuvawe na<br />
ovie sostojbi (4).<br />
CEL<br />
Celta na ovaa studija e da se odredi skorot na depresivnosta pome|u<br />
ispituvanite grupi na heroinski zavisnici kako i da se proceni vlijanieto<br />
na dol`inata na heroinskata zaloupotreba kako i na~inot na heroinskata<br />
aplikacija vrz skorot na depresivnosta kaj apstinenti-stabilni pacienti.<br />
MATERIJAL I METODI<br />
Studijata predstavuva prospektivna studija vo traewe od {est meseci<br />
vo koja bea vklu~eni pacienti, heroinski zavisnici, javeni vo Centarot za<br />
zavisnoti, Kisela Voda, JZU Psihijatriska bolnica " Skopje " - Skopje.<br />
Osnovni kriteriumi za vklu~uvawe na pacientite vo studijata:<br />
Heroinska redovna konsumacija vo traewe od najmalku edna godina<br />
Kriteriumi za isklu~uvawe od studijata:<br />
Serolo{ki potvrden HIV pozivitet, akutni i hroni~ni zaboluvawa,<br />
kako i komorbidni psihoti~ni rastrojstva.<br />
Vo prospektivnata studijata bea vklu~eni 3 grupi na heroinski<br />
zavisni.<br />
Prvata sostavena od 18 ispitanici ja so~inuvaat pacienti koi se<br />
nao|aat vtor den vo detoksikacioniot tretman i se vo `estoka<br />
apstinencijalna kriza (A.K),<br />
vtorata grupa od 16 ispitanici koi se ambulantski javeni i koi se na<br />
uli~na upotreba na heroin (H.Z.)i treta grupa koja ja so~inuvaat 17<br />
heroinski zavisnici vklu~eni vo konvencionalna detoksikaciona programa<br />
(nevrolepti~na, antidepresivna benzodiaeponska; polivitaminska )posle 10<br />
den od terapija -(stabilni) pacienti.<br />
Vo prospektivnata studija osven anamnezata i fizikalniot pregled<br />
bea vr{eni i labaratoriski ispituvawa za odredeuvawe na anti HCV i anti<br />
HIV antitela vo krv kako i kvalitativni analizi vo urina za utvrduvawe na<br />
urinaren metaboliti na heroin. Depresivnata sostojba pome|u ispituvanite<br />
grupi be{e odreduvana so Bekovata skala za procena na depresivnosta (Brck
Depresy inventiory - BDI) koja e pogodna za primena kaj opijatni zavisnici.<br />
So nea se odreduva samo depresivna sostojba no ne se postavuva dijagnoza na<br />
depresija.. Spored ova skala depresijata mo`e da se rangira: 0-9 sostojba bez<br />
depresija; 10-15 blaga depresijvna sostojba; 16-19 blaga do umerena<br />
depresivna sostojba; 20-29 umerena do izrazita depresivna sostojba; 30-63<br />
izrazita depresivnost. Za testirawe na zna~ajnost na razlikata vo<br />
ispituvanite parametri me|u trite ispituvani grupi, bea koristeni<br />
neparametarski metodi: Mann-Whitneu U test, kako i χ 2 test, za dva<br />
primeroci; Za odreduvawe na povrzanosta me|u odredeni parametri od<br />
analiziranite grupi be{e koristena metoda na korelacija (Pearson-ov<br />
koeficient na korelacija).<br />
REZULTATI<br />
Prose~nite skorovi od skalata za depresija, otstapuvawata od niv,<br />
centralnata vrednost (medijanata), kako i najniskite i najvisoki<br />
registrirani skorovi kaj site tri grupi na ispitanici gi demonstrira<br />
tabela 1 i grafikon 1. Re~isi identi~ni prose~ni skorovi za BDI skalata<br />
imaat zavisnicite vo akutna apstinencijalna kriza(A.K.) i na uli~en<br />
heroin (HZ), dodeka prose~niot skor e razli~en, odnosno povisok kaj<br />
zavisnicite vo faza na stabilizacija (stabil).<br />
Tabela 1.<br />
Sredni vrednosti na BDI po grupi<br />
BDI N Mean Median Min. Max. Std.<br />
Dev.<br />
A.K. 18 18.22 17.50 12.00 25.00 3.87<br />
H.Z. 16 18.25 17.50 12.00 28.00 4.91<br />
Stabil. 17 20.35 18.00 12.00 28.00 5.20<br />
A .K.<br />
H.Z<br />
S t abi l .<br />
18,22<br />
18,25<br />
17 18 19 20 21<br />
20,35<br />
mean
Grafikon 1. Raspredelba na vrednostite na BDI po grupi<br />
Distribucijata na ispitanicite spored kvalitetite na depresija, koi<br />
proizleguvaat od skorovite na BDI skalata e prezentirana vo tabela 2a i<br />
grafikon 2a, grafikon 2b i grafikon 2v. Me|u zavisnicite vo silna<br />
apstinencijalna kriza so najgolema frekvencija na javuvawe e blagata do<br />
umerena depresija (13 ispitanici ili 72.2%). Ne e mal brojot i procentot na<br />
ispitanici od ovaa grupa koi spored skorovite na BDI skalata vleguvaat vo<br />
kategorijata “umereno do izrazeno depresivni” – 4 ispitanici ili 22.2%.<br />
Eden ispitanik od ovaa grupa ima blaga depresija. Kaj zavisnicite na uli~en<br />
heroin podednakvo se zastapeni kvalitetite “blaga do umerena depresija” i<br />
“umerena do izrazena depresija” so po 6 (37.5% ) ispitanici. Kaj 1/4 od ovaa<br />
grupa ispitanici registrirana e blaga depresija. Spored BDI skalata vo<br />
izrazena depresija se nao|aat zavisnicite koi se vo faza na stabilizacija,<br />
imeno duri 8 od vkupno 17 ispitanici od ovaa grupa ili 47% imaat umerena<br />
do izrazena depresija, a 7 (41.2%) imaat blaga do umerena depresija. Samo kaj<br />
2 ispitanika depresijata e blaga.<br />
Tabela 2a.<br />
BDI<br />
Zastapenost na vrednostite na BDI po grupi<br />
A.K. H.Z. Stabil.<br />
Broj % Broj % Broj %<br />
1 blago depresivna 1 5.56 4 25.00 2 11.76<br />
2 blaga do umerena<br />
depresija<br />
13 72.22 6 37.50 7 41.18<br />
3 umerena do<br />
izrazita depresija<br />
4 22.22 6 37.50 8 47.06<br />
Vkupno 18 100 14 100 17 100
Grafikon 2a. Raspredelba na ispitanici vo apstinencijalna kriza spored<br />
BDI<br />
Grafikon 2b. Raspredelba na ispitanici heroinski zavisnici spored BDI<br />
Grafikon 2v. Raspredelba na ispitanici (apstinenti) spored BDI .<br />
Testiranite razliki vo skorovite na skalata na BDI se statisti~ki<br />
nesignifikantni (p>0.05) vo site ispituvani relacii (me|u grupata vo jaka<br />
apstinencijalna kriza i grupata zavisnici na uli~en heroin, me|u grupata<br />
vo jaka apstinencijalna kriza i apstinentite, kako i me|u zavisnicite na<br />
uli~en heroin i apstinentite), odnosno mo`eme da zaklu~ime deka ne postoi<br />
zna~ajno otstapuvawe vo depresivnosta pome|u ispituvanite grupi spored<br />
skalata na BDI.<br />
Tabela 2b.<br />
Statisti~ka zna~ajnost na me|ugrupni razliki za vrednosti na BDI<br />
Parametar /<br />
Mann-Whitney U test<br />
BDI<br />
U Z p - level Sig. / N.Sig<br />
A.K / H.Z 148.0 -0.165 0.87 N.Sig,<br />
A.K / stabil. 113.5 -1.53 0.12 N.Sig
Korelacijata, odnosno povrzanosta pome|u dol`inata na heroinska<br />
zavisnost i skorovite od BDI skalata kaj apstinentite, zavisnici koi se<br />
deseti den na detoksikaciona programa ja prika`uva slika 1. Kako {to<br />
mo`e da se zabele`i dvete pojavi imaat ist pravec na promeni,<br />
podolgotrajno zemawe na heroin e prateno so povisoki skorovi na<br />
analiziranata skala, i obratnoto. No, sepak ovaa korelacija i povrzanost e<br />
spored vrednosta na Pearson-oviot koeficient na korelacija od slab<br />
karakter (r = 0.13) i e statisti~ki nesignifikantna (p>0.05).<br />
Slika 1<br />
H.Z / stabil. 89.0 -1.66 0.093 N.Sig.<br />
BDI<br />
30<br />
28<br />
26<br />
24<br />
22<br />
20<br />
18<br />
16<br />
14<br />
12<br />
Cor r elat ion: r = . 12739<br />
10<br />
1 2 3 4 5 6 7 8 9<br />
dol ` i na na heroi nska zavi snost<br />
95% conf idence<br />
Tabela 3 ja prika`uva distribucijata na skorovite od BDI skalata<br />
kaj zavisnicite apstinenti, vo zavisnost od na~inot na zemawe na heroinot.<br />
Najgolem broj na ispitanici od ovaa grupa, pribli`no 60% drogata ja zemaat<br />
preku folija, okolu 35% intravenski i eden ispitanik preku nos. Ne<br />
postojat zna~ajni razliki vo stepenot na depresija i na~inot na aplikacija.<br />
Statisti~ki ne se potvrdi postoewe na povrzanost, odnosno asocijacija me|u<br />
skorovite od BDI skalata so nekoj od na~inite na zemaweto droga (p>0.05).<br />
Tabela 3.<br />
Korelacija me|u na~inot na aplicirawe i vrednostite na BDI kaj<br />
ispitanici-apstinenti<br />
Aplikacija BDI - skala za depresivnost<br />
Blaga<br />
depresija<br />
Blaga do<br />
umerena<br />
Umerena do<br />
seriozna<br />
Vkupno
Br. % Br. % Br. % Br. %<br />
Nos / / 1 5.88 / / 1 5.88<br />
Folija 1 5.88 4 23.53 5 29.41 10 58.82<br />
Intravenski 1 5.88 2 11.76 3 17.65 6 35.29<br />
vkupno 2 11.76 7 41.18 8 47.06 17<br />
Pearson Chi-square = 1.7 df=4 p=0.79<br />
DISKUSIJA<br />
Vo na{ava studija depresivnosta be{e odreduvana preku Beck<br />
Depresión Inventory BDI kaj site ispituvani grupi. Prose~nite skorovi od<br />
skalata za depresiva (BDI skala) se re~isi identi~ni kaj zavisnici vo<br />
akutna apstinencijalna kriza i zavisnici na uli~en heroin dodeka<br />
prose~niot skor e razli~en odnosno povisok kaj zavisnici vo faza na<br />
stabilizacija. No sepak testovnite razliki vo skorovite na skalata na BDI<br />
se statisti~ki nesignifikantni (r>0,05) vo site ispituvani relacii,<br />
odnosno ne postoi zna~ajno otastapuvawe vo depresivnosta me|u<br />
ispituvanite grupi spored skalata na BDI. Za razlika od na{ava studija<br />
kade nemame znatni otstapuvawa vo depresivnata simtomatologija postojat<br />
studii kade depresivnosta e zastapena vo visok procent osobeno koga se<br />
raboti za abstinenti (5, 6). Poradi {to e neophodna dopaminskakateholaminska<br />
receptorna medikamentozna stimulacija pri tretman kaj<br />
heroinski zavisnici - apstinenti (vo docna faza na apstinencijalna kriza)<br />
(6, 7). Odredeni studii koi se zanimavaat so tretmanot na taka nare~ena<br />
sostojba Postwidrawal depresion anhedonija (SH) uka`uvaat na efikasnosta na<br />
terapija so antidepresivi: Desipramin, Triciklicni antidepresivi (7), no istotaka<br />
uka`uvaat i na efikasnosta na Risperidonot (koj be{e primenet i vo na{ava<br />
studija) a ~ija efikasnost se dol`i tokmu na negovata serotonergi~na i<br />
dopaminergi~na aktivnost (8, 9).<br />
Korelacijata odnsno povrzanosta pome|u dol`inata na heroinskata<br />
zavisnost i skorovite na BDI skalata kaj apstinenti, zavisnici koi se<br />
deseti den na detoiksikaciona programa uka`uva deka ovie dve pojavi imaat<br />
ist pravec na promeni, podolgotrajno zemawe na heroin e proprateno so<br />
povisoki skorovi na analiziranata skala i obratno no, sepak ovaa<br />
korelacija i povzanost spored vrednosta na Pearsin- oviot koeficient na<br />
korelacija e od slab karakter (r= 0,13) i e statisti~ki nesignifikantna.<br />
Iako najgolem broj na ispitanici od ovaa grupa pribli`no 65% drogata ja<br />
zemaat preku inhalirawe samo okolu 35% intravenski no sepak ne postoi<br />
zna~ajna razlika vo stepenot na depresivnosta i na~inot na aplikacija.<br />
Statisti~ki ne se potvrdi postoewe na povrzanost, odnsno asocijacija me|u<br />
skorovite na BDI skalata so nekoj od na~inite na zemanjeto so droga<br />
(r>0,05) Person Chi-square=1,7 df=4 p=0,79. No vakvata korelacija ne se<br />
sovpa|a so ostanatite studii (10,11,12) kade kaj pacienti heroinski<br />
zavisnici kaj koi e postignata stabilizacija so istata konvencionalna<br />
terapija (fenotiazini, benzodiazepini, antidepresivi) imeme vnes na<br />
heroin po inhalatoren pat - statisti~ki signifikanten vo odnos na
intravenskiot - {to vsu{nost i prestavuva prediktor faktor (faktor za<br />
uspeh) so ovoj tretman. Ova najverojatno se dol`i na maliot primerok na<br />
ispituvanata grupa od koja nemo`e so sigurnost da se utvrdi statisti~kata<br />
signifikantnost.<br />
ZAKLUЧОК<br />
Statisti~ki nesignifikantni (r>0,05) vo skorovite na skalata na<br />
BDI vo site ispituvani relacii, odnosno ne postoewe na zna~ajno<br />
otastapuvawe vo depresivnosta me|u ispituvanite grupi osobeno so grupata<br />
na stabilni pacienti spored skalata na BDI,najverojatno se dol`i zatoa<br />
{to vo na{ava studija u{te od samiot po~etok osven fenotiazinskata<br />
terapija, benzodiazepinskata be{e vklu~ena i antidepresivna terapija<br />
(Seroxat, Asentra).<br />
Zna~i za da se nadmine pojavata na postapstinencijalniot depresiven<br />
sindrom neophodno e u{te vo samiot po~etok na detoksikacionata programa<br />
da bide vklu~ena antidepresivna terapija.<br />
LITERATURA<br />
1. Krypitisky VE, Burakov MMD, Diadenco MD et all. Effects of citaloprim<br />
treatment of protracted withdrawal (syndrome of anhedonia) inpatents with<br />
heroin addiction. Addictive discorders and their treatment. 2002 may; (1):29-33<br />
2. Branwick DJ, Amstradam JD, Norley PD et all. Dopamine and other<br />
neurotransmiters. Am. J. Psychiatry 2003;160(10):1836-41<br />
3. Nappi G. Lokus coeruleus on integrative station involved in the control of several<br />
vitalo function. Funct. Neurolog 2000; (8):5-25<br />
4. Bulletin HM. Sciences Growing Fix on Addiction. Scientes Research1998;(14)<br />
5. Zaimovic GA, Zambeli A. Neuroendocrine corelates of depression in abstinent<br />
heroin-dependent subjects. Psychiatry Res. 2000;56:221-234.<br />
6. Ktchleen T, Bradu MD and Rajta S. Co- Occuring Mentals and Substabnce Use<br />
Discorders. The neurobiological effekts of chronic stress. Am. J. Psychiatry<br />
2005;162:1983-1993<br />
7. Mauer Re, Schidkraiut JJ, Morin SM et all Opiates, Catecholamines bechavior<br />
and mood. Psuchopharmacology (Berl),1998 apr 11:56(3); 327-33<br />
8. Lehmann F, Lauron P, Amsel R. Treatment of heroin abuse: predictors of<br />
auticame in Canaddian milei. J. Sunsts Abuse Treat.2001;10:85-9<br />
9. Giani8ni AJ. An Approach to drug abuse. Intoxitaion and withdrawal. Am Fam.<br />
Physican 2000;61:2763-74.<br />
10. Zaimovic GA, Zambeli A. Neuroendocrine corelates of depression in abstinent<br />
heroin-dependent subjects. Psychiatry Res. 2000;56:221-234.<br />
11. Ktchleen T, Bradu MD and Rajta S. Co- Occuring Mentals and Substabnce Use<br />
Discorders. The neurobiological effekts of chronic stress. Am. J. Psychiatry<br />
2005;162:1983-1993<br />
12. Mauer Re, Schidkraiut JJ, Morin SM et all Opiates, Catecholamines bechavior<br />
and mood. Psuchopharmacology (Berl), 1998 apr 11:56(3);327-33
SYMMARY<br />
DEPRESSION IN ABSTINENT HEROIN ADDICTS TREATET WITH<br />
DETOXIFICATION TRETMENT<br />
Aneta Spasovska-Trajanovska 1 , Danijela Janicevic 2<br />
1 Day hospital for treatment and prevention of drug abuse, Skopje<br />
2 Clinic of biochemistry, Medical Faculty, Skopje<br />
Introduction: Soon after termination of withdrawal, many detoxified heroin<br />
addiction patients experience affective instability (i.e. depression, dysphoria, anxiety)<br />
insomnia and craving for opiates. Previously the authors have described these symptoms<br />
as the syndrome of anhedonia (SA). The Aim of this study is to compare na score of<br />
depression between groups of heroin addicts. Materials and methods: the present study<br />
included 3 groups of heroin abusers (The fist groups consisted patients who were in<br />
detoxification treatment with major withdrawal syndrome, the second group consisted<br />
street heroin abusers and the third group consisted patients who were in detoxification<br />
treatment after ten days - patients in abstinence. We evaluated the depression between<br />
groups by Beck depression inventory (BDI). Results: statistical significance was not<br />
found between Beck Depression Inventory scores in the examination groups (p>0, 05).<br />
Conclusion: we got the statistical insignificance in this study because in the start od the<br />
study we treated the patients with benzodiazepines, nevroleptic but and by antidepressan<br />
therapy.<br />
Key words: heroin abuse, apstinentio, depression<br />
/////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////<br />
/////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////<br />
PUNIM PROFESIONAL/ PROFESIONAL PAPER KARDIOLOGJI<br />
MEDICUS<br />
NDIKIMI I HIPERTENSIONIT ARTERIAL NË SHFAQJEN E REGURGITIMIT<br />
AORTAL<br />
Aurora Bakalli 1 , Lulzim Kamberi 1 , Rexhep Manaj 1 , Afërdita Bakalli 2 , Ejup Pllana 1 ,<br />
Gani Dragusha 1 , Zaim Gashi 1 , Nexhmi Zeqiri 1<br />
QKUK, Prishtinë<br />
1 Klinika Interne, Shërbimi i Kardiologjisë<br />
2 Klinika e Oftalmologjisë
Aurora Bakalli, mjek internist<br />
Rr. Gazmend Zajmi nr.23. 10000 Prishtinë, Kosovë<br />
Tel. ++377 44 151 111<br />
e-mail: abakalli@hotmail.com<br />
REZYME: Hiperetnsioni arterial ësh<strong>të</strong> shkaktarë i shfaqjes së shumë sëmundjeve<br />
kardiovaskulare. Dilatimi i rrënjës së aor<strong>të</strong>s ësh<strong>të</strong> mekanizmi kryesor patofiziologjik për<br />
shfaqjen e regurgitimit aortal në shumë sëmundje, ndërkaq hipertensioni arterial mund <strong>të</strong><br />
ndikojë në mënyrë direkte në shfaqjen e regurgitimit aortal. Në punim janë përfshirë 84<br />
pacien<strong>të</strong>, 54 me hipertension arterial dhe 30, <strong>të</strong> grupit kontrollues, pa shtypje <strong>të</strong> lar<strong>të</strong> <strong>të</strong><br />
gjakut. Matjet e aor<strong>të</strong>s në ekokardiografinë dy dimensionale treguan se mestarja e<br />
dimensioneve në anulusin dhe bulbin e aor<strong>të</strong>s si dhe junkcionin sinotubular gjithmonë<br />
ishin më <strong>të</strong> mëdha te grupi me hipertension se sa te grupi kontrollues (27.82 ± 3.89 mm<br />
krahasuar me 23.6 ± 3.45 mm; 34.02 ± 4.65 kr. 31.4 ± 4.69 mm; 30.07 ± 3.51 kr. 28.51 ±<br />
2.91). Regurgitimi aortal te hipertenzivët u gjet te 38.89%, kurse te normotensivët te<br />
10% (p=0.03). Hipertensioni arterial te rastet pa regurgitimit aortal ka zgjatur 7.42 ± 5.95<br />
vite, kurse te ata me regurgitim <strong>të</strong> rëndë 14.3 ± 6.03 vite. Konkluzion: hipertensioni<br />
arterial ndikon në madhësinë e rrënjës së aor<strong>të</strong>s dhe shfaqjen e regurgitimit aortal.<br />
Kohëzgjatja e hipertensionit arterial ndikon në shfaqjen e shkallëve më <strong>të</strong> rënda <strong>të</strong><br />
regurgitimit aortal.<br />
Fjalë kyç: hipertensioni arterial, regurgitimi aortal, rrënja e aor<strong>të</strong>s.<br />
Medicus 2009, Vol. XI (1):<br />
HYRJE<br />
Hiperetnsioni arterial ësh<strong>të</strong> shkaktarë i shumë sëmundjeve kardiovaskulare në<br />
moshën e re, nëpërmes përshpejtimit <strong>të</strong> procesit <strong>të</strong> arterosklerozës. Komplikimet<br />
vaskulare <strong>të</strong> hipertensionit arterial, në përgjithësi, mund <strong>të</strong> konsiderohen si ―hipertensive‖<br />
apo ―aterosklerotike‖. Komplikemet ―hipertensive‖ <strong>të</strong> hipertensionit arterial si: iktusi<br />
cerebrovaskular hemorragjik (ICV), insuficienca kongjestive kardiake, disekcioni i<br />
aor<strong>të</strong>s varen drejtpërdrejt nga nal<strong>të</strong>sia e tensionit arterial dhe këta mund <strong>të</strong> prevenohen<br />
nëse hipertensioni ësh<strong>të</strong> i kontrolluar. Ndërkaq komplikimet ―aterosklerotike‖ <strong>të</strong>
hipertensionit arterial, si sëmundja koronare, ICV iskemik, sëmundjet periferike<br />
vaskulare kanë shkaktarë <strong>të</strong> shumfish<strong>të</strong> dhe ve<strong>të</strong>m ulja e tensionit arterial nuk ndikon në<br />
këto sëmundje (1).<br />
Dilatimi i rrënjës së aor<strong>të</strong>s ësh<strong>të</strong> mekanizmi kryesor patofiziologjik për shfaqjen e<br />
regurgitimit aortal në shumë sëmundje, duke përfshirë këtu sindromën Marfan,<br />
bikuspidinë e aor<strong>të</strong>s dhe te një numër <strong>të</strong> madh pacien<strong>të</strong>sh pa anomali valvulare (2, 3).<br />
Shumë studime sugjerojnë se hipertensioni arterial ndikon në mënyrë direkte në shfaqjen<br />
e regurgitimit aortal për shkak <strong>të</strong> zgjërimit <strong>të</strong> rrënjës së aor<strong>të</strong>s (4, 5, 6).<br />
QËLLIMI I PUNIMIT<br />
Qëllimi i këtij punimi ësh<strong>të</strong> vlerësimi i ndikimit <strong>të</strong> hipertensionit arterial në<br />
madhësinë e rrënjës së aor<strong>të</strong>s, shfaqjen e regurgitimit aortal dhe ndikimin e kohëzgjatjes<br />
së hipertensionit arterial dhe moshës në prezencën e regurgitimit aortal dhe shkallën e tij.<br />
MATERIALI DHE METODA<br />
Në punim janë përfshirë 84 pacien<strong>të</strong>, prej <strong>të</strong> cilëve 54 me hipertension arterial (me<br />
vlera <strong>të</strong> tensionit arterial >140/90 mmHg) dhe 30, <strong>të</strong> grupit kontrollues, pa shtypje <strong>të</strong> lar<strong>të</strong><br />
<strong>të</strong> gjakut. Ky punim prospektive ësh<strong>të</strong> realizuar në QKUK, në Klinikën Interne dhe<br />
Klinikën e Oftalmologjisë, në periudhën Shtator 2006 - Dhjetor 2006.<br />
Te <strong>të</strong> gjithë pacien<strong>të</strong>t ësh<strong>të</strong> marrë anamneza, ësh<strong>të</strong> regjistruar kohëzgja e<br />
hipertensionit arterial, vlerat maksimale, barërat me <strong>të</strong> cilat ësh<strong>të</strong> trajtuar, sëmundja e<br />
sheqerit, pirja e duhanit, aksidentet cerebro-vaskular, sëmundje iskemike <strong>të</strong> zemrës,<br />
sëmundje valvulare reumatizmale.<br />
Tensioni arterial ësh<strong>të</strong> matur me anë <strong>të</strong> sfingomanometrit në pozi<strong>të</strong> ulur.<br />
Matjet ekokardiografia, me ekokardiograf komercial, <strong>të</strong> tipit Philips ie33, janë<br />
realizuar nga pamja gja<strong>të</strong>sore para-sternale, në M-mode, duke u mbështetur në<br />
rekomandimet e Shoqa<strong>të</strong>s Amerikane <strong>të</strong> Ekokardiografisë. Rëndësi e veçan<strong>të</strong> u ësh<strong>të</strong><br />
kushtuar dimensioneve <strong>të</strong> rrënjës së aor<strong>të</strong> me ekokardiografi dy dimensionale. Matjet e<br />
aor<strong>të</strong>s janë bërë në diastolë, në pamjen para sternale gja<strong>të</strong>sore, në tri nivele: 1. Anulusin<br />
aortal; 2. Diametrin maksimal <strong>të</strong> sinuseve <strong>të</strong> Valsavës dhe 3. junkcionin sinotubular<br />
(Figura 1). Prezenca dhe shkalla e regurgitimit aortal ësh<strong>të</strong> përcaktuar me Doppler<br />
pulsativ, kontinuel dhe kolor-doppler.
Figura 1.<br />
Analiza statistikore<br />
Të gjitha mesataret janë paraqitur si mesatare ± devijimi standard apo si<br />
fraksione. Krahasimi në mes <strong>të</strong> variablave parametrike ësh<strong>të</strong> bërë me anë <strong>të</strong> t-testit dybishtor<br />
ndërsa për variablat jo parametrike ësh<strong>të</strong> përdorur χ 2 testi. Për t‘u bërë krahasimi i<br />
më shumë se dy grupeve ësh<strong>të</strong> përdorur analiza e variancës (ANOVA test). Për <strong>të</strong> gjitha<br />
testet, vlera p
Gjinia (F) 37/54 20/30 0.94<br />
TA** sistolik (mmHg) 165 ± 12.45 115 ± 3.35 p
Bulbusi aortal 34.02 ± 4.65 31.4 ± 4.69 0.01<br />
Junkcioni sino-tubular 30.07 ± 3.51 28.51 ± 2.91 0.04<br />
Tek pacien<strong>të</strong>t e grupit <strong>të</strong> parë, hipertenzivë, regurgitimi aortal i gradës së parë<br />
ishte prezent në 8 ose 14.8%, i gradës së dy<strong>të</strong> te 10 ose 18.5% dhe i gradës së tre<strong>të</strong> te 3<br />
ose 5.5%. Ndërkaq te 30 rastet normotenzivë, regurgitimi aortal ishte prezent në ve<strong>të</strong>m 3<br />
prej tyre dhe në që <strong>të</strong> tri rastet ishte regurgitim aortal i gradës së parë (Figura 2).<br />
Regurgitimi aortal i gradës së ka<strong>të</strong>rt nuk ishte i pranishëm te asnjë i sëmurë.<br />
Figura 2.<br />
Shpesh<strong>të</strong>sia e shfaqjes së regurgitimit aortal te pacien<strong>të</strong>t hipertenzivë dhe te<br />
normotenzivët<br />
Perqindja e regurgitimit aortal<br />
20.0%<br />
18.0%<br />
16.0%<br />
14.0%<br />
12.0%<br />
10.0%<br />
8.0%<br />
6.0%<br />
4.0%<br />
2.0%<br />
0.0%<br />
Shpesh<strong>të</strong>sia e regurgitimit aortal te hipertensivët dhe<br />
normotensivët<br />
P=0.58<br />
P=0.02<br />
P=0.2<br />
RA gr.1 RA gr.2 RA gr.3 RA gr.4<br />
Hypertensivet<br />
Normotensivet<br />
Te pacien<strong>të</strong>t e grupit <strong>të</strong> parë kohëzghatja e hipertensionit arterial ka qenë më e<br />
gja<strong>të</strong> te pacien<strong>të</strong>t që kanë regurgitim aortal (RA) dhe a<strong>të</strong>: pacien<strong>të</strong>t me RA <strong>të</strong> gradës së<br />
parë kanë pasur mesatarisht 9.81 ± 7.77 vite hipertension arterial, <strong>të</strong> gradës së dy<strong>të</strong> 10.8<br />
± 7.68 vite, <strong>të</strong> gradës së tre<strong>të</strong> 14.3 ± 6.03 vite, ndërsa pacien<strong>të</strong>t hipertenzivë pa regurgitim<br />
aortal kanë vuajtur nga hipertensioni arterial për 7.42 ± 5.95 vite. Edhe përkundër rritjes<br />
progresive <strong>të</strong> kohëzgjatjes së hipertensionit arterial nga nën-grupi i pacien<strong>të</strong>ve pa<br />
regurgitim aortal deri te ata me regurgitim aortal <strong>të</strong> gradës së tre<strong>të</strong>, analiza statistikore e<br />
variancës nuk ka treguar dallim sinjifikant në mes këtyre ka<strong>të</strong>r nën grupeve. Në mostrën<br />
tonë ndikimi i moshës së pacien<strong>të</strong>ve në shfaqjen e regurgitimit aortal te <strong>të</strong> sëmurët<br />
hipertenzivë nuk ësh<strong>të</strong> treguar <strong>të</strong> je<strong>të</strong> faktor përgjegjës (Tabela 3).<br />
Tabela 3
Ndikimi i kohëzgjatjes së hipertensionit arterial dhe moshës së pacien<strong>të</strong>ve në<br />
regurgitimin aortal<br />
/ Pacien<strong>të</strong>t pa<br />
Mesatarja e<br />
kohëzgjat. së<br />
HTA* (v**)<br />
Mesatarja e<br />
moshës<br />
(v**)<br />
RA*** (33)<br />
Pacien<strong>të</strong>t me<br />
RA gr.1 (8)<br />
Pacien<strong>të</strong>t me<br />
RA gr.2 (10)<br />
Pacien<strong>të</strong>t me<br />
RA gr.3 (3)<br />
p vlera<br />
7.42 ± 5.95 9.81 ± 7.77 10.8 ± 7.68 14.3 ± 6.03 0.21<br />
60.51 ± 9.25 66.87 ± 3.94 63.6 ± 7.06 66.33 ± 6.35 0.18<br />
*HTA- Hipertensioni arterial; **v- vite; ***RA- Regurgitim aortal.<br />
DISKUTIMI<br />
Rezultatet e hulumtimit tonë tregojnë se dimensionet e rrënjës së aor<strong>të</strong> janë më<br />
<strong>të</strong> mëdha te pacien<strong>të</strong>t që vuajnë nga hipertensioni arterial se sa te personat normotenzivë.<br />
Kjo e dhënë e jona përputhet me <strong>të</strong> dhënat e disa autorëve <strong>të</strong> tjerë ( 5,7), edhe pse në kë<strong>të</strong><br />
drejtim ka edhe autorë <strong>të</strong> cilët nuk kanë gjetur ndonjë korrelacion në mes <strong>të</strong> hipertensionit<br />
arterial dhe dimensioneve <strong>të</strong> rrënjës së aor<strong>të</strong>s (8). Kim dhe bp. në studimin e tyre, ku<br />
kishin përfshirë 110 pacien<strong>të</strong> hipertenzivë dhe 110 normotenzivë, gje<strong>të</strong>n se te pacien<strong>të</strong>t<br />
hipertenzivë dimensionet e aor<strong>të</strong>s ishin <strong>të</strong> rritura në mënyrë sinjifikante ve<strong>të</strong>m në nivelin<br />
e junkcionit sino—tubular dhe aor<strong>të</strong>s ascendente (5). Tell dhe bp., nga ana tje<strong>të</strong>r kanë<br />
gjetur korrelacion ve<strong>të</strong>m në mes <strong>të</strong> tensionit arterial diastolik dhe dimensioneve<br />
ekokardiografike <strong>të</strong> aor<strong>të</strong>s (10).<br />
Regurgitimi aortal te pacien<strong>të</strong>t tonë hipertenzivë ka qenë dukshëm më i pranishëm<br />
se sa te normotenzivët, gjë që përputhet edhe me <strong>të</strong> dhënat nga studime tjera ( 5,9). Efekti<br />
hemodinamik më i madh i dilatimit <strong>të</strong> aor<strong>të</strong>s vjen në shprehje nga dilatimi i pjesëve më<br />
distale <strong>të</strong> rrënjës së aor<strong>të</strong>s, ku për shkak <strong>të</strong> rritjes së dimensioneve dhe mos mundësisë së<br />
fle<strong>të</strong>zave aortale ta përcjellin kë<strong>të</strong> rritje shfaqet regurgitimi aortal (11). Limitim i këtij<br />
studimi ësh<strong>të</strong> numri relativisht i vogël i pacien<strong>të</strong>ve.<br />
KONKLUZIONE<br />
Hipertensioni arterial ndikon në madhësinë e rrënjës së aor<strong>të</strong>s si dhe në shfaqjen e<br />
regurgitimit aortal. Pacien<strong>të</strong>t <strong>të</strong> cilët vuajnë një kohë më <strong>të</strong> gja<strong>të</strong> nga hipertensioni arterial<br />
kanë gjasa më <strong>të</strong> mëdha për <strong>të</strong> pasur regurgitim aortal. Kohëzgjatja e hipertensionit<br />
arterial duket se ndikon edhe në lajmërimin e shkallëve më <strong>të</strong> rënda <strong>të</strong> regurgitimit aortal.
Studimi duhet <strong>të</strong> vazhdohet në <strong>të</strong> ardhmen duke rritur mostrën si dhe duke<br />
përcjellur pacien<strong>të</strong>t hipertenzivë me regurgitim aortal, në kuptim <strong>të</strong> veprimit <strong>të</strong> terapisë<br />
antihipertenzive në ecurinë e shkallës së regurgitimit aortal dhe dimensioneve <strong>të</strong> aor<strong>të</strong>s.<br />
REFERENCAT<br />
1. Braunwald E, ed. Heart disease: a textbook of cardiovascular medicine. 5th ed.<br />
Philadelphia: Saunders, 1997.<br />
2. Enriquez-Sarano M, Tajik AJ. Clinical practice: aortic regurgitation. N Engl J<br />
Med 2004;351: 1539-46.<br />
3. Guiney TE, Davies MJ, Parker DJ, Leech GJ, Leatham A. The aetiology and<br />
course of isolated severe aortic regurgitation: a clinical, pathological, and<br />
echocardiographic study. Br Heart J. 1987;58:358-368.<br />
4. Howard BV, Lee ET, Yeh JL, et al. Hypertension in adult American Indians: the<br />
Strong Heart Study. Hypertension. 1996;28:256–264.<br />
5. Kim M, Roman MJ, Cavallini MC, Schwartz JE, Pickering TG, Devereux RB.<br />
Effect of hypertension on aortic root size and prevalence of aortic regurgitation.<br />
Hypertension. 1996;28:47–52.<br />
6. Singh JP, Evans JC, Levy D, Larson MG, Freed LA, Fuller DL, Lehman B,<br />
Benjamin EJ. Prevalence and clinical determinants of mitral, tricuspid, and aortic<br />
regurgitation (the Framingham Heart Study) [published correction appears in Am<br />
J Cardiol. 1999;84:1143]. Am J Cardiol. 1999;83:897–902.<br />
7. Hahn RT, Roman MJ, Mogtader AH, Devereux RB. Association of aortic dilation<br />
with regurgitant, stenotic and functionally normal bicuspid aortic valves. J Am<br />
Coll Cardiol. 1992;19:283–288.<br />
8. Palmieri V, Bella JN, Arnett DK, Roman MJ, Oberman A, Kitzman DW, Hopkins<br />
PN, Paranicas M, Rao DC, Devereux RB. Aortic root dilatation at sinuses of<br />
valsalva and aortic regurgitation in hypertensive and normotensive subjects: the<br />
Hypertension Genetic Epidemiology Network Study. Hypertension. 2001; 37:<br />
1229–1235.<br />
9. Roman MJ, Devereux RB, Niles NW, Hochreiter C, Kligfield P, Sato N, Spitzer<br />
MC, Borer JS. Aortic root dilatation as a cause of isolated, severe aortic<br />
regurgitation. Ann Intern Med. 1987;106:800-807<br />
10. Tell GS, Rutan GH, Kronmal RA, Bild DE, Polak JF, Wong ND, Borhani NO.<br />
Correlates of blood pressure in community-dwelling older adults. Hypertension.<br />
1994;23:59-67.<br />
11. Seder JD, Burke JF, Pauletto FJ. Prevalence of aortic regurgitation by color flow<br />
Doppler in relation to aortic root size. J Am Soc Echocardiogr. 1990;3:316-319.<br />
SUMMARY<br />
THE INFLUENCE OF ARTERIAL HYPERTENSION ON OCCURRENCE OF<br />
AORTIC REGURGITATION<br />
Aurora Bakalli 1 , Lulzim Kamberi 1 , Rexhep Manaj 1 , Afërdita Bakalli 2 , Ejup Pllana 1 ,<br />
Gani Dragusha 1 , Zaim Gashi 1 , Nexhmi Zeqiri 1<br />
QKUK, Prishtinë
1 Internal Clinic, Service of Cardiology<br />
2 Clinic of Ophtalmology<br />
Arterial hypertension is the cause of many cardiovascular diseases. Dilation of<br />
aortic root is the main pathophysiologic mechanism for occurrence of aortic regurgitation<br />
in many diseases, whereas high blood pressure may have a direct impact in the presence<br />
of aortic regurgitation. In this study were included 84 patients, 54 with high blood<br />
pressure and 30 subjects of the control group, without arterial hypertension. Aortic<br />
measurements on two dimensional echocardiography showed that average dimensions of<br />
aortic annulus, aortic bulb and sino-tubular junction were always larger in hypertensive<br />
group as compared to the control group (27.82 ± 3.89 mm compared to 23.6 ± 3.45 mm;<br />
34.02 ± 4.65 vs. 31.4 ± 4.69 mm; 30.07 ± 3.51 vs. 28.51 ± 2.91). Aortic regurgitation was<br />
found in 38.89% of hypertensive patients, while in 10% of normotensive subjects<br />
(p=0.03). Patients with arterial hypertension without aortic regurgitation have suffered<br />
from high blood pressure for 7.42 ± 5.95 years, whereas those with severe aortic<br />
regurgitation for 14.3 ± 6.03 years. CONCLUSION: arterial hypertension has an impact<br />
on aortic root size and on the occurrence of aortic regurgitation. Arterial hypertension<br />
duration influences on occurrence of more severe forms of aortic regurgitation.<br />
Key words: arterial hypertension, aortic regurgitation, aortic root.<br />
/////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////<br />
/////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////<br />
PUNIM PROFESIONAL/ PROFESIONAL PAPER PULMOLOGJI<br />
MEDICUS<br />
SEMUNDJA PULMONARE OBSTRUKTIVE KRONIKE NE PUNONJESIT E<br />
INDUSTRISE SE ÇELIKUT<br />
Silvana Bala 1 , Afrim Tabaku 2<br />
1 Spitali Universitar i Sëmundjeve <strong>të</strong> Mushkërive, Tiranë<br />
2 Instituti Shëndetit Publik, Tiranë
Silvana Bala, MD PhD<br />
Rr.Mujo Ulqinaku nr.7 Tirane<br />
Tel. 00355 4 22 402 65 & ++ 355 68 20 30 905<br />
e.mail: silvanabala@yahoo.co.uk<br />
REZYME: Punëtorët e ndërmarrjeve <strong>të</strong> prodhimit <strong>të</strong> çelikut në vendet në zhvillim shpesh<br />
ekspozohen ndaj përqendrimeve <strong>të</strong> larta <strong>të</strong> pluhurave dhe avujve <strong>të</strong> cilat prekin<br />
funksionin pulmonar. Ështe kryer një studim ndërseksional me qëllim që <strong>të</strong> vihet në dukje<br />
ndonjë marrëdhenie e mundshme ndërmjet ndotjes së ajrit <strong>të</strong> vendeve <strong>të</strong> punës dhe<br />
mundësisë së zhvillimit <strong>të</strong> sëmundjes pulmonare obstruktive kronike (SPOK). Gja<strong>të</strong><br />
studimit ësh<strong>të</strong> përdorur një pye<strong>të</strong>sor, i bazuar në pyetesorin e Shoqa<strong>të</strong>s Amerikane <strong>të</strong><br />
Sëmundjeve <strong>të</strong> Kraharorit, për grumbullimin e <strong>të</strong> dhënave për histori <strong>të</strong> shkuara <strong>të</strong><br />
sëmundjeve pulmonare, simptomat respiratore <strong>të</strong> tanishme, mbi gjendjen e duhanpirjes,<br />
gjendjen social ekonomike, si dhe variable <strong>të</strong> tjera. Gjithashtu, ne kemi kryer matje <strong>të</strong><br />
funksioneve pulmonare, si dhe matje <strong>të</strong> ndo<strong>të</strong>sve <strong>të</strong> ajrit <strong>të</strong> vendeve <strong>të</strong> punës për grimca<br />
në pezulli, grimca <strong>të</strong> respirueshme, dhe dioksid squfuri. Të dhënat e përftuara gja<strong>të</strong> këtij<br />
studimi hedhin dri<strong>të</strong> mbi faktin se ekziston një korrelacion i for<strong>të</strong> ndërmjet ndotjes së ajrit<br />
<strong>të</strong> vendeve <strong>të</strong> punës dhe mundësisë së zhvillimit <strong>të</strong> sëmundjes pulmonare obstruktive<br />
kronike në punëtorët e ekspozuar.<br />
Fjalë kyç: SPOK, duhanpirja, ekspozimi profesional, paketa/vit<br />
Medicus 2009, Vol. XI (1):<br />
HYRJE<br />
Sëmundja pulmonare obstruktive kronike (SPOK) ka qënë dhe ësh<strong>të</strong> një problem<br />
social serioz për arsye <strong>të</strong> shfaqies së saj <strong>të</strong> shpesh<strong>të</strong>, kursit <strong>të</strong> saj latent dhe kronik,<br />
rezistencës ndaj mjekimit dhe si pasojë <strong>të</strong> humbjeve ekonomike. Në etiologjinë e<br />
sëmundjes pulmonare obstruktive kronike ndikojnë faktorët endogjenë (gjendjet<br />
alergjike, çrregullime <strong>të</strong> traktit trakeobronkial, ndryshimet morfollogjike <strong>të</strong> pemës<br />
bronkiale dhe disfunksione <strong>të</strong> faktorëve imunologjike) dhe faktorët ekzogjenë (infeksione<br />
virale <strong>të</strong> pemës bronkiale, pirja e duhanit, ndo<strong>të</strong>sit e mjediseve <strong>të</strong> vendit <strong>të</strong> punës me<br />
lëndë kimike irrituese, faktorët social-ekonomike, ndotja e ajrit atmosferik, efektet<br />
mekanike dhe termike veprimet sinergjike <strong>të</strong> stimulatoreve alergjike dhe lëndëve kimike<br />
irrituese dhe klima (1, 2, 3, 4, 5, 6).<br />
Të dhënat e kërkimeve <strong>të</strong> shumta shkencore <strong>të</strong> tipit ndërseksional tregojnë se<br />
lëndët e dëmshme në ajrin e mjediseve <strong>të</strong> punës përbëjnë faktorë <strong>të</strong> rëndësishëm në<br />
etiologjinë e shfaqjes së sëmundjeve pulmonare respiratore kronike (7, 8). Studimet<br />
kohorte <strong>të</strong> kryera (9, 10, 11, 12), flasin për një rënie <strong>të</strong> shpej<strong>të</strong> <strong>të</strong> funksionit ventilues në<br />
subjektet e ekspozuara profesionalisht.<br />
Në industrinë e prodhimit <strong>të</strong> çelikut punëtoret ekspozohen ndaj ndo<strong>të</strong>sve <strong>të</strong> ajrit<br />
në vendin e punës, <strong>të</strong> cilat përmbajnë lëndë kimike irrituese (dioksid squfuri, monoksid
karboni dhe pluhura), si dhe ndaj ndryshimit <strong>të</strong> temperaturave dhe korenteve <strong>të</strong> ajrit<br />
(5,13, 14, 15).<br />
Ekspozimi profesional ndaj pluhurave dhe lëndëve <strong>të</strong> tjera kimike mund <strong>të</strong><br />
shkaktojë SPOK kur ai ësh<strong>të</strong> i lar<strong>të</strong> ose kohëgja<strong>të</strong>, sidomos në industrinë e rëndë dhe<br />
miniera. Këto ekspozime mund <strong>të</strong> shkaktojnë SPOK në mënyrë <strong>të</strong> pavarur nga<br />
duhanpirja, ndërsa risku ësh<strong>të</strong> kryesisht më i lar<strong>të</strong> në prani <strong>të</strong> veprimit <strong>të</strong> njëkohshem <strong>të</strong><br />
duhanpirjes.<br />
QËLLIMI I PUNIMIT<br />
Qëllimi i këtij punimi ka qenë vënia në dukje e lidhjes ndërmjet ndotjes së ajrit <strong>të</strong><br />
vendit <strong>të</strong> punës dhe mundësisë së shfaqies së sëmundjes pulmonare obstruktive kronike<br />
në këta punëtorë.<br />
MATERIALI DHE METODA<br />
Një studim i tipit ndërseksional ësh<strong>të</strong> kryer në Ndërmarrjen e Prodhimit dhe <strong>të</strong><br />
Përpunimit <strong>të</strong> Çelikut. Gja<strong>të</strong> studimit ësh<strong>të</strong> vlerësuar ndotja e ajrit <strong>të</strong> mjediseve <strong>të</strong> punës<br />
me dioksid squfuri, lëndë totale në pezulli dhe pluhura <strong>të</strong> respirueshëm (PM10). Mostrat e<br />
ajrit janë marrë në nivelin e zonës së frymëmarrjes së punëtorëve, në <strong>të</strong> gjitha hallkat e<br />
procesit teknologjik <strong>të</strong> prodhimit dhe <strong>të</strong> përpunimit.<br />
Krahas marrjes dhe analizimit <strong>të</strong> mostrave <strong>të</strong> ajrit janë kryer edhe provat<br />
respiratore në 300 punëtorë <strong>të</strong> kësaj ndërmarrje, ndërsa si grup kontrolli kemi marrë stafin<br />
administrativ <strong>të</strong> ndërmarrjes <strong>të</strong> përbërë nga 26 persona. Gjithashtu, jane mbledhur <strong>të</strong><br />
dhëna mbi kushtet e punës, sëmundshmërinë respiratore dhe simptomat respiratore si<br />
kollë kronike, flegëm kronike, atake <strong>të</strong> frymëmarrjes me gulcime ose fërshëllima <strong>të</strong> pa<br />
shoqëruara me dhembje kraharori, dispne në sforcime si dhe për gjendjen e duhanpirjes,<br />
sasinë e cigareve <strong>të</strong> konsumuara në di<strong>të</strong>, duke plo<strong>të</strong>suar për çdo punëtor nga një pye<strong>të</strong>sor<br />
<strong>të</strong> bazuar në pye<strong>të</strong>sorin e Shoqa<strong>të</strong>s Amerikane <strong>të</strong> Sëmundjeve <strong>të</strong> Kraharorit.<br />
Analizat e ajrit për dioksid squfuri janë kryer me një aparat digjital që bazohet në<br />
ndjeshmërinë e sensorëve selektive për dioksidin e squfurit, lëndët totale në pezulli janë<br />
përcaktuar me metodën gravimetrike ndërsa pluhuri i respirueshëm (PM10) ësh<strong>të</strong><br />
përcaktuar me metodën gravimetrike <strong>të</strong> kaskadë impaktorit.<br />
Aparati i provave respiratore ësh<strong>të</strong> standardizuar para çdo serie matjesh sipas<br />
procedurave standarde duke përdorur një shiringë 3 L.<br />
REZULTATET<br />
Në pasqyrën e mëposhtme paraqiten <strong>të</strong> dhënat e përfituara përsa i përket<br />
marrëdhënieve ndotje e ajrit <strong>të</strong> mjediseve <strong>të</strong> punës dhe riskut për shfaqjes së SPOK-ut<br />
Pasqyra 1<br />
Ndërmarjet<br />
Lidhja ndërmjet ndotjes së ajrit <strong>të</strong> vendeve <strong>të</strong> punës me riskun e<br />
zhvillimit <strong>të</strong> SPOK-ut<br />
Numri<br />
Risku<br />
C.I. 95 %
punëtorëve relativ<br />
Prodhimi çelikut 166 5.51 3.98 – 6. 73<br />
Përpunimi çelikit 134 2.09 1.71 – 2.95<br />
Vlerat e larta <strong>të</strong> riskut relativ janë tregues <strong>të</strong> një lidhje <strong>të</strong> for<strong>të</strong> ndërjmet ndotjes së<br />
ajrit <strong>të</strong> këtyre mjediseve dhe mundësisë së shfaqjes së SPOK-ut.<br />
Prevalenca e simptomave paraqitet në pasqyrën 2, ndërsa <strong>të</strong> dhënat për<br />
prevalencën e<br />
paraqiten<br />
SPOK-ut<br />
në<br />
pasqyrën 3<br />
Prevalenca ne %<br />
Pasqyra 2<br />
Prevalenca e<br />
simptomave<br />
Prevalenca e simptomave lëviz në kufijë <strong>të</strong> gjërë ku më <strong>të</strong> spikatura janë ato <strong>të</strong><br />
kollës dhe <strong>të</strong> flegmës kronike<br />
Pasqyra 3<br />
Ndërmarjet<br />
Të dhëna mbi prevalencën e SPOK-ut<br />
Numri i<br />
punëtorëve<br />
S P O K- u<br />
Raste Prevalenca<br />
ne %<br />
Prodhimi çelikut 183 47 25.68<br />
Përpunimi çelikut 143 29 20.28<br />
Prevalenca e SPOK-ut në punëtorët e çelikut, e dalë nga <strong>të</strong> dhënat e këtij studimi<br />
konsiderohet e lar<strong>të</strong>.<br />
Gja<strong>të</strong> studimit <strong>të</strong> kryer ne jemi ndalur edhe në prevalencën e SPOK-ut lidhur me<br />
ndotjen e ajrit <strong>të</strong> vendeve <strong>të</strong> punës, e cila paraqiten në pasqyrat 4 dhe 5.<br />
Pasqyra 4<br />
Simptomat<br />
Prodhimi i<br />
çelikut<br />
Kollë kronike 40.09 39.50<br />
Flegëm kronike 33.87 46.30<br />
Wheezing dhe fërshëllima 20.21 18.80<br />
Atake <strong>të</strong> frymëmarrjes 13.15 13.90<br />
Dispne në sforcime 32.79 37.00<br />
Përpunimi i<br />
çelikut<br />
Prevalenca e SPOK-ut sipas vendeve <strong>të</strong> punës në
Pasqyra 5<br />
punëtorët e prodhimit <strong>të</strong> çelikut<br />
Vendet e punës Numri<br />
punëtoreve<br />
S P O K<br />
Raste Prevalenca ne %<br />
Punëtore në shkrirje<br />
59 25 42.37<br />
Punëtorë pranë furrës 24 6 25.00<br />
Punëtorë në derdhje 22 4 18.18<br />
Punëtorë larg furrës 61 10 16.39<br />
Administrata 17 2 11.76<br />
Ndërmarja në përgjithësi 183 47 25.68<br />
Prevalenca e SPOK sipas vendeve <strong>të</strong> punës në<br />
punëtorët e përpunimit <strong>të</strong> çelikut<br />
Vendet e punës<br />
SPOK<br />
Numri i<br />
punëtorëve Rastet Prevalenca ne %<br />
Punëtorë pranë furrës 22 6 27.27<br />
Pe<strong>të</strong>zues 46 8 17.39<br />
Punëtorë larg furrës 23 4 17.39<br />
Oficina 43 10 23.25<br />
Administrata 9 1 11.11<br />
Ndërmarja në përgjithësi 143 29 20.28<br />
Nga dy pasqyrat e mësipërme konstatohet një lidhje e for<strong>të</strong> ndërmjet ndotjes së<br />
ajrit <strong>të</strong> vendeve <strong>të</strong> punës dhe prevalencës së SPOK-ut<br />
Në kë<strong>të</strong> punim ne kemi analizuar edhe lidhjen ndërmjet prevalencës së SPOK-ut<br />
dhe moshës së punëtorëve, <strong>të</strong> dhënat e <strong>të</strong> cilave jepen në pasqyrat 6 dhe 7.<br />
Pasqyra 6<br />
Prevalenca e SPOK-ut sipas grup moshës së punëtorëve <strong>të</strong> prodhimit <strong>të</strong> çelikut<br />
Grup moshat<br />
në vjeç<br />
Numri i<br />
punëtorëve<br />
SPOK
Pasqyra 7<br />
Raste %<br />
20 – 30 12 2 16.66<br />
31 – 40 46 11 23.91<br />
41 – 50 95 25 26.31<br />
Mbi 50 30 9 30.00<br />
Prevalenca e SPOK-ut sipas grup moshës <strong>të</strong> punëtorëve <strong>të</strong> përpunimit <strong>të</strong> çelikut<br />
Grup moshat<br />
në vjeç<br />
Numri i<br />
punëtorëve<br />
SPOK -u<br />
Raste Prevalenca<br />
20 – 30 6 1 16.66 %<br />
31 – 40 29 6 20.69%<br />
41 – 50 81 16 19.75%<br />
Mbi 50 27 6 22.22%<br />
Ësh<strong>të</strong> një fakt i njohur se SPOK-u ka lidhje <strong>të</strong> ngush<strong>të</strong> me duhanpirjen. Të dhënat<br />
mbi vesin e duhanpirjes paraqiten në pasqyrën 8, kurse <strong>të</strong> dhënat për lidhjen ndërmjet<br />
duhanpirjes dhe prevalencës së SPOK-ut paraqiten në pasqyrën 9.<br />
Pasqyra 8<br />
Gjendja e duhanpirjes<br />
Figura 1<br />
Nr.<br />
NDERMARRJET<br />
VESI I DUHANPIRJES<br />
Jo duhanpirës Ex duhanpirës Duhanpirës<br />
1. Prodhimi i çelikut 41. 53 % 12.57 % 45.90 %<br />
2. Përpunimi i çelikut 47.55 % 11. 19 % 41.26 %<br />
Përllogaritjet për konsumin e duhanit në paketa/vit paraqiten në figurat 1 dhe 2.
Figura 2<br />
Pasqyra 9<br />
Prevalenca e SPOK-ut në var<strong>të</strong>si <strong>të</strong> gjendjes<br />
së duhanpirjes<br />
Prevalenca sipas gjendjes se duhanpirjes<br />
Ndërmarjet<br />
Jo duhanpirës<br />
Nr. Rast %<br />
e<br />
Ex duhanpirës<br />
Nr. Raste %<br />
Duhanpirës aktuale<br />
Nr. Raste %<br />
Prodhimi çelikut 76 17 22.3 23 5 21.74 84 25 29.7<br />
6<br />
6<br />
Përpunimi çelikut 68 8 11.7 16 4 18.75 59 18 30.5<br />
6<br />
1<br />
Në pasqyrën 10 paraqitet përmbledhja e rezultateve <strong>të</strong> studimit përsa i përket<br />
stadeve <strong>të</strong> SPOK-ut
3<br />
Pasqyra 10<br />
STADET E SPOK-ut<br />
Graviteti i paraqitjes së SPOK-ut në punëtorët<br />
e industrisë së çelikut<br />
Stadi 0 Në risk<br />
Stadi 1 SPOK i leh<strong>të</strong><br />
Stadi 2 SPOK i moderuar<br />
Stadi 3 SPOK i rëndë<br />
Stadi 4 SPOK shumë i rëndë<br />
N D E R M A R RJ A<br />
PRODHIMI I<br />
ÇELIKUT<br />
16 (8. 74 %)<br />
3 (1.63 %)<br />
30 (16.39 %)<br />
11 ( 6.01 %)<br />
3 (1.63 %)<br />
PERPUNIMI I<br />
ÇELIKUT<br />
11 (7.69 %)<br />
1 (0.69 %)<br />
25 (17.48 %)<br />
3 ( 2.09 %)<br />
0 ( 0.00 %)<br />
Shihet qar<strong>të</strong> se në këta punëtorë predominon stadi i moderuar i SPOK-ut, por në<br />
risk për zhvillimin e tij ësh<strong>të</strong> një përqindje e konsiderueshme e tyre.<br />
DISKUTIMI<br />
Për <strong>të</strong> vërtetuar lidhjen ndërmjet ndotjes së ajrit <strong>të</strong> mjediseve <strong>të</strong> punës me riskun e<br />
ndikimit në gjendjen shënde<strong>të</strong>sore <strong>të</strong> punëtorëve ne kemi përdorur metodën e vlerësimit<br />
<strong>të</strong> riskut relativ. Vlerat e përftuara <strong>të</strong> riskut relativ dhe intervalet e konfidencës së tyre<br />
janë tregues shumë domethënës <strong>të</strong> pranisë së një lidhjeje <strong>të</strong> qendrueshme ndërmjet<br />
ndotjes së ajrit <strong>të</strong> vendeve <strong>të</strong> punës dhe mundësisë së shfaqjes së sëmundjes pulmonare<br />
obstruktive kronike.<br />
Të dhënat mbi ndotjen e ajrit <strong>të</strong> vendeve <strong>të</strong> punës tregojnë se parametrat e<br />
analizuar rezultuan mbi nivelet e referencës së rekomanduara nga organizmat<br />
ndërkombëtare (16, 17). Kështu nivelet e grimcave <strong>të</strong> respirueshme rezultuan nga 1.05 –<br />
10.5 mg/m 3 në prodhimin e çelikut, nivelet e lëndëve në pezulli janë luhatur nga 2.4 –<br />
25.5 mg/m 3 , ndërsa nivelet e dioksidit <strong>të</strong> squfurit luhaten nga 2.67 – 18.69 mg/m 3 në<br />
prodhimin e çelikut dhe nga 2.67 – 8 mg/m 3 në njësinë e përpunimit <strong>të</strong> çelikut. Këto<br />
përqendrime <strong>të</strong> lëndëve <strong>të</strong> dëmshme janë mbi normat ndërkombëtare dhe kanë ndikimin e<br />
tyre në dëmtimin e organizmit <strong>të</strong> njeriut, sidomos <strong>të</strong> mushkërive ku këto lëndë veprojnë<br />
(18).<br />
Efekti i veprimit <strong>të</strong> ndo<strong>të</strong>sve <strong>të</strong> mjedisit <strong>të</strong> punës në gjendjen shënde<strong>të</strong>sore <strong>të</strong><br />
punëtorëve duket qar<strong>të</strong> në rezultatet e provave respiratore. Duke u bazuar në vlerat e<br />
FEV1 dhe <strong>të</strong> raportit FEV1/FVC <strong>të</strong> përftuara nga studimi ynë, rezulton se prevalenca e<br />
sëmundjes pulmonare obstruktive kronike <strong>të</strong> je<strong>të</strong> respektivisht 25.68 dhe 20.28%.<br />
Të dhënat për prevalencën e SPOK-ut në punëtorët pas stratifikimit sipas niveleve<br />
<strong>të</strong> ndotjes flasin qar<strong>të</strong> se prevalenca më e madhe e SPOK-ut ësh<strong>të</strong> konstatuar në punëtorët<br />
e shkrirjes <strong>të</strong> prodhimit <strong>të</strong> çelikut me 42.37%, ku edhe niveli i ekspozimit ësh<strong>të</strong> më i<br />
lar<strong>të</strong>, kurse prevalenca me e ulët ësh<strong>të</strong> konstatuar në punëtorët e lëndës së pare me<br />
16.39%, ndërsa në njësinë e përpunimit <strong>të</strong> çelikut prevalenca më e madhe e SPOK-ut
ësh<strong>të</strong> konstatuar në punëtorët pranë furrës me 27.27% dhe me e ulëta në punëtorët larg<br />
furrës me 17.39%. Këto <strong>të</strong> dhëna konfirmohen edhe nga autorë <strong>të</strong> tjerë në publikimet e<br />
tyre shkencore (19, 20, 21, 22, 23).<br />
Ësh<strong>të</strong> një fakt i njohur dhe i vërtetuar në shumë studime shkencore, se duhani<br />
ësh<strong>të</strong> një konfondues shumë i fuqishëm në rastin e studimeve <strong>të</strong> sëmundjeve pulmonare<br />
obstruktive kronike dhe <strong>të</strong> bronkitit kronik (2, 24, 25).<br />
Nga pasqyra 8 shihet, se duhanpirësit përbëjnë grupin më <strong>të</strong> madh <strong>të</strong> këtyre<br />
punëtorëve. Siç shihet edhe nga dy paraqitjet grafike këta punëtorë klasifikohen si<br />
duhanpirës <strong>të</strong> mëdhenj ku 48 – 55% e tyre konsumojnë mbi 20 paketa/vit. Shihet qar<strong>të</strong> se<br />
edhe personat jo duhanpirës kanë një prevalencë <strong>të</strong> lar<strong>të</strong> <strong>të</strong> SPOK-ut, që ësh<strong>të</strong> disa herë<br />
më e madhe se e populla<strong>të</strong>s në përgjithësi. Sipas mendimit tone, kjo i detyrohet<br />
ekspozimit ndaj pluhurave, gazeve dhe avujve në vendin e punës.<br />
Në pasqyrën 9 shihet qar<strong>të</strong> se prevalenca e sëmundjes pulmonare obstruktive<br />
kronike në punëtorët duhanpirës ësh<strong>të</strong> më e lar<strong>të</strong> se në ato jo duhanpirës dhe ex<br />
duhanpirës. Këto vlera <strong>të</strong> larta mund <strong>të</strong> shpjegohen me faktin se ekspozimi profesional<br />
vepron si agjent shkaktues i SPOK-ut në mënyrë <strong>të</strong> pavarur nga duhanpirja, pra këto<br />
punëtorë janë <strong>të</strong> ekspozuar ndaj ndo<strong>të</strong>sve <strong>të</strong> vendeve <strong>të</strong> punës, ashtu edhe ndaj tymit <strong>të</strong><br />
duhanit.<br />
Këto <strong>të</strong> dhëna flasin qar<strong>të</strong> se në punëtorët që pijnë duhan risku relativ ësh<strong>të</strong> shumë<br />
i lar<strong>të</strong>, dhe si rrjedhojë risku për shfaqjen e SPOK-ut ësh<strong>të</strong> më i lar<strong>të</strong> se ata që nuk pijnë<br />
duhan (26, 27, 15, 25).<br />
Në zhvillimin e SPOK-ut një rol <strong>të</strong> rëndësishëm luan edhe mosha. Të dhënat për<br />
strukturën moshore dhe prevalencën e SPOK-ut <strong>të</strong> paraqitura në pasqyrat 6 dhe 7 flasin<br />
qar<strong>të</strong> se në punëtorët me moshë mbi 50 vjeç kanë prevalencën më <strong>të</strong> lar<strong>të</strong> <strong>të</strong> SPOK-ut,<br />
përka<strong>të</strong>sisht 30 dhe 22%, ndërsa në personat me moshë 20 – 30 vjeç kjo prevalencë ësh<strong>të</strong><br />
më e ulët.<br />
Siç shihet nga pasqyra 2 prevalencën më <strong>të</strong> madhe e zë kolla kronike me 40 dhe<br />
39.5% respektivisht, flegma kronike me 33.87 dhe 46.3%, dispnea në sforcime me 32 dhe<br />
37%, ndërsa prevalenca më e ulët konstatohet në ataket e frymëmarrjes me nga rreth<br />
13%. Gjetjet tona, përsa i përket prevalecës së simptomave, pajtohen me <strong>të</strong> dhënat e<br />
publikuara në revistat e ndryshme shkencore që trajtojnë kë<strong>të</strong> problem (28, 4, 11, 29).<br />
Në rastet kur vlerësojmë efektet e ekspozimit në funksionet pulmonare ësh<strong>të</strong> e<br />
rëndësishme <strong>të</strong> merren në konsidera<strong>të</strong> kohëzgjatja e ekspozimit. Ekspozimi kumulues<br />
ndaj pluhurave dhe vitet e punës në objekte specifike gjithmonë shoqërohet me një ulje <strong>të</strong><br />
FEV1.<br />
Studime <strong>të</strong> ndryshme (1, 3, 5, 10, 7, 21, 26) kanë vlerësuar efektet e ekspozimit<br />
në vendet e punës në shfaqjen e SPOK-ut dhe kanë arritur në përfundimin se një pjesë e<br />
ngarkesës totale <strong>të</strong> SPOK-ut ësh<strong>të</strong> shkaktuar nga ekspozimi profesional, përveç atij <strong>të</strong><br />
shkaktuar nga duhanpirja. Gjetjet tona mbështesin faktin se ekziston një lidhje ndërmjet<br />
SPOK-ut dhe ekspozimeve profesionale.<br />
Përsa i përket gravidetit <strong>të</strong> SPOK-ut, nga pasyra 10 duket qar<strong>të</strong> se predominon<br />
SPOK-u i moderuar me rreth 17% në <strong>të</strong> dy njësite, por edhe stadet e tjerë <strong>të</strong> tij janë <strong>të</strong><br />
rëndësishëm dhe shërbimi shënde<strong>të</strong>sor duhet t‘i kushtojë një kujdes <strong>të</strong> veçan<strong>të</strong>. Kështu<br />
me SPOK <strong>të</strong> stadit <strong>të</strong> rëndë kanë rezultuar 6% <strong>të</strong> punëtorëve <strong>të</strong> shkrirjes dhe 2% <strong>të</strong> atyre<br />
<strong>të</strong> përpunimit. Të <strong>të</strong>rheq vëmendjen fakti se një përqindje e lar<strong>të</strong> e punëtorëve janë në<br />
stadin në risk. Ësh<strong>të</strong> detyrë e stafit inxhinjeroteknik dhe e administra<strong>të</strong>s së ndërmarrjes që
<strong>të</strong> marrë masat e duhura për <strong>të</strong> ulur shkallën e ekspozimit <strong>të</strong> punëtorëve me qëllim që <strong>të</strong><br />
mbrojnë shëndetin e tyre.<br />
Duke pasur parasysh faktin që konstatuam një risk relativ <strong>të</strong> lar<strong>të</strong> jemi <strong>të</strong><br />
mendimit se prevalenca e lar<strong>të</strong> e sëmundjes pulmonare obstruktive kronike në punëtorët e<br />
prodhimit dhe <strong>të</strong> përpunimit <strong>të</strong> çelikut i dedikohet veprimit <strong>të</strong> <strong>të</strong>rësisë së ndo<strong>të</strong>sve <strong>të</strong><br />
marrë në kompleks.<br />
PËRFUNDIM<br />
1.Risku per zhvillimin e SPOK-ut në punëtorët e industrisë së prodhimit dhe <strong>të</strong><br />
përpunimit <strong>të</strong> çelikut ësh<strong>të</strong> i lar<strong>të</strong>.<br />
2. Prevalenca e SPOK-ut, që rezulton nga ky studim, luhatet nga 20 - 26%<br />
3. Ësh<strong>të</strong> konstatuar një lidhje e for<strong>të</strong> ndërmjet shkallës së ekspozimit <strong>të</strong> punëtorëve dhe<br />
prevalencës së SPOK-ut.<br />
4. Duke pasur parasysh se edhe në personat jo duhanpirës prevalenca e SPOK-ut ësh<strong>të</strong> e<br />
lar<strong>të</strong>, për mendimin tonë në kë<strong>të</strong> lloj industrie ndotja e ajrit <strong>të</strong> vendeve <strong>të</strong> punës përbën<br />
një faktor madhor për shfaqjen e SPOK-ut në punëtorët e ekspozuar.<br />
5. Ndotja e ajrit <strong>të</strong> vendeve <strong>të</strong> punës dhe duhanpirja veprojnë në mënyrë <strong>të</strong> pavarur në<br />
shfaqjen e SPOK-ut.<br />
6. Prevalenca e simptomave luhatet në kufinj <strong>të</strong> gjëre ku prevalenca më e madhe i përket<br />
kollës dhe flegmës kronike.<br />
7. Ne kemi konstatuar një lidhje <strong>të</strong> rasteve me SPOK në varësi <strong>të</strong> kohëzgjatjes së<br />
ekspozimit, vesit <strong>të</strong> duhanpirjes dhe moshës së subjekteve.<br />
8. Në këto punëtorë predominon stadi i moderuar i SPOK-ut, por vlen <strong>të</strong> theksohet fakti<br />
se në risk për zhvillimin e tij ësh<strong>të</strong> një përqindje e konsideruar e punëtorëve.<br />
9. Personeli mjekësor i ndërmarrjes duhet t'i kushtojë një kujdes <strong>të</strong> veçan<strong>të</strong> këtyre<br />
punëtorëve dhe t'i propozojë administra<strong>të</strong>s së ndërmarrjes marrjen e masave<br />
higjenosanitare për përmirësimin e procesit teknologjik <strong>të</strong> prodhimit dhe përpunimit <strong>të</strong><br />
çelikut.<br />
REFERENCAT<br />
1. Husman K, Koskenvuo M, Kaprio J, Terho EO, Vohlonen I<br />
Role of environment in the development of chronic bronchitis. Eur J Respir<br />
Dis Suppl 1987;152:57-63<br />
2. Joder P, Wust W, Buhlmann AA. Silikose, chroniche bronchitis und<br />
rauchen gewahnheiten. Schweis Med Wochenschr 1976 Feb 21; 106(8): 239-44<br />
3. Hunting KL, Welsh LS. Occupational exposure to dust and lung disease among<br />
sheet metal workers. Br J Ind Med 1993 May: 50 (5): 432-42<br />
4. Corhay et al. Bronchial responsiveness in active steelworkers Eur Respir J 1998<br />
Feb; 11 (2): 272-7<br />
5. Kolarzyk E, Stepniewski M, Zapolska I. Occurrence of pulmonary diseases in<br />
steel mill workers Int J Occup Med Environ Health 2000;13(2):103-12
6. Sessa T, Vecchione C, Mole R, Javicoli N, Liotti F, Gazzerro F, Licenziati A.<br />
Epidemiologia della bronchite cronica in operai delle industrie metalurgiche<br />
Med Lav 1978 Jul-Aug;69(4):514-29<br />
7. Becklake MR. Chronic airflow limitations: its relationships to work in dusty<br />
occupations.Chest 1985, 88, 605 – 617<br />
8. Kyzanowski M, Kaufmann F, The relation of respiratory symptoms and<br />
ventilatory function to moderate exposure in a general population. Results<br />
from the French PAARC study of 16000 adults. Int.J. Epidemiol.1988,17,397–<br />
406<br />
9. Kauffmann F, Drouet D, Lelouch J, Brille D, Occupational exposure and 12 –year<br />
spirometric changes among Paris area workers. Br J Ind Med 1982, 39, 221– 232<br />
10 Mengesha YA, Bekele A.Relative chronic effects of different occupational dusts<br />
On respiratory indices and health of workers in three Ethiopian factories Am J Ind<br />
Med 1998 Oct;34(4):373-80<br />
11. Garshick E, Schenker MB, Dosman JA Occupationally induced airways<br />
obstruction. Med Clin North Am 1996 Jul;80(4):851-78<br />
12. Bogadi-Sare A.Respiratory disorders in stainless steel workers Arh Hig Rada<br />
Toksikol 1990 Sep;41(3):249-55<br />
13. Dinkova K, Tzaneva L. Disturbance of respiratory system in workers in smelter<br />
plants. Cent Eur J Public Health 2000 Nov;8(4):236-7<br />
14. Zmirou D, Deloraine A, Balducci F, Boudet C, Dechenaux J. Health effects costs<br />
of particulate air pollution. J Occup Environ Med 1999 Oct;41(10):847-56<br />
15. Sulotto F et al. Danno respiratoria e esposizzione al metallo di un grupo di 68<br />
saldatori industriali. Med Lav 1989 Maggio – Giugno; 80(3): 202-10<br />
16. ACGIH Threshold limit value 2000<br />
17. WHO Environmental Health Criteria 1999, 213<br />
18. Bollinelli et Al. Industrial factors in the etiology of obstructive respiratory<br />
diseases. Implications for prevention (Abstract) Rev Fr Mal Respir 1983; 11(4):<br />
383-96<br />
19. Meijer E, Grobbee DE, Heederik DJ. Health surveillance for occupational chronic<br />
obstructive pulmonary disease. J Occup Environ Med 2001 May;43(5):444-50<br />
20. Sobaszek A, Boulenguez C, Frimat P, Robin H, Haguenoer JM, Edme JL.<br />
Acute respiratory effects of exposure to stainless steel and mild steel welding<br />
fumes. J Occup Environ Med 2000 Sep;42(9):923-31<br />
21. Banks DE, Shah AA, Lopez M, Wang ML. Chest illnesses and the decline of<br />
FEV1 in steelworkers. J Occup Environ. Med 1999 Dec;41(12):1085-90<br />
22. Karava R, Hernberg S, Koskela RS, Luoma K. Prevalence of pneumoconiosis<br />
And chronic bronchitis in foundry workers.Scand J Work Environ Health 1976;2<br />
Supp1:64-72<br />
23. Smithurst BA, Williams GM. A study of chronic bronchitis in Brisbane in two<br />
groups of workers: the effects of cigarette smoking, pollution and industrial<br />
exposure on the disease.Public Health 1976 May;90(4):149-56<br />
24. Jedrychowski W. The influence of smoking and chronic bronchitis on total lung<br />
capacity (TLC)measured in a population of factory workers. Med Lav 1976<br />
May- Jun;67(3):234-9<br />
25. Higgins et al. Smoking, socioeconomic status and chronic respiratory disease.
Am Rev Respir Dis 1977 Sep; 116(3): 403-10<br />
26. Scotti PG, Arossa W, Bugiani M, Nicoli E. Chronic bronchitis in the iron and<br />
Stele industry: prevalence study. Med Lav 1989 Mar-Apr;80(2):123-31<br />
27. Gennaro V, Baser ME, Costantini M, Merlo F, Robutti P, Tockman MS.<br />
Effects of smoking and occupational exposures on pulmonary function<br />
impairment in Italian shipyard workers. Med Lav 1993 Mar-Apr;84(2):121-32<br />
28. Montnemery P, Bengtsson P, Elliot A, Lindholm LH, Nyberg P, Lofdahl CG.<br />
Prevalence of obstructive lung diseases and respiratory symptoms in relation to<br />
living environment and socio-economic group.Respir Med 2001 Sep;95(9):744-2<br />
29. Groth M, Lyngenbo O. Respiratory symptoms in Danish welders. Scand J Soc<br />
Med 1989; 17(4): 271-6<br />
SUMMARY<br />
CHRONIC OBSTRUCTIVE PULMONARY DISEASE (COPD) IN WORKERS<br />
OF IRON-STEEL INDUSTRY<br />
Silvana Bala 1 , Afrim Tabaku 2<br />
1 University Hospital for Lung Disease, Tirana, Albania<br />
2 Public Health Institute, Tirana Albania<br />
Iron-steel industry workers in developing countries are often exposed to high<br />
concentrations of dusts and fumes that affect pulmonary function. A cross – sectional<br />
study was carried out in order to find any possible relation between air pollution of<br />
occupational area and COPD. This study comprised the filling of a questionnaire based<br />
on the American Thoracic Society questionnaire for collecting data on smoking and<br />
socioeconomic status, past history of pulmonary diseases, current respiratory symptoms,<br />
education, and other variables, measurement of dynamic pulmonary function, as well as<br />
the assessment of occupational area air pollution for particulate matter, sulfur dioxide,<br />
and total suspended matter. The obtained data have shown there exists a well-established<br />
relation between the occupational area air pollution and the possibility of developing<br />
chronic obstructive pulmonary disease in workers.<br />
Key words: COPD, smoking habits, occupational exposure, pack/year<br />
/////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////<br />
/////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////<br />
MEDICUS<br />
PUNIM PROFESIONAL / PROFESIONAL PAPER HEPATOLOGJI<br />
ЗНАЧАЈНОСТА НА ПРОМЕНИТЕ ВО ДОПЛЕРОВИТЕ БРАНОВИ<br />
ОБЛИЦИ НА ХЕПАТАЛНИТЕ ВЕНИ И ВЕНА ПОРТA КАЈ ПАЦИЕНТИ СО<br />
ДИФУЗНИ ПАРЕНХИМАТОЗНИ ЗАБОЛУВАЊА НА ЦРНИОТ ДРОБ
Петар Аврамовски 1 , Доминика Рајчановска 1 , Изабела Филов 2<br />
1 ЈЗУ, Клиничка болница ―Д-р Т. Пановски― , Битола<br />
2 ЈЗУ, Психијатриска болница Демир Хисар<br />
Петар Аврамовски, лекар интернист, примариус<br />
Ул. Иван Милутиновиќ бр.37/4-26 Битола<br />
Тел: 070 207 187<br />
e-mail: avramovski@gmail.com<br />
РЕЗИМЕ: Целта на студијата е да се регистрираат промените во спектарот на<br />
хепаталните и порталната вена кај пациенти со дифузно паренхиматозно<br />
заболување на црниот дроб и кај здрави испитаници. Испитани се 240 пациенти,<br />
145 машки и 95 женски, од 27 до 65 години, со просечна старост од 47, 5 години.<br />
Спектрална анализа на хепаталните вени и вена порта направена е со<br />
ехотомографот Toshiba SSA-340A, во ехотомографскиот кабинет, Клиничка<br />
болница - Битола. Бројот на незаболени пациенти со спектрални промени изнесува<br />
11 (14%), а на заболени 68 (86%). Нормален спектар имале 67% од испитаниците, а<br />
21 (36,2%) пациенти со промени во спектарот на порталната вена биле без<br />
докажано заболување, а со докажано 37 (63,8%). Промените во спектарот на<br />
хепаталните вени е од големо значење како скрининг метода за откривање на<br />
дифузни паренхиматозни заболување на црниот дроб.<br />
Клучни зборови: Хепатални вени, Портална вена, Доплер, Дифузни паренхимни<br />
заболувања.<br />
Medicus 2009, Vol. XI (1):<br />
ВОВЕД<br />
Доплер ангиодинографијата овозможува регистрирање на брановите<br />
облици на крвотокот низ крвните садови на различни органи.<br />
Хепаталните вени на здрав паренхим имаат карактеристичен бранов облик:<br />
трифазен бран со две фази на хепатофугален крвоток во корелација со<br />
предкоморниот и коморниот пулсен бран и кратка фаза на ретрограден
(хепатопетален проток) предизвикана од зголемениот притисок во десната<br />
предкомора за време на систола (1, 3, 4).<br />
Порталниот проток се прикажува како монофазен хепатопетален проток над<br />
базната линија со мала пулсна модулација, манифестна како лесна бифазност на<br />
бранот (2).<br />
Одредени патолошки состојби и заболувања на црниот дроб, како што се:<br />
зголемени трансаминази, хепатитис Ц, стеатоза, фиброза, цироза, малигни и<br />
метастатски заболувања, доведуваат до промени во детерминираниот бранов<br />
модел, поради промени во густината на паренхимот која се реперкутира врз<br />
крвните садови (3, 4). Губењето на краткиот ретрограден проток, промена на<br />
изгледот на брановиот модел во бифазен или монофазен, се само дел од<br />
карактеристичните изгледи на брановиот спектар на хепаталните вени кои се одраз<br />
на зголемената паренхимна густина на црниот дроб (3, 4). Промените на зголемена<br />
паренхимна густина имаат одраз и во детерминираниот модел на порталната вена,<br />
чиј бран може да заземе монофазен, бифазен, полифазен, или аплатиран облик, со<br />
или без промени во насоката на проточниот волумен (под или над базната линија)<br />
(2).<br />
Не е исклучено влијанието на срцевиот циклус, кое при одредени срцеви<br />
заболувања, може да даде значајни промени во фазноста и амплитудите на<br />
детереминираниот бранов модел, како на порталниот венски систем, така и на<br />
системот на хепаталните вени (2, 5). Тоа е причината поради која болните со<br />
срцеви заболувања се исклучени од студијата.<br />
ЦЕЛ НА ТРУДОТ<br />
Целта на трудот е да се регистрираат промените во спектарот на<br />
хепаталните вени и промените во спектарот на порталната вена, што подразбира:<br />
регистрирање на секоја промена по однос на морфолошкиот изглед, промената во<br />
амплитудата, фрекфенцијата и насоката на крвотокот, како и времетраењето на<br />
сигналот добиен од Доплеровиот шифт.<br />
Добиените промени да се постават во корелација со соодветното<br />
паренхиматозно заболување при кое се регистрирани, претходно докажано со<br />
некоја од релевантните имејџинг техники или да се исклучи дифузно<br />
паренхиматозно заболување на црниот дроб.<br />
МАТЕРИАЛ И МЕТОДИ<br />
Студијата е изведена во Клиничка болница „Д-р Трифун Пановски― -<br />
Битола, на Интерно одделение, во Ехотомографскиот кабинет, во соработка со<br />
одделот за Радиологија. Испитувањето е извршено со помош на Доплер<br />
ехотомографскиот апарат Toshiba SSA-340A, со конвексна Доплер<br />
мултифрекфентна сонда поставена на резонатна фрекфенција од 3,5MHz.<br />
Испитани sе 240 пациенти, 145 машки и 95 женски, од 27 до 65 години, со<br />
просечна старост од 47,5 години, во период од една година. Пациентите кои sе<br />
вклучени во студијата, беа амбулантски и хоспитални болни, Клиничка Болница,<br />
Интерно одделение - Битола, како би имале увид во комплетната нивна историја на
заболувањата. Испитувањето беше направено во неприсилен експириум, на ниво на<br />
десната и левата хепатална вена, на 4 cm од бифуркацијата на v.cava, а резултатите<br />
беа корелирани. Примерок волумен од порталниот крвоток добивме на ниво на 2cm<br />
од бифуркацијата на порталната вена.<br />
Забележаните промени во спектарот ги опишавме како: бифазни, трифазни,<br />
без ретрограден бран, аплатирани и монофазни, со флуктуација нe поголема од<br />
15% од амплитудата на самиот бран. Сите трифазни криви ги карактеризиравме во<br />
групата на нормални, додека останатите припаднаа кон групата на патолошко<br />
изменети бранови форми (некои од брановите форми се видливи на табелите со<br />
резултати) .<br />
Пациентите со промени во референтниот модел на спектарот од<br />
ангиодинограмот за соодветниот крвен сад (хепаталните вени или порталната вена)<br />
беа дополнително иследувани со една од релевантните имејџинг техники, со цел да<br />
се потврди или исклучи некое од дифузните паренхиматозно заболувања: стеатоза,<br />
фиброза, цироза, малигни неоплазии и метастази и т.н. (2, 6, 8).<br />
РЕЗУЛТАТИ<br />
На табелата 1 се прикажани резултатите за добиените спектри од<br />
хепаталните вени, а на табелата 2 резултати за порталниот спектар.<br />
Резултати од ангиодинограмот на хепаталните вени:<br />
Бројот на пациенти со нормален изглед на кривата, кој не отстапува од<br />
референтниот модел на крива на хепаталните вени со трофазен пулсен запис,<br />
изнесува 161 или 67% од вкупниот број на пациенти.<br />
Табела 1.<br />
Резултати од испитувањето на спектарот на хепаталните вени.<br />
Останатиот процент од 33% или вкупно 79 пациенти, имаат видоизменети<br />
криви кои одстапуваат од нормалниот детерминиран модел на спектарот на<br />
хепаталните вени, поради монофазност, аплатираност, бифазност или ретрограден<br />
ток во спектарот на ангиодинограмот. Заболување е докажано кај 68 пациенти или
86% од вкупниот број (79) на пациенти со наод на видоизменети криви на<br />
спектарот. Не е дијагностициран ниту еден вид на паренхиматозно заболување кај<br />
11 пациенти или 14% од вкупниот број на пациенти, иако имаат промени во<br />
детерминираниот модел на крвоток за хепаталните вени.<br />
Резултати од ангиодинограмот на порталната вена:<br />
Нормален портален проток по фаза, амплитуда и брзина имаат 75,8% (182)<br />
испитаници. Останатите 24,2% (58) имале видоизменети криви на спектарот на<br />
v.portae. Промените кои биле регистрирани се однесувале на промена на правецот<br />
на крвотокот, ретрограден крвоток под базната линија, или негова алтерација<br />
повремено над и повремено под базната линија, аплатираност и изгубена фазност.<br />
Табела 2.<br />
Резултати од испитувањето на спектарот на порталната вена.<br />
Не е дијагностицирано паренхиматозно заболување на црниот дроб кај<br />
36,2% од испитаниците или 21 пациент и покрај наодот за промени во спектарот на<br />
порталната вена. Паренхиматозни заболувања со електромагнетна резонанса или<br />
компјутеризирана томографија се докажаа кај 37 испитаници со промени во<br />
спектарот на v.portae или кај 63,8% од вкупно 58 пациенти со промени во<br />
спектарот.
Слика 1 - Колор Доплер ангиодинограм на протокот на хепаталните вени при<br />
хепатална стаза (зголемени амплитуди на трифазниот пулсен запис).<br />
Дистрибуцијата на застапеноста на одреден тип на хепатални<br />
паренхиматозни заболувања, докажана со една од дополнителните релевантни<br />
имејџинг техники, изгледа вака: алкохолни цирози 26, вирусен хепатитис 6, не<br />
алкохолен стеатозен хепатитис 16, стеатозен хепатитис 8, билијарна цироза 5,<br />
метастатски црн дроб 4 и 3 хемангиоми.<br />
ДИСКУСИЈА<br />
Иако често не се практикува рутински да се испитува крвотокот на<br />
хепаталните вени, покрај протоколарното испитување на крвотокот на порталната<br />
вена и хепаталната артерија, верувам дека употребеното дополнително време за<br />
овој вид на испитување, не е непотребно потрошено време (2, 3). Некогаш е<br />
доволно само да се постави прозорчето за „примерок на волумен― и веднаш да се<br />
регистрира видот на спектарот: дали е бифазен, монофазен, аплатиран, со високи<br />
или ниски амплитуди, реверзен или едноставно нормален, односно трифазен. Тоа<br />
нека биде појдовна точка во испитувањето и момент на одлука: - Дали<br />
дополнително да се задржиме на мерење и анализа на крвотокот или едноставно,<br />
крвотокот е со нормален пулсен запис?<br />
Во нашата студија, а споредено со резултатите од слични студии, гледаме<br />
дека не се така чести случаевите да видоизменет спектар на крвотокот на<br />
хепаталните вени, резултира без паренхиматозно заболување. Според нашите<br />
добиени резултати, а компарирани со студиите на еминентни автори (Bolondi L. и<br />
Andrew A), повеќе од шест пати е поголема можноста променетиот спектрален<br />
модел на хепаталните вени да е резултат на дифузно паренхиматозно заболување<br />
на црниот дроб, отколку можноста да не постои заболување.<br />
Земајќи ги во предвид резултатите од промените во спектарот на порталната<br />
вена, гледаме дека кај нив е помал процентот на докажано заболување, во споредба<br />
на процентот на докажаните заболување при анализа на спектарот од хепаталните<br />
вени. Овај податок може да не доведе до погрешно размислување дека<br />
ангиодинографијата на порталната вена дава посиромашни податоци за<br />
црнодробите заболувања од податоците добиени од спектарот на хепаталните вени.<br />
Вистината е, дека во случајов се работи само за морфолошка, скрининг процена на<br />
брановиот облик на двата венски системи на црниот дроб, каде не се вршат<br />
дополнителни мерења на брзините и проточните волумени, кои секако дека ја<br />
зголемуваат точноста на испитувањето.<br />
Затоа пак, процентот на наоди со нормални криви во спектарот (на<br />
хепаталните вени и на порталната вена) е со приближни вредности. Со тоа се<br />
истакнува значењето на нормалниот изглед на спектарот кај двата венски системи,<br />
за да се исклучи постоењето на дифузно паренхиматозно заболување.<br />
Иако се дадени бројните вредности на одредени паренхиматозни<br />
заболувања, само како преглед, овај податок и не е од некоја важност зошто<br />
прикажаната студија не ги корелира добиените резултати со одреден тип на
паренхиматозно заболување на црниот дроб, туку само го потврдува или исклучува<br />
неговото постоење (6, 7, 8).<br />
ЗАКЛУЧОЦИ<br />
Од претходно изнесените резултати можеме да ги донесеме следните<br />
заклучоци:<br />
o Голем е бројот и процентот на пациенти со промени во референтниот<br />
модел на спектарот на хепаталните вени кај кои е докажано дифузно<br />
паренхиматозно заболување на црниот дроб.<br />
o Мал е бројот и процентот на пациенти без дијагностицирано<br />
заболување кои и покрај тоа што се здрави имаат промени во<br />
спектарот на хепаталните вени.<br />
o Повеќе пати е поголем бројот на пациенти со докажани<br />
паренхиматозни заболувања на црниот дроб (при променет спектар<br />
на хепаталните вени) отколку бројот на пациенти кај кои не е<br />
утврдено заболување.<br />
o Помала е разликата помеѓу докажаните паренхимни заболувања и<br />
пациентите без заболување на црниот дроб, при верифицирани<br />
промени во порталниот спектар, отколку истата разлика при<br />
верифицирани промени во спектарот на хепаталните вени.<br />
Од горенаведените заклучоци прoизлегува краен заклучок дека промената<br />
на брановите облици во спектарот на хепаталните вени е од големо значење како<br />
скрининг метода за диференцирање на постоење или непостоење на дифузно<br />
паренхиматозно заболување. Улогата на промената на брановиот облик на<br />
спектарот добиен од порталниот проток е помала, но не и неважна.<br />
ПРЕПОРАКИ<br />
Имајќи ги во предвид споменатите заклучоци и толкувањата при<br />
дискусијата, ја предлагам визуализацијата на брановите облици на системот на<br />
црнодробни вени (портална и хепатална), а особено на хепаталните вени, како<br />
скрининг метода.<br />
На тој начин брзо и ефикасно ќе дознаеме колкава е можноста за<br />
постоењето на дифузно паренхиматозно заболување, и дали Доплер<br />
ехотомограсфкиот преглед треба да се продлабочи или не, со сите дополнителни<br />
мерења на брзини, амплитуди, протоци, пресметување на индекси и т.н.<br />
Секако дека искуството на Доплер ехотомографистот ќе биде пресудно, со<br />
едноставна визуализација на спектарот на протокот низ одреден крвен сад, без<br />
мерење на амплитудите на бранот, да може да се донесе одлука за постоење на<br />
одредено заболување на црниот дроб.<br />
ЛИТЕРАТУРА<br />
1. Pedersen ЈF, Dakhil AZ, Jensen DB. Abnormal hepatic vein Doppler<br />
waveform in patients without liver disease. The British Journal of<br />
Radiology, 78 (2005) 242-244 DOI: 10.1259/bjr/15227254
2. Görg C, Riera-Knorrenschild J, Dietrich J. Color Doppler ultrasound flow<br />
patterns in the portal venous system. British Journal of Radiology 75<br />
(2002), 919-929 © 2002<br />
3. Herbay A, Frieleing T, Haussinger D.Assotiation between duplex Doppler<br />
sonographic flow in right vein and various liver disease. J Clin Ultrasound<br />
2001; 29: 25-30<br />
4. Bolondi L, Bassi SL, Gaiani S et al. Liver cirrhosis: changes of Doppler<br />
waveform of hepatic veins. Radiology 1991; 178: 513-516<br />
5. Andrew A. Pellett, Edmund KK. The Doppler Velocity Waveform,<br />
Echocardiography, volume 23, issue 6, 528-530.<br />
6. Colli A, Cocciolo M, Riva C. et al. Abnormalities of Doppler waveform of<br />
the hepatic veins in patients with chronic liver disease: correlation with<br />
histologic findings. AJR Am JRoentgenol 1994;162:833<br />
7. Rabinovic N, Navot N. The relationship between respiration, pressure and<br />
flow distribution in the vena cava and portal and hepatic veins. Surg<br />
Ginekol Obstet 1980, 155, 757-761.<br />
8. M Barakat. Non-pulsatile hepatic and portal vein waveforms in patients<br />
with liver cirrhosis: concordant and discordant relationships. British<br />
Journal of Radiology (2004) 77, 547-550 © 2004 doi:<br />
10.1259/bjr/19413822<br />
SUMMARY<br />
HEPATIC VEIN AND PORTAL VEIN DOPPLER WAVEFORM ALTERATION<br />
VALUE IN PATIENT WITH DIFFUSE PARENCHYMAL LIVER DISEASE<br />
Petar Avramovski 1 , Dominika Rajchanovska 1 , Izabela Filov 2<br />
1 Clinical Hospital – Bitola<br />
2 Neuropsychiatry Hospital – Demir Hisar<br />
The aim of the study is to register hepatic vein and portal vein spectral changes at<br />
patients with diffuse parenchymal liver disease and at healthy objects. All 240 patients,<br />
(145 male and 95 female), from 27 to 65 years old, with mean age of 47,5 years were<br />
examined. The hepatic vein and portal vein spectral analysis was made wit ultrasound<br />
machine Toshiba SSA-340A, in Echotomographic cabinet, Clinical Hospital – Bitola.<br />
The number of healthy objects with spectral changes is 11 (14%), but number of diseased<br />
objects is 68 (86). Normal specter had 67% of objects, but 21 (36,2) objects with portal<br />
vein spectral changes were not approved and with approved disease were 37 (63,8). The<br />
hepatic vein spectral changes have a grate diagnostic value in diffuse parenchymal liver<br />
disease, like screening method.<br />
Key words: Hepatic vein, Portal vein, Doppler, Diffuse parenchymal disease.
/////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////<br />
PUNIM PROFESIONAL / PROFESIONAL PAPER HEPATOLOGJI<br />
MEDICUS<br />
ПРОМЕНА НА ИНДЕКСОТ НА ЗАМАСТУВАЊЕ (FLI) И ИНДЕКСОТ НА<br />
ПЕРФУЗИЈА (DPI) ПОД ТЕРАПИЈА СО L-ORNITHINUM – L-ASPARTICUM<br />
И SIMVASTATIN ПРИ МОНО И ЗДРУЖЕНА ТЕРАПИЈА<br />
Жаклина Сервини 1 , Петар Аврамовски 1 , Симеон Силјановски 1 , Изабела Филов 2 ,<br />
Доминика Тодоровска – Рајчановска 1<br />
1 ЈЗУ, Клиничка болница ―Д-р Т. Пановски― , Битола<br />
2 ЈЗУ, Психијатриска болница, Демир Хисар<br />
Жаклина Сервини, лекар интернист, магистер<br />
Ул. Партизанска б.б., Битола<br />
Тел: 075 427 870<br />
e-mail: zservini@yahoo.com<br />
РЕЗИМЕ: Во нашата студија се испитани вкупно 40 пациенти, 24 машки и 16<br />
женски, од 31 до 65 год., со просечна старост од 43,7 год. и стеатоза на црниот<br />
дроб: и тоа, 30 пациенти лечени во болнички услови, Клиничка болница „Д-р<br />
Трифун Пановски― – Битола, Интерно одделение, а останатите 10 пациенти во<br />
амбулантски услови, Гастроентеролошка амбуланта при Клиничка болница -<br />
Битола. Цел: Целта на студијата е да го утврди намалувањето на Доплер<br />
ехотомографските параметри-Doppler Perfusion Index (DPI), како и индексите<br />
добиени од лабораториските параметри-Fatty Liver Index (FLI) при стеатоза на<br />
црниот дроб која е третирана со терапија на L-ornithinum - L-asparticum (Hepa<br />
Merz ® ). Во текот на двомесечно испитување беа лечени вкупно 40 пациенти со<br />
стеатоза на црниот дроб, континуирано третирани со L-ornithinum - L-asparticum<br />
(Hepa Merz ® ). Контролната група беше составена исто така од 40 пациенти кои<br />
имаа стеатозни промени на црниот дроб, зголемени триглицериди и зголемена<br />
трансаминазна активност, но се третирани со simvastatin (tabl. Cholipam ® ) à 20mg.
Групата која беше третирана со монотерапија, за првиот месец резултира со пад на<br />
индексот на перфузија од 0,31 (0,26 ± 0,12) на 0,27 ± 0,2. Кај пациентите со<br />
зголемен BMI имавме значително повисок DPI (p=0,003). Пациентите третирани со<br />
дополнителна терапија со L-ornithinum - L-asparticum за истиот временски период,<br />
добија пад на DPI индексот на 0,23 ± 0,2. Консеквентно и вредностите на FLI<br />
резултираа со пад на вредноста. Според тоа, степенот на замастување на црниот<br />
дроб може успешно да биде квантифициран со вредностите на DPI и FLI, како<br />
релевантни маркери во континуираното следење на хемодинамските и<br />
биохуморалните параметри при стеатоза на црниот дроб, како и континуирано<br />
набљудување на нивната промена во текот на различни видови на терапија и<br />
воочување на разликите во терапијата.<br />
Клучни зборови: DPI, FLI, Колор Доплер дуплекс, стеатоза<br />
Medicus 2009, Vol. XI (1):<br />
ВОВЕД<br />
Масната инфилтрација доведува до ехотомографски промени кои се<br />
манифестираат со дифузно зголемување на црниот дроб, зголемена рефлективност<br />
на паренхимот и со отежната визуализација на длабоките слоеви. Можно е само<br />
квалитативно да се опише степенот на стеатозата во неколку градации:<br />
инципиентна, лесна, умерена, напредната, средно-тешка и тешка. За нумеричка<br />
проценување на степенот на стеатоза, постои индекс кој го вклучува променетиот<br />
крвоток и биохемиските параметри како одраз на неговата функција (1,6).<br />
Индексот на замастување на црниот дроб FLI, претставува неименуван број добиен<br />
со математичка пресметка од одредени параметри: трансаминазна активност (AST),<br />
триглицериди (TG) и индекс на перфузија на црниот дроб DPI , а е зададен со<br />
релацијата (1,2,5)<br />
FLI<br />
( 1,<br />
03 AST)<br />
( 0,<br />
152 TG)<br />
( 49,<br />
75 DPI )<br />
Формула 1.<br />
Кога ќе се внесат факторите за конверзија за адаптација на системот на<br />
единици кои се користи во нашите лаборатории, формулата ќе го добие крајниот<br />
изглед (1,3):<br />
FLI<br />
( 0,<br />
0618 AST)<br />
( 13,<br />
82 TG)<br />
( 49,<br />
75 DPI )<br />
Формула 1а.<br />
Максималната дозволена вредност на индексот на замастување FLI, кога во<br />
формулата ќе се внесат и искалкулираат референтните вредности за<br />
AST=370nkta/L, TG=2,3mmol/L и DPI=0,19 изнесува за FLI=64,11.<br />
Индексот на перфузија на црниот дроб DPI се добива со мерење на<br />
хепаталниот артериски проточен волумен - Hepatic Artery Flow Volume (HAFV) и<br />
мерење на порталниот проточен волумен - Portal Vein Flow Volume (PVFV)(1,2).
HAFV<br />
DPI<br />
PVFV HAFV<br />
Формула 2.<br />
Табела 1.<br />
Различни варијации на порталниот и хепаталниот крвоток кои го одредуваат<br />
индексот на перфузија DPI.<br />
Хепатален Портален крвоток Перфузионен<br />
крвоток HAFV PVFV Индекс DPI<br />
Здрав волонтер 385mL/min 1625mL/min 0,19<br />
Steatosis gr.1 390mL/min 1467mL/min 0,21<br />
Steatosis gr.2 396mL/min 1324mL/min 0,23<br />
Steatosis gr.3 415m/min 1235mL/min 0,25<br />
За да се изрази вредноста на брзината на проток (cm/s) во волуменски<br />
проток (cm 3 /s) или mL/min потребно е да се измери и земе во предвид напречниот<br />
пресек на крвниот сад. Конверзијата е зададена со релацијата:<br />
ЦЕЛ НА ТРУДОТ<br />
F<br />
vol<br />
V<br />
mean<br />
d<br />
2<br />
формула 3.<br />
Fvol = flow volume, проточен волумен (mL/min)<br />
Vmean = средна брзина на проток (cm/s)<br />
d = напречен пресек на крвниот сад (cm)<br />
= Лудолфов број<br />
Целта на трудот е да прикаже ефектот од:<br />
Примената на лекот L-ornithinum - L-asparticum (Hepa Merz ® ) врз<br />
лекувањето на стеатоза на црниот дроб како дополнителна терапија во неговата<br />
здружената терапија со Simvastatin (Tabl. Cholipam ® à 20mg) прикажана како пад<br />
на индексот на перфузија DPI, а со тоа и со консеквентен пад на индексот на<br />
замастување FLI и да се прикаже вредноста на измерените индекси FLI и DPI како<br />
релевантни маркери во одразувањето на степенот наа стеатозата.<br />
МАТЕРИАЛ И МЕТОДИ<br />
2<br />
60
Испитани се 40 пациенти, 24 машки и 16 женски, од 31 до 65 год, со<br />
просечна старост од 43,7 години, со стеатоза на црниот дроб: 30 пациенти лечени<br />
во болнички услови, Клиничка болница „Д-р Трифун Пановски― – Битола, Интерно<br />
одделение и 10 пациенти лечени во амбулантски услови, Гастроентеролошка<br />
амбуланта при Клиничка болница - Битола. Сите пациенти кои се вклучени во<br />
испитувањето имаа прекумерна телесна тежина и BMI не помал од 30 kg/m 2 . Кај<br />
пациентите редовно се контролирани трансаминазната активност, холестеролот и<br />
триглицеридите. Пациентите се следени во период од два месеци. За цело време се<br />
третирани со L-ornithinum - L-asparticum (Hepa Merz ® ), ампуларна терапија кај<br />
хоспиталните болни во почетокот на лекувањето, а потоа преминаа на перорална<br />
терапија, а амбулантските болни на перорална терапија. Во зависност од<br />
проценетиот степен на стеатозните промени, дозите на ампуларната терапија се<br />
движеа од 2x1 до 3x2 ампули од 5g/10mL во изотоничен раствор на NaCl 0,9% или<br />
перорално со 2x1 кесичка од 5g (активен 3g).<br />
Сл.1 Референтни вредности на порталниот крвоток<br />
Сл.2 Полифазен, хипердинамичен портален крвоток како резултат на стеатозно<br />
променет црн дроб.
Контролната група која содржеше 40 пациенти, 20 машки и 20 женски, при<br />
старост од 30 до 62 години и просечна старост од 41,2 години, со стеатозни<br />
промени на црниот дроб, високи вредности на трансаминазната активност и<br />
триглицеридите, беше третирана само со simvastatin (Tabl. Cholipam ® à 20mg).<br />
Испитуваната група беше на истата терапија и додатна терапија со пропишани дози<br />
на L-ornithinum-L-asparticum (Hepa Merz ® ). Дозите беа прилагодени според<br />
вредностите на лабораториските наоди.<br />
Испитувањето е вршено со Доплер ехотомографот Toshiba SSA 340-A.<br />
Користена е дуплекс Доплер сонографија со спектрална анализа на сигналот за да<br />
се добијат брзините на проток низ хепаталната артерија и порталната вена (слика 1<br />
и 2).<br />
РЕЗУЛТАТИ<br />
Добиените резултати од брзините на протокот беа внесени во формулата 3<br />
и беше добиена вредност за проточниот волумен FV. Индексот на перфузија беше<br />
пресметан според равенството 2. Резултатите беа одредени со мерки на централна<br />
тенденција и варијабилност. За одредување на сигнификантност помеѓу<br />
параметрите добиени од контролната група третирана со моно терапија и групата<br />
третирана со двојна терапија, беа користени тестови за независни примероци (t- test<br />
for independent samples, Breakdown one-way ANOVA ) кај симетричните и Kruskal-<br />
Wallis тестот кај податоците со асиметрична дистрибуција.<br />
Добиените лабораториски резултати од трансаминазната активност и<br />
триглицеридите беа заменети во формулата 1.<br />
Реф.ерентна<br />
Вредност<br />
на DPI<br />
DPI пред<br />
терапија<br />
DPI при<br />
терапија со<br />
Cholipam<br />
(I месец)<br />
DPI при<br />
терапија со<br />
Cholipam и<br />
Hepa Merz<br />
(I месец)<br />
DPI при<br />
терапија со<br />
Cholipam<br />
(II месец)<br />
DPI при<br />
терапија со<br />
Cholipam и<br />
Hepa Merz<br />
(II месец)<br />
0,19 0,31 0,29 0,28 0,27 0,25<br />
0,19 0,30 0,27 0,26 0,25 0,24<br />
0,19 0,33 0,29 0,26 0,26 0,25<br />
0,19 0,29 0,28 0,26 0,26 0,23<br />
0,19 0,27 0,25 0,24 0,23 0,20<br />
0,19 0,30 0,28 0,26 0,25 0,23<br />
Таб.2 Табеларен приказ на дистрибуција на DPI во зависност од терапијата
DPI<br />
0,4<br />
0,35<br />
0,3<br />
0,25<br />
0,2<br />
0,15<br />
0,1<br />
0,05<br />
0<br />
Минимални и Максимални вредности на DPI<br />
1 2<br />
1-min 2-max<br />
Контролна група<br />
Пред терапија<br />
Моно терапија со<br />
Cholipam<br />
Cholipam + Hepa Merz<br />
Граф.1 Минимални и максимални вредности на DPI<br />
0,4<br />
0,35<br />
0,3<br />
0,25<br />
0,2<br />
0,15<br />
0,1<br />
0,05<br />
0<br />
1 2 3 4 5 6<br />
Пред терапија<br />
Cholipam 1 месец<br />
Cholipam + HepaMerz<br />
1месец<br />
Cholipam 2 месец<br />
Cholipam + Hepa Merz 2<br />
месец<br />
Граф.2 Варијација на вредноста на DPI под монотерапија со simvastatin (Tabl.<br />
Cholipam ® à 20mg) и здружена терапија на simvastatin (Tabl. Cholipam ® à 20mg) и<br />
L-ornithinum-L-asparticum (Hepa Merz ® ) во период од 2 месеци.<br />
Сигнификантност помеѓу добиените резултати е искажана преку<br />
P < 0.0001 и r 2 = 0.80.
ДИСКУСИЈА<br />
Fatty Liver Index<br />
180<br />
160<br />
140<br />
120<br />
100<br />
80<br />
60<br />
40<br />
20<br />
0<br />
1 2<br />
I месец II месец<br />
реферетна<br />
вредност<br />
FLI пред терапија<br />
FLI под терапија<br />
Cholipam<br />
FLI со Cholipam и<br />
Hepa Merz<br />
Граф.3 Промена на FLI под моно и здружена терапија за 2 месеци<br />
Вредностите за индексот на перфузија DPI кај здравите испитаници се<br />
помали од вредностите на DPI кај групите со стеатоза, без разлика каков вид на<br />
терапија примаат и во кој месец од терапијата.<br />
При третман со монотерапија со хиполипемици од групата на симвастатини,<br />
доаѓа до мало подобрување во крвотокот на црниот дроб кое е прикажано како пад<br />
на индексот на перфузија и негово функционално подобрување во лабораториските<br />
иследувања, кое доведува до пад на индексот на замастување FLI. Подобрувањето е<br />
манифестно преку овие два индекси и уште поизразено е после вториот месец од<br />
терапијата со хиполипемици.<br />
Третманот со двојна терапија покажа уште поизразен ефект, манифестен<br />
како дополнителен пад на индексот на перфузија DPI и индексот на замастеност<br />
FLI, чиј ефект дополнително се зголемува во наредниот месец.<br />
Пациентите со прекумерна телесна тежина имаа значајно повисок DPI.<br />
Пациентите третирана со дополнителна терапија L-ornithinum - L-asparticum (Hepa<br />
Merz ® ) за истиот временски период, добиваат дополнителен пад на DPI индексот<br />
во споредба со пациентите под моно терапија. Консеквентно и вредностите на<br />
индексот на замастување FLI резултираат со значаен пад после истата терапија.<br />
Вредноста на FLI е секогаш помала кај испитаниците од контролната група.<br />
Се зголемува кај испитаниците со стеатоза поради високите вредности на<br />
трансаминазната активност и триглицеридите, како и самите промени во крвотокот<br />
на црниот дроб изразени преку DPI. Потоа, како доаѓа до намалување на<br />
триглицеридите под терапија со симвастатини и како се менува вредноста на DPI,<br />
така доаѓа до намалување на FLI под дејство на терапијата. Овај ефект е уште<br />
поизразен: пад на триглицеридите, промена на крвотокот и DPI, доколку пациентие<br />
се подвргнуваат на комбинирана двојна терапија.
ЗАКЛУЧОЦИ<br />
1. Вредностите за DPI и FLI се секогаш помали кај контролната група на<br />
здрави испитаници, без стеатозни промени на црниот дроб.<br />
2. Континуирано опаѓаат минималните и максималните вредностите на<br />
индексот на перфузија гледајќи од периодот пред терапија, преку<br />
периодот со моно терапија и кон периодот со двојна терапија, кај<br />
испитаниците со стеатозни промени.<br />
3. Континуирано и во поголема мера опаѓаат вредностите на индексот на<br />
перфузија под двојна терапија, отколку при моно терапија, одејќи од<br />
почетокот на терапијата, преку првиот кон вториот месец со терапија, кај<br />
испитаницте со стеатозни промени.<br />
4. Континуирано опаѓаат вредностите на FLI , кај испитаниците со<br />
стеатозни промени, гледајќи од почетокот на терапијата, под третман на<br />
моно, а потоа на двојна терапија, како при крајот на првиот, така и при<br />
крајот на вториот месец од терапијата. Имајќи ги во предвид<br />
споменатите заклучоци, констатираме дека степенот на замастување на<br />
црниот дроб може успешно да биде квантифициран со вредностите на<br />
DPI и FLI, затоа што во себе ги интегрира хемодинамските параметри на<br />
крвотокот и хуморалните параметри на биохемиските иследување. Затоа<br />
индексите DPI и FLI се релевантни маркери при континуирано<br />
набљудување на пациенти со стеатоза на црниот дроб и при нивно<br />
утврдување на ефектот од терапијата.<br />
5. Очигледен и значајно сигнификантен е ефектот на здружената терапија<br />
на simvastatin (Tabl. Cholipam ® ) со L-ornithinum-L-asparticum (Hepa<br />
Merz ® ) манифестни во зголемената редукцијата на вредностите на<br />
индексот на перфузија DPI и индексот на замастување на црниот дроб<br />
FLI, во споредба со помалку изразениот пад на истите индекси при<br />
монотерапија.<br />
ПРЕПОРАКИ<br />
Сл.3 Слика на применетата ампула на Hepa Merz ® од 5g/10mL
Применливоста на методата е во тоа што со репетирани мерења на Доплер<br />
васкуларните параметри и нивно експресионирање преку DPI и со внесување на<br />
биохуморалните вредности во индексот FLI, во секое време може да се направи<br />
staging (разлика во степенот) на замастување на црниот дроб, кое е попрецизно од<br />
испитувањата со класичната B-mode ехотомографија.<br />
Имајќи ја методата пред себе, може да се примени во текот на разни<br />
иследувања, при испитување на ефектот на нови или клинички докажани лекови<br />
кои влијаат на стеатозата, уште пред промените да бидат видливи со класичната<br />
ехотомографија или лабораториските иследувања.<br />
ЛИТЕРАТУРА<br />
1. Alexandra vH,, Thomas F, Dieter H, Association between duplex Doppler<br />
sonographic flow pattern in right hepatic vein and various liver diseases. Journal<br />
of Clinical Ultrasound Volume 29 Issue 1, Pages 25 – 30<br />
2. Aubin B, Denys A, Lafortune M, Dery R. Focal Sparting of Liver Parenchyma<br />
Steatosis. J Ultasound Medicine Feb; 14:77-80 1995<br />
3. Kakkos S K, Yarmenitis S D, Tsmandas AC. Fatty liver in obesity: Relation to<br />
Doppler perfusion index measurement of the liver. Scandinavian journal of<br />
gastroenterology ISSN 0036-5521<br />
4. Li-Ping Liu, Bao-Wei Dong, Xiao-Ling Yu et al. Analysis of Focal Spared Areas<br />
in Fatty Liver Using Color Doppler Imaging and Contrast-Enhanced Microvessel<br />
Display Sonography. J Ultrasound Med 27:387-394 • 0278-429<br />
5. Miyagawa S, Makuuchi M. Liver intraoperative ultrasound of superficial<br />
structures. Edinburg 1995, pp 395-402<br />
6. Schneider AR, Teuber G, Caspary WF. Noninvasive assessment of liver<br />
steatosis, fibrosis and inflammation in chronic hepatitis C virus infection. PMID:<br />
16343065 PubMed<br />
7. Tiribelli C, Bedogni G, Bellentani S. et al. The Fatty Liver Index: A Simple and<br />
Accurate Predictor of Hepatic Steatosis in the General Population, BMC<br />
Gastroenterology, ISSN: 1471-230X.<br />
8. http://www.medscape.com/viewpublication/21020_about<br />
SUMMARY<br />
FATTY LIVER INDEX (FLI) AND DOPPLER PERFUSION INDEX (DPI)<br />
ALTERATION UNDER L-ORNITHINUM- L-ASPARTICUM (HEPA-MERZ ® )<br />
AND SIMVASTATIN THERAPY<br />
Zaklina Servini 1 , Petar Avramovski 1 , Simeon Siljanovski 1 , Izabela Filov 2 ,<br />
1 Dominika Todorovska Rajchanovska<br />
1 Clinical Hospital – Bitola<br />
2 Neuropsychiatric Hospital – Demir Hisar
In our study were estimate together 40 patients (24 male et 16 female, from 31 to<br />
65 year age, with mean age of 43, 7) with liver steatosis: that mean 30 patients examined<br />
in hospital (Clinical Hospital ―D-r Trifun Panovski‖, Bitola, Department of Internal<br />
medicine), and the rest of them were examined ambulatory (Gastroenterological<br />
ambulance in Clinical Hospital – Bitola). The aim of the study is to represent decrease of<br />
Doppler ultrasound parameters Doppler Perfusion Index (DPI) and laboratories analysis<br />
indexes - Fatty Liver Index (FLI) during treatment of liver steatosis by L-ornitin – L-<br />
asparticum (Hepa Merz ® ). We estimate 40 objects with fatty liver continuity treated by<br />
L-ornitin–L-asparticum (Hepa Merz ® ) during two months study. The control group<br />
content 40 object too, with fatty changes and increase of triglycerides and increase of<br />
amintransferases activity. This group was treated only by simvastatin (Tabl.Cholipam®)<br />
a 20 mg. This group who was treated with monotherapy during first month, had<br />
decreased of perfusion index from 0, 31(0, 26±0, 12) to 0, 27±0,2. Patients with BMI<br />
elevation have more increased DPI (p=0, 03). The patients treated with adjuvant therapy<br />
of L-ornitin-L-asparrticum during the same period results with decrease of DPI index to<br />
0, 23±0, 2. The same results we get consecutive with FLI decreased value. After all, the<br />
degree of liver steatosis is successfully in quantification by DPI and FLI, as relevant<br />
markers for monitoring of homodynamic and biochemical parameters in liver steatosis<br />
and monitoring during different types of medical treatment and records the different<br />
effects of medical therapy.<br />
Key words: DPI, FLI, Color Doppler Duplex, Steatosis.<br />
/////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////<br />
/////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////<br />
MEDICUS<br />
PUNIM PROFESIONAL / PROFESIONAL PAPER RADIOLOGJI<br />
ПОРТАЛНИОТ ПУЛСАТИВЕН ИНДЕКС КАКО ИНДИКАТОР НА ДЕСНО<br />
СРЦЕВА СЛАБОСТ<br />
Симеон Силјановски 1 , Петар Аврамовски 1<br />
1 ЈЗУ, Клиничка болница ―Д-р Т. Пановски― , Битола<br />
Симеон Силјановски, лекар неурорадиолог<br />
Ул. 12 Кладенци бр 14, Битола<br />
Тел: 070 235 350
e-mail: simeonsiljanovski@yahoo.com<br />
РЕЗИМЕ Целта на трудот е да се утврдат промените на хемодинамските<br />
параметри кои настануваат кај десно срцева слабост. Со Доплер ехотомографија<br />
беа испитани 60 пациенти, 34 мажи и 26 жени, на возраст од 52 до 78 години, со<br />
просечна старост од 65,5 години, кај кои се формирани три субгрупи според<br />
тежината на срцевата слабост и 35 здрави испитаници, 16 мажи и 19 жени на<br />
возраст од 25 до 52 години, со просечна старост од 39,5 години. Беа добиени<br />
следните резултати: Vmax=19,3±3,8cm/s; Vmin=11,3±3,7cm/s и PI=0,41±0,09 кај<br />
контролната група и : Vmax1=15±2,1cm/s cm/s; Vmin1=11±1,9cm/s и PI1=0,3±0,09 за<br />
првата, Vmax2=13±2,4cm/s cm/s; Vmin2=10±1,3cm/s и PI2=0,26±0,07 за втората и<br />
Vmax3=10±2,2cm/s cm/s; Vmin3=8±1,5cm/s и PI3=0,22±0,05 за третата субгрупа. Со<br />
напредувањето на тежината на болеста беше забележано континуирано<br />
зголемување на сите Доплер васкуларни параметри и пулсативниот индекс како<br />
најмеродавен параметар. Мерењето на пулсативниот индекс е значаен индикатор за<br />
дијагностицирање и процена на стадиумот на десно срцева слабост.<br />
Клучни зборови: пулсативен индекс, портална вена, Доплер, срцева слабост.<br />
Medicus 2009, Vol. XI (1):<br />
ВОВЕД<br />
Конгестивната десно срцева слабост го зголемува притисокот во долната<br />
шуплива вена и хепаталните вени. Овој вид на срцева слабост има реперкусија и на<br />
порталната вена, со индиректно пренесување на пулсациите (1,3,9). Индексот кој ја<br />
искажува пулсативноста на брановите форми во функција на времето се вика<br />
пулсативен индекс (PI = pulsatility index) (2,4,5).<br />
Неговата вредност е зададена со релацијата:<br />
V max V min<br />
PI<br />
Vmean<br />
формула 1<br />
и представува количник од разликата на максималната и минималната брзина на<br />
проток низ v.portae и нејзината средна брзина. Пулсативноста е пропорционална на<br />
висината на васкуларниот отпор.<br />
Карактеристиките на порталниот крвоток во состојба на десно срцева<br />
конгестивна срцева слабост се: редуциран портален крвоток, хепатофугален<br />
крвоток и зголемена вредност на пулсативниот индекс. Лево срцевата слабост не<br />
дава промени во PI на порталната вена (5, 7). Спектарот на порталниот крвоток<br />
може да биде, бифазен, монофазен и платовиден. Според брзината разликуваме<br />
нормален, хипердинамичен и забавен крвоток.<br />
Доплер ехотомографијата е неинвазивна метода за мерење на брзината на<br />
проточниот волумен на v.portae. Поаѓајќи од фактот дека промените во притисокот<br />
на десната комора на срцето се одразуваат на пулсативноста на вена порта, се
поставува прашањето дали тие промени можат да се регистрираат со помош на<br />
оваа метода?<br />
ЦЕЛ НА ТРУДОТ<br />
Да се утврдат промените на хемодинамските Доплер параметри кои<br />
настануваат поради влијанието на десна конгестивна срцева слабост. Тоа<br />
подразбира:<br />
1. да се измери максималната брзина на порталниот проток;<br />
2. да се измери минималната брзина на порталниот проток;<br />
3. Да се пресмета нивната разлика и средната брзина на проток низ порталната<br />
вена и<br />
4. Да се пресмета пулсативниот индекс.<br />
МАТЕРИАЛ И МЕТОДИ<br />
Во студијата се вклучени 60 пациенти, 34 мажи и 26 жени на возраст од 52<br />
до 78 години, со просечна старост од 65,5 години. Пациентите беа селектирани<br />
според тежината на заболувањето во три групи според NYHA, а секоја група<br />
содржеше по 20 пациенти. Поради карактерот и тежината на студијата, срцевите<br />
болни кои припаѓаат на NYHA 4, не беа вклучени во студијата (3,6).<br />
За да се утврдат референтните брзини на проток низ порталната вена, во<br />
студијата беа вклучени 35 здрави испитаници (16 мажи и 19 жени на возраст од 25<br />
до 52 години со просечна старост од 39,5 години).<br />
Испитувањето беше вршено во Клиничка болница – Битола, на Интерно<br />
одделение и Одделот за радиологија, со помош на ултразвучниот апарат Siemens<br />
Versa pro и Toshiba SSA 340A. Беа измерени максималнитe и минималните брзини<br />
на порталниот проток кај здравите испитаници. Беше пресметана средната брзина<br />
на проток и индексот на пулсативност. Истите мерења беа извршени кај секоја од<br />
трите субгрупи со различен степен на срцева слабост. Дескриптивна процена на<br />
симптомите и класификација на заболените беше направена од кардиолог.<br />
Мерењата беа вршени на гладно, за да се избегне влијанието на оброкот врз<br />
протокот на порталната вена. Користена беше колор Доплер ехотомографија со<br />
спектрална анализа на сигналот, абдоминална конвексна сонда со променлива<br />
резонантна фрекфенција од 3 до 7 MHz, при агол на инсонација од 45°.
РЕЗУЛТАТИ<br />
Сл. 1 – Редуциран портален крвоток со брзина од 9cm/s.<br />
Резултатите се прикажани преку пресметувањата со следните статистички<br />
анализи: за пресметување на средната вредност е користена метода на мерки на<br />
централна тенденција и мерки на варијабилитет. Разликите помеѓу вредностите на<br />
PI се пресметани со помош на Kruskal–Wallis и Mann–Whitney тестовите. Разликите<br />
2<br />
во дистрибуцијата се анализирани со тест. Утврдена е статистички голема<br />
значајна разлика < 0,05.<br />
Добиени се следните резултати: просечните вредности и стандардната<br />
девијација: -за контролната група: Vmax=19,3±3,8cm/s; Vmin=11,3±3,7cm/s и<br />
PI=0,41±0,09.<br />
- за првата субгрупа: Vmax1=15±2,1cm/s cm/s; Vmin1=11±1,9cm/s и PI1=0,3±0,09.<br />
- за втората субгрупа: Vmax2=13±2,4cm/s cm/s; Vmin2=10±1,3cm/s и PI2=0,26±0,07.<br />
- за третата субгрупа: Vmax3=10±2,2cm/s cm/s; Vmin3=8±1,5cm/s и PI3=0,22±0,05, за<br />
максималниот и минималниот проток и пулсативниот индекс, кај контролната и<br />
секоја од субгрупите, респективно.<br />
Резултатите кои се добиени со мерењето на протоците кај контролната група<br />
на испитаници се прикажани на табела 1. Прикажани се максималните и<br />
минималните референтни брзини на проток и пулсативниот индекс.
Табела 1. Максималните и минималните референтни брзини и<br />
пулсативниот индекс кај здрави испитаници.<br />
Резултатите за вредноста на PI кај трите субгрупи според NYHA<br />
класификацијата ги добивме со внесување на измерените вредности во формулата<br />
1. Тоа се просечните вредности на максималните и минималните брзини добиени<br />
од секоја субгрупа.<br />
Табела 2. Вредностите на DPI според припадноста на NYHA групите<br />
Соодносот на резултатите помеѓу максималните и минималните средни<br />
брзини во субгрупите и вредностите на пулсативниот индекс кај различните NYHA<br />
групи, во споредба со резултатите добиени од здравите испитаници во контролната<br />
група се прикажани на дијаграм 1.
Дијаграм 1. – Компаративен приказ на резултатите Vmax, Vmin и PI, добиени од<br />
контролната и испитуваните групи.<br />
ДИСКУСИЈА<br />
Според резултатите кои се добиени за пулсативниот индекс (PI) на<br />
порталната вена, забележавме дека вредноста на пулсативниот индекс, во споредба<br />
на истата кај контролната група, се намалуваа кај испитаниците од субгрупите со<br />
десно срцева слабост. Намалувањето беше скоро линеарно, гледајќи од<br />
контролната кон првата, втората и кон третата субгрупа.<br />
Вредностите за максималната портална струјна брзина (Vmax) кои се<br />
измерени, исто така покажуваа намалување на нивната вредност, гледајќи од<br />
контролната група кон субгрупите (диаграм 1). Резултатите за минималната брзина<br />
(Vmin), покажуваа лесно одстапување од закономерноста која беше забележана кај<br />
резултатите за DPI и Vmax. Трендот на континуитет при опаѓањето беше нарушен<br />
при споредувањето на резултатите од контролната група и NYHA 1 групата, каде<br />
наместо пад, забележавме лесно покачување на минималната брзина на протокот на<br />
порталната вена. Малата вредност на резултатот за ―p‖ зборува дека постои голема<br />
статистички значајна разлика, која не беше значајна кај резултатите кои беа<br />
добиени при споредбата на Vmin од контролната и првата субгрупа.<br />
Анализирајќи ги и резултатите за средната брзина на проток (Vmean),<br />
забележавме дека вредноста на средната брзина се намалува, при споредба со<br />
резултатите за среднита брзина кои беа добиени од контролната група (табела 2).<br />
Во текот на испитувањето беше забележано дека со напредувањето на<br />
срцевата слабост, се видоизменува и морфолошкиот облик на спектарот на<br />
порталниот крвоток: амплитудите на бранот се намалуваат и кривата на бранот се<br />
зарамнува, аплатира, така да, кај најнапредните случаи имаше случаи на промена<br />
на насоката на крвотокот (проток под базната линија).<br />
ЗАКЛУЧОЦИ
1. Континуирано се намалува вредноста на пулсативниот индекс на порталната<br />
вена, гледајќи од контролната кон трите субгрупи.<br />
2. Континуирано се намалува вредноста на максималната струјна брзина на<br />
порталната вена, гледајќи од контролната кон трите субгрупи.<br />
3. Се намалува вредноста на минималната струјна брзина на порталната вена<br />
споредено кај контролната група со втората и третата субгрупа.<br />
4. Континуирано се намалува вредноста на средната брзина на порталната<br />
вена, гледајќи од контролната кон трите субгрупи.<br />
Со оглед на претходно донесените заклучоци, можеме да донесеме еден<br />
дефинитивен заклучок дека:<br />
Со тек на напредувањето на тежината на десно срцевата слабост доаѓа до<br />
намалување на минималната, максималната и средната брзина на порталниот<br />
проток како и до намалување на вредноста на пулсативниот индекс.<br />
Вредноста на пулсативниот индекс е важен доплер ехотомографски параметар<br />
за дијагностицирање и утврдување на стадиумот на болните со срцева слабост.<br />
ПРЕПОРАКИ<br />
Реалниот одраз на зголемувањето на Доплер васкуларните параметри<br />
Vmean, Vmax и Vmin, а со особена важност на PI како мерка на венската<br />
пулсативност и степенот на зарамнување на кривата од порталниот спектар, може<br />
да се користи како дијагностички маркер за дијагностицирање на болеста и<br />
утврдување на нејзиниот стадиум. Нејзината неинвазивност, повторливот и<br />
едноставност, како и нејзините резултати, ја оправдуваат нејзината примена.<br />
Методата нека биде само скрининг метода во кабинетот на абдоминална доплер<br />
ехотомографија, каде после забележаните промени на протокот и изгледот на<br />
кривата, ехотомографистот ќе го упати пациентот за Доплер ехокардиографска<br />
евалвација.<br />
ЛИТЕРАТУРА<br />
1. Barakat M. Portal vein pulsatility and spectral width changes in<br />
patients with heart failure. The British Journal of Radiology, 75 (2002), 417–421<br />
2. Cheng-Yen Shih, Sien-Sing Yang, Jui-Ting Hu et al.: Portal vein pulsatility index<br />
is a more important indicator than congestion index in the clinical evaluation of<br />
right heart function. World J Gastroenterol 2006 February 7;12(5):768-771<br />
3. Catalano D, Caruso G, DiFazzio S. et al.: Portal vein pulsatility ratio and heart<br />
failure. J Clin Ultrasound 1998;26:27–31.<br />
4. Gallix BP, Taourel P, Dauzat M et al.: Flow pulsatility in the portal venous<br />
system: a study of Doppler sonography in healthy adults. AJR 1997;169:141–4.<br />
5. Hurst JW, Morris DC, Alexander RW. The use of the New York Heart<br />
Association's classification of cardiovascular disease as part of the patient's<br />
complete Problem List. Clin Cardiol. 1999 Jun;22(6):385-90.<br />
6. Lin GS, Spratt RS. Hemodynamic imaging with pulsatility-index and resistiveindex<br />
color Doppler US. Radiology, Vol 204, 870-873, Copyright © 2003
7. Zielinsky P, Antonio L, Piccoli Jr, Teixeira L. et al.: Pulmonary vein pulsatility<br />
index. Arq. Bras. Cardiol. vol.81 no.6 São Paulo Dec. 2003<br />
8. Sharma NC. Color Duplex Evaluation Of Flow Pulsatility In Portal Vein In<br />
Healthy Adults and J Radiol Imag 2006 16:4:785-787<br />
SUMMARY<br />
PORTAL VEIN PULSATILITY INDEX AS RELEVANT MARKER FOR RIGHT<br />
SIDE HEART FAILURE DISEASE<br />
Simeon Siljanovski 1 , Petar Avramovski 1<br />
1 Clinical Hospital – Bitola<br />
The aim of the study was estimate hemodynamics parameters during right side<br />
heart failure by Doppler. We estimate 60 patients, 34 male and 26 female, from 52 to 78<br />
years age, with mean age of 65,5 years, classified in three subgroup because of them<br />
heart failure stadium and 35 healthy objects, 16 male and 19 female, from 25 to 52 years<br />
age, with mean age of 39,5 years. We got these results: Vmax=19,3±3,8cm/s;<br />
Vmin=11,3±3,7cm/s and PI=0,41±0,09 at control group, but : Vmax1=15±2,1cm/s cm/s;<br />
Vmin1=11±1,9cm/s and PI1=0,3±0,09 at first, Vmax2=13±2,4cm/s cm/s;<br />
Vmin2=10±1,3cm/s and PI2=0,26±0,07 at second and Vmax3=10±2,2cm/s cm/s;<br />
Vmin3=8±1,5cm/s и PI3=0,22±0,05 at third subgroup. We saw continuingly raising on<br />
all Doppler vascular parameters during escalating of the disease, especially at pulsatility<br />
index. The pulsatility index estimate is a relevant marker for right side disease diagnosing<br />
and staging.<br />
Key words: pulsatility index, portal vein, Doppler, heart failure.<br />
/////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////<br />
////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////<br />
MEDICUS<br />
PUNIM PROFESIONAL / PROFESIONAL PAPER HEMATOLOGJI<br />
DEFINIRAWE NA GENETSKIOT ENTITET CORE BINDING<br />
FACTOR AKUTNI MIELOBLASTNI LEUKEMII (CBF-AML):<br />
NA[I ISKUSTVA<br />
Irina Panovska-Stavridis 1 , Arif Qatifi 1 , Martin Ivanovski 1 ,<br />
Sawa Trajkova 1 , Lidija ^evreska 1<br />
1 Univerzitetska Klinika za hematologija, Skopje
Irina Panovska-Stavridis<br />
Univerzitetska Klinika za hematologija<br />
Vodwanska 17, 1000 Skopje, R.Makedonija<br />
Tel: +389 2 3 147 782<br />
Faks:+ 389 2 3 111 749<br />
E-mail:dr_irina@yahoo.com<br />
REZIME: Vo ovoj trud gi prezentirame inicijalnite rezultati od<br />
voveduvaweto na multimodalniot dijagnosti~ki pristap, sostaven od<br />
specifi~ni hematolo{ki, imunolo{ki i molekularni analizi vo<br />
dijagnostikata na pacientite so akutni leukemii, dizajniran so cel da<br />
ovozmo`i definiraweto na specifi~ni prognosti~ki entiteti na akutni<br />
leukemii, odnosno ‖Core binding factor‖ akutni mieloblastni leukemii<br />
(CBF-AML). Vo studijata se vklu~eni 76 pacienti so akutna leukemija,<br />
dijagnosticirani na Univerzitetskata Klinikata za hematologija, Skopje.<br />
Kaj 64 pacienti e postavena dijagnoza na AML, a kaj 10(15,6%) od niv so<br />
molekularni analizi so real time kvantitativna-polimeraza veri`na<br />
reakcija (RQ-PCR) se potvrdi prisustvoto na fuzionite transkripti<br />
AML1/ETO i CBF /MYH11. Utvrdenata incidenca na CBF-AML vo na{ata<br />
studija se sovpa|a so o~ekuvanite rezultati od literaturata {to uka`uva<br />
deka primenetiot mulitimodalen dijagnosti~ki pristap za akutnite<br />
leukemii go podobruva dijagnosticiraweto na ovaa grupa na bolesti i<br />
ovozmo`uva definirawe na genetski eniteti na AML so specifi~na<br />
prognoza i nivna optimalna klini~ka startifikacija vo terapiskite<br />
protokoli.<br />
Klu~ni zborovi: akutna mieloblastna leukemija (AML), real time<br />
kvantitativna-polimeraza veri`na reakcija (RQ-PCR), Core binding factor<br />
(CBF, AML1/ETO, CBF /MYH11.<br />
Medicus 2009, Vol. XI (1):<br />
VOVED
Genetskite alteracii se prisutni i se pri~ina za site akutni<br />
leukemii. Abnormalnosti vo kariotipot se detektiraat kaj 55% od AML, kaj<br />
okolu 60-80% B-ALL i kaj 35-60% na T-ALL. Kariotipskite abnormalnosti<br />
imaat centralna uloga vo sovremenata klasifikacija i prognostika na<br />
akutnite leukemii. Identifikuvani se specifi~ni genetski entiteti na<br />
akutni leukemii koi se razlikuvaat po prognozata na bolesta i terapiskiot<br />
pristap(1, 2, 3).<br />
Dvete naj~esti citogenetski abnormalnosti kaj AML se rekurentnata<br />
translokacija t(8,21) i inverzijata na 16 hromozom, inv(16) (1, 2). Se<br />
sre}avaat kaj okolu 15% adultni AML, a incidencata im varira vo zavisnot<br />
od vozrasta na pacientot. Kaj onie pomladi od 50 godini iznesuva okolu 20%,<br />
a nad ovaa starosna granica e samo 6%. Ovie genetski abnormalnosti na<br />
molekularno nivo se karakteriziraat so prekini vo genetskiot kod na<br />
podedinicite na ‖core binding factor‖ (CBF) i rezultiraat so formirawe na<br />
novi fuzioni geni AML1/ETO i CBF /MYH11, koi kodiraat fuzioni<br />
transkripti koi ja naru{uvaat normalnata transkripcija vo kletkata i<br />
posledovatelno ja suprimiraat normalnata diferencijacija na<br />
hematopoetskite kletki (4, 5). Core binding factor (CBF) e kompleks od<br />
transkripcioni faktori koi se vrzuvaat za DNK i se esencijalni za<br />
regulirawe na genite koi u~estvuvaat vo normalnata hematopoeza, odnosno<br />
ja reguliraat mieloidnata i limfoidnata diferencijacija i maturacija (3).<br />
Rezultatite od klini~kite studii poka`uvaat deka pacientite so<br />
CBF-AML imaat relativno povolna prognoza, odnosno mo`nost za<br />
postignuvawe na kompletna remisija kaj >80% od pacientite i dolgotrajno 5<br />
godi{no pre`ivuvawe bez bolest kaj 50%do 60% od pacientite (6).<br />
Laboratoriskioto i klini~koto iskustvo uka`uva deka<br />
potencijalnoto objasnuvawe za podobrata prognoza na pacientite so CBF-<br />
AML se dol`i na dozno-zavisniot odgovor na tretmanot so ARA-C kaj ovie<br />
pacienti. Doka`ano e deka kaj CBF-AML, sporedeno so ostanatite<br />
entiteti na AML, blastnite kletki imaat zgolemena senzitivnost na ARA-<br />
C, iako mehanizmot koi stoi pozadi ova seu{te e nepoznat. Maksimalnata<br />
terapiska dobivka kaj CBF-AML se gleda samo kaj pacientite tretirani so<br />
visoki dozi na ARA-C so {to e promenet i konceptot za primena na<br />
alogenata transplantacija vo prvata remisija kaj ovoj genetski entitet na<br />
AML (7). Od ova proizleguva potrebata za incijalno dijagnosticirawe na<br />
abnormalnostite vo CBF so {to se obezbeduva individualiziran terapiski<br />
pristap baziran na prognosti~kata stratifikacija na pacientot, {to<br />
prestavuva i motiv za izrabotka na ovaa studija (7).<br />
Vo ovoj trud gi prezentirame inicijalnite rezultati od voveduvaweto na<br />
multimodalniot dijagnosti~ki pristap, sostaven od specifi~ni<br />
hematolo{ki, imunolo{ki i molekularni analizi vo dijagnostikata na<br />
pacientite so CBF-AML.<br />
CEL NA TRUDOT
Cel na na{ata studija e da vovede metod za definirawe na ovoj<br />
genetski enitet na AML so {to }e se ovozmo`i optimalna klini~ka<br />
stratifikacija vo terapiskite protokoli na ovie pacienti.<br />
MATERIJAL I METODI<br />
Studijata e postavena kako prospektivna studija i vo nea se vklu~eni<br />
76 posledovatelni pacienti, dijagnosticirani kako akutna leukemija na<br />
Univerzitetskata Klinikata za hematologija. Srednata vozrast na<br />
pacientite e 52,2 godini (opseg 16 do 80 godini). Dijagnozata kaj sekoj<br />
pacient e postavena so pomo{ na standardni morfolo{ki i citohemiski<br />
analizi na aspirati od koskenata srcevina spored kriteriumite na<br />
Francusko-amerikansko-britanskata (FAB) studiska grupa i potvrdena so<br />
imunolo{ki studii so proto~en citometar vo primeroci od periferna<br />
krv/ili koskena srcevina spored preporakite na Evropskata grupa za<br />
imunolo{ka klasifikacija na leukemiite (EGIL) i Britanskiot komitet<br />
za standardi vo hematologijata(BCSH)(8). Morfolo{kite i citohemiskite<br />
analizi na malignite kletki se izveduvaa vo koskeni aspirati oboeni po<br />
metodot May Gruenwald Giemza (MGG) i mieloperoksidaza(POX),<br />
nespecifi~na esteraza(EST) i PAS. Procentot na pozitivni kletki za<br />
sekoe boewe poodelno, se analizira{e vo nad 200 neeritroidni kletki (8).<br />
Imunolo{kite analizi se sostoea vo multiparametarska<br />
imunofenotipizacija so proto~en citometar vo primeroci od polna krv<br />
i/ili koskena srcevina, prethodno tretirani so rastvor za lizirawe na<br />
eritoricitite (BD-Biosciensies, San Jose.CA. USA).<br />
Imunofenotipizacijata se izveduva{e so proto~en citometar<br />
CyAnADP (DAKO-Cytomation) na Institutot za Imunobiologija i humana<br />
genetika, Medicinski fakultet, Skopje. Dobienite rezultati gi<br />
analiziravme so poseben kompjuterski softver (Summit-Cytomation,<br />
koristej}i ja CD 45 gejting strategijata (8).<br />
Sekoj testiran primerok od koskena srcevina sodr`e{e pove}e od<br />
20% blastni kletki (najgolem broj imaa >50% blasti). Primeroci od<br />
pacientite so AML bea evaluirani za prisustvo na fuzionite traskripti<br />
AML1/ETO i CBF /MYH11 so molekularnata analiza ‖Real time‖<br />
kvantitativna - polimeraza veri`na reakcija (RQ-PCR) (9).<br />
Izdvojuvaweto na mononuklearnite kletki, izoliraweto na RNK i<br />
sintezata na komplementarnata DNK (kDNK) se izveduva{e spored<br />
standardnite protokoli za za rabota vo Centarot za bio-molekularni nauki,<br />
pri Farmacevtskiot fakultet, Skopje. RQ-PCR analizata se izveduva{e<br />
vo smesa so vkupen volumen od 25µl od koi 5µl bea kDNK(ekvivalent na<br />
100ng na RNK) (7), 12.5µl TaqMan Universal Master Mix (Applied Biosystems,<br />
Foster City, CA, USA), 300nM prajmeri i 200nM TaqMan probi. Paralelno so<br />
fuzioniot genski transkript amplificiravme i kontrolen genski<br />
transkript, so cel korekcija na varijaciite vo kvalitetot i kvantitetot na<br />
RNK. Kako kontrola go koristevme Abelson (ABL) genot, ~ie nivo na
God<br />
.<br />
ekspresija ne se razlikuva kaj zdravite kontroli i pacientite so leukemija.<br />
Koristevme prajmeri spored preporakite vo literaturata. Pri<br />
komparativnata analiza na podatoci, pragot na detekcija (Ct), be{e postaven<br />
na 0.05 vo eksponencijalnata faza na krivite. Vakviot prag e voobi~aen naod<br />
takanare~enite ‗creeping curves‘ (lizga~ki krivi) koi retko se pojavuvaat kaj<br />
negativnite kontroli (9).<br />
REZULTATI<br />
Vo period od edna godina 76 pacienti so akutna leukemija bea<br />
hospitalizirani na Univerzitetskata Klinika za hematologija, Skopje. Vrz<br />
osnova na morfolo{kite, citohemiskite i imunolo{kite analizi kaj 64<br />
pacienti be{e postavena dijagnoza na AML, 11 bea dijagnosticirani kako<br />
akutna limfoblastna leukemija, a eden pacient kako bifenotipska akutna<br />
leukemija. Analizite so metdot RQ-PCR poka`aa prisustvo na fuzioniot<br />
transkript AML1/ETO kaj 3 (4, 7) pacienti, a na fuzioniot transkript<br />
CBF /MYH11 kaj 7 (10, 9) pacienti. Zna~i vkupno 10 (15,6%) ispitanici od<br />
na{ata serija bea definirani kako CBF-AML. Pozna~ajnite klini~ki i<br />
laboratoriski karakteristiki na ovie pacienti se dadeni na Tabela 1.<br />
Tabela1<br />
Pol Hb<br />
g/d<br />
l<br />
Lex10 9<br />
/l<br />
Karakteristiki na pacientite so CBF-AML<br />
Tr<br />
x10 9 /l<br />
1 66 @ 8.2 3,5 19 55 M4 POX+;EST+<br />
2 27 @ 8.3 74 27 90 M2 POX++<br />
EST+<br />
3 32 M 101 22,9 148 49 M2 POX+;EST+<br />
4 64 M 5.3 80 158 98 M4 POX+;<br />
EST++<br />
5 40 M 140 8,1 3 85 M5 POX+;EST+<br />
6 57 @ 94 1,8 37 0 MDS-<br />
RAEB-T/<br />
AML-<br />
Bl(%) AML Citohemija Imunofenotip na blastna<br />
kletka<br />
M4Eo<br />
POX+/- EST+/-<br />
PAS+/-<br />
7 43 @ 67 8,2 38 50 M4 POX+;<br />
EST++<br />
8 52 M 3.8 10-8 75 39 M2 POX++;<br />
Auer<br />
9 17 @ 71 6,4 16 73 M2 POX++;<br />
EST+/-,<br />
rods<br />
HLA-DR + CD34- CD 117+ CD 15- CD<br />
14+ CD 13+<br />
CD 33+ CD 2- CD 7+ CD 19- CD<br />
10- CD 56+ MPO+ TdT-<br />
HLA-DR + CD34- CD 117+ CD 15- CD<br />
14+ CD 13+<br />
CD 33+ CD +- CD 7+ CD 19- CD<br />
10- CD 56- MPO+ TdT+;Lyz+<br />
HLA-DR+ CD 34- CD 117+ CD 15+<br />
CD 14- CD 13+ CD 33+ CD 2- CD 7-<br />
CD 19- CD 10- CD 56+MPO+ TdT-<br />
HLA-DR+ CD 34- CD 117+ CD 15+<br />
CD 14+ CD 13+ CD 33+ CD 2-<br />
CD 7+ CD 19- CD 10- CD 56-MPO+<br />
TdT- Lyz+<br />
HLA-DR+ CD 34- CD 117+ CD<br />
15+ CD 14+ CD 13+ CD 33+ CD 2- CD<br />
7- CD 19- CD 10- CD 56-MPO+ TdT-<br />
Lyz+<br />
HLA-DR+ CD 34- CD 117+ CD<br />
15+ CD 14- CD 13+ CD 33+ CD 2+- CD<br />
7- CD 19- CD 10- CD 56-MPO+ TdT<br />
HLA-DR+ CD 34- CD 117+ CD<br />
15+ CD 14- CD 13+ CD 33+ CD 2+- CD<br />
7- CD 19- CD 10- CD 56-MPO+ TdT-<br />
Lyz+<br />
HLA-DR+ D 34+ CD 117+ CD 15+<br />
CD 14- CD 13+ CD 33+ CD 2- CD<br />
7+ CD 19- CD 10- CD 56-MPO+<br />
HLA-DR+ D 34+ CD 117+ CD 15+<br />
CD 14- CD 13+ CD 33+ CD 2- CD 7-<br />
Transkript<br />
CBF /MYH11<br />
CBF /MYH11<br />
CBF /MYH11<br />
CBF /MYH11<br />
CBF /MYH11<br />
CBF /MYH11<br />
CBF /MYH11<br />
AML1/ETO<br />
AML1/ETO
PAS +/-<br />
10 56 M 90 11 135 21 M1 POX++<br />
CD 19- CD 10- CD 56-MPO+ TdT+<br />
HLA-DR+ ;CD19; CD 34+ CD 117+<br />
CD 15- CD 14- CD 13+ CD 33+ CD<br />
10- CD 56-MPO+ TdT-<br />
*Vrednosti pri inicijalnata prezentacija na bolesta (dijagnosticirawe)<br />
Pacientite so AML bea tretirani so protokolite na EORTC za<br />
AML, odnosno so induckiona terapija so Ara-C, Daunorubicin +/- Etopisid (3).<br />
Statisti~kata analiza za opfatenosta so terapiskite protokoli na<br />
pacentite so CBFAML sprema site ostanati AML poka`a homogenost vo<br />
pogled na ovoj parametar, p>0,05. (X 2 test). Razlikata vo brojot na<br />
indukcionite remsiii i pre`ivuvaweto pome|u pacientite so CBF-AML i<br />
site ostanati AML e dadena na Grafikon 1. 79% od pacientite so CBF-AML<br />
pre`ivuvaat 4 meseci vo sporedba so ostanatite AML pacienti od koi samo<br />
50% pre`ivuvaat 4 meseci. Razlikata e statisti~ki signifikantna (Log-<br />
Rank Test) (p = 0,04218).<br />
Grafikon 1<br />
Prikaz na Kaplan-Meier-ova kriva vo odnos na CBFAML i ostanatite AML<br />
Cumulative Proportion Surviving<br />
1,0<br />
0,9<br />
0,8<br />
0,7<br />
0,6<br />
0,5<br />
0,4<br />
0,3<br />
0,2<br />
DISKUSIJA<br />
Cumulative Proportion Surviving (Kaplan-Meier)<br />
Complete Censored<br />
0 2 4 6 8 10 12 14 16<br />
Time<br />
ost anat i AML<br />
CBFAML<br />
AML1/ETO
Maksimalnata terapiska dobivka i povolnata prognoza kaj<br />
pacientite so CBF-AML osobeno se evidentira vo seriite na pacientite<br />
tretirani so standardna postremisiona terapija sostavena od multipni<br />
ciklusi na visoki dozi ARA-C(1,5). Alogenata transplantacija na mati~ni<br />
hematopoetski kletki (alo-TMHK) e najefikasniot antileukemi~en<br />
tretman. No, pra{aweto kade treba da se primeni e sekoga{ otvoreno.<br />
Najgolemata prednost na ovaa procedura e imunolo{ki posreduvaniot graft<br />
sproti leukemija efekt na transplantiranite kletki koi go namaluvaat<br />
zna~ajno rizikot od relaps i go prodol`uvaat periodot na pre`ivuvawe bez<br />
bolest. Sepak golema e cenata, kako ekonomska taka i klini~kata, povrzana<br />
so prefrlawe na pacientite od standardna hemoterapija na alo-TMHK (4, 5).<br />
Zgolemeniot mortalitet (koj se dvi`i pome|u 10 do 40%) i morbiditet koja<br />
se javuva kako rezultat na komplikaciite vrzani so transplantacijata, kako<br />
{to se te{kite oportunistiki infekcii i graft sproti leukemija bolesta,<br />
mo`e da gi poni{tat kompletno pridobivkite od namaluvaweto na rizikot<br />
od relapsot (6). Kaj entitetite na AML koi imaat citogenetski<br />
karakteristiki asocirani so povolna prognoza, kako {to se CBF-AML i se<br />
nao|aat vo prva remisija na bolesta postojat izdr`ani argumenti alo-<br />
TMHK i avtolognata transplantacija da ne se primenat kako<br />
konsolidaciona terapija. Kaj CBF-AML rizikot za relaps se dvi`i pome|u<br />
35 do 40% i rezultatite od randomiziranite studii ne poka`uvaat nikava<br />
pridobivka za pacientite so CBF-AML koi se opfateni so ovoj terapiski<br />
pristap vo prvata remisija, sporedeno samo so primena na standardnata<br />
hemoterapija (7). Prednostite koi gi nudi alo-TMHK kaj ovaa grupa na<br />
pacienti izbalansirani so rizikot koj go nosi intervencijata ne<br />
poka`uvaat nikava prednost za ovoj terapiski modalitet vo odnos na<br />
standardnata hemoterapija. Mo`nosta za izlekuvawe na pacientite so CBF-<br />
AML samo so intenzivna hemoterapija e dovolen argument tie da se<br />
po{tedat od toksi~nosta na kosolidirawe so transplantacija vo prvata<br />
hematolo{ka remisija(3,4,5,6,7). Osnova na sovremeniot koncept za<br />
individualizirawe na terapiskiot pristap kon pacientite so AML e<br />
evaluacija na pacientite za prisustvo na brojnite identifikuvani<br />
molekularni markeri i definirawe na gentetski prognosti~ki i terapiski<br />
entiteti na akutna leukemija. Odredeni morfolo{kite i citohemiskite<br />
ispituvawa na koskenata srcevina kaj pacientite so AML mo`e da<br />
indiciraat CBF-AML, no ne se dovolni za potvrda na dijagnozata. Isto<br />
taka, leukemija asociraniot imunofenotip ~estopati e visoko specifi~en<br />
za CBF-AML; t(8;21) e asocirana so koekspresija na CD19(4,6), {to be{e<br />
potvrdeno i kaj eden pacient od na{ata serija na ispitanici, a poretko se<br />
sre}ava i koekspresija na CD56(4,6); isto taka evidentiarna kaj eden na{<br />
pacient. Morfologijata na slu~aite na AML definirani so inv (16) e<br />
specifi~na i asocirana so prisustvo na varijabilno koli~estvo na<br />
eozinofili vo site stadiumi na maturacija vo koskenata srcevina, no<br />
nekoga{ nivniot broj e i pod 5% (5). Vo na{ata studija kaj 3 (42,7%) ima{e<br />
nazna~ena eozinofilija vo koskeniot aspirat.
Sigurna potvrda za postavuvawe na dijagnoza na CBF-AML e<br />
detekcija na genetskite markeri na ovie bolesti. Klasi~nite ciotogenetski<br />
analizi ne ovozmo`uvaat to~no i precizno definirawe na site slu~ai na<br />
CBF-AML. Na primer, so ovoj tip na analizi, inv(16) mo`e da se previdi,<br />
bidej}i prestavuva mnogu suptilna promena (5). Isto taka, rezultatite od<br />
literaturata uka`uvaat deka kaj del od pacientite koi imaat morfologija<br />
koja sugerira prisustvo na t(8;21), mo`e da se pozitivni za AML1/ETO<br />
transkriptot, a citogenetski da se negativni za translokacijata t(8;21) (6).<br />
Molekularnata evaluacija za prisustvoto na transkriptite AML1/ETO i<br />
CBF /MYH11 e suveren metod za dijagnosticirawe na CBF-AML (5).<br />
Vo na{ata studija so pomo{ na molekularniot metod RQ-PCR 10<br />
(15,6%) pacienti bea dijagnosticirani kako CBF-AML. Podatokot deka<br />
incidencata na AML1/ETO se dvi`i okolu 5-12%, a incidencata na<br />
CBF /MYH11 od 10-12%, sporedeno so na{ite rezultati ja potvrduva<br />
senzitivnosta na primenetiot esej vo na{ata studija (3). Kaplan-Meier-ovata<br />
kriva na paceintite so CBF-AML vo na{ata poka`uva statisti~ki<br />
signifikantno podobro pre`ivuvawe na ovaa grupa pacienti, sporedeno so<br />
ostanatite AML.<br />
Rezultatite od pove}e longitudinalni studii uka`uvaat deka<br />
detekcija na nivoto na transkriptite kaj CBF-AML vo tekot na tretmanot<br />
e zna~aen prognosti~ki faktor za pre`ivuvaweto na pacientite i igra<br />
uloga pri donesuvaweto na odluka za ponatamo{niot tek na lekuvaweto. Cel<br />
na sovremenata terapiska strategija za AML e postignuvawe i odr`uvawe na<br />
molekularna remisija, {to e ve}e postignato kaj eden pacient vklu~eni vo<br />
na{ata studija(1,2,5).<br />
Na{ite rezultati indiciraat deka mulitmodalniot dijagnosti~ki<br />
pristap za AML prika`an vo na{ata studija ovozmo`uva precizna genetska<br />
rizik stratifikacija na pacientite so AML i individualizirawe na<br />
terapiskiot pristap za sekoj pacient.<br />
REFERENCI<br />
1. Ko~ova M. Citogenetski ispituvawa vo dijagnozata, klasifikacijata,<br />
sledeweto i terapijata na leukemiite.God Zb Med Fak 1984;30(2):233-238.<br />
2. Ko~ova M. Zna~eweto na hromozomskite aberacii za dijagnozata,<br />
klasifikacijata, evaluacijata na terapijata i prognozata na akutnite<br />
leukemii. Mak Med Pregled 1989;3-4:87-89.<br />
3. Speck NA, Gilliland DG. Core-binding factors in haematopoiesis and leukaemia.<br />
Nat Rev Cancer 2002; 2:502–513.<br />
4. Udayakumar AM, Alkindi S, Pathare AV, Raeburn JA. Complex t(8;13;21)<br />
(q22;q14;q22)-a novel variant of t(8;21) in a patient with acute myeloid leukemia<br />
(AML-M2). Arch Med Res 2008; 39:252–256.<br />
5. Monma F, Nishii K, Shiga J, et al. Detection of the CBFB/MYH11 fusion gene in de<br />
novo acute myeloid leukemia (AML): a single-institution study of 224 Japanese<br />
AML patients. Leuk Res 2007; 31:471–476
6. Gamerdinger U, Teigler-Schlegel A, Pils S, et al. Cryptic chromosomal aberrations<br />
leading to an AML1/ETO rearrangement are frequently caused by small insertions.<br />
Genes Chromosomes Cancer 2003; 36:261–272.<br />
7. Mrozeka K, Marcuccia G, Paschka P, and. Bloomfield CD. Advances in molecular<br />
genetics and treatment of core-bindingfactor acute myeloid leukemia. Current<br />
Opinion in Oncology 2008; 20:711–718<br />
8. Panovska-Stavridis I, Cevreska L, Trajkova S, et al. Preliminary Results of<br />
Introducing the Method Multiparameter Flow Cytometry in Patients with Acute<br />
Leukemia in the Republic of Macedonia. Maced J Med Sci. 2008; 1(2):36-43.<br />
9. Beillard E, Pallisgaard N, van der Velden VHJ, Bi W, Dee R, van der Schoot E,<br />
Delabesse E, Macintyre E, Gottardi E, Saglio G, Watzinger F, Lion T, van Dongen<br />
JJM, Hokland P, Gabert J. Evaluation of candidate control genes for diagnosis and<br />
residual disease detection in leukemic patients using RQ-PCR – a Europe against<br />
cancer program. Leukemia (2003) 17, 2474–2486.<br />
SUMMARY<br />
DEFINING THE GENETIC ENTITY CORE BINDING FACTOR ACUTE<br />
MYELOBLASTIC LEUKEMIAS (CBF-AML): OUR EXPERIENCES<br />
Irina Panovska-Stavridis 1 , Arif Ljatifi 1 , Martin Ivanovski 1 , Sanja Trajkova 1 ,<br />
Lidija Cevreska 1<br />
University Clinic of Haematology Skopje<br />
In this paper we present the initial results of the introducing of the multimodal<br />
diagnostic approach comprise of specific hematological, immunological and molecular<br />
analyses aimed to define specific prognostic entities of acute leuekemias ―Core binding<br />
factor‖ acute myeloid leukemias (CBF-AML). A total of 76 patients with acute leukemia<br />
who were diagnosed at the University Clinic of Hematology-Skopje were included in our<br />
study. The AML was established in 64 patients. In 10(15,6%) patients the presence of the<br />
fusion transcripts AML1/ETO and CBF /MYH11 was confirmed by using Real time<br />
quantitative polymerase chain reaction (RQ-PCR). Our initial results are consistent with<br />
literature data and indicate that our applied multimodal diagnostic approach improved the<br />
diagnosis of those specific genetic entities of AML and allows individual clinical<br />
stratification in treatment protocols of the patients.<br />
Key words: ―Core binding factor‖ (CBF), acute myeloid leukemias (AML), Real time<br />
quantitative polymerase chain reaction (RQ-PCR), AML1/ETO /MYH11.<br />
/////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////<br />
////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////
PUNIM PROFESIONAL / PROFESIONAL PAPER PSIKIATRI<br />
MEDICUS<br />
PSIKOTRAUMA DHE VLERËSIMI I PASOJAVE TË SAJ NDËR GJENERATA<br />
Ariel Çomo 1 , Anastas Suli 1 , Gentian Vyshka 2 , Elizana Petrela 3<br />
1 Klinika Universitare e Psikiatrisë, QSU ―Nënë Tereza‖, Tiranë<br />
2 Seksioni i Fiziologjisë, Fakulteti i Mjekësisë, UT<br />
3 Departamenti i Shëndetit Publik, Fakulteti i Mjekësisë, UT<br />
Ariel Çomo MD<br />
Rr. E Dibrës 371, Tiranë<br />
Tel. ++355 682099720<br />
e-mail. acomo_2000@yahoo.com<br />
REZYME: Çrregullimi posttraumatik i stresit u studiua në një grup fëmijësh pasardhës<br />
<strong>të</strong> familjeve <strong>të</strong> traumatizuara nga regjimi komunist. Rezultatet sugjerojnë që situata<br />
emocionale e fëmijëve mund <strong>të</strong> influencohet nga simptomatologjia e prindërve <strong>të</strong> tyre.<br />
Fëmijët që rrjedhin prej familjeve <strong>të</strong> cilat iu kanë mbijetuar torturës, mund <strong>të</strong> përbëjnë një<br />
grup me risk <strong>të</strong> lar<strong>të</strong>. Brenda këtij grupi mund <strong>të</strong> studiohen diferencat ndërpersonale kah<br />
influencimi ose jo prej faktorëve <strong>të</strong> riskut, <strong>të</strong> cilët çojnë në shfaqjen e ÇSPT ose jo.<br />
Studime më <strong>të</strong> detajuara duhen bërë për <strong>të</strong> skanuar nëngrupe, si psh. <strong>të</strong> përbëra ve<strong>të</strong>m nga<br />
djem ose ve<strong>të</strong>m nga vajza, ose duke krahasuar familjet <strong>të</strong> cilat kanë vuajtur burgime me<br />
familjet e internuara.<br />
Fjalë kyç: Çrregullimi i stresit post-traumatik, psikotrauma, faktorët stresorë, tortura,<br />
keqtrajtimi<br />
Medicus 2009, Vol. XI (1):<br />
HYRJE
Bindja e përgjithshme e psikologëve dhe psikia<strong>të</strong>rve ësh<strong>të</strong> që shëndeti psikologjik<br />
nuk mund <strong>të</strong> mos sfidohet nga goditje sistematike dhe <strong>të</strong> njëpasnjëshme <strong>të</strong> cilat kanë qenë<br />
<strong>të</strong> pranishme përgja<strong>të</strong> vijës historike zhvillimore <strong>të</strong> individit dhe/ose shoqërisë. Rasti i<br />
traumave masive sociale në shoqërinë shqiptare – si pasojë e sistemit politik gja<strong>të</strong><br />
pesëdhje<strong>të</strong> viteve që pasuan Luf<strong>të</strong>n II Bo<strong>të</strong>rore – i përket asaj që autorja Terr (3, 4) e<br />
përkufizon në TIPIN E DYTË <strong>të</strong> traumas, e cila përfaqësohet pikërisht nga ‗goditje <strong>të</strong><br />
jashtme <strong>të</strong> forta, <strong>të</strong> tejzgjatura apo <strong>të</strong> përsëritura‘ <strong>të</strong> cilat shpesh rezultojnë në<br />
çrregullime <strong>të</strong> personalitetit.<br />
Ësh<strong>të</strong> e mundur që mbi një përfundim <strong>të</strong> tillë <strong>të</strong> hipotezohet se ekspozimi i<br />
përsëritur dhe i tejzgjatur në kohë ndaj ngjarjeve ekstreme si: shtypja, konfliktet e<br />
armatosura, dhuna e organizuar, dhuna urbane dhe krimi, dhuna në familje, etj. <strong>të</strong> ke<strong>të</strong><br />
kontribuar në ndryshime <strong>të</strong> thella <strong>të</strong> karakterit dhe natyrës së individit në shoqërinë<br />
shqiptare. Kjo bëhet edhe më shqe<strong>të</strong>suese nëse merret parasysh se ndryshime <strong>të</strong> tilla si<br />
rezultat i traumës dhe stresit traumatik <strong>të</strong> vazhduar dhe <strong>të</strong> shumëfish<strong>të</strong> janë edhe më <strong>të</strong><br />
thella tek fëmijët, dhe se ato mund <strong>të</strong> rezultojnë në probleme <strong>të</strong> rënda <strong>të</strong> personalitetit<br />
madje para moshës 5 vjeçare (3).<br />
Gjithsesi problemi i stresit dhe traumës në Shqipëri mbetet një fushë e patrajtuar<br />
gjerë si në drejtim <strong>të</strong> shpesh<strong>të</strong>sisë së ngjarjeve stresante e traumatike ashtu edhe në a<strong>të</strong> <strong>të</strong><br />
pasojave që rezultojnë prej tyre.<br />
Konceptet teorike <strong>të</strong> traumës dhe stresit<br />
Koncepti i traumës<br />
Sipas Fjalorit <strong>të</strong> Websterit, cituar nga E. Montgomery (1998), fjala ‗traumë‘<br />
përdoret si për reagimet fizike dhe për ato psikologjike: ―a. një dëmtim (si plagë) e indeve<br />
<strong>të</strong> gjalla <strong>të</strong> shkaktuar nga një agjent i jash<strong>të</strong>m, b. një gjendje e çrregulluar psikike ose<br />
sjellore që vjen nga një stres mendor apo emocional apo një dëmtim fizik”, ashtu edhe<br />
për agjentin që e shkakton “një agjent, forcë, apo mekanizëm që shkakton traumë‖.<br />
Ky kuptim i dyfish<strong>të</strong> përfshin njëfarë konfuzioni, pasi i përdorur kështu, koncepti<br />
i takon si reagimit edhe faktorit nxi<strong>të</strong>s, dhe shpesh nuk përcaktohet qar<strong>të</strong> se cilit i<br />
referohet. Në kë<strong>të</strong> kontekst, termi traumë i referohet ve<strong>të</strong>m reagimeve psikologjike që<br />
vijnë nga ngjarjet e dhunshme, ndërkohë që agjenti i jash<strong>të</strong>m sapo tregohet se shkakton<br />
traumë etiketohet si traumatik (7).<br />
Sipas Manualit Diagnostik dhe Statistikor <strong>të</strong> Çrregullimeve Mendore, Volumi IV<br />
(1), specifikimi i Çrregullimit <strong>të</strong> Stresit Post-Traumatik ësh<strong>të</strong>: një stresor traumatik<br />
ekziston nëse një individ përjeton ose ësh<strong>të</strong> dëshmitar direkt i një ngjarjeje që përfshin<br />
vdekjen apo dëmtime serioze aktuale apo <strong>të</strong> nënkuptuara, ose kërcënime <strong>të</strong> tjera ndaj<br />
integritetit <strong>të</strong> tij fizik.<br />
Në një përcaktim më <strong>të</strong> gjerë <strong>të</strong> ―traumës psikike‖, Lenore Terr thekson se trauma<br />
shfaqet kur ―një goditje ose seri goditjesh <strong>të</strong> papritura, <strong>të</strong> menjëhershme, <strong>të</strong><br />
papërballueshme, intense emocionale e sulmojnë personin nga jash<strong>të</strong>‖ (3, 4). Terr shkon<br />
më tej duke vënë theksin në rolin e ndjenjës së pandihmës gja<strong>të</strong> përvojës, një ndjenjë e <strong>të</strong><br />
qenurit krej<strong>të</strong>sisht i paaf<strong>të</strong> për <strong>të</strong> ndikuar mbi situa<strong>të</strong>n që do ta shpjerë në traumatizim.<br />
Megjithëse përcaktimi i Terr lejon përfshirjen e ngjarjeve që nuk janë<br />
domosdoshmërisht <strong>të</strong> kufizuara në kërcënimin apo dëmtimin trupor, ajo e diferencon<br />
―traumën‖ nga ―streset e je<strong>të</strong>s‖. Sipas Terr ―…streset e je<strong>të</strong>s nuk janë traumë
psikologjike. Stresi ndryshon nga një përvojë e vetme e papërballueshme apo një seri<br />
ngjarjesh <strong>të</strong> tmerrshme. Stresi duhet <strong>të</strong> pritet gja<strong>të</strong> një fillit <strong>të</strong> zakonshëm <strong>të</strong> je<strong>të</strong>s. Ngjarjet<br />
traumatike jo.‖ (3, 4, 5). Kjo sepse trauma kërkon një numër përbërësish, si shfaqjen e<br />
menjëhershme e <strong>të</strong> paparashikuar, ndjenjat e pandihmës dhe një ngjarje apo seri ngjarjesh<br />
<strong>të</strong> jash<strong>të</strong>zakonshme dhe atipike.<br />
Thelbi i traumës duket se lidhet me faktin se ngjarja shprish në mënyrë<br />
domethënëse funksionimin e individit, pavarësisht nga fakti nëse njerëz <strong>të</strong> tjerë nga jash<strong>të</strong><br />
mund <strong>të</strong> mos e shohin situa<strong>të</strong>n si traumatike.<br />
Përpjekjet për <strong>të</strong> kuptuar traumën bëhen edhe më <strong>të</strong> ndërlikuara kur e sheh a<strong>të</strong> në<br />
një perspektivë zhvillimi (9, 11). Psh, në aplikimin e perspektivës së zhvillimit në<br />
konceptimin e ofruar nga Janoff-Bulman (4, 12), ngrihen pyetjet se si mund <strong>të</strong> ndikojë<br />
niveli i zhvillimit në af<strong>të</strong>sinë e individit për <strong>të</strong> kuptuar se besimet bazë <strong>të</strong> tij/saj për bo<strong>të</strong>n<br />
janë sfiduar. Nuk ësh<strong>të</strong> aspak e papritshme që trauma mund <strong>të</strong> përjetohet mjaft ndryshe<br />
në varësi <strong>të</strong> nivelit <strong>të</strong> zhvillimit <strong>të</strong> individit dhe af<strong>të</strong>sisë së barabar<strong>të</strong> për <strong>të</strong> procesuar<br />
ngjarjen. Psh, foshnjet varen nga kujdestarët për <strong>të</strong> nxjerrë një kuptim <strong>të</strong> situatave që<br />
përfshijnë pasigurinë dhe risqet (2, 10). Fëmijët parashkollorë fillojnë t‘i përgjigjen<br />
sinjaleve mjedisore dhe <strong>të</strong> përpiqen <strong>të</strong> kërkojnë mbështetje nga figurat kujdestare (2, 8,<br />
9). Në vitet e shkollës, fëmijët bëhen më pak <strong>të</strong> varur nga sinjalet e kujdestarëve dhe më<br />
<strong>të</strong> pavarur në vlerësimet e tyre <strong>të</strong> kërcënimeve. Në adoleshencë, siguria më e madhe në<br />
vlerësimet e kërcënimit, si edhe niveli më i lar<strong>të</strong> i <strong>të</strong> kuptuarit <strong>të</strong> pasojave <strong>të</strong> kërcënimit<br />
janë <strong>të</strong> dukshme (7, 11).<br />
Ngjarjet traumatike mund <strong>të</strong> ndikojnë zhvillimin emocional, konjitiv dhe moral <strong>të</strong><br />
fëmijës sepse ndikojnë ve<strong>të</strong>-perceptimin si edhe pritshmëri<strong>të</strong> që fëmija ka për veten e <strong>të</strong><br />
tjerët (―modeli i brendshëm funksional‖ i fëmijës) (4, 6).<br />
Çrregullimi i Stresit Post-Traumatik<br />
Koncepti i ÇSPT ësh<strong>të</strong> zhvilluar mbi studimet me veteranë vietnamezë, dhe ësh<strong>të</strong><br />
përfshirë në DSM-III (1) në vitin 1980 si një diagnozë psikiatrike. Gja<strong>të</strong> kohës që<br />
konsiderohej si një kategori diagnostikuese, ÇSPT ësh<strong>të</strong> parë si çrregullim tek <strong>të</strong> rriturit,<br />
pra i pazbatueshëm për <strong>të</strong> kuptuar përgjigjet e fëmijëve ndaj stresit. Kryesisht me anë <strong>të</strong><br />
punës së hershme <strong>të</strong> Terr (2, 3, 5, 11), me viktima <strong>të</strong> traumatizuara, simptomat e veçanta<br />
<strong>të</strong> stresit post-traumatik në fëmijëri u identifikuan dhe u përfshinë në DSM-III-R (1), dhe<br />
më tej u ripunuan e u përfshinë në DSM-IV (1).<br />
Problemet post-traumatike <strong>të</strong> zhvillimit<br />
Kur fëmijët i ekspozohen ngjarjeve traumatike procesi i zhvillimit pëson një<br />
goditje dhe ata përjetojnë vështirësi <strong>të</strong> menjëhershme e <strong>të</strong> mëvonshme në përballjen me<br />
detyrat e fazave <strong>të</strong> zhvillimit (11).<br />
Pohohet se fëmijët nuk ndikohen në mënyrë pasive, por i përpunojnë përvojat e<br />
tyre duke i brendësuar në një kontekst tashmë <strong>të</strong> formuar social (12). Konceptimi social i<br />
dhunës ka rëndësi parësore për <strong>të</strong> kuptuar pasojat afatgjata <strong>të</strong> përjetimit <strong>të</strong> dhunës (3, 9).<br />
Tortura si trauma ekstreme<br />
Të persekutuarit politikë në Shqipëri përfaqësojnë një grup njerëzish <strong>të</strong> cilët kanë<br />
vuajtur forma <strong>të</strong> ndryshme <strong>të</strong> torturës gja<strong>të</strong> periudhës së diktaturës komuniste <strong>të</strong> vendosur<br />
pas Luf<strong>të</strong>s II Bo<strong>të</strong>rore. Të dhënat zyrtare flasin për rreth 43.000 individë <strong>të</strong> përfshirë në
procese persekutimi politik. Personat që konsideroheshin <strong>të</strong> rrezikshëm politikisht<br />
dënoheshin me vdekje, burgoseshin, internoheshin ose diskriminoheshin me metoda <strong>të</strong><br />
shumëllojta. Familjarët e <strong>të</strong> dënuarve me vdekje apo e <strong>të</strong> dënuarve me burgim<br />
zhvendoseshin në fshatrat më <strong>të</strong> largëta, detyroheshin <strong>të</strong> punonin në bujqësi ose në<br />
miniera, shpeshherë nën vëzhgimin e policisë.<br />
Një literaturë e gjerë na ofron sugjerimin se traumatizimi i prindërve mund <strong>të</strong> ke<strong>të</strong><br />
ndikim <strong>të</strong> rëndësishëm në krijimin e simptomave <strong>të</strong> lidhura me përjetimet traumatike <strong>të</strong><br />
një fëmijë.<br />
Studime <strong>të</strong> mira tregojnë një vulnerabilitet (mundësi për t‘u ndikuar) në rritje,<br />
incidencë më <strong>të</strong> lar<strong>të</strong> <strong>të</strong> Çrregullimit <strong>të</strong> pas Traumës (PTSD) dhe psikopatologji <strong>të</strong> tjera te<br />
fëmijët e rritur <strong>të</strong> <strong>të</strong> mbijetuarve kur përballen me stresin ose me situata <strong>të</strong> rënda që<br />
kërcënojnë je<strong>të</strong>n. Disa tregojnë një mundësi më <strong>të</strong> madhe për shfaqjen e depresionit,<br />
ankthit dhe sjelljeve <strong>të</strong> keqadaptuara, <strong>të</strong> tilla siç mund <strong>të</strong> je<strong>të</strong> çrregullimi i sjelljes,<br />
problemeve që kanë <strong>të</strong> bëjnë me personalitetin, maturitet jo i plo<strong>të</strong>, varësi e tepruar dhe<br />
probleme me af<strong>të</strong>sinë e menaxhimit <strong>të</strong> situatave prej tyre.<br />
STUDIMI YNË<br />
Studimi i kryer ësh<strong>të</strong> hapi i parë në ndihmë <strong>të</strong> këtij grupi vulnerabël<br />
pasardhësish <strong>të</strong> ish <strong>të</strong> përndjekurve politikë <strong>të</strong> periudhës së komunizmit.<br />
Qëllimi i studimit ishte <strong>të</strong> mblidhte <strong>të</strong> dhëna rreth vështirësive emocionale <strong>të</strong><br />
fëmijëve <strong>të</strong> <strong>të</strong> mbijetuarve <strong>të</strong> torturës gja<strong>të</strong> diktaturës 50-vjeçare në Shqipëri.<br />
Qëllimet e studimit ishin <strong>të</strong> identifikonin:<br />
- Shkallën e traumatizimit te <strong>të</strong> mbijetuarit e torturës dhe shqe<strong>të</strong>simet e tyre<br />
psikologjike.<br />
- Nëse ka ndonjë lidhje midis shkallës së traumatizimit prindëror dhe vështirësive<br />
emocionale <strong>të</strong> fëmijëve <strong>të</strong> tyre <strong>të</strong> ndikuara nga simptomat e prindërve <strong>të</strong> tyre.<br />
Në studim u vlerësua traumatizimi prindëror. Interesi ynë u fokusua në<br />
përcaktimin nëse fëmijët e <strong>të</strong> mbijetuarve <strong>të</strong> torturës do <strong>të</strong> ishin më <strong>të</strong> predispozuar për <strong>të</strong><br />
zhvilluar PTSD në situata apo ngjarje stresante.<br />
METODA<br />
Ky ësh<strong>të</strong> një studim krahasimor transversal ndërmjet dy grupeve <strong>të</strong> dy gjeneratave <strong>të</strong><br />
ndryshme: individë që kanë perjetuar traumë ekstreme dhe fëmijë <strong>të</strong> tyre.<br />
Pjesëmarrësit në studim u përzgjodhën nga një lis<strong>të</strong> paraprake pjesëmarrësish<br />
potencialë (1236 persona) <strong>të</strong> identifikuar prej lis<strong>të</strong>s zyrtare <strong>të</strong> ish <strong>të</strong> përndjekurve politikë<br />
në Shqipëri (rreth 43000) pas përdorimit <strong>të</strong> kritereve: - (a) burgim/internim pas 1970-tes,<br />
dhe (b) në momentin e burgim/internimit jo më <strong>të</strong> vje<strong>të</strong>r se 30 vjeç, (c) ka aktualisht <strong>të</strong><br />
pak<strong>të</strong>n 1 fëmijë <strong>të</strong> moshës nën 18 vjeç.<br />
Grupi i pjesëmarrësve potencialë përfshiu 489 persona prej <strong>të</strong> cilëve u kontaktuan në<br />
mënyrë ras<strong>të</strong>sore personat prej <strong>të</strong> cilëve u morr miratimi i përfshirjes në studim deri në<br />
plo<strong>të</strong>simin e numrit 150. Ve<strong>të</strong>m 12 persona nuk pranuan <strong>të</strong> merrnin pjesë, 6 prej <strong>të</strong> cilëve<br />
për arsye shënde<strong>të</strong>sore <strong>të</strong> lidhur me ta ose një person familjeje.
Në total numri i personave <strong>të</strong> përfshirë në analizë ishte 149 (respektivisht për<br />
gjenera<strong>të</strong>n e pare dhe <strong>të</strong> dy<strong>të</strong>) pasi ve<strong>të</strong>m <strong>të</strong> dhënat e ve<strong>të</strong>m 1 familjeje nuk mund <strong>të</strong><br />
përdoreshin për shkak plo<strong>të</strong>simi.<br />
Instrumentat<br />
Për prindërit<br />
Synonin <strong>të</strong> mblidhnin <strong>të</strong> dhëna mbi:<br />
- lloji dhe historia e traumës<br />
- simptomatologjia e lidhur me PTSD<br />
- cilësia e je<strong>të</strong>s dhe përceptimi mbi veten<br />
Protokolli i pye<strong>të</strong>sorëve <strong>të</strong> përdorur përfshinte: Pye<strong>të</strong>sori Intervistues Preliminar 1.1<br />
(RCT-2003), Shkalla e vlerësimit <strong>të</strong> Ambientit Familjar (FES), WHO-QOL (versioni i<br />
shkurtuar), Shkalla Diagnostike e Stresit Traumatik (PSDS).<br />
Karakteristikat e detajuara psikometrike <strong>të</strong> këtyre instrumentave janë përmendur<br />
gjetiu (2).<br />
Për gjenera<strong>të</strong>n e dy<strong>të</strong> (fëmijë - adoleshen<strong>të</strong>)<br />
Synonin <strong>të</strong> mblidhnin <strong>të</strong> dhëna mbi:<br />
- ngjarjet e tyre traumatike<br />
- reagimet emocionale<br />
Instrumentat e përdorur ishin UCLA PTSD Index (për DSM-IV), FES (form R) dhe<br />
STAIC. Karakteristikat e detajuara psikometrike <strong>të</strong> këtyre instrumentave janë përmendur<br />
gjetiu (2).<br />
Analiza e <strong>të</strong> dhënave<br />
Në përshkrim variablash ësh<strong>të</strong> dhënë ‗mean‘ dhe deviacionet standarte. Korelacionet<br />
kanë vënë në punë koeficien<strong>të</strong>t Kendall e Spearman. Për variablat kategorike – teste x 2 .<br />
Vlefshmëria statistikore në nivel 95%. Analiza statistikore ësh<strong>të</strong> bërë në SPSS.<br />
REZULTATET<br />
Përshkrimi i grupit <strong>të</strong> prindërve<br />
Në kë<strong>të</strong> studim grupi u përbë nga 149 individë, me një mesatare moshe 51,5 vite;<br />
grupi u predominua nga meshkujt (64%) krahasuar me femrat (36%).<br />
Shkallët e cilësisë së perceptuar <strong>të</strong> je<strong>të</strong>s (QOL – quality of life) dhe cilësisë së je<strong>të</strong>s<br />
bazuar mbi shëndetin (Health related to QOL) u aplikuan tek <strong>të</strong> gjithë pjesëtarët e grupit<br />
në studim. U vu re se 38 (25.5%) e prindërve <strong>të</strong> grupit <strong>të</strong> studimit paraqisnin një cilësi<br />
jete <strong>të</strong> keqe; 7,35% e tyre kishin një funksionim social <strong>të</strong> varfër; 3,35% e tyre kishin një<br />
funksionim psikologjikisht <strong>të</strong> dëmtuar dhe 2,68% referuan një funksionim fizik dhe<br />
mjedisor <strong>të</strong> mangët dhe/ose <strong>të</strong> pamjaftueshëm.
Në drejtim <strong>të</strong> traumës së vuajtur prej grupit <strong>të</strong> prindërve, predominon ajo e torturës.<br />
Kështu psh. 66% e individëve referon se kanë qenë goditur drejtpërdrejt me mjete <strong>të</strong> forta<br />
në kokë. Në grupin e studimit <strong>të</strong> prindërve 66% rezultuan <strong>të</strong> kishin qenë burgosur gja<strong>të</strong><br />
periudhës së komunizmit, ndërsa 46% e totalit kishin qenë internuar (një nëngrup i<br />
mbivendosur këtupari ka vuajtur si burgosjen ashtu edhe internimin).<br />
Përpos kësaj u studiuan edhe ngjarjes mjedisore traumatike; tortura u referua në 98%<br />
<strong>të</strong> pjesëtarëve <strong>të</strong> grupit studimor <strong>të</strong> prindërve, por 80% e tyre referuan edhe ‗prani në një<br />
zonë luftimesh apo përfshirje direkte në shkëmbim zjarri‘.<br />
Ndërmjet personave që referuan një ngjarje traumatike, 93% e tyre referuan ta kishin<br />
përjetuar kë<strong>të</strong> ngjarje më shumë se pesë vjet <strong>të</strong> shkuara; ve<strong>të</strong>m 2% e tyre e sugjeruan<br />
shfaqjen e ngjarjes traumatike në gjash<strong>të</strong> muajt e shkuara.<br />
Simptomat e ri-përjetimit <strong>të</strong> ngjarjes traumatike: ‗Mendime <strong>të</strong> këqija a shqe<strong>të</strong>suese<br />
lidhur me goditjen e marrë‘ në 44% <strong>të</strong> personave; ‗Ëndrra <strong>të</strong> këqija apo makthe që lidhen<br />
me traumën‘ në 5%.<br />
Simptoma <strong>të</strong> shmangies: ‗Shmangia e bisedës apo e diskutimit lidhur me ngjarjen‘ në<br />
6% <strong>të</strong> personave, ‗Paaf<strong>të</strong>sia për <strong>të</strong> kujtuar <strong>të</strong>rësisht ngjarjen‘ në 6%, ‗Mpirje emocionale‘<br />
në 7% <strong>të</strong> tyre.<br />
Simptoma <strong>të</strong> vigjilencës së alteruar: ‗Irritueshmëri‘ në 6%, ‗vështirësi në përqëndrim‘<br />
në 7% etj. (shih grafikun më posh<strong>të</strong>).<br />
Korrelimet<br />
Rezultoi <strong>të</strong> kishte një korrelim sinjifikant ndërmjet simptomave disociative dhe<br />
simptomatologjisë së PTSD (post-traumatic stress disorder) apo <strong>të</strong> ÇSPT (çrregullimit <strong>të</strong><br />
stresit post-traumatik) me një p = 0,029.<br />
Korrelim sinjifikant rezultoi <strong>të</strong> kishte edhe ndërmjet QOL (Cilësisë Së Je<strong>të</strong>s) dhe<br />
ÇSPT, me një koeficient korrelimi <strong>të</strong> Kendall = 0,014.
Ne u përpoqëm <strong>të</strong> kuptonim me cila formë torture parathonte më shumë<br />
zhvillimin e ÇSPT (faktor prediktiv).<br />
Rezultoi që ndërmjet <strong>të</strong> gjitha formave <strong>të</strong> torturës fizike, korrelime sinjifikante<br />
ndërmjet kësaj forme <strong>të</strong> caktuar dhe pranisë së ÇSPT kishte:<br />
1- varja nga këmbët (p=0,017)<br />
2- izolimi në një qeli për më shumë se tre di<strong>të</strong> (p=0,043)<br />
3- abuzimi seksual (p=0,023)<br />
Përshkrimi i grupit <strong>të</strong> fëmijëve<br />
Në studim u përfshinë 149 fëmijë <strong>të</strong> ish-<strong>të</strong> persekutuarve politikë (<strong>të</strong> burgosur ose <strong>të</strong><br />
internuar). 127 ishin adoleshen<strong>të</strong> (18 meshkuj dhe 109 femra) dhe 22 fëmijë (14 meshkuj<br />
dhe 8 femra).<br />
Në grafikun e mësipërm paraqiten raportet në shpërndarjen e seksit tek nëngrupet me<br />
ose pa (Po dhe Jo) PTSD.<br />
Ngjarjet stresante <strong>të</strong> referuara nga adoleshen<strong>të</strong>t pasardhës <strong>të</strong> ish-<strong>të</strong> persekutuarve<br />
politikë ishin: ‗Prania në një vend ku luftohet‘ 80%; ‗Shikimi i një vrasjeje‘ 56%;<br />
‗Shikimi i drejtpërdrej<strong>të</strong> i keqtrajtimit që po i bëhet një anëtari <strong>të</strong> familjes‘ 34%; ‗Rrahja<br />
e rëndë brenda në sh<strong>të</strong>pi‘ 21% e tyre, si dhe disa situata <strong>të</strong> tjera <strong>të</strong> referuara me një<br />
frekuencë më <strong>të</strong> ulët.<br />
Ngjarjet më stresante <strong>të</strong> referuara nga fëmijët kishin <strong>të</strong> bënin me: ‗Prania në një vend<br />
ku luftohet‘ 71%; ‗Përfshirja në një aksident <strong>të</strong> rëndë‘ 62%; ‗Dëgjimi mbi vdekjen apo<br />
plagosjen e dikujt tje<strong>të</strong>r‘ 57% etj.<br />
Pajtuar me shkallën e përdorur nga Frederick dhe Pynoos në Indeksimin e<br />
Reagueshmërisë për ÇSPT (Reaction Index in UCLA [University Centre Los Angeles]<br />
PTSD – 4, 5, 8) u kategorizuan se vuanin nga ÇSPT:<br />
a. 83 e pasardhësve adoleshen<strong>të</strong> (65%) rezultuan me ÇSPT formë<br />
klinikisht e plo<strong>të</strong>; prej tyre 81% ishin femra dhe 19% meshkuj<br />
b. 12 adoleshen<strong>të</strong> u klasifikuan me ÇSPT jo <strong>të</strong> plo<strong>të</strong> [<strong>të</strong> pjesshëm]
DISKUTIM<br />
c. 2 fëmijë u kategorizuan me ÇSPT formë klinikisht <strong>të</strong> plo<strong>të</strong>; 18 <strong>të</strong><br />
tjerë me formë <strong>të</strong> pjesshme.<br />
Ky studim ësh<strong>të</strong> përpjekja e parë për vlerësimin e ekspozimit ndaj traumës dhe<br />
zhvillimit <strong>të</strong> PTSD në një grup specifik – ish <strong>të</strong> përndjekurit dhe <strong>të</strong> mbijetuarit e traumës<br />
si dhe ndikimi i traumës te fëmijët e tyre.<br />
Në fillim morrëm grupin e <strong>të</strong> internuarve politikë si një grup kontrolli krahasimi<br />
dhe menduam që janë dy grupe <strong>të</strong> ndryshme. Por gja<strong>të</strong> analizës së parë u vu re që edhe<br />
midis këtij grupi kishte torturë, kështu që u detyruam t‘i bashkojmë <strong>të</strong> dy grupët në një <strong>të</strong><br />
ve<strong>të</strong>m.<br />
Popullata e marrë në studim raportoi një numër <strong>të</strong> lar<strong>të</strong> ngjarjesh traumatike, duke<br />
përfshirë këtu edhe metodat e torturës.<br />
Siç u vu re nga rezultatet tortura ishte e përhapur më një përqindje <strong>të</strong> madhe në<br />
grupin e prindërve. Format më <strong>të</strong> përhapura <strong>të</strong> saj ishin tortura fizike e shoqëruar me<br />
torturën psikologjike, prej <strong>të</strong> cilave më e zakonshmja ishte <strong>të</strong> qënit apo observimi i<br />
torturës se një familjari.<br />
Nga ky studim doli se kur janë <strong>të</strong> kombinuara tortura fizike, abuzimi seksual dhe<br />
tortura psiklogjike, mundësia për t‘u zhvilluar PTSD (për prindërit) ësh<strong>të</strong> më e madhe.<br />
Pasojat psikologjike <strong>të</strong> rezultuara te prindërit, në një shoqëri pas diktaturës, e<br />
bëjnë <strong>të</strong> vështirë për <strong>të</strong> dalluar qar<strong>të</strong> midis pasojave <strong>të</strong> torturës ve<strong>të</strong>m gja<strong>të</strong> burgosjes apo<br />
internimit dhe pasojave <strong>të</strong> <strong>të</strong> ashtuquajturës ‗luf<strong>të</strong> e ‗97‘ më vete apo stresorëve <strong>të</strong><br />
ndryshëm në një gjendje pas lufte.<br />
Rezultatet tregojnë për nivel <strong>të</strong> lar<strong>të</strong> <strong>të</strong> PTSD te prindërit me simptoma <strong>të</strong><br />
ndryshme <strong>të</strong> ripërjetimit, shmangies dhe stimulimit.<br />
Nga këto rezultate del se ish <strong>të</strong> persekutuarit vuajnë nga frikëra <strong>të</strong> ndryshme, kanë<br />
një prirje depresive dhe frenim në je<strong>të</strong>n shoqërore dhe funksionimin e tyre <strong>të</strong><br />
përgjithshëm. Ata prindër që paraqesin simptoma <strong>të</strong> PTSD e perceptojnë cilësinë e je<strong>të</strong>s<br />
negativisht.<br />
Fëmijët e ish <strong>të</strong> persekutuarve paraqi<strong>të</strong>n paqëndrueshmëri emocionale ose<br />
simptoma somatike. Faktorët prindërorë <strong>të</strong> tillë si simptomat e PTSD ndikonin shumë në<br />
prirjen e fëmijëve <strong>të</strong> tyre për <strong>të</strong> zhvilluar PTSD.<br />
Ishte interesante <strong>të</strong> shihej midis fëmijëve vulnerabiliteti i vajzave në krahasim me<br />
djem<strong>të</strong> për <strong>të</strong> zhvilluar PTSD.<br />
Të dhënat e studimit tonë tregojnë vulnerabilitet në rritje <strong>të</strong> fëmijëve për <strong>të</strong><br />
zhvilluar PTSD kur ata përballen me situata apo me ngjarje stresante dhe i tillë ishte<br />
lidhja midis zhvillimit <strong>të</strong> PTSD dhe përjetimit <strong>të</strong> një aksidenti me makinë.<br />
Prindërit dhe fëmijët e tyre referuan apo sollën në studim përjetimin e ngjarjes më<br />
<strong>të</strong> rëndësishme që ka ndodhur vitet e fundit ‗luf<strong>të</strong>n‘, e cila mund <strong>të</strong> shpjegohet me<br />
situa<strong>të</strong>n e vështirë politike <strong>të</strong> krijuar në Shqipëri dhe ‗përdorimin e lirë <strong>të</strong> armëve‘ gja<strong>të</strong><br />
kësaj periudhe, e ashtuquajtur ‗lufta e vitit 1997‘.<br />
KONKLUZIONE
REFERENCAT<br />
Gjendja emocionale e fëmijëve mund <strong>të</strong> ndikohet fuqimisht nga simptomat e<br />
prindërve <strong>të</strong> tyre.<br />
S‘andejmi del e qar<strong>të</strong> nevoja e ndihmës për kë<strong>të</strong> grup fëmijësh, për <strong>të</strong><br />
përmirësuar vështirësi<strong>të</strong> emocionale dhe ato <strong>të</strong> sjelljes, apo simptomat e<br />
PTSD.<br />
Fëmijët e <strong>të</strong> mbijetuarve <strong>të</strong> torturës mund <strong>të</strong> jenë një grup me rrezik <strong>të</strong> lar<strong>të</strong>,<br />
brenda <strong>të</strong> cilit ne mund <strong>të</strong> eksplorojmë diferencat individuale që kanë <strong>të</strong> bëjnë<br />
me faktorët e rrezikut për <strong>të</strong> zhvilluar PTSD.<br />
Ekzaminime <strong>të</strong> mëtejshme janë <strong>të</strong> nevojshme ndër nëngrupet, si p.sh. midis<br />
vajzave dhe djemve, midis atyre që kanë qenë në burg dhe atyre që kanë qenë<br />
në internim, dhe një grupi kontrolli ‗<strong>të</strong> shëndoshë‘.<br />
1. Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, fourth edition (DSM-IV),<br />
American Psychiatric Association, 1994<br />
2. ARCT, ARCT History of Establishment‘ – Rehabilitation No. 1, Tirana 2003.<br />
3. Dent, O. F., Tennant, C. C. & Goulston, K, J (1987). Precursors of depression in<br />
World War II veterans 40 years after the war. Journal of Nervous and Mental<br />
Disorders 175, 486-490.<br />
4. Last, U. Kein, H. Impact of Parental Holocaust Traumatization on Offsprings‘<br />
Reports of Parental Child-Rearing Practices. Journal of Youth and Adolescence<br />
1984; 13:267-283.<br />
5. Needs Assessment and Memorisation, ARCT/RCT Project, 1999-2001, Tirana.<br />
6. Rakoff, V., Sigal, J.J., & Epstein, N. (1976). Children and families of<br />
concentration camp survivors. Canada's Mental Health, 14, 24-26.<br />
7. Rosenheck, R. & Nathan, P. (1985). Secondary traumatization in the children of<br />
Vietnam veterans with posttraumatic stress disorder. Hospital and Community<br />
Psychiatry, 36, 538-539.<br />
8. Sigal, J.J., Weinfeld, G. (1985). Control of aggression in adult children of<br />
survivors of the Nazi persecution. Journal of Abnormal Psychology, 94, 556-564.<br />
9. Solomon, Z., Kotler, M., Mikulincer, M. (1988). Combat-related posttraumatic<br />
stress disorder among second-generation Holocaust survivors: Preliminary<br />
findings. American Journal of Psychiatry, 145, 865-868.<br />
10. Yehuda R., J. S., M Wainberg, K Binder-Brynes, T Duvdevani "Vulnerability to<br />
posttraumatic stress disorder in adult offspring of Holocaust survivors." American<br />
Journal of Psychiatry, 155, 1998a, 1163-1171.<br />
11. Zeiss, R. A. & Dickman, H. R. (1989). PTSD 40 years later. Journal of Clinical<br />
Psychology 45, 80-87.<br />
12. WHOQOL Group. Development of the World Health Organization WHOQOL<br />
BREF quality of life assessment. The WHOQOL Group. Psych. Med. 1998;<br />
28:551-8.<br />
SUMMARY
PSYCHOTRAUMA AND ITS CONSEQUENCES<br />
THROUGH THE GENERATIONS<br />
Ariel Çomo 1 , Anastas Suli 1 , Gentian Vyshka 2 , Elizana Petrela 3<br />
1 Clinic of Psychiatry, UHC ―Mother Theresa‖, Tirana<br />
2 Departamen of Fiziology, Medical Faculty, UHC, Tirana<br />
3 Departament of Public Health, Medical Faculty, UHC, Tirana<br />
Posttraumatic stress disorder (PTSD) in a group of youngsters descending from<br />
traumatized families has been examined in the present study. The results suggest that the<br />
emotional situation of the children might be influenced from the symptoms their parents<br />
are suffering and exposing. The children descending from families that survived<br />
situations of torture might be a highly risked group, within which we can explore inter<br />
individual differences in being influenced from the risk factors that are connected with<br />
the presence or not of PTSD. Further studies are necessary to scan subgroups, girls and<br />
boys for example, comparing the families whose parents have been imprisoned with the<br />
families whose parents have been internally displaced<br />
Key words: Post-traumatic stress disorder (PTSD), psychotrauma, environmental<br />
stressors, torture, ill-treatment<br />
e-mail:<br />
/////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////<br />
/////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////<br />
PUNIM PROFESIONAL / PROFESIONAL PAPER NEUROLOGJI<br />
MEDICUS<br />
RETROSPEKTIVNA STUDIJA NA UPATNITE DIJAGNOZI VO<br />
LABORATORIJATA ZA ELEKTROMIOGRAFIJA<br />
Mерита Ismajli-Marku 1 , Emilija Cvetkovska 1 , Tatjana ^epreganova-<br />
^angovska 1 , Fatlume Adili 1 , Vera Petrova 1<br />
1 JZU Univerzitetska klinika za nevrologija, Skopje
Mерита Ismajli-Marku, lekar, nevrolog<br />
Ul. Metodija mitevski, 12/1/13, Skopje<br />
Tel. 075370596<br />
e-mail: meritam@t-home.mk<br />
e-mail: tinamarkoni@yahoo.com<br />
REЗИМЕ: Voved: Na oddelot za klini~ka nevrofiziologija pri<br />
Univerzitetskata klinika za nevrologija-Skopje, sekojdnevno se<br />
registriraat odreden broj na elektromiografski (EMG) ispituvawa kaj<br />
pacienti koi nemaat znaci i simptomi za poremetuvawe na periferniot<br />
nerven sistem (PNS) ili se so pogre{na i neadekvatna upatna dijagnoza.<br />
Takvite neopravdani upatuvawa za EMG evaluacija ne go podobruvaat<br />
menaxiraweto so pacientite i neretko se optovaruvawe za medicinskiot<br />
personal i samata laboratorija. Cel: Da se napravi analiza na naj~estite<br />
dijagnozi na upateni pacienti za EMG ispituvawe. Materijal i metodi:<br />
Analizirani se site ispitanici koi se prateni vo elektromiografskata<br />
laboratorija pri Univerzitetskata klinikata za nevrologija, Skopje, vo<br />
prvite 6 meseci od 2008 godina. Vo studijata se vklu~eni 491 pacient, od koi<br />
254 ma`i (51,73%) i 237 `eni (48,27%). Vozrasta na pacientite e vo {irok<br />
interval, najmladiot pacient e doen~e na vozrast od 6 meseci, a najstariot<br />
83 godi{en ~ovek. Pacientite vo na{ata laboratotija se upatuvani od<br />
strana na nevrolozi, ortopedi, otorinolaringolozi, nevrohirurzi,<br />
pedijatri, kako i od strana na op{ti lekari. Rezultati: Potvrda na<br />
upatnite dijagnozi po EMG evaluacija e prisatna kaj najgolem del na<br />
upatenite pacienti ili kaj 335 pacienti (68,08%). Bez upatna dijagnoza se 19<br />
pacienti (3,89%), a so upatna dijagnoza i normalen naod na EMG se 62<br />
pacienti (12,68%). Definitivna dijagnoza razli~na od upatnata e najdena kaj<br />
75 pacienti (15,34%). Kaj najgolem broj od pacientite se prisatni<br />
radikularni 232 (49%) i kompresivni nevropatii 46 (9%). Kaj ostanatite<br />
pacienti utvrdeni se miopatii 21 (4%), miastenija gravis 7 (1%),<br />
poliradikulonevriti 31 (6%) i ostanatite mononevropatii (facialen i<br />
ulnaren nerv) 24 (5%), polinevropatii se 37 pacienti (7%), lezija na<br />
centralen motoren nevron 4 (1%), organski tremor 12 (2%) i normalni 77<br />
(16%). Zaklu~ok: Najgolem broj od ispitanicite se so dijagnoza na<br />
radikulopatii, potoa so polinevropatii od razli~na etiologija, kako i<br />
karpal tunel sindrom so drugite mononevropatiji. Odreden broj na<br />
ispitanici 77 (16%) ima normalen naod pri EMG ispituvaweto.<br />
Klu~ni zborovi: upatni dijagnozi, elektromiografija (EMG)<br />
Medicus 2009, Vol. XI (1):<br />
VOVED
Elektromiografskata tehnika (EMG) pretstavuva pro{iruvawe na<br />
optimalnata klini~ka egzaminacija na bolniot. Dava dragoceni podatoci za<br />
funkcionalnata sostojba na nevromuskulniot aparat odnosno negovite<br />
sostavni delovi: muskulot, nevromuskulnata plo~a, perifernite nervi,<br />
nervnite koreni i motorenata kletka na predniot rog na rbetniot mozok (1).<br />
EMG tehnikata realizirana na aparatot se bazira na dodatok od<br />
dvojni amplifikatori na akciskite muskulni potencijali i katodna cevka<br />
so osciloskop. So pomo{ na iglesti ili povr{inski elektrodi se<br />
odveduvaat ekstracelularno akciskite motorni potencijali (AMP) od<br />
muskulot koj e predmet na ispituvaweto i ovaa informacija ja<br />
transmitiraat do amplifikatorot (2). Na osciloskopot se dobivaat AMP<br />
vo vid na iskrivuvawe na izoelektri~nata linija. Impulsite, isto taka,<br />
mo`at da bidat transformirani vo zvu~ni signali so pomo{ na<br />
visokokvaliteten zvu~nik. So pomo{ na EMG metodot mo`eme da napravime<br />
registracija na AMP vo kontrakcija ili da se prika`e akcijata na<br />
motornite edinici (3). Najva`nite to~ki vo elektrodijagnostikata se EMG<br />
i mereweto na brzinata na sproveduvawe na perifernite nervi (ENG) (4).<br />
Kako prodol`uvawe na nevrolo{kiot pregled, EMG-to kako metoda<br />
ne treba da ja zameni detalno zemenata anamneza i nevrolo{kiot pregled.<br />
Pregledot go odreduva mestoto na lezijata so distribucija na slabosta,<br />
senzitivnite ispadi i promenite vo refleksite. So miografija i<br />
nevrografija, osven distribucijata, se odreduva akutnosta ili hroni~nosta<br />
na procesot i patofiziolo{kiot mehanizam (aksonalna ili<br />
demielinizatorna lezija).<br />
EMG-to e biten element vo evaluacijata na pacientot so bolest na<br />
periferniot nerven sistem (PNS) i toa za:<br />
postavuvaweto na to~nata dijagnoza, dokolku postoi nesigurnost<br />
okolu lokalizacijata pri klini~kiot pregled;<br />
menaxiraweto so bolesta, dokolku se planira hirur{ka dekompresija<br />
na nervot poradi lokalizacijata i te`inata na kompresijata;<br />
klini~kata prognoza, dokolku se odreduva stepenot na lezija na<br />
periferniot nerv, akutnosta ili hroni~nosta na bolesta (staro/novo;<br />
dinami~ka /stati~ka patofiziologija).<br />
Pred sekoe upatuvawe na EMG, sekoj lekar treba da gi ima vo predvid<br />
slednive pra{awa:<br />
1. Ako ne mo`e da se definira lezijata spored nevrolo{kiot pregлед<br />
(klini~kite znaci i simptomi) a na toj na~in nevrofioziologot }e se<br />
obide da ja precizira lezijata, toga{ zo{to voop{to se upatuva na<br />
EMG evaluacija?<br />
2. Ako mo`e so sigurnost da se lokalizira lezijata so nevrolo{kiot<br />
pregled (sprema клиничките znaci i simptomi) dali }e se dobivaat<br />
dopolnitelni korisni informacii od vr{ewe na testot (5).<br />
CEL NA TRUDOT
Da se napravi analiza na naj~estite dijagnozi na upateni pacienti za<br />
EMG ispituvawe.<br />
MATERIJAL I METODI<br />
Trudot pretstavuva retrospektivna, deskriptivna, epidemiolo{ka<br />
studija za site upateni pacienti za EMG vo tekot na prvite 6 meseci na 2008<br />
godina vo laboratorijata za elektromiografija pri Univerzitetskata<br />
klinika za nevrologija, Skopje, so cel da se napravi evaluacija na<br />
periferniot nerven sistem, za pacienti preprateni za evaluacija na<br />
bolesti na periferniot nerven sistem.<br />
REZULTATI<br />
Vkupniot broj na ispitanici vklu~eni vo studijata e 491, od koi 254<br />
ma`i (51,73%) i 237 (48,27%) `eni, so prose~na vozrast od 47,43±15, 35 godini.<br />
Analizata na definitivnite dijagnozi, po izvr{enata EMG<br />
evaluacija, poka`uva deka najzastapeni se radikularnite sindromi (vo koi<br />
se vklu~eni cervikalni i lumbalni radikulopatii) ili 49%, potoa<br />
polinevropatii od razli~na etiologija (naj~esto dijabeti~na i etili~na)<br />
vklu~uvaj}i i poliradikulonevritis (akutna inflamatorna<br />
demielinizatorna nevropatija - AIDP i hroni~na inflamatorna<br />
demielinizatorna nevropatija - HIDP) ili 13%, pa miopatii (vrodeni,<br />
inflamatorni i dr.) zaedno so miastenija gravis ili 9%, kako i<br />
kompresivnite nervopatii podeleni vo grupa na karpal tunel sindrom i<br />
ostanatite mononevropatii (so razli~na etiologija) vo koja se vklu~eni n.<br />
ulnaris, n. facialis i drugi ili 10%. Za potencirawe e deka normalen EMG<br />
naod imaat 16% od ispitanicite, kako i deka 1% od ispitanicite se so<br />
lezija na centralen motoren nevron.<br />
7%<br />
2%<br />
1%<br />
5%<br />
6%<br />
16%<br />
1%<br />
4%<br />
9%<br />
Grafikon 1: Definitivni dijagnozi po EMG evaluacija<br />
Legenda-radikularni sindromi (RS); karpal tunel sindrom (CTS);<br />
miopatija (M); miastenija gravis (MG); poliradikulonevritis<br />
(PRN); mononevropatija (MNP); polinevropatija (PNP); centralen<br />
motoren nevron (CMN); tremor (OT); normalen naod (Norm)<br />
49%<br />
RS<br />
CTS<br />
M<br />
MG<br />
PRN<br />
MNP<br />
PNP<br />
CMN<br />
OT<br />
Norm
Be{e napravena i analizata na definitivnite dijagnozi pri EMG<br />
ispituvaweto spored polovata pripadnost za sekoja bolest poedine~no. Se<br />
zabele`uva deka postoi skoro podednakva zastapenost na ma{kiot i<br />
`enskiot pol kaj radikularnite sindromi kako i kaj normalnite EMG naodi,<br />
pogolema zastapenost na `enskiot pol kaj karpal tunel sindromot i<br />
miopatiite, a pogolema zastapenost na ma`ite vo grupata na<br />
polinevropatii, poliradikulonevritis i tremor.<br />
Norm<br />
OT<br />
CMN<br />
PNP<br />
MNP<br />
PRN<br />
MG<br />
M<br />
CTS<br />
RS<br />
0 50 100 150 200 250<br />
M<br />
F
Grafikon 2: Definitivni dijagnozi po EMG evaluacija, polova<br />
distribuvija<br />
Legenda-radikularni sindromi (RS); karpal tunel sindrom (CTS);<br />
miopatija (M); miastenija gravis (MG); poliradikulonevritis<br />
(PRN); mononevropatija (MNP); polinevropatija (PNP); centralen<br />
motoren nevron (CMN); tremor (OT); normalen naod (Norm)<br />
Kaj ispitanicite kaj koi e postavena definitivna dijagnoza, napravena e i<br />
analiza spored vozrasta, pa ottuka:<br />
- pod 40 godini se 141 ili 28, 71%;<br />
- od 41-50 godini se 122 ili 24, 84%;<br />
- od 51- 60 godini se 131 ili 26, 68% i<br />
- od 61 do 70 godini se 70 ili 16, 7%.<br />
- пoveќe od 70 godini se 27 ili 5, 49%<br />
14%<br />
27%<br />
5%<br />
25%<br />
29%<br />
Grafikon 3: Definitivni dijagnozi, vozrasna distribucija<br />
Vo grafikon 4 e prika`ana distribucijata na najzastepenite bolesti<br />
pri EMG evaluacijata i nivno pojavuvawe vo odredena vozrasna grupa.<br />
Radikularnite sindromi se skoro vo ist broj zastapeni vo populacija od 40<br />
do 60 godini, so pik incidenca na 50 godi{na vozrast. Mononevropatiite od<br />
razli~na etiologija, vo koja spa|a i karpal tunel sindromot, se zastapeni vo<br />
vozrasnata grupa od 51-60 godini, kako i vo grupata od 41-50 godini.<br />
Miopatii i miastenija gravis se prisutni vo pomladata populacija t. e. pod<br />
40 godini, a polinevropatija se javuva vo grupata od 41-50 godini i vo ista<br />
merka kaj populacijata od 50 do70 godini. Od grafikonot se zabele`uva jasna<br />
distribucija na organski tremor kaj dve vozrasni grupi: od 41-50 godini i vo<br />
vozrasna grupa postari od 60 godii, kako i otsutnost na istata vo<br />
populacijata pomlada od 40 godini.<br />
Normalen EMG naod e najzastapen vo mladata populacija, so trend na<br />
opa|awe so porast na vozrasta.<br />
70
70<br />
60<br />
50<br />
40<br />
30<br />
20<br />
10<br />
0<br />
Grafikon 5: Definitivni dijagozi predstaveni vo vozrasni grupi<br />
Legenda-radikularni sindromi (RS); karpal tunel sindrom (CTS);<br />
miopatija (M); miastenija gravis (MG); poliradikulonevritis<br />
(PRN); mononevropatija (MNP); polinevropatija (PNP); centralen<br />
motoren nevron (CMN); tremor (OT); normalen naod (Norm)<br />
DISKUSIJA<br />
70<br />
Naj~esti upatni dijanozi za EMG evaluacija se radikikularni<br />
sindromi. Epidemiolo{ka studija na Radhakrishnan et all, vo traewe od 14<br />
godini, poka`a pik incidenca na cervikalnite radikulopatii na vozrast od<br />
50-54 godini (6). Analizata na na{ite podatoci poka`a pik incidenca na 51-<br />
60 godi{na vozrast.<br />
Lumbosakralnata radikulopatija e na~estata dijagnoza postavena od<br />
strana na nevrolozite i tokmu ovie pacienti se naj~esto upatuvani za EMG<br />
ispituvawe. Precizni epidemiolo{ki podatoci nema, no se misli deka<br />
prevalencata se dvi`i od 3-5%, so podednakva zastapena kaj dvata pola (7).<br />
Vo na{ata studija, karpal tunel sindrom najgolema incidenca ima kaj<br />
vozrasnite grupi od 41-50 godini (12 pacienti ili 9,83%) i 51-60 godini (19<br />
pacienti ili 19,5%), so soodnos `eni-ma`i 2:1, so pik vozrast na pojavuvawe<br />
na 50 godini. Vo 19 godi{nata studija na Stevens et all. i Padua et all. najdena e<br />
sli~na incidenca za vozrasta (8, 9).<br />
Miopatii i miastenija gravis se zastapeni pod 40 godi{na vozrast.<br />
Sredna vozrast za `eni e 34. 9 godini za `enskata populacija, {to korelira<br />
so naodot vo studijata na Kalb et all. Toj vo svojata studija objavuvaat deka pik<br />
incidenca za miastenija gravis e vo tretata dekada za `eni i sedmata dekada<br />
za ma`i (10). Na{ite ispitanici so miastenija gravis spa|at vo vozrasnata<br />
grupata pod 40 godini, no ne e registriran porast vo postarata vozrasna<br />
grupa.<br />
Martyn i Hughes potenciraat deka polinevropatijata vo op{ta<br />
populacija e zastapena od 2,4% do 8% vo povozrasna populacija, i toa kako<br />
RS<br />
CTS<br />
M<br />
MG<br />
PRN<br />
MNP<br />
PNP<br />
CMN<br />
OT<br />
Norm
distalna simetri~na nevropatija (11). Vo Pitsburg studijata, najzastapena<br />
forma na nevropatija e dijabeti~nata nevropatija, bez polova razlika, so<br />
zastapenost od 18% vo 18-29 godi{na vozrast i 58% nad 30 godi{na vozrast<br />
(12). Na{ite rezutati poka`uavat najgolema zastapenost na nevropatii vo<br />
vozrasnata grupa od 41-50 godini (13,11%), i vo vozrasnata grupa od 51-70<br />
godini (8, 45%). Pojava na poliradikulevriti od tipot na AIDP i CIDP : 15-<br />
35 eden pik te 50-75 drugiot pik , sredna vozrast 40 godini vo studija na<br />
Dionne et al so incidenca od 2-12% (13). Na{ite rezultati poka`uvaat ista<br />
incidenca vo trite vozrasni grupi zaedno ( od 41 do 70 ) godini koja e 6,81%.<br />
Normalen EMG naodot imaat 77 pacienti (16%) {to sugerira deka e<br />
potrebna i po`elna podetalna i poprecizna egzaminacija i evaluacija na<br />
pacientite, pred nivno upatuvawe za EMG analiza. Pri analizata na<br />
vozrasta kaj definitivnite dijagnozi, kaj pomladite vozrasni grupi vo<br />
najgolem del se registrira ureden naod (32% ispitanici pod 40 godini). So<br />
porast na vozrasta, procentot se namaluva.<br />
EMG-to ne treba da se koristi kako skrining metoda za bolesti na<br />
periferniot nerven sistem i pred prepratuvawe treba detalno da se<br />
razmisli dali e potrebno pacientot da se preprati na ova analiza.<br />
ZAKLU^OK<br />
Od na{ata studija, mo`e da se zaklu~i deka najzastapeni dijagnozi vo<br />
na{a laboratorija se radikulopatijata 49%, potoa polinevropatijata 7% pa<br />
karpal tunel sindrom (9%) i ostanatite mononevropatii 5%. Za<br />
potencirawe e deka normalen EMG naod se sretnuva kaj 16% od<br />
ispitanicite, koi zaedno so ispitanicite bez upatna dijagnoza<br />
predstavuvaat seriozna brojka na nepotrebni EMG ispituvawa.<br />
Podatocite dobieni od na{ata studija mo`at da poslu`at kako<br />
po~etna to~ka za etablirawe na standardi i protokoli za upatuvawe vo EMG<br />
laboratorijata, {to }e dovede do:<br />
- namaluvawe na brojot na pacientite;<br />
- pogolem kvalitet na ispituvaweto i<br />
- skratuvawe na lista na ~ekawe.<br />
LITERATURA:<br />
1. Brown WF, Bolton CF, Aminoff MJ. Neuromuscular Function and Disease: Basic,<br />
Clinical, and Electrodiagnostic Aspects . Philadelphia, Pa: WB Saunders Co.; 2002<br />
2. Kimura J. Electrodiagnosis in disease of nerve and muscle, 3rd ed.Oxford University<br />
Press 2001.<br />
3. Daube JR. The description of motor unit potentials in electromyography. Neurology<br />
1978; 28-83<br />
4. American Association of Electrodiagnostic Medicine. Glossary of terms in<br />
electrodiagnostic medicine. Muscle Nerve. 2001;Suppl 10:S1-50<br />
5. Fuller G. How to get the most out of nerve conduction studies and<br />
electromyography. Journal of Neurology neurosurgery and psychiatry.2005; 76:ii41-
1146<br />
6. Radhakrishnan K, Litchy WJ, O'Fallon WM, Kurland LT. Epidemiology of cervical<br />
radiculopathy. A population-based study from Rochester, Minnesota, 1976 through<br />
1990. Brain. Apr 1994;117(pt 2):325-35<br />
7. Tarulli AW, Raynor EM. Lumbosacral radiculopathy. Neurol Clin. May 2007; 25<br />
(2): 387-405<br />
8. Stevens at al. Carpal tunnel syndrome in Rochester, Minnesota 1961 to 1980.<br />
Neurology. 1988 Jan ;38 (1):134-8.<br />
9. Padua, L.; Aprile, I.; Caliandro, P.; Tonali, P.; for the Gruppo Italiano Studio<br />
Sindrome Tunnel Carpale; Epidemiology. 12(3):369, May 2001.<br />
10. Kalb B, Matell G, Pirskanen R, et al; Epidemiology of myasthenia gravis: a<br />
population-based study in Stockholm, Sweden. Neuroepidemiology. 2002 Sep-<br />
Oct;21(5):221-5.<br />
11. Martyn C, Hughes R. Epidemiology of peripheral neuropathy. J Neurol Neurosurg<br />
Psychiatry. 1997 Apr ;62 (4):310-8<br />
12. Maser R, Becker D, Drash A, Ellis D, Kuller L: Pittsburgh Epidemiology of Diabetes<br />
Complications Study. Measuring diabetic neuropathy follow-up study result.<br />
Diabetes Care, Vol 15, Issue 4 525-527<br />
13. Dionne, A; Nicolle, M W; Hahn, A F : Journal of the Peripheral Nervous System.<br />
Clinical and electrophusiologycal parameters distinguishing acute and chronic<br />
inflammatory neuropathies. Journal of the Peripheral Nervous System. 13(2):166-<br />
167, June 20082008.<br />
SUMMARY<br />
RETROSPECTIVE STUDY TO REFFERALS IN ELECTROMIOGRAPHIC<br />
DIAGNOSTICS<br />
Merita Ismaili-Marku, Emilija Cvetkovska, Tatjana Cepreganova-Cangovska,<br />
Fatlume Adili, Vera Petrova<br />
PHI, University Clinic of Neurology, Skopje<br />
Introduction: Clinical neurophysiology department have observed a number of<br />
examines referred to electromyography (EMG) laboratory without symptoms or signs of<br />
the peripheral nervous system, disorder or with the wrong and inadequate diagnose on<br />
referral. Such referrals do not improve patient management, and only burden examines<br />
and laboratory personal. The aim of the present study was to check the appropriateness of<br />
referrals to EMG, look for reasons for these problems and suggest possible improvement.<br />
Data on examines, diagnoses, and electro diagnostic findings were evaluated using<br />
statistical parameters. Material and methods: 491 patients, 254 man (51, 73%) and 237<br />
(48, 28%) women were included. The age was a wide range: the youngest patient was 6<br />
month old and 83 years the oldest. From the database of the Clinic of neurology,<br />
neurophysiology department in Skopje all the patients where evaluated in EMG<br />
laboratory for the period of six months. The patients are referred to our laboratory from<br />
neurologists, orthopedists, otorinolaringologists, neurosurgeons, GP and pediatricians.<br />
Results: Neurological diagnosis was provided in most of the referrals 335 ( 68,08%).<br />
Without referral diagnose 19 patients (3.89%), with a referral diagnose and the normal<br />
result 62 patients (12, 68%). Definitive diagnose different from referral was found in 75
patients (15,34%). Radicular lessions had 232 (49%) patients and 46 (9%) compressive<br />
neuropathies (CTS). Others include myopathies 21 (4%), myasthenia gravis 7 (1%),<br />
poliradiculopathies 31 (6%) and other mononeuropathies (facials, ulnaris) 24 (5%),<br />
polyneuropathies in 37 patients (7%), central motor neuron disease in 4 (1%), tremor in<br />
12 (2%) and normal findings in 77 patients( 16%). Conclusion: The data shows that the<br />
largest number of diagnoses is radiculopathies, then polyneuropathies of different<br />
etiology and carpal tunnel syndrome with other mononeuropathies . A certain number of<br />
evaluation turns out to be with normal findings.<br />
Key words: retrospective, refererrals, electromiography<br />
/////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////<br />
/////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////<br />
MEDICUS<br />
PUNIM PROFESIONAL / PROFESIONAL PAPER MJEKËSI SHKOLLORE<br />
VLIJANIETO NA SEMEJSTVOTO VRZ POJAVATA NA<br />
ADOLESCENTNI KRIZI KAJ ЧЕНИЦИ ВО СРЕДНОТО ТЕХНИЧКО<br />
УЧИЛИШТЕ “NИКОЛА KАРЕВ” – SТРУМИЦА<br />
Ani Ristevska 1 , Vasil Tunev 2 , Zorica Hristomanova 2<br />
JZU Zdravstven dom Strumica,<br />
1 Slu`ba za zdravstvena za{tita na deca i mladi<br />
JZU Op{ta bolnica Strumica<br />
2 Slu`ba za psihijatrija<br />
Ani Ristevska,<br />
Specialist po {kolska medicina<br />
Ul. Leninova 14-2/2 2400 Strumica,<br />
Tel. 034-321-310, & 071-205-267.<br />
e-mail: vasebungurdziev@yahoo.com<br />
РЕЗИМЕ: Voved: Adolescencijata e `ivoten period me|u detstvoto i<br />
vozrasniot period koj opfa}a okolu deset godini biolo{ko, psiholo{ko i<br />
socijalno sozrevawe. Od biolo{ki aspekt, adolesencijata zapo~nuva so
eproduktivni sposobnosti, a zavr{uva so zabavuvawe na fizi~kiot razvoj.<br />
Od psiholo{ki aspekt, adolescentot e individua vo preoden period megu<br />
dete i vozrasen, a od socijalen aspekt toa e period na naso~uvawe i izbor na<br />
idna profesija, edukacija za odredena profesija, kako i period na<br />
nezavisnost od roditelite. Adolescentnoto ras~istuvawe so avtoritetite<br />
neminovno ra|a sudiri so roditelite i so nastavnicite. Cel: Celta na ova<br />
istra`uvawe e da se utvrdi vlijanieto na semejstvoto vrz pojava na<br />
adolescentni krizi kaj u~enici vo srednoto tehni~ko u~ili{te” Nikola<br />
Karev” vo Strumica vo period od 2005 - 2007 godina. Material i metodi: Vo<br />
istra`uvaweto se opfateni vkupno 280 ispitanici na vozrast od 15 godini<br />
od dvata pola, a bea sledeni tri godini. Pri istra`uvaweto po<br />
sprovedenite sistematski pregledi be{e koristen specijalno kreiran<br />
anketen pra{alnik za samoizvestuvawe sproveden dva pati, vo 1-ta i 3-ta<br />
godina od nivnoto obrazovanie. Po analiza na rezultatite dobieni od<br />
pra{alnikot, od 90 u~enici koi poteknuvaat od semejstva kade postoi nekoj<br />
problem, izdvoen e primerok od 30 adolescentni vo adolescentna kriza.<br />
Poradi specifi~nite karakteristiki na adolescentite vo adolescentna<br />
kriza: povle~enost, anksioznost, konfliktnost i dr. koristevme<br />
deskriptivni metodi so statist~ka obrabotka na podatoci kako<br />
opsrervacija, nestrukturirano intervju i slobodni asocijacii. Rzultati:<br />
Adolescenti vo adolescentna kriza 16 (ili 53.3 %) se ma{ki, a 14 (ili<br />
46.7%) se `enski. Konfliktnite semejni odnosi kako pri~ina se sre}avaat<br />
kaj 17 (56.7%) ispitanici, bolest kaj roditelite se sre}ava kaj 8 (26.6%) od<br />
ispitanicite i promena na sostavot na semejstvoto kaj 5 ispitanici (16.7%).<br />
Zaklu~ok: Stepenot na izrazenosta na adolescentnite krizi na na{ite<br />
prostori e ogromen i bara mobilizacija na site potencijali na dru{tvenata<br />
zaednica so stru~ni lica koi preventivno i edukativno }e pomognat vo<br />
pravilniot tretman na adolescentnite krizi. Se potvrdi golemoto vlijanie<br />
na semejstvoto vrz razvojnite promeni na adolescentite i pojavata na<br />
adolescentni krizi.<br />
Klu~ni zborovi: adolescentna kriza, semejstvo<br />
Medicus 2009, Vol. XI (1):<br />
ВОВЕД<br />
Sovremenite koncepti adolescencijata ja tretiraat kako posebna faza<br />
vo razvojot na mladata li~nost koja prakti~no opfa}a cela decenija od<br />
`ivotniot ciklus. Toa e specifi~en `ivoten period vo koj se slu~uvaat<br />
zna~ajni biolo{ki, psiholo{ki i socijalni promeni. Mladite istovremeno<br />
se odnesuvaat i kako vozrasni i kako deca, a nivnoto slo`eno prilagoduvawe<br />
e proizvod na dva vida faktori: .<br />
A. Fizi~ki promeni koi gi prati zabrzan rast i seksualen razvoj;<br />
B. Pritisok od strana na semejstvoto i kulturnata grupa.
Adolescentot ne sozreva ~ekorej}i dosledno napred, tuku ~as napred, ~as<br />
nazad {to e posledica na zgolemenata anksioznost. Vistinskiot i realen<br />
`ivot pretstavuva nepoznata, nejasna i neizdiferencirana opasnost.<br />
Poradi toa {to postojat razliki vo adolescencijata vo odnos na nejziniot<br />
kraj izvr{ena e podelba na pove}e periodi so cel da se istaknat site nejzini<br />
karakteristiki:<br />
1.Rana adolescencija- od 10 do 13–ta godina koja se karakterizira so<br />
vistinska erupcija na heteropolovo interesirawe i gradewe na polovoto<br />
odnesuvawe.Konfliktite karakteristi~ni za ovoj stepen na razvoj<br />
doveduvaat do napnatost, nesigurnost i strav kaj adolescentot.<br />
2.Sredna adolescencija opfa}a vozrast od 14 do 16-ta godina a se<br />
karakterizira so emotivnaseparacija od roditelite,eksperimentirawe vo<br />
heteropolovite aktivnosti, steknuvawe sopstveni iskustva i dostignuvawe<br />
definitivni konturi na polov identitet.Poloviot identitet e stepen na<br />
~uvstvuvawe na ma{kosta ili `enstvenosta na odredena li~nost i po~nuva<br />
da se formira vo semejniot krug. Promenata vo sostavot na semejstvoto,<br />
na~inot na `iveewe vo ramkite na semejstvoto i ispome{anite psiholo{ki<br />
ulogi na roditelite go ote`nuvaat procesot na sozrevawe na mladata<br />
li~nost.<br />
3.Docna adolescencija ili period od 17 do 19–ta godina koga adolescentot go<br />
formira svojot identitet i gi razviva dru{tvenite i moralnite normi na<br />
odnesuvawe. Mladata li~nost kako rezultat na procesot na formirawe na<br />
svojot identitet se do`ivuva sebesi kako nezavisna li~nost, svesna za<br />
svojata telesna sostojba, polova zrelost, drugite lu|e i odnosot kon tie lu|e.<br />
Mnogu adolescenti ne mo`at da se pronajdat sebesi vo periodot na<br />
adolescencijata koga od deca treba da stanat vozrasni li~nosti, pa<br />
posegnuvaat po alkohol, droga i prodol`uvaat da `iveat so site svoi<br />
nerazre{eni konflikti doveduvaj}i se vo adolescentna kriza.<br />
Kako naj~esto sre}avani vo praksa i institucionalno tretirani<br />
adolescentni krizi se slednite:<br />
- mentalna anoreksija, ~ij po~etok e vrzan so `elbata da se „oslabne”,<br />
a paralelno so sî pomaloto zemawe na hrana se javuvaat vidlivi ~uvstvitelni<br />
promeni kako ramnodu{nost, depresivnost i zgolemena pla~livost,<br />
agresivnost i otvoreno neprijatelstvo kon roditelite.<br />
- zavisnost od narkotici - ~est problem karakteristi~en za<br />
adolescentniot period vo momentot na frustrira~ki odnosi so<br />
objektivnata stvarnost narkomanite ~esto regrediraat vo infantilni<br />
oblici na zadovoluvawe na emocionalnite potrebi i vo toj slu~aj drogata e<br />
dobrodojdena, predizvikuvaj}i prekin so realnosta, a vlez vo svetot na<br />
fantaziite i meditiraweto.<br />
- kriza na identitet, koja naj~esto se javuva vo kasnata adolescencija<br />
koga po~nuva da slabee nadzorot i kontrolata od strana na roditelite, a<br />
mladite se obiduvaat da se oddvojat od nivniot vrednosen sistem i na~in na<br />
`iveewe, da ostvarat nezavisnost i stanat li~nosti za sebe. Klini~ka<br />
osobenost na poremetuvaweto na identitetot se razli~nite sostojbi na<br />
regresivno odnesuvawe koi gi pratat brojni nespecifi~ni simptomi kako
{to se: strav, razdrazlivost, depresivnost, ~esti promeni vo<br />
raspolo`enieto, suicidalni misli pa i obidi, poremetuvawe vo<br />
odnesuvaweto ili impulsivno odnesuvawe.<br />
- kriza na separacija, proizleguva od samoto barawe, adolescentot da<br />
mora i treba da ja izbere svojata profesija t.e. da go prodol`i svoeto<br />
{koluvawe, ponekoga{ i vo drugo mesto. Kaj adolescenti koi ne mo`at da se<br />
prilagodat na novite uslovi na `ivot vo druga sredina, na novite<br />
interpersonalni odnosi i nov sistem na vrednosti, potrebata od za{tita i<br />
zavisnost e premnogu izrazena i kako posledica na toa se javuvaat sostojbi<br />
na napnatost, sklonost kon konflikti, seksualni ispadi, upotreba na<br />
alkohol i droga pa i obidi za suicid.<br />
- kriza na prilagoduvawe, nesposobnost mladata li~nost da gi re{ava<br />
konfliktite kako vo procesot na aktuelnoto prilagoduvawe taka i onie koi<br />
se reaktivirani i pripa|aat na prethodnite stepeni na razvoj.<br />
Poremetuvaweto e prateno so nespecifi~ni psihijatriski simptomi: strav,<br />
depresija, poremetuvawa vo sonot i ishranata, psihosomatski reakcii.<br />
Dosega{nata praksa vo odnos na faktorite koi se identifikuvani<br />
kako mo`ni pri~ini za pojava na adolescentni krizi kaj mladite individui<br />
ni potvrduva deka najzastapena i pova`na pri~ina e semejstvoto so site svoi<br />
karakteristiki:<br />
CEL<br />
1. Konfliktni semejni odnosi;<br />
2. Razvod;<br />
3. Semejstvo so eden roditel;<br />
4. Otsustvo na roditelite:<br />
5. Hendikepiran ~len vo semejstvoto;<br />
6. Lo{i socio-ekonomski uslovi.<br />
Celta na ova istra`uvawe e da se utvrdi vlijanieto na semejstvoto vrz<br />
pojavata na adolscentni krizi kaj u~enici vo srednoto tehni~ko u~ili{te<br />
“Nikola Karev” vo Strumica vo periodot 2005 - 2007 god.<br />
ISPITANICI I METODI<br />
Vo istra`uvaweto se opfateni vkupno 280 ispitanici - u~enici vo<br />
srednoto tehni~ko u~ili{te “Nikola Karev” vo Strumica na vozrast od 15<br />
godini od dvata pola pri {to 180 bea ma{ki , a 100 `enski koi bea sledeni<br />
vo tekot na tri godini 2005 -2007god..Po sprovedenite sistematski pregledi<br />
vo “Slu`bata za zdravstvena za{tita na deca i mladi” , sproveden e<br />
specijalno kreiran anketen pra{alnik za samoizvestuvawe vo sorabotka so<br />
u~ili{en psiholog koj sodr`e{e 35 pra{awa i be{e sostaven od dva dela :<br />
op{t del i del za semejstvoto so site svoi karakteristiki.Pra{alnikot e<br />
sproveden vo dva pati , vo 1-ta i 3-ta godina na obrazovanieto.Po dobienite<br />
rezultati od pra{alnikot, od 280 u~enici 90 poteknuvaat od semejstva kade
postoi nekoj problem,a od niv izdoen e primerok od 30 adolescenti kaj koi<br />
semejstvoto e glavna pri~ina za adolescentnata kriza.Semejnata struktura<br />
t.e. semejnite odnosi vo koi rastele i se razvivale adolescentite ni be{e<br />
edna od pova`nite oblasti pri istra`uvaweto, a koe ni go nametna i samoto<br />
istra`uvawe t.e. strukturata na semejstvata i nivnite odnosi so<br />
ispituvanite adolescenti, kako rezultat na {to bea kontaktirani<br />
semejstvata na adolescentite vo adolescentna kriza vo tekot na celoto<br />
istra`uvawe.<br />
Pri istra`uvaweto, poradi specifi~nite karakteristiki na<br />
adolescentite vo adolescentna kriza ( povle~enost, nesigurnost, ~uvstvo na<br />
taga, konfliktnost ) kako i zaradi specifi~nosta na pri~inite koi dovele<br />
do pojava na adolescentna kriza vo sorabotka so psiholog od Slu`bata za<br />
psihijatrija gi koristevme slednite deskriptivni metodi :opservacijata,<br />
nestrukturiranoto intervju i slobodni asocijacii. Opservacijata ni<br />
ovozmo`i nabquduvawe na odnesuvaweto na sekoj ispitanikot vo tekot na<br />
istra`uvaweto, razgovorot so nas kao i negovoto odnesuvawe kon ostanatite<br />
ispitanici. Nestrukturiranoto intervju kako tehnika go koristevme zatoa<br />
{to ovozmo`uva podobro zapoznavawe so ispitanicite i nivnite<br />
semejstva,ostvaruvawe na neposreden kontakt, klini~kata sodr`ina e<br />
pobogata i pozna~ajna i ovozmo`uva razjasnuvawe na nekoi problemi. I<br />
intervjuto i opservacijata go ovozmo`uvaaat tekot na iska`uvawe na<br />
mislite i pretstavite kaj ispitanicite, nivno povrzuvawe, odnosno<br />
asocijacija. Vo tekot na ragovorot na ispitanicite im be{e dozvoleno da se<br />
iska`at za seto ona {to gi opteretuva i pritoa be{e pratena asocijacijata<br />
na nivnite misli i pretstavi.<br />
REZULTATI<br />
Analiza na karakteristikite na adolescenti vo adolescentna kriza vo odnos<br />
na polot<br />
Tabela 1<br />
red.br. pol broj na adolescenti vo adolescentna kriza %<br />
1. ma{ki 16 53.3<br />
2. `enski 14 46.7<br />
Vkupno 30 100.0<br />
Od Tabelata broj 1 vo koja se vneseni podatocite za polot na<br />
ispitanicite jasno mo`e da sogledame deka “adolescentna kriza” ne se<br />
javuva pove}e ili pomalku kaj eden od polovite, pa zaklu~uvame deka site<br />
adolescenti bez razlika na toa dali se ma{ki ili `enski podednakvo se<br />
izlo`eni i podlo`ni na adolescentna kriza. Od dobienite rezultati<br />
sogleduvame deka adolescenti vo adolescentna kriza 16 (53.3%) se ma{ki<br />
nasproti 14 (46.7%) se `enski.
Analiza na faktorot semejstvo so site svoi karakteristiki kako pova`na<br />
pri~ina za pojava na adolescentna kriza<br />
Tabela 2<br />
Faktori za pojava na<br />
adolescetna kriza<br />
Broj na<br />
adolescenti<br />
1.Konflitni semejni<br />
odnosi<br />
2.Bolest kaj roditelite<br />
17<br />
56.7<br />
3.Promena vo sostavot na<br />
8<br />
26.6<br />
semejstvoto<br />
5<br />
16.7<br />
Vkupno 30 100.0<br />
Analiziraj}i go faktorot semejstvo so site svoi karakteristiki gi<br />
dobivme slednite rezultati: Kaj (56.7%) ili 17 ispitanici od vkupno 30<br />
kako pri~ina za nivnite pote{kotii se sre}avaat konfliktnite semejni<br />
odnosi. Pred semejstvoto se postavuva zada~a da nau~i da go prifati<br />
odvojuvaweto i nezavisnosta na adolescentot, da najde vistinska merka na<br />
trpelivost za barawata koi toj pred niv gi postavuva kako vo pogled na<br />
nezavisnosta, taka i vo pogled na trpelivost kon nastapite na<br />
neprijatelstvo.<br />
Vo grupata na faktorot konfliktni semejni odnosi kako prva<br />
pri~ina vo na{eto istra`uvawe kaj 10 ispitanici (33.3 %) se javuva<br />
li~nosta na roditelite. Roditelite se razlikuvaat po svoite motivaci za<br />
roditelstvo, kako i po svoite sva}awa za vospitituvawe na decata. Kaj<br />
adolescenti vo adolescentna kriza sre}avame agresivni tipovi na roditeli,<br />
osobeno tatkoto kako rezultat na {to i samiot adolescent po pat na<br />
poistovetuvawe so nego stanuva agresiven kako i protektivniot odnos na<br />
roditelite kon adolescentot {to e izvor na konflikti kon mladata<br />
li~nost. Kaj 5 (16.7 %) ispitanici od vkupno 17, kako pri~ina za nivnite<br />
pote{kotii se naveduva omrazata kon nivnite bra}a i sestri {to e<br />
posledica na neadekvatniot odnos na nivnite roditeli kaj niv i bra}ata i<br />
sestrite. Vo konfliktni semejni odnosi kako pri~ina se vbrojuva i na~inot<br />
na komunikacija vo semejstvoto vo smisla na napnatost i nesoglasuvawe me|u<br />
roditelite kaj 2 (6.6 %) ispitanici od vkupno 17.<br />
Vo vtorata grupa na pri~ini kaj 8 (26.6 %) ispitanici se sretnuva<br />
bolest kaj roditelite. Vo prilog na ova uka`uva podatokot od istr`uvaweto<br />
deka 5 (16.7 %) ispitanici poteknuvaat od semejstva kade roditelot e<br />
alkoholi~ar, 2 (6.6 %) ispitanici se od semejstva kade obata roditela se so<br />
naru{eno mentalno zdravje i 1 (3.3 %) e od semejstvo kade eden od roditelite<br />
e so naru{eno mentalno zdravje.Vo tretata grupa za pojava na adolescentna<br />
%
kriza e promenata na sostavot na semejstvoto koja se sre}ava kaj 5 (16.7 %)<br />
ispitanici, pri {to vrz osnova na dobienite rezultati 3 (10.0 %)<br />
poteknuvaat od semejstva so razvedeni roditeli, a 2 (6.7 %) od semejstva ~ij<br />
sostav e izmenet zaradi smrt na eden roditel.<br />
DISKUSIJA<br />
Vrz osnova na iznesenite konstatacii za vlijanieto na semejstvoto<br />
vrz pojavata na adolescentnite krizi zaklu~uvame deka semejstvoto e<br />
najva`niot faktor vo razvojot na deteto, mladata li~nost.<br />
Zaklu~ivme deka adolescentna kriza skoro podednakvo se javuva kako<br />
kaj ma{kiot del od populacijata taka i kaj `enskiot {to zna~i deka<br />
adolescenti bez razlika na polot podednakvo se izlo`eni i podlo`ni na<br />
adolescentna kriza. Od dosega{nite soznanija na psiholozite i<br />
psihijatrite koi rabotat na ovaa problematika isto ne dobivme podatok koj<br />
bi zboruval za pogolema zastapenost na adolescentna kriza kaj eden od<br />
polovite.<br />
Semejstvoto e sekako najzastapena i pova`na pri~ina koja doveduva do<br />
adolescentna kriza i koja ima golemo vlijanie vrz razvojot na dolescentot,<br />
pristapot na roditelite kon nego i negovite promeni i problemi. Od<br />
odnosot na roditelite }e zavisi dali adolescentot, adolescentniot period<br />
}e go pomine bez pogolemi pote{kotii ili pak }e zapadne vo kriza ~ij ishod<br />
mo`e da bide nepovolen kako za adolescentot taka i za negovoto semejstvo,<br />
bidej}i adolescentna kriza e vsu{nost kriza na semejstvoto.<br />
ZAKLU^OK<br />
Smetam deka tokmu nedovolnata informiranost na roditelite za<br />
karakteristikite na adolescentite, nivnite problemi vo toj vulnerabilen<br />
period ili pak preokupiranosta na roditelite so sopstvenite<br />
profesionalni, li~ni problemi ja ostavaat zbunetata adolescentna li~nost<br />
bez neophodna roditelska pomo{ i qubov. Stepenot na izrazenosta na<br />
adolescentnite krizi na na{ite prostori manifestirano so narkomanijata,<br />
alkoholizmot, socijalnata patologija e ogromen i bara mobilizacija na site<br />
potencijali na dru{tvenata zaednica so stru~ni lica koi pred se<br />
preventivno i edukativno }e pomognat vo razvojot na adolescentot, a so<br />
svoite stru~ni znaewa }e mo`at da razgrani~at adolescentna kriza kako<br />
fiziolo{ka pojava od bolest koja bara poseben tretman.<br />
LИТЕРАТУРА<br />
1. Marković V P. (1995) – „Adolescentna kriza‖ Beograd: Beletra.<br />
2. Stanulović - Kapor N. (1988) – „Na putu ka odraslosti‖ Beograd: Zavod za<br />
udzbenike i nastavna sredstva<br />
3. Kecmanović D. (1983) – „Psihijatrija‖ Beograd-Zagreb‖ Medicinska kniga
4. Keramit~ieva R. (1996) – „Psihologija vo obrazovanieto i<br />
vospitanieto” Skopje: Prosvetno delo<br />
5. Sokolovska-Taka{manova T. (1998) – „Kognitivniot razvoj i slikata<br />
za sebe vo periodot na adolescencijata” Skopje: Grafohartija<br />
6.. Чadlovski G. , Filipovska A. , Belevska D. ( 2004 ) - Medicinska<br />
Psihologija - Skopje : Prosvetno delo<br />
7 Чadlovski G. i sor. ( 2004 ) - Psihijatriski tom 1 - Skopje :<br />
Prosvetno delo<br />
8. American Psychiatric Press, inc. Waschington, DC , London, 1995<br />
9. WHO.Action for adolescent helth : Recommendation from WHO / UNFPA /<br />
UNICEF Joint Study Group. World Health Organization, Geneva, 2004.<br />
10. WHO. Departmen of Child and Adolescent Helth and Development.<br />
Broadening the horizon : Balancing protection and risk for adolescent.<br />
World Health Organization, Geneva, 2002.<br />
11. Eu Teach. European Training in Effective Adolescent Care and Health.<br />
University losanne, Summer School. Training Kit, 2006.<br />
SUMMARY<br />
THE INFLUENCE OF THE FAMILY ON THE APPEARANCE OF<br />
ADOLESCENT CRISES AMONG STUDENTS IN THE SECONDARY<br />
TECHNICAL SCHOOL “NIKOLA KAREV” – STRUMICA<br />
Ani Ristevska 1 , Vasil Tunev 2 , Zorica Hristomanova 2<br />
1 Health Protection service of children and youth as a part of the Public Health Institution<br />
"Health Centre" Strumica<br />
2 Unit of psychiatry as a part of the Public Health Institution "General Hospital" Strumica<br />
Adolescence is the period of life between childhood and adulthood which covers<br />
about ten years of biological, psychological and social growth.From a biological point of<br />
view, adolescence starts with the development of reproductive capabilities, and ends<br />
with the detainment of physical development.From a psychological point of view, the<br />
adolescent is an individual in a transitional period between a child and an adult, whereas<br />
from a socijal point of view this is a period of vocational orientation and choice of the<br />
future profession, education for a certain profession, as well as a period of increased<br />
independense from parents.The adolescen‘t dealing with authorities inevitably creates<br />
conflicts with parents and teachers. Aim: The aim of this research is to determine the<br />
influence of family on the appearance of adolescent crises among students in the<br />
Secondary Technical School ―Nikola Karev‖ in Strumica within the period 2005 – 2007.<br />
Material and methods : A total number of 280 subjects at the age of 15 from both sexes<br />
were included in the research and were monitored for three years.A specially created<br />
questionnaire for self – notifying was used in the research after the conducted systematic<br />
medical check – ups.This questionnaire was carried out twice, in the firts and in the third<br />
year of the students‘ education.After the analysis of the results from questionnaire, a<br />
sample of 30 adolescents in adolescent crisis was selected out of 90 students coming from
families which have certain problems.Due to the specific characteristics of the<br />
adolescents in adolescent crisis , such as seclusion, anxiety, confrontation etc. We used<br />
descriptive methods with statistical data processing such as observation, unstructured<br />
interview and free associations. Results: Out of the total number of adolescents in<br />
adolescent crisis, 16(53.3%) are male, whereas 14(46.7%) are female.The<br />
confrontational family relations are the reason for appearance of the adolescent crisis<br />
found in 17(56.7%) subjects, parents‘ illness is the reason found in 8(26.6%) of the<br />
subjects, and family change is the reason found in 5(16.7%)subjects. Conclusion: The<br />
degree of appearance of adolescent crises in our area is considerabile and requires<br />
mobilization of all the potentials of the social community with the help of experts who<br />
will contribute preventively and educationally to the proper treatment of adolescent<br />
crises.It has been confirmed that family considerably influences the development changes<br />
of adolescents as well as the appearance of adolescent crises.<br />
Key words: adolescent crisis, family<br />
/////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////<br />
/////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////<br />
MEDICUS<br />
PUNIM PROFESIONAL / PROFESIONAL PAPER MJEKËSI PUBLIKE<br />
ДОБРОВОЛНОТО ЗДРАВСТВЕНО ОСИГУРУВАЊЕ –<br />
ДОПОЛНИТЕЛЕН ЛОСТ ЗА ПОДОБРУВАЊЕ НА КВАЛИТЕТОТ НА<br />
ЗДРАВСТВЕНИТЕ УСЛУГИ<br />
Методије Трајановски 1<br />
1 Факултет за јавно здравје<br />
Медицински универзитет, Софија<br />
Методија Трајановски, лекар, асистент<br />
Факултет за јавно здравје<br />
Медицински Универзитет, Софија<br />
тел. 02/3125-310 моб. 075/223-224
факс: 02/3123-353<br />
E-mail: dr_trajanoski@yahoo.co.uk<br />
РЕЗИМЕ: Покрај фактот што членството во Фондот за Здравствено Осигурување<br />
на Македонија (ФЗОМ) е во основа задолжително, постои проценка дека некои<br />
лица во Македонија немаат здравствено осигурување. Се смета дека поголемиот<br />
број од овие луѓе спаѓаат во групата со повисоки примања, можеби и<br />
самовработени кои се ―само-осигурани‖ и тогаш плаќаат за здравствени услуги на<br />
давателите директно од свои средства (од сопствен џеб). Покрај тоа што законот<br />
предвидува право на достапност на граѓаните до широк спектар на здравствени<br />
услуги, населението се чини смета дека овие овластувања се тешко остварливи.<br />
Луѓето имаат значителен удел на сопствени средства во целокупните здравствени<br />
трошоци. Ова плаќање од џеб завзема форма на: партиципација, неофицијално<br />
плаќање, плаќање за услуги кои се наведени во статутарно пропишаниот основен<br />
пакет на услуги, меѓутоа не се на располагање или услуги кои се надвор од<br />
постоечкиот основен пакет на услуги. Според информациите кои се претставени во<br />
Табела 1 и 2, комбинираниот трошок на ФЗОМ и сопствени средства за<br />
здравствена заштита се приближно 18,2 милијарди денари од кои средствата од џеб<br />
се 25%, кој процент е прилично висок во споредба со поголемиот број на Европски<br />
земји.<br />
Клучни зборови: Здравствено осигурување, плаќања од сопствен џеб, здравствени<br />
услуги, неофицијално плаќање, доброволно здравствено осигурување.<br />
Medicus 2009, Vol. XI (1):<br />
ВОВЕД<br />
Основен механизам на организациската промена на здравството во<br />
Република Македонија е создавањето на национален систем за здравствено<br />
осигурување. Во приодот кон остварување на таа промена е установено дека со<br />
задолжителното здравствено осигурување ќе може да се опфати само определен<br />
основен дел од здравствените потреби. На тој начин ќе создаде типиче ајсберг на<br />
незадоволените здравствени потреби на населението (1).<br />
Во создадената ситуација, целосната задоволеност на здравствените потреби<br />
на целото население ќе биде можно при услови на плурализам на здравствените<br />
услуги преку гарантирање на ефективно партнерство помеѓу задолжителното и<br />
доброволното здравствено осигурување, како рамноправни елементи на една<br />
системска целина (16).<br />
Ефективно доброволно здравствено осигурување може да има само при<br />
присуство на динамично проучување на пациентите (тековна здравствена состојба,<br />
очекувања, желби и побарувања на здравствени услуги, нивното задоволство од<br />
квалитетот на пружените здравствени услуги) (13).<br />
Создавањето на фондови за доброволно здравствено осигурување ги<br />
вклучува следниве елементи:<br />
� лекување на осигурените лица;
� покривање на трошоците за лекување на осигурените лица;<br />
� парично обештетување при времена неработоспособност; и<br />
� некои други можни плаќања, на пример за превентивна дејност.<br />
Поимот ―доброволно здравствено осигурување‖ ја одразува можноста на<br />
граѓаните да учествуваат слободно – по свој избор, во формирањето на здравствено<br />
осигурителните фондови и нивното право да си го определат по свој избор пакетот<br />
на здравствени услуги, за кој што ќе бидат осигурени (12). Познато е дека клучниот<br />
збор за разбирање на суштината и перспективите на доброволното здравствено<br />
осигурување е избор. Во условите на нашата држава, можноста за избор ќе биде<br />
решавачка и најголема предност на системот за доброволно здравствено<br />
осигурување (2).<br />
Изборот значи присуство на трите помеѓу себе поврзани и зависни еден од<br />
друг фактори:<br />
� алтернативи;<br />
� конкуренција и<br />
� природна контрола врз квалитетот.<br />
Во нашето општество кое се уште се демократизира, допрва ќе треба да се<br />
зголемува улогата на можностите за избор т.е. избор на здравствени услуги, избор<br />
на лекар и здравствена установа и т.н. Притоа, не станува збор само за избор, тука<br />
за избор на здравствени услуги со висок квалитет (9).<br />
Во овој аспект, создавањето на монополски (задолжителен) здравствено<br />
осигурителн фонд, само по себе си е извесна бариера за адекватна здравствена<br />
реформа од современ тип. Заедно со тоа, проблем претставува и отсуството на<br />
доволно раширени и долгорочни стратегии – концепции за развој на здравственото<br />
осигурителната дејност во нашава држава, како една системска целина (6).<br />
ЦЕЛ<br />
Целта на нашето истражување е да се покаже дека населението од нашата<br />
држава е изложено на реални дополнителни плаќања во здравствениот систем, и<br />
дека со реактивирање на постоечкиот втор столб за доброволно здравствено<br />
осигурување, кој патем не е во функција (7), законски би се регулирале тие<br />
дополнитени плаќања од една страна, а друга би се намалил ризикот од<br />
непредвидени трошоци на самото население (8).<br />
АНАЛИЗА<br />
Анализата на податоците од Табела 1 и Табела 2 укажува на потрошувачка<br />
на ФЗОМ во 2006 година во висина од 13.8 милијарди денари (6664 денари по<br />
глава) за здравствени услуги, а повраток на средства во висина на само 513<br />
милиони денари (252 денари по глава) или како приходи од партиципација (види<br />
Табела 2, 3, 4).<br />
Табела 1
Здравствени расходи на ФЗОМ<br />
РАСХОДИ НА ФЗОМ МЗТ (2006) % ФЗОМ (2006) %<br />
Примарна заштита 5,464,000,000 41% 4,588,600,000 33.4%<br />
Специјалистичкоконсултативна<br />
заштита 2,836,200,000 20.6%<br />
Стоматолошка заштита 496,000,000 4%<br />
Болничка нега вклучително и<br />
лекови 5,000,000,000 37% 5,865,900,000 42.7%<br />
Вонболнички лекови 1,989,000,000 15%<br />
Протези и помагала 237,000,000 2% 264,000,000 1.9%<br />
Лекување во странство 164,250,374 1.2%<br />
Други здравствени услуги 19,500,000 0.1%<br />
Вкупен здравствен расход на<br />
ФЗОМ 13,345,000,000 100% 13,738,450,374 100.0%<br />
Извори: МЗТ – Македонско здравство во транзиција (2006 година), Европска Опсерваторија<br />
(податоци од 2004 година)<br />
Забелешка: Расходите документирани погоре ги исклучуваат боледување и ФЗОМ администрација<br />
Според Табелите 1 и 2, лицата преку партиципација моментално<br />
допринесуваат со сума во висина од само 3,8 % од вкупниот буџет на ФЗОМ.<br />
ФЗОМ троши 13,3 милијарди денари (6412 денари по глава) додека луѓето преку<br />
партиципација трошат 513 милиони денари.<br />
Табела 2<br />
Приходи на ФЗОМ<br />
Приходи Денари %<br />
Доприноси од вработените за здравствено<br />
осигурување 8,981,800,000 58.9%<br />
Партиципација 513,100,000 3.4%<br />
Средства од фонд за пензиско и инвалидско<br />
осигурување 3,417,100,000 22.4%<br />
Доприноси од невработени 2,062,500,000 13.5%<br />
Други 274,900,000 1.8%<br />
Вкупни приходи на ФЗОМ 15,249,400,000 100.0%<br />
Извор: ФЗОМ<br />
Во 2005 година се спроведе истражување за потрошувачката во<br />
домаќинствата со кое се анкетираше случајно избран репрезентативен примерок на<br />
лица во Македонија за вообичаените трошоци во домаќинствата. Сознанијата од<br />
здравствените расходи од анкетата се прикажани во Табела 3.<br />
Табела 3<br />
Истражување за потрошувачката во домаќинствата
ЛИЧНИ ТРОШОЦИ (2005 По лице % Вкупно население<br />
година)<br />
во денари<br />
во денари<br />
Вкупна потрошувачка за 2,469 100 5,028,994,995<br />
здравствени услуги<br />
Лекови и помагала 1758 71 3,580,791,090<br />
Вонболнички услуги 558 23 1,136,565,090<br />
Болнички услуги 153 6 311,638,815<br />
Извор: Годишен статистички извештај за 2006 година<br />
Според горенаведените сознанија, населението (2.036.855 жители) во<br />
Македонија троши вкупно 5 милијарди денари во самофинансирање (директно од<br />
џеб) која сума пресметана по глава е во износ од 2470 денари. Меѓутоа, бидејќи<br />
оваа сума веќе вклучува и 513 милиони во партиципација, дополнителниот трошок<br />
за здравствена заштита која се плаќа од џеб е 4,5 милијарди денари која сума е<br />
приближно 2217 денари по глава годишно (5).<br />
Табелата упатува на фактот дека поголемиот дел од самофинансирањето во<br />
здравствената заштита се средства во висина од 3581 милиони денари (71%) кои се<br />
трошат на лекови и помагала. Ова е релативно висока сума кога ќе се спореди со<br />
она што го финансира Фондот за истите ставки (11).<br />
Следниот поголем трошок на средства од сопствен џеб е за вонболничка<br />
заштита кој е во висина од 1137 милиони денари или 20% од сумата која ја троши<br />
ФЗОМ за истата ставка на заштита (недостаток на податоци ја отежнува поделбата<br />
помеѓу трошоците за општи лекари и специјалистичка вонболничка зашита).<br />
Во 2007 година ние спроведовме истражување за можностите на<br />
здравственото осигурување во Република Македонија. Анонимно беа анкетирани<br />
2352 лица, од кои 537 беа лекари, 640 медицински персонал (сестри, акушерки,<br />
техничари, лаборанти и др.), 496 пациенти, а 680 беа немецински персонал<br />
(правници, економисти, социолози, психолози и др.). Преку методот на експертска<br />
оценка беа интервјуирани вкупно 59 лица, од кои 42 менаџери (на здравствени<br />
домови, општи болници, приватни болници и универзитетски клиники), како и 17<br />
експерти од областа на јавното здравство. Пациентите беа избрани со намера –<br />
анкетиран беше секој пациент кој престојувал во здравствената установа најмалку<br />
10 дена. Истражувањето беше реализирано во работните денови во деветмесечен<br />
период – од 07 мај 2007г. до 19 фебруари 2008г., и тоа во сите градови и скоро во<br />
сите здравствени установи во Република Македоиија.<br />
Резултатите од истражувањето во делот на доброволното здравствено<br />
осигурување се прикажани во Табела 4, Табела 5 и Табела 6. Добиените резултати<br />
само ги надополнуваат сознанијата од предходното истражување, така што се<br />
добива права слика за можностите на здравственото осигурување во нашата држава<br />
(10).<br />
Имено во Табела 4, јасно се гледа подготвеноста на населението за<br />
доброволното здравствено осигурување, каде што дури 73,3% од анкетираните се<br />
изјасниле позитивно за прифаќање на ваков тип на осигурување. Високиот процент<br />
се должи на подготвеноста на населението за споделување и осигурување на<br />
ризикот од непредвидени трошоци за здравствените услуги.
Табела 4<br />
Подготвеноста на населението за доброволното здравствено осигурување<br />
Следниот показател е поврзан со мислењето на целокупното население (без<br />
оглед дали се богати или сиромашни), за можноста за користење на доброволното<br />
здравствено осигурување. Во Табела 5 се одсликува тенденцијата која ни покажува<br />
дека тие кои што се спремни да платат повеќе за своето здравје, би можеле да го<br />
прават тоа на еден по соодветен, т.е. законски начин преку доброволното<br />
здравствено осигурување. Тоа мислење го искажале 51,52% од вкупно<br />
анкетираните, додека кај лекарите тоа изнесува 67,63% што покажува дека начинот<br />
на работа, финансирање и исплаќање преку здравственото осигурување (било да е<br />
задолжително или доброволно), би ја подобрил состојбата на нашиот здравствен<br />
систем (9).<br />
Табела 5<br />
Можноста за користење на доброволното здравствено осигурување
Целта и суштината на истражувањето се потврдува со оценката на<br />
интервјуираните експерти од областа на јавното здравство претставено на Табела 6,<br />
за потребата од доброволно здравствено осигурување, кое недостасува во нашиот<br />
здравствен систем.<br />
Табела 6<br />
Неопходноста од активирање на добровоното здравствено осигурување<br />
Според истражувањето за потрошувачката во домаќинствата, плаќањето од<br />
џеб за болничка нега е релативно мало во споредба со остатокот од приватниот
трошок за здравствена заштита, иако таа сума достигнува до околу 1474 денари по<br />
прием 1 .<br />
ЗАКЛУЧОК<br />
Заклучокот од горенаведеното истражување е дека луѓето имат значителен<br />
удел на сопствени средства во целокупните здравствени трошоци (2). Ова плаќање<br />
од џеб завзема форма на: партиципација, неофицијално плаќање, плаќање за услуги<br />
кои се наведени во статутарно пропишаниот основен пакет на услуги, меѓутоа не се<br />
на располагање или услуги кои се надвор од постоечкиот основен пакет на услуги<br />
(10).<br />
Според информациите кои се претставени во Табела 1 и 2, комбинираниот<br />
трошок на ФЗОМ и сопствени средства за здравствена заштита се приближно 18,2<br />
милијарди денари од кои средствата од џеб се 25%, кој процент е прилично висок<br />
во споредба со поголемиот број на Европски земји (15).<br />
Слободниот доброволен (незадолжителен) избор на здравствено<br />
осигурителен фонд, во принцип може да има редица предности во споредба со<br />
задолжителните здравствено осигурителни (14):<br />
� се создава поширока основа за заедничка доверба и ангажман помеѓу<br />
фондот и во него осигурените лица;<br />
� има можност за смена на фондот од страна на осигурениците, на еден или<br />
друг начин;<br />
� помал бирократски апарат и поопуштен процес на менаџирање;<br />
� се создава веројатноста за повисок квалитет на добиваните здравствени<br />
услуги, поради можноста за конкуренција помеѓу различните фондови (оваа<br />
можност недостасува кај монополскиот задолжителен здравствено<br />
осигурителен фонд);<br />
ЛИТЕРАТУРА<br />
1. Борисов В, Воденичаров Ц. Реалности на здравната реформа. С., 2000, 46 с.<br />
2. Воденичаров Ц, Борисов В, Гладилов С, Чамов К, Кръшков Д. Модел за<br />
ефективно развитие на българското здравеопазване, Здравен мениджмънт,<br />
№2, 5-14, София, 2003 г.<br />
3. Годишен извештај на ФЗОМ за 2005г.<br />
4. Годишен извештај на ФЗОМ за 2006г.<br />
5. Годишен статистички извештај за 2006г.<br />
6. Донев Д. Концепт за перспективниот развој на здравството во Р. Македонија<br />
до 2000 година, Скопје, 1995<br />
7. Закон за здравствено осигурување на РМ, сл.весник на РМ 96/2000<br />
8. Закон за осигурување, сл.весник на РМ 49/1997<br />
9. Трајаноски М, Лазаревик В, Доброволното здравно осигуряване –<br />
възможност за ползване на допълнителни здравни услуги извън обхвата на<br />
1 311 милион на сопствени средства за 211 000 приеми
задължителното осигуряване, Здравен мениджмънт, Том 8, брой 6, София,<br />
2008.<br />
10. Трајаноски М, Лазаревик В, Спиркоски В, Основния пакет от здравни<br />
услуги и допълнителните възможности за развитие на здравното<br />
осигуряване в Македония, Здравен мениджмънт, Том 8, брой 5, София,<br />
2008;<br />
11. Трајаноски М, Лазаревик В, Пазаърт в здравеопазвенето – Цени и<br />
ценообразуване в здравеопазвенето, Здравен мениджмънт, Том 7, брой 4,<br />
София, 2007;<br />
12. Besley, T., Hall, J. and Preston, I. (2006) The demand for private health<br />
insurance: do waiting lists matter?, Journal of Public Economics, 72, 155-181.<br />
13. Donev, D. Health Insurance System in the Republic of Macedonia, Croatian<br />
Medical Journal, Zagreb, 1999<br />
14. Donev D, Bjegovic V, editors. Health Systems and their evidence based<br />
development. A handbook for teachers, reseachers and health pofessionals. Lage:<br />
Hans Jacobs, 2004: 302-23.<br />
15. Mossialos E, Dixon A, Figueras J, and Kutzin J. (Eds.) (2002) Funding health<br />
care: options for Europe, Open University Press, Buckingham.<br />
16. Тrajanoski M, Michailova L, Reorganizing the healthcare system, 6 th International<br />
Congress of Medical Sciences for students & young doctors, Sofia, 2007.<br />
SUMMARY<br />
VOLUNTARY HEALTH INSURANCE – ADDITIONAL LEVER FOR<br />
IMPROVING QUALITY OF HEALTH SERVICES<br />
Мetodije Trajanovski 1<br />
1 Faculty of Public Health<br />
Medical University, Sofia,<br />
Despite the fact that membership of HIF is in essence mandatory, it is estimated<br />
that some people in Macedonia do not have health insurance. It is thought that many of<br />
these people are in the higher income group, perhaps self employed, who ‗self insure‘ and<br />
pay for healthcare directly to providers out-of-pocket. Despite the law which stipulates<br />
the right of the population to a broad range of healthcare benefits, the community seems<br />
to be of the view that in practice, these entitlements are difficult to access. People<br />
contribute a quite significant proportion to healthcare costs through out-of-pocket<br />
payments. These out-of-pocket payments take the form of co-payments, unofficial<br />
payments, payments for services that are listed in the statutory package but are not<br />
available, or services that are outside the existing benefits package. According to the<br />
information presented in Tables 1 and 2 therefore, the combined HIF and out-of-pocket<br />
expenditure on healthcare therefore is approximately MKD18.2 billion of which, the outof<br />
pocket expenditure is some 25%, which is a relatively high figure when compared to<br />
most western European countries. The right direction of the health reforms is to find the
possibility of additional accumulation of funds through legalization of the additional<br />
health insurance fee.<br />
Key words: Health insurance, out-of-pocket payments, health services, unofficial<br />
payments, voluntary health insurance.<br />
/////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////<br />
/////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////<br />
PUNIM PROFESIONAL / PROFESIONAL PAPER UROLOGJI<br />
MEDICUS<br />
EFFICACY OF TAMSULOSIN IN THE TREATMENT OF DISTAL-URETERAL<br />
STONES; A SINGLE-CENTER EXPERIENCE<br />
Sotir Stavridis 1 , Skender Saidi 1 , Josif Janculev 1 , Aleksandar Mickovski 1<br />
1 Clinic of Urology, Medical faculty Skopje, Skopje, Macedonia<br />
Sotir Stavridis, MD, MSc<br />
Bihacka 3/2-7, 1000 Skopje,<br />
Tel: + 389 70 248707<br />
Fax: + 389 2 3147233<br />
e-mail: stavridiss@yahoo.com<br />
RESUME: Aim: Evaluation of the role of tamsulosin in the medical therapy of<br />
symptomatic lower third ureteral stones and its influence on stone expulson. Material<br />
and Methods: The study enrolled 50 patients with symptomatic lower third ureteral<br />
stones 5-10 mm in diameter. In this prospective study, the patients randomly divided into<br />
two groups. Group 1 (25 patients) received tamsulosin (0.4 mg daily) while group 2 (25<br />
patients) received placebo and acted as controls. All patients were diagnosed with x-rays<br />
and ultrasonography of the kidneys, ureters, and bladder and intravenous urography. All<br />
patients received the same analgesic regimen. The number of colic episodes, lower<br />
urinary tract symptoms, analgesic dosages and the number of days required for<br />
spontaneous passage of the stones were compared. Results: Expulsion was observed in<br />
18 of 25 patients in group 1 (72%), and 12 of 25 in group 2 (48%). The average expulsion<br />
time for groups 1 and 2 were 5.9 and 10.2 days, respectively. Additional need for<br />
analgesics and the number of colic episodes rate was twice higher in the group 2 than in
group 1. Adverse effects from the drug therapy were seen in 1 patient in group 1 (4%)<br />
while 3 (12%) patients in the group 2 were submitted to ureteral stenting due to recurrent<br />
colic. Conclusions: Medical treatment with tamsulosin showed to be safe and effective<br />
represented by the better stone expulsion rate and reduced expulsion time, as well as the<br />
lesser need for analgesics. This conservative approach should be considered as an option<br />
in the management of uncomplicated lower third ureteral stones after first pain<br />
manifestation.<br />
Key words: Tamsulosin, distal ureteral stones, expulsion, therapy<br />
Medicus 2009, Vol. XI (1):<br />
INTRODUCTION<br />
Urolithiasis is a disease that affects approximately 8% to 15% of the population in<br />
Europe and North America and renal colic represents the most common condition<br />
observed by the urologist in the outpatient department and the emergency units (1). The<br />
frequency of this disease tends to increase in the western countries. Among all ureteral<br />
stones, 70% are found in the lower third of the ureter (2). The efficacy of minimallyinvasive<br />
procedures such as extracorporeal shockwave lithotripsy (SWL) and<br />
ureteroscopy has been proven by few studies (3, 4). Still, the spontaneous passage of the<br />
stone evades the pain, and the risk and cost of surgery. Spontaneous expulsion can occur<br />
in 25-53% of cases having a distal ureteral stone ranged from 5 to 10 mm in size (3).<br />
There are several factors thought to influence the spontaneous passage of ureteral stones,<br />
such as their size, configuration and location, smooth muscle spasm, submucosal edema<br />
and ureteral anatomy (5, 6). When a spontaneous passage of ureteral stones is expected,<br />
conservative treatment can be used. It comprises good hydration, analgesics and antiinflammatory<br />
agents to reduce submucosal edema and spasm of the ureter. However, this<br />
treatment may not always be sufficient, especially for intramural ureteral stones, where<br />
smooth muscle tonus is more evident (7).<br />
Recently, use of the watchful waiting approach has been extended by using<br />
pharmacologic therapy to reduce symptoms and facilitate stone expulsion (8, 9, 10).<br />
The role of medical expulsive therapy in the treatment of stones in the distal third<br />
of the ureter remains unclear. Alpha-1-receptors ( 1R) are the most abundant adrenergic<br />
receptors in the ureteral smooth muscle cells. The blockade of these receptors by a<br />
specific antagonist inhibits basal tone, peristaltic activity and ureteral contractions (11,<br />
12, 13). These receptors have been divided into four groups, with the 1D-R type being<br />
found mostly in the intramural ureter (14). Based on these findings selective 1A/ 1Dadrenoreceptors<br />
antagonist tamsulosin have been tested in different trials (9, 15, 16) in<br />
the treatment of distal ureteral stones and obtained encouraging results.<br />
The current study was performed to evaluate the effects of the addition of<br />
tamsulosin to our standard therapy for the treatment of distal ureteral stones. In the stone<br />
migration process, the sympathetic nervous system modulates ureteral activity, as<br />
demonstrated by the presence of adrenergic receptors in the ureter (17) In addition, the -<br />
adrenergic antagonists are able to inhibit basal tone and peristaltic frequency, dilating the<br />
ureteral lumen and facilitating stone passage (18). Some investigators have reported
efficacy of pharmacologic therapies in increasing ureteral stone expulsion and reducing<br />
total analgesic use (15,19).<br />
AIM<br />
To perform a study to evaluate the clinical role of 1A- 1D-specific antagonists<br />
in the medical expulsive therapy of symptomatic lower third ureteral stones.<br />
MATERIAL AND METHODS<br />
This prospective study was performed at the University Clinic of Urology in<br />
Skopje for a period of twelve months, from 01.01 to 31.12.2008. Fifty patients were<br />
enrolled in the study. The inclusive parameters were: stone diameter less than 10 mm,<br />
radiopaque stone visualized in the distal ureter on a plain x-ray of the kidney, ureters and<br />
bladder (KUB), beginning of first renal colic within 6 hours. Exclusive parameters were<br />
any previous surgical or conservative therapy for renal and ureteral stones as well as any<br />
previous pelvic surgery or irradiation, presence of urinary system infection, radiolucency<br />
stones, hypotension.<br />
Before the treatment all patients were evaluated with KUB and a urinary tract<br />
ultrasonography. Stone size was recorded for each patient. The treatment was fully<br />
explained to patients.<br />
Biochemical and hematological evaluation of the patients were obtained before<br />
the treatment. Also, complete urine analyses were performed before, during and after<br />
treatment. Patients were randomly divided into 2 groups. The 25 patients in the Group 1<br />
received tamsulosin (0.4 mg daily) while the 25 patients in group 2 received placebo.<br />
Tamsulosin was recommended to be taken after breakfast in the morning with a lot of<br />
fluid. The medication was given for up to 30 days. All patients were given symptomatic<br />
therapy with injections of 100 mg ketoprofenum and trospium chloride 20 mg, twice a<br />
day. Every additional need for analgesics was noted. There were no differences between<br />
the groups with respect to age, sex distribution, or stone size (Table 1). They were<br />
required to consume a minimum of 2 liters of water daily. For more adequate detection of<br />
the spontaneous passage of the stones, patients were directed to filter their urine, and<br />
those who had passed their stones were asked to stop all the medications. Every patient<br />
was controlled with KUB plus urinary ultrasonography every week. The number of pain<br />
episodes, total ketoprofenum and trospium dosage, time of the spontaneous passage of<br />
the calculi and side effects of the medications were also noted. In patients who could not<br />
experience spontaneous passage of the calculi ureteroscopy and extracorporeal shock<br />
wave lithotripsy (ESWL) treatments were started. Statistical analysis were performed<br />
with ANOVA, the Pearson chi-square test using the parameters of stone size, expulsion<br />
rate, time to expulsion, amount of analgesic compound and pain episodes.<br />
RESULTS<br />
The stone expulsion rate was 72% (18 of 25 patients) in group 1 and 48% (12 of<br />
25) in group 2 with a mean expulsion time of 5.9±1.8 and 10.2 ± 3.1 days, respectively<br />
(Fig. 1). Group 1 showed a statistically advantage in respect of both expulsion rate
(P=0.01) and expulsion time (P=0.005). There was not any significant difference in the<br />
mean stone size found in either group between patients who were and those who where<br />
not stone free (6.1±1.3 and 6.3±1.4 mm, respectively; P>0.05). No difference was<br />
observed in the distribution of expulsion by sex (P>0.05). The need for additional<br />
analgesics and the number of colic episodes rate was as twice as higher in the group 2<br />
than in group 1 (fig 2). Tramadol 50 mg was administered when there was additional<br />
need for analgesics.<br />
The only adverse effect from the tamsulosin therapy was transient hypotension<br />
and was seen in 1 patient in group 1 (4%). However it did not resulted in treatment<br />
discontinuation. Due to recurrent colic, 3 patients in the group 2 (12%) were submitted to<br />
ureteral stenting. The patients from the whole study (7 in group 1 and 13 in group 2) who<br />
were not stone free after the 30 days of follow-up were treated successfully with<br />
ureteroscopy.<br />
Table 1.<br />
Demographic data of the two groups<br />
Group 1 (n=25) Group 2 (n=25)<br />
Mean age±SD (years) 42.2±11.1 43.1±9.9<br />
male:female ratio 14:11 15:10<br />
Mean stone size±SD (mm) 6.1±1.3 6.3±1.4<br />
Fig. 1:<br />
90<br />
80<br />
70<br />
60<br />
50<br />
40<br />
30<br />
20<br />
10<br />
0<br />
Expulsion rate and mean expulsion time<br />
colic episodes (n) additional analgesics (mg x 100)<br />
Group 1 Group 2
Fig. 2:<br />
100<br />
90<br />
80<br />
70<br />
60<br />
50<br />
40<br />
30<br />
20<br />
10<br />
0<br />
Fig. 3:<br />
90<br />
80<br />
70<br />
60<br />
50<br />
40<br />
30<br />
20<br />
10<br />
0<br />
Expulsion rate and mean expulsion time<br />
expulsion rate (%) mean expulsion time (days)<br />
Group 1 Group 2<br />
Expulsion rate and mean expulsion time<br />
colic episodes (n) additional analgesics (mg x 100)<br />
Group 1 Group 2
DISCUSSION<br />
Spontaneous passage of ureteral stones definitely depends on the stone size and<br />
site, the anatomical structure of the inner ureter and a previous history of spontaneous<br />
expulsion, which are undeniable factors (4, 20, 21). The factors favorable for stone<br />
retention are spasm, edema and ureteral infection (10). When thinking of medicament<br />
conservative therapy we should prevent the factors favorable for stone retention and<br />
control the pain until stone expulsion so even if there are not any current specific<br />
guidelines, the concomitant administration of spasmolytic drugs, antiedemics and<br />
antibiotics is recommended by several groups (8, 10, 22).<br />
Alpha1-Adrenergic blockers increase the ratio of spontaneous passage of the<br />
distal ureteral stones 72% vs. 48% in the control group. Its use decreases in colic<br />
frequency, analgesic dosage and the absence of side effects are seen as the additional<br />
advantages.<br />
Minimally invasive therapies such as ESWL and ureteroscopy have been widely<br />
introduced for the treatment of ureteral stones during the last 2 decades. The efficacy of<br />
these treatments has been provided by several studies. However, although such<br />
procedures are rather effective, they are not free of risk or inconveniences and are quite<br />
expensive (3). On the other hand, even simple watchful waiting approach can result in<br />
complications such as urinary tract infection or hydronephrosis, and can affect renal<br />
function. The probability of spontaneous passage of the ureteral proximal end stones less<br />
than 5 mm in diameter is 85%, and observation is recommended for those stones (3,,4).<br />
When the obstruction of the kidney is complete, the first signs of kidney damage appear<br />
in 3 to 4 weeks. Therefore the spontaneous passage of the stones can be waited on for 4<br />
weeks as we did in our study (2). The number of pain episodes and analgesic dosage have<br />
also decreased significantly with this medical treatment. No advantage over the control<br />
group with respect to the time to the spontaneous passage of the stones could be detected.<br />
Age, sex and stone localization do not affect the spontaneous passage of the stones.<br />
Our study showed a potentially important role of tamsulosin for conservative<br />
medical therapy of stones in the distal third of the ureter, preferring pharmacological<br />
indications rather than endoscopic treatments for the solution of this problem. Medical<br />
expulsive therapy should be considered for all patients with ureteral stones who are<br />
candidates for observation and present at the outpatient department after the first renal<br />
colic. Many clinical and laboratory evidence have shown that medical expulsive therapy<br />
improves stone passage rates, decreases stone expulsion times, and reduces the need for<br />
analgesic therapy, hospitalization, and surgery in well selected patients. Tamsulosin may<br />
be more effective when used in combination with a corticosteroid, but as we showed in<br />
our study it is also effective if used as single drug therapy. The nonselective adrenergic<br />
alpha blockers should also be effective with higher rate of adverse effects predominantly<br />
hypotension. Increased understanding of ureteral physiology will allow for future<br />
development of medical expulsive therapies in terms of start and duration of the therapy<br />
as well as the appropriate dosage.<br />
CONCLUSION
The use of tamsulosin and alpha-1 adrenergic blockers in general, increases the<br />
rate of spontaneous passage of distal ureteral stones. It is related with decreased use of<br />
analgesics, smaller rate of renal/ureteral colic, shorter period of hospitalization and<br />
avoiding of more invasive treatment options. Our data support its use in the conservative<br />
treatment of urinary stones in the distal ureter.<br />
REFERENCES:<br />
1. Pak Y. Kidney stones. Lancet 1998; 351:1797-1801<br />
2. Menon M, Parulkar G, Drach W: Urinary lithiasis: etiology, diagnosis and<br />
medical management. In: Campbell‘s Urology, 7th ed. 1998: W. B. Saunders Co.,<br />
vol. 3, p. 2702<br />
3. Segura W, Preminger G, Assimos M, et al. Ureteral stones: clinical guidelines<br />
panel summary report on the management of ureteral calculi. J Urol 1997;<br />
158:/1915-1921.<br />
4. Miller F, Kane J. Time to stone passage for observed ureteral calculi: A guide for<br />
patient education. J Urol 1999; 162:688–691.<br />
5. Coll M, Varanelli J, Smith C. Relationship of spontaneous passage of ureteral<br />
calculi to stone size and location as revealed by unenhanced helical CT. AJR Am<br />
J Roentgenol 2002;/178:/101.<br />
6. Roberts W, Cadeddu A, Micali S, et al. Ureteral stricture formation after removal<br />
of impacted calculi. J Urol 1998;/159:/723.<br />
7. Kupeli B, Irkilata L, Gurocak S, et al. Does tamsulosin enhance lower ureteral<br />
stone clearance with or without shock wave lithotripsy?Urology 2004;/64:1111-5.<br />
8. Borghi L, Meschi T, Amato F, et al. Nifedipine and methylprednisolone in<br />
facilitating ureteral stone passage: A randomized, double blind, placebo<br />
controlled study. J Urol 1994;152:1095–1098.<br />
9. Cervenakov I, Fillo J, Mardiak J. Speedy elimination of ureterolithiasis in lower<br />
part of ureters with the alpha 1 blockers-tamsulosin. Int J Urol Nephrol 2002;<br />
34:25–29.<br />
10. Porpiglia F, Destefanis P, Fiori C, et al. Effectiveness of nifedipine and<br />
deflazacort in the management of distal ureteral stones. Urology 2000;56:579–<br />
583.<br />
11. Dellabella M, Milanese G, Muzzonigro G. Randomized trial of the efficacy of<br />
tamsulosin, nifedipine and phloroglucinol in medical expulsive therapy for distal<br />
ureteral calculi. J Urol 2005;/174:/167-72.<br />
12. Obara K, Takeda M, Shimura H, et al. Alpha-1 adrenoreceptors subtypes in the<br />
human ureter: characterization by RT-PCR and in situ hybridization. J Urol 1996;/<br />
155 (Suppl):/472A.<br />
13. Morita T, Wada I, Saeki H, et al. Ureteral urine transport: changes in bolus<br />
volume, peristaltic frequency, intramural pressure and volume of flow resulting<br />
from autonomic drugs. J Urol 1987;/137:/132.<br />
14. Sigala S, Dellabella M, Milanese G, et al. Alpha-1 adrenoreceptor subtype in men<br />
with juxtavesical ureters: molecular and pharamacological characterization. Eur<br />
Urol 2004;/3 (Suppl):/119.
15. Dellabella M, Milanese G, Muzzonigro G. Efficacy of tamsulosin in the medical<br />
management of juxtavesical ureteral stones. J Urol 2003;/170:/2202-2205.<br />
16. Porpiglia F, Ghignone G, Fiori C, et al. Nifedipine versus tamsulosin for the<br />
management of lower ureteral stones. J Urol 2004;/172:/568-71.<br />
17. Latifpour J, Morita T, O‘Hollaren B, et al. Characterization of autonomic<br />
receptors in neonatal urinary tract smooth muscle. Dev Pharm Ther 1989;13:1–10.<br />
18. Richarson D, Donatucci F, Page O, et al. Pharmacology of tamsulosin: Saturation<br />
binding isotherms and competition analysis using cloned alpha 1-adrenergic<br />
receptors subtypes. Prostate 1997;33:55–59.<br />
19. Porpiglia F, Destefanis P, Fiori C, et al. Role of adjunctive medical therapy with<br />
nifedipine and deflazacort after extracorporeal shock wave lithotripsy of ureteral<br />
stones. Urology 2002;59:835–838.<br />
20. Ueno A, Kawamura T, Ogawa A. et al. Relation of spontaneous passage of<br />
ureteral calculi to size. Urology 1977, 10:544<br />
21. Whitfield N. The management of ureteric stones. Part II: therapy. BJU Int 1999,<br />
84: 916.<br />
22. Cooper T, Stack M, Cooper P. Intensive medical management of ureteral calculi.<br />
Urology 2000, 56: 575.<br />
REZIME<br />
EFIKASNOST NA TAMSULOZIN VO TRETMAN NA URETERALNI<br />
KALKULUSI VO DISTALEN URETER; ISKUSTVA OD EDEN<br />
CENTAR<br />
Sotir Stavridis 1 , Skender Saidi 1 , Josif Janculev 1 , Aleksandar Mickovski 1<br />
1 Univerzitetska klinika za urologija, Medicinski fakultet Skopje,<br />
Skopje, Makedonija<br />
Cel: Odreduvawe na ulogata na tamsulozin vo medikamentoznata<br />
terapija na simptomatskite kalkulusi vo distalen ureter i vlijanie na<br />
nivnoto isfrlawe. Material i Metodi: Studijata opfati 50 pacienti so<br />
simptomatski ureteralen kalkulus vo distalniot ureter so dijametar<br />
pome|u 5 i 10 mm. Pacientite vo ovaa prospektivna studija bea<br />
randomizirano podeleni vo dve grupi. Pacientite vo grupata 1 (25 pacienti)<br />
primaa tamsulozin (0.4 mg na den) dodeka onie vo grupata 2 (25 pacienti)<br />
primaa placebo i pretstavuvaa kontrola. Kaj site pacienti prethodno bea<br />
naprveni nativna rentgen grafija i ultrasonografija na urinarniot trakt<br />
kako i intravenska urografija. Site pacienti dobivaa podednakov<br />
analgezi~ki protokol. Bea komparirani i analizirani brojot na renalni<br />
koliki, dopolnitelnata potreba od analgetici, brojot na pacienti koi<br />
spontano gi isfrlija kalkulusite i brojot na denovi do spontana<br />
eliminacija na istite. Rezultati: Spontana eliminacija e zabele`ana kaj 18<br />
od 25 pacienti vo grupata 1 (72%), i 12 od 25 vo grupata 2 (48%). Srednoto<br />
vreme do eliminacija vo grupata 1 i 2 iznesuva{e 5.9 i 10.2 dena<br />
posledovatelno. Potrebata za dopolitelni analgetici be{e dva pati<br />
pogolema vo kontrolnata grupa sporedeno so rabotnata. Kaj 1 (4%) pacient<br />
od grupata eden e zabele`an nesakan efekt od medikamentoznata terapija<br />
dodeka kaj 3 (12%) pacienti vo grupata 2 be{e indicirano ureteralno
stentirawe zaradi rekurentni renalni koliki. Zaklu~ok:<br />
Medikamentozniot tretman so tamsulozin se poka`a kako bezbeden i<br />
efikasen modus za tretman na ureteralni kalkulusi vo distalniot ureter.<br />
Toj doprinesuva za pogolem procent na spontana eliminacija na kalkulusite<br />
za pokratok period, istovremeno so namalena upotreba na analgetici.<br />
Vakviot konzervativen pristap kon tretmanot na ovaa urolo{ka patologija<br />
mo`e da pretstavuva dobra opcija za tretman na nekomplicirana kalkuloza<br />
vo distalnata tretina na ureterot posle prvata manifestacija na bolkata.<br />
Klu~ni zborovi: Tamsulozin, kalkulus vo distalen ureter, ekspulzija,<br />
terapija<br />
/////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////<br />
/////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////<br />
MEDICUS<br />
PUNIM PROFESIONAL / PROFESIONAL PAPER UROLOGJI<br />
EFFECTS OF TAMSULOSIN IN TREATMENT OF BENIGN PROSTATIC<br />
HYPERPLASIA<br />
Skender Saidi 1 , Astrit Saidi 2, Faredin Xhelili 3, Arjeta Raufi 3, Selvije Demiri 4,<br />
Beti Stojovska 5<br />
1 The University Clinic of Urology, Skopje, Macedonia<br />
2 Clinical hospital in Tetovo, Macedonia<br />
3 PMP ―Vitalis-AS‖, Tetovo, Macedonia<br />
4 PMP ‖Dr. Selvije‖, Tetovo, Macedonia<br />
5 The University Clinic of Radiology, Skopje, Macedonia<br />
Skender Saidi, mjek urolog<br />
St. Boro Vulic N=70, Tetovo<br />
Phone:+ 389 70 251279<br />
E-mail: skendersaidi@yahoo.com.<br />
RESUME: Objective: To asses the voiding and storage difficulties at patients with<br />
Benign Prostatic Hyperplasia (BPH) prior to, and during a one and three month treatment<br />
with 0.4mg Tamsulosin. Material and methods: Between January 2006 and June 2007 a<br />
total of 102 patients were evaluated. 22 among them formed a control group treated with<br />
placebo, whereas 80 were a study group treated with Tamsulosin. Evaluated parameters
were International Prostate Score System (IPSS) questionnaire, Digital Rectal<br />
Examinations (DRE), Serum Total Prostate specific antigen (tPSA), Transrectal (TR) and<br />
Transabdominal (TA) Ultrasound (US) and by Uroflowmetry units as Maximal urinary<br />
flow rate (Qmax), Average flow rate (Qave). Results: Study group shows decline of PVR<br />
for 12 ml (16.4%), whereas Qmax and Qave and IPSS were improved in average 2.1<br />
(27%), 1.03 (21.5%) ml/sec. and 3.5 point (16.4%). In control group shows opposite<br />
trends, increase of PVR for 0.4 ml(1.4%) whereas Qave and IPSS show trends for decline<br />
0.1 ml/sec (1.6%) respectively 0.18 points (1.6). Conclusion: Tamsulosin 0.4 mg daily is<br />
safe, well-tolerated and improves the symptoms and urinary flow rate in BPH patients.<br />
Key words: Benign prostatic hyperplasia, Alpha blockers, Tamsulosin.<br />
Medicus 2009, Vol. XI (1):<br />
INTRODUCTION<br />
BPH is a progressive disorder that affects more than 50% of men aged >50 years<br />
and 90% of men than they reach 80 years of age (1). The enlargement of periurethral<br />
gland results in urinary symptoms and voiding dysfunctions (2). Since 20 years ago there<br />
were two treatment modalities: surgery and watchful waiting. Parallel to technological<br />
advancement, several treatments for BPH have been developed.<br />
Alpha blockers have revolutionized the approach to treatment of lower urinary<br />
tract symptoms in the last decade. Alpha 1-adrenoreceptors are found in large<br />
concentrations in bladder neck, prostate gland, prostatic capsule and proximal urethra (3).<br />
Alpha-1 adrenoreceptors antagonists have demonstrated efficacy in improving both<br />
urinary flow rates and symptoms at patients with BPH (4). However, these classes of<br />
medications can have a significant decrease effect on systemic blood pressure (5).<br />
Donohoe et al found that 75% of their patients receiving Terazosin or Doxazosin had<br />
mostly central nervous system side effects such as mild degrees of headache, somnolence<br />
and nausea (6). The development of a specific ά1A-antagonist with less homodynamic<br />
perturbation subsequently came about with Tamsulosin (7). Tamsulosine was brought to<br />
market as the first subtype selective alpha 1 antagonist and was supported by binding<br />
studies, which showed that the tenfold was approximately more selective for the alpha 1A<br />
versus alpha 1B subtype ( 8,9).<br />
AIM<br />
The goal of this study is to asses objectively the improvement of the voiding and<br />
storage difficulties at patients suffering from Benign Prostatic Hyperplasia (BPH) prior<br />
to, and during a one and three month treatment with alpha 1-blocker using a dose of one<br />
capsule of 0.4 mg Tamsulosin daily after meal.<br />
MATERIAL AND METHODS<br />
This study is a randomized and placebo controlled trial. A total of 102 patients<br />
(80 Tamsulosin and 22 placebo group), with an average age of 65.37+7.06 (46 to 77)<br />
years. Anamnestic data were justified by the application of IPSS questionnaire than were
evaluated with DRE, by laboratory methods as tPSA , TRUS and TAUS (in cases<br />
suspicious for cancer), as well as Bladder Outlet Obstruction (BOO) with Uroflowmetry<br />
units as Maximal flow rate (Qmax), Average flow rate (Qave) and assessment of PVR<br />
with TAUS.<br />
Exclusion criteria were as following: tPSA>4 ng/ml., Qmax >15 ml/sec., IPSS<br />
score above 20, renal and heart insufficiency, myocardial infarction and cerebrovascular<br />
accident. Also excluded patients with bladder infections, bladder stones or diverticula‘s.<br />
Tamsulosin were administered at dose 0.4 mg a single time, after meal.<br />
The demographic and baseline characteristics for age, prostate volume, IPSS,<br />
Qmax, Qave of the patients are presented in Table 1. There were no significant<br />
differences between the two groups in any baseline parameters.<br />
The baseline characteristics of the patients in both groups and differences in<br />
subjective changes between the baseline and treatment periods were analyzed using<br />
Student‘s t-test. Inter and inter-group differences were evaluated using analysis of<br />
variance (ANOVA) and percentage. All statistical analysis was performed using SPSS<br />
12.0 (SPSS, Chicago, IL, USA). Statistical differences were considered significant at<br />
p
Study<br />
group<br />
Control<br />
group<br />
Diastolic pressure<br />
RESULTS<br />
(mmHg)<br />
102<br />
80.18+6.2<br />
(60-100)<br />
83.86+9.8<br />
(80.0-100.0)<br />
60.0-100.0<br />
There were no significant difference in systolic and diastolic blood pressure after one and<br />
three month of treatment compared to baseline. The total IPSS after one to three months<br />
of treatment had decreased in average 3.53 point/25.6% (p
Difference<br />
DISCUSSION<br />
-1.23% 0.39% -1.6% 3.05% 8.01% 11.40%<br />
The presented study is the first of our knowledge in the region. The results of this<br />
study confirmed the efficacy of Tamsulosin at patients with BPH. The significant<br />
decrease of IPSS score for 3.5 (25.6%) respectively 5.01 (36.5%) is very important in our<br />
opinion. This finding was clinically and statistically significant at the difference more<br />
than 25% (p
9. Roehrborn CG, Siami P, Barkin J et al. Influence of Baseline Parameters on Changes<br />
in International Prostate Symptom Score with Dutasteride, Tamsulosin, and<br />
Combination Therapy among Men with Symptomatic Benign Prostatic Hyperplasia<br />
and an Enlarged Prostate: 2-Year Data from the CombAT Study. Eur Urol. 2009;<br />
55(2):461-471.<br />
10. Djoko R, Doddy MS, Suwandi S et al. Efficacy and safety of tamsulosin<br />
hydrochloriode compared to doxazosin in the treatment of Indonesian patients with<br />
lower urinary tract symptoms due to benign prostatic hyperplasia. J Urol 2006;<br />
13:1405-1409.<br />
11. Milani S, Djavan B. Lower urinary tract symptoms suggestive of benign prostatic<br />
hyperplasia: latest update on alpha 1-adrenoceptor antagonsists. BJU Int. 2005;<br />
95:29-36.<br />
12. Lepor H. Alpha blockers for the treatment of benign prostatic hyperplasia. Rev Urol.<br />
2007; 9(4):181-90.<br />
13. Kosugi S, Ikemoto I, Furuta A et al. A comparative study assessing clinical effects of<br />
naftopidil and tamsulosin hydrochloride on benign prostatic hyperplasia with<br />
overactive bladder. Nippon Hinyokika Gakkai Zasshi. 2007; 98(5):691-9.<br />
REZYME<br />
EFEKTET E TAMSULOSINËS NË TRAJTIMIN E HIPERPLASIONIT BENINJ<br />
TË PROSTATËS<br />
Skender Saidi 1 , Astrit Saidi 2, Faredin Xhelili 3, Arjeta Raufi 3, Selvije Demiri 4,<br />
Beti Stojovska 5<br />
1 Klinika Univerzitare e Urologjisё, Shkup, R e Maqedonisё<br />
2 Spitali klinik, Tetovё, R. e Maqedonisё<br />
3 OPSH ―Vitalis-AS‖, Tetovё, R e Maqedonisё<br />
4 OPSH ‖Dr. Selvije‖, Tetovё, R e Maqedonisё<br />
5 Klinika Univerzitare e Radiologjisё, Shkup, R e Maqedonisё<br />
Qёllimi i studimit: Tё evaluojё pengesat e kolektimit dhe tё urinimit te pacientёt<br />
me hiperplazion beninj tё prostatёs pas trajtimit njё dhe tre mujor me njё kapsulё 0.4 mg<br />
Tamsulosinё. Materiali dhe metodat: Nё periudhёn Janar 2006 - Qershor 2007 janё<br />
evaluuar 102 pacientё. Nё grupin e studiuar janё 80 pacientё që janë trajtuar me<br />
Tamsulosinё, kurse në grupin e kontrollit 22 pacientё me placebo. Parametrat e evaluuar<br />
janё: pyetёsori ndёrkombёtar (IPSS), ekzaminimi digjitorektal, tPSA, ultrasonografia<br />
transabdominale apo transrektale dhe elementet e urofloumetrisё si curili maksimal dhe<br />
mesatar. Rezultatet: Nё grupin e studjuar ёshtё vёrejtur zvogёlim i sasisё sё urinёs<br />
reziduale pёr 12 ml (16.43%), ndërsa ёshtё vёrejtur rritje e curilit maksimal pёr 2,1<br />
ml/sec (27%), curilit mesatar 1.03 ml/sec (21.5%) dhe pёrmirёsim tё IPSS ‗‘Scor‘‘–it pёr<br />
3.53 pikё (16.43%). Nё grupin e kontrollit u vёrejtёn tendenca tё kundёrta, rritje tё sasisё<br />
sё urinёs reziduale pёr 0.4 ml (1.44%). Gjersa curili mesatar dhe IPSS kanё treguar<br />
tendenca tё zvogёlimit 0.1 ml/sec (1.65%) respektivisht 0.18 pikё(1.65). Konkludim:
Terapia me Tamsulosinё 0.4 mg nё ditё ёshtё e sigur<strong>të</strong>, tolerohet mirë dhe i pёrmirёson<br />
simptomat dhe vlerat e curilit te pacientёt me BPH.<br />
Fjalё kyç: Hiperplasioni beninj i prostatёs, Alfa blokatorёt, Tamsulosina<br />
/////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////<br />
/////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////<br />
MEDICUS<br />
PUNIM PROFESIONAL / PROFESIONAL PAPER FIZIATRI<br />
EFEKTI I MOTIVIMIT DHE KOMORBIDITETIT NË KOHËZGJATJEN DHE<br />
SHKALLËN E REHABILITIMIT TE AMPUTIMET TRAUMATIKE TË<br />
GJYMTYRËVE TË POSHTME<br />
Teuta Osmani-Vllasolli 1 , Hajrije Hundozi 1 , Ardiana Murtezani 1 , Sanije Gashi 2 ,<br />
Ariana Kalaveshi 2<br />
1 QKUK, Klinika e Mjekësisë Fizikale me Rehabilitim, Prishtinë<br />
Qendra Nacional Orto Protetike, Prishtinë<br />
2 Instituti Kombëtar i Shënde<strong>të</strong>sisë Publike, Prishtinë<br />
Teuta Osmani-Vllasolli, mjek fizia<strong>të</strong>r, magjis<strong>të</strong>r<br />
Rr. Dibrës 23, Aktash I, Prishtinë<br />
Tel. ++38138/222100 & ++37744 234619<br />
e-mail: tuti_o@yahoo.co.uk<br />
REZYMЕ: Amputimi nuk paraqet ve<strong>të</strong>m humbje <strong>të</strong> një pjese <strong>të</strong> trupit, por rezulton edhe<br />
me influencë <strong>të</strong> madhe në psikën e <strong>të</strong> sëmurit, që përfshinë çdo moshë. Gjithashtu, edhe<br />
rehabilitimi i personave <strong>të</strong> cilët i janë nënshtruar amputimit si pasojë e traumas, ndryshon<br />
prej atyre si pasojë <strong>të</strong> sëmundjes. Qëllimi i punimit: Qëllimi i këtij punimi, ishte që <strong>të</strong><br />
analizojmë influencën e faktorëve si motivimi dhe komorbiditeti, në kohëzgjatjen dhe<br />
shkallën e rehabilitimit te amputimet traumatike <strong>të</strong> gjymtyrëve <strong>të</strong> poshtme, si pasojë e<br />
lëndimit me armë zjarri. Materiali dhe metoda e punës: Në hulumtim ësh<strong>të</strong> përdorur<br />
metoda retrospektive dhe analitike, e tipit case-study. Në studim janë <strong>të</strong> kyçur 101 raste<br />
me amputim traumatik <strong>të</strong> gjymtyrëve <strong>të</strong> poshtme, <strong>të</strong> cilët janë rehabilituar në ―QNOP‖, në<br />
periudhën kohore korrik 1999 - qershor 2001. Rezultatet: Bashkëpunimi i <strong>të</strong> sëmurëve<br />
me amputim gjegjësisht motivimi i tyre për reintegrim psikosocial ësh<strong>të</strong> treguar si një
prediktor me ndikim <strong>të</strong> madh në kohëzgjatjen e rehabilitimit për p=0.0004 dhe në<br />
shkallën e rehabilitimit për (x 2 =12.89, p
1. Të paraqesim rolin e motivimit, gjegjësisht gjendjes psikike në kohëzgjatjen dhe<br />
shkallën e rehabilitimit dhe<br />
2. Të analizojmë ndikimin e sëmundjeve tjera shoqëruese <strong>të</strong> <strong>të</strong> sëmurit me amputim <strong>të</strong><br />
gjymtyrëve <strong>të</strong> poshtme, në kohëzgjatjen dhe shkallën e rehabilitimit.<br />
MATERIALI DHE METODA<br />
Pacien<strong>të</strong>t<br />
Në studim janë <strong>të</strong> kyçur 101 raste me diagnozë <strong>të</strong> amputimit <strong>të</strong> gjymtyrëve <strong>të</strong><br />
poshtme, <strong>të</strong> bazuar në Terminologjinë Procedurale Mjekësore Aktuale: kodi për amputim<br />
<strong>të</strong> gjymtyrëve <strong>të</strong> poshtme. Në punim janë përfshirë ve<strong>të</strong>m <strong>të</strong> sëmurët me amputim <strong>të</strong><br />
gjymtyrëve <strong>të</strong> poshtme, si pasojë e lëndimit me armë <strong>të</strong> zjarrit, dhe <strong>të</strong> cilët ishin në<br />
rehabilitim mjekësor në periudhën kohore, korrik 1999 – qershor 2001, në Qendrën<br />
Nacionale Orto Protetike - ―QNOP‖ në Prishtinë. Gjithashtu, në kë<strong>të</strong> studim janë kyçur<br />
ve<strong>të</strong>m rastet <strong>të</strong> cilët ka qenë e mundur <strong>të</strong> përcillen së paku për 6 muaj, pas përfundimit <strong>të</strong><br />
trajnimit me protezë provizore.<br />
Procedurat dhe metodat<br />
Hulumtimi ësh<strong>të</strong> retrospektiv dhe analitik, i tipit case-study. Analiza ësh<strong>të</strong> bërë në<br />
drejtim <strong>të</strong> ndikimit <strong>të</strong> prediktorëve në determinatet e një rehabilitimi mjekësor gjegjësisht<br />
në kohëzgjatjen dhe shkallën e rehabilitimit.<br />
Për analizë më <strong>të</strong> sak<strong>të</strong> <strong>të</strong> kohëzgjatjes dhe shkallës së rehabilitimit, janë formuar<br />
grupe sa më homogjene, duke e marrur si kriter llojin e amputimit.<br />
Për vlerësimin e shkallës së rehabilitimit janë formuar ka<strong>të</strong>r grupe krahasuese,<br />
duke u bazuar në formularin e parashtruar nga Handicap International, lidhur me<br />
vlerësimin e rehabilitimit mjekësor gjegjësisht protetimit, <strong>të</strong> <strong>të</strong> sëmurëve me amputim <strong>të</strong><br />
gjymtyrëve <strong>të</strong> poshtme, si pasojë e lëndimit me armë <strong>të</strong> zjarrit. Më pastaj, ësh<strong>të</strong> bërë dhe<br />
modifikimi i saj në bazë <strong>të</strong> suksesit <strong>të</strong> arritur <strong>të</strong> rasteve tona, në tri shkallë <strong>të</strong> rehabilitimi.<br />
I – Të ecurit normal, <strong>të</strong> cilët i përmbushin në <strong>të</strong>rësi parametrat që e<br />
karakterizojnë <strong>të</strong> ecurit normal apo <strong>të</strong> cilët kishin ndonjë devijim <strong>të</strong> leh<strong>të</strong> nga <strong>të</strong><br />
ecurit korrekt, por <strong>të</strong> cilët <strong>të</strong>rërsisht ishin <strong>të</strong> pavarur nga ortozat;<br />
II – Të ecurit pjesërisht <strong>të</strong> varur nga ortozat - ortozat i përdorin në kushte<br />
klimatike dhe terrene <strong>të</strong> vështira dhe<br />
III – Të ecurit e varur nga ortozat - vazhdimisht i përdorin ortozat, në kushte<br />
brenda dhe jashtash<strong>të</strong>piake<br />
Roli i motivimit, në rehabilitimin e <strong>të</strong> sëmurëve me amputim <strong>të</strong> gjymtyrëve <strong>të</strong><br />
poshtme, ësh<strong>të</strong> analizuar sipas tri modaliteteve:<br />
i motivuar – kur pacienti ishte i gatshëm për bashkëpunim, kishte vullnet dhe<br />
vetbesim, dhe rrallëherë ankohej për protezën e tij;<br />
pjesërisht i motivuar – kur më pak bashkëpunonte, tregonte brengosje,<br />
ndonjëherë vetkeqardhje, shpesh ankohej për protezën e tij;<br />
jo i motivuar – kur i sëmuri me amputim nuk ishte i gatshëm për bashkëpunim,<br />
shprehte emocione <strong>të</strong> ndryshme si frikë, apati apo edhe anksiozë, hidhërim, ishte i<br />
pakënaqur edhe me ekuipin rehabilitues dhe protezën e tij.
Për paraqitjen e ndikimit <strong>të</strong> komorbiditetit, ësh<strong>të</strong> bërë ndarja në këto modalitete<br />
(sëmundjet që më së shumti prezentonin në rastet tona): hipertensioni arterial; diabeti;<br />
lëndim <strong>të</strong> syrit; <strong>të</strong> tjera-pengesa në <strong>të</strong> dëgjuar, sëmundje <strong>të</strong> sistemit respirator, sistemit<br />
urinar dhe pa sëmundje.<br />
Përpunimi statistikor<br />
Testimet statistikore <strong>të</strong> përdorura në kë<strong>të</strong> studim, ishin indeksi i strukturës,<br />
mesatarja aritmetike (MEAN), devijimi standard, gabimi standard. Për një analizë më <strong>të</strong><br />
thuk<strong>të</strong>, ësh<strong>të</strong> bërë analiza e lidhmërisë së motivimit sipas grupeve, në raport me<br />
kohëzgjatjen e rehabilitimit, ku ësh<strong>të</strong> përdorur testi One Way ANOVA, ndërmjet<br />
modaliteteve Po ndaj Jo dhe Pjesërisht ndaj Jo. Ësh<strong>të</strong> aplikuar edhe Chi-quadrat testi për<br />
<strong>të</strong> analizuar motivimin sipas modaliteteve: Po+Pjesërisht me Jo, në lidhmëri me llojin e<br />
amputimit, ndaj shkallës së rehabilitimit. Gjithashtu Chi-quadrat testi ësh<strong>të</strong> aplikuar për<br />
<strong>të</strong> analizuar lidhmërinë eventuale ndërmjet komorbiditetit dhe shkallës së rehabilitimit,<br />
derisa influenca e komorbiditetit në kohëzgjatjen e rehabilitimit ësh<strong>të</strong> analizuar me testin<br />
e korrelacionit linear.<br />
REZULTATET<br />
Meqë për një rehabilitim <strong>të</strong> suksesshëm dhe më <strong>të</strong> shpej<strong>të</strong> ësh<strong>të</strong> me rëndësi<br />
bashkëpunimi i <strong>të</strong> sëmurëve, gjë që varet edhe nga motivimi i tyre, në veçanti ësh<strong>të</strong> bërë<br />
analiza e motivimit, si prediktor. Nga kjo analizë ësh<strong>të</strong> fituar sinjifikancë e rëndësishme<br />
satistikore për p=0.084 ve<strong>të</strong>m tek amputimet e nëngjurit, që kishte bërë <strong>të</strong> kuptohet se<br />
motivimi ësh<strong>të</strong> një faktor me rëndësi që ndikon në kohëzgjatjen e rehabilitimit, por<br />
megjitha<strong>të</strong>, lloji i amputimit ësh<strong>të</strong> paraqitur si faktor më relevant. Që d.m.th. se<br />
kohëzgjatja e rehabilitimit ësh<strong>të</strong> e përafërt te amputimet bilaterale dhe te amputimet e<br />
mbigjurit, pavarsisht prej asaj se a ishin <strong>të</strong> motivuar apo jo. Nga tabela poashtu, ësh<strong>të</strong> e<br />
mundur <strong>të</strong> shihet se me rastin e analizës së ndikimit <strong>të</strong> motivimit për rastet në përgjithësi,<br />
ësh<strong>të</strong> fituar sinjifikancë për p=0.0004.<br />
Tabela 1.<br />
Kohëzgjatja e rehabilitimit sipas motivimit në lidhmëri me llojin e amputimit<br />
Total<br />
Motivimi<br />
Jo<br />
Bilaterale<br />
n=6<br />
63.8 ± 32.4<br />
n=2<br />
92.5 ± 46.0<br />
Amputimet<br />
Unilaterale<br />
Mbigjuri Nëngjuri Syme<br />
n=26<br />
46.5 ± 13.4<br />
n=9<br />
53.7 ± 19.4<br />
n=66<br />
32.0 ±<br />
10.6<br />
n=3<br />
10.7 ±<br />
3.2<br />
n=14<br />
37.6 ±<br />
11.5 -<br />
Total<br />
n=101<br />
37.0 ± 16.5<br />
n=25<br />
47.8 ± 22.9<br />
One way<br />
ANOVA<br />
F=19.67<br />
p
Po<br />
Pjesërisht<br />
One Way<br />
ANOVA<br />
n=1<br />
50.0<br />
n=3<br />
49.36 ±<br />
18.5<br />
F=6.183<br />
p=0.1512<br />
n=9<br />
43.6 ± 5.5<br />
n=8<br />
41.9 ± 7.1<br />
F=2.269<br />
p=0.1261<br />
n=29<br />
30.4 ±<br />
10.9<br />
n=3<br />
10.7 ±<br />
3.2<br />
n=23<br />
30.7 ± 8.8 -<br />
F=2.577<br />
p=0.084 -<br />
n=42<br />
32.3 ± 12.6<br />
F=11.6<br />
p=0.0045<br />
n=34 F=8.1<br />
35.0 ± 11.2<br />
F=8.393<br />
p=0.0015<br />
p=0.0004 -<br />
Në tabelën 2. ësh<strong>të</strong> paraqitur distribuimi struktural i rasteve me amputim <strong>të</strong><br />
gjymtyrëve <strong>të</strong> poshtme, sipas llojit <strong>të</strong> amputimit në raport me modalitetet e motivimit.<br />
Lidhmëria e motivimit me shkallën e rehabilitimit ësh<strong>të</strong> paraqitur tek rastet në<br />
përgjithësi, ku ësh<strong>të</strong> fituar sinjifikancë e rëndësishme statistikore për p
Pas testimit <strong>të</strong> bërë, nuk ësh<strong>të</strong> fituar korrelacion i konsiderueshëm r=0.16, p>0.05,<br />
çka nënkupton se komorbiditeti nuk ësh<strong>të</strong> paraqitur si prediktor me influencë <strong>të</strong><br />
rëndësishme, në kohëzgjatjen e rehabilitimit (Tabela 3).<br />
Tabela 3.<br />
Kohëzgjatja e rehabilitimit në lidhmëri me komorbiditetin<br />
Komorbiditeti<br />
Hiper- lëndimi<br />
Kohëzgjatja tensioni Diabeti i Tjera nuk ka Gjithsej<br />
arterial syrit<br />
0-9 2 2<br />
10-19 1 7 8<br />
20-29 1 1 12 14<br />
30-39 3 2 7 2 26 40<br />
40-49 1 2 3 13 19<br />
50-59 1 2 1 4 8<br />
60+ 1 1 2 6 10<br />
Gjith- N 6 6 11 8 70 101<br />
sej % 5.94 5.94 10.89 7.92 69.31 100.00<br />
Korelacioni ME/PA sëmundje<br />
tjera r=0.16 P>0.05<br />
Derisa reperkutimi i komorbiditetit në suksesin definitiv <strong>të</strong> rehabilitimit,<br />
gjegjësisht në shkallën e rehabilitimt ishte relevant, bazuar në rezultatin e fituar,<br />
x 2 =11.55, p
I<br />
II<br />
1 1 6 40 48<br />
2 1 2 6 21 32<br />
III<br />
3 4 3 2 9 21<br />
Gjith- N 6 6 11 8 70 101<br />
sej % 5.94 5.94 10.89 7.92 69.31 100.00<br />
DISKUTIMI<br />
Me sëmundje/pa<br />
sëmundje X 2 =11.55 P
sinjifikancë <strong>të</strong> rëndësishme statistikore. Kështu, mund <strong>të</strong> kuptohet se motivimi i <strong>të</strong><br />
sëmurit me amputim <strong>të</strong> gjymtyrëve <strong>të</strong> poshtme ësh<strong>të</strong> faktor i rëndësishëm për një<br />
rehabilitim <strong>të</strong> shkallës më <strong>të</strong> lar<strong>të</strong>, gjegjësisht për af<strong>të</strong>sim <strong>të</strong> shfry<strong>të</strong>zimit më <strong>të</strong> mirë <strong>të</strong><br />
protezës gja<strong>të</strong> aktiviteteve <strong>të</strong> përditshme je<strong>të</strong>sore, pra mundëson një reintegrim më <strong>të</strong><br />
plo<strong>të</strong> social.<br />
Mosha e shtyer, sëmundja shoqëruese dhe bashkëpunimi i dobët, janë faktor<br />
prognostik për një sukses <strong>të</strong> dobët <strong>të</strong> rehabilitimit (7). Ngjashëm me rezultatet tona edhe<br />
autorët (4) kanë prezentuar motilitet <strong>të</strong> ulët me korelacion pozitiv tek <strong>të</strong> sëmurët me<br />
amputim me disponim depresiv, <strong>të</strong> pakënaqur me je<strong>të</strong>n, me nivel <strong>të</strong> ulët <strong>të</strong> aktiviteteve<br />
sociale, me ndjenjë <strong>të</strong> for<strong>të</strong> <strong>të</strong> prezencës së <strong>të</strong> me<strong>të</strong>s estetike dhe me vlerësim se jeta<br />
familjare, sociale do <strong>të</strong> ishte më e mirë sikurse mos t‘iu kishte ndodhur amputimi. Derisa<br />
korelacion negativ ësh<strong>të</strong> gjetur r=-0.26,p
ehabilitimit, derisa në kohëzgjatjen e rehabilitimit nuk pa<strong>të</strong>n influencë <strong>të</strong><br />
konsiderueshme.<br />
LITERATURA<br />
1. Muminagic S. War Amputation. Sahin Pasic, Sarajevo, 1997.<br />
2. Horvatin B, Uloga psihickih odbrambenih mehanizama u rehabilitaciji<br />
amputiranih, Protetika donjih ekstremiteta, Savetovanje Bled, 1972, 189-191.<br />
3. Mandic V. Medicinski aspekti rehabilitacije kod amputacije donjih<br />
ekstermiteta, Protetika donjih ekstremiteta, Savetovanje Bled, 1972, 7 - 16.<br />
4. Ostojic L, Ostojic Z, Rupcic E, Punda-Basic M. Intermediate rehabilitation<br />
outcome in below-knee amputations:descriptive study comparing war-related<br />
with other cases of amputation. Croat Med J 2001 Oct: 42(5):535-8.<br />
5. Neuman Z. Amputacije donjh ekstremiteta – psihosocijalni i drustveni<br />
aspekat, Protetika donjih ekstremiteta, Savetovanje Bled, 1972, 181 – 187.<br />
6. Horvatin B, Uloga psihickih odbrambenih mehanizama u rehabilitaciji<br />
amputiranih, Protetika donjih ekstremiteta, Savetovanje Bled, 1972, 189-191.<br />
7. Gerhards F, Florin I, Knapp Th. The impact of medical, reeducational, and<br />
psychological variables on rehabilitation outcome in amputees, Int. J. Rehab.<br />
Research, 1984, 7 (4),379-388.<br />
8. Pernot HF, de Wite LP, Lindeman E, Cluitmans J. Daily functioning of the<br />
lower extremity amputee: an overview of the literature, Clin Rehabil 1997<br />
May; 11(2): 93-106.<br />
9. Pohjolainen T, Alaranta H. Predictive factors ability after lower-limb<br />
amputation, Ann Chir Gynaecol 1991;80(1):36-9.<br />
10. Muecke L,Shekar S, Dwyer D, Israel E, Flynn JPG, Functional screening of<br />
lower-limb amputees: a role in predicting rehabilitation outcome, Arch Phy<br />
Med Rehabil Vol 73, September 1992:851-58.<br />
11. Johnson VJ, Kondziela S, Gottschalk F. Pre and post-amputation mobility, of<br />
trans-tibial amputee:correlation to medical problems, age and mortality,<br />
Prosthet Orthot Int, 1995 Dec, 19(3): 159-64.<br />
SUMMARY<br />
THE INFLUENCE OF MOTIVATION AND COMORBIDITY ON OUTCOME<br />
OF REHABILITATION IN TRAUMATIC LOWER LIMB AMPUTATIONS<br />
Teuta Osmani-Vllasolli 1 , Hajrije Hundozi 1 , Ardiana Murtezani 1 , Ariana Kalaveshi 2 ,<br />
Sanije Gashi 2<br />
1 UCCK, Clinic of Physical Therapy and Rehabilitation, Prishtina<br />
National OrthoProtetic Center, Prishtina<br />
2 Public Health Institute, Prishtina
Amputation is not only a loss of a body part, but it has a great impact on a patient<br />
psychology, no matter of age. Medical rehabilitation is different for the amputees who<br />
had undergone the amputation because of the trauma, with amputees who had undergone<br />
the amputation because of the morbidity. The aim: The aim of this study is to analyze the<br />
influence of motivation and comorbidity, on duration of rehabilitation and outcome of<br />
rehabilitation. Methods: In this study we use the retrospective and analytic methods, case<br />
– study type, where are included 101 patients with traumatic lower limb amputation,<br />
which have been treated in ―NOPC‖, in Prishtina, in a period of time: July 1999 – June<br />
2001. Results:The motivation and the cooperation of the patient showed as the important<br />
factor with the great influence on the duration of rehabilitation p=0.0004 and on the<br />
outcome of rehabilitation(x 2 =12.89, p
e- mail: rozeta.mileva@gmail.com<br />
RESUME: Introduction: Alternative and complementary medicine techniques are<br />
frequently used by patients for treating their disorders. Objectives of our study were to<br />
get data on the alternative medicine methods use in a group of 180 ambulatory<br />
outpatients suffering from musculoskeletal disorders, sociodemographic characteristics of<br />
user of these therapies and communication between users and their doctors. Methods: In<br />
our study, 180 adult out-patients suffering from musculoskeletal disorders were<br />
interviewed considering alternative and complementary medicine use. A special<br />
questionnaire was designed for collecting the data. Inclusion criteria were age above 18<br />
years, presence of musculoskeletal complaints and ability of the patient to answer the<br />
questionnaire on his own. Results: The results showed that 134 patients (74.4%) of the<br />
interviewed used alternative and complementary therapy for treating their<br />
musculoskeletal complaints. We did not find a statistically significant association<br />
between patients` gender and use of these methods. On the other hand, married patients<br />
and those with higher level of education used alternative and complementary methods<br />
significantly more commonly. We found that 82 patients (61,2%) have self-reported the<br />
use of alternative measures to their doctor. Most commonly used therapies were massage,<br />
chiropractic and acupuncture as well as local herbal therapy (ointments containing herbal<br />
extracts). Discussion and conclusion: Different alternative and complementary medicine<br />
techniques are used among patients suffering from musculoskeletal disorders. Pain and<br />
chronicity of the disorders seem to be important factors for use of alternative medicinal<br />
methods. Apart from the benefits that these methods give to patients, there are certain<br />
risks and precaution is necessary especially when certain techniques applied. The<br />
communication between doctors and their patients is very important and helps to reduce<br />
these risks and maximize the benefits for the patient.<br />
Key words: alternative, complementary, medicine, use, musculoskeletal disorders<br />
Medicus 2009, Vol. XI (1):<br />
INTRODUTION<br />
Numerous studies conducted in different parts of the world (Europe, Australia, the<br />
United States) show the high prevalence of use of alternative and complementary<br />
medicine [1-3].<br />
The seven categories of alternative medicine, as established by the Office of<br />
Alternative Medicine of the National Institute of Health in the United States are: mindbody<br />
interventions, bioelectromagnetic therapies, alternative systems of medical practice,<br />
manual healing methods, pharmacologic and biologic treatments, herbal medicine, and<br />
diet and nutrition [4-6] .<br />
Some principles in alternative medicine are consistent with physiological<br />
principles of conventional medicine and others are independent healing systems. A<br />
survey among the general population in the UK estimated that 10% of the population has<br />
used some alternative medical method in 2003 [1] . A survey conducted among 120<br />
patients in Skopje on the use of herbal medicine, showed that 57, 5% of the patients in<br />
the study have used one or more herbal products [7] . Some studies investigate the
influence of different demographic characteristics on the use of complementary and<br />
alternative methods in patients. The results of these studies give data for the prevalence<br />
and types of most commonly used therapies as well as data for particular reasons for<br />
which patients use these therapies [8-10] . Moreover, some studies investigated the<br />
characteristics of alternative and complementary therapy use in patients suffering from<br />
particular disorder [11-13] .<br />
Data for the use of alternative and complementary medicine among patients<br />
suffering from musculoskeletal disorders in Skopje is limited.<br />
Objectives of this study were to get initial data on the use of alternative medicine<br />
in a group of outpatients suffering from musculoskeletal disorders, health problems that<br />
led them to use it, sociodemographic characteristics of user of alternative medicine and<br />
communication between users and their doctor.<br />
AIM<br />
Objectives of our study were to get data on the alternative medicine methods use<br />
in a group of 180 ambulatory outpatients suffering from musculoskeletal disorders,<br />
sociodemographic characteristics of user of these therapies and communication between<br />
users and their doctors.<br />
METHODS<br />
We interviewed 180 patients suffering from musculoskeletal disorders for<br />
alternative and complementary medicine use. A special questionnaire was designed for<br />
collecting the data. The questionnaire contained 2 parts. The first part was filled by all<br />
patients and it contained questions for demographic and socioeconomic characteristics of<br />
the patients as well as questions if alternative and complementary medicine were used for<br />
treating their musculoskeletal disorders. Those patients that claimed to be users of these<br />
methods filled in the second part of the questionnaire. The second part contained<br />
questions for type of alternative medicine used, reasons for referring to those therapies<br />
and if they have informed their physician for being users.<br />
Inclusion criteria were age above 18, presence of a musculoskeletal disorder and<br />
ability of the patient to answer the questions. Non-inclusion criteria were age below 18<br />
and inability to participate in the interview. Based on the collected data, we formed 2<br />
groups- users and non-users of alternative and complementary medicine. We used<br />
Statistica for Windows 7 to perform the statistics.<br />
RESULTS<br />
Our study included 180 patients from which 78 were females and 102 males. The<br />
patients were aged from 18 to 82. Most commonly reported disorders were degenerative<br />
rheumatic disorders (spondylosis, single joint arthrosis including gonarthrosis and discus<br />
hernia) from which 146 patients suffered, followed by acute sport or occupational injuries<br />
(20 patients) and musculoskeletal complaints due to Parkinson`s disease (14 patients).<br />
Pain and limitation of movements were the most important complaints for asking medical<br />
help. The results of our study showed that 134 patients (74, 4%) have used some type of<br />
alternative or complementary medicine for treatment of the existing musculoskeletal<br />
complaint and 46 patients (25, 6%) claimed to be non users of those methods. Most
commonly used methods were massage, chiropractic, and acupuncture as well as local<br />
herbal therapy (herbal extract ointments). We found no statistically significant<br />
association between the gender and use of alternative and complementary therapy (Table<br />
1).<br />
Table 1.<br />
Association between patients` gender and use of alternative and complementary<br />
therapy<br />
Gender Users Non-users Total x 2 =0.001<br />
Female 58 20 78<br />
Male 76 26 102<br />
Total 134 46 180<br />
p=0.97<br />
p>0.05<br />
On the other hand, we found a strong statistically significant association between<br />
the marital status and use of these therapies. Married patients referred to alternative and<br />
complementary medicine much more commonly then single ones (under "single" we<br />
included the patients that were never married, those that were divorced and widowed)<br />
(Table 2).<br />
Table 2.<br />
Association between patients` marital status and use of alternative and<br />
complementary therapy<br />
Marital status Users Non-users Total<br />
married 98 15 113<br />
Single (divorced and<br />
widowed included)<br />
36 31 67<br />
Total 134 46 180<br />
x 2 =24.068<br />
p0.05<br />
We asked the users if they have informed their physician about the use of<br />
alternative and complementary therapy. Our results showed that 82 patients (61,2%) have
informed their doctor for use of alternative and complementary therapy and the rest 52<br />
patients (38.8%) have not disclosed that information to their doctor (Table 4).<br />
Table 4.<br />
Disclosure of the information for use of alternative and complementary therapy to<br />
the doctor<br />
DISCUSSION<br />
Disclosure of the information for use of<br />
alternative and complementary therapy to the doctor<br />
Users<br />
Yes 82<br />
No 52<br />
Total 134<br />
Our study showed that 134 patients (74.4%) of the patients interviewed used some<br />
kind of alternative or complementary measure for treating existing musculoskeletal<br />
disorders. Murray and Shephard (1993) [14] found that 43 percent of the patients sampled<br />
had used manipulative treatment, including osteopathy, massage, chiropractic, and<br />
acupuncture. Pain, specifically when it involves the back, is the most common condition<br />
for which alternative medicine therapies were sought. In the study conducted by<br />
Eisenberg DM et al, (1993) [15] , 20% of the patients used unconventional therapy for back<br />
problems and 29% due to arthritis and sprains or strains. Furthermore, the study by<br />
Moore J et al, (1985) [16] confirmed that the most common reason for use of alternative<br />
therapy by patients in London is pain (45% of the interviewed), followed by stress,<br />
depression and fatigue.<br />
In general, studies show that the conditions for which people seek alternative care<br />
seem to have one common denominator - they are chronic. It does not appear, however,<br />
that patients are abandoning conventional medicine. In fact, many studies have shown<br />
that patients who use alternative methods also continue to use traditional medicine [15] [17] .<br />
The results of our study showed that massage, chiropractic, acupuncture and local<br />
herbal therapy were most commonly used methods among patients suffering from<br />
musculoskeletal disorders. The results of similar studies also showed that chiropractic,<br />
herbal therapy and food supplements are among the most commonly used alternative<br />
measures [11] [13] .<br />
Although there are studies showing the therapeutic efficacy of alternative therapy,<br />
there are risks and unwanted effects associated with their use. Most commonly, severe<br />
unwanted effects occur as a result of spinal manipulations. There is a risk of transmitting<br />
infection in cases where not sterile needles were used. The most problematic<br />
contraindication of acupuncture is the presence of a cardiac pacemaker when electrical<br />
stimulation on needles is indicated. There is a traditional contraindication to using<br />
acupuncture in the first trimester of pregnancy and certain points to be avoided thereafter.<br />
Some of the forbidden points are anatomically related to the uterus, and some are<br />
powerful autonomic switches, so caution is reasonable [18] .
Unwanted effects in local herbal therapy use are allergic reactions. The<br />
communication between doctors and their patients is very important and helps to reduce<br />
these risks and maximize the benefits for the patient.<br />
REFERENCES<br />
1. Thomas, K., Coleman, P (2004). Use of complementary or alternative medicine in<br />
a general population in Great Britain. Results from the National Omnibus survey.<br />
Journal of Publc Health, 26(2):152-157.<br />
2. Harris, P. & Rees, R. (2000). The prevalence of complementary and alternative medicine<br />
use among the general population: a systematic review of the literature. Complement<br />
Ther Med, 8:88–96.<br />
3. Featherstone, C., Godden, D., Gault, C., Emslie, M., Took-Zozaya, M. (2003).<br />
Prevalence Study of Concurrent Use of Complementary and Alternative Medicine in<br />
Patients Attending Primary Care Services in Scotland. Am J Public Health, 93(7): 1080–<br />
1082.<br />
4. Gordon, J.S. (1996). Alternative medicine and the family physician. Am Fam Physician,<br />
54:2205-12.<br />
5. Borkan, J., Neher J.O., Anson, O., Smoker, B. (1994). Referrals for alternative therapies.<br />
J Fam Pract, 39:545-50.<br />
6. Neher, J.O., Borkan, J.M. (1994). A clinical approach to alternative medicine. Arch Fam<br />
Med, 3:859-61.<br />
7. Mileva, R., Ivanovska-Zafirova, B., Pavlovska, I., Bitovska, I., Bogdanovska, A. (2007).<br />
Epidemiological characteristics of herbal products use in a group of patients from Skopje.<br />
Physioacta, 1: 71-77.<br />
8. Chao, M.T., Wade, C., Kronenberg, F., Kalmuss, D., Cushman, L.F. (2006). Women`s<br />
Reasons for Complementary and Alternative Medicine Use: Racial/Ethnic Differences.<br />
The Journal of Alternative and Complementary Medicine, 12(8): 719-720.<br />
9. Cushman, L.F., Factor-Litvak, P., Kronenberg, F., Wade, C., Firester, L. (1999). Use of<br />
Complementary and Alternative Medicine among African-American and Hispanic<br />
Women in New York City. J Am Med Womens Assoc, 54 (4): 193-195.<br />
10. Factor-Litvak, P., Cushman, L.F., Kronenberg, F., Wade, C., Kalmuss, D. (2001). Use of<br />
complementary and alternative medicine among women in New York City: a pilot study.<br />
J Altern Complement Med, 7(6):659-66.<br />
11. Boon, H., Westlake, K., Stewart, M et al (2003). Use of complementary/alternative<br />
medicine by men diagnosed with prostate cancer: prevalence and characteristics.<br />
Urology, 62(5):849-53.<br />
12. Eng, J., Ramsum, D., Verhoef, M., Guns, E., Davison, J., Gallagher, R. (2003). A<br />
population-based survey of complementary and alternative medicine use in men recently<br />
diagnosed with prostate cancer. Integr Cancer Ther; 2(3):212-6.<br />
13. McEachrane-Gross, F.P., Liebschutz, J.M., Berlowitz, D. (2006). Use of Selected<br />
Complementary and Alternative Medicine (CAM) Treatments in Veterans with Cancer or<br />
Chronic Pain: A Cross-sectional Survey. BMC Complement Altern Med, 6:34.<br />
14. Murray, J., Shepherd, S. (1993). Alternative or additional medicine? An exploratory<br />
study in general practice. Soc Sci Med, 37:983-8.<br />
15. Eisenberg DM, Kessler RC, Foster C, Norlock FE, Calkins DR, Delbanco TL (1993).<br />
Unconventional medicine in the United States. Prevalence, costs, and patterns of use. N<br />
Engl J Med;328:246-52.
16. Moore, J., Phipps, K., Marcer, D., Lewith, G. (1985). Why do people seek treatment by<br />
alternative medicine? Brit Med J Clin Res Ed, 290:28-9.<br />
17. Lloyd, P., Lupton, D., Wiesner, D., Hasleton, S. (1993). Choosing alternative therapy: an<br />
exploratory study of sociodemographic characteristics and motives of patients resident in<br />
Sydney. Aust J Public Health, 17:135-44.<br />
18. Rapson, L.M., Banner, R. (2008). Geriatrics Aging, 11(2):93-97.<br />
РЕЗИМЕ<br />
НЕКОИ БЕЛЕЗИ НА ПРИМЕНАТА НА АЛТЕРНАТИВНИТЕ И<br />
КОМПЛЕМЕНТАРНИТЕ МЕТОДИ НА ЛЕЧЕЊЕ КАЈ ГРУПА ПАЦИЕНТИ<br />
СО МУСКУЛОСКЕЛЕТНИ НАРУШУВАЊА<br />
Розета Милева 1 , Милев Михаил 2<br />
1 Алкалоид АД-Скопје<br />
2 ПЗУ ―Тутунски Медика‖<br />
Вовед: Алтернативните и комплементарните методи на лечење често се<br />
применуваат при лекување кај пациентите кои боледуваат од мускулоскелетни<br />
нарушувања. Цел: Цели на нашата студија беа добивање на податоци за примената<br />
на алтернативните медицински методи во група од 180 амбулантски пациенти, кои<br />
се јавија на преглед поради мускулоскелетни тегоби, утврдување на<br />
социодемографските карактеристики на корисниците на алтернативните тераписки<br />
мерки и протокот на информација при комуникацијата за примена на оваа терапија<br />
меѓу корисниците и нивните лекари. Методи: Во испитувањето беа вклучени 180<br />
пациенти кои боледуваа од мускулоскелетни нарушувања. Испитаниците беа<br />
интервјуирани за примената на алтернативните и комплементарните методи при<br />
лекување на тегобите од заболувањата. За собирање на податоците беше<br />
дизајниран посебен прашалник. Критериуми за вклучување беа возраст над 18<br />
години, присуство на мускулоскелетни нарушувања кај пациентот и способност на<br />
пациентот самостојно да одговори на Прашалникот. Резултати: Испитувањето<br />
покажа дека 134 пациенти (74.4%) од испитаниците во нашето истражување<br />
применуваат алтернативна и комплементарните методи за лекување на<br />
мускулоскелетните тегоби. При тоа не најдовме статистички значајна поврзаност<br />
помеѓу полот на пациентите и примената на споменатите методи. Од друга страна,<br />
пациентите во брак и оние со повисок степен на едукација значајно почесто ги<br />
применуваа алтернативните и комплементарните методи на лекување. Од<br />
корисниците на алтернативна терапија во нашето испитување, 82 пациенти (61,2%)<br />
самостојно го информирале својот лекар дека применуваат алтернативни методи.<br />
Најчесто применувани беа масажата, хиропатијата и акупунтурата како и локалната<br />
хербална терапија (масти со хербални екстракти). Дискусија и заклучок: Меѓу<br />
пациентите кои боледуваат од мускулоскелетни нарушувања се применуваат разни<br />
алтернативните и комплементарните методи на лечење. Болката и хроницитетот на<br />
состојбата се значајни фактори за примена на алтернативните медицински мерки.<br />
Освен користа која овие методи ја имаат за пациентот, постојат и одредени ризици,
па потребно е превземање на одредени мерки на претпазливост, особено при<br />
примена на одредени техники. Комуникацијата меѓу докторите и нивните пациенти<br />
се многу битни и помагаат да се намалат овие ризици и да се зголеми користа за<br />
пациентот од примената на овие методи.<br />
Клучни зборови: алтернативна, комплементарна, медицина, примена,<br />
мускулоскелетни нарушувања.<br />
/////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////<br />
/////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////<br />
MEDICUS<br />
PUNIM PROFESIONA/ PROFESIONAL PAPER INFEKTOLOGJI<br />
VLERËSIMI MIKROBIK I SALLAVE OPERATORE TË SPITALIT<br />
USHTARAK QENDROR UNIVERSITAR TË TIRANËS<br />
Gjergj Koja 1<br />
1 Instituti i Shëndetit Publik, Tiranë<br />
Gjergj Koja, mjek infeksionist<br />
Lagja 11, Bulevardi Kryesor, Pallati 250, Durrës, Shqipëri<br />
Tel. 00355692053117<br />
e-mail: gjergjikoja@yahoo.com<br />
REZYME: Infeksionet spitalore <strong>të</strong> shkaktuara nga bakteret gramnegative (70-80% e<br />
rasteve) dhe nga bakteret grampozitive (rreth 20%) mbeten shqe<strong>të</strong>suese përsa i përket<br />
dëmtimit <strong>të</strong> shëndetit <strong>të</strong> pacientit <strong>të</strong> shtruar në spital. Pikërisht për kë<strong>të</strong> arsye, studimi<br />
mëposh<strong>të</strong>m evidenton rolin kryesor <strong>të</strong> laboratorit mikrobiologjik në identifikimin me<br />
sak<strong>të</strong>si, <strong>të</strong> qendrueshëm dhe <strong>të</strong> shpej<strong>të</strong> <strong>të</strong> shkaktarëve <strong>të</strong> infeksioneve spitalore dhe në<br />
rastin konkret, <strong>të</strong> infeksioneve në sallat operatore <strong>të</strong> Spitalit Qëndror Ushtarak Universitar<br />
<strong>të</strong> Tiranës. Studimi u krye në periudhën Nëntor-Dhjetor 2008. Qëllimi i ekzaminimeve <strong>të</strong><br />
evidentuara në kë<strong>të</strong> studim ësh<strong>të</strong> njohja e ngarkesës së pergjithshme mikrobike në ajrin<br />
dhe në pajisjet mjekësore <strong>të</strong> sallave operatore <strong>të</strong> këtij spitali si një indikator i proceseve <strong>të</strong><br />
dezinfektimit dhe streilizimit <strong>të</strong> kryera sipas standarteve <strong>të</strong> punës së përdi<strong>të</strong>shme.<br />
Ekzaminimet e ajrit <strong>të</strong> kryera me metodën e sedimentimit me aparatin RCS përdoren
mostra <strong>të</strong> cilat u morrën në 5 salla operatore, 2 salla operatore <strong>të</strong> Repartit <strong>të</strong> Ortopedisë si<br />
edhe në ambientet e Urgjencës dhe Reanimacionit. Nga ekzaminimi i 107 mostrave u<br />
evidentuan edhe mikroorganizmat prezent në ambientet e mësiperme. Studimi tregoi se<br />
për shkak <strong>të</strong> rëndesisë që kanë infeksionet nozokomiale, Laboratori Mikrobiologjik ësh<strong>të</strong><br />
përgjegjës për identifikimin e hershem <strong>të</strong> mikrobeve me karakteristika fenotipike <strong>të</strong> njejta<br />
dhe mjaft patogjene.<br />
Fjalë Kyç: infeksion spitalor (nozokomial), ngarkesë mikrobike, laborator<br />
mikrobiologjik, baktere gramnegative dhe grampozitive, sallë operatore, dezinfektim,<br />
sterilizim, mos<strong>të</strong>r ajri.<br />
Medicus 2009, Vol. XI (1):<br />
HYRJE<br />
Infeksionet spitalore janë infeksione që fitohen si rezultat i shtrimit në spital. Këto<br />
zgjasin qëndrimin dhe rrisin koston. Ve<strong>të</strong>m ne SHBA llogaritet qe 5% e pacienteve <strong>të</strong><br />
shtruar në spitale pësojne një infeksion te ri, pra 2 milion infeksione spitalore ne vit me<br />
një kosto vjetore afro 2 miliard dollarë.<br />
Mbi 2/3 e infeksioneve spitalore shkaktohen nga baktere gram negative, ndërsa<br />
me pak se 20 % e infeksioneve spitalore shkaktohen nga ato gram pozitiv. Viruset jane<br />
deri 4% shkaktare <strong>të</strong> këtyre infeksioneve.<br />
Duke vlerësuar pikërisht gravitetin dhe problematikën e këtyre infeksioneve ne<br />
shëndet dhe kosto, evidentohet edhe rëndësia që merr laboratori i mikrobiologjisë në<br />
zbulimin, mbikqyrjen, trajtimin, kontrollin dhe parandalimin e këtyre infeksioneve<br />
spitalore sëmundje shkaktues.<br />
FAKTE TË NJOHURA<br />
Detyra kryesore e laboratorit <strong>të</strong> mikrobiologjisë ësh<strong>të</strong> identifikimi me sak<strong>të</strong>si, i<br />
qëndrueshëm dhe i shpej<strong>të</strong> i faktorëve përgjegjës infektues <strong>të</strong> pacienteve në spitale në<br />
bazë <strong>të</strong> niveleve <strong>të</strong> mostrave dhe <strong>të</strong> studiojë modelet e tyre <strong>të</strong> rezistencës<br />
antimikrobakteriale. Cilësia e rezultateve <strong>të</strong> laboratorit ësh<strong>të</strong> e lidhur në menyre direkte<br />
me cilësine e mostrave klinike <strong>të</strong> siguruara. Mostrat <strong>të</strong> cilat nuk janë <strong>të</strong> mbledhura dhe <strong>të</strong><br />
transportuara në menyrën e duhur mund <strong>të</strong> çojnë në rezultate çorientuese (1).<br />
Laboratori i mikrobiologjise ësh<strong>të</strong> një sistem i shpej<strong>të</strong> në paralajmërimin për<br />
infeksione sëmundje shkaktues. Mbikqyrja e bazuar në laborator ësh<strong>të</strong> një pjesë esenciale<br />
në vëzhgimin e gjerë spitalor në marrëveshje me vëzhgimin e bazuar në njësite e<br />
pacienteve dhe në vendqëndrime specifike <strong>të</strong> infeksioneve (gjaku, zona kirurgjikale).<br />
Mbikqyrja e rregullt e infeksioneve nozokomiale perfshin rishqyrtimet ditore <strong>të</strong><br />
rezultateve mikrobiologjike dhe në raporte periodike <strong>të</strong> dokumenteve mikrobiologjikë.<br />
Laboratori mikrobiologjik ësh<strong>të</strong> gjithashtu një sistem roje në lidhje me identifikimin e<br />
kontaminimeve apo edhe <strong>të</strong> kolonive bakteriale <strong>të</strong> sallave operatore <strong>të</strong> spitaleve, <strong>të</strong><br />
sallave <strong>të</strong> lindjeve në spitalet obstetrikale apo edhe <strong>të</strong> reparteve <strong>të</strong> urgjencë-pranimeve në<br />
spitalet e <strong>të</strong> gjitha niveleve. Këto kontaminime apo koloni përbëjnë një diagnozë <strong>të</strong>
pakundërshtueshme <strong>të</strong> infeksioneve spitalore që i kushtojne rëndë shëndetit <strong>të</strong> pacientit<br />
dhe shtrenj<strong>të</strong> kostos së spitaleve.<br />
QËLLIMI I STUDIMIT<br />
Qëllimi i ekzaminimeve ishte që <strong>të</strong> njihej ngarkesa e përgjithshme mikrobike në<br />
ajrin e sallave operatore si një tregues indirekt i proceseve <strong>të</strong> dezinfektimit e sterilizimit,<br />
<strong>të</strong> kryera me metodat dhe mënyrat sipas njohurive dhe përvojës së ve<strong>të</strong> personelit<br />
mjekësor, pra, në përputhje me standartet e punës se përditshme qe kryhet ne këto salla<br />
operatore.<br />
MATERIALI DHE METODA:<br />
Ekzaminimet u morën në <strong>të</strong> gjitha ambientet e sallave duke përfshirë 5 salla<br />
operatore <strong>të</strong> Spitalit Ushtarak Qëndror Universitar, 2 salla operatorë <strong>të</strong> Repartit <strong>të</strong><br />
Ortopedisë, ne sallën aseptike <strong>të</strong> Urgjencës dhe në Reanimacion. Ekzaminimet janë bërë<br />
në mëngjes, pasi sallat ishin larë e dezinfektuar një di<strong>të</strong> para, <strong>të</strong> gatshme për operacion.<br />
Ekzaminimet e ajrit u kryen me metodën e sedimentimit me aparatin R.C.S<br />
(reuter-centrifugal-sampler) i cili tregon shkallën e kontaminimit <strong>të</strong> ambientit me anën e<br />
sasisë së partikulave që bien mbi pjatat rodak në terrenin agar-gjak, saboro, ku masat e<br />
lejuara janë 100-500mikrobe/1m 3 ajër.<br />
Ekzaminimet e siperfaqeve u kryen me metodën standarte <strong>të</strong> pjatave rodak në<br />
terrenin T.S.A (triptikaze-soje-agar) dhe bujon <strong>të</strong> thjesh<strong>të</strong> ku masat e lejuara janë 500-<br />
1000 mikrobe/100cm 2 .<br />
Ekzaminimet e maskave, qarqeve <strong>të</strong> tubave <strong>të</strong> intubimit, <strong>të</strong> aspirimit, u kryen me<br />
bujon <strong>të</strong> thjesh<strong>të</strong>, inkubimi në 370C dhe kalimi në terrenet Agar-gjak, D.C, M.C .<br />
Gjithsej u morën 107 mostra, ku 18 mostra i përkisnin Repartit <strong>të</strong> Urgjencës, 8<br />
mostra Repartit <strong>të</strong> Reanimacionit, 55 mostra sallave <strong>të</strong> Kirurgjisë, 26 mostra sallave <strong>të</strong><br />
Repartit Ortopedik.<br />
REZULTATET<br />
Rezultatet e ekzaminimeve <strong>të</strong> përfshira në kë<strong>të</strong> studim paraqiten si më posh<strong>të</strong> (1):<br />
a. Ekzaminime Mikrobiologjike te Sallës 6.<br />
1. ajri ne qendër te sallës 3 koloni<br />
2. ajri pranë dritares 12 koloni<br />
3. ajri tek dera 5 koloni<br />
4. ajri mbi aparatin e narkozës kontaminim<br />
5. sip.mbi aparatin e narkozës kontaminim<br />
6. qarku i aspiratorit kontaminim i rende<br />
7. qarku i tubit te narkozës neg<br />
8. maska kontaminim<br />
9. maska neg<br />
10 llamba operatore kontaminim<br />
11 pllakë muri neg
12 dysheme kontaminim<br />
13 parvaz dritare neg<br />
14 dysheme posh<strong>të</strong> shtratit operator kontaminim<br />
15 sip. mbi tavolinën e medikamenteve kontaminim i rende<br />
16 mbi çarçafin që brënda ka pake<strong>të</strong>n sterile 5 koloni<br />
17 ambuja kontaminim i rende<br />
b. Salla Operatore Nr.7 - Neurokirurgjia.<br />
1. ajri mbi shtratin operator 10 koloni<br />
2. ajri pranë derës 14 koloni<br />
3. ajri pranë dritares 45 koloni<br />
4. ajri mbi tavolinën e medikamenteve 23 koloni<br />
5. sip.mbi tavolinën e medikamenteve kontaminim<br />
6. qarku i tubit <strong>të</strong> aspiratorit kontaminim<br />
7. dysheme neg<br />
8. mbi aparatin e narkozës kontaminim<br />
9. mbi çarçafin steril, tek tavolina<br />
(ku brenda ësh<strong>të</strong> paketa sterile) kontaminim<br />
10. llampa operatore kontaminim<br />
c. Salla Operatore Nr 2 - Kirurgjia e Përgjithshme<br />
1. ajri mbi shtratin operator 40 koloni<br />
2. ajri pranë derës 114 koloni<br />
3. ajri pranë dritares 85 koloni<br />
4. ajri mbi tavolinën e medikamenteve 73 koloni<br />
5. sip.mbi tavolinën e medikamenteve kontaminim<br />
6. dysheme posh<strong>të</strong> shtratit operator kontaminim<br />
7. dysheme posh<strong>të</strong> tavolinës neg<br />
8. mbi aparatin e narkozës kontaminim<br />
9. mbi çarçafin steril, tek tavolina<br />
(ku brenda ësh<strong>të</strong> paketa sterile) kontaminim<br />
10 pllakë muri neg<br />
11 llampa operatore kontaminim<br />
12 pllakë muri neg<br />
13 shtrati operator neg<br />
14 krahu i shtratit operator neg<br />
d. Salla Operatore Nr 1 Kirurgjia e Përgjithshme.<br />
1. sip.mbi tavolinën e medikamenteve kontaminim<br />
2. dysheme posh<strong>të</strong> shtratit operator neg<br />
3. dysheme posh<strong>të</strong> tavolinës neg<br />
4. mbi aparatin e narkozës kontaminim<br />
5. mbi çarçafin steril, tek tavolina<br />
(ku brenda ësh<strong>të</strong> paketa sterile) kontaminim
6. pllake muri kontaminim<br />
7. llamba operatore kontaminim<br />
8. pllake muri kontaminim<br />
9. shtrati operator neg<br />
10 krahu i shtratit operator neg<br />
12 ajri mbi shtratin operator 30 koloni<br />
12 ajri tek cepi lart i sallës 45 koloni<br />
13 ajri pranë derës 87 koloni<br />
14 ajri mbi aparatin e narkozës 76 koloni<br />
e. Ekzaminime Mikrobiologjike në Reanimacion.<br />
1. ajri ne dhomën me <strong>të</strong> sëmure ( 1 ) 321 koloni<br />
2. ajri ne dhomën me <strong>të</strong> sëmure ( 2 ) 186 koloni<br />
3. ajri ne dhomën me <strong>të</strong> sëmure ( 3 ) 234 koloni<br />
4. ajri ne hyrje <strong>të</strong> dhomës 453 koloni<br />
5. ajri ne dhomën bosh ( 1 ) 5 koloni<br />
6. ajri ne dhomën bosh ( 2 ) 2 koloni<br />
7. qarku i tubit <strong>të</strong> narkozës E.Coli<br />
8. qarku i tubit <strong>të</strong> aspiratorit E.Coli + Pseudomonas<br />
f. Ekzaminime Mikrobiologjike ne Sallat e Ortopedisë ( A )<br />
1. ajri në qendër te sallës 30 koloni + Kërpudha Penicilium<br />
2. ajri pranë dritares 42 koloni + Kërpudha Penicilium<br />
3. ajri tek dera 5 koloni + Kërpudha scapularopsis<br />
4. ajri mbi aparatin e narkozës Aspergylus<br />
5. sip. mbi aparatin e narkozës kontaminim i rende<br />
6. maska kontaminim<br />
7. llamba operatore kontaminim i rende<br />
8. pllakë muri neg<br />
9. dysheme kontaminim<br />
10. dritare kontaminim<br />
11. dysheme nën shtratin operator kontaminim<br />
12. sip. mbi tavolinën e medikamenteve kontaminim<br />
13. dysheme tek dera kontaminim i rende<br />
g. Salla Ortopedisë ( B )<br />
1. ajri në qendër te sallës 23 koloni + Kërpudha Scapularopsis<br />
2. ajri pranë dritares 12 koloni + Kërpudha Penicilium<br />
3. ajri tek dera 56 koloni + Kërpudha Scapularopsis<br />
4. ajri mbi aparatin e narkozës 20 koloni + Kërpudha Penicilium<br />
5. sip. mbi aparatin e narkozës kontaminim i rende<br />
6. maska kontaminim<br />
7. llampa operatore neg
8. pllake muri neg<br />
9. dysheme kontaminim<br />
10 parvaz dritareje kontaminim<br />
11 dysheme posh<strong>të</strong> shtratit operator kontaminim<br />
12 sip. mbi tavolinën e medikamenteve kontaminim<br />
13 mbi shtratin operator neg<br />
h. Ekzaminime Mikrobiologjike në Urgjencë në Sallën Aseptike.<br />
1. qarku i tubit <strong>të</strong> aspiratorit E.Coli + Pseudomonas<br />
2. qarku i tubit <strong>të</strong> narkozës E.Coli + Pseudomonas<br />
3. maska ( 1 ) E.Coli<br />
4. maska ( 2 ) E.Coli<br />
5. mbi shtratin operator neg<br />
6. krahu i shtratit operator neg<br />
7. dysheme posh<strong>të</strong> shtratit kontaminim i rëndë<br />
8. llamba operatore kontaminim<br />
9. pllakë muri neg<br />
10. pllakë muri neg<br />
11. mbi tavoline medikamentesh kontaminim<br />
12. mbi aparatin e narkozës kontaminim i rëndë<br />
13. brenda në sirtar kontaminim<br />
14. dysheme posh<strong>të</strong> tavolinës neg<br />
15. dysheme tek dera kontaminim<br />
16. ajri ne qendër te sallës se aseptike 7 koloni<br />
17. ajri pranë derës 24 koloni<br />
18. ajri pranë dritares 45 koloni<br />
19. ambuja E.Coli<br />
i. Ekzaminime Mikrobiologjike në Personelin e Sallës (hundë, gryke)<br />
Drita Guçaj instrumentare Staph.aureus-hunde<br />
Shpresa Yrsheku ndihmës-anestezis<strong>të</strong> Staph.aureus-hunde<br />
Flutura Balla ndihmes-anestezis<strong>të</strong> neg<br />
Alma Mucaj instrumentare neg<br />
Mexhide Mataj instrumentare neg<br />
Luiza Rama sanitare neg<br />
Nga 107 mostrat u evidentuan:<br />
Në ajrin e <strong>të</strong> dy sallave <strong>të</strong> Ortopedisë u izoluan Kërpudha <strong>të</strong> tipit Penicilium ,<br />
kërpudha <strong>të</strong> tipit Scapularopsis dhe Aspergylus.<br />
Në Reanimacion, në <strong>të</strong> dy qarqet e tubave <strong>të</strong> aparatit aspirator dhe <strong>të</strong> atij <strong>të</strong><br />
narkozës u konstatua me Pseudomonas dhe E. Coli.<br />
Ne sallën aseptike te Urgjencës ne maskën mbi aparat narkoze u izolua E. Coli, në<br />
qarqet e tubave <strong>të</strong> aparatit <strong>të</strong> aspiratorit dhe në qarqet e tubave te narkozës u izoluan<br />
E.Coli dhe Pseudomonas, e cila vjen si rezultat i mungesës së këtyre qarqeve, te cilat nuk<br />
janë një përdorimesh, por lahen dhe dezinfektohen me dezinfektan<strong>të</strong>.
DISKUTIMI<br />
Ekzaminimet, siç paraqiten edhe në kë<strong>të</strong> studim, morën në Spitalin Ushtarak<br />
Qëndror Universitar <strong>të</strong> Tiranës, një sërë mostrash mikrobiologjike në ambientet e sallave<br />
operatore, në sipërfaqe, në orendi, në solucione duke ndaluar edhe në tubat e intubimit<br />
dhe në ato <strong>të</strong> aspirimit, në aerosterilin si edhe në cistinat sterile.<br />
Drejtimet e punës:<br />
1. Sondazhe mbi qarkullimin e mikrobeve patogjene në sallat operatore.<br />
2. Ekzaminime mikrobiologjike në repartin e Reanimacionit.<br />
3. Ekzaminime mikrobiologjike në Urgjencë.<br />
4. Ekzaminime në sallat e operacionit në Ortopedi.<br />
5. Ekzaminime mikrobiologjike <strong>të</strong> qarqeve <strong>të</strong> intubimit, <strong>të</strong> aspirimit dhe <strong>të</strong><br />
1. tubave <strong>të</strong> oksigjenit.<br />
6. Ekzaminime <strong>të</strong> personelit për prani mikroorganizmash në hundë dhe në grykë.<br />
PERFUNDIM<br />
Stafi i laboratorit mikrobiologjik duhet <strong>të</strong> implementojë kontrolle cilësie <strong>të</strong><br />
brendshme dhe <strong>të</strong> jashtme dhe <strong>të</strong> marrë pjesë në trajnimin dhe formimin e vazhdueshëm<br />
për <strong>të</strong> gjetur fenotipe <strong>të</strong> reja <strong>të</strong> panjohura <strong>të</strong> rezistencës. Cilësia e mbledhjeve <strong>të</strong> specieve<br />
dhe transportit duhet <strong>të</strong> garantohet në bashkëpunim me stafin e klinikës dhe me<br />
infermieret, përmes seminareve dhe manualeve <strong>të</strong> procedurave. Regjistrimet në laborator<br />
janë një burim i rëndësishëm i informacionit mikrobiologjik për KKI (Komiteti i<br />
Kontrollit <strong>të</strong> Infeksioneve në Spitale).<br />
Ruajtja dhe analiza e <strong>të</strong> dhënave <strong>të</strong> laboratorit zakonisht ësh<strong>të</strong> e kompjuterizuar.<br />
Për laboratorët me burime <strong>të</strong> kufizuara për zhvillim <strong>të</strong> data-base mikrobiologjik, programi<br />
WHONET për ruajtjen dhe analizën e <strong>të</strong> dhënave mikrobiologjike nga Organizata<br />
Bo<strong>të</strong>rore e Shënde<strong>të</strong>sisë ësh<strong>të</strong> një mjet i rëndësishëm që ësh<strong>të</strong> pa pagesë dhe mund <strong>të</strong><br />
përshtatet me nevojat e çdo laboratori.<br />
Laboratori mikrobiologjisë ësh<strong>të</strong> përgjegjës për shpërndarjen e rezultateve<br />
mikrobiologjike. Të gjithë rezultatet e laboratorit duhet t‘i raportohen klinikave sa më<br />
shpejt. Rezultatet që mund <strong>të</strong> tregojnë një çrregullim nozokomial <strong>të</strong> rëndësishëm si në<br />
rastin e studimit <strong>të</strong> mësipërm, duhet <strong>të</strong> raportohet në KKI. Rezultatet që tregojnë për<br />
prezenca mikro organizmash <strong>të</strong> cilat kanë implikime <strong>të</strong> rëndësishme në shëndetin publik<br />
<strong>të</strong> pacien<strong>të</strong>ve, duhet t‘i nënshtrohen analizave për rishikime <strong>të</strong> protokollit <strong>të</strong> mjekimit si<br />
edhe t‘i nënshtrohen raportimeve në institucionet përka<strong>të</strong>se.<br />
Laboratori mikrobiologjik ësh<strong>të</strong> përgjegjës për kapjen e herëshme <strong>të</strong> grupeve <strong>të</strong><br />
mikrorganizmave me karakteristika fenotipike <strong>të</strong> njëjta. Studimet laboratorike dhe<br />
epidemiologjike <strong>të</strong> çrregullimeve <strong>të</strong> pri<strong>të</strong>shme duhet <strong>të</strong> drejtohen në paralel. Gja<strong>të</strong><br />
çrregullimeve laboratori mikrobiologjik bashkëpunon me KKI, për <strong>të</strong> zgjedhur mostrat që<br />
do <strong>të</strong> mblidhen. Në disa situata, duhet <strong>të</strong> merren në konsidera<strong>të</strong> edhe koloni<strong>të</strong> e mbar<strong>të</strong>sve<br />
<strong>të</strong> ndryshëm, sidomos kur bëhet fjalë për prezencë mikrobike tek personeli mjekësor i<br />
spitalit. Të gjithë investigimet e çrregullimeve duhet <strong>të</strong> bëhen në kohën e duhur.
Inspektimet e mbikqyrjes <strong>të</strong> personelit <strong>të</strong> spitalit dhe mjedisit nuk duhet <strong>të</strong> bëhen në<br />
mënyre rutine, por duhet <strong>të</strong> konsiderohen kur janë <strong>të</strong> nevojshme për t‘iu drejtuar situatave<br />
specifike.<br />
Të dhënat mbi rezistencën antimikrobike duhet <strong>të</strong> jenë <strong>të</strong> disponueshme për stafin<br />
mjekësor <strong>të</strong> pak<strong>të</strong>n çdo vit. Këto <strong>të</strong> dhëna duhet <strong>të</strong> përmblidhen për çdo pavion ose<br />
specialitet klinik dhe sipas llojit <strong>të</strong> infeksionit ose tipit patogjen. Këto <strong>të</strong> dhëna janë <strong>të</strong><br />
dobishme për gjenerimin e udhëzimeve <strong>të</strong> trajtimit spitalor <strong>të</strong> cilët janë <strong>të</strong> dobishme në<br />
situata ku terapia empirike shpesh jepet përpara se rezultatet mikrobiologjike <strong>të</strong> jenë <strong>të</strong><br />
disponueshme.<br />
REKOMANDIM<br />
Duke u nisur nga rezultatet e studimit <strong>të</strong> mësiperm, për <strong>të</strong> siguruar një nivel <strong>të</strong><br />
pranueshëm <strong>të</strong> sterilitetit në ambientet e sallave operatore si dhe në ambientet e reparteve<br />
<strong>të</strong> urgjencës dhe reanimacionit, që përbën një domosdoshmëri për <strong>të</strong> parandaluar<br />
infeksionet sekondare spitalore, kërkohet domosdoshmërisht:<br />
1. Të bëhet dezinfektimi i sallës operatore duke përfshirë:<br />
- dezinfektimin fillestar (çdo mëngjes para fillimit te operacioneve dhe pas<br />
mbarimit <strong>të</strong> çdo operacioni).<br />
- dezinfektimin përfundimtar (në fund <strong>të</strong> di<strong>të</strong>s).<br />
- dezinfektimi i përgjithshëm (një here ne muaj me formalinë)<br />
2. Përdorimi i llampave germicide.<br />
3. Përdorimi i solucioneve dezinfektuese që kanë efekt <strong>të</strong> përshtatshëm për dysheme<strong>të</strong>,<br />
instrumentet, orendi<strong>të</strong>, për furçat e kirurgeve, për larjen e duarve te kirurgeve, për<br />
lavamanët etj.<br />
4. Perdorimi i dezinfektan<strong>të</strong>ve që kanë një kohe ekspozimi jo më shume se 10-15 minuta.<br />
5. Përdorimi i dezinfektan<strong>të</strong>ve në përqëndrimin e duhur.<br />
6. Qarqet e tubave <strong>të</strong> intubimit e aspirimit <strong>të</strong> lahen dhe <strong>të</strong> dezinfektohen me dezinfektant.<br />
7. Trajnimi i personelit me <strong>të</strong> dhenat e Udhëzuesit mbi dezinfektimin dhe sterilizimin.<br />
BIBLIOGRAFIA<br />
1. McGowan J, Weinstein RA. The role of the laboratory in control of nosocomial<br />
infection. In Bennet JV and Brachman PS editors. Hospital infections, Fourth<br />
edition. Philadelphia, PA: Lippincott-Raven; 1998: 143-164.<br />
2. Ministria e Shëndetesise, Instituti i Shëndetit Publik. Të dhëna mbi përmbajtjen<br />
mikrobike <strong>të</strong> sallave operatore në spitale <strong>të</strong> ndryshme <strong>të</strong> vendit. Tiranë, 2008.<br />
3. McGowan J, Weinstein RA. The role of the laboratory in control of nosocomial<br />
infection. In Bennet JV and Brachman PS editors. Hospital infections, Fourth<br />
edition. Philadelphia, PA: Lippincott-Raven; 1998: 143-164.
4. Pfaller MA. Herwalt LA. The clinical microbiology laboratory and infection<br />
control: emerging pathogens, antimicrobial resistance and new technology. Clin<br />
Infect Dis 1997; 25:858-870.<br />
5. Wilson MP, Spencer RC. Laboratory role in the management of hospital acquired<br />
infections. J Hosp Infection 1999; 42: 1-6.<br />
6. Ministria e Shendetesise, Instituti i Shendetit Publik. Te dhena mbi permbajtjen<br />
mikrobike te sallave operatore ne spitale te ndryshme te vendit. Tirane 2008.<br />
SUMMARY<br />
MICROBIAL EVALUATION OF SURGERY ROOMS IN CENTRAL<br />
UNIVERSITY MILITARY HOSPITAL IN TIRANA<br />
Gjergj Koja 1<br />
1 Institution of Public Health, Tirana<br />
Hospital Infections that are of hospital origine such as operating rooms,<br />
emergency rooms or the hospital wards, represent now a big and increased trouble for the<br />
public health institutions. Both types of hospital infections caused by gram-positive<br />
bacterium (70-80% of the cases) and gram negative bacterium (20% of the cases) remain<br />
grave. Because of these reasons this scientific study bear witness to the main and<br />
important role of the microbiology laboratory regarding the accurate and rapid<br />
identification of the etiology of the nosocomial infections and, in this concrete issue, in<br />
the operating rooms of the Central Military University Hospital of Tirana. The aim of the<br />
examinations of this study is to make known the quantity of the germs in the air of the<br />
operating rooms and emergency rooms of this hospital. As an indicator of sterilization<br />
and disinfection processes that are carried out according to the standards of the daily<br />
clinical work. The examinations, provided according to the RCS (reuter-centrifugalsampler)<br />
method, used air specimen taken by the five operating rooms, 2 orthopedic<br />
operating rooms and emergency room. The examination of 107 air specimen<br />
demonstrated the presence of the micro organisms present in this environment. Because<br />
of the importance of the nosocomial infections, the microbiology laboratory is the<br />
responsible authority that makes possible the early identification of the microorganisms<br />
with the same or similar phenotypic characteristics. It is necessary to use the disinfection<br />
at the beginning and in the end of a working day in the hospital as well as the use of<br />
germicide lamps and the professional training of the medical personal of the hospitals.<br />
Key Words: hospital infection (nosocomial infection), microbiology laboratory, gram<br />
positive bacterium, gram negative bacterium, operating room, air specimen, disinfection,<br />
sterilization.<br />
/////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////<br />
/////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////<br />
MEDICUS<br />
PUNIM PROFESIONA/ PROFESIONAL PAPERANESTEZI-PULMOLOGJI
FAKTORËT PREDISPOZUES TË PNEUMONISË NOSOKOMIALE NË<br />
PACIENTËT QË I NËNSHTROHEN VENTILIMIT MEKANIK<br />
Alma Cani ¹, Silvana Bala² ,Loreta Agolli-Karaulli², Epaminonda Fype¹<br />
Spitali Universitar i Sëmundjeve te Mushkërive ―Shefqet Ndroqi‖<br />
Tiranë, Shqipëri<br />
¹Reparti i Terapisë Intensive Pulmonare<br />
² Klinika e Pneumologjise<br />
Alma Cani,<br />
mjeke anesteziste–reanimatore dhe pneumologe<br />
Rruga ―Gjergj Fishta‖Kulla nr 2 Ap nr 4<br />
Njësia bashkiake nr 10, Tiranë, Shqipëri<br />
Tel: + 355 69 24 38 365<br />
e. mail: aca@abissnet.com.al<br />
REZYME: Pneumonia Nosokomiale (PN) ësh<strong>të</strong> shkak madhor i zhvillimit <strong>të</strong> sepsisit,<br />
insuficiencës multiorganore dhe vdekjeve në pacien<strong>të</strong>t me infeksione hospitalore <strong>të</strong><br />
fituara. Prezenca e tubit endotrakeal ul forcat imune <strong>të</strong> traktit respirator dhe favorizon<br />
invadimin në rrugët ajrore dhe infeksionet pulmonare. Qëllimi i studimit: Të përcaktojë<br />
incidencën e PN në pacien<strong>të</strong>t që i nënshtrohen ventilimit mekanik dhe <strong>të</strong> përcaktojë<br />
faktorët predispozues <strong>të</strong> PN pas trakeostomisë. Materiali dhe metoda: Një studim<br />
retrospektiv në 135 pacien<strong>të</strong>t që i janë nënshtruar ventilimit mekanik në Repartin e<br />
Terapise Intensive Pulmonare dhe Kirurgjikale, periudhe kohore 2005-2006. Rezultatet<br />
Rastet që u morrën në studim ishin 135 pacien<strong>të</strong> nga <strong>të</strong> cilët, 95 burra dhe 40 gra, me<br />
moshë mesatare 64.0 ± 14.6 vjeç pa PN dhe 64.5±13 vjeç me PN (p 0.86). Pacien<strong>të</strong>t<br />
me PN ishin 35 (25%) nga 135 <strong>të</strong> sëmurët që u morën në studim. Konkluzion.<br />
Trakeostomia ësh<strong>të</strong> një faktor predispozues për PN. Kryerja paraprake e<br />
fibrobronkoskopisë para trakeostomisë e ul icidencën e PN. Për kë<strong>të</strong> ësh<strong>të</strong> e<br />
rëndësishme bërja e analizave mikrobiologjike për <strong>të</strong> përcaktuar natyrën e infeksionit.<br />
Fillimi i antibiotikëve <strong>të</strong> përshtatshëm ka një efekshtmëri në mbijetesën.<br />
Fjalë kyç : Ventilim mekanik, pneumonia nosokomiale, trakeostomia
Medicus 2009, Vol. XI (1):<br />
HYRJE<br />
Pacien<strong>të</strong>t me insuficiencë respiratore akute janë <strong>të</strong> predispozuar <strong>të</strong> bëjnë PN<br />
sepse ato kanë nevojë <strong>të</strong> futen në respiracion <strong>të</strong> drejtuar (metoda invazive) në ventilim<br />
mekanik (1,5). Patogeneza e pneumonive <strong>të</strong> fituara nga respiratori ndodh për dy arsye <strong>të</strong><br />
rëndësishme : pushtimi bakterial i traktit aerodigjestive dhe aspirimit <strong>të</strong> sekrecioneve<br />
<strong>të</strong> kontaminuara në rrugët e poshtme ajrore. Prezenca e PN pas kryerjes <strong>të</strong> trakeostomisë<br />
shoqërohet me hipertermi, invadim bronkial, gja<strong>të</strong> kësaj procedure dhe vazhdimësisë<br />
me qe<strong>të</strong>sues pas kësaj procedure (2,7). Diagnoza e pneumonive bazohet zakonisht nga<br />
prezenca e një përkeqësimi <strong>të</strong> ri <strong>të</strong> infiltratit pulmonar në imazhin radiologjik dhe prania<br />
e etheve, (temperaturës > 38°C), leukocitozës>10.000 cell/µl dhe sputumit purulent (3,9).<br />
Pacien<strong>të</strong>t me insuficiencë respiratore akute janë <strong>të</strong> predispozuar <strong>të</strong> bëjnë PN sepse ato<br />
kanë nevojë <strong>të</strong> futen në respiracion te drejtuar (metoda invazive) në ventilim mekanik<br />
(12,14). Disa parime janë <strong>të</strong> vlefshme për zgjedhjen e fillimit te mjekimit. Njohja dhe<br />
identifikimi i patogjenëve përgjegjes <strong>të</strong> infeksionit, kohëzgjatja në spital, përdorimi i<br />
antibiotikëve <strong>të</strong> mëparshëm, informacionin e fituar nga ekzaminimi direkt i sekrecioneve<br />
pulmonare (6,7,9,10).<br />
QËLLIMI I STUDIMIT<br />
Të përcaktojë incidencën e PN në pacien<strong>të</strong>t që i nënshtrohen ventilimit mekanik<br />
dhe <strong>të</strong> përcaktojë faktorët predispozues <strong>të</strong> PN pas trakeostomisë.<br />
MATERIALI DHE METODA<br />
Një studim retrospektiv në 135 pacien<strong>të</strong>t që i janë nënshtruar ventilimit mekanik<br />
gja<strong>të</strong> periudhës kohore 2005-2006, që janë mjekuar në Repartin e Terapisë Intensive<br />
Pulmonare dhe Kirurgjikale, <strong>të</strong> moshave mbi 18 vjeç, <strong>të</strong> dy sekseve, me anamnezë si<br />
fumatorë, me Sëmundje Pulmonare Obstruktive Kronike (SPOK), pra me indikacion për<br />
ventilim mekanik, me vlerësim me pikë (APACHE II)(11). Radiografi<strong>të</strong> e pulmoneve p-a<br />
bilaterale janë kryer çdo di<strong>të</strong>.<br />
Fibrobronkoskopia (FBS) ësh<strong>të</strong> kryer brënda 24 orëve pas diagnozës klinike <strong>të</strong><br />
pneumonisë që ësh<strong>të</strong> suspektuar kur pacien<strong>të</strong>t përmbushin <strong>të</strong> pak<strong>të</strong>n tri nga kriteret e<br />
mëposh<strong>të</strong>me: temperaturë ≥ 38.5 o C; sekrecione mukopurulente leukocitozë (≥<br />
12,000/mm3) dhe një imazh <strong>të</strong> ri progresiv ose persistent (>24h ) në rëntgen <strong>të</strong><br />
pulmoneve. Gjithashtu, janë bërë me FBS lavazh bronkoalveolar. Janë përjashtuar nga<br />
studimi pacien<strong>të</strong>t me dëmtime akute pulmonare, edemë pulmonare, pacien<strong>të</strong> me HIV,<br />
pacien<strong>të</strong> që janë me kemioterapi me citostatikë, pacien<strong>të</strong> më <strong>të</strong> vegjël se 18 vjeç.<br />
PËRPUNIMI STATISTIKOR<br />
Të dhënat janë shprehje e mesatares ±derivacionin standart. Analiza univariate<br />
ësh<strong>të</strong> kryer duke përdorur Chi square për kategorizimin e variableve, testin e studentit për
variable <strong>të</strong> shpërndarë normalisht. Analiza multivariate ësh<strong>të</strong> realizuar duke përdorur<br />
teknikën e regresionit logjistik. Të gjithë variablet janë përfshirë duke përdorur dy<br />
kategori (0=mungon, 1= e pranishme ). P < 0.05 ësh<strong>të</strong> konsideruar sinjifikative.<br />
REZULTATET<br />
Rastet që u morrën në studim ishin 135 pacien<strong>të</strong> nga <strong>të</strong> cilët, 95 burra dhe 40 gra,<br />
me moshë mesatare 64.0 ± 14.6 vjeç pa PN dhe 64.5±13 vjeç me PN (p 0.86).<br />
Tabela 1. tregon karakteristikat e 35 pacien<strong>të</strong>ve klinikisht <strong>të</strong> suspektuar për<br />
pneumoni pas trakeostomisë.<br />
Tabela 1.<br />
VARIABLET<br />
Karakteristikat e pacien<strong>të</strong>ve <strong>të</strong> marrë në studim<br />
( Nr 100)<br />
Numri ipacin<strong>të</strong>ve<br />
pa PN<br />
( Nr35)<br />
Nr i pacien<strong>të</strong>ve<br />
me PN<br />
Mosha 64.0±14.6 64.5±13 0.86<br />
Sex(M) 67 28 0.14<br />
Sex( F ) 33 7<br />
SPOK% 55(55.0) 27(77.1) < 0.03<br />
Riakutizim i<br />
SPOK -ut<br />
32(32.0) 14(28.6)<br />
Crregullime<br />
26(26.0) 5(14.3)<br />
neurologjike<br />
Pneumoni 22(22.0) 10(28.6)<br />
Të tjera 20(20.0) 6(17)<br />
SPOK=Semundje Pulmonare Obstruktive Kronike<br />
Tabela 2. tregon përdorimin e qe<strong>të</strong>suesve (nr=39) (p
Qe<strong>të</strong>suesit 39(59.0) 25(71.4) 0.19<br />
Kohëzgjatja e 5.8±8.1 8.9±10.1 0.07<br />
qëndrimit ne TI<br />
Kohëzgjatja ne<br />
VM<br />
17.4±14.0 19.2±11.2 0.47<br />
Riintubimet 47(47.0) 22(62.8) 0.1<br />
Mesatarja<br />
kohëzgjatjes me<br />
antibiotikë<br />
e 13.0±10.8 14.6±10.8 0.47<br />
Pas trakeostomisë 0.9±2.5 4.1±6.3<br />
0.001<br />
kohëzgjatja di<strong>të</strong><br />
TI= Terapia Intensive ,VM= Ventilim Mekanik<br />
Tabela 3<br />
VARIABLET<br />
Hypertermi>38 ˚ C<br />
Kohëzgjatja me<br />
qe<strong>të</strong>sues<br />
OR<br />
6.69<br />
4.25<br />
Regresioni logjistikë<br />
95% CI<br />
18.1- 25.0<br />
1.64-11.07<br />
P<br />
0.001<br />
0.005<br />
Analiza e regresionit logjistik ësh<strong>të</strong> bërë për <strong>të</strong> vlerësuar efektet e disa faktorëve<br />
në rezultatet. Prezenca e hipertermisë > 38˚ C OR 6.69 CI 95% (18.1- 25.0) dhe<br />
kohëzgjatja me qe<strong>të</strong>sues OR 4.25 CI 95% (1.64-11.07). Këta dy variable kanë ndikim në<br />
ecurinë e PN.<br />
DISKUTIMI<br />
Ndikimi i vërte<strong>të</strong> i PN në pacien<strong>të</strong>t që i nënshtrohen ventilimit mekanik nuk<br />
ësh<strong>të</strong> i leh<strong>të</strong> <strong>të</strong> përcaktohet për shkak se faktorët etiologjikë që shkaktojnë pneumoni<br />
ose agresiviteti i sëmundjes, gjithashtu predispozon pacien<strong>të</strong>t për rritje <strong>të</strong> mortalitetit.<br />
Në kë<strong>të</strong> studim ne kemi kryer analizën multivariate dhe analizën e regresionit.<br />
Logjistik. Megjithëse ne nuk kemi përcaktuar ndikimin e PN në mortalitetin e pacien<strong>të</strong>ve<br />
studimi jonë bën evident një lidhje <strong>të</strong> fuqishme midis faktorëve predispozues për PN dhe<br />
rrezikut <strong>të</strong> mortalitetit. Në fakt prezenca Acute Respiratory Distress Syndrome (ARDS)<br />
dhe Multi Organ Failure (MOF); Insuficiencës Multiorganore (IM) ishin mjaft<br />
përcaktuese në rezultatet tona. Këto rezultate janë krahasuar me autorë <strong>të</strong> tjerë nga<br />
literatura duke përdorur studimin case –control (4,8,12) ose analizën cohort multivariate<br />
(6,7,9,10). Megjitha<strong>të</strong> <strong>të</strong> tjerë studiues kanë kryer lidhjen midis PN dhe mortalitetit (8),<br />
veçanërisht kur pneumonia ësh<strong>të</strong> shkaktuar nga multirezistenca ndaj antibiotikëve (4,5,6).<br />
Timsit et al. (13,14) së fundi zbuluan që pneumoni<strong>të</strong> e fituara nga ventilimi mekanik gja<strong>të</strong><br />
kryerjes <strong>të</strong> lavazhit bronnkial nuk kishin ndikim në faktorët prognostik. Në studimin tonë<br />
ne kemi përzgjedhur pacien<strong>të</strong>t që i janë nënshtruar ventilimit mekanik >48 ore dhe kemi
përdorur kritere specifike për <strong>të</strong> përcaktuar PN me qëllim <strong>të</strong> përjashtojmë nga studimi<br />
pacien<strong>të</strong>t pa pneumoni. Përcaktimi i pneumonive ësh<strong>të</strong> diçka arbirtrare dhe shumë<br />
episode mund <strong>të</strong> klasifikohen propabilisht si pneumoni sipas udhëzuesve <strong>të</strong> Kolegjit<br />
Amerikan <strong>të</strong> Chest Physician Guidelines (11,12), por në opinionin tonë vlerësimi i<br />
përcaktimit <strong>të</strong> episodeve në veçanti përbën një faktor <strong>të</strong> rëndësishem. Nga ana tje<strong>të</strong>r<br />
analiza e ndikimit <strong>të</strong> mortalitetit ësh<strong>të</strong> përcaktuar sipas Simplified Acute Physiology<br />
Score (SAP) në pneumoni<strong>të</strong> e diagnostikuara dhe janë studiuar faktorët predispozues në<br />
mortalitet duke krahasuar me mortalitetin aktual. Sipas kësaj, incidenca e PN në Repartin<br />
e Terapisë Intensive në pacien<strong>të</strong>t Simplified Acute Physiology Score (SAPS) ishte<br />
50% (13,14), ndërsa në studimin tonë ishte 25%. Një aspekt tje<strong>të</strong>r i rëndesishëm në<br />
studimin tonë ësh<strong>të</strong> që këta pacien<strong>të</strong> marrin antibiotikë menjëherë pas kryerjes <strong>të</strong> lavazhit<br />
bronkoalveolar pa pritur përgjigjen e rezultateve mikrobiologjike.<br />
KONKLUZIONE DHE REKOMANDIME<br />
1. Trakeostomia ësh<strong>të</strong> një faktor predispozues për shfaqjen e PN dhe kërkon një<br />
vëmendje <strong>të</strong> veçan<strong>të</strong> për parandalimin e këtij komplikacioni.<br />
2. Kryerja paraprake e fibrobronkoskopisë para trakeostomisë ul icidencën e PN.<br />
3. Pëdorimi i metodave jo invazive me pressure support (presion pozitiv) ul<br />
incidencën e PN<br />
4. Trakeostomia duhet <strong>të</strong> shoqërohet me egzaminime periodike mikrobiologjike me<br />
qëllim diagnostikimin e hershëm <strong>të</strong> këtyre infeksioneve.<br />
5. Terapia me antibiotikë <strong>të</strong> përshtatshëm për pacien<strong>të</strong>t me invadim bronkial dhe<br />
ethe ne kohën e trakeostomisë mund te ulë shfaqjen e PN.<br />
6. Trajtimi antimikrobial i pneumonive <strong>të</strong> fituara nga ventilatori ësh<strong>të</strong> një problem<br />
kompleks. Për kë<strong>të</strong> mendoj se ësh<strong>të</strong> e rëndësishme bërja e analizave<br />
mikrobiologjike për <strong>të</strong> përcaktuar natyrën e infeksionit. Fillimi i antibiotikëve <strong>të</strong><br />
përshtatshëm ka një efekshtmëri <strong>të</strong> madhe në mbijetesën; kryesisht përdorimi i<br />
Ceporinave <strong>të</strong> gjenera<strong>të</strong>s së II dhe <strong>të</strong> III (Cefuroxim ,Ceftazidim); Monobaktamët<br />
(Aztreonam); Carbapenemët (Imipenem, Meropenem); Ureidopenicilinat<br />
(Piperacilinë, Meslocilinë); Ceporinat e gjenera<strong>të</strong>s së IV (Cefepim,Cefpirome).<br />
REFERENCAT<br />
1. Kollef MH. The prevention of ventilator – associated pneumonia .JAMA1999.<br />
340:628-633<br />
2. Memish ZA, Cuningham G, Oni GA . The incidence and risk factors of<br />
ventilator associated pneumonia in Riyadh hospital. Infect Control Hospit<br />
Epidemiol 2000. 21:271-273<br />
3. Anrews C, Smith JD. Diagnosis of nosocomial bacterial pneumonia in ARDS<br />
Chest 2001; 82 :254 -258<br />
4. Hijon J, Figliolini C, Combes A et al: Role of serial routine microbiologic culture<br />
results in the initial management of ventilator associated pneumonia. Am J Respir<br />
Crit Care Med 2002; 165:41-46
5. Langer M, Mosconi P, Cigada M, Mandelli M. The Intensive Care Unit Group of<br />
Infection Control .Long–term respiratory support and risk of pneumonia in<br />
critically ill patients Am Rev Respir Dis 1989 ; 302-305<br />
6. Craven DE, Kunches LM, Lichtenberg DA et al: Nosocomial infection and<br />
fatality in medical and surgery in intensive care unit patients. Arch Intern Med<br />
1988 ,146 : 1161 – 1168<br />
7. Torres A, Aznar R, Gatell JM et al.: Incidence, risk, and prognosis factors of<br />
nosocomial pneumonia in mechanically ventilated patients. Am Rev Resp Dis<br />
1990, 142 : 253 -528<br />
8. Papazian L, Bregeon F, Thrion X et al .: Nosocomial Pneumonia and mortality<br />
among patients in intensive care units. JAMA 1996, 275 :866-869<br />
9. Borderon E, Leprince A, Gueveler C, Borderon JC: The diagnostic value of<br />
quantitative bacteriology in tracheal aspirates compared to lung biopsy (in<br />
French) Rev Fr Mal Respir 1981; 9;229-239<br />
10. McCabe WR ,Jackons GC: Gram negative bakteremia : etilogy and etilogy.<br />
Arch Intern Med 1962, 110: 847-864<br />
SUMMARY<br />
PREDISPOZING FACTORS FOR NOSOCOMIAL IN PATIENST RECEIVING<br />
MECHANICAL VENTILATION<br />
Alma Cani 1 , Silvana Bala 2 ,Loreta Agolli-Karaulli 2 , Epaminonda Fype 1<br />
Lung Diseases University Hospital Center ―Shefqet Ndroqi‖<br />
Tirana, Albania<br />
1 Lung Diseases Intensive Care Unit<br />
2 Clinic of Pulmology<br />
Nosocomial Pneumonia (NP) is the leading cause of the development of sepsis,<br />
multiple organ failure and death among patients with hospital acquired infections. The<br />
presence of an endotracheal tube impairs natural defences of the respiratory tract and<br />
favours airways colonisation and lung infection. Ventilated associated pneumonia is the<br />
most common infectious complications that occurs in Acute Respiratory Failure. Our<br />
study focused on risk factors associated with development of Nosocomial Pneumonia in<br />
intensive care unit patients. Aim o study: To determine the incidence of NP in the<br />
patients undergoing mechanical ventilation and to determine the predisposing factors of<br />
NP after tracheostomy. Materials andmethods: A retrospective study in 135 patients<br />
undergoing mechanical ventilation. During the study period (2005-2006). The study is<br />
conducted in the surgical and medical intensive care unit. Results. The study population<br />
consisted on 135 patients, 95 men, and 40 women with a mean age of 64.0 ± 14.6<br />
years.without NP; 64.5±13years with NP with NP(p0.86). Pneumonia was the final<br />
diagnosis 35 patients (25% ) of the 135 patients. Conclusion. Thraceostomy is<br />
predisposing factor for NP. Using fibrobroncoscopy before doing thraceostomy decrease<br />
incidence of NP. Is important doing the microbiol ological analyzis for determine the<br />
diagnose of infections. The accuracy of initial antibiotic has a great impact on survival.
Key words : mechanical ventilation, nosocomial pneumonia, thraceostomy<br />
/////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////<br />
/////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////<br />
MEDICUS<br />
PUNIM PROFESIONA/ PROFESIONAL PAPER FARMACI<br />
MENAXHIMI I SËMUNDJEVE KRONIKE TË REZIDENTËVE NË SHTËPINË<br />
E PLEQVE NË PRISHTINË<br />
Zana Ibraimi 1 , Ardiana Murtezani 2 , Dafina Shishani 1<br />
1 Universiteti Shteteror i Tetoves, Tetove,<br />
2 Klinika e Mjekesise Fizikale me Rehabilitim-Prishtine<br />
Zana Ibraimi, farmaciste, asistent<br />
Bulevardi Bill Klinton, Bl 3, Hyrja 3, Nr 28, Prishtinë<br />
Tel: 038/223-384 mob: 049/230-231<br />
e-mail: zibraimi@yahoo.com<br />
REZYME: Hyrje. Plakja përfaqëson një periudhë je<strong>të</strong>sore kur egzistojnë shumë humbje:<br />
humbja e mobilitetit <strong>të</strong> pacientit, produktivitetit, dobishmërisë, pamjes trupore, zvogëlimi<br />
i kohës së mbetur <strong>të</strong> je<strong>të</strong>s, shëndetit, <strong>të</strong> ardhurave dhe statusit. Qëllimi. Qëllimi i këtij<br />
punimi ësh<strong>të</strong> ta analizojë distribuimin e rediden<strong>të</strong>ve <strong>të</strong> sh<strong>të</strong>pisë së pleqve sipas gjinisë,<br />
moshës dhe kombësisë dhe <strong>të</strong> determinojë prevalencën dhe trajtimin e sëmundjeve<br />
kronike. Materiali dhe metoda. Të dhënat për kë<strong>të</strong> punim janë marr në Sh<strong>të</strong>pinë e<br />
pleqve në Prishtinë. Në mënyrë prospektive, gja<strong>të</strong> periudhës korrik 2008- dhjetor2008,<br />
janë analizuar parametrat për reziden<strong>të</strong>t e sh<strong>të</strong>pisë së pleqve në Prishtinë. Rezultatet.<br />
Sëmundjet kronike më <strong>të</strong> shpeshta ishin ato <strong>të</strong> sistemit kardiovaskular, dhe prej tyre më i<br />
shpesh<strong>të</strong> hipertensioni arterial(HTA). Opcionet trajtuese për HTA janë antihipertenzivët.<br />
Në sh<strong>të</strong>pinë e pleqve në Prishtinë, më së shumti ësh<strong>të</strong> përdorur Enalaprili. Përfundimi.<br />
Me rritjen e aktivitetit fizik, edukimin shënde<strong>të</strong>sor, redukimin e peshës, shmangien e<br />
duhanit prevenohet morbiditeti dhe mortaliteti nga HTA. Konsulltimet e vazhdueshme
me farmacistin klinik paraqesin metodë efektive <strong>të</strong> rishikimit <strong>të</strong> barnave për reziden<strong>të</strong>t e<br />
sh<strong>të</strong>pisë së pleqve.<br />
Fjalë kyçe: : barnat, pleq<strong>të</strong>, sëmundjet kronike<br />
Medicus 2009, Vol. XI (1):<br />
HYRJE<br />
Plakja përfaqëson një periudhë je<strong>të</strong>sore kur egzistojnë shumë humbje: humbja e<br />
mobilitetit <strong>të</strong> pacientit, produktivitetit, dobishmërisë, pamjes trupore, zvogëlimi i kohës<br />
së mbetur <strong>të</strong> je<strong>të</strong>s, shëndetit, <strong>të</strong> ardhurave dhe statusit (1).<br />
Reziden<strong>të</strong>t e vje<strong>të</strong>r në Sh<strong>të</strong>pinë e Pleqve janë shpesh <strong>të</strong> dobët fizikisht dhe kanë<br />
probleme degjenerative progresive. Ata marrin shumë barëna dhe janë në rrezik <strong>të</strong> lar<strong>të</strong><br />
nga efektet anësore <strong>të</strong> barënave (4). Mjeku i përgjithshëm nuk i rishikon shumicën e<br />
barënave që i marrin reziden<strong>të</strong>t në Sh<strong>të</strong>pinë e Pleqve. Farmacisti klinik ka mundësi dhe<br />
mjete që ta bëjë rishikimin e administrimit <strong>të</strong> barënave dhe më pas t‘i jep sugjerimet, <strong>të</strong><br />
cilat zakonisht janë <strong>të</strong> pranueshme. Farmacisti shpesh rekomandon ndryshime <strong>të</strong><br />
rëndësishme <strong>të</strong> barënave për reziden<strong>të</strong>t e sh<strong>të</strong>pisë së pleqve, <strong>të</strong> cilat pranohen mirë nga<br />
ata si edhe implementohen nga mjekët e tyre (4).<br />
Sipas autorit Wegg, 70% e personave mbi moshën 65 vjeçare kane ndonjë lloj <strong>të</strong><br />
sëmundjes kronike. Tre sëmundjet kryesore për personat e moshuar janë: (1) sëmundjet e<br />
zemrës, (2) problemet me <strong>të</strong> pamurit dhe (3) artroza (16).<br />
Barnat psikotrope dallohen nga hipnotikët dhe nga depresorët e tjerë <strong>të</strong> SNQ,<br />
ngase edhe në doza <strong>të</strong> mëdha nuk ushtrojnë veprim anestetik, megjithëse deri në një masë<br />
shkaktojnë njëfarë letargjie. Diazepami bënë pjesë në grupin e anksiolitikëve<br />
benzodiazepinikë, <strong>të</strong> cilët përdoren për përmirësimin e përkohshëm <strong>të</strong> ankthit <strong>të</strong> rëndë.<br />
Barnat që veprojnë në sistemin kardiovaskular janë: glikozidet kardiotonike,<br />
antiaritmikët, antihipertenzivët, vazodilatatorët, vazokonstriktorët dhe<br />
antiateroskleretikët. Enalaprili hyn në grupin e barnave antihipertensivë.<br />
QËLLIMI I PUNIMIT<br />
Punimi ka për qëllim që ta paraqe<strong>të</strong>:<br />
1. Distribuimin e reziden<strong>të</strong>ve <strong>të</strong> Sh<strong>të</strong>pisë së Pleqve sipas gjinisë, moshës dhe<br />
kombësisë.<br />
2. Të determinojë prevalencën e sëmundjeve kronike dhe<br />
3. Ta caktojë barin më <strong>të</strong> shpesh<strong>të</strong> <strong>të</strong> përdorur.<br />
MATERIALI DHE METODAT<br />
Të dhënat për kë<strong>të</strong> punim janë marr në Sh<strong>të</strong>pinë e Pleqve në Prishtinë. Në mënyrë<br />
prospektive, në përcjellje 6 mujore, gja<strong>të</strong> periudhës korrik 2008- dhjetor2008, janë<br />
analizuar parametrat për reziden<strong>të</strong>t e sh<strong>të</strong>pisë së pleqve në Prishtinë. Në studim janë<br />
kyçur <strong>të</strong> gjithë reziden<strong>të</strong>t.
Sëmundjet kronike janë konfirmuar me ekzaminim fizikal, duke përfshirë edhe analizat e<br />
gjakut, me radiografi (me osteofite <strong>të</strong> lehta deri në mesatare dhe ngushtim <strong>të</strong> hapësirës<br />
nyjetore, fraktura,) dhe ekzaminime invazive internistike.<br />
REZULTATET<br />
Tabela 1. Karakteristika e pergjithshme te rezidenteve ne shtepine e pleqve<br />
Gjinia<br />
Total<br />
n ( % )<br />
89 ( 100.0 )<br />
F 43 ( 48.3 )<br />
M 46 ( 51.7 )<br />
Mosha - grupi (viti)<br />
40-49 1 ( 1.1 )<br />
50-59 15 ( 16.9 )<br />
60-69 19 ( 21.3 )<br />
70-79 38 ( 42.7 )<br />
80-89 14 ( 15.7 )<br />
90+ 2 ( 2.2 )<br />
Mean ± SD 70.8 ± 10.6<br />
Rank 43 - 100<br />
Nationaliteti<br />
Shqiptare 71 ( 79.8 )<br />
Serb 15 ( 16.9 )<br />
Bosnian 3 ( 3.4 )<br />
Te residen<strong>të</strong>t e Sh<strong>të</strong>pisë së Pleqve ësh<strong>të</strong> prezantuar struktura, gjegjësisht<br />
pjesëmarrja gjinore. Nga kjo analizë ësh<strong>të</strong> vërejtur se gjinia mashkullore ësh<strong>të</strong> me<br />
strukturë dominante krahasuar me gjininë femrore (51.7% vs 48,3%). Gjithashtu, nga kjo<br />
analizë vërehet se mosha mesatare te grupi trajtues ësh<strong>të</strong> 70.8 ± 10.6. Sa i përket<br />
nacionalitetit, ai shqiptarë ësh<strong>të</strong> dominant, 71% e rasteve.<br />
Në tabelën 2 janë paraqitur barnat e marra nga reziden<strong>të</strong>t e Sh<strong>të</strong>pisë së Pleqve në<br />
Prishtinë. Prej barnave që më tepër janë përdorur në Sh<strong>të</strong>pinë e Pleqve në Prishtinë<br />
dallojmë dy grupe: barnat psikotrope dhe barnat që veprojnë në sistemin kardiovaskular.<br />
Barnat, <strong>të</strong> cilat më së paku janë përdorur në Sh<strong>të</strong>pinë e Pleqve në Prishtinë janë:<br />
Doksiciklina, që merr pjesë në grupin e tetraciklinave (antibiotik) dhe Atorvastatina, që<br />
përdoret në hiperkolesterolemi primare.
BARNAT<br />
PSIKOTROPE<br />
DEMETRIN<br />
AMITRIPTILIN<br />
DIAZEPAM<br />
TIORIDAZINË<br />
SULPIRID<br />
HALOPERIDOL<br />
PROMAZINE<br />
FLUOXETIN<br />
ALPRAZOLAM<br />
BROMAZEPAM<br />
KLORPROMAZINË<br />
KLOZAPINË<br />
Tabela 2. Barnat e marra nga reziden<strong>të</strong>t e sh<strong>të</strong>pisë së pleqve në Prishtinë<br />
LEVOMEPROMAZINË
DIURETIKËT<br />
ANTIDIABETIKËT<br />
KARDIOTONIKËT<br />
ANTIEPILEPTIKË<br />
T<br />
ANTIHISTAMINIKET<br />
H2 BLLOKATORE<br />
ANTIREUMATIKË<br />
T<br />
FUROSEMID<br />
FENOBARBITON<br />
RANITIDINA<br />
DIKLOFEN<br />
GLIBENKLAMID<br />
METOPROLOL<br />
SPIRONOLAKTON<br />
KARBAMAZEPINË<br />
FAMOTIDINA<br />
IBUPROFEN<br />
METFORMINA<br />
LISINOPRIL<br />
HIDROKLORTIAZID<br />
IBUCILIN<br />
TONOCARDIN<br />
ENALAPRIL<br />
Tabela 3.<br />
INDOMETACIN<br />
MANIZOL<br />
CORTIAZEM<br />
NIMESULID<br />
ANTENOLOL<br />
KAPTOPRIL<br />
VERAPAMIL<br />
NIFEDIPINË<br />
AMLODIPIN<br />
KO-DERGOKRINË<br />
DILTIAZEM<br />
Sëmundjet kronike sipas sistemeve<br />
ANTIASTMATIKET<br />
LAKSATIVËT<br />
FRENUESIT E<br />
POMPES<br />
PROTONIKE<br />
OMEPRAZOL<br />
ANTISPAZMODIK<br />
ËT<br />
ANTIKOLESTERO<br />
LEMIKET<br />
Semundjet N %<br />
Total 89 100.0<br />
Semundjet endokrine 9 10.1<br />
METILDOPA<br />
AMIODRON<br />
NITROGLICERIN<br />
DILATREND<br />
PENTOKSIFILINË<br />
LOMETAZID<br />
ANTIBIOTIKËT<br />
SALBUTAMOL<br />
BISAKODIL<br />
ATORVASTATINË<br />
DIKSICIKLIN<br />
BUTIL BROMUR<br />
HIOSCINE<br />
LANSOPRAZOL<br />
AMINOFILINA<br />
PORTOLAC<br />
VITAMINAT<br />
MUKOLITIKËT<br />
KORTIKOSTEROIDE<br />
T<br />
ANTIHISTAMINEI<br />
KET<br />
ANTI<br />
PARKINSONIOKË<br />
T<br />
BIPERIDEN<br />
ANALGJEZIKËT<br />
DEXAMETAZON<br />
SULFAT FERROR<br />
KARBOCISTEINË<br />
CINARIZINA<br />
Ac. ACETIL<br />
SALICILIK<br />
AC.ASCORBIK<br />
AMBROKSOLI<br />
KO-BENELDOPA<br />
PARACETAMOL<br />
CALCIUM<br />
B-COMLEX
Diabeti 8 9.0<br />
Struma 1 1.1<br />
Semundjet mentale dhe te sjelljes 43 48.3<br />
RPM 13 14.6<br />
Psychosis 11 12.4<br />
Sy psychoorganicum 9 10.1<br />
Crregullimet e disponimit 4 4.5<br />
Pseudoneuroastenia 5 5.6<br />
Dementia senilis 3 3.4<br />
Semundjet e sistemit nervor 18 20.2<br />
Hemiparesis 7 7.9<br />
Epilepsi 6 6.7<br />
Parapareze 3 3.4<br />
Sklerosis multiplex 1 1.1<br />
Parkinson 1 1.1<br />
Semundjet e syrit 6 6.7<br />
Katarakta 6 6.7<br />
Semundjet e SKV 68 76.4<br />
HTA 34 38.2<br />
Miokardiopathia 24 27.0<br />
Sy.vasospasticum 10 11.2<br />
Semundjet e sistemit respirator 32 36.0<br />
Bronkit 22 24.7<br />
Bronkiektazi 8 9.0<br />
Emfizema 2 2.2<br />
Semundjet e sistemit digjestiv 17 19.1<br />
Gastritis 11 12.4<br />
Opstipacion 3 3.4<br />
Noduli hemoroidalis 1 1.1<br />
Holecistitis 2 2.2<br />
Semundjet e SMS dhe indit lidhor 27 30.3<br />
Gonartroza 9 10.1<br />
Coxarthroza 3 3.4<br />
Sy lumbale 8 9.0<br />
Sy cervikale 5 5.6<br />
Artroza T/C 2 2.2<br />
Artroza H/S 1 1.1<br />
Lëndimet-frakturat 17 19.1<br />
Shuplaka 3 3.4<br />
Radi 6 6.7<br />
Femoris 4 4.5<br />
T/C 3 3.4<br />
Cruris 1 1.1
Nga tabela 3 vijmë në përfundim se sëmundjet kronike më <strong>të</strong> shpeshta <strong>të</strong><br />
reziden<strong>të</strong>t e sh<strong>të</strong>pisë së pleqve në Prishtinë ishin: sëmundjet e sistemit kardiovaskular,<br />
76,4%, sëmundjet mentale dhe <strong>të</strong> sjelljes, 48,3% dhe sëmundjet e sistemit respirator,<br />
36.0%. Rangu i sëmundjeve sipas sistemeve ësh<strong>të</strong> paraqitur në graf.1.<br />
Në graf. 2 ësh<strong>të</strong> paraqitur rangu i sëmundjeve më <strong>të</strong> shpeshta kronike, HTA<br />
(38,2%), miocardiopathia (27.0%) dhe bronkiti (24,7%).<br />
Graf. 1. Rangu i sëmundjeve kronike sipas sistemeve<br />
80.0<br />
70.0<br />
60.0<br />
50.0<br />
% 40.0<br />
30.0<br />
20.0<br />
10.0<br />
0.0<br />
76.4<br />
48.3<br />
36.0<br />
30.3<br />
20.2<br />
SKV SMS SSR SOM SSN SST LF SE Ssy<br />
Graf. 2. Rangu i semundjeve me te shpeshta kronike<br />
19.1<br />
19.1<br />
10.1<br />
6.7
%<br />
45.0<br />
40.0<br />
35.0<br />
30.0<br />
25.0<br />
20.0<br />
15.0<br />
10.0<br />
5.0<br />
0.0<br />
38.2<br />
HTA<br />
Miokardiopathia<br />
DISKUTIMI<br />
27.0<br />
Bronkit<br />
24.7<br />
RPM<br />
14.6<br />
Psychosis<br />
12.4<br />
Gastritis<br />
12.4<br />
Sy.vasospasticum<br />
Sy psychoorganicum<br />
11.2<br />
10.1<br />
Gonartroza<br />
10.1<br />
diabeti<br />
9.0<br />
Bronkiektazi<br />
9.0<br />
Sy lumbale<br />
9.0<br />
Hemiparesis<br />
7.9<br />
Epilepsi<br />
6.7<br />
Katarakta<br />
6.7<br />
Fractura radi<br />
Pseudoneuroastenia<br />
6.7<br />
5.6<br />
Sy cervikale<br />
Mosha mesatare te reziden<strong>të</strong>t e Sh<strong>të</strong>pisë së Pleqve në Prishtinë ishte 70.8 ± 10.6.<br />
Reziden<strong>të</strong>t ishin shumë <strong>të</strong> vje<strong>të</strong>r (mosha mesatare 85) dhe në përgjithësi <strong>të</strong> sëmurë dhe<br />
fizikisht <strong>të</strong> dobët, me tendencë pët tu rrëzuar dhe shkallë <strong>të</strong> lar<strong>të</strong> <strong>të</strong> vdekshmërisë (8).<br />
Sëmundjet mentale dhe <strong>të</strong> sjelljes te grupi trajtues i yni janë mjaft frekuente<br />
(48,3%). Të dhënat tona përputhen me <strong>të</strong> dhëna nga literatura.<br />
Disa përbërës <strong>të</strong> rëndësishëm kognitiv mendohet se janë <strong>të</strong> ndikuar nga mosha.<br />
Ata janë memorja, <strong>të</strong> mësuarit, afektet dhe gjykimet (16). Humbja e plo<strong>të</strong> e memories<br />
ësh<strong>të</strong> karakteristikë klasike e demencionit. Demecioni paraqet paaf<strong>të</strong>sinë kognitive <strong>të</strong><br />
pacientit <strong>të</strong> moshuar dhe ësh<strong>të</strong> njëri nga shkaqet udhëheqëse <strong>të</strong> paaf<strong>të</strong>sisë. Prevalenca e<br />
demencionit rritet me moshën. Vlerësimet për <strong>të</strong> sëmurë nga ndonjë paaf<strong>të</strong>si kognitive <strong>të</strong><br />
cilësdo shkallë te ata mbi moshën 65 vjeçare ësh<strong>të</strong> 5%, gjersa për <strong>të</strong> moshuarit mbi 75<br />
vjeçare ësh<strong>të</strong> 20% (16).<br />
Humbja e memories në shumë raste ndërlidhet me simptomatologjinë depresive.<br />
Të dhënat statistikore për prevalencën e depresionit janë <strong>të</strong> ndryshme. Shumë persona <strong>të</strong><br />
moshuar përballen me simptome depresive dhe statistikat janë shumë sinjifikante (nga 5<br />
deri 65% e populla<strong>të</strong>s së moshuar).<br />
Te reziden<strong>të</strong>t e Sh<strong>të</strong>pisë së Pleqve në Prishtinë frakturat janë mjaft <strong>të</strong> shpeshta<br />
(19,1%).<br />
5.6
Frakturat osteoporotike mbesin problem sinjifikant në mesin e reziden<strong>të</strong>ve <strong>të</strong><br />
Sh<strong>të</strong>pisë së Pleqve. Osteoporoza ka prevalencë <strong>të</strong> lar<strong>të</strong> në kë<strong>të</strong> populla<strong>të</strong>, me 50%<br />
mashkuj dhe 64-90% femra (3).<br />
89 pleq, rezident në një sh<strong>të</strong>pi <strong>të</strong> pleqve, në një lagje <strong>të</strong> Hong Kongut diagnozë<br />
kryesore kishin SKOP. Gjendja e mirë psikike, si një faktorë me rëndësi në rehabilitimin<br />
e sëmundjeve kronike ësh<strong>të</strong> lënë anash në literaturë. Duke e ndihmuar stafin e Sh<strong>të</strong>pisë së<br />
Pleqve në kujdesin e pacien<strong>të</strong>ve me SKPO përmes vizitave <strong>të</strong> përbashkëta e përmirëson<br />
gjendjen psikike <strong>të</strong> pleqve (5).<br />
Prej 89 reziden<strong>të</strong>ve <strong>të</strong> Sh<strong>të</strong>pisë së Pleqve në Prishtinë, 11 (12,4%) kishin ulcerë<br />
peptike. Prevalenca e ulcerës peptike në mesin e reziden<strong>të</strong>ve <strong>të</strong> Sh<strong>të</strong>pisë së Pleqve<br />
shtrihet prej 7-23%. Ulcera peptike në Sh<strong>të</strong>pinë e Pleqve ësh<strong>të</strong> problem i shpesh<strong>të</strong> me<br />
morbiditet dhe mortalitet sinjifikant. Terapia për ulcerë peptike ësh<strong>të</strong> e shtrenj<strong>të</strong> dhe e<br />
prolonguar (6).<br />
Dhimbja ësh<strong>të</strong> problem i shpesh<strong>të</strong> në mesin e pleqve. Dhimbja ditore ësh<strong>të</strong><br />
raportuar në 46% <strong>të</strong> reziden<strong>të</strong>ve <strong>të</strong> Sh<strong>të</strong>pisë së Pleqve në Prishtinë. Personat që kanë<br />
dhimbje kishin edhe vështirësi në aktivitetet e përditshme ditore dhe disponim. Atyre u<br />
janë përshkruar analgjetik dhe barënat antiinflamatore josteroide. Te 93% <strong>të</strong> reziden<strong>të</strong>ve<br />
dhimbja eshte kronike. 68% prej tyre kishin dhimbje me no<strong>të</strong>n 4 (<strong>të</strong> vlerësuar me<br />
shkallën numerike analoge). Te 3% e reziden<strong>të</strong>ve janë përshkruar opioide. Kur janë<br />
përshkruar analgjetikët ata janë ―marrë‖ ve<strong>të</strong>m sipas nevojës. Në shumicën e reziden<strong>të</strong>ve<br />
dhimbja interferohet në aktivitetet ditore dhe disponim. 60% e reziden<strong>të</strong>ve besonin se<br />
dhimbja ësh<strong>të</strong> pjesë e pleqërisë, derisa 70% thonin se ata asnjëherë nuk e kanë raportuar<br />
dhimbjen (7).<br />
Bashkëpunimi i mjekut me ekipin multidisiplinar <strong>të</strong> Sh<strong>të</strong>pisë së Pleqve ësh<strong>të</strong><br />
esencial për prevencë dhe terapi (6).<br />
PERFUNDIMI<br />
Në bazë <strong>të</strong> materialit <strong>të</strong> përpunuar dhe analizës së rezulatateve <strong>të</strong> fituara kemi nxjerr këto<br />
përfundime:<br />
1. Gjinia mashkullore ësh<strong>të</strong> me strukturë dominante krahasuar me gjininë femrore.<br />
Grupmosha më e prezentuar ësh<strong>të</strong> 70-79 vjecare me 43%. Sa i përket<br />
nacionalitetit, ai shqiptarë ësh<strong>të</strong> dominant, 71%.<br />
2. Sëmundjet kronike më <strong>të</strong> shpeshta <strong>të</strong> reziden<strong>të</strong>t e sh<strong>të</strong>pisë së pleqve në Prishtinë<br />
ishin: sëmundjet e sistemit kardiovaskular, 76,4%, sëmundjet mentale dhe <strong>të</strong><br />
sjelljes, 48,3% dhe sëmundjet e sistemit respirator, 36.0%.<br />
3. Dallojmë dy grupe <strong>të</strong> barnave që më tepër janë përdorur: barnat psikotrope dhe<br />
barnat që veprojnë në sistemin kardiovaskular. Në sh<strong>të</strong>pinë e pleqve në Prishtinë,<br />
më së shumti ësh<strong>të</strong> përdorur Enalaprili.<br />
Falënderimet<br />
E falënderojmë stafin menaxhues dhe reziden<strong>të</strong>t e Sh<strong>të</strong>pie së Pleqve për<br />
bashkëpunimin e tyre në realizimin e këtij punimi. E falenderojmë doktoreshën Anita<br />
Vrajolli, për ndihmën e dhëne që ky punim <strong>të</strong> je<strong>të</strong> sa më i suksesshëm.
LITERATURA<br />
1. DeLisa JA. Rehabilitation Medicine. Principles and Practice, second edition.J.B.<br />
Lippincot, Philadelphia, 1988; 783<br />
2. Jonsson A, Bernhoft I, Bernhardsson K, Jonsson PV. Retrospective analysis of<br />
health variables in a Reykjavik nursing home 1983-2002. Department of<br />
Geriatrics, Iceland University Hospital, Landakoti, Reykjavik, Iceland.<br />
Laeknabladid.2005 Feb: 91(2):153-60<br />
3. Colon-Emeric C, et all. Prevalence and Predictors of Osteoporosis Treatment in<br />
Nursing Home Residents with Known Osteoporosis or Recent Fracture. Duke<br />
University Medical Center, Durham, 2007.<br />
4. Zermansky AG et all. Clinical medication review by a pharmacist of elderly<br />
people living in care homes-randomised controlled trial. Pharmacy Practice and<br />
Medicines Management Group, School of Healthcare,Baines Wing, University<br />
of Leeds, UK. Age and Ageing 2006: 35: 586-591<br />
5. Lee DT, Lee IF, Mackenzie AE, Ho RN. Effects of a care protocol on care<br />
outcomes in older nursing home patients with chronic obstructive pulmonary<br />
disease. Department of Nursing, Faculty of Medicine, The Chinese University<br />
of Hong Kong, China.(PubMed)<br />
6. Smith DM. Pressure ulcers in the nursing home. Veterans Affairs Medical<br />
Center, Indianapolis, USA. (PubMed)<br />
7. Boerlage AA, van Dijk M, Stronks DL, de Wit R, van der Rijt CC. Pain<br />
prevalence and characteristics in three Dutch residential homes. Pain Expertise<br />
Center, Rotterdam, The Netherlands. .(PubMed)<br />
8. Won A, Lapane K, Gambassi G, Bernabei R, Mor V, Lipsitz LA. Correlates<br />
and Management of non-malignant pain in the nursing home. Hebrew<br />
Rehabilitation Center for Aged and Harvard Medical School, Boston, USA.<br />
9. Cheng HY. Assessing the quality of evidence from randomized, controlled drug<br />
and nutritional supplement trials conducted among nursing home residents<br />
between 1968 and 2004. Division of Geriatric Medicine and Geriatrics,<br />
Columbia University, New York, USA.<br />
10. Hosia-Randell HM, Muurinen SM, Pitkala KH. Exposure to potentially<br />
inappropriate drugs and drug-drug interactions in elderly nursing home<br />
residents in Helsinki, Finland. Research & Development Unit for Medical<br />
Education. Drugs Aging, 2008: 25(8): 683-92<br />
11. Dominguez LJ, Bevilacqua M, Dibella G, Barbagallo M. Diagnosing and<br />
managing thyroid disease in the nursing home. Geriatric Unit, Institute of<br />
Internal Medicine and Geriatrics, University of Palermo, Italy. J Am Med Dir<br />
Assoc. 2008 Jan: 9(1): 9-17<br />
12. Verrue CL et all. Pharmacist‘s interventions for optimization of medication use<br />
in nursing homes. Pharmaceutical Care Unit, Faculty of Pharmaceutical<br />
Sciences, Ghent University, Belgium. Drugs Aging 2009:26(1):37-49<br />
13. Schmidt IK, Claeson CB, Westerholm B, Nilsson LG. Physician and staff<br />
assessments of drug interventions and outcomes in Swedish nursing homes.<br />
14. Rollason V, Vogt N. Reduction of polypharmacy in the elderly: a systematic<br />
review of the role of the pharmacist. Division of Clinical Pharmacology and<br />
Toxicology, University Hospital, Geneva, Switzerland. Drugs aging,<br />
2003:20(11): 817-32
15. Gurwitz JH, Soumerai SB, Avorn J. Improving medication prescribing and<br />
utilization in the nursing home. Beth Israel Hospital, Boston, Massachusetts. J<br />
Am Geriatr Soc. 1990 May: 38(5): 542-52<br />
16. Lewis CB, Bottomley JM. Geriatric Physical Therapy, A Clinical Aproach.<br />
George Washington University, Washington DC, USA, 1994<br />
SUMMARY<br />
MENAGEMENT OF CHRONIC DISEASE AMONG NURSING HOME<br />
RESIDENTS IN NURSING HOME IN PRISHTINA<br />
Zana Ibraimi 1 , Ardiana Murtezani 2 , Dafina Sulejmani 1<br />
1 Tetova State University-Tetova<br />
2 Physical Medicine and Rehabilitation Clinic-Prishtina<br />
Introduction: Aging represents the period of life in which many limitations occur:<br />
limited patient mobility, decreased productivity, benefit, body shape, life expectancy,<br />
health deprivation, limited incomes and social status. Goals: The goal of this study is to<br />
analyze nursing home residents‘ distribution based on gender, age, nationality, and to<br />
determine the prevalence and treatment of chronic disease. Materials and Methods:<br />
All the data for this study is obtained from the Prishtina Nursing Home. Prospective<br />
method is utilized, tracking the records for the total of 6 months from July – December<br />
2008 and analyzing the determined residents‘ parameters at the Prishtina Nursing Home.<br />
Results: The most frequent chronic problem is the cardiovascular group of disease,<br />
particularly Arterial Hypertension. Treatment options for Arterial Hypertension are<br />
antihypertensive drugs. From this group the most frequently used drug is Enalapril.<br />
Conclusion: Increased physical activity, health education, weight decrease, smoking<br />
cessation, can reduce morbidity and mortality rate from Cardiovascular Diseases.<br />
Effective method of drug review for the Nursing Home residents is the continuous<br />
consultation with Clinical Pharmacologist.<br />
Key words: drugs, older people, chronic disease<br />
/////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////<br />
/////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////<br />
MEDICUS<br />
PUNIM PROFESIONAL / PROFESIONAL PAPER OFTALMOLOGJI<br />
PRI^INI ZA SLEPILO VO REGIONOT NA STRUMICA<br />
Len~e Maseva 1 , Vasil Tunev 2 , Deniza Stambolieva 3<br />
1 O~no oddelenie, Op{ta Bolnica, Strumica<br />
2 Zavod za zdravstvena za{tita, Strumica<br />
3 Oddel za transfuziologija, Op{ta Bolnica, Strumica
Len~e Maseva, lekar oftalmolog<br />
Janko Cvetinov br.17 Strumica<br />
Tel. 034/344-212 Mob. 070/445577<br />
e-mail: saso_masev@yahoo.com<br />
REZIME: Ovoj trud pretstavuva prv izve{taj od ovaa oblast za<br />
Strumi~kiot region. Brojot na slepite lica zapo~nuva da se registrira so<br />
osnovaweto na O~nata slu`ba vo ovoj region i so formiraweto na<br />
Zdru`enieto na slepi lica na Strumica (1965 g.). Od vkupnoto naselenie na<br />
regionot Strumica koe broi 92 625 `iteli, vkupno 91 lice se registrirani<br />
kako slepi. Toa zna~i deka ima 0.98 slepi lica na 1000 `iteli. Vo 30% od<br />
slu~aite, pojavata na slepilo e pred 20 godi{na vozrast, dodeka vo 32% e<br />
pomegu 50 i 70 godi{na vozrast. Pove}eto od slepite lica, i toa vo 58,24% se<br />
nad 50 godi{na vozrast, dodeka samo 9,89% od slepite lica se pod 18 godi{na<br />
vozrast. Kako pri~ini za slepilo, kongenitalno-hereditarnite bolesti se<br />
na prvo mesto so 31%, potoa sledat infekciite so 16,48%, trauma i<br />
katarakta so 14,2%, glaukomot so 10,9% itn. Topografski, naj~esto zafaten e<br />
n.optikus, a po nego e uvea i retina.<br />
Klu~ni zborovi: slepilo, pri~ini, etiologija i topografija<br />
Medicus 2009, Vol. XI (1):<br />
VOVED<br />
Funkcijata na vidot pretstavuva osnoven na~in na percepcija na<br />
nadvore{niot svet i mu ovozmo`uva na ~ovekot da bide socijalno bitie.<br />
Gubitokot na vidot so sebe nosi niza na pote{kotii od psiholo{kosocijalno-ekonomski<br />
karakter. So ogled na va`nosta na vidot za `ivotot i<br />
rabotata, gubitokot na vidot pretstavuva poseben i te`ok vid na<br />
invaliditet, koj od slepite luge bara posebni napori, dobra voqa,<br />
istrajnost, a od op{testvoto - razbirawe i golemi finansiski vlo`uvawa za<br />
da se ubla`i vakvata invalidnost.<br />
Pod slepilo se podrazbira potpolno otsustvo na vidnata funkcija na<br />
dvete o~i. Pritoa ne otsustvuva samo percepcijata na formata i bojata na<br />
predmetite, tuku i osetot na svetlost. Vakvoto slepilo se vika potpolno<br />
ili medicinsko slepilo, za razlika od prakti~no slepilo, kaj koe postoi<br />
namaluvawe na vidot do taa merka da liceto ne mo`e da vr{i rabota vo
pove}eto dejnosti, a vo mnogu slu~ai mu e onevozmo`en samostojniot `ivot i<br />
dvi`ewe.<br />
Vo svetot ne postoi edinstvena definicija za prakti~no slepilo i vo<br />
mnogu zemji kriteriumite za negovo odreduvawe se razli~ni: vo Anglija 3/60,<br />
vo {vajcarija 1/60-1/30, vo Germanija 1/25, SAD 20/200. Generalno, mo`e da se<br />
izedna~at onie koi se potpolno slepi so onie koi imaat preostanato ne{to<br />
od vidot (ne pove}e od 1/60) i so ~ija pomo{ mo`e da rabotat samo<br />
avtomatizirani i poluavtomatizirani raboti, odnosno toa se prakti~no<br />
slepi luge. Od onie koi imaat normalna centralna ostrina na vidot, se<br />
razlikuvaat onie so poslab vid i onie koi se mnogu slabovidni. O~igledno e<br />
deka vakvite razgrani~uvawa se mnogu nejasni i zaradi toa kriteriumite vo<br />
razli~ni zemji se razli~ni.<br />
Sojuzot na slepite vo Makedonija vo svoeto ~lenstvo gi prima<br />
licata koi imaat na podobroto oko ostrina na vidot pomala od 0,1 so<br />
korekcija, kako i licata so bilo koja ostrina na vidot, no so stesneto vidno<br />
pole pod 20 stepeni. Va`no e da se napomene deka so gubitokot na dvete o~i,<br />
potpoln gubitok na vidot na dvete o~i ili golemo smaluvawe na vidnata<br />
ostrina na podobroto oko (pomala od 0,05), rabotnata sposobnost se namaluva<br />
za 100%.<br />
Statisti~kite podatoci za slepiloto vo svetot se mnogu varijabilni,<br />
{to e razbirlivo so ogled na nepostoeweto na edinstveni i usoglaseni<br />
kriteriumi pri odreduvawe na slepiloto.<br />
Sprema podatocite na Svetska zdravstvena organizacija od 2002<br />
godina, brojot na slepite vo svetot iznesuva preku 32 milioni luge ili 0,6%<br />
od svetskata populacija se totalno slepi.<br />
So cel na profilakti~no dejstvuvawe i aktivno le~ewe na<br />
zaboluvawata i povredite koi doveduvaat do slepilo, od lekarot<br />
oftalmolog se bara da go prati trendot na negov porast ili opagawe,<br />
rasprostranetost i pri~ini za negova pojava. Vo uslovi na se pobrza<br />
industrijalizacija na op{testvoto, funkcionalnata sposobnost na vidnite<br />
organi e mnogu va`na komponenta pri izborot na idnata profesija. Za<br />
nejzina procenka, se slu`ime so t.n. Bonardel-Laugierovi re{etki za<br />
ispituvawe na vidnata funkcija i centralnata ostrina na vidot,<br />
prepora~ani od SZO.<br />
Inaku centralna ostrina na vidot e sposobnosta na okoto da vidi dve<br />
to~ki odvoeno, a da se najmalku oddale~eni edna od druga (t.e. toa e izraz na<br />
kvalitetot na centralniot ili makularniot vid). Ostanatiot vid nadvor od<br />
makulata, na preostanatata mre`nica prestavuva periferen vid.<br />
CEL NA TRUDOT<br />
Celta na napravenata retrospektivna studija e da se prika`e<br />
zastapenosta na slepiloto na teritorijata na Strumica, kako i pri~inite<br />
za toa i negovata topografija.<br />
MATERIJAL I METODI
Analizata na slepite lica vo Strumica e retrospektivna i e<br />
napravena vrz osnova na Registerot na evidencija na Zdru`enieto na slepi<br />
lica vo Strumica.<br />
Zdru`enieto na slepi lica vo Strumica se formiralo vo 1965 godina<br />
i slepite lica se registrirale vrz osnova na popolneti kartoni od lekar<br />
oftalmolog. Nivniot broj vo Registarot variral maksimum do 133 lica, no<br />
vo poslednite nekolku godini brojot na registrirani slepi lica se namalil<br />
zaradi smrt na odredeni ~lenovi, efikasna medicinska rehabilitacija, a<br />
nekoi lica voop{to ne se prijavile za evidencija poradi starost i<br />
iznemo{tenost.<br />
Vo momentot, vo Registerot na Zdru`enieto bea registrirani i<br />
evidentirani 91 slepo lice (0,98%0), od koi 53 bea ma`i (58,24%) i 38 bea<br />
`eni (41,75%) - so prose~na starost od 52,2 godini. Ovoj broj ja vklu~uva<br />
op{tata usvoena makedonska norma deka slepi lica se smetaat onie so vid<br />
pomal od 0,10 na podobroto oko.<br />
Vo na{ata analiza, podelbata na slepi lica be{e napravena vrz<br />
osnova na:<br />
1. Pol<br />
2. Nacionalnost<br />
3. Starost<br />
4. Vreme na nastanuvawe<br />
5. Etiologija i<br />
6. Topografija<br />
REZULTATI<br />
Na teritorijata na Strumica `iveat 92 625 `iteli, od koi 47 059<br />
ma`i a 45 566 se `eni (po posledniot popis na naselenieto od 2002 godina).<br />
Po nacionalnost - Makedonci se 85 374 (92%), Romi – 6344 (7%), Srbi, Vlasi<br />
i drugi- 907 (1%).<br />
Od vkupniot broj na slepi lica koj iznesuva 91, 53 bea ma`i (58,24%), a<br />
38 bea `eni (41,75%), so prose~na starost od 52,2 godini.<br />
Grafikon 1.<br />
Polova distribucija na slepite lica
Od vkupniot broj na slepi lica koj iznesuva 91, 86 bea Makedonci<br />
(94,5%), 4 bea Romi (4,39%) i 1 lice be{e Srbin (1,09%).<br />
Grafikon 2.<br />
38<br />
Polova distribucija na slepite lica<br />
53<br />
Etni~ka distribucija na slepite lica<br />
Etni~ka distribucija na slepite lica<br />
4 1<br />
86<br />
Ma`i<br />
@eni<br />
Makedonci<br />
Romi<br />
Srbi
Tabela 1.<br />
Prikaz na vozrasnata struktura na slepite lica<br />
Godini 0 - 6 7 - 18 19 - 49 50 – 69 70 -<br />
Ma`i 1 3 17 20 12<br />
@eni 1 4 12 14 7<br />
Vkupno<br />
%<br />
Grafikon 1.<br />
35<br />
30<br />
25<br />
20<br />
15<br />
10<br />
5<br />
0<br />
2<br />
(2,19%)<br />
7<br />
(7,6%)<br />
29 (31,86%) 34<br />
(37,36%)<br />
Prikaz na vozrasnata struktura na slepite lica<br />
1 1 2<br />
3 4<br />
Od tabela br.1 se gleda slednoto:<br />
Vozrasna struktura na slepite lica<br />
7<br />
17<br />
12<br />
0 - 6 7-- 18 19 - 49 50 - 69 70 --<br />
29<br />
19<br />
(20,87%)<br />
najgolem broj na slepi lica bea na vozrast od 50-69 godini:<br />
vkupno 34 (37,36%) od koi ma`i 20, a `eni bea 14;<br />
sledat onie na vozrast od 19 -49 godini: vkupno 29 (31%) od koi<br />
ma`i 17, a `eni bea 12;<br />
sledat onie so vozrast nad 70 godini: vkupno 19(20,87%), od koi<br />
12 ma`i, a `eni bea 7;<br />
20<br />
14<br />
34<br />
12<br />
7<br />
19<br />
Ma`i<br />
@eni<br />
Vkupno
Tabela 2.<br />
sledat onie na vozrast od 7 - 18 godini: vkupno 7 (7,6%) od koi 3<br />
ma`i i 4 `eni;<br />
najmal broj na slepi bea na vozrast od 0-6 godini: vkupno 2<br />
(2,19%) od koi 1 ma{ko i 1 `ensko.<br />
Vreme na nastanuvawe na slepiloto<br />
Godini 0 - 6 7 - 18 19 - 49 50 - 69 70 -<br />
Ma`i 6 10 9 15 13<br />
@eni 4 11 5 14 4<br />
Vkupno 10<br />
10,9%<br />
Grafikon 3.<br />
30<br />
25<br />
20<br />
15<br />
10<br />
5<br />
0<br />
6 4<br />
10 10 11<br />
21<br />
23,07%<br />
14<br />
15,38%<br />
29<br />
31,8%<br />
Vreme na nastanuvawe na slepiloto<br />
Vreme na nastanuvawe na slepiloto<br />
21<br />
9<br />
Od tabela 2 mo`e da se vidi deka slepiloto nastanalo:<br />
5<br />
14<br />
15 14<br />
0 - 6 7-- 18 19 - 49 50 - 69 70 --<br />
17<br />
18,68%<br />
- na vozrast od 50 - 69 godini vozrast: vkupno kaj 29 lica<br />
(31,8%) od koi 15 bea ma`i i 14 bea `eni;<br />
- na vozrast od 7 - 18 godini vozrast: vkupno kaj 21 lice<br />
(23,07%) od koi 10 bea ma`i i 11 bea `eni;<br />
29<br />
13<br />
4<br />
17<br />
Ma`i<br />
@eni<br />
Vkupno
- na vozrast od 70 godinni nagore: vkupno 17 lica<br />
(18,68%), od koi 13 bea ma`i i 4 bea `eni;<br />
- na vozrast od 19-49 godini: vkupno 14(15,38%) od koi 9<br />
bea ma`i i 5 bea `eni;<br />
- na vozrast od 0 - 6 godini : vkupno kaj 10 lica (10,9%) od<br />
koi 6 ma{ki i 4 `enski;<br />
Od navedenite rezultati se zaklu~uva deka slepiloto vo 34% od<br />
slu~aite, se javilo vo mladata vozrast od 0 - 18 godini, a na vtoro mesto, so<br />
31,8% se javilo na vozrast od 50 - 69 godini.<br />
Tabela 3.<br />
Grafikon 4.<br />
Etiologija na slepiloto vo regionot na Strumica<br />
Dijagnoza Ma`i @eni Vkupno<br />
Infekcii 9 6 15<br />
Trauma 8 5 13<br />
Kongenit.<br />
zaboluv.<br />
13 16 29<br />
Op{ti<br />
zaboluvawa<br />
2 2 4<br />
Glaucoma 6 4 10<br />
Katarakta 10 3 13<br />
Refrakc.<br />
anomalii<br />
3 2 5<br />
Nepoznato 2 0 2<br />
Etiologija na slepiloto vo reginot na Strumica
10<br />
Etiolo{kiot faktor se razgleduva{e kaj sekoj slu~aj, so golema<br />
rigoroznost, bidej}i be{e mnogu te{ko retrogradno da se odredi<br />
istiot, zatoa {to pogolem broj od slepite lica oslepele vo ranata<br />
mladost. Spored tabela 3 mo`e da se zaklu~i deka naj~esti pri~ini za<br />
nastanuvawe na slepilo, bile slednite:<br />
1. kongenitalno-hereditarni zaboluvawa: 29 (31%)<br />
2. infekcii: 15 (16,48%)<br />
3. trauma: 13 (14,2%)<br />
4. katarakta: 13 (14,2%)<br />
5. glaukom :10 (10,9%)<br />
6. refrakcioni anomalii: 5 (5,5%)<br />
7. op{ti zaboluvawa: 4 (4,39%)<br />
8. nepoznato: 2 (2,2%)<br />
Tabela 4.<br />
Topografija na slepiloto vo regionot na Strumica<br />
O~no<br />
jabolko<br />
13<br />
4<br />
5 2<br />
Le}a Ro`nica Uvea<br />
Retina<br />
Etiologija na slepiloto<br />
O~en<br />
nerv<br />
Staklesto<br />
telo<br />
Refrakcioni<br />
anomalii<br />
Ma`i 6 5 6 11 18 3 4<br />
@eni 1 4 6 8 12 3 4<br />
Vkupno 7 9 12 19 30 6 8<br />
29<br />
15<br />
13<br />
Infekcii<br />
Trauma<br />
Kongenital<br />
Op{ti zaboluv.<br />
Glaukom<br />
Katarakta<br />
Refrakcii<br />
Nepoznato
Grafikon 4.<br />
Topografija na slepiloto vo regionot na Strumica<br />
Pri analiza na topografskata lokalizacija, be{e zemena onaa<br />
lokacija koja primarno stradala i bila osnovna pri~ina za nastanuvawe na<br />
slepiloto, a na koja podocna se nadovrzale i drugi promeni na ostanatite<br />
delovi od okoto. Od tabela 4 mo`e da se zabele`i deka kaj najgolem broj na<br />
slepi lica, stradal:<br />
DISKUSIJA<br />
30<br />
6<br />
8<br />
Topografija na slepiloto<br />
7<br />
1. o~niot nerv(n. opticus): vkupno 30 (32,96%)<br />
2. uvea i retina: vkupno 19 (20,8%)<br />
3. le}a: vkupno 12 (13,18%)<br />
4. ro`nica: 9 (9,98%)<br />
5. refrakcioni anomalii: 8 (8,79%)<br />
6. o~no jabolko: 7 (7,69%)<br />
7. staklesto telo: 6 (6,59%)<br />
Pri~inite za slepiloto se razli~ni i zatoa pristapot vo<br />
dijagnosticiraweto i le~eweto na o~nite zaboluvawa, traumi i anomalii<br />
treba da e multidisciplinaren.<br />
Vo prika`anata studija brojot na registriranite slepi lica iznesuva<br />
91, odnosno 0,98%0 {to se vklopuva vo Evropskiot prosek.<br />
19<br />
9<br />
12<br />
O~no jabolko<br />
Le}a<br />
Ro`nica<br />
Uvea i retina<br />
O~en nerv<br />
Staklesto telo<br />
Refrakcioni<br />
anomalii
Od navedite rezultati, se zabele`uva deka najgolem procent od<br />
registriranite slepi lica se Makedonci (94,5%), {to e vo korelacija so<br />
normalnata etni~ka distribucija na vkupnoto naselenie vo regionot.<br />
Vo odnos na polovata zastapenost, se zabele`uva predominacija na<br />
ma`ite (58,24%) vo odnos na `enite (41,75%).<br />
Od navedenite rezultati za vozrasnata struktura na slepite lica, se<br />
gleda deka zastapenosta na slepiloto e pomestena kon postara vozrast (nad<br />
50 godini, vkupno 53 lica-58,24%). Mladata populacija e pomalku atakuvana,<br />
brojot na slepite lica pod 18 godini e vkupno 9(9,89%).<br />
Od navedenite rezultati za vremeto koga nastanalo slepiloto, se<br />
zaklu~uva deka slepiloto vo najgolem broj od slu~aite (34%), se javilo vo<br />
mladata vozrast od 0 - 18 godini, a najretka bila negovata pojava na vozrast<br />
od 19-49 godini (15,38%). Pogolemiot broj na slepi lica kaj vozrasnata<br />
grupa, mo`ebi se dol`i na faktot {to del od niv odbivaat operativno<br />
lekuvawe poradi starost, iznemo{tenost, slaba finansiska mo},<br />
neinformiranost, oddale~enost na ustanovata koja bi mo`ela da ja tretira<br />
patologijata {to dovela do trajno slepilo (nadvor od dr`avata), i sl.<br />
Kongenitalno-hereditarnite zaboluvawa so zastapenost od 31% se na<br />
prvo mesto po na{ite analizi, kako predizvikuva~i na slepilo vo na{iot<br />
region. So svojata impozantna brojka, zaslu`uvaat posebno vnimanie. Toa se<br />
voglavno slednite zaboluvawa:<br />
- tapeto-retinalna degeneracija<br />
- kongenitalen glaukom<br />
- kongenitalna katarakta<br />
- degeneracija na makula lutea<br />
- mikroftalmus<br />
- miopija<br />
Ova ne naveduva na zaklu~ok deka posebno vnimanie treba da se<br />
posveti na ovoj problem so eden multidisciplinaren pristap, vklu~uvaj}i ja<br />
tesnata sorabotka na oftalmolog, geneti~ar i pedijatar.<br />
Infekciite so zastapenost od 16,48%, se na vtoro mesto kako naj~esti<br />
predizvikuva~i na slepilo vo na{iot region. Toa e voglavno rezultat na:<br />
- TBC keratokonjunktivit<br />
- herpeti~en keratouveitis<br />
- vari~ela<br />
Na treto mesto kako predizvikuva~ na slepilo se kataraktata so<br />
14,2% i traumata so 14,2%.<br />
Glaukomot zavzema visoko mesto kako pri~initel za slepiloto so<br />
zastapenost od 10,9%. Vo ovaa grupa e vklu~en i sekundarniot glaukom, koj<br />
iznesuva 50%(od prethodno iznesenite 10,9%). Iskustvoto od na{ata praksa<br />
ja nametnuva:<br />
1. Potrebata od prevzemawe efikasni preventivni merki so koi }e<br />
se<br />
spre~i negoviot fatalen tek i<br />
2. Soodvetna edukacija vo semejstvata kade ima zaboleni od glaukom.
Od prika`anite rezultati za topografijata na slepiloto se gleda deka<br />
naj~esto strada n.opticus (so promenite predizvikani od primarniot,<br />
sekundarniot i kongenitalniot glaukom).<br />
ZAKLU^OCI<br />
Brojot na slepite lica vo Strumica se namaluva so osnovawe na<br />
Oftalmolo{kata slu`ba vo na{iot region, po~nuvaj}i od 1965 god. Od<br />
vkupno 92625 `iteli, 91 lice e registrirano vo Registerot na Zdru`enieto<br />
na slepi lica vo Strumica, {to iznesuva 0,98%.<br />
Slepiloto e najzastapeno kaj Makedoncite so 94,5%.<br />
Polovata distribucija poka`uva dominacija na ma`ite so 58,24%.<br />
Najgolem broj na slepi lica se nad 50 godi{na vozrast - 58%, a<br />
najmalku e atakuvana mladata populacija od 0-18 godini so 9,89%.<br />
Slepiloto naj~esto e predizvikano od kongenitalno - hereditarnite<br />
zaboluvawa (31%).<br />
Topografski naj~esto e atakuvan n.opticus (32,96%).<br />
PREPORAKA<br />
Potrebno e dobra kadrovska, prostorna i tehni~ka opremenost na<br />
Oftalmolo{kata slu`ba na nacionalno i lokalno nivo so cel navremeno<br />
prevencija, otkrivawe i le~ewe na site mo`ni potencijalni pri~ini za<br />
nastanuvawe na slepilo. Posebno vnimanie, so ogled na ~estotata, treba da<br />
se obrne na kongenitalno-hereditarnite zaboluvawa, da se otkrivaat<br />
familiite vo koi ima nositeli na patolo{ki geni i prenatalno da se<br />
sovetuvaat i predupreduvaat za eventualno mo`no zaboluvawe na nivnoto<br />
potomstvo. Od osobena va`nost e potrebata od pogolemo anga`irawe na site<br />
op{testveno-politi~ki subjekti vo izgotvuvawe na programa za<br />
resocijalizacija na slepite lica i nivno aktivno vklu~uvawe vo site sferi<br />
od `ivotot, a za {to e potrebna i soodvetna finansiska podr{ka.<br />
LITERATURA<br />
1. Cvetkovic D, Kontic Dz, Sencanic-Hentova P.: Glaukom, dijagnoza i lecenje,<br />
1996<br />
2. Blagojevic M, Milkovic M, Stanojevic A: Bolesti makule, 1994<br />
3. Sourdille G P, Stankovic I, Marsac G. Bull S.O. de France, 1,25, 1973<br />
4. Stankovic I: Problemi i uzroci slepila, S.S.J., Beograd, 1992<br />
5. Pavisic Z.: Oft. Jug., ref., Vrnjacka Banja, 1989<br />
6. Gligo D.: Medicinska enciklopedija, Zagreb, 9, 108, 2000<br />
7. Stankovic I. i sar.: Acta ophtalm. Jug., vol v, 3-4, 1992<br />
8. Izvestai od JZU ZZZ – Strumica, 2000-2007<br />
9. Registar na evidencija na Zdruzenieto na slepi lica vo Strumica, 2008<br />
10. Kresimir C, Agbaba M, Bradamante Z. Oftalmologija. Zagreb 2000
SUMMARY<br />
THE CAUSES OF BLINDNESS IN THE REGION OF STRUMICA<br />
Lence Maseva 1 , Vasil Tunev 2 , Deniza Stambolieva 3<br />
1 Department of Oftalmology,General Hospital, Strumica<br />
2 Institut of Public Health-Strumica<br />
3 Department of Transfusion medicine, General Hospital, Strumica<br />
This is the first report on this subject from the region of Strumica. The number of<br />
blind persons has been started with registration after establishing the Ophthalmologic<br />
department in this region and the Association of blind persons in Strumica.(year: 1965)<br />
From the total population in the region of Strumica with 92 625 inhabitants, 91 are<br />
registered blind persons. It means that there are 0.98 blind persons per 1000 inhabitants.<br />
In over 30% of cases the onset of blindness is before the age of 20, while 32% occur<br />
between 50 and 70 years of age. The majority of blind persons, that is 58,24%, are over<br />
the age of 50, while only 9,89% of blind persons are under the age 18 years. Among the<br />
causes of blindness, congenital-hereditary disease comes first with 31%, followed by<br />
infection with 16,48%, trauma and cataract with 14,2%, glaucoma with 10,9%, etc. So<br />
far as topography is concerned the most commonly affected is the optic nerve, next to it<br />
the uvea and retina.<br />
Key words: Blindness, cause, etiology, topography<br />
/////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////<br />
/////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////<br />
MEDICUS<br />
PUNIM PROFESIONAL / PROFESIONAL PAPER FIZIATRI<br />
LEZIONI I PLEKSUSIT BRAHIAL TE TË POSALINDURIT NGA<br />
ASPEKTI I FAKTORËVE TË RREZIKUT<br />
Teuta Osmani-Vllasolli 1 , Ardiana Murtezani 1 , Lendita Kryeziu 2 , Ariana Kalaveshi 3 ,<br />
Sanije Gashi 3<br />
QKUK, Prishtinë<br />
1 Klinika e Mjekësisë Fizikale me Rehabilitim, Prishtinë<br />
2 Prishtinë; Klinka Gjinekologjike dhe Obstetrike, Prishtinë<br />
3 Instituti Kombëtar i Shënde<strong>të</strong>sisë Publike, Prishtinë
Teuta Osmani-Vllasolli, mjek fizia<strong>të</strong>r, magjis<strong>të</strong>r<br />
Rr. Dibrës 23, Aktash I, Prishtinë<br />
Tel. ++38138/222100 & ++37744 234619<br />
e-mail: tuti_o@yahoo.co.uk<br />
REZYME: Lezioni i pleksusit brahial te <strong>të</strong> posalindurit definohet si paralizë apo parezë<br />
flakcide e gjymtyrës së epërme, kryesisht, si pasojë e <strong>të</strong>rheqjes së pleksusit brahial gja<strong>të</strong><br />
lindjes. Qëllimi i punimit: Të përcaktohet incidenca e rasteve me dëmtim <strong>të</strong> pleksusit<br />
brahial dhe <strong>të</strong> prezantohen faktorët, <strong>të</strong> cilët mund <strong>të</strong> jenë shkaktar <strong>të</strong> lezionit <strong>të</strong> pleksusit<br />
brahial, tek <strong>të</strong> posalindurit. Materiali dhe metodat: Në hulumtim janë kyçur 99 <strong>të</strong><br />
posalindur, me dëmtim <strong>të</strong> pleksusit brahial, <strong>të</strong> lindur gja<strong>të</strong> ka<strong>të</strong>r viteve, Janar 2005 -<br />
Dhjetor 2008. Për analizë <strong>të</strong> rasteve janë shfry<strong>të</strong>zuar dosjet e nënave dhe <strong>të</strong> posalindurve<br />
<strong>të</strong> Repartit <strong>të</strong> Obstetrikës dhe <strong>të</strong> Neonatologjisë, në Klinikën Gjinekologjike dhe<br />
Obstetrike, në Prishtinë. Hulumtimi ësh<strong>të</strong> retrospektiv, me kompone<strong>të</strong>n deskriptive dhe<br />
analitike. Rezultatet: Incidenca e rasteve me dëmtim <strong>të</strong> pleksusit brahial, ishte 2,3 në<br />
1000 <strong>të</strong> posalindur gjallë. Dëmtimet e pleksusit brahial ishin më <strong>të</strong> shpeshta në anën e<br />
djath<strong>të</strong> dhe a<strong>të</strong> me një sinjifikancë <strong>të</strong> rëndësishme statistikore x 2 -11.8, p
ezi i supeve, për shkak <strong>të</strong> vësh<strong>të</strong>rsisë në dalje nga kanali i lindjes <strong>të</strong> pjesës së përparme<br />
<strong>të</strong> supit. Por lëndimi ndodh edhe te lindjet me prezentim podalik (1).<br />
Dëmtimi ndodh në nivel <strong>të</strong> rrënjëve nervore C5-C7 dhe Th1. Incidenca e dëmtimit<br />
<strong>të</strong> pleksusit brahial variron ndërmjet 1-4 <strong>të</strong> posalindur gjallë në 1000 <strong>të</strong> posalindur gjallë<br />
(5). Incidenca rangohet prej 0.38 deri në 3 për 1000 <strong>të</strong> posalindur gjallë, në shtetet e<br />
zhvilluara (1). Dallimi në incidencë mund <strong>të</strong> je<strong>të</strong> në varshmëri nga lloji i kujdesit<br />
obstetrik, nga mesataraja e peshës së lindjes <strong>të</strong> posalindurve në regjione <strong>të</strong> ndryshme<br />
gjeografike (1). Gjendje <strong>të</strong> cilat gjithashtu mund <strong>të</strong> ndërlidhen me dëmtimin e pleksusit<br />
brahial tek <strong>të</strong> posalindurit, mund <strong>të</strong> jenë: thyerja e klavikullës, e humerusit (1) si dhe<br />
asfiksioni i frytit (4).<br />
Për vlerësim <strong>të</strong> gjendjes së <strong>të</strong> posalindurit, menjëherë pas lindjes, përdoret Apgar<br />
testi i cili bazohet në 5 elemente: ngjyrën e lëkurës, frekuencën e zemrës, frymëmarrjen,<br />
tonusin muskular dhe reflekset, ku vlera më e lar<strong>të</strong> ësh<strong>të</strong> 10 (më së shumti nga 2 pikë i<br />
takojnë secilit element) (6).<br />
Edhepse shumica e dëmtimeve janë tranzitore dhe me rikthim <strong>të</strong> plo<strong>të</strong> <strong>të</strong><br />
funksionit në 70-92% <strong>të</strong> rasteve, ca raste janë me paaf<strong>të</strong>si <strong>të</strong> zgjatur apo mbesin me<br />
paaf<strong>të</strong>si <strong>të</strong> përhershme, gjë që mund <strong>të</strong> shpie deri te hapja e proceseve gjyqësore (1).<br />
QËLLIMI I PUNIMIT<br />
Të prezantohet incidenca e rasteve me dëmtim <strong>të</strong> pleksusit brahial, tek <strong>të</strong><br />
posalindurit gjallë dhe <strong>të</strong> përcaktohen faktorët <strong>të</strong> cilët mund <strong>të</strong> jenë shkaktar <strong>të</strong> lezionit <strong>të</strong><br />
pleksusit brahial, në Klinikën Gjinekolgjike dhe Obstetrike, në Prishtinë, ku kryhen lindje<br />
gati nga e gjithë Republika e Kosovës.<br />
MATERIALI DHE METODAT<br />
Pacien<strong>të</strong>t<br />
Në hulumtim janë kyçur 99 <strong>të</strong> posalindur, me dëmtim <strong>të</strong> pleksusit brahial, <strong>të</strong><br />
lindur gja<strong>të</strong> ka<strong>të</strong>r viteve, Janar 2005 - Dhjetor 2008. Për analizë <strong>të</strong> rasteve ësh<strong>të</strong><br />
shfry<strong>të</strong>zuar dokumentacioni mjekësor i nënave dhe i <strong>të</strong> posalindurve <strong>të</strong> Repartit <strong>të</strong><br />
Obstetrikës dhe <strong>të</strong> Neonatologjisë, në Klinikën Gjinekologjike dhe Obstetrike, në<br />
Prishtinë.<br />
Procedura dhe metodat<br />
Hulumtimi ësh<strong>të</strong> retrospektiv, me kompone<strong>të</strong>n deskriptive dhe analitike.<br />
Të dhënat e regjistruara lidhen me:<br />
a. nënën: mosha e nënës, sëmundjet dhe komplikimet gja<strong>të</strong> shtatzanisë, numrin e<br />
shtatzanive, kohëzgjatja e shtatzanisë, lëngu amniotik i gjelbër.<br />
Sëmundjet gja<strong>të</strong> shtatzanisë - <strong>të</strong> paraqitura tek nënat e përfshira në hulumtimin<br />
ishin: diabetes mellitus, infeksionet e traktit urinar, hipertensioni arterial, anemia.<br />
Komplikimet gja<strong>të</strong> shtatzanisë - PIH syndroma – Pregnancy Induced<br />
Hypertension.<br />
Shtatzani e zgjatur – kohëzgjatja e shtatzanisë mbi 42 javë gjestative.<br />
b. <strong>të</strong> posalindurin: gjinia dhe ana e përfshirë në dëmtim <strong>të</strong> pleksusit brahial, pjesa<br />
prezentuese e frytit, Apgar-testi në 1 min. dhe 5 min., lidhja e kordonit umbilikal rreth
qafës, asfiksioni perinatal, pesha trupore, hiperbilirubinemia dhe hipoksia e <strong>të</strong><br />
posalindurit pas lindjes, si dhe lëndtimet tjera përcjellëse <strong>të</strong> <strong>të</strong> posalindurit.<br />
Me peshë <strong>të</strong> rritur trupore gjegjësisht i posalindur hipertrofik, konsiderohet i<br />
posalinduri me peshë mbi 4500 gram, por ne kemi konsideruar me peshë <strong>të</strong> rritur trupore<br />
<strong>të</strong> posalindurin mbi 4000 gram, duke u bazuar në hulumtimet e autorëve <strong>të</strong> cilët kanë<br />
analizuar <strong>të</strong> posalindurit me dëmtim <strong>të</strong> pleksusuit brahial.<br />
Me peshë <strong>të</strong> vogël trupore konsidehet i posalinduri me percentila nën 10, në<br />
raport me javën gjestative <strong>të</strong> lindjes, e cila llogaritet duke u bazuar në diagramin e<br />
paraqitur për klasifikimin e <strong>të</strong> posalindurve (<strong>të</strong> dy gjini<strong>të</strong>) sipas peshës dhe moshës<br />
gjestative (16).<br />
c. aktin e lindjes: forma e lindjes (lindje e stimuluar apo spontane), llojin e lindjes<br />
(me vakum ekstraktor, prerje cezarike, sipas Smeli Weit dhe Bracht), kohëzgjatjen e<br />
lindjes (lindje e zgjatur) dhe shoulder dystocia.<br />
Lindje <strong>të</strong> zgjatur - kohëzgjatja e aktit <strong>të</strong> lindjes mbi 12 orë.<br />
Përpunimi statistikor<br />
Në hulumtim ësh<strong>të</strong> përdorur testi i indeksi <strong>të</strong> strukturës për prezantim <strong>të</strong><br />
incidencës së rasteve me dëmtim <strong>të</strong> pleksusit brahial, distribuimin e dëmtimit sipas anës<br />
së përfshirë dhe gjinisë, si dhe faktorëve <strong>të</strong> rrezikut amnorë, neonatal, <strong>të</strong> aktit <strong>të</strong> lindjes<br />
dhe <strong>të</strong> dëmtimeve përcjellëse <strong>të</strong> <strong>të</strong> posalindurit.<br />
Me anë <strong>të</strong> Chi-quadrat testit ësh<strong>të</strong> bërë analiza e relevancës së dominimit sipas<br />
anës me dëmtim <strong>të</strong> pleksusit brahial dhe sipas gjinisë.<br />
REZULTATET<br />
Në hulumtim janë analizuar 99 ose 0.23% raste prej 42272 <strong>të</strong> posalindur gjallë,<br />
me diagnozë <strong>të</strong> parezës së pleksusit brahial gjegjësisht me incidencë prej 2,3 në 1000 <strong>të</strong><br />
posalindur gjallë.<br />
Nga tab.1 shohet se dëmtimet e pleksusit brahial ishin më <strong>të</strong> shpeshta në anën e<br />
djath<strong>të</strong> me një sinjifikancë <strong>të</strong> rëndësishme statistikore x 2 -11.8, p
Në tab. 2 janë prezentuar faktorët e rrezikut për dëmtim <strong>të</strong> pleksusit brakial.<br />
Faktorët amënor, shtatzania e shumëfiish<strong>të</strong> ësh<strong>të</strong> gjetur te 56 ose 56.6% dhe lëngu<br />
amniotik i gjelbër te 38.4%.<br />
Nga faktorët neonatal <strong>të</strong> rrezikut peshë e madhe trupore ësh<strong>të</strong> regjistruar te 47.5%,<br />
kurse kordoni umbilikal rreth qafës te 25.3% <strong>të</strong> rasteve.<br />
Lindja e stimuluar si shkaktar u regjistruar te 54 raste me lesion <strong>të</strong> pleksusit<br />
brachial. Lëndimi më i shpesh<strong>të</strong> përcjellës tek këta <strong>të</strong> posalindur ishte thyerja e klavikulës<br />
në 41,4% <strong>të</strong> rasteve.<br />
Tabela 2.<br />
Struktura e <strong>të</strong> posalindurve me dëmtim <strong>të</strong> pleksusit brahial, sipas<br />
faktorëve <strong>të</strong> rrezikut<br />
Faktorët<br />
amnorë<br />
Faktorët<br />
neonatal<br />
Faktorët e<br />
aktit <strong>të</strong><br />
lindjes<br />
Lëndimet<br />
shoqëruese<br />
Faktorët e rrezikut N (%)<br />
Mosha e nënës mbi 35 vjet 11 (11.1)<br />
Primipara mbi moshën 30 vjeçe 3 (3.0)<br />
Shtatzani e shumëfish<strong>të</strong> 56 (56.6)<br />
Sëmundjet gja<strong>të</strong> shtatzanisë 33 (33.3)<br />
Komplikimet gja<strong>të</strong> shtatzanisë 9 (9.1)<br />
Shtatzani e zgjatur 4 (4.0)<br />
Lëngu amniotik mekonial 38 (38.4)<br />
Pesha trupore e madhe 47 (47.5)<br />
Pesha trupore e vogel 1 (1.0)<br />
Prezentimi podalik 4 (4.0)<br />
Prezentimi me këmbë 3 (3.0)<br />
Kordoni umbilikal rreth qafës 25 (25.3)<br />
Asfiksioni i <strong>të</strong> posalindurit 13 (13.1)<br />
Hiperbilirubinemia 7 (7.1)<br />
Hipoglikemia 5 (5.1)<br />
Lindje e zgjatur 9 (9.1)<br />
Lindje spontane 43 (43.4)<br />
Lindje e stimuluar 54 (54.5)<br />
Lindje me vakum ekstraktor 9 (9.1)<br />
Lindje me preje cezarike 1 (1.0)<br />
Lindje sipas Smeli-Weit 3 (3.0)<br />
Lindje sipas Bracht 4 (4.0)<br />
Shoulder dystocia 2 (2.0)<br />
Thyerja e klavikulës 41 (41.4)<br />
Caput succedaneum 13 (13.1)<br />
Cephalhaematoma 4 (4.0)<br />
Thyerja e humerusit 2 (2.0)<br />
Hematoma në fytyrë 6 (6.1)
Në tabelën 3 si faktor rreziku i parezës së pleksusit brakial pesha e madhe trupore u gjet<br />
te 75.7%, dhe ate te fëmijët me peshë mbi 3500 gram. Mesatarja e peshës trupore <strong>të</strong><br />
posalindurve me dëmtim <strong>të</strong> pleksusit brahial, <strong>të</strong> përfshirë në pnimin tonë, ishte 3950 ±<br />
612.1.<br />
Tabela 3.<br />
Struktura e <strong>të</strong> posalindurve me dëmtim <strong>të</strong> pleksusit brachial, sipas peshës trupore<br />
Grup-pesha ( gram ) N (%)<br />
1501-2000 1 (1.0)<br />
2001-2500 1 (1.0)<br />
2501-3000 6 (6.1)<br />
3001-3500 16 (16.2)<br />
3501-4000 28 (28.3)<br />
4001-4500 30 (30.3)<br />
4501-5000 14 (14.1)<br />
5000+ 3 (3.0)<br />
Mesatarja ± DS 3950 ± 612.1<br />
Rangu 1600 - 5100<br />
Te këta <strong>të</strong> posalindur edhe Apgar testi ishte me vlerë relativisht <strong>të</strong> ul<strong>të</strong>, në<br />
minu<strong>të</strong>n e parë 6.0 ± 1.7 dhe në minu<strong>të</strong>n e pes<strong>të</strong> 7.5 ± 1.1.<br />
DISKUTIMI<br />
Dëmtimi i pleksusit brahial tek <strong>të</strong> posalindurit, paraqet një komplikim <strong>të</strong><br />
shtatzanisë dhe <strong>të</strong> aktit <strong>të</strong> lindjes, incidenca e <strong>të</strong> cilit ka mbetur e njej<strong>të</strong>, për shumë<br />
dekada. Një numër i madh i faktorëve <strong>të</strong> rrezikut kontribojnë në shfaqjen e dëmtimit <strong>të</strong><br />
pleksusit brahial, por ende etiologjia mbetet e pasqjaruar në <strong>të</strong>rësi (1).<br />
Ne si profesionist <strong>të</strong> cilët e kemi barrën kryesore në rehabilitimin e këtyre<br />
fëmijëve, shpesh ballafaqohemi me pengesa <strong>të</strong> shumta në punën tonë, në rradhë <strong>të</strong> parë<br />
për shkak se kemi <strong>të</strong> bëjmë me <strong>të</strong> sëmurë <strong>të</strong> një kategorie më <strong>të</strong> ndieshme <strong>të</strong> populla<strong>të</strong>s.<br />
Prandaj, hulumtimin tonë e drejtuam, në kuptim <strong>të</strong> analizës së faktorëve etiologjik më <strong>të</strong><br />
shpesh<strong>të</strong>, <strong>të</strong> dëmtimit <strong>të</strong> pleksusit brahial, tek <strong>të</strong> posalindurit e lindur gjallë, në Klinikën<br />
Gjinekologjike dhe Obstetrike, në Prishtinë, që eventualisht <strong>të</strong> mund <strong>të</strong> shqyrtojmë<br />
mundësinë e parandalimit <strong>të</strong> tyre.<br />
Gja<strong>të</strong> punës tonë kemi hasur në vësh<strong>të</strong>rsi në kuptim <strong>të</strong> dhënave jo <strong>të</strong> mjaftueshme,<br />
në dokumentacionin mjekësor <strong>të</strong> <strong>të</strong> posalindurve apo <strong>të</strong> nënave <strong>të</strong> tyre (si <strong>të</strong> peshës<br />
trupore <strong>të</strong> nënës, përmasave anatomike <strong>të</strong> pelvikut <strong>të</strong> nënës).<br />
Incidenca e rasteve me dëmtim <strong>të</strong> pleksusit brahial, tek ne ësh<strong>të</strong> 2,3 në 1000 <strong>të</strong><br />
posalindur gjalllë.
Sipas autorëve polak (2,3) incidenca e rasteve ësh<strong>të</strong> 0.35-5 raste në 1000 <strong>të</strong> lindur<br />
<strong>të</strong> gjallë, ngjashëm me a<strong>të</strong> <strong>të</strong> autorëve italian (13) 5/1000, derisa sipas autorëve <strong>të</strong> punimit<br />
nga Britania e Madhe (11) incidenca e rasteve ësht 0.42 për 1000 <strong>të</strong> posalindur gjallë.<br />
Sipas autorëve grek (1) incidenca e rasteve ësht 0.38-3 për 1000 fëmijë <strong>të</strong> lindur gjallë, në<br />
shtete <strong>të</strong> zhvilluara.<br />
Ky rangim aq i gjërë mund <strong>të</strong> je<strong>të</strong> si pasojë e dallimit ndërmjet populla<strong>të</strong>s së<br />
ndryshme <strong>të</strong> analizuar, ku mesatarja e peshës trupore <strong>të</strong> <strong>të</strong> posalindurve (njëri prej<br />
faktorëve kryesor <strong>të</strong> rrezikut), <strong>të</strong> regjioneve <strong>të</strong> ndryshme gjeografike, ësh<strong>të</strong> e ndryshme.<br />
Poashtu, edhe përmirësimi i teknikave obstetrike mund <strong>të</strong> ndikoj në incidencë më <strong>të</strong> ul<strong>të</strong><br />
<strong>të</strong> dëmtimit (1).<br />
Por, pavarsisht nga avansimet në teknologji, ky raport i dëmtimit ka mbetur i<br />
njej<strong>të</strong>. Kjo gjë mund <strong>të</strong> je<strong>të</strong> si pasojë e rritjes së mesatarës së peshës trupore (7) që<br />
reflektohet nga përmirësimi i kujdesit prenatal si dhe nga shfaqja e paparashikuehsme e<br />
gjendjes së quajtur si shoulder dystocia, që nënkupton ngujimin e pjesës së përparme <strong>të</strong><br />
supit <strong>të</strong> frytit nën simfizën pubike <strong>të</strong> nënës, kur veç koka ka dalur nga kanali i lindjes (8).<br />
Te rastet tona ana e djath<strong>të</strong> ishte më e përfshirë në lëndim, që përkon me <strong>të</strong><br />
dhënat e punimit (4), derisa gjinia mashkullore poashtu ësh<strong>të</strong> më e përfshirë sesa ajo<br />
femrore, gjë që ndoshta mund <strong>të</strong> shpjegohet me a<strong>të</strong> se, fryti i gjinisë mashkullore arrinë<br />
masë (peshë dhe gja<strong>të</strong>si) intrauterine më <strong>të</strong> madhe trupore.<br />
Faktorët e rrezikut për dëmtim <strong>të</strong> pleksusit brahial sipas autorit Dimitros (1) mund<br />
<strong>të</strong> ndahen në tri kategori: amnorë, neonatal dhe <strong>të</strong> aktit <strong>të</strong> lindjes.<br />
Një ndarje <strong>të</strong> tillë e kemi bërë edhe ne në hulumtimin tonë, gja<strong>të</strong> analizës së<br />
faktorëve <strong>të</strong> rrezikut, ku nga faktorët amnorë - shtatzania e shumëfisht dhe lëngu<br />
amniotik i gjelbër u paraqi<strong>të</strong>n si faktor me prezentim më <strong>të</strong> shpesh<strong>të</strong>.<br />
Shtatzania e shumëfish<strong>të</strong> gjithashtu ësh<strong>të</strong> prezentuar si faktor rreziku në<br />
hulumtimet e autorëve (1,2,3,4,9,10).<br />
Faktorët si diabeti mellit dhe obeziteti i nënës janë faktorë me relevancë edhe më<br />
<strong>të</strong> madhe sipas autorëve (1,2,3,10,12) <strong>të</strong> cilat gjendje ndërlidhen pastaj me peshë <strong>të</strong><br />
madhe trupore <strong>të</strong> frytit. Meqë në punimin tonë në mesin e nënave ishin ve<strong>të</strong>m 2 raste me<br />
diabet mellit (ne ato i paraqi<strong>të</strong>m së bashku me sëmundjet tjera <strong>të</strong> nënës gja<strong>të</strong> shtatzanisë),<br />
nuk t‘i përshkruhej ndonjë rol i rëndësishëm, derisa analizën e peshës trupore <strong>të</strong> nënës si<br />
faktor eventual rreziku, për shkak <strong>të</strong> dhënave <strong>të</strong> mangëta, nuk na ishte bërë e mundur që<br />
ta analizonim.<br />
Lidhur me lëngun amniotik <strong>të</strong> gjelbër, nuk kemi <strong>të</strong> dhëna konkrete nga autorët<br />
tjerë, por ne supozuam se kjo lidhmëri ndoshta mund <strong>të</strong> shpjegohet me asfiksinë<br />
intrauterine <strong>të</strong> frytit, duke u bazuar në a<strong>të</strong> se asfiksia perinatale sipas autorit Polovina (4)<br />
u paraqit si faktor rreziku me strukturë <strong>të</strong> lar<strong>të</strong> te <strong>të</strong> posalindurit, me diagnozë <strong>të</strong> dëmtimit<br />
<strong>të</strong> pleksusit brahial.<br />
Pesha e madhe trupore u paraqit si faktor me prezentim më <strong>të</strong> lar<strong>të</strong> tek rastet tona,<br />
në kuadër <strong>të</strong> kategorisë së faktorëve neonatal. Edhe gjendjet tjera si kordoni umbilikal<br />
rreth qafës dhe asfiksioni i frytit, kishin prezentim <strong>të</strong> lar<strong>të</strong>, tek rastet e përfshira në<br />
punimin tonë.<br />
Pesha e madhe trupore ësh<strong>të</strong> faktor me distribuim struktural shumë <strong>të</strong> lar<strong>të</strong>, dhe<br />
njëri nga faktorët kryesor për shfaqjen e dëmtimit <strong>të</strong> pleksusit<br />
brahial(1,2,3,4,5,9,10,11,12,13).
Kordoni umbilikal rreth qafës dhe asfiksioni perinatal u paraqit si faktor me një<br />
strukturë <strong>të</strong> relativisht <strong>të</strong> lar<strong>të</strong> me 25,3% gjegjësisht 13.1%, gjendje këto që janë me<br />
strukturë <strong>të</strong> ngjashme, sikurse tek punimi i autores kroate (4).<br />
Tek faktorët e rrezikut <strong>të</strong> kategorisë sipas aktit <strong>të</strong> lindjes, lindja e zgjatur ishte me<br />
një prezentim <strong>të</strong> lar<strong>të</strong>, tek rastet tona. Por ne nuk kishim <strong>të</strong> dhëna lidhur me a<strong>të</strong> se gja<strong>të</strong><br />
cilës fazë lindja kishte ngecje gja<strong>të</strong> aktit <strong>të</strong> lindjes, meqë sipas autorëve që janë marrur<br />
me studimin e faktorëve <strong>të</strong> rrezikut (1,2,3,5,10) ) , ngecjen në fazën e dy<strong>të</strong> <strong>të</strong> lindjes (më<br />
tepër se 60 minuta) e kanë përcaktuar si faktor rreziku, përgjegjës, për dëmtimin e<br />
pleksusit brahial. Ne <strong>të</strong> dhënat lidhur me kë<strong>të</strong> fazë nuk mund t‘i siguronim për <strong>të</strong> gjitha<br />
lindjet e evidentuara si <strong>të</strong> zgjatura, përpos në disa raste tek <strong>të</strong> cilët ësh<strong>të</strong> aplikuar vakum<br />
ekstraktori, ku njëherit ësh<strong>të</strong> bërë arsyetimi se ai ësh<strong>të</strong> aplikuar për shkak <strong>të</strong> stazës në<br />
fazën e ekspulzionit <strong>të</strong> frytit. Prandaj, me lindje <strong>të</strong> zgjatur llogari<strong>të</strong>m <strong>të</strong> gjitha lindjet mbi<br />
12 orë, duke u bazuar në studimin e autorëve (5), te punimi i <strong>të</strong> cilëve prej 3118 <strong>të</strong><br />
lindurve gjallë, 26 (0.83%) lindje janë me kohëzgjatje mbi 12 orë, derisa te autorja kroate<br />
(4) ) me 5.44%.<br />
Kur përcaktuam strukturën e dëmtimit sipas formës së menagjimit <strong>të</strong> lindjes,<br />
konstatuam se lindja e stimuluar ësh<strong>të</strong> prezente në 54.5% <strong>të</strong> rasteve, por dëmtimi i<br />
pleksusit brahial me strukturë <strong>të</strong> lar<strong>të</strong> u paraqit edhe te rastet me lindje spontane. Sipas<br />
llojit <strong>të</strong> lindjes - Vakum ekstraktori prezenton në 9,1% <strong>të</strong> rasteve, derisa lindjet sipas<br />
Smeli-Weit dhe Bracht-it, tek prezentimet podalike dhe me këmbë <strong>të</strong> frytit, sipas<br />
prezentimit janë në 100% <strong>të</strong> rasteve që nënkupton se po aq lindje sa ishin sipas këtyre dy<br />
llojeve <strong>të</strong> lindjes, Bracht-it (3 raste) dhe Smeli-Weit-it (4 raste), <strong>të</strong> gjitha përfunduan me<br />
dëmtim <strong>të</strong> pleksusit brachial.<br />
Shoulder dystocia si një faktor me relevancë <strong>të</strong> lar<strong>të</strong> sipas shumë autorëve <strong>të</strong> cilët<br />
analizuan faktorët e rrezikut, derisa bazuar në <strong>të</strong> dhënat nga dokumentacioni mjekësor i<br />
rasteve tona, kjo gjendje ësh<strong>të</strong> e konstatuar ve<strong>të</strong>m në dy raste.<br />
Lindja e stimuluar ësh<strong>të</strong> prezentuar si faktor rreziku edhe te punimi i autorëve<br />
grek (1), si edhe ajo me vakum ekstraktor apo me forceps (1,2,3,4,5,10,11). Derisa<br />
sholder dystocia si komplikim i paparashikueshëm i aktit <strong>të</strong> lindjes paraqitet si një prej<br />
faktorëve kryesor, shkaktar i dëmtimit <strong>të</strong> pleksusit brahial, së bashku me peshën e madhe<br />
trupore <strong>të</strong> frytit (1,2,3,5,10,11).<br />
Lëndimi më i shpesh<strong>të</strong> përcjellës ësh<strong>të</strong> thyerja e klavikulës tek rastet e përfshira<br />
në hulumtimin tonë. Prezantim <strong>të</strong> ngjashëm kanë dhënë edhe autorët grek dhe kroat në<br />
punimet e tyre (1,14).<br />
Meqë edhe sipas shumë studimeve faktori kryesor pëgjegjës, për dëmtim <strong>të</strong><br />
pleksusit brahial ësh<strong>të</strong> pesha e madhe trupore, në veçanti kemi prezantuar strukturën e<br />
rasteve sipas peshës trupore, ku 4/5 e <strong>të</strong> posalindurve gjallë, me dëmtim <strong>të</strong> pleksusit<br />
brahial kanë peshë trupore më <strong>të</strong> madhe se 3500 gram. Poashtu një analizë <strong>të</strong> ngjashme<br />
kanë bërë edhe autorët (4,5), ku strukturë më e lar<strong>të</strong> poashtu u fitua tek <strong>të</strong> posalindurit,<br />
mbi 3500 gram.<br />
Apgar-testi ësh<strong>të</strong> me një skore relativisht <strong>të</strong> ul<strong>të</strong> kur dihet se njëra prej<br />
elementeve vlerësuese ësh<strong>të</strong> sistemi nervor gjegjësisht reflekset, por njëherit mund <strong>të</strong> je<strong>të</strong><br />
edhe si pasojë e asfiksionit intrauterin dhe perinatal (13.1%) <strong>të</strong> rasteve <strong>të</strong> përfshira në<br />
punimin tonë. Edhe autorët grek (1) përshkruan Apgar testin si <strong>të</strong> ul<strong>të</strong> te këta fëmijë.<br />
PËRFUNDIMI
Shtatzania e shumëfish<strong>të</strong>, pesha e madhe trupore e frytit, lindja e stimuluar dhe e<br />
kombinuar me lindje instrumentale (vakum ekstarktor), e sidomos lindjet sipas Smeli-<br />
Weit dhe Bracht, te prezantimet me pelvik gjegjësisht këmbë <strong>të</strong> frytit, janë faktorë me<br />
potencial <strong>të</strong> lar<strong>të</strong> <strong>të</strong> rrezikut, për dëmtim <strong>të</strong> pleksusit brahial.<br />
Ndonëse shumë nga faktorët e rrezikut, janë <strong>të</strong> paparashikueshëm dhe jopreventabil,<br />
megjitha<strong>të</strong> te rastet kur akusheri orientimisht, ka <strong>të</strong> dhëna për faktorët e rrezikut (amnore<br />
apo neonatale) ato mnund <strong>të</strong> jenë me vlerë <strong>të</strong> madhe për <strong>të</strong>, në kuptim <strong>të</strong> përzgjedhjes së<br />
formës dhe llojit, <strong>të</strong> aktit <strong>të</strong> lindjes.<br />
LITERATURA<br />
1. Zafeiriou D, Psychogiou K. Obstetrical brachial plexus plasy, Pediatric<br />
Neurology, 2008; 38: 235-242<br />
2. Gosk J, Rutowski R. Obstretical brachial plexus plasy – etiopathogenesis, risk<br />
factors, prevention, prognosis, Ginekol Pol. 2004 Oct; 75(10): 814-20.<br />
3. Gosk J, Rutowski R. Analysis of risk factors for perinatal brachial plexus plasy,<br />
Ginekol Pol. 2005 Apr; 76(4): 270-6.<br />
4. Stojcević-Polovina M. Risk factors in infants with paresis of the brachial plexus.<br />
Acta Med Iugosl. 1986; 40(1): 3-14.<br />
5. Wolf H, Hoeksma A, Oei L.S, Bleeker P O. Obstetric brachial plexus injury: risk<br />
factors related to recovery, European Journal of Obstetric&Gynecology and<br />
Reproductive Biology 2000; 88:133-138.<br />
6. Zergolern Lj i sur. Pediatria 1, IK Naprijed, Zagreb,1994.<br />
7. Department of Health. NHS maternity statistics, England:1989-90 to 1994-95.<br />
Statistical Bulletin 1997/98. London: Department of Health1997.<br />
8. Dodds SD, Wolfe SW, Perinatal brachial plexus plasy. Curr Opin Pediatr, 2000<br />
Feb; 12:40-7.<br />
9. Sjoberg I, Erichs K, Bjerre I. Cause and effect of obstetric(neonatal) brachial<br />
plexus plasy, Acta Pediatrica, 2008 Jan, Vol. 77 Issue 3, 357-364.<br />
10. Camus M, Vauthier D, Lefebvre G, Veron P, Darbois Y. Retrospective study of<br />
33 cases of obstetric paralysis of the brachial plexus, J Gynecol Obstet Biol<br />
Reprod (Paris), 1988 ;17(2) : 220-8.<br />
11. Evans-Jones G, Kay S P J, Weindling A M, cranny G, Ward A, Bradshaw A,<br />
Hernon C. Congenital brachial plasy: incidence, causes and outcome in the United<br />
Kingdom and Republic of Ireland, Archives of Disease in Childhood Fetal and<br />
Neonatal, 2003; 88: 185<br />
12. Gudmundsson S, Henningsson A Ch, Lindqvist P. Correlation of birth injury with<br />
maternal height and birthweight, BJOG: an International Journal of Obsteric and<br />
Gynecology, 2004 Dec, Vol 112 Issue 6, 764-767.<br />
13. Mami C, Manganaro R, Paolata A, Lo Monaco I, Gemelli M. Brachial plexus<br />
paralysis: its incidence, predisposing factors and outcome, Minerva Ginecol, 1997<br />
May; 49(5);203-6.<br />
14. Jelic A, Marin L, Pracny M, Jelic N. Fractures of the clavicle in neonates, Lijec<br />
Vjesn. 1992 Jan-Apr; 114(1-4):32-5.
15. Mardesic D. i sur. Pediatria, Skolska knjiga, Zagreb,2003.<br />
16. Battalgia FC, Lubchenco LO. A practical classification of newborn infants by<br />
weight and gestational age. Pediatr. 1967, 71: 159-163.<br />
SUMMARY<br />
BRACHIAL PLEXSUS LESION IN A NEWBORN INFANTS RELATED TO<br />
RISK FACTORS<br />
Teuta Osmani-Vllasolli 1 , Ardiana Murtezani 1 , Lendita Kryeziu 2 ,<br />
Ariana Kalaveshi 3 , Sanije Gashi 3<br />
UCCK<br />
1 Clinic of Physical Medicine and Rehabilitation, Prishtina<br />
2 Clinic of Gynecology and Obstetry, Pristina<br />
3 Public Health National Institute, Prishtina<br />
Lesion of brachial plexus in a newborn infants, is defined as a flaccid paresis or<br />
paralysis of an upper extremity, due to traumatic stretching of the brachial plexus,<br />
received at birth. The aim: The aim of the study is to ascertain the incidence of the<br />
brachial plexus lesions at live births, and to present the factors which might cause the<br />
lesion of the brachial plexus. Methods: In this study were included 99 newborn infants,<br />
with brachial plexus lesion, borne during January 2005 – December 2008. To analyze our<br />
cases, we have use the case files of mothers and newborn infants, of the Obstetric and<br />
Neonatology Departments, at the Gynecologic and Obstetric Clinic, in Prishtina. The<br />
study is retrospective, with descriptive and analytic component. Results: The incidence<br />
of our cases with brachial plexus lesion was 2.3 live newborn infants in 1000 live<br />
newborn infants. The right side of brachial plexus lesion was more frequent, with an<br />
important statistical significance x 2 -11.8, p
Marija Saboli}-Asenova 1 , Vesna Saboli}-Avramovska 2 , Filip Duma 2 ,<br />
Marija Kuturec 2 , Olivera Lekovska 2 , Milan Ristevski 3 , \or|i Damjanovski 3 ,<br />
Natalija Angelkova 2 , Rozana Kacarska 2<br />
Ilija Kirovski 2<br />
1 JZU Zdravstven dom Skopje, Skopje<br />
2 Univerzitetska klinika za detski bolesti, Skopje<br />
3 JZU Institut za radiologija, Skopje<br />
Marija Saboli}-Asenova, lekar pedijatar<br />
Ivan Kozarov 16, Skopje, R. Makedonija<br />
Tel. ++389.70.341342<br />
e-mail: vlasinam@unet.com.mk<br />
REZIME: Tuberozna Skleroza kompleks (TSK) e retko, avtosomno<br />
dominantno, multisistemsko zaboluvawe (koe predizvikuva rast na benigni<br />
tumori vo mozokot i drugi vitalni organi kako srceto, bubrezite, belite<br />
drobovi i ko`ata). TSK se manifestira so epilepti~ni napadi, mentalna<br />
retardacija, problemi vo odnesuvaweto, ko`ni, bubre`ni i belodrobni<br />
lezii. Bolesta e predizvikana od mutacija na dva gena TSC1 i TSC2.<br />
Somnenie za TSK mo`e da bide postaveno prenatalno so ultrasonografski<br />
pregled i naod na srcev rabdomiom na plodot. Srcevite rabdomiomi<br />
nastanuvaat in utero i istite regrediraat vo tek na prvata godina od<br />
`ivotot. Prika`an e slu~aj na devoj~e kaj koe vo tek na poslednite meseci<br />
od bremenosta ultrasonografski bil viden srcev rabdomiom, sled {to<br />
bremenosta proteknala uredno. Na 6 mese~na vozrast zabele`ani se<br />
epilepti~ni napadi. Napadite se uspe{no tretirani so Valproi~na<br />
kiselina i Vigabatrin. Vrz baza na klini~kata slika, neuroimixing naodite<br />
i ispolnuvawe na dijagnosti~kite kriterii za TSK, potvrdena e dijagnozata<br />
na bolesta ~ie somnenie be{e postaveno prenatalno.<br />
Klu~ni zborovi: Tuberozna skleroza kompleks, TSC1, TSC2 geni, srcev<br />
rabdomiom, Valproi~na kiselina, Vigabatrin<br />
Medicus 2009, Vol. XI (1):<br />
VOVED
Tuberoznata skleroza (TSK) e retko, multisistemsko, genetski<br />
determinirano zaboluvawe so incidenca od 1 na 6.000-15.400. Bolesta za prv<br />
pat e nare~ena TS vo 1880 godina od strana na Bourneville. Bolesta se<br />
prenesuva po avtosomno dominanten pat pri {to edna tretina od slu~aite se<br />
familni, a ostatokot se rezultat na novi mutacii. Bolesta e predizvikana<br />
od mutacija na dva gena, TSC1 i TSC2 (1,2 ). TSC1 genot e lociran na<br />
hromozomot 9q34.3 i e odgovoren za sinteza na hamartin 130-kd proteín a<br />
TSC2 genot e lociran na 16p13.3 hromozom i e odgovoren za sinteza na<br />
tuberin, 200-kd proteína (3). Ovie proteini deluvaat kako tumor raste~ki<br />
supresori i se odgovorni za kleto~na migracija, proliferacija i<br />
diferencijacija. Deregulacija na organogenezata rezultira so rast na<br />
benigni tumori vo mozokot i drugite vitalni organi. TSK se manifestara<br />
so epilepti~ni napadi kaj 90% od pacientite so po~etok na istite pred<br />
vtorata godina, mentalna retardacija, problemi vo odnesuvaweto, ko`ni<br />
lezii, o~ni promeni, i zasegawe na drugi organi kako srceto, bubregot,<br />
belite drobovi (4,5,6,7). Dijagnozata se postavuva vrz baza na TSK<br />
kriteriumite za dijagnoza na bolesta koi kriteriumi se revidirani 2004<br />
godina (8,9). Tie opfa}aat prisastvo na majorni i minorni znaci na bolesta.<br />
Za definitivna dijagnoza potrebno e prisastvo na dva majorni znaka ili<br />
eden majoren i dva minorni znaka. Za sega ne postoi tretman na bolesta.<br />
Tretmanot e simptomatski.<br />
PRIKAZ NA SLUЧAJ<br />
S.G {est meseci staro `ensko dete, e treto dete vo semejstvo na<br />
relativno mladi i zdravi roditeli ~ii semejstva ne se optovareni so<br />
zaboluvawa od interes. Na fetalna ultrasonografija vo tek na posledniot<br />
trimester od bremenosta viden e srcev rabdomiom sled {to bremenosta e<br />
prodol`ena. Peri i postnatalniot period bile uredni kako i rodilnata<br />
te`ina i dol`ina. Psihomotorniot razvoj bil normalen. Na vozrast od {est<br />
meseci za prv pat se zabele`ani napadi, fokalni so sekundarna<br />
generalizacija i spazmi zaradi {to e i hospitalizirana. Pri pregled<br />
zabele`ana e lesna hipotonija na telesna osovina so lesna piramidna<br />
simptomatologija na dolnite ekstremiteti i nekolku hipopigmentacii po<br />
ko`ata. Napravenite laboratoriski isleduvawa se so ureden naod. Na EEGto<br />
prisatni visokovoltirani spori branovi vrz desnata hemisvera so<br />
tendencija za bihemisveralna prezentacija vo f-t-p regii( Fig. 1).
Figura 1. Prisatni visokovoltirani spori branovi vrz desnata hemisvera<br />
so tendencija za bihemisveralna prezentacija vo f-t-p regi KT na mozok<br />
videni kalcificirani subependimalni tuberi periventrikularno i 1.<br />
Na napraveniot KT na mozok videni kalcificirani<br />
subependimalni tuberi periventrikularno (Fig.2), a na MRI prisatni<br />
pove}e kortikalni tuberi vo frontalnata od koi eden pogolem desno i<br />
temporalnata regija (Fig. 3).<br />
Figura 2. KT na mozok - Golem kalcificiran tuber desno frontalno i<br />
kalcificirani subependimalni tuberi periventrikularno
Figura 3. MRI prisatni pove}e kortikalni tuberi. Vo frontalnata regija<br />
desno prisaten pogolem tuber i pove}e tuberi bilateralno vo temporalnata<br />
regija<br />
Pri ultrasonografskiot pregled na srce videna mala tu formacija na<br />
zidot na leviot ventrikul bez znaci za obstrukcija suspektna za<br />
rabdomiolipom. Retinogram i genetska analiza ne bea realizirani. Vrz baza<br />
na klini~kata slika, neuroimixing naodite i ispolnuvawe na<br />
dijagnosti~kite kriterii za TSK postavena dijagnoza na bolesta. Zapo~nat<br />
tretman so Valproati i Vigabatrin pri {to postignata redukcija i<br />
kontrola na napadite.<br />
DISKUSIJA<br />
TSK e nasledno, multisistemsko zaboluvawe, koe se prezentira so<br />
razli~na klini~ka slika zaradi zasegnatosta na mnogu sistemi i rastot na<br />
multipni benigni tumori na mozokot, bubrezite, srceto i ko`ata (7).<br />
Detekcija so pomo{ na ultrasonografija na srcevite rabdomiomi e mo`na<br />
pome|u 21 i 34 gestaciska nedela i nivniot naod korelira vo 95% od slu~aite<br />
so TSK (10). Vo ponovo vreme se detektiraat i mozo~nite lezii, pome|u 31 i<br />
32 gestaciska nedela so pomo{ na ultrasonografija i MRI (10,11,13,15).<br />
Srcevite lezii spontano regrediraat vo tek na prvata godina {to ne e<br />
slu~aj so mozo~nite lezii koj rastat vo broj i golemina i koreliraat so<br />
napadi, mentalna retardacija i problemi vo odnesuvaweto ( 14). Seriite na<br />
deca so prenatalno dijagnosticirani srcevi i mozo~ni lezii se mali<br />
(11,12,13,16). So ogled da dosega ne postoi tretman na TSK i voglavno<br />
prognozata e lo{a te{ko i odgovorno e pra{aweto da se prekine ili ne
emenosta. Razli~ni se mislewata i za frekvencata na mentalna<br />
retardacija kaj dvata genotipa. Pove}eto od studiite sugeriraat da<br />
pacientite so TSK1 imaat polesen nevrolo{ki fenotip vo odnos na onie so<br />
TSK 2 (18). Prenatalna genetska dijagnoza na TSK e mo`na. Analizata na<br />
obata gena e dolga, skapa i samo vo 80% od slu~aite so TSK se detektira<br />
mutacija. Prenatalna dijagnoza treba da bide sprovedena kaj aficirani<br />
semejstva so poznata mutacija za da se detektira dali eden asimptomatski<br />
fetus e aficiran ( 19).<br />
ZAKLUЧOK<br />
Pacientite so TSK treba da imaat multidisciplinaren pristap so<br />
ogled da se raboti za multisistemsko zaboluvawe a se so cel rana detekcija<br />
na bolesta. Genetsko testirawe za otkrivawe na TSK mutaciite e mo`no, a<br />
genetska konsultacija e neophodna pri planirawe na sekoja naredna<br />
bremenost so ogled na mo`nosta za prenatalna dijagnoza na bolesta.<br />
LITERATURA<br />
1. van Slegtenhorst M, de Hoogt R, Hermans C, Nellist M, Janssen B, Verhoef S. et<br />
al. Identification of the tuberous sclerosis gene TSC1 on chromosome 9q34<br />
Science 1997 Aug 8;277(5327):805<br />
2. The European Chromosome 16 tuberous Sclerosis consortium. Identification and<br />
characterization of the tuberous sclerosis gene on chromosome 16. Cell 1993;75<br />
(7);1305-15<br />
3. Lamb RF, Roy C, Diefenbach TJ, Vinters HV, Johnson MW, Jay DG, Hall A.<br />
The TSC1 tumour suppressor hamartin regulates cell adhesion through ERM<br />
proteins and the GTPase Rho. Nat Cell Biol 2000 May;2(5):281-7<br />
4. Webb DW, Fryer AE, Osborne JP, Morbidity associatedwith tuberous sclerosis: a<br />
population study, Dev Med Child Neurol 1996;38(2):146-55<br />
5. Webb DW, Fryer AE, Osborne JP. On the incidence of fits and mental<br />
retardation in tuberous sclerosis. J Med Genet 1991;28(6):395-7<br />
6. Curatolo P, Verdechio M, Bombardieri R. Tuberous sclerosis complex: a review<br />
of neurological aspects. Eur J Pediatric Neurol, 2002;6(1):15-23<br />
7. Rosser T, Panigraphy A, Mc Clintock W. The diverse clinical manifestations of<br />
tuberous sclerosis complex; a review. Semin Pediatr Neurol 2006;13(1)27-3<br />
8. Roach ES, Gomez MR, Northrup H. Tuberous sclerosis complex consensus<br />
conference: revised clinical diagnostic criteria. J Child neurol 1988;13(12):624-8<br />
9. Grieb S, Kruse R, Bruch-Gerharz D, Reifenberger J. Tuberous sclerosis:<br />
Diagnostic criteria and new treatment approaches. Hantarzt, 2008 Oct, 59(10):<br />
774-6<br />
10. Smythe JF, Dyck JD, Smallhorn JF, Freedom RM. Natural history of cardiac<br />
rhabdomyoma in infancy and childhood. Am J Cardiol 1990;66 (17): 1247-9<br />
11. Axt-Fliender R, Qush H, Hendrik HJ, Ertan K, Lindiger A, Mausle R et al.<br />
Prenatal diagnosis of cerebral lesion and multiple intracardiac rhabdomyomas in<br />
fetus with tuberous sclerosis. J Ultrasound Med 2001;20(1):63-7
12. Chen CP, Liu Yp, Huang JK, Chang TY, Chen MR, Chiu Nc, et al. Contribution<br />
of ultrafast magnetic resonance imaging in prenatal diagnosis of sonographically<br />
undetected cerebral tuberous sclerosis associated with cardiac rhabdomyomas.<br />
Prenatal Diagn 2005;25(6):523-4<br />
13. Czechowski J, Langille El, Varady E. Intracardiac tumor and brain lesion in<br />
tuberous sclerosis. A case report of antenatal diagnosis by ultrasonography. Acta<br />
Radiol. 2000;41(4);371-4<br />
14. Fesslova V, Villa L, Rizzuti T, Mastrangelo M, Mosca F, Natural history and long<br />
term outcome of cardiac rhabdomyomas detected prenatally. Prenat diagn<br />
2004;24(4):241-8<br />
15. Tworetzky W, Mc Elhinney DB, Magrossian R, Moon-Grady AJ, Sallee D,<br />
Goldmuntz E et al. Association between cardiac tumours and tuberous sclerosis in<br />
the fetus and neonate.Am J Cardiol 2003;92(4):487-9<br />
16. Wortmann SB, Reimer A, Creemers JWT, Mullaart RA. Prenatal diagnosis of<br />
cerebral lesion in tuberous sclerosis complex (TSC). Case report and review of<br />
literature Eur J Ped Neurol 2008;12(2):123-6<br />
17. Jozwiak S, Domanska-Pakiela D, Kwiatkowski DJ, Kotulska K. Multiple cardiac<br />
rhabdomyomas as a sole symptom of tuberous sclerosis complex: case report with<br />
molecular confirmation. J Child Neurol. 2005 Dec;20(12):988- Lamb RF; Roy C;.<br />
18. Dabora SL, Jozwiak S, Franz DN, Roberts PS, Nieto A, Chung J, et al. Mutational<br />
analysis in cohort of 224 tuberous sclerosis patients indicates increased severity of<br />
TSC2, compared with TSC1, disease in multiple organs. Am J Hum<br />
Genet2001;68(1):64-80 Epub 2000 Cecember 8.<br />
SUMMARY<br />
TUBEROUS SCLEROSIS COMPLEX (TSC) – CASE REPORT<br />
Marija Sabolic-Asenova 1 , Vesna Sabolic Avramovska 2 , Filip Duma 2 , Marija Kuturec 2 ,<br />
Olivera Lekovska 2 , Gorgi Damjanovski 3 , Natalija Angelkova 2 , Rozana Kacarska 2 ,<br />
Milan Risteski 3 , Ilija Kirovski 2<br />
1 Health center Skopje, Skopje<br />
2 University Children hospital, Medical Faculty, Skopje<br />
3 Radiology Institute, Medical Faculty, Skopje<br />
Tuberous sclerosis (TSC) is rare, autosomal dominant, multi-system disorder (that<br />
couses benign tumours to grow in the brain and on other vital organs such as heart, eyes,<br />
kidney, lung and skin ). TSC is manifested by seizures, developmental delay, behaviour<br />
problems, skin lesions, lung and kidney disesase. Mutation of 2 genes TSC1 and TSC2,<br />
have been determined as cause of TSC. The diagnosis of TSC is suspected at fetal<br />
ultrasound on the discovery of cardiac rhabdomyomas (CRs). CRs typically develop in<br />
utero and undergo spontaneous regression during first years of life. We reported one case<br />
with TSC with first ultrasound detection of cardiac rhabdomyomas. The pregnancy was<br />
continued and the child was developing well during first 6 months. When she was 6<br />
month old, seizures started and were successfully treated with Valproic acid (VPA) and
Vigabatrin (VGB). The diagnosis was confirmed with clinical manifestation, CT and<br />
MRI findings<br />
Key words: Tuberous sclerosis complex, TSC1, TSC2 genes, Cardiac rhabdomyoma,<br />
Valproic acid, Vigabatrin<br />
/////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////<br />
/////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////<br />
MEDICUS<br />
PREZANTIM RASTI / CASE REPORTPSIKIATRI<br />
DEPRESIONI SIMPTOMATIK, DILEMAT DHE QASJET TERAPEUTIKE<br />
PREZANTIM RASTI<br />
Musli Ferati 1<br />
1 Reparti Psikiatrik, Spitali Klinik, Tetovë<br />
Musli Ferati, psikia<strong>të</strong>r<br />
Spitali Klinik, Tetovë<br />
Tel. +389 71 224 132<br />
e-mail: drferati@yahoo.com<br />
REZYME: Sindomi depresiv paraqet një problem aktual shëndetsor me që gjidhnjë e më<br />
tepër rritet frekuenca dhe format rezistente terapeutike. Ndërkaq, depresioni simptomatik<br />
vështireson qasjet diagnostiko-terapeutike ngase shfaqet në formë <strong>të</strong> maskuar dhe ësh<strong>të</strong><br />
një sindrom përcjellëse e ndonjë sëmundje somatike. Përveç kësaj, depresionet<br />
simptomatike shpesh mbeten si çrregullime <strong>të</strong> paqarta psikofizike <strong>të</strong> cilat me <strong>të</strong> madhe<br />
dëmtojnë edhe integritetin social <strong>të</strong> individit. Në prezantimin tone kemi dhënë disa<br />
sekuenca <strong>të</strong> suksesshme terapeutike <strong>të</strong> një pacienti 54 vjeçar me infarkt <strong>të</strong> zemrës, i cili<br />
krahas tretmanit kardiologjik për tre muaj ësh<strong>të</strong> trajtuar edhe me terapi antidepresive. Ky<br />
rast tregon që çdo sëmundje serioze somatike në vehte ngërthen edhe elementet<br />
depresive, ngase siç e dimë në thelb çdo çrregullim depresiv si element kyç ka ndjenjën e<br />
humjes. Së këndejmi edhe konstatimi deduktiv se pacienti me shëndet <strong>të</strong> çrregulluar ka<br />
njëkohësisht <strong>të</strong> cenuar integritetin psikosocial.
Fjalë kyç: depresioni simptomatik, qasjet terapeutike, ndjenja e humbjes, çrregullimet<br />
somatike.<br />
Medicus 2009, Vol. XI (1):<br />
HYRJE<br />
Simptomatolegjia depresive sa vine e po bëhet një problem i mpreh<strong>të</strong> klinik duke<br />
ngarkuar me <strong>të</strong> madhe kujdesin e përgjithshëm shënde<strong>të</strong>sor (2, 3, 4, 10). Kur bëhet fjalë<br />
për depresionin simptomatik, si simptomë përcjellëse e çdo entiteti serioz organik, para<br />
vetes na paraqitet një vështirësi e madhe diagnostiko-terapeutike, meqë e njëjta në <strong>të</strong><br />
shum<strong>të</strong>n e rasteve zhvillohet dhe evoluon në formë <strong>të</strong> maskuar apo me fenomenologji<br />
atipike depresive (5, 7, 10). Do <strong>të</strong> përpiqemi që me pershkrimin e një rasti tonë klinik, <strong>të</strong><br />
dëshmojmë se tretmani antidepresiv ka efekt pozitiv në prognozën e entitetit primar<br />
somatik (5, 11). Në punën e përdi<strong>të</strong>shme mjekët shumë pak i kushtojnë kujdes këtij fakti<br />
dobiprurës, edhepse dihet se çdo pacient paraqet një kompleks integral biopsikosocial (7,<br />
8).<br />
ANAMNEZA PSIKIATRIKE<br />
Bëhet fjalë për një burr 54 vjeçar (M.I.), i martuar, baba i tre fëmijëve, tregtar me<br />
profesion, i cili pas 6 muajve <strong>të</strong> infarktit në zemër bie në një gjendje <strong>të</strong> rënduar<br />
psikosomatike. Ankesa kryesore shënde<strong>të</strong>sore e tij ishte crregullimi depresiv me tiparet e<br />
një ndjenje <strong>të</strong> zemërimit, humbjes së vulnetit për punë dhe je<strong>të</strong>, ideve te mosrespektimit<br />
dhe molisjes totale psikofizike. Me sygjerimin e kushëririt <strong>të</strong> vet <strong>të</strong> parë i njëjti paraqitet<br />
në kontrollë tek psikiatri. Menjherë i ordinojmë terapi antidepresive (Tbl. Asentra a 50<br />
mg S. 1X1). Ve<strong>të</strong>m pas një muaji terapi antidepresive pacienti fillon <strong>të</strong> këndellet duke u<br />
çliruar nga shtrëngimet e veta <strong>të</strong> padurueshme subjektive psikofizike. Pas tre muajsh<br />
tretmani antidepresiv i njëjti fillon dalëngadalë <strong>të</strong> ndjehet më i disponueshëm, për tu bërë<br />
kësisoj më aktiv në obligimet e veta <strong>të</strong> përditshme familjare dhe profesionale. Gjendja e<br />
tij e kënaqëshme psikosomatike edhe pas 6 muajsh tretmani kontinual kardiologjik dhe<br />
psikiatrik vazhdon <strong>të</strong> je<strong>të</strong> e kënaqëshme. Të njëjtat konstatime i kemi argumentuar me<br />
Skalen Globale <strong>të</strong> Funkcionimit (GAF-Scale) e cila për tre kontrollime sukcesive<br />
sistematike i kishte këto vlera respektive: 28, 56, 73 (5, 6) .<br />
DISKUTIMI DHE PËRFUNDIMI<br />
Rasti i sip sipërpërmendur, gjithsesi nuk ësh<strong>të</strong> i izoluar në praktikën tonë<br />
mjekësore, edhepse ësh<strong>të</strong> i rallë numri i pacien<strong>të</strong>ve jopsikiatrik që kërkojnë tretman <strong>të</strong><br />
njëkohësishëm psikiatrik (7, 8, 9). Para se ta arsyetojmë nevojën e një tretmani psikiatrik<br />
<strong>të</strong> pacien<strong>të</strong>ve me çregullime serioze somatike do <strong>të</strong> rikujtojmë <strong>të</strong> dhënën substanciale mbi<br />
entitetet depresive tek <strong>të</strong> cilat në thelb mbisundon ndjenja e humbjes së diçkaje shumë <strong>të</strong><br />
vlevshme (3, 4, 8, 10). Rrjedhimisht tek personi i sëmurë kemi humbjen e shëndetit me
konsekuenca dëmtuese në funkcionimin e përgjithshëm psikofizik dhe a<strong>të</strong> social, duke<br />
kompletuar kështu fenomenologjinë shka<strong>të</strong>ruese depresive (5, 8). Kjo fenomenologji në<br />
nomenklaturën psikiatrike emërtohet si çrregullim organik depresiv (F 06.32). Sa për<br />
rehabilitim profesional do <strong>të</strong> kisha përfunduar me konstatimin që sindomi depresiv<br />
poqese nuk mjekohet në mënyrë adekuate për pasojë ka komplikime <strong>të</strong> rënda në<br />
shëndetin e pacientit (4, 9, 11).<br />
LITERATURA<br />
1. Abramson LY, Metalsky Gl, Ally LB. Hopelessnes depression; A Theory-based subtype.<br />
Psychological Review, 96: 358-372. 1998.<br />
2. Anderson CA, Horowitz LM, French RD. Attribional style of lonely and depressed<br />
people. Journal of Personality and Social Psychology 45: 127-136, 2003.<br />
3. Baldwin RC. Depresive illnes. Oxford university Press (2005).<br />
4. Beck AT. Depression. Clinical, experimenta and theoritica aspects. New York $ Row.<br />
5. Cadlovski G. Klinicka Psikofarmakologija, Skopje, 2003.<br />
6. Kalember P, Heminberg V. Folnegovic-Smalc. Ocjenske Ljestvice kod Bipolarnog<br />
poremecaja 161-165: Bipolarni Afektivni Poremecaj; HPD. Zagreb 2007.<br />
7. Oken D. Psychosomatic Medicine: The Psychosomatic Aproach, Psychosomatic<br />
Disorders, Psychiatric disorders with somatic symptomatology 169-177. A Clinical<br />
Manual of Psychiatry. Elsevier/North Holland inc. 2002.<br />
8. Pango Y. Psikoterapi e Njohjes dhe sjelles, l3SP. Tirane,2004.<br />
9. Parimet e Mjeksise Interne. Pjesa ll Universiteti i Tiranes, Fakulteti i Mjekësise 2002.<br />
10. Totlischild A. Biology of depression. Med. Clin. North Am. 77, 1998.<br />
11. Vaskoni M. Psikologjia: historia, metodat, objektivat. Botimet Toena, Tirane 2004.<br />
SUMMARY<br />
SYMPTOMATIC DEPRESSION THERAPEUTIC DILEMAS AND<br />
CHALENGES – CASE REPORT<br />
Musli Ferati 1<br />
1 Psychiatric Departement, Clinical Hospital Tetove<br />
Depresive syndrom grow up a very topical health problem both of its frequency<br />
and its therapeutic resistency. Symptomatic depression on the other side appear a difficult<br />
problem because is on disguise form and is concomitant element of every serious somatic<br />
disorders. As this one it rest as nonrecognize on time with many psychophysical<br />
consequences and social deprivation of illness person as well. Our case report is for one<br />
54 male witth myocardial infarct, who after 3 month antidepersive medication at his<br />
psychiatrist have to improvement his health state. At same time the patient was in<br />
cardiologic therapy. This example indicate that every serious somatic disorders implicate<br />
depresive fenomenology because in essence of any depression is feelling of loss. It<br />
ought to emphasis the fact that the patient with damaged health, besides somatics<br />
difficulties has a psychosocial deprivation.
Key words: Symptomatic depression, therapeutics approach, feeling of loss, somatics<br />
disorders.<br />
/////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////<br />
/////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////<br />
MEDICUS<br />
PREZANTIM RASTI / CASE REPORT NEONATOLOGJI<br />
TRISOMY 18, CLINICAL CHARACTERISTICS AND POSSIBILITIES FOR<br />
PRENATAL PREVENTION – CASE REPORTS<br />
Anet Papazovska-Cherepnalkovski 1 , Katica Piperkova 1 , Elena Sukarova-Angelovska 2 ,<br />
Snezhana Palchevska-Kocevska 1 , Aspazija Sofijanova 3 , Natasha Najdanovska-Aluloska 1 ,<br />
Gordana Ilieva 2<br />
1 Department of Neonatology, University Pediatric Clinic, Medical Faculty, Skopje,<br />
Republic of Macedonia<br />
2 Department of Endocrinology and Genetics, University Pediatric Clinic, Medical<br />
Faculty, Skopje, Republic of Macedonia<br />
3 Intensive Care Unit, University Pediatric Clinic, Medical Faculty, Skopje, Republic of<br />
Macedonia<br />
Anet Papazovska - Cherepnalkovski, MD, Ms.sci, pediatrician<br />
Ul. 11 Oktomvri 125/4-19, 1000 Skopje<br />
Tel. 02/ 3221 687, & +389 2 3147 717, & +389 70 239 838<br />
e-mail: anet@freemail.com.mk<br />
RESUME:Trisomy 18 is the second most common autosomal trisomy in liveborn infants<br />
characterized by various severe congenital malformations, growth retardation as well as<br />
high rate of infant mortality. Here we present two cases of trisomy 18 from our clinical<br />
practice with an emphasis on their clinical characteristics. These two cases have similar<br />
family history, being first children from uneventful pregnancies in families of young<br />
parents. Clinical features and postnatal survival in both cases vary significantly. Some of
the common features in both cases are: growth restriction, congenital heart defect, low-set<br />
ears, short neck, and retrognatia. The cases presented here represent a reminder for the<br />
clinicians in terms of appropriate prenatal diagnosis as well as increased awareness of<br />
this condition and adequate treatment in the early neonatal period.<br />
Key words: trisomy 18, clinical characteristics, prenatal diagnosis<br />
Medicus 2009, Vol. XI (1):<br />
INTRODUCTION<br />
Trisomy 18 is the second most common autosomal trisomy in newborns with an<br />
estimated birth prevalence of 1 in 3000 to 1 in 8000 (1, 2, 3). Congenital heart and central<br />
nervous system defects are frequently present and are common underlying causes of<br />
death in these patients (2, 3, 4). The spectrum of associated anomalies includes:<br />
horseshoe kidneys, esophageal atresia, clenched hands, rocker bottom feet, low set or<br />
malformed ears, facial clefts, as well as growth retardation (3, 5). The life span of the<br />
majority of patients is less than 1 year (6); the median survival age varies between 4<br />
days 5 and 5 months 4 with only 1% of the children that survive until their 10th birthday<br />
(5). Advances in ultrasound prenatal diagnosis have greatly improved the possibility for<br />
early detection of congenital anomalies, leading to improvement of perinatal care and<br />
giving the opportunity for pregnancy termination in the cases of lethal disorders (7, 8, 9).<br />
In this paper we describe two cases of trisomy 18 from our clinical practice with<br />
an emphasis on their clinical characteristics and we give a brief overview on the<br />
possibilities for effective prenatal prevention.<br />
CASE 1<br />
The patient was delivered at term (40 wg), after an uneventful pregnancy<br />
terminated by cesarean section, as a first child in a family of young parents. The mother,<br />
being a primagravida at the age of 27 years was not advised to a prenatal screening for<br />
fetal aneuploidies. The child was born severely growth retarded; the birth weight was<br />
2500 g, the birth length 50 cm and the head circumference 33 cm. A moderate perinatal<br />
asphyxia was present at birth (Apgar score 4/8). After initial stabilization he was referred<br />
to our Department at the age of 2 days for further diagnostic workup and treatment under<br />
a developed clinical picture of respiratory distress. At admission, the child was cyanotic,<br />
dehydrated, with pronounced tachycardia, tachypnea, grunting and costal retractions,<br />
systolic murmur of 2/6 o was present as well as hepatomegaly of 3 cm. The dysmorphic<br />
profile included: dry and chapped, ichtyosiform skin with hirsutism distributed on the<br />
forehead, back and extremities, microcephaly, widely opened posterior fontanel, antimongoloid<br />
set eyes and eyebrows, bulging eye bulbs with ptosis and edema of the<br />
palpebrae, upturned nose with a sharp root and a sharp nasal ridge, microretrognathia,<br />
high arched palate, gingival hypertrophy, short philtrum, low-set ears, soft auriculae,<br />
malformed and posterior rotated right ear, short and webbed neck (Figure 1), widely<br />
spaced nipples, edema of the hands and feet with joint contractures (arthrogryposis),<br />
underdeveloped nails, clenched short hands with bilateral simian crease, short fingers,
flexion deformity of the toes, with the left 4 th toe placed beneath the 3 th toe and the right<br />
5 th toe placed beneath the 4 th (Figure 2. A, B). A congenital heart disease was suspected<br />
based on the apparent systolic murmur and the enlarged cardiac shadow on the chest<br />
radiogram. Doppler echocardiography confirmed a complex congenital heart disease<br />
consisting of the following components: bicuspid aortic valve, aortic valve stenosis,<br />
coarctation of the aorta, pulmonary valve stenosis, patent ductus arteriosus, atrial septal<br />
defect, M.Ebstain. Ultrasonographic screening for other organ malformations (kidneys,<br />
central nervous system) was negative. Cytogenetic analysis was performed on peripheral<br />
blood lymphocytes, using standard G banding technique (banding resolution of 400<br />
bands, average number of observed metaphase preparations, 50). Kariotype identified<br />
trisomy 18. The initial cardio-respiratory insufficiency was overcome by oxygen support<br />
as well as antihypertensive and diuretic therapeutic measures. However, the child<br />
developed a clinical picture of early neonatal sepsis, that was evident both clinically<br />
(decreased food tolerance, episodes of apnea) and biochemically (increased leucocytes<br />
and C-reactive protein level, decreased platelets, secondary anemia). He was placed,<br />
according to an established protocol, on a double antibiotic regimen with a third<br />
generation cephalosporin and an aminoglicoside in duration of 2 weeks. Fluid and<br />
electrolyte balance was precisely maintained. In the last few days pneumonia developed<br />
that led to cardio-respiratory failure and lethal outcome at the age of 1 month.<br />
Figure 1. Photograph of a male infant with trysomy 18, aged 19 days. Facial dysmorphic<br />
features are noticeable.<br />
A. B.
Figure 2. Several of the common anomalies in trisomy 18. A. Right foot, plantar view.<br />
Unusual position of the 5 th toe beneath the 4 th . B. Clenched hands with a simian crease.<br />
CASE 2<br />
The patient was delivered at term (40 wg) by a cesarean section due to a breech<br />
position and fetal distress, after a normal pregnancy. Prenatal diagnosis was again<br />
omitted due to the young parental age. The child was born severely growth retarded; the<br />
birth weight was 2450 g and the birth length was 44 cm. A moderate perinatal asphyxia<br />
was present at birth (Apgar score 4/8). She was transferred to the Intensive Care Unit at<br />
the age of 2 days for further diagnostic workup and treatment under a clinical picture of<br />
respiratory failure, suspected sepsis and edema of the extremities. Initial diagnostic<br />
workup included chest radiogram (Figure 3) and echocardiography; the child was<br />
diagnosed to have left sided pulmonary athelectasis and a very complex congenital<br />
cardiopathy-AV (atrioventricular) canal, single ventricle, single AV valve, transposition<br />
of the great vessels, pulmonary hypertension. The dysmorphic profile included the<br />
following features: narrow orbital fissures, triangular face, wide and prominent forehead,<br />
low-set ears, short nasal ridge, small mouth (microstomia), retrognathia, small malformed<br />
ears, hypoplastic mamillae, camptodactily. Ultrasonography of the central nervous<br />
system showed 2 nd degree intracranial hemorrhage with periventricular leucomalation, a<br />
chorioid plexus cyst as well as dilated posterior cranial fossa at the level of cistern magna<br />
(Figure 4). Therapeutic measures included oxygen, double antibiotic treatment,<br />
maintenance of fluid and electrolyte balance, and a total parenteral nutrition. However,<br />
the general condition worsened promptly, the prolonged periods of apnea and<br />
bradiacardia led to a terminal cardiorespiratory insufficiency and a lethal outcome in 4 th<br />
day of life. Cytogenetic analysis confirmed trisomy 18 post mortem.<br />
Figure 3. Chest radiogram of a female infant with trysomy 18, aged 2 days. Left sided<br />
pulmonary athelectasis is noticeable with a preserved pulmonary transparency on the<br />
right.
Figure 4. Trisomy 18, ultrasonography of the central nervous system at the age of 3 days<br />
showing 2 nd degree intracranial hemorrhage with periventricular leucomalation, a<br />
chorioid plexus cyst and dilated posterior cranial fossa at the level of cistern magna.<br />
DISCUSSION<br />
The reported prevalence of trisomy 18 varies greatly and reflects the way in<br />
which data are collected (2, 6). The postnatal survival depends on the level and intensity<br />
of care provided with prolonged median survival times when intensive care measures and<br />
intensive cardiac management (pharmacological intervention for ductal patency and<br />
palliative or corrective surgery for congenital heart defects) is applied (4. 10, 11). These<br />
data of improved survival, through neonatal intensive treatment, are helpful for clinicians<br />
to offer the best information on treatment options to families of patients with trisomy 18<br />
(4). In our two cases different strategies are applied. In Case 1, after the initial<br />
stabilization, the parents were advised on the possibility for cardiac surgery intervention,<br />
but the parents opted to withhold from operation, therefore conservative care was<br />
provided until death. In Case 2, although intensive care measures were provided, longer<br />
survival was compromised due to the complexity of the cardiopathy and the severity of<br />
the condition. These two cases have similar family history, being first children from<br />
wanted and followed up pregnancies in families of young parents with no apparent<br />
pregnancy complications. In the first trimester, two serum markers can be tested for<br />
prenatal screening of aneuploidies: pregnancy-associated plasma protein-A, a large<br />
glycoprotein tetramer, and free beta-human chorionic gonadotropin (beta-hCG), 1 of the<br />
2 subunits of the glycoprotein hormone Hcg (12, 13, 14). The multiple marker<br />
combination in the second trimester with the highest screening performance is alphafetoprotein<br />
(AFP), unconjugated estriol (uE3), human chorionic gonadotropin (hCG), and<br />
inhibin A, together with maternal age (so-called quad marker test) (15). It is found that<br />
first trimester screening protocols for Down syndrome (nuchal translucency combined<br />
with biochemical markers) can detect the majority of non-Down syndrome aneuploidies,<br />
with a detection rate of 78% with even a higher rate of detection when second trimester<br />
markers are applied (13). However, in both our cases prenatal diagnosis (first or second<br />
trimester biochemical screening and/or amniocentesis) was not offered to the parents due<br />
to the young maternal age. Fetal echocardiography can reliably detect congenital heart<br />
disease as early as 12 weeks gestation, at the time of of nuchal translucency measurement
(7, 9). Congenital heart disease is found in up to 95% of patients with trisomy 18 (2, 9).<br />
Although ultrasonography is broadly applied during pregnancy, the percentage of<br />
detection of congenital cardiopathies is still low in our country. In a recent domestic<br />
epidemiologic study performed none of the 44 prospectively followed up cases of<br />
congenital cardiopathies was prenataly suspected so have a congenital heart defect (16).<br />
If a reverse approach is applied, whenever a congenital cardiopathy is diagnosed on fetal<br />
ultrasonography, chromosomal anomaly has to be excluded by amniocentesis due to the<br />
high proportion of associated findings (17). Both cases in the present study had common<br />
trisomy 18 with a kariotype 47, XY+18 in the first case and 47, XX+18 in case 2.<br />
Nevertheless, clinical features in both cases varied significantly. Some of the common<br />
features in both cases were: growth restriction, congenital heart defect, low-set ears, short<br />
neck, and retrognatia. The cases presented here represent a reminder for the clinician in<br />
terms of appropriate prenatal diagnosis and genetic counseling. Increased awareness of<br />
this condition is also necessary in the early neonatal period, due to its variable clinical<br />
expression and serious course and outcome.<br />
CONCLUSION<br />
Fetal ultrasonography screening should be able to identify most cases of trisomy<br />
18 with detectable congenital heart defects and prompt further diagnostic workup<br />
(amniocentesis and kariotype) even in a non-risk population (mother
8. Goc B, Walencka Z, Wloch A, Wojciechowska E, Wiecek-Wlodarska D,<br />
Krzystolik-Ladzinska J, Bober K, Oewietlinski J. Trisomy 18 in neonates:<br />
prenatal diagnosis, clinical features, therapeutic dilemmas and outcome. J Appl<br />
Genet 2006; 47(2):165–170<br />
9. Moyano D, Huggon IC, Allan LD. Fetal echocardiography in trisomy 18. Arch.<br />
Dis. Child. Fetal Neonatal Ed. 2005;90:F520-F522<br />
10. Effectiveness of cardiac surgery in trisomies 13 and 18 (from the Pediatric<br />
Cardiac Care Consortium). Am J Cardiol. 2004;93(6):801-803<br />
11. Kaneko Y, Kobayashi J, Yamamoto Y, Yoda H, Kanetaka Y, Nakajima Y, Endo<br />
D, Tsuchiya K, Sato H, Kawakami T. Intensive cardiac management in patients<br />
with trisomy 13 or trisomy 18. Am J Med Genet A. 2008;146A(11):1372-1380.<br />
12. Brizot ML, Snijders RJ, Butler J, Bersinger NA, Nicolaides KH. Maternal serum<br />
hCG and fetal nuchal translucency thickness for the prediction of fetal trisomies<br />
in the first trimester of pregnancy. Br J Obstet Gynaecol. 1995;102(2):127-132.<br />
13. Breathnach FM, Malone FD, Lambert-Messerlian G, Cuckle HS, Porter TF,<br />
Nyberg DA, Comstock CH, Saade GR, Berkowitz RL, Klugman S, Dugoff L,<br />
Craigo SD, Timor-Tritsch IE, Carr SR, Wolfe HM, Tripp T, Bianchi DW,<br />
D'Alton ME. First and Second Trimester Evaluation of Risk (FASTER) Research<br />
Consortium. First- and second-trimester screening: detection of aneuploidies other<br />
than Down syndrome. Obstet Gynecol. 2007;110(3):651-657.<br />
14. Canick JA, Kellner LH. First trimester screening for aneuploidy: serum<br />
biochemical markers. Semin Perinatol. 1999;23(5):359-368.<br />
15. Canick JA, MacRae AR. Second trimester serum markers. Semin Perinatol.<br />
2005;29(4):203-208.<br />
16. Krstevska Blazevska S. Prevalence of congenital cardiopathies in the republic of<br />
Macedonia from year 2002-2006 in children aged one year. Master degree thesis,<br />
2008.<br />
17. Tennstedt C, Chaoui R, Körner H, Dietel M. Spectrum of congenital heart defects<br />
and extracardiac malformations associated with chromosomal abnormalities:<br />
results of a seven year necropsy study. Heart 1999;82:34-39<br />
РЕЗИМЕ<br />
ТРИЗОМИЈА 18, КЛИНИЧКИ КАРАКТЕРИСТИКИ И МОЖНОСТ ЗА<br />
ПРЕНАТАЛНА ПРЕВЕНЦИЈА – ПРИКАЗ НА СЛУЧАЕВИ<br />
Анет Папазовска Черепналковски 1 , Катица Пиперкова 1 , Елена Шукарова<br />
Ангеловска 2 , Снежана Палчевска Коцевска 1 , Аспазија Софијанова 3 , Наташа<br />
Најдановска Алулоска 1 , Гордана Илиева 2<br />
1 Оддел за неонатологија<br />
2 Оддел за ендокринологија и генетика<br />
3 Оддел за интензивна нега и терапија
Универзитетска Клиника за детски болести, Медицински факултет, Скопје,<br />
Република Македонија<br />
Тризомија 18 е втора по зачестеност автозомна тризомија кај живородени<br />
која се карактеризира со разновидни и тешки вродени малформации, успорен раст<br />
и висока стапка на новороденечки морталитет. Во трудот се презентирани два<br />
случаи на тризомија 18 од нашата клиничка пракса со акцент на нивните клинички<br />
карактеристики. Овие случаи имаат слична фамилијарна историја како први деца<br />
од бремености без особености во семејства на млади родители. Клиничките<br />
карактеристики и постнаталното преживување кај двата случаи значајно се<br />
разликуваат. Некои од заедничките клинички карактеристики на двата случаи се:<br />
ретардација на растот, конгенитална срцева мана, ниско поставени уши, краток<br />
врат и ретрогнатија. Случаите кои се презентирани тука претставуваат потсетување<br />
за клиничарите во смисол на соодветна пренатална дијагноза, како и зголемена<br />
свесност за оваа состојба и соодветен третман во раниот неонатален период.<br />
Клучни зборови: тризомија 18, клинички карактеристики, пренатална дијагноза<br />
/////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////<br />
/////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////<br />
PREZANTIM RASTI / CASE REPORT OTORINOLARINGOLOGJI<br />
MBYLLJA E DEFEKTEVE TE LEKURES<br />
( Disa raste klinike pas heqjes së tumoreve <strong>të</strong> regjionit nazal dhe skalpit)<br />
Xhevair Hoxhallari 1 , Gjergji Bizhga 2<br />
1 Shërbimi ORL. QSU ―Nënë Tereza―, Tiranë, Shqipëri<br />
2 Shërbimi ORL Spitali Ushtarak, Tiranë, Shqipëri<br />
Xhevair Hoxhallari, mjek otorinolaringolog<br />
Rr. Ish Zona Industriale, Lagja nr.1. Pogradec, Shqipëri<br />
e-mail: xhevair_hoxhallari@yahoo.com<br />
MEDICUS
REZYME: Në kë<strong>të</strong> punim trajtohen disa nga principet kryesore që duhen patur parasysh<br />
në lidhje me flapet dhe graftet e lëkurës në regionin kokë qafë. Paraqiten 6 raste me<br />
karcinoma <strong>të</strong> lëkurës në regionin e apeksit nazal, me moshë nga 65-80 vjeç, në <strong>të</strong> cilat<br />
ësh<strong>të</strong> bërë mbulimi i defektit <strong>të</strong> krijuar pas interventit me flap frontal që ësh<strong>të</strong> përpunuar<br />
duke futur pedunkulin e tij nën lëkurën e mbetur <strong>të</strong> regionit nazal dhe duke shkurtuar<br />
kohën e shërimit në krahasim me pedunkulin e zakonshëm i cili lihet në sipërfaqe dhe që<br />
bën <strong>të</strong> domosdoshme një ndërhyrje <strong>të</strong> dy<strong>të</strong> pas 2-3 javësh. Rezultatet tona kanë qënë<br />
mjaft <strong>të</strong> mira. Rasti tje<strong>të</strong>r ësh<strong>të</strong> një i sëmurë me një tumor shumë <strong>të</strong> madh <strong>të</strong> tipit<br />
mezenkimal <strong>të</strong> vendosur në regionin parieto-oksipital me përmasa 11x12 cm gjerësi, dhe<br />
8-9 cm lar<strong>të</strong>si. Defekti i krijuar pas heqjes së tumorit në kufij <strong>të</strong> shëndoshë ësh<strong>të</strong> mbuluar<br />
më lëkurë <strong>të</strong> marrë nga regjioni abdominal. Rezultati ka qënë i kënaqshëm.<br />
Fjalë kyç: Defekt i lëkurës, Flap, Graft.<br />
Medicus 2009, Vol. XI (1):<br />
HYRJE<br />
Trajtimi i defekteve <strong>të</strong> lëkurës mund <strong>të</strong> je<strong>të</strong> që nga vendosja e disa suturave deri<br />
në rekonstruksione që mund <strong>të</strong> kërkojnë disa procedura apo disa muaj.<br />
Defekte <strong>të</strong> tilla mund <strong>të</strong> jenë për pasojë <strong>të</strong> traumave <strong>të</strong> ndryshme si dhe si pasojë e<br />
kirurgjisë për heqjen e tumoreve.<br />
Skalpi ësh<strong>të</strong> pjesa më ekstreme e trupit dhe si e tillë ajo ësh<strong>të</strong> e ekspozuar ndaj<br />
traumave.<br />
Nga ana tje<strong>të</strong>r duke qënë një regjion i pa mbuluar nga rrobat ai ësh<strong>të</strong> i ekspozuar<br />
ndaj rrezeve <strong>të</strong> diellit dhe djegjeve nga lëndë <strong>të</strong> ndryshme që mund <strong>të</strong> bien në kë<strong>të</strong> region.<br />
Skalpi ësh<strong>të</strong> gjithashtu një regjion që mund <strong>të</strong> preket shpesh nga tumore beninjë<br />
dhe malinjë. Për <strong>të</strong> marrë një vendim <strong>të</strong> drej<strong>të</strong> për shërimin sa më <strong>të</strong> shpej<strong>të</strong> <strong>të</strong> pacientit<br />
ësh<strong>të</strong> e domozdoshme njohja e mirë e anatomisë, e evolucionit <strong>të</strong> defektit dhe faktorve që<br />
ndikojnë në rigjenerimin e tij.<br />
Planifikimi i interventit ësh<strong>të</strong> shumë i rëndësishëm duke patur parasysh se çdo<br />
zgjidhje ësh<strong>të</strong> individuale.<br />
Kirurgu duhet <strong>të</strong> njohë mirë elemen<strong>të</strong>t anatomikë <strong>të</strong> skalpit.<br />
Skalp ësh<strong>të</strong> quajtur regjioni anatomik që kufizohet anteriorisht nga vija<br />
supraorbitale dhe posteriorisht nga linea nukale superiore.<br />
Indi i bu<strong>të</strong> në kë<strong>të</strong> region përbëhet nga 5 shtresa: shtresa kutane, subkutane,<br />
shtresa aponeurotike (galea), indi areolar dhe epikraniumi.<br />
Kutisi ësh<strong>të</strong> mbështetur mbi shtresën subkutane e cila ësh<strong>të</strong> e pasur me enë gjaku.<br />
Galea ësh<strong>të</strong> në thelb një tendin membranoz i cili lidh shtresën muskulare <strong>të</strong> regionit<br />
frontal më a<strong>të</strong> <strong>të</strong> regionit oksipital duke përbërë shtresën superficiale <strong>të</strong> sistemit<br />
muskuloaponeurotik <strong>të</strong> skalpit.<br />
Galea ësh<strong>të</strong> klinikisht një shtresë shumë e rëndësishme sidomos kur ajo dëmtohet<br />
sepse forcat antagoniste midis muskujve oksipitale dhe frontale largojnë buzët e plagës,<br />
nëqof<strong>të</strong> se galea mbetet intakt retraksioni i lëkurës ësh<strong>të</strong> mjaft i kufizuar.
Nën lëkurë ësh<strong>të</strong> shtresa e indit areolar. Kjo shtresë realizon një liri lëvizjeje<br />
midis shtresës aponeurotike dhe perikraniumit si dhe ësh<strong>të</strong> një pikë ndarjeje gja<strong>të</strong><br />
traumës.<br />
Perikraniumi përbëhet nga ind konjuktiv i fiksuar ngush<strong>të</strong> me kockat e kraniumit<br />
nëpërmjet fibrave <strong>të</strong> Shrapney.<br />
Lateralisht perikraniumi ndahet në dy shtresa; në fascien e muskulit temporal dhe<br />
në perikraniumin e kockës temporale, duke e futur në mes muskulin temporal dhe duke u<br />
fiksuar në harkun zigomatik.<br />
Furnizimi me gjak i skalpit realizohet nga pesë çifte arteriesh; nga dy degë <strong>të</strong><br />
arteries oftalmike që vijnë nga a. carotis interna: a. supra troklearis dhe a. supra orbitale<br />
dhe carotis externa jep 3 cifte arteriesh : a. superficiale temporale, a. postaurikulare dhe<br />
a. oksipitale.<br />
Këto vaza shtrihen në shtresën subkutane ngjitur me galean dhe kanë një kontribut<br />
minimal në shtresën perikraniale. Perikraniumi ushqehet nga a.meningea media dhe<br />
qarkullimi intrakranial.<br />
QELLIMI.<br />
Tema ka për qëllim <strong>të</strong> paraqesë disa nga principet kryesore që duhen patur parasysh<br />
në lidhje me flapet dhe graftet e lëkurës në regionin kokë qafë.<br />
MATERIALI DHE METODA.<br />
Në kë<strong>të</strong> punim paraqiten 6 raste me karcinoma <strong>të</strong> lëkurës në regjionin e apeksit<br />
nazal, me moshë nga 65-80 vjeç, në <strong>të</strong> cilat ësh<strong>të</strong> bërë mbulimi i defektit <strong>të</strong> krijuar pas<br />
interventit, me flap frontal që ësh<strong>të</strong> përpunuar duke futur pedunkulin nën lëkurën e<br />
mbetur <strong>të</strong> regionit nazal dhe duke shkurtuar kohën e shërimit në krahasim me pedunkulin<br />
e zakonshëm i cili lihet në sipërfaqe.<br />
Hunda ësh<strong>të</strong> një kompleks osteokartilaginoz që përbën një porcion rigjid <strong>të</strong><br />
organizmit por <strong>të</strong> mbeshtjellë me një lëkurë që mund <strong>të</strong> preparohet pa shumë vështirësi.<br />
Rekonstruksioni i hundës kërkon një kujdes <strong>të</strong> veçan<strong>të</strong> për shkak <strong>të</strong> skeletit rigjid që<br />
ndodhet nën lëkurë, i cili vështirëson mbylljen primare <strong>të</strong> defekteve <strong>të</strong> cilat shpeshherë<br />
mund <strong>të</strong> jenë edhe <strong>të</strong> vogla.<br />
Ndryshimi në rastet tona ka <strong>të</strong> bëjë me flapin medial frontal, i cili përdoret shpesh<br />
për <strong>të</strong> mbuluar defektet e konsiderueshme <strong>të</strong> apeksit nazal. Ky flap bazohet mbi arterien<br />
supratrokleare dhe kalon në disa faza:<br />
1. Flapi duhet <strong>të</strong> parashikohet <strong>të</strong> merret në anën e kundërt <strong>të</strong> defektit duke<br />
përfshirë në brëndësinë e tij art.supratrokleare. Duhet patur kujdes <strong>të</strong> matet<br />
gja<strong>të</strong>sia për <strong>të</strong> sigururar një mbulim <strong>të</strong> plo<strong>të</strong> dhe pa <strong>të</strong>rheqje.<br />
2. Flapi incizohet duke përfshirë muskujt nën planin e galeas për <strong>të</strong> siguruar një<br />
vaskularizim adekuat <strong>të</strong> tij.<br />
3. Flapi preparohet dhe transpozicionohet medialisht për <strong>të</strong> mbuluar defektin.<br />
4. Pjesa distale e flapit që do <strong>të</strong> suturohet mbi defektin mund <strong>të</strong> zhvishet nga<br />
muskujt dhe shtresa adipoze para se <strong>të</strong> suturohet.<br />
5. Defekti sekondar frontal suturohet.
6. Pas 2-3 jave pritet pedunkuli. Koha e shërimit shkon mbi 1 muaj.<br />
7. Suturohet pjesa e mbetur e pedunkulit duke mbyllur plo<strong>të</strong>sisht defektin.<br />
(Fig.1)<br />
Fig.1<br />
Ndryshimi në punimin tonë ka <strong>të</strong> bëjë me pedunkulin e flapit.<br />
1. Flapi pregatitet duke respektuar kriteret e mësipërme.<br />
2. Pedunkulit i hiqet shtresa e kutisit duke ruajtur me rigorozitet subkutisin dhe futet<br />
nën shtresën e lëkurës së shëndoshë që shtrihet midis defektit dhe bazës së<br />
pedunkulit.<br />
3. Bëhet suturimi i lëkurës mbi defektin.<br />
4. Hiqen suturat në di<strong>të</strong>n e 10.<br />
Në kë<strong>të</strong> mënyrë shkurtohet koha e shërimit (10-12 di<strong>të</strong>) dhe i sëmuri nuk ka<br />
nevojë për një ndërhyrje <strong>të</strong> dy<strong>të</strong>.<br />
Rastet tona:<br />
1. I sëmuri A.C 72 vjeç, me dignozë Carcinoma<br />
bazocelulare e diferencuar mirë.<br />
Pamja para operacionit.
Gja<strong>të</strong> operacionit<br />
Në përfundim <strong>të</strong> intereventit. Në di<strong>të</strong>n e 10 pas heqjes së suturave.
E sëmura Sh. B. 71 vjeç me diagnozë Carcinoma bazoceluare. Pamja para interventit.<br />
Pamja një muaj pas interventit.<br />
Kemi patur edhe 4 raste <strong>të</strong> tjera <strong>të</strong> cilët kanë qënë me <strong>të</strong> njëj<strong>të</strong>n diagnozë dhe janë<br />
trajtuar me <strong>të</strong> njëj<strong>të</strong>n mënyrë. Përfundimi ka qënë mjaft i mirë për <strong>të</strong> gjitha rastet dhe<br />
shërimi i plo<strong>të</strong> ësh<strong>të</strong> realizuar për 10-15 di<strong>të</strong>, nga 30-35 di<strong>të</strong> që do <strong>të</strong> kishte qënë me<br />
mbylljen me flapin e zakonshëm.<br />
Rasti tje<strong>të</strong>r ësh<strong>të</strong> një i sëmurë me një tumor <strong>të</strong> madh <strong>të</strong> tipit mezenkimal <strong>të</strong><br />
vendosur në regjionin parieto-oksipital me përmasa 11x12 cm gjerësi, dhe 8-9 cm lar<strong>të</strong>si.<br />
I sëmuri I.H 35 vjeç. Pamja para interventit.<br />
Në CT-scan rezulton përfshirje e indeve <strong>të</strong> buta pa prekje <strong>të</strong> perikraniumit dhe<br />
kockës.<br />
Në ekzaminimin histopatologjik rezulton tumor i tipit mezenkimal probabilisht<br />
fibromë.
Defekti i krijuar pas heqjes së tumorit në kufij <strong>të</strong> shëndoshë, ësh<strong>të</strong> mbuluar më lëkurë<br />
<strong>të</strong> marrë nga regioni abdominal. Rezultati ka qënë i kënaqshëm.<br />
Pamje pas heqjes së tumorit. Lëkurë e parashikuar për mbylljen e defektit,marrë nga<br />
regioni abdominal.<br />
Prekupimi jonë ishte mbyllja e defektit pas heqjes së tumorit. Mbulimi me flap ishte i pa<br />
mundur për shkak <strong>të</strong> madhësisë së tij. U vendos <strong>të</strong> mbulohet me graft <strong>të</strong> marrë nga lëkura<br />
abdominale.<br />
Pamje në fund <strong>të</strong> interventit.<br />
DISKUTIMI<br />
Për defektet e vogla mbyllja primare ësh<strong>të</strong> opsioni më i mirë. Defektet më <strong>të</strong><br />
vogla se 3 cm diame<strong>të</strong>r mund <strong>të</strong> mbyllen teknikisht me sukses por kjo varet edhe nga<br />
vendndodhja.<br />
Defektet më <strong>të</strong> mëdha mund <strong>të</strong> mbyllen me përdorimin e flapeve ose grafteve <strong>të</strong><br />
lëkurës.<br />
Flapet rrotulluese.<br />
Janë më rezultativët në mbylljen e defekteve <strong>të</strong> vogla dhe <strong>të</strong> mesme. Ato mund <strong>të</strong><br />
merren në nivelin subkutan ose plus galean.<br />
Çdo flap lokal merret në nivelin e arteries që e furnizon. Mbulimi ësh<strong>të</strong> i sigurt.<br />
Flapet rrotulluese mund <strong>të</strong> jenë uni ose bilateral, si dhe kanë forma <strong>të</strong> ndryshme <strong>të</strong><br />
cilat kombinojnë <strong>të</strong>rheqjen dhe rrotullimin e lëkurës.<br />
Kirurgu duhet <strong>të</strong> planifikojë një incizion që e kalon 4-6 herë diametrin e plagës.<br />
Incizioni nuk duhet <strong>të</strong> bëhet përpendikularisht me vazat e lëkurës.<br />
Graftet.<br />
Sjellin një mbyllje efektive <strong>të</strong> defekteve dhe janë <strong>të</strong> mundur në një sërë situatash.<br />
Para shfaqjes së grafteve mbyllja e defekteve në rreth 15-20% <strong>të</strong> defekteve <strong>të</strong><br />
skalpit ka qënë e pamundur.
Fillimisht ësh<strong>të</strong> përdorur omentumi i cili në kohën e sotme ësh<strong>të</strong> abandonuar pasi<br />
kërkon një procedurë abdominale. Por prej asaj kohe janë përdorur lloje <strong>të</strong> ndryshme<br />
graftesh për mbylljen e defekteve.<br />
Kur kocka ësh<strong>të</strong> e ekspozuar mund <strong>të</strong> mbulohet me një flap rrotullues <strong>të</strong><br />
perikraniumit dhe mbi kë<strong>të</strong> shtrat mund <strong>të</strong> vendoset grafti.<br />
Kirurgu duhet <strong>të</strong> marrë parasysh një sërë faktorësh për <strong>të</strong> ndërtuar planin e<br />
operacionit.<br />
Identifikimi i elementeve anatomikë <strong>të</strong> dëmtuar.<br />
Madhësia e defektit<br />
Thellësia e defektit<br />
Buzët e plagës<br />
Nga ana tje<strong>të</strong>r duhet bërë një vlerësim i pacientit në lidhje me sëmundjet e<br />
ndryshme si diabeti, çrregullimi vaskulare, përdorimi i imunosupresorëve, përdorimi i<br />
kortizonikëve etj. <strong>të</strong> cilat ulin shumë mundësinë e shërimit dhe rrisin probabilitetin e<br />
infeksionit - vatrat osteomielitike <strong>të</strong> calvarias bëjnë që shpesh <strong>të</strong> dështojnë flapet apo<br />
graftet.<br />
PERFUNDIMET<br />
Një kirurg i talentuar që merret me rekonstruksionin e lëkurës e di që nuk ekziston<br />
një metodë e thjesh<strong>të</strong> e përdorur për <strong>të</strong> gjitha defektet. Në përgjithësi çdo defekt ësh<strong>të</strong> i<br />
veçan<strong>të</strong> për çdo pacient.<br />
Grafti kërkon një vaskularizim <strong>të</strong> mirë <strong>të</strong> shtratit <strong>të</strong> plagës dhe nuk mund <strong>të</strong><br />
aplikohet mbi kockë. Perikraniumi intakt ësh<strong>të</strong> i mjaftueshëm për <strong>të</strong> ushqyer graftin.<br />
Shtrati i plagës nuk duhet <strong>të</strong> ke<strong>të</strong> vatra nekrotike, nuk duhet <strong>të</strong> ke<strong>të</strong> vaza <strong>të</strong> hapura<br />
që krijojnë mundësinë e hematomës dhe kompromentojnë suksesin.<br />
Në përgjithësi grafti prodhon një rezultat <strong>të</strong> varfër kozmetik, në ngjyrën e lëkurës<br />
dhe trashësinë e saj, sidomos në pjesën me flokë <strong>të</strong> skalpit, i krahasuar me flapin lokal i<br />
cili ka një epërsi <strong>të</strong> padiskutueshme kozmetike.<br />
Grafti kërkon një periudhë shërimi minimumi 1-2 muaj për <strong>të</strong> cilën duhet <strong>të</strong><br />
pregatitet pacienti.<br />
E ardhmja e rekonstruksioneve <strong>të</strong> skalpit mendohet <strong>të</strong> je<strong>të</strong> futja e matriksit <strong>të</strong><br />
kolagenit dhe glukosaminoglikans mbi një shtresë silikoni për <strong>të</strong> ndihmuar shërimin.<br />
Mbushja përbëhet nga një shtresë polisilikoni poroz.<br />
Një membranë gjysëm e përshkueshme silikoni kontrollon uljen e avullimit <strong>të</strong> ujit<br />
dhe kjo stimulon një mbulesë fleksibile aderente mbi sipërfaqen e plagës. Matriksi<br />
kolagen-glukosaminoglikans krijon një shtrat për invazionin cellular dhe zhvillimin e<br />
kapilarëve.<br />
LITERATURA<br />
1. Azzolini A, Riberti C, Cavalca D: Skin expansion in head and neck reconstructive<br />
surgery. Plast Reconstr Surg 1992 Nov; 90(5): 799-807.<br />
2. Baker SR, Johnson TM, Nelson BR: Technical aspects of prolonged scalp<br />
expansion. Arch Otolaryngol Head Neck Surg 1994 Apr; 120(4): 431-6.
3. Borah GL, Hidalgo DA, Wey PD: Reconstruction of extensive scalp defects with<br />
rectus free flaps. Ann Plast Surg 1995 Mar; 34(3): 281-5; discussion 285-7.<br />
4. Borah GL, Chick LR: Island scalp flap for superior forehead reconstruction. Plast<br />
Reconstr Surg 1990 Apr; 85(4): 606-10.<br />
5. Calobrace MB, Downey SE: Calvarial deformity and remodeling following<br />
prolonged scalp expansion in a child. Ann Plast Surg 1997 Aug; 39(2): 186-9.<br />
6. Chicarilli ZN, Ariyan S, Cuono CB: Single-stage repair of complex scalp and<br />
cranial defects with the free radial forearm flap. Plast Reconstr Surg 1986 Apr;<br />
77(4): 577-85.<br />
7. Ebihara H, Maruyama Y: Free abdominal flaps: variations in design and<br />
application to soft tissue defects of the head. J Reconstr Microsurg 1989 Jul; 5(3):<br />
193-201.<br />
8. Feierabend TC, Bindra RN: Injuries causing major loss of scalp. Plast Reconstr<br />
Surg 1985 Aug; 76(2): 189-94.<br />
9. Furnas H, Lineaweaver WC, Alpert BS, Buncke HJ: Scalp reconstruction by<br />
microvascular free tissue transfer. Ann Plast Surg 1990 May; 24(5): 431-44.<br />
10. Hallock GG: Long-term superiority of composite versus muscle-only free flaps<br />
for skull coverage. annals of plastic surgery 2004; 52: 507-511.<br />
11. Kobienia BJ, Migliori M, Schubert W: Preexpanded radial forearm free flap to the<br />
scalp. Ann Plast Surg 1996 Dec; 37(6): 629-32.<br />
12. Kroll SS, Margolis R: Scalp flap rotation with primary donor site closure. Ann<br />
Plast Surg 1993 May; 30(5): 452-5.<br />
13. Lai CS, Lin SD, Chou CK, Tsai CW: The subgalea-periosteal turnover flap for<br />
reconstruction of scalp defects. Ann Plast Surg 1993 Mar; 30(3): 267-71.<br />
14. Lee B, Bickel K, Levin S: Microsurgical reconstruction of extensive scalp defects.<br />
J Reconstr Microsurg 1999 May; 15(4): 255-62; discussion 263-4.<br />
15. Marathe US, Sniezek JC: Use of the vacuum-assisted closure device in enhancing<br />
closure of a massive skull defect. Laryngoscope 2004; 114: 961-964.<br />
16. McLean DH, Buncke HJ Jr: Autotransplant of omentum to a large scalp defect,<br />
with microsurgical revascularization. Plast Reconstr Surg 1972 Mar; 49(3): 268-<br />
74.<br />
17. Moelleken BR, Mathes SJ, Cann CE, et al: Long-term effects of tissue expansion<br />
on cranial and skeletal bone development in neonatal miniature swine: clinical<br />
findings and histomorphometric correlates. Plast Reconstr Surg 1990 Nov; 86(5):<br />
825-34.<br />
SUMMARY<br />
CLOSING OF SKIN DEFECTS.<br />
( Some clinical cases after removing of tumors in the region of the nose and scalp)<br />
Xhevair Hoxhallari 1 , Gjergji Bizhga 2<br />
1 O.R.L. Service in Q.S.U. ―Nënë Tereza―, Tirana, Albania<br />
2 O.R.L. Service Military Hospital, Tirana, Albania
In this study we have treated some of the main principles that are to be taken into<br />
consideration having to do with flaps and grafts of the skin in the region headneck. Six<br />
cases of skin carcinoma of the skin in the region of nasal apex at the age of 65-80 years<br />
old are presented, in which there has been a closure of the defect caused after<br />
intervention, with frontal flap which is refined by putting its peduncle under the remained<br />
part of the skin of nasal region and by reducing the healing time in comparison with the<br />
normal peduncle which is left on the surface and which makes possible and essential a<br />
second intervention after 2-3 weeks. Our results have been very good. The other case is<br />
a patient with a very large tumour of mesenchymal type placed in the parietal-occipital<br />
region with measurements 11x12 wide and 8-9cm high.The created defect after the<br />
removal of the tumour in normal borders has been closed with skin taken from the<br />
abdominal region. The result has been very satisfactory.<br />
Key words: Skin defect, flap, graft.<br />
/////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////<br />
/////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////<br />
PREZANTIM RASTI / CASE REPORT OFTALMOLOGJI<br />
OCULAR COMPLICATIONS OF MARFAN SYNDROME<br />
(Two familial cases reports)<br />
MEDICUS<br />
Vilma Mema 1 , Nadon Qafa 1 , Arjeta Grezda 1 , Florian Toti 2<br />
1 Service of Ophthalmology, University Hospital Centre ,―Mother Theresa‖,<br />
Tirana, Albania<br />
2 Service of Endocrinology & Metabolic diseases, University Hospital Centre ―Mother<br />
Theresa‖, Tirana, Albania<br />
Vilma Mema<br />
Service of Ophthalmology<br />
University Hospital Centre ―Mother Theresa‖<br />
370, Rruga e Dibres<br />
1001 Tirana/Albania<br />
E-mail: vilmaoculus@yahoo.com
RESUME<br />
Background: Marfan's Syndrome has been reported to occur in 8 to 10 per 100.000 of<br />
population/year. Ocular features of this syndrome have been extensively reported. We<br />
report two patients of the same family with miscellaneous complications of this<br />
syndrome. Case presentation: Two sisters with Marfan‘s Syndrome were examinated in<br />
our clinic. They revealed several ocular complications as bilateral spontaneous complete<br />
posterior lens dislocation, total rhegmatogenous retinal detachment, secondary glaucoma,<br />
etc. Surgical and conservative treatment was applied to these patients with relative<br />
successful results. They were also referred to cardiologist for further examinations.<br />
Conclusions: Ocular complications are commonly found in Marfan‘s Syndrome.<br />
Anyway such complications as total rhegmatogenous retinal detachment, secondary<br />
glaucoma, etc need prompt and energetic treatment to minimize severe visual loss in<br />
these patients.<br />
Key words: Marfan Syndrome, ocular complications, bilateral spontaneous lens<br />
dislocation, retinal detachment, secondary glaucoma, intervention, visual loss.<br />
Medicus 2009, Vol. XI (1):<br />
BACKGROUND<br />
Marfan's Syndrome has been reported to occur in 8 to 10 per 100.000 of<br />
population/year (1). Ocular features of this syndrome have been extensively reporter (2).<br />
Ectopia lentis, the most common ocular feature, occurs in 70 to 80 % of cases (3, 4, 5, 6,<br />
7). Isolated reports of spontaneous complete posterior luxation lying over the retina, or<br />
producing secondary complications like glaucoma or uveitis exist in literature (7).<br />
However, bilateral posterior dislocation is a rare fature (4).<br />
In this presentation we report two familial cases (sisters) of established Marfan's<br />
Syndrome with bilateral spontaneous posterior lens dislocation, total rhegmatogenous<br />
retinal detachment, secondary glaucoma, etc.<br />
CASE PRESENTATION I<br />
A 32 year old female (L.K.) presented in our clinic with acute painless visual loss<br />
in the right eye of two days duration and chronic pain in the left eye. On systemic<br />
examination she had skeletal abnormalities (long, thin extremities), arachnodactly and<br />
high-arched palate; findings consistent with diagnosis of Marfan's Syndrome (Figure 1 ab).<br />
Ocular examination revealed in the right eye a visual acuity of hand movement (no<br />
correction) and 3/20 (sph.+4.5 D; cyl.+1.75 X 170°) in the left eye. Intraocular pressure<br />
was OD = 13 mm Hg and OS = 36 mm Hg. According to the anamnesis, she had<br />
glaucoma surgery (?!) (Trabeculectomy and basal iridectomy) when she was 18 years old<br />
and reported to us that her little sister has visual disturbances too.<br />
Figure 1 Here …
Figure 1 a- Skeletal abnormalities (long, thin extremities).<br />
Figure 1 b- Arachnodactly in the same patient.<br />
Fundus evaluation showed bilateral spontaneous posterior lens dislocation<br />
associated with total rhegmatogenous retinal detachment in the right eye (Figure 2 a-b).<br />
Ultrasonography of the right eye revealed spikes consistent with a total<br />
rhegmatogenous retinal detachement and a posterior dislocated lens (Figure 2 c).<br />
Figure 2 Here ... (from left to right)<br />
Figure 2 a- The lack of the lens.<br />
Figure 2 b- Fundoscopic view of total rhegmatogenous retinal detachment.<br />
Figure 2 c- Ultrasound examination of the right eye – Retinal detachment and presumed lens<br />
material in the vitreous cavity.<br />
The patient underwent successful retinal detachment surgery (PPV + SOI) in the<br />
right eye and had visual acuity of 4/20, (+6.5 D/+1.00 X 10°) at 6 months follow up<br />
(Figure 3 a-b). She had also antiglaucomatous therapy for the left eye, but with poor<br />
results (presence of vitreous in the anterior chamber). She was referred to a cardiologist<br />
and she had a complete check up and future following up plan.
Figure 3 Here ...<br />
Figure 3 a- Right eye fundoscopic view 6 months after surgery.<br />
Figure 3 b- Ultrasound examination of the same eye.<br />
CASE PRESENTATION II<br />
Her little sister (24 yrs old) came to our clinic after we called her. She had had no<br />
ophthalmic examinations in the past (!!!). She complained for blurred vision in both eyes.<br />
On systemic examination she also had skeletal abnormalities (long, thin extremities),<br />
arachnodactly and high-arched palate; findings consistent with diagnosis of Marfan's<br />
Syndrome.<br />
Ocular examination revealed in the right eye a visual acuity of 6/20 (sph.+6.5)<br />
and 6/20 (sph. + 8.5 D) in the left eye. Intraocular pressure was 17.3 mm Hg both eyes.<br />
Fundus evaluation showed bilateral spontaneous posterior lens dislocation associated<br />
with retinal thinning and degeneration but no tears (Figure 4-5).<br />
Figure 4 Here ...<br />
Figure 4 a- Right eye, the lack of the lens.<br />
Figure 4 b- Fundoscopic view of the same eye.
The case management was:<br />
� Both eyes corrected (spectacles)<br />
� Close follow up to detect possibly future ocular complications (glaucoma, retinal<br />
detachment, etc)<br />
� Referred to cardiologist for evaluation.<br />
Figure 5 Here ...<br />
CONCLUSIONS<br />
Figure 5 a- Left eye, the lack of the lens.<br />
Figure 5 b- Fundoscopic view of the same eye.<br />
Ocular complications are commonly found in Marfan‘s Syndrome. Among them<br />
complete bilateral spontaneous posterior lens dislocation is a rare complication (8).<br />
Posterior dislocation may be silent and rarely causes glaucoma or uveitis (9). Also<br />
vitreous changes are well described in Marfan's Syndrome (10). Commonly observed<br />
changes are liquefaction of the gel and posterior vitreous detachment (PVD). Presence of<br />
fluid vitreous in the anterior chamber and PVD in our cases are in agreement with the<br />
above description. Posterior dislocation of lens could have been augmented by the<br />
disruption of anterior hyaloids face resulting in loss of support. Usually these cases tend<br />
to have more severe vitreous and retinal pathologies.<br />
Such complications as total rhegmatogenous retinal detachment, secondary<br />
glaucoma, etc, need prompt and energetic treatment to minimize severe visual loss in<br />
these patients.<br />
Finally, we must emphasize the need (and duty) to refer the patients with<br />
Marfan‘s Syndrome to cardiologic evaluation in order to decrease the morbidity and<br />
mortality due to cardio-vascular complications (aorta aneurysm, mitral insufficiency, etc.)<br />
REFERENCES<br />
1. Harrison principles of internal medicine - 15 Edition 2001; 351-352.<br />
2. Nelson LB, Maumence IH: Ectopia Lentis, Surv Ophthalmol 1982; 27:143-160<br />
3. Feilder AR: Dislocated lenses: Paediatric Ophthalmolgy, Current aspects, Edited<br />
by K. Wybar & D. Taylor. Marcel Dekkel Inc. Publ., Ch. 17, 1983; 169-170
4. Hindle NW, Crawford JS: Dislocation of the lens in Marfan's syndrome Can J<br />
Ophthalmol 196; 94:128-134<br />
5. Jarret WH Jr. Dislocations of the lense. A study of 166 hospitalised cases. Arch<br />
Ophthalmol 1967; 78: 289-296<br />
6. Maumenee IH: The eye in Marfan Syndrome. Trans Am Ophthalmol Soc<br />
1981;79:684-733<br />
7. Pyeritz RE, McKusick VA The Marfan Syndrome: Diagnosis & Management<br />
New Engl J Med, 1979; 300: 772-777<br />
8. Cross HE & Jensen A.D.: Ocular mainfestations in Marfan's syndrome and<br />
homocystinuria. Am J Opthalmol. 1973;75:405<br />
9. Croxwatto JO, Laobardi, A, Malbream ES: Phacotoxic endopthalmities with<br />
Posterior dislocation lens in Marfan's Syndrome Ophthalmologica 1986;193: 23-<br />
26<br />
10. Schepens CL: Retinal Detachment and Allied Disease. Vol. 2, 1983 W.B<br />
Saunders Co. Ch. 28, 1983;653<br />
REZYME<br />
KOMPLIKACIONET OKULARE TE SINDROMA MARFAN<br />
(Dy prezantime rasti familjare)<br />
Vilma Mema 1 , Nadon Qafa 1 , Arjeta Ggrezda 1 , Florian Toti 2<br />
Qendra Spitalore Universitare ―Nënë Tereza‖,<br />
1 Shërbimi i Okulistikës, Tiranë, Albania.<br />
Hyrje: Sindromi Marfan ësh<strong>të</strong> raportuar <strong>të</strong> ke<strong>të</strong> një incidencë 8-10 raste <strong>të</strong> reja<br />
për 100.000 banorë në vit. Prekjet e syve nga ky sindrom janë <strong>të</strong> njohura gjerësisht. Ne<br />
po paraqesim dy pacien<strong>të</strong>, pjesëtarë <strong>të</strong> <strong>të</strong> njëj<strong>të</strong>s familje, me komplikacione <strong>të</strong> ndryshme<br />
okulare <strong>të</strong> këtij sindromi. Prezantimi i rasteve: Dy motra me sindromën Marfan u<br />
ekzaminuan në klinikën tonë. Ato paraqi<strong>të</strong>n komplikacione <strong>të</strong> ndryshme okulare si<br />
zhvendosja posteriore bilaterale spontane e kristalinit, shkolitje retinale regmatogene<br />
totale, glaucoma sekondare, etj. Pacientet u trajtuan në mënyrë konservative dhe<br />
kirurgjikale, me rezultate relativisht <strong>të</strong> suksesshme. Konkluzioni: Komplikacionet<br />
okulare janë <strong>të</strong> zakonshme në Sindromin Marfan. Gjithsesi komplikacione si shkolitja<br />
retinale regmatogene totale, glaukoma sekondare, etj. kërkojnë një trajtim <strong>të</strong> shpej<strong>të</strong> dhe<br />
energjik, për <strong>të</strong> minimizuar uljet e rënda <strong>të</strong> shikimit në këta pacien<strong>të</strong>.<br />
Fjalë kyç: Sindromi Marfan, shkolitje retinale regmatogene totale, glaucoma sekondare,<br />
zhvendosja posteriore bilaterale spontane e kristalinit.<br />
STATEMENT<br />
I, the undersigned Vilma MEMA, give this statement to certify that the submitted article<br />
OCULAR COMPLICATIONS OF MARFAN SYNDROME (Two familial cases<br />
reports) is not under consideration by any other journal, except HIPPOKRATIA, or<br />
published previously.
I hereby that all the co-authors have seen and agreed with the contents of the manuscript.<br />
With respect<br />
Dr. Vilma MEMA<br />
Tirana on 1 st December 2008<br />
/////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////<br />
/////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////<br />
MEDICUS<br />
VËSHTRIM / REVIEW GJINEKOLOGJI<br />
MEDIKAMENTET DHE SHTATZËNIA<br />
- Medicina e bazuar në fakte -<br />
Hasmije Izairi–Aliu 1<br />
1 Spitali Gjinekologjik – Akusherik, Çair<br />
Hasmije Izairi–Aliu, mjek gjinekolog–akusher<br />
Spitali Gjinekologjik – Akusherik, Çair<br />
Tel.+389(0)22 627-657 & +389(0)70 829 666<br />
e-mail:preventiva21@yahoo.com<br />
Pothuaj çdo gjë që hyn në organizmin e nënës, arrin edhe në embrion,<br />
respektivisht në fetus. Në 8 javët e para <strong>të</strong> formimit <strong>të</strong> organizmit <strong>të</strong> ri, ai quhet embrion;<br />
në pjesën e mbetur <strong>të</strong> shtatzënisë quhet fetus. Substancat që mund ta dëmtojnë fetusin<br />
quhen teratogjene, në <strong>të</strong> cilat numërohen disa medikamente, droga dhe agjen<strong>të</strong> infektues.<br />
Medikamentet<br />
Barnat mund <strong>të</strong> jenë toksikë si për embrionin, ashtu edhe për fetusin, sidomos në<br />
kohën e shtatzënisë së hershme. Ato mund <strong>të</strong> shkaktojnë një sere defektesh <strong>të</strong> lindura,<br />
varësisht nga sasia që ësh<strong>të</strong> marrë, kur ësh<strong>të</strong> marrë dhe për sa kohë.<br />
Medikamentet më <strong>të</strong> zakonshme që e dëmtojnë fetusin janë:<br />
Aspirina shkakton gjakderdhje;
Antibiotikët shkaktojnë problem në frymëmarrje dhe shurdhim;<br />
Kontraceptivët shkaktojnë defekte <strong>të</strong> gjymtyrëve dhe <strong>të</strong> meta në organet gjinore;<br />
Acutane ose Retina-A shkakton defekte në fytyrë dhe zemër;<br />
Barnat kundër kancerit shkaktojnë vdekjen e fetusit.<br />
Drogat<br />
Drogat, si kokaina, heroina, barbiturate dhe amfetaminat mund <strong>të</strong> shkaktojnë<br />
deformime trupore, dhe lindjen e fëmijës së vdekur. Këto, dhe drogat e tjera, si<br />
marihuana, PCR, LSD, si dhe drogat inhalatore, shkaktojnë edhe një numër <strong>të</strong> madh<br />
problemesh tjera tek i porsalinduri.<br />
Efektet e marrjes së drogave gja<strong>të</strong> shtatzënisë janë:<br />
Lindja e parakohëshme;<br />
Pesha e vogël në lindje;<br />
Truri dhe sistemi nervor i pazhvilluar;<br />
Të meta gjinore dhe urinare;<br />
Varësia nga droga dhe simptomat e varësisë;<br />
Konvulsionet;<br />
Problemet e frymëmarrjes;<br />
Vonesat në zhvillim;<br />
Problemet në sjellje;<br />
Problemet gja<strong>të</strong> lindjes<br />
Dhe, jo ve<strong>të</strong>m kaq, ekzistojnë edhe shumë substance tjera kimike që janë <strong>të</strong><br />
dëmshme për fetusin.<br />
Pirja e duhanit<br />
Duhani e dëmton shumë fetusin. Nëse një femër pi duhan në kohën kur ajo ësh<strong>të</strong><br />
shtatzënë, edhe fetusi pi njëkohësisht. Femrat shtatzëna që pine duhan kanë rrezik më <strong>të</strong><br />
madh për lindjen e fëmijëve me <strong>të</strong> meta, lindjen e fëmijëve <strong>të</strong> vdekur, gjakderdhje nga<br />
vagjina, lindje <strong>të</strong> parakohshme dhe komplikime gja<strong>të</strong> aktit <strong>të</strong> lindjes. Fëmijët e nënave që<br />
pinë duhan shpesh kanë peshë më <strong>të</strong> vogël se normalja, çka mund <strong>të</strong> rezultojë me<br />
problem në sjellje, intelegjencë më <strong>të</strong> ulët, af<strong>të</strong>si më <strong>të</strong> dobëta motorike dhe çrregullimet<br />
e ndërlidhura me lëvizjet.<br />
Alkooli<br />
Konsumimi i alkoolit i shton gjasat që femra <strong>të</strong> ke<strong>të</strong> abort spontan, ose <strong>të</strong> ke<strong>të</strong><br />
lindje <strong>të</strong> parakohshme. Alkooli mund <strong>të</strong> shkaktojë një sere problemesh fizike, mendore<br />
dhe <strong>të</strong> sjelljes, që quhen sindroma alkoolike fetale.<br />
Defektet e mundshme <strong>të</strong> alkoolit janë:<br />
Varësi nga alkooli;<br />
Vonesat në rritje para dhe pas lindjes;<br />
Truri dhe sistemi nervor i pazhvilluar;<br />
Jonormalitetet e fytyrës, sidomos ato <strong>të</strong> syve;<br />
Problemet e zemrës;<br />
Prapambetja mendore;
Infeksionet<br />
Iritimi dhe hiperaktiviteti;<br />
Pengesat në <strong>të</strong> mësuar.<br />
Edhe infeksionet e ndryshme mund ta dëmtojnë fetusin.<br />
Rubeola (fruthi) mund <strong>të</strong> çojë në lindje <strong>të</strong> fëmijës me <strong>të</strong> meta fizike dhe mendore.<br />
Femra duhet <strong>të</strong> imunizohet kundër rubeolës, para se <strong>të</strong> mbetet shtatzënë.<br />
Streptokokat e grupit B mund <strong>të</strong> jenë fatal për <strong>të</strong> porsalindurit. Femrat shtatzëna<br />
duhet <strong>të</strong> kontrollohen për praninë e streptokokave <strong>të</strong> grupit B, dhe gja<strong>të</strong> aktit <strong>të</strong> lindjes,<br />
fëmijës mund t‘i injektohen antibiotikë.<br />
Sëmundjet ngji<strong>të</strong>se seksuale, mund <strong>të</strong> shkaktojnë verbim <strong>të</strong> porsalindurit. Herpesi<br />
mund <strong>të</strong> shkaktojë dëmtimin e trurit. Përmes placentas, femrat me infeksion HIV, mund<br />
ta bartin virusin deri te fetusi.<br />
MEDIKAMENTET NË GJINEKOLOGJI DHE AKUSHERI<br />
Në vazhdim e paraqesim regjistrin e barnave që përdoren në gjinekologji dhe<br />
akusheri; jo <strong>të</strong> gjithë janë <strong>të</strong> regjistruar në Republikën e <strong>Maqedonisë</strong>.<br />
A. BARNAT ANTIFUNGALE<br />
Clotrimazole, derivat i imidazolit; preparatet e gatshme janë:<br />
Canesten® 1 (Bayer), vagjinalete 0,5 g dhe krem 2% klotrimazol.<br />
Canesten® 3 (Bayer Pharma) ,vagjinaleta 0,2% klotrimazol.<br />
Canesten® 3/ Canesten Comb (Bayewr Pharma), vagjinaleta 0,2 g, krem 1%<br />
klotrimazol.<br />
Kansen® (Zdravlje), vagjinaleta 0,2 g, krem 2% klotrimazol.<br />
Econazol, derivat i imidazolit; preparat i gatshëm ësh<strong>të</strong>:<br />
Ecalin® (Jaka 80), vagitorii 150 mg, krem 1% ekonazol<br />
Metronidazole, derivat i imidazolit; preparatet e gatshme janë:<br />
Flagyl® (Alkaloid) tabletra 250 mg, 400 mg, vagjinaleta 500 mg metronidazol.<br />
Orvagyl® (Galenika), tableta 250 mg, 400 mg, tretje për infusion 500 mg/l00 ml<br />
metronidazol.<br />
Efloran® (krka), tablet 400 mg metronidazol<br />
Arilin Rapid® (Dr Wolf Gmb HuCo, Areneimittel), vagitorii l00 mg<br />
metronidazol.<br />
Miconazole, derivat i imidazolit; preparatet e gatshme janë:<br />
Daktarin® (Krka), 20 mg/1g mikonazol.<br />
Daktinol® (Galenika), krem 2% mikonazol<br />
Rojazol® (Belupo), krem 2%, vagitorii 20 mg mikonazol.<br />
Gyno-Daktarin® (Krka), vagitorii 200 mg mikonazol.<br />
Ketoconazole, derivat i imidazolit; preparatet e gatshme janë:<br />
Rekonazol® (Replekfarm), tablet 200 mg, krem 2%, tretje 2% ketokonazol.<br />
Cezolin® (Remedia), tablet 200 mg ketrokonazol.<br />
Oronazol® (Krka), tablet 200 mg, krem 20 mg/g ketokonazol.
Ketokonazole alkaloid® (Alkaloid), tretje 20 mg/ml ketokonazol.<br />
Flukonazole, derivate i triazolit; preparatet e gatshme janë:<br />
Dimycon® (Alkaloid), kapsula 50 mg, 150 mg, tretje 2 mg/ml flukonazon.<br />
Diflazon® (Krka), kapsula 50 mg, 100 mg, 150 mg, 200 mg, tretje 2 mg/ml<br />
flukonazol.<br />
Difluzol® (Replekfarm), kapsula 50 mg, 100 mg, 150 mg, 200 mg flukonazol.<br />
Flukonazol® (Jugoremedia), kapsula 50 mg, 100 mg, 150 mg flukonazol.<br />
Nystatin, antibiotik, fungicid dhe fungistatik, fitohet prej Strptomyces noursei;<br />
preparatet e gatshëm janë:<br />
Nistatin® (Pliva, Hemofarm, Jaka 80). Pluhur për përgatitje <strong>të</strong> suspensionit<br />
100.000 IE/ml, zndyrë 100.000 IE/ g nistatin<br />
Nistatin+Oksitetracyclin, antimikotik dhe antibiotic kundër kandidës,<br />
trichomonasit, florës së përzier dhe bakterieve. Preparat i gatshëm:<br />
Geonistin® (Pliva), vagjinalete 100.000 IE nistatin + 0,1 g oksitetraciklin.<br />
Nystatin+Neomycin+Polymyxin B, antimikotik kundër Candida albicans,<br />
Trichomonas vaginalis dhe bakterieve piogjene. Preparat i gatshëm:<br />
Polygynax® (Innothera, Chozy), vagitorii 100.000 EI Nistatin + 35.000 IE<br />
Neomicin + 35.000 IE Polimiksin B.<br />
B. ANTISEPTIKËT NË GJINEKOLOGJI DHE AKUSHERI<br />
Povidone iodine, polivinilpolidon dhe jod; preparatet e gatshme janë:<br />
Betadine® (Alkaloid), vagitorii 200 mg povidon jod.<br />
Povidon jod® (Jaka 80), vagitorii 200 mg povidon jod.<br />
Policresulen, product I kondenzuar i acidit metakrezol sulfonik dhe<br />
formaldehidit; preparat i gatshëm ësh<strong>të</strong>:<br />
Albothyl® (Altana Pharma), ovula vagjinale 90 mg, tretje 36% polikrezulen.<br />
C. UTEROTONIKËT DHE UTEROSTIPTIKËT<br />
Gemeprost, analog i prostaglandinëve; preparat i gatshëm ësh<strong>të</strong>:<br />
Gemeprost, pesar l mg gemeprost.<br />
Misoprostol, analog i prostaglandins PgE; preparat i gatshëm ësh<strong>të</strong>:<br />
Misoprostol, tablet ose pesar 1 mg misoprostol.<br />
Mifepristone, derivate norsteroid; preparat i gatshëm ësh<strong>të</strong>:<br />
Mifegyne® (Exelgyn), tablet 200 mg mifepristone.<br />
Methylergometrin, derivate gjysëmsintetik i ergometrinës (Secale cornutum);<br />
preparatet e gatshme janë:<br />
Methylergometrin (Hemofarm), ampula 0,2 mg/ml, tretje 0,2 mg/ml<br />
metilergometrin.<br />
Ergotyl® (Lek), amnpula 0,2 mg/ml, tretje 0,2 mg/ml metilergometrin.<br />
Oxytocin, hormon peptid; preparat i gatshëm ësh<strong>të</strong>:<br />
Syntocinon® (Novartis), ampula 5 UI/ml, spray për hundë 40 UI/ ml sintocinon.<br />
Ç. TOKOLITIKËT (UTERORELAKSANTËT)
Hexoprenaline, derivat i dihidroksi feniletanolit; preparat i gatshëm ësh<strong>të</strong>:<br />
Gynipral® (Alkaloid), tablet 0,5 mg, ampula 0,01 mg/2 ml heksoprenalin.<br />
Ritodrin, derivate I hidroksi fenilpropanolit; preparate <strong>të</strong> gatshme janë:<br />
Pre-Par®, ampula 50 mg/ml ritodrin<br />
Yutopar®, tablet 10 mg, ampula 10 mg ritodrin<br />
Salbutamol, derivate i saligeninëve; preparat i gatshëm ësh<strong>të</strong>:<br />
Ventolin® (A ǔ H), ampula 0,5 mg, tablet 2 mg solbutamol<br />
Terbutaline, derivate i rezorcinolit; preparat i gatshëm ësh<strong>të</strong>:<br />
Bricanyl® (astra Zeneca), ampula 0,5 mg, tablet 2,5 mg terbutalin.<br />
D. INHIBITORËT E PROLAKTINËS<br />
Bromocriptin, derivate i ergokriptinës, alkaloid i Secale cornutum; preparate <strong>të</strong><br />
gatshme janë:<br />
Bromocriptin (Nihfi), tablet 2,5 mg bromokriptin<br />
Bromergon® (Lek), tablet 2,5 mg bromokriptin<br />
DH. PREPARATET KONTRACEPTIVE<br />
Ethinilestradiol + levonorgestrel, estrogjen dhe gestagjen; preparate <strong>të</strong> gatshme<br />
janë:<br />
Microgynova 30® (Schering), drazhe etinilestradiol 0,03 mg+ levonorgestrel<br />
0,15 mg.<br />
Stediril® (Wyeth), drazhe etinilestradiol 0,05 mg+ levonorgestrel 0,5 mg.<br />
Stediril-D® (Wyeth), drazhe etinilestradiol 0,05 mg+ levonorgestrel 0,25 mg.<br />
Stediril-M® (Wyeth), drazhe etinilestradiol 0,03 mg+ levonorgestrel 0,15 mg.<br />
Tri Stediril® (Krka), 6 drazhe kafe etinilestradiol 0,03 mg + levonorgestrel 0,05<br />
mg, 5 drazhe <strong>të</strong> bardha etinilestradiol 0,04 mg + levonorgestrel 0,075 mg, 10 drazhe <strong>të</strong><br />
verdha etinilestradiol 0,03 mg+ levonorgestrel 0,125 mg.<br />
Ethiliestradiol + Gestoden, doza <strong>të</strong> vogla <strong>të</strong> estrogjen dhe gestagjen; preparate<br />
<strong>të</strong> gatshme:<br />
Logest® (Schering), drazhe etilestradiol 0,02 mg + gestoden 0,075 mg.<br />
Mirelle® (Schering), drazhe etilestradiol 0,015 mg + gestoden 0,06 mg.<br />
Ethiliestradiol + Deso-gestrel, estrogjen dhe gestagjen; preparat i gatshëm janë:<br />
Mercilon®, tableta etinilestradiol 0,02 mg + dezogestrel 0,15 mg (Organon).<br />
ësh<strong>të</strong>:<br />
Ethinilestradiol + Nor-gestamat, estrogjen dhe gestagjen, preparat i gatshëm<br />
Cilest® (Cilag), tableta etinilestradiol 0,35mg + norgestimat 0,25 mg.<br />
Medroxyprogesteron, derivat i progesteronit; preparat i gatshëm ësh<strong>të</strong>:<br />
Depo-Provera® (PharmaciaUpionh, Alkaloid), ampula 150 mg/ml, 1.000 mg/6,7<br />
ml, 500 mg/3,3 ml medroksiprogesteron.<br />
Levonorgestrel, gestagjen, preparate <strong>të</strong> gatshme janë:
Levonelle® (Schering), tableta 0,75 mg levonorgestrel.<br />
Nor-Levo® (Krka), tableta 0,75 mg levonorgestrel.<br />
Mirena® (Schering), levonorgestrel 52 mg.<br />
Noretisteron, gestagjen, preparate <strong>të</strong> gatshëm janë:<br />
Primolut-Nor® (Schering), tableta 5 mg noretisteron.<br />
Noretisterat® (Schering), ampula 200 mg/ml noretisteron.<br />
Dydrogesterone, gestagjen; preparat i gatshëm ësh<strong>të</strong>:<br />
Dabroston® (Belupo), tableta l0 mg didrogesteron.<br />
Desogestrel, hormon gestagjen; preparat i gatshëm ësh<strong>të</strong>:<br />
Cerazette® (Organon), tableta o,75 mg dezogestrel.<br />
Nonoxinol, derivat i hidroksi polioksilenit; preparate <strong>të</strong> gatshëm: janë<br />
Duragel® (SSL), gel 2% nonoksinol.<br />
Ortho Creme® (Jansen-Cilag), krem 2% nonoksinol me propilen gliko.<br />
Delfen® (Jansen-Cilag), shkumë 12.5% nonoksinol me propilen glikol, cetil<br />
alkool dhe hidroksibenzoat.<br />
E. STIMULATORËT E OVULACIONIT<br />
Folitropin alfa, FSH human rekominant (rechFSH); preparat i gatshëm ësh<strong>të</strong>:<br />
Gonal F®, (serono), ampula 75 UI folitropin alfa.<br />
Human menopausal gonadotropin, HMG në raport FSH:LH 1:1; preparat <strong>të</strong><br />
gatshëm janë:<br />
Humegon® (N.V Organon), ampula 75 UI/75 UI gonadotropin human<br />
menopausal.<br />
Menopur® (Ferring GmbH), ampula 75 UI/75 UI gonadotropin human<br />
menopausal.<br />
Human chorionic gonadotropin (HCG), gonadotropin human horionik i fituar<br />
nga urina e grave shtatzëna; preparat <strong>të</strong> gatshëm janë:<br />
Pregnyl® (Organon), ampula 1.500 IE, 5000 IE gonadotropin human horionik<br />
Ovidrel® (Serano S.p.a), ampula 0,250 mg gonadotropin huma horionik<br />
Clomifen, derivate i difenil vinil fenoksitrietilamin; preparate <strong>të</strong> gatshme janë:<br />
Klomifen (Belupo), tablet 50 mg klomifen<br />
Clomifen (Remedica), tablet 50 mg klomifen<br />
F. TERAPIA SUPSTITUCIONALE<br />
Estradiol+Cyproterone, estrogjen + antiandrogjen; preparate <strong>të</strong> gatshme janë:<br />
Climen® (Schering), drazhe 2 mg estradiol + 1 mg ciproteron<br />
Diane 35® (Schering), drazhe 2 mg etinilestradiol + 0,035 mg ciproteron<br />
Estradiol + northindrone, estrogjen + noretindron; preparate <strong>të</strong> gatshme janë:<br />
Activelle® (Novo Nordisk), tableta 1 mg estradiol + 0,5 mg noretindron<br />
Kliogest® (Novo Nordisk), tableta 2 mg estradiol + 1 mg noretindron
Estradiol + norethisterone, estrogjen + progestagjen, preparate <strong>të</strong> gatshme janë:<br />
Trisequens® (Novo Nordisk), tablet 1 mg estradiol + 1 mg noretisteron<br />
Trisequens forte® (Novo Nordisk), tablet 2 mg estradiol + 1 mg noretisteron<br />
Kliane® (Schering), tableta 2 mg estradiol + 1 mg noretisteron<br />
Estradiol hemihydrate, estrogjen gjysëmsintetik; preparate <strong>të</strong> gatshme janë:<br />
Climara® (Schering), flaster për lëkurën prej 12,5 cm 2 me 3,82 mg estradiol<br />
Climara forte® (Schering), flaster për lëkurën prej 25 cm 2 me 7.8 mg estradiol<br />
LITERATURA<br />
1. Farmakoterapiski priračnik za lekari, farmacevti i stomatolozi. Ministerstvo za<br />
zdravstvo na Republika Makedonija, Biro za lekovi 2006; 361-397.<br />
2. Alan JM, Sadja G, Ralf CB. Në Marcus AK. Interna medicina, savremena<br />
diagnostika i lečenje, Beograd 1991: 625-693.<br />
3. Lucas S, Nancy GC, William MK. Shëndeti riprodhues dhe parandalimi i<br />
shtatzënisë, ALB-MED. Prishtinë 2006: 48-50.<br />
/////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////<br />
/////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////<br />
MEDICUS<br />
VËSHTRIM / REVIEW GJENETIKË<br />
APLIKIMI I BIOTEKNOLOGJISË NË MJEKËSI<br />
Albina Ademi 1 , Faton Ademi 2 , Beqir Ademi 3 , Fetie Ademi 2 ,<br />
1 USHT , Departamenti i Biologjise, Moduli Biokimi, Tetovë<br />
2 Sh<strong>të</strong>pia e Shëndetit, Tetovë<br />
3 Spitali Klinik, Reparti për Sëmundjet e Brendshme, Tetovë<br />
4 Organizata Private Shendetesore "Dr Fetie", Tetovë<br />
Albina Ademi, mjeke<br />
Rr. Lenin nr. 85 Tetove, 070425982<br />
e-mail: albinaademi@hotmail.com
REZYME: Bioteknologjia ka aplikim <strong>të</strong> gjërë. Viteve <strong>të</strong> fundit, bioteknologjia me<br />
hapa <strong>të</strong> shpej<strong>të</strong> evoluon, veçanërisht me metodat e reja <strong>të</strong> ADN analizës, dhe kuptimin më<br />
<strong>të</strong> mirë <strong>të</strong> gjenomit tonë. Në terapinë gjenike verzioni normal i gjeneve bartet në<br />
gjenomin e pacientit i cili përmban gjenin jofunksional, që mundeson mjekimin e plo<strong>të</strong><br />
nga sëmundje <strong>të</strong> ndryshme me karakter trashëgues. Fatkeqësisht, ekziston edhe ana e<br />
errët e bioteknologjisë. Janë paraqitur dilema <strong>të</strong> shumta etike.<br />
Fjalë kyç: bioteknologjia, rekombinimi i ADN, inzhenjeringu gjenetik, terapia gjenike<br />
Medicus 2009, Vol. XI (1):<br />
HYRJE<br />
Bioteknologjia moderne paraqet aplikimin e aktiviteteve <strong>të</strong> ndryshme biologjike<br />
dhe bazohet në manipulimin e ADN ku shkenctarët modifikojn gjene <strong>të</strong> caktuara dhe i<br />
bartin në organizma <strong>të</strong> ndryshëm.<br />
Bioteknologjia ka gjetur aplikim <strong>të</strong> gjerë në mjekësi, forenzike, farmaci, industri,<br />
bujqësi dhe ësh<strong>të</strong> shpresëdhënëse në zgjidhjen e shumë problemeve deri tash <strong>të</strong><br />
pazgjidhura.<br />
Definicioni i Federa<strong>të</strong>s Europiane për Bioteknologjine:‖ Bioteknologjia i lidh<br />
njohuri<strong>të</strong> natyrore dhe njohuri<strong>të</strong> inzhenjerike që <strong>të</strong> mundësohet aplikimi i produkteve në<br />
organizma <strong>të</strong> gjallë, qeliza dhe pjesët e qelizës që janë <strong>të</strong> rëndësishme për mireqenien e<br />
njerëzimit‖.<br />
Metodat kryesore<br />
Klonimi molekular - u mundëson shkenctarëve <strong>të</strong> fitojnë kopje <strong>të</strong> shumëfishta <strong>të</strong><br />
gjenit <strong>të</strong> dëshiruar. Bazohet në teknikën e rekombinimit <strong>të</strong> ADN-së që në fakt paraqet<br />
bazën e inzhenjeringut gjenetik. Shkenctarët kanë fituar af<strong>të</strong>si që në menyrë precise <strong>të</strong><br />
integrojnë vargje <strong>të</strong> ADN që u takojnë organizmave <strong>të</strong> ndryshëm <strong>të</strong> llojit <strong>të</strong> njej<strong>të</strong> ose bile<br />
edhe llojeve <strong>të</strong> ndryshme biologjike.<br />
Kalon nëpër 4 etapa:<br />
• 1.Prerja e fragmentit <strong>të</strong> dëshiruar te ADN prej moleculës së ADN-së <strong>të</strong> donatorit<br />
me ndihmën e enzimeve specifike: ENDONUKLEAZA RESTRIKTIVE.<br />
• 2.Bashkangjitja e fragmentit <strong>të</strong> fituar te ADN me molekulën e ADN-së që ka<br />
aftesinë e replikimit(vector për klonim). Molekula hibride e ADN-së, e fituar me<br />
bashkimin e fragmentit <strong>të</strong> ADN-së me vektorin(psh.ADN virusale), quhet<br />
molekula e rekombinuar e ADN-së. Bashkimi i fragmentit <strong>të</strong> ADN-së me vektorin<br />
bëhet me ndihmën e enzimit ADN-LIGAZA<br />
• 3.Futja e molecules se rekombinuar te ADN qe ka aftesine e replikimit ne qelizen<br />
e amvisit,enzimet e te cilit sigurojne replikimin e ADN<br />
• 4.Identifikimi I qelizes se amvisit,ne te cilet gjendet fragmenti I AND (Fig.1).
Principet e analizes SOUTHERN BLOTTING<br />
Metoda gjate se ciles fragmentet e ndara te ADN ne menyre elektroforetike barten<br />
prej xhelit ne membrane dhe detektohen permes hibridizimit me proven specifike<br />
(Sowthern Blotting). Parimi themelor i kesaj metode bazohet ne detektimin<br />
hibridizues te fraksioneve specifike te ADN-ve te ndara permes elektroforezes.<br />
Ne vend qe te barten ne xhel (qe eshte jopraktike dhe joefikase per shkak te<br />
trashesise se tij dhe poreve mikroskopike), shiritat e ndare te ADN, permes<br />
elektroforezes barten dhe lidhen ne siperfaqe te membranes prej nitroceluloze ose<br />
najlloni. Membranat e ketilla kane kapacitet te larte per lidhjen e makromolekulave,<br />
dhe procedurat e metutjeshme hibridizuese zhvillohen ne siperfaqe membranore, qe<br />
eshte shume efikase.<br />
Reaksioni vargor-polimerizues – PCR<br />
Zbulimi i reaksionit vargor polimerizues (PCR) shkaktoi revolucion te vertete ne<br />
biologjine molekulare. Reaksioni PCR perdoret per amplifikimin e regjioneve te<br />
ADN prej nje sasie shume te vogel fillestare ADN-je te materialit biologjik te<br />
analizuar. ADN e amplifikuar me tutje perdoret per analiza te ndryshme molekularegjenike,<br />
siç eshte detektimi i mutacioneve gjenike dhe polimorfizmi, si dhe<br />
identifikimi i agjenseve mikrobiologjik. Amplifikimi PCR eshte nje mjet molecular i<br />
pazevendesueshem per studimin e nje numri te madh te semundjeve hereditare,<br />
neoplazmave, semundjeve infektive, kurse aplikohet edhe ne mjekesine ligjore.<br />
Gjate reaksionit PCR behen ndryshime ciklike te temperatures ne epruvetat<br />
reaksionale ne intervale te caktuara kohore edhe ate me perseritje te tre hapave<br />
reaksional:<br />
1. denatyrimi i molekules se ADN-se dyzinxhireshe me rritjen e<br />
temperatures ne rreth 95 o C, me çrast shkeputen lidhjet hidrogjenore<br />
ndermjet vargjeve komplementare nga molekula dyzinxhireshe e ADN<br />
2. anilimi (hibridizimi) i prajmereve me sekuencat komplementare te dy<br />
zinxhireve te ndare te ADN, dhe<br />
3. polimerizimi, gjegjesisht vazhdimi i skajit 3‘ ne secilin prej prajmereve<br />
oligonukleotid te aniluar me ADN polimerazen stabile
•<br />
ADN-biblioteka<br />
Figura 1<br />
Qëllimi kryesor i teknologjisë së rekombinimit <strong>të</strong> ADN ësh<strong>të</strong> që <strong>të</strong> klonohet<br />
fragmenti i caktuar i gjenomit për <strong>të</strong> cilin ësh<strong>të</strong> i interesuar shkenctari. Pasi gjenet<br />
paraqesin pjesë shumë <strong>të</strong> vogla <strong>të</strong> kromozomit, mënyra e vetme <strong>të</strong> izolohen gjene <strong>të</strong><br />
caktuara ësh<strong>të</strong> fragmentimi i gjenomit <strong>të</strong> plo<strong>të</strong> <strong>të</strong> ndonjë organizmi me enzimet<br />
restriktive. Në kë<strong>të</strong> mënyrë fitohet numer i madh i fragmenteve <strong>të</strong> ndryshme. Secili prej<br />
këtyre fragmenteve integrohet në vektorin për klonim dhe kështu fitohet‖biblioteka e<br />
gjenomit‖ për organizma <strong>të</strong> veçante.<br />
APLIKIMI I BIOTEKNOLOGJISË NË MJEKËSI<br />
• Diagnostikimi i sëmundjeve - ADN teknologjia ka mundësuar zbulimin e testeve<br />
për detektimin e bartesve te sëmundjeve trashëguese recesive si dhe individëve te<br />
prekur nga sëmundjet trashëguese.<br />
• Anemi me qeliza drepanore (Drepanocitoza) - I sulmon kryesisht afroamerikanet.<br />
Paraqitet si pasoje e ndryshimit <strong>të</strong> gjenit për beta-globinin, ku acidi glutaminik<br />
(normal) zëvendësohet me valininin (patologjik) dhe kështu ndryshohet<br />
konformacioni i vargut beta.<br />
• Molekulat e ndryshuara <strong>të</strong> hemoglobinës interreagojn njera më tjetren, lidhen dhe<br />
ndertojn strukturë në formë te shkopthit që e deformon Er dhe i jep formën e
draprit. Sëmundja klinikisht manifestohet me dobesim, dhimbje trupore, dëmtim<br />
<strong>të</strong> organeve parenkimatoze, etj.<br />
• Diagnostifikimi i gjenit abnormal detektohet me SOUTHERN BLOTTING test.<br />
Me anë <strong>të</strong> këtij testi vërehen ndryshimet si vijojne: gja<strong>të</strong> mutacionit, vendi<br />
restriktiv për enzimin Mst II ësh<strong>të</strong> i shkatruar dhe te gjeni me anemi me qeliza<br />
drapore fitohet një trake me madhesi 1.3 kb, ndërsa gjeni normal ka 2 traka me<br />
madhësi 1.1 kb dhe 0.2 kb.<br />
• Morbus Huntington - paraqet çrregullim neuro-degjenerativ me karakter<br />
trashëgues dominant. Ne krahun e shkurt te kromozomit 4 gjendet gjeni per M.<br />
Huntington. Gjeni përmban triplet <strong>të</strong> nukleotideve CAG që vazhdimisht<br />
përsëriten. Te çrregullimet neuro-degjenerative zakonisht ka 39 triplete që<br />
përsëriten dhe kjo manifestohet klinikisht me Demence dikundi rreth moshës 70<br />
vjeçare. Simptomet e para te kësaj sëmundje ndjehen që në moshën 66 vjeçare. Te<br />
personat që përseriten 50 triplete simptomet e Demences paraqiten shumë heret<br />
përafërsisht në moshën 27 vjeçare. Klinikisht sëmundja manifestohet me humbjen<br />
e af<strong>të</strong>sive intelektuale, me humbjen e memorjes, agnozia, apraksia, aleksija,<br />
agrafija, dezorientim në kohë dhe hapsirë, apatia (humbja e interesimit për kujdes<br />
ndaj ve<strong>të</strong>vetes dhe rrethit), lëvizje <strong>të</strong> pakontrolluara <strong>të</strong> muskujve, çrregullim në <strong>të</strong><br />
ecur, gëlltitje dhe kështu shkon në drejtim <strong>të</strong> shkatrimit psiko-fizik deri në fund <strong>të</strong><br />
je<strong>të</strong>s.<br />
• Mënyra më e thjesh<strong>të</strong> e diagnoses <strong>të</strong> kësaj sëmundje ësh<strong>të</strong> amplifikimi i regjionit<br />
që përmban triplete që përsëriten dhe vlerësimi i numrit <strong>të</strong> tripleteve CAG. Si<br />
material mund <strong>të</strong> përdoret gjaku periferik, ndërsa për diagnozën prenatale<br />
përdoret ADN e qelizave <strong>të</strong> lëngut amnional ose qelizat e vileve choriale.<br />
• Distrofia muskulore – Dishen - paraqet sëmundje recesive e lidhur me<br />
kromozomin X. Fenotipi paraqet vdekjen e muskuvje. Shenjat e para janë pasiguri<br />
në ecje (luhatja, lëkundje), vështirësi gja<strong>të</strong> ngjitjes shkallëve dhe tendencë për tu<br />
penguar. Redh vitit <strong>të</strong> 10 <strong>të</strong> je<strong>të</strong>s pacien<strong>të</strong>t nuk mundet <strong>të</strong> ecin aspak dhe jane <strong>të</strong><br />
detyruar <strong>të</strong> shfry<strong>të</strong>zojnë karrocën e invalidëve. Sëmundja përparon, pacienti lidhët<br />
për shtrati dhe më shpesh vdes para moshës 20 vjeçare, sepse në fazën e fundit <strong>të</strong><br />
kësaj sëmundje degjenerohet plo<strong>të</strong>sisht muskuli i zemres (cardiopathy dilatative)<br />
dhe muskulatura respiratore (mm.intercostales). Mutacioni në gjenin për distrofi<br />
(më së shpeshti delecioni) mund <strong>të</strong> detektohet me PCR (polymerase chain<br />
reaction) – multiplex. për analizë më detale shfry<strong>të</strong>zohet Southern blotting.<br />
• Hemofilia – prej sëmundjeve që barten përmes gjeneve te X-kromozomit më së<br />
pari ësh<strong>të</strong> zbuluar hemofilia. Hemofilia paraqitet si pasojë e mungesës së fibrinit,<br />
që çonë deri te çrregullimi i procesit <strong>të</strong> koagullimit <strong>të</strong> gjakut. Sëmundja<br />
kontrollohet nga 2 gjene <strong>të</strong> X-kromozomit, <strong>të</strong> cilët e rregullojnë sintezën e<br />
faktorëve <strong>të</strong> koagullimit. Hemofilija e tipit A shkaktohet si pasojë e mungesës së<br />
globulinit antihemofilik (AHG), ndërsa hemofilija e tipit B paraqitet si rezultat i<br />
mungesës së tromboplastinës. Rreth 80% e pacien<strong>të</strong>ve kë<strong>të</strong> sëmundje kanë<br />
hemofili <strong>të</strong> tipit A që mjekohet me dhënjen e AHG me tranfuzion. Hemofilia A<br />
shkaktohet më rrallë me delecion, ndërsa në rastet më <strong>të</strong> shpeshta me inversion.<br />
Për delektim shfrytezohet Southern Blotting që zbulon inversionin dhe PCR<br />
delecion. Per detektim <strong>të</strong> hemofilisë B shfrytezohet PCR.
• Fibroza kistike ësh<strong>të</strong> çrregullim autosom recesiv. Aleli normal e kodon proteinin<br />
membranor që funksionon në transportin e Cl ne mes qelizave <strong>të</strong> caktuara dhe<br />
lëngut jashtaqelizor. Keto kanale transportuese mungojnë ose janë jofunksionale<br />
tek fëmijet që i kanë trasheguar alelet defekte. Si pasojë çon deri te rritja e<br />
koncentrimit <strong>të</strong> Cl në lëngun jashtaqelizor. Semundja karakterizohet me<br />
dendësimin e mukusit dhe lëngu në rrugët respiratore dendësohet dhe bëhet<br />
viskoz dhe nuk mund <strong>të</strong> drenohet. Çrregullime <strong>të</strong> ngjashme ndodhin në sekretimin<br />
e lëngut <strong>të</strong> zorrëve dhe lëngut pankreatik. Prandaj absorbimi i materjeve ushqyese<br />
në nivel <strong>të</strong> zorrëve çrregullohet. Për shkak te shtimit <strong>të</strong> lëngut viskos <strong>të</strong> ngjitshëm<br />
në rrugët respiratore zvoglohet ventilimi dhe shkëmbimi i gazrave me çka<br />
formohet një ushqimore e përshtatshme për M.O. që klinikisht manifestohen me<br />
bronkite <strong>të</strong> shpeshta. Nëse nuk merren masa këto fëmijë nuk mund ta arrijnë<br />
ditlindjen e 5. Mjekimi ësh<strong>të</strong> me antibiotik dhe me pastrimin mekanik <strong>të</strong> mukusit<br />
siç janë masazha, pozita <strong>të</strong> veçanta për drenim natyral, sekretolitik etj. që<br />
dukshëm e zgjasin je<strong>të</strong>n. Diagnoza mbështetet në detektimin e gjenit defekt që<br />
gjindet ne kromozomin e 7 me PCR (polymerase chain reaction).<br />
• Detektimi i HIV- AIDS paraqet sindromin e imunodeficiencës së fituar<br />
dhe tani për tani ësh<strong>të</strong> sëmundje e pashërueshme që manifestohet me simptome <strong>të</strong><br />
infeksioneve oportuniste për shkak <strong>të</strong> rënies së imunitetit <strong>të</strong> përgjithshëm.<br />
Sëmundja nuk ka simptome karakteristike. Për zbulimin e sëmundjes<br />
shfry<strong>të</strong>zohen testet (ELISA test dhe WESTERN BLLOT). Këto teste për një kohë<br />
<strong>të</strong> shkur<strong>të</strong> vërtetojn prezencën e virusit ose antitrupave që formohen ndaj<br />
antigjenëve <strong>të</strong> virusit. Përparesia e PCR si metode direkte në diagnozën e AIDS<br />
qëndron në detektimin e sëmundjes ne fazat më <strong>të</strong> hershme kur ende nuk janë<br />
sintetizuar antitrupat, si dhe tek <strong>të</strong> posalindurit (ku me teknikat imunologjike nuk<br />
ësh<strong>të</strong> i mundur diferencimi i antitrupave <strong>të</strong> nënës prej antitrupave <strong>të</strong> fëmiut).<br />
PRODUKTET FARMACEUTIKE<br />
Para zhvillimit <strong>të</strong> ADN teknologjisë, insulina që shfrytezohej në mjekimin e<br />
diabetit përfitohej nga pankreasi i derrit. Bëhej purifikimi i plo<strong>të</strong> por prapseprap<br />
ndonjëherë janë paraqitur reaksione alergjike te pacien<strong>të</strong>t. Falë metodës së<br />
bioteknologjisë sot shfrytezohen M.O. për sintezën e insulinës prej gjeneve <strong>të</strong> insulinës<br />
humane. Ky gjen integrohet në bakterie në forme <strong>të</strong> ndryshuar, pa intronin. Produkti ësh<strong>të</strong><br />
i pas<strong>të</strong>r dhe mundësia për kontaminim biologjik ësh<strong>të</strong> e vogël.<br />
PROTEINA SEMUNDJA<br />
Insulina Diabetes Melitus<br />
Somatotropina Ngecja ne rritje<br />
Faktori VIII Hemofilia A<br />
Faktori IX Hemofilia B<br />
Tissue activator plasminogen Infarkti i miokardit<br />
Vaksinat Hepatiti B, Malarja
Tje<strong>të</strong>r produkt i rëndësishëm farmaceutik që fitohet me teknologjin e<br />
inzhenjeringut gjenetike që në mjekësi përdoret tek infarkti akut i miokardit me sukses<br />
ësh<strong>të</strong> produkti TPA (Tissue plasminogen activator). Ky produkt bën trombolizën në nivel<br />
<strong>të</strong> arterieve koronare.<br />
TERAPIA GJENIKE<br />
Paraqet zëvendësimin e gjenit jofunksional me gjen funksional. Gjeni funksional<br />
klonohet dhe integrohet në gjenomin e retrovirusit. Retroviruset që shfry<strong>të</strong>zohen në<br />
terapinë gjenike paraprakisht u ësh<strong>të</strong> kufizuar aftesia per replikim autonom dhe nuk mund<br />
<strong>të</strong> shkaktojnë efekte <strong>të</strong> padëshirueshëm (infeksione). Virusi i modifikuar e integron<br />
gjenomin e tij në gjenomin e amvisit dhe kultivohet verzioni i shëndoshë i gjenit. Këto<br />
qeliza kështu <strong>të</strong> ndryshuara kthehen përseri në organizmin e pacientit.<br />
Shembull për integrim <strong>të</strong> gjenomit <strong>të</strong> modifikuar mund <strong>të</strong> përmendet rasti i<br />
Anderson dhe Blez që kanë mjekuar një sëmundje <strong>të</strong> rrallë trashëguese SCID (deficienca<br />
e rëndë e kombinuar imunologjike). Ata kanë marë leukocitet e vajzës së sëmurë, i kanë<br />
infektuar me retroviruse me gjenin ADA dhe <strong>të</strong> njejtat me anë <strong>të</strong> transfuzionit i kanë<br />
kthyer në trupin e vajzës. Kanë vërejtur se terapia gjenike ka filluar <strong>të</strong> funksionoj me<br />
suksese. Dhe ësh<strong>të</strong> manifestuar me trefishimin e numrit <strong>të</strong> leukociteve <strong>të</strong> vajzës së<br />
sëmurë. IG e pacientes dukshëm jane shtuar dhe kane arritur vlerat e ¼ <strong>të</strong> sasisë së ADA<br />
proteinit <strong>të</strong> një njeriu normal. Ana negative e leukociteve <strong>të</strong> modifikuar gjenetikisht ësh<strong>të</strong><br />
ajo se leukocitet e modifikuara funksionojnë disa muaj dhe pas kësaj terapia duhej <strong>të</strong><br />
përseritet.<br />
Që efektet e terapisë gjenike <strong>të</strong> jenë <strong>të</strong> përjetshme qelizat që e kanë pranuar alelin<br />
normal duhet <strong>të</strong> posedojnë aftesinë e ndarjes gja<strong>të</strong> je<strong>të</strong>s së pacientit. Si qeliza <strong>të</strong> tilla<br />
primare munden me qenë qelizat e palcës kockore dhe qelizat burimore (stem cells) (Fig.<br />
2).<br />
Sa i përket ADN teknologjisë ekzistojnë edhe dilemma etike,‖Ato janë paradokse<br />
<strong>të</strong> forcës dhe humanitetit: mundesi<strong>të</strong> e shkencës dhe teknikës janë <strong>të</strong> mëdha, si dhe<br />
dilemat e njerëzve në aplikimin e tyre. Shkenca sot më teper i irriton dhe shqe<strong>të</strong>son<br />
njerëzit se sa qe i qeteson‖
PËRFUNDIMI<br />
Figura 2<br />
Bioteknologjia eshte shpresedhenese ne detektimin e hershem dhe mjekimin<br />
kauzal te nje numri te konsideruar te semundjeve me defekte gjenetike, qe gjer tani nuk<br />
ka pas as mundesi teorike ne nderhyrje dhe ne sherim te ketyre semundje te<br />
lartepermendura. Si mjek mbetemi me shprese qe te filloj aplikimi praktik i ketyre<br />
njohurive teorike sa me shpejte dhe t‘ju dal ne ndihme nje numri te konsideruar te<br />
pacienteve qe gjer me tani jane pa prevenim dhe pa mjekim adekuat kauzal.<br />
Shpresojme…<br />
LITERATURA<br />
1. www.scribd.com/doc/4031305/Biotehnologija<br />
2. www.pbf.hr/hr/studij/biotehnologija<br />
3. http://en.wikipedia.org/wiki/Biotechnology<br />
4. Mardesic D. Pedijatrija. Skolska knjiga. Zagreb, 1999: 803-10<br />
5. Panov S, Beadini N, Beadini Sh, Iseni G.: Praktikum i Biologjisë Molekulare.<br />
Tetovë, 2007: 31-40<br />
6. Radojcic B.: Neurologija. Beograd, 1995: 178-80<br />
SUMMARY<br />
APPLICATION OF BIOTECHNOLOGY IN MEDICINE<br />
Albina Ademi 1 , Faton Ademi 2 , Beqir Ademi 3 , Fetie Ademi 4 ,
1 State University of Tetova, Department of Biology, Modul: Biochemistry, Tetovo<br />
2 Health organisation, Tetovo<br />
3 Clinical Hospital, Department of internal diseases, Tetovo<br />
4 Private Health Organisation "Dr Fetie", Tetovo<br />
Biotechnology has many applications. Recent years biotechnology is rapidly<br />
evolving, especially with development of new methods for DNA analysis, and better<br />
understanding of our genome. In gene therapy we can insert normal version of<br />
nonfunctional gene into genome of patient and permanently cure some genetic disorders.<br />
Biotechnology has found a wide application in medicine, forenzic, pharmacy, industry,<br />
farmery and it is very hopeful on solving a lot of problems unsolved until now.<br />
Key words: Biotechnology, DNA recombination, genetic engineering, gene therapy<br />
/////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////<br />
/////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////<br />
VËSHTRIM / REVIEW PSIKIATRI<br />
MEDICUS<br />
ДЕИНСТИТУЦИОНАЛИЗАЦИЈА - МЕНАЏИРАЊЕ ВО ФОРЕНЗИЧКАТА<br />
ПСИХИЈАТРИЈА<br />
Валентина Талевска 1 , Тања Блажевска 2 , Снежана Најдовска 2<br />
1 Psihijatriska bolnica, Demir Hisar<br />
1 О.У.Трифун Пановски, Битола<br />
Valentina Talevska, лекар психијатар, магистар<br />
Ul.Prilepska broj 55 A /17 Bitol
Tel.++38970 207 350, ++38976 425 470, ++38947 226 201<br />
e-mail:talevskav@yahoo.com.mk<br />
РЕЗИМЕ: ЦЕЛ: Деинституализација, затворање на менталните болнички кревети<br />
и воведување на иницијативи кои ги имплементираат ментано здравствените<br />
реформи во втората половина на овој век, се цел на ова истражување.<br />
Есенциалноста, квалитетот на интервенциите, задоволување на прикладните<br />
потреби на корисниците, опсежност, интеграционост, неограниченост, пружање на<br />
помош и одговорност, се меѓу другите, клучните концепти што го прават ментално<br />
здравствениот систем да работи и да ги задоволува прикладните потреби на<br />
корисниците. Сиромашната презентација на ментално здравствените реформни<br />
служби се често дадени како причина за порастот на демандите за форензичко<br />
психијатриските сервиси и сигурниот пораст на менталните пациенти во<br />
затворските системи. Во овој текст, додатните причини се доста напредни за да го<br />
објаснат порастот на форензичката психијатрија, како што е експанзија на типовите<br />
на ―психијатриска одбрана‖ во предворјето на законот, загриженост на народот за<br />
виолентното однесување обележано како ментална болест, менаџмент во<br />
заедницата за paraphilia, развој на ризичната стапка за методологиите и халото<br />
(одблесокот) на суперспецијализацијата. Следниот резултат од овие развојни етапи<br />
е тоа дека пациентите кои го достигнаа степенот на ―форензички пациенти‖ влегоа<br />
во ментално здравственото гето со мала поврзаност или интеграција со генерално<br />
ментално здравствен систем. Форензичката етикетираност порасна како стигма и<br />
опаѓањето на поволните прилики за реинтеграција и целосна социјална обнова.<br />
Текстот укажува на водечка улога за враќање на овие трендови. Тоа е единствената<br />
вистина за оваа интеграција на форензички психијатри и форензичките системи во<br />
генерален ток на менталното здравје, па можеме да очекуваме да го ограничат<br />
порастот на форензичката психијатрија и исполнување на подобра интеграција на<br />
форензичките пациенти во заедницата.<br />
Клучни зборови: Форензичка психијатрија, деинституционализација<br />
Medicus 2009, Vol. XI (1):<br />
Деинституционализација во светот<br />
За деинституализација како најсовремен тек на реформските процеси се<br />
пишувало и ќе се пишува. На оваа тема се направени истражувања од група на<br />
автори кои укажуваат на тоа дека овие иницијативи ни ја даваат причината за<br />
пораст на форензичко психијатриските сервиси (1). Реалниот проблем ги следи<br />
социјалните структури во заедницата. До сега пациентите беа превенирани во<br />
системи кои беа институционализирани (во рамките на психијатриските болници) .<br />
На подруго ниво, во некои јурисдикции, направени се најголемите деманти<br />
за пронаоѓање на подобри третмани за лекување и задржување на стабилноста на<br />
форензичките пациенти како и пронаоѓање на регуларни ментално здравствени<br />
сервиси. Дотогаш пациентите се лекуваа во затворени институции (ментални<br />
болници) или во затвор. Сепарација завзема место помеѓу двете секции што може<br />
да биде единствен систем за заштита на ментално болните. Развојот на
форензичката психијатрија ни дава информации помеѓу менталните сервиси и<br />
генералните ментални здравствени системи( менталните болници) (2).<br />
Поле на форензичка психијатрија<br />
Полето на форензичката психијатрија има долга историја , нејзиниот пораст<br />
е доста брз, а инволвирањето на менталните болести кои се граничат со<br />
криминална одговорност, беше анализирано од група автори . Литературата за<br />
пораст на менталните болести и криминалитетот како и криминалната одговорност<br />
пораснаа значително. Така, има голем број на публикации за криминална<br />
психопатологија почнувајки од првата половина на овој век кои зборуваа за<br />
психоанализата, неурозите и сексуалните первезии , описи на психопатологијата на<br />
криминалното однесување, , кои се развиваат во формирање на најнови публикации<br />
за оваа област (3)<br />
Пациентите со ментани болести често беа извршители на кривични дела.<br />
Тоа беа пациенти со парцијални и темпорални мозочни промени, потоа пациенти со<br />
трауми во детството или синдроми на промени во меморијата (4) или случаеви на<br />
интоксикација со дрога, алкохол или случаеви со психогени дисоцијативни<br />
растројства или автоматизми (5). Порастот во бројот и типовите на психијатриската<br />
одбрана и високата релеванца дадена во евиденциите, ги поттикна менталните<br />
професионалци да размислат за квалитетот на научните и етичките стандарди во<br />
форензичките клиники (6,7,8,9).<br />
Форензичката психијатрија, како единствена наука која се бави со високо<br />
ризични пациенти, пројавува брз развој и брз пораст на експертизата, во<br />
менаџментот и науката за виолентното однесување.<br />
Виолентно однесување кај психијатриски болести<br />
Менталните (психијатриските) болести и виолентното однесување имаат<br />
голема важност во форензичката психијатрија и имаат потреба за негова<br />
практизација. Доста публицирана е областа на парафилија. Доста многу е<br />
публицирано за позитивните проспекти за третман на сексуалните напади.<br />
Повеќето од овие терапевтски истражувања се направени во затворите. Од тука и<br />
дебатата за ваквите пациенти да бидат лекувани во психијатриски болници (10).<br />
Употребата на најновите и најсилните андрогени лекови во лекување на овие<br />
болести сеуште немаат потребна важност и не дадоа потребен лечебен ефект (11).<br />
Од тука се јавија многу деманти околу реинституализација на парафилиите, т.е.<br />
хоспитализацијата на ваквите пациенти во психијатриски форензички установи по<br />
завршувањето на мерката безбедност-затворска казна (12).<br />
Процена на ризикот на стапката на виолентно однесување<br />
За проценувањето на ризикот на стапката на виолентно однесување и<br />
криминалитет се потребни добро специјализирани психијатри и специјализирани<br />
психолози, кои со примена на психолошките тестирања и прегледи би ја процениле<br />
стапката на ризик од повторен рецидив на веќе постоечките криминалци со<br />
ментални болести (13).
Во 70 до 90% од испитаниците со криминално однесување и ментални<br />
болести, се евидентирани позитивни вредности на психијатриските скали што одат<br />
во прилог на појава на виолентно однесување кај овие пациенти.<br />
Форензичките психијатри се должни да посветат целосно внимание на<br />
психијатриските пациенти (не површен преглед или преглед во пет минути), па да<br />
пропуштат рецидив на хомоцид или друг криминален акт .<br />
Овие истражување за разбирање на менаџментот на човечкото однесување<br />
беа веќе високо критизирани на етичка, социјална и научна основа (14,15).<br />
Но многу психијатри сеуште размислуваат конзервативно, за<br />
дијагностицирање и добивање на одговор за предикција на виолентниот ризик и<br />
менаџмент .<br />
Субспецијализации<br />
Повеќето психијатри ја претпочитаат одлуката за деинституализација на<br />
форензичките пациенти во интеграциони ментално здравствени системи. Во овие<br />
системи пациентите се третирани од високо специјализирани тимови каде би се<br />
редуцирала стигматизацијата на истите. Стигматизацијата на форензичките<br />
пациенти го отежнува нивниот живот. За тоа е потребна долга и напорна работа со<br />
овие психијатриски пациенти од високо специјализирани стручни тимови .<br />
Интеграциони иницијативи за форензички сервиси<br />
За заживување (16) на менталните реформи во светот, се служиме со примерот<br />
на здравствените реформи во Онтарио, Канада, кои прогласија седум принципи за<br />
комплетна реструктуризација на менталните здравствени системи, од хоспиталните<br />
кревети до формирање на основата на овие центри во заедницата, формирање на<br />
можности за рехабилитација и повторно откривање со вклучување на можност за<br />
нивна одбрана во судски цели, промоција, превенција и подобрување на<br />
менталното здравје во заедницата:<br />
1. Корискинкот ќе биде во центрите зе ментално здравје;<br />
2. Сервисите му нудат на корисникот пораст на квалитетот на животот;<br />
3. Изборот на корисникот ќе биде подобрен додека условите во сервисите<br />
одат по својот природен ток;<br />
4. Сервисите ќе бидат споени и кординирани така да корисникот ќе има<br />
можност лесно да премине од еден дел од системот во друг;<br />
5. Сервисите ќе се базираат на најдобрите искуства ;<br />
6. Менталните сервиси ќе бидат фондирани и ќе продолжат да бидат<br />
заштитени;<br />
7. Во ментално здравствените сервиси ќе има континуирани<br />
инвестиции/реинвестиции за спроведување на ментално здравствените<br />
реформи и порастот на капацитетот на ментално здравствениот систем.<br />
Додека на површината овие принципи појавуваат селф-евиденција, недоволна<br />
е јасноста за принципите и целите на претходните захвати во ментално<br />
здравствените реформи, каде покрај финансиските занемарувања, кои ги осудуваат<br />
овие захвати на грешка има и причина за поголемо влошување на менталната<br />
болест. Претходните захвати зададоа удар само со очевидни грешки на<br />
постоечкиот систем, со занемарување на потребата од рехабилитација на
корисниците со што ги успоруваа и чекорите кои беа потребни (бараат) за успешен<br />
развој на другите социјални потреби како што се адекватно сместување и<br />
рекреација. На кратко, корисниците мораат да бидат спремни со сите поткрепи<br />
потребни за потполно оздравување и повторно поставување во социјалната<br />
структура на заедницата.<br />
Знаејќи доста добро дека тоа беше имплементација која беше доста погрешна,<br />
група автори (17) ги установија имплементационите цели на новиот систем со<br />
детали за суштината на ментално здравствените сервиси и поткрепите:<br />
1. Спремни се со опсежните сервиси на континуиран развој за<br />
задоволување на прикладните потреби на клиентите и основање на<br />
најдобри искуства;<br />
2. Добро се интегрирани со здравствените и социјални сервиси и пружаат<br />
јасен континиум со спремност за заштита на корисниците;<br />
3. Организирани се и координирани базирани на ‖нивото на потребните‖<br />
структури, така што корисниците имаат успех во сервисите за<br />
задоволување на нивните прикладни и надобри потреби;<br />
4. Здружени се со другите сервиси и поткрепени со одредени географски<br />
области;<br />
5. Ваквите сервисни истражувања се адекватни за задоволување на<br />
прикладните потреби на индивидуите со сериозни ментални болести кои<br />
имаат мултипли сервисни потреби;<br />
6. Пружаат чист систем и сервисна одговорност низ развојот на експлицит<br />
на операционите цели и перформансните индикатори;<br />
7. Симплифицирани се и пружаат чиста помош за задоволување на<br />
прикладните потреби на корисниците.<br />
Есенциалноста, квалитетот на интервенциите, задоволување на прикладните<br />
потреби на корисниците, опсежност, интеграционост, неограниченост, пружање на<br />
помош и одговорност, се меѓу другите, клучните концепти што го прават системот<br />
да работи и да ги задоволува прикладните потреби на корисниците.<br />
Од овие перспективи може да се претпостави дека концептуалноста,<br />
организационоста, административноста и финансиите, форензичката психијатрија<br />
неможе да биде систем независен од главниот ток на генералниот ментално<br />
здравствен систем, а најдобро би бил субсистем. Доколку е ова прифатено од<br />
корисниците на ментално здравје, би се обезбедил интегративен, тотален систем .<br />
Мора да се прифати дека нема многу разлика меѓу регуларните психијатриски<br />
пациенти и форензичките пациенти, и дека со рехабилитационите истражувања<br />
форензичките пациенти ќе ги имаат истите можности за реадаптација и<br />
реинтеграција како и останатитре регуларни психијатриски пациенти. Мора да<br />
бидат прифатени модификациите на две социјални перспективи. Првата е дека не<br />
секое абнормално однесување, аберација, перверзија или криминално однесување<br />
се ментална болест зависна од третман и рехабилитација од модерно ориентирани<br />
ментално здравствен системи, второ, форензичките специјалисти би требало да ја<br />
користат својата професија и своето знаење да биде поприфатливо со останатите<br />
ментално здравствени работници (18).<br />
Овие услови се исполнети во Онтарио, Канада.Сите овие точки се спроведени<br />
од моментот кога ,лицето е фатено од страна на полицијата и упатено до
психијатар, се до неговото потполно излекување или понатамошно лекување на<br />
неговите рецидиви.<br />
Добро обучените тимови за третман на пациентите во заедницата (19) како и<br />
менаџирањето со најтешките пациенти во заедницата наместо нивни третман во<br />
хоспитала, би биле тренирани во стапката и менаџментот на виолентното<br />
однесување помеѓу нивните пациенти . Со овие центри и сервиси, на менталните<br />
болни им е дадена нова шанса да се лекуваат во системи за лекување на менталнио<br />
здравје во заедницата намнесто лекување во форензички установи, со што се<br />
редуцира стапката на напади од страна на пациентите и потребата од воведување<br />
на повеќе кревети во форензичките болници. Тука е и улогата на ментално<br />
здравствените работници (20) чија улога се разликува од улогата во форензичките<br />
болници, а е да се формира мост меѓу легалните и генералните ментално<br />
здравствени системи. Форензичките психијатри би станале едукациски<br />
истражувачи за остатокот од ментално здравствениот персонал, и експертизата на<br />
форензичките психијатри да постане позната и на поголем број од работниците,<br />
кои би помогнале во менмаџментот на форензичките пациенти. Лесен и директен<br />
контакт помеѓу регуларниот ментално здравствен систем и мобилните форензички<br />
тимови во зедницата ќе му бидат еден вид храна на развојот на овој систем и модел<br />
за зашита на пациентите, каде корисниците се менаџирани со двата базични<br />
сервиси и со работниците кои учествуваат во примарната ментално здравствена<br />
заштита и консултантите. Со овој начин на консултација форензичките психијатри<br />
постанаа учители и супервизори од помалку богатите со знаење свои колеги во вој<br />
систем. Така ние би очекувале пораст на форензичките психијатри и подобра<br />
интеграција на форензичките пациенти во заедницата.<br />
ЛИТЕРАТУРА<br />
1. Konrad N. Prisons as new asylums. Curr Opin Psychiatry. 2002;15:583–587.<br />
2. Arboleda-Flórez, J. Treatment and care of the mentally abnormal offender. In:<br />
Henn F, Sartorius N, Helmchen H, et al., editors. Contemporary psychiatry. Vol.<br />
1. Berlin: Springer; 2001. pp. 303–314.<br />
3. Rosner R. , editor. Principles and practice of forensic psychiatry. New York:<br />
Chapman and Hall; 2001.<br />
4. Briere J. Conte J. Self-reported amnesia for abuse in adults molested as children. J<br />
Traumatic Stress. 1993;6:21–31.<br />
5. Arboleda-Flórez J. Curr Opin Psychiatry. On automatism. 2002;15:569–576.<br />
6. Coles EM. Veiel HOF. Expert testimony and pseudo-science: how mental health<br />
professionals are taking over the courtroom. Int J Law Psychiatry. 2001;24:607–<br />
625.<br />
7. Arboleda-Flórez, J. Deynaka, C. Forensic psychiatric evidence. Toronto:<br />
Butterworths; 1999.<br />
8. Arboleda-Flórez, J. Forensic psychiatry: success and failure of the mental health<br />
system in Canada. Ottawa: Brief submitted to the House of Commons Standing<br />
Committee on Justice and Human Rights; 2002.<br />
9. Stuart H. Violence and mental illness: an overview. World Psychiatry.<br />
2003;2:121–124.
10. Sahota K. Chesterman P. Mentally ill sex offenders in a regional secure unit. II:<br />
Cognitions, perceptions, and fantasies. J Forens Psychiatry. 1998;9:161–172.<br />
11. Grossman LS. Martis B. Fitchner CG. Are sex offenders treatable? A research<br />
overview. Psychiatr Serv. 1999;50:349–361.<br />
12. Travin, S. Sex offenders: diagnostic assessment, treatment and related issues. In:<br />
Rosner R. , editor. Principles and practice of forensic psychiatry. New York:<br />
Chapman and Hall; 2001. pp. 528–534.<br />
13. Quinsey, VL. Harris, GT. Rice, ME., et al. Violent offenders: appraising and<br />
managing risk. Washington: American Psychological Association; 1998.<br />
14. Price R. On the risks of risk prediction. J Forens Psychiatry. 1997;8:1–4.<br />
15. Litwack TR. Actuarial versus clinical assessments of dangerousness. Psychol<br />
Publ Policy Law. 2001;2:409–443.<br />
16. Government of Ontario. Making it happen - operational framework for the<br />
delivery of mental health services and supports. Toronto: Queen's Printer for<br />
Ontario; 1999.<br />
17. Government of Ontario. Making it happen - implementation plan for mental<br />
health reform. Toronto: Queen's Printer for Ontario; 1999.<br />
18. Deane MW. Steadman HJ. Borum R, et al. Emerging partnerships between mental<br />
health and law enforcement. Psychiatr Serv. 1999;50:99–101.<br />
19. Marshall M. Lockwood A. Assertive community treatment for people with severe<br />
mental disorders. The Cochrane Library. 1999;1:1–11.<br />
20. Chung MC. Cumella S. Wensley J, et al. A follow-up study of mentally<br />
disordered offenders after a court diversion scheme: six-month and one-year<br />
comparison. Med Sci Law. 1999;39:31–37.<br />
SUMMARY<br />
DEINSTITUTIONALISATION - MENAGEMENT IN FORENSIC PSYCHIATRY<br />
1 Psychiatric Hospital in Demir Hisar<br />
HO. ―Trifun Panovski‖, Bitola<br />
In essence, quality of interventions, tailoring to needs, comprehensiveness,<br />
integration, seamlessness, accessibility and accountability are, among others, the key<br />
concepts to make the system work and be responsive to the needs of the patient. Poorly<br />
implemented mental health reform policies are often given as reasons for the growth in<br />
demands for forensic psychiatric services and the steady increase of mental patients in<br />
prison systems. However, in this paper, additional reasons are advanced to explain the<br />
growth of forensic psychiatry, such as an expansion in the types of "psychiatric defences"<br />
in courts of law; public concerns about violent behaviour attributed to the mentally ill; the<br />
community management of paraphilias, especially pedophilia; the development of risk<br />
assessment methodologies and the halo of super-specialization. The next result of these<br />
developments is that patients who receive a label of "forensic" enter into a mental health<br />
ghetto with little connectivity or integration with the general mental health system. The<br />
forensic label increases the stigma and decreases opportunities for reintegration and full<br />
social recovery. The paper provides guidelines to reverse these trends. It is only through
this integration of forensic psychiatrists and the forensic system into the general stream of<br />
mental health that we can expect to curb the growth of forensic psychiatry and achieve<br />
better reintegration of forensic patients into society.<br />
Key words: Forensic psychiatry, deinstitutionalisation<br />
LAUREATËT / LAUREATS<br />
ÇMIMI NOBEL PËR FIZIOLOGJI DHE MEDICINË PËR VITIN 2008<br />
Harald zur Hausen<br />
Gjermani<br />
MEDICUS<br />
Çmimin Nobël në fushën e mjekësisë e merr kë<strong>të</strong> vit shkencëtari gjerman Harald<br />
zur Hausen. Komiteti i Çmimit Nobël e vlerësoi kështu 72 vjeçarin për punën e tij në<br />
dëshmimin e virusit human papilloma (HPV) si shkaktarë <strong>të</strong> kancerit <strong>të</strong> qafës së mitrës.<br />
Zur Hausen ka drejtuar për 20 vjet me radhë Qendrën për Studimin e Kancerit në<br />
Hajdelberg.<br />
Çmimin Nobël, Harald zur Hausen e ndan me dy francezët, Francoise Barré-<br />
Sinoussi dhe Luc Montagnier. Këta <strong>të</strong> dy kanë zbuluar në vitet e te<strong>të</strong>dhje<strong>të</strong> virusin HIV.<br />
HISTORI / HISTORY<br />
Përgatiti: Prof. dr sci. Remzi Izairi<br />
MEDICUS
A E DINI SE?<br />
Kortizonin e izoluan EC. Kendall, PhS. Hench dhe T. Reichstein (1878)<br />
Luminalin e sintetizoj A. Hauptmann (1913); në praktikë e futi H. Hörlein (1916)<br />
Morfinën nga opiumi e izoluan F. Wilhelm dhe A. Serturner (1806)<br />
Nitroglicerinën në mjekësi e futi ThL. Brunton (1867)<br />
Noradrenalinën e sintetizoj F. Stolz (1904), kurse e izoloi HJ. Blaschke (1942)<br />
Novokainën e sintetizoj A. Einhorn (1904)<br />
Penicilinën e zbuloi A. Fleming (1928), kurse e izoluan HW. Florey dhe EB. Chain<br />
(1940)<br />
Progesteronin e zbuloj GW. Corner (1929)<br />
Radiumin e zbuluan Maria dhe Pierre Curie (1898)<br />
Acidin salicilik e futi në përdorim G. Sée (1870), kurse e sintetizoj H. Kolbe (1873)<br />
Serotoninën e zbuloj V. Esparmer (1940)<br />
Hormonet steroide i zbuluan RK. Callow dhe FG.Young (1936)<br />
Sulfonamidet i zbuloj dhe i futi në përdorim G. Domagk (1935)<br />
Teobrominën e izoloi P.G. Voskresenskij (1832)<br />
Teofilinën e izoloj A. Kossel (1888).<br />
Testosteronin e izoloj A. Butenandt (1934)<br />
Tiroksinën e izoloj E,C. Kendall (1914, kurse e sintetizuan CR. Harington dhe G.<br />
Barger (1927)<br />
Vitaminën A e zbuluan EW.Mc Collum dhe M. Davis (1913)<br />
Vitaminën Bl e izoluan B. Conrad, P.Jansen dhe WH. Donath (1926), kurse e<br />
sintetizuan R. Williams dhe JK. Cline (1936)<br />
Vitaminën B2 e izoluan Ph. Elinger dhe W. Koschara (1934)<br />
Vitaminën B6 e izoloi A. Szentgyörgyi (1934)<br />
Vitaminën C e zbuloi A. Windaus (1927), e izoloi A. Szentgyörgyi (1928), kurse e<br />
sintetizoj T. Reinchstein (1933)<br />
Vitaminën D e zbuloi A. Windaus (1932)<br />
Vitaminën E zbuluan H.Mc Lean Evans dhe KS. Bishop (1922), e izoluan H.Mc Lean<br />
Evans, OH. Emerson (1923), kurse e sintetizoj P.Karrer (1928)<br />
Vitaminën F. e zbuloi GO.Burr dhe M. Burr (1930), e izoluan H.Mc Lean Evans, S.<br />
Lepkovsky, EA.Murphy (1934)<br />
Vitaminën K e zbuloi dhe e izoloi H.Dem (1929)<br />
Vitaminën P e zbuluan S. Rusznyak dhe A. Szentgyörgyi (1936), e izoluan C. Wawra<br />
dhe L.Webb (1942).<br />
Hidrogjenin e zbuloi H. Cavendish (1766).<br />
(Vazhdon në numrin e ardhshëm)<br />
RELAKSIM / RELAX<br />
Përgatiti: Prof. dr sci. Remzi Izairi<br />
MEDICUS
Etika mjekësore cakton standarde më <strong>të</strong> larta <strong>të</strong> sjelljes prej standardeve, <strong>të</strong> cilat i<br />
cakton ligji dhe, herë pas here, kërkon që mjekët <strong>të</strong> mos i përmbahen ligjit, i cili<br />
kërkon sjellje joetike.<br />
Fig. 1. Skalp i kohës së Neolitit i trepanuar<br />
Pjesën e ashtit <strong>të</strong> trepanuar njeriu parahistorik e mbante si hajmali<br />
për mjekimin e <strong>të</strong> njëj<strong>të</strong>s sëmundje. Kalusi i formuar tregon se njeriu parahistorik e ka<br />
mbijetuar trepanacionin e bërë me gurë ose vegël primitive<br />
Fig. 2. Dokumenti më i vje<strong>të</strong>r mjekësorë - Babiloni<br />
Pllaka e argjilë, 2-3 mijë vjet p.e.s. e gjetur në Kujunxhik.<br />
Biblioteka e mbretit Asurbanipal, shekulli VII p.e.s.<br />
Receta dhe udhëzime për mjekimin e sëmundjeve<br />
Përgatiti: Prof dr sci. Remzi Izairi<br />
Provoni dijën Tuaj!<br />
1. Kush e zbuloj “virusin filtrues” <strong>të</strong> Tërbimit (Lyssa, Rabies)?<br />
2. Kush e zbuloj “Salmonella Dibra?<br />
PREZANTIM LIBRI / BOOK PRESENTATION<br />
MEDICUS
REGJISTRI I BARNAVE<br />
Doli nga shtypi Regjistri i barnave, botim i parë në gjuhën shqipe në trevat<br />
shqiptare; libri ka 432 faqe; botoi Shtypshkronja ―Evropa 92‖, Koçan; tirazhi 1.500.<br />
Falë entuziazmit <strong>të</strong> <strong>të</strong> punësuarve shqiptarë në Byronë e Barnave në Ministrinë e<br />
Shënde<strong>të</strong>sisë <strong>të</strong> R. së <strong>Maqedonisë</strong> u bë përkthimi i këtij libri nga gjuha maqedonase.<br />
Ësh<strong>të</strong> ky një botim profesional që i përmban <strong>të</strong> gjitha informacionet më <strong>të</strong> rëndësishme<br />
për barnat e regjistruara në R. e <strong>Maqedonisë</strong>. Barnat e prezantuar në kë<strong>të</strong> regjis<strong>të</strong>r janë<br />
një dëshmi se këto preparate i kanë kaluar <strong>të</strong> gjitha procedurat ligjore dhe profesionale <strong>të</strong><br />
kontrollit <strong>të</strong> cilësisë dhe efikasitetit.<br />
Organizimi i <strong>të</strong> dhënave në kë<strong>të</strong> regjis<strong>të</strong>r ësh<strong>të</strong> bërë në pesë nivele: pjesa e pari i<br />
përmban barnat e regjistruara në R. e <strong>Maqedonisë</strong>, me emër <strong>të</strong> mbrojtur, sipas radhitjes<br />
alfabetike, dhe informacioneve kryesore që e identifikojnë barin, mënyrën e dozimit dhe<br />
përshkrimin e barnave; pjesa e dy<strong>të</strong> e përmban lis<strong>të</strong>n e barnave sipas klasifikimit<br />
anatomik-terapeutik-kimik; pjesa e tre<strong>të</strong> e përmban lis<strong>të</strong>n e barnave sipas emrit gjenerik;<br />
pjesa e ka<strong>të</strong>rt e përmban lis<strong>të</strong>n e barnave sipas prodhuesve, ndërsa pjesa e pes<strong>të</strong> paraqet<br />
një pasqyrë <strong>të</strong> barnave sipas nëngrupeve farmakoterapeutike. Në kë<strong>të</strong> regjis<strong>të</strong>r janë<br />
përfshirë edhe çmimet e unifikuara <strong>të</strong> barnave.<br />
Mendojmë se ky regjis<strong>të</strong>r praktik do <strong>të</strong> je<strong>të</strong> një ndihmesë e madhe për <strong>të</strong> gjithë<br />
mjekët, stomatologët dhe farmacis<strong>të</strong>t në punën e tyre <strong>të</strong> përditshme.<br />
PREZANTIM LIBRI / BOOK PRESENTATION<br />
Përgatiti: Prof. dr sci. Remzi Izairi<br />
MEDICUS
Dr. sci. Agron M. Rexhepi<br />
DORACAK ANTROPOLOGJIK<br />
Doli nga shtypi doracaku i parë antropologjik në gjuhën shqipe, në tirazh 500<br />
copë, botuar nga NS Kolegji UES Eurosporti, shtypi ―Mozaiku‖ Podujevë. Autor i<br />
doracakut ësh<strong>të</strong> dr sci. Agron M. Rexhepi, ndërsa recenzen<strong>të</strong> janë Prof. dr Behlul<br />
Brestovci dhe dr sci. Abedin Bahtiri.<br />
Informatat që i përmban ky Doracak janë <strong>të</strong> prezantuara në 18 foto, 21 tabelë dhe<br />
12 grafikone.<br />
Përmbajtja e doracakut ndahet në dy pjesë:<br />
Pjesa edukative – permes tekstit dhe fotove përshkruhet mënyra e matjes së disa<br />
ndryshoreve morfometrike <strong>të</strong> trupit dhe<br />
Pjesa informative – përmes tabelave dhe grafikoneve janë prezantuar vlerat<br />
orientuese <strong>të</strong> 9 variablave morfometrike <strong>të</strong> trupit dhe 4 variablave fiziologjike, <strong>të</strong><br />
matura në entitete kosovare <strong>të</strong> gjinisë dhe grupmoshës së ndryshme (nga mosha 7<br />
deri në 19 vjeçare).<br />
Vlerat antropometrike <strong>të</strong> prezantuara në kë<strong>të</strong> doracak janë marrur nga matjet që janë<br />
bërë në 2531 entitete kosovare (719 femra dhe 1812 meshkuj). Matjet për fëmijët e<br />
moshës 7-10 vjeçare janë bërë në periudhën kohore 1996-1997, ndërsa moshat tjera (11-<br />
19 vjeçare) në periudhën kohore 2001-2005. Përveç vlerave orientuese që janë
prezantuar për entitetet e matura, në kë<strong>të</strong> doracak përmes metodës transverzale ësh<strong>të</strong><br />
llogaritur rritja, respektivisht ndryshimi i variablave <strong>të</strong> matura nga mosha në moshë.<br />
Variablat e matura morfometrike <strong>të</strong> trupit: pesha trupore, lar<strong>të</strong>sia trupore, gja<strong>të</strong>sia e<br />
dorës, gja<strong>të</strong>sia e këmbës, gjerësia biakromiale, gjerësia bikristale, diametri i bërrylit,<br />
diametri i gjunit dhe diametri talokrural.<br />
Variablat e matura fiziologjike: frekuenca e zemrës në minut, tensioni sistolik,<br />
tensioni diastolik dhe frekuenca e frymëkëmbimit në minut.<br />
Të dhënat e prezantuara në kë<strong>të</strong> doracak mund <strong>të</strong> shërbejnë si vlera orientuese<br />
krahasuese për profesor <strong>të</strong> kulturës fizike, mjekë, apo hulumtues tjerë.<br />
Përgatiti: Prof. dr sci. Remzi Izairi<br />
/////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////<br />
/////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////<br />
PREZANTIM LIBRI / BOOK PRESENTATION<br />
INTERPRETIMI I EKG-së<br />
Dr Dale Dubin.....një kurs interaktiv!<br />
MEDICUS<br />
Ësh<strong>të</strong> një libër klasik ndërkombëtar për më shumë se tridhje<strong>të</strong> e pesë vjet, libri më<br />
i shitur mjekësor i llojit <strong>të</strong> vet. Ai ëh<strong>të</strong> shtypur në mbi 46 botime në gjuhë <strong>të</strong> huja, <strong>të</strong> cilat<br />
janë <strong>të</strong> pranishme nëpërmjet botuesve në shumë shtete. Meqense libri plo<strong>të</strong>sohet<br />
vazhdimisht, po ashtu ësh<strong>të</strong> edhe libri më i ri mjekësor i EKG-së si dhe libri më i pëlqyer<br />
në bo<strong>të</strong>.<br />
Formatimi i thjesht i librit dhe ilustrimet me ngjyra në secilën faqe, garantojnë<br />
kuptimin e shpej<strong>të</strong>; sonte e lexon dhe <strong>të</strong> nesërmen e zbaton dijën e fituar, me besim <strong>të</strong><br />
plo<strong>të</strong>. Një kapitull i <strong>të</strong>rë mund <strong>të</strong> kalohet dhe <strong>të</strong> përve<strong>të</strong>sohet ve<strong>të</strong>m gja<strong>të</strong> një seance <strong>të</strong><br />
shkur<strong>të</strong>r leximi.<br />
Në procesin e <strong>të</strong> mësuarit <strong>të</strong> interpretimit <strong>të</strong> EKG-së, lexuesi arrin një kuptim <strong>të</strong><br />
thellë <strong>të</strong> fiziologjisë së zemrës. Theksi duhet <strong>të</strong> vihet tek <strong>të</strong> KUPTUARIT e jo tek mësimi<br />
përmendsh, në mënyrë që lexuesit <strong>të</strong> marrin me shpej<strong>të</strong>si një dije praktike, je<strong>të</strong>gja<strong>të</strong>,<br />
sepse “Të kuptuarit ësh<strong>të</strong> çelsi i dijes së përhershme”.<br />
Pajisni vetveten me shkath<strong>të</strong>si diagnostike, <strong>të</strong> cilat shpëtojnë je<strong>të</strong>n e shumë<br />
njerëzve.<br />
Ka libra që i blini ve<strong>të</strong>m për një provim....por ky ësh<strong>të</strong> referenca që do ta përdorni<br />
përje<strong>të</strong>.
Përgatitja teknike e shkëlqyeshme. Shtypi: DinoGraf, Ferizaj, Kosovë.<br />
Shqipërues: Dr Adnan Emini dhe Dr Mirushe Emini. ALB-MED, 2008<br />
Përgatiti: Prof dr sci. Remzi Izairi<br />
/////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////<br />
/////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////<br />
MEDICUS<br />
LAJME PERSONALE / PERSONAL NEWS<br />
DOKTOR I SHKENCAVE MJEKËSORE<br />
Ass. dr sci. Nexhbedin Karemani, internist<br />
Dr.sci. Nexhbedin Z. Karemani, specialist i mjekësisë interne, me da<strong>të</strong><br />
16.01.2009 në Fakultetin e Mjekësisë në Universitetin e Tiranës, me sukses e mbrojti<br />
temën e doktoraturës me titull : ‖Vlerësimi i faktorëve socialo mjekësorë që ndikojnë në<br />
HTA në Tetovë dhe rrethinë‖ përpara komisionit shkencor në përbërje Prof. dr sci.<br />
Bajram Hysa, Prof. dr sci. Skender Skenderaj, Prof. dr sci. Genc Burazeli, Prof. Dr sci.<br />
Xheladin Ceka dhe Prof. Dr sci. Tahir Hysa.<br />
Autori në tezën doktoranturës me titull: ‖Vlerësimi i faktorëve socialo<br />
mjekësorë që ndikojnë në hipertensionin arterial në Tetovë dhe rrethinë‖ me qëllim <strong>të</strong><br />
përftimit <strong>të</strong> informacioneve për situa<strong>të</strong>n epidemiologjike <strong>të</strong> hipertensionit arterial, ka
studiua prevalencën dhe faktorët e rrezikut në populla<strong>të</strong>n adulte, masat për mjekimin<br />
adekuat dhe në veçanti parandalimin e kësaj sëmundjeje në populla<strong>të</strong>n shqiptare <strong>të</strong><br />
Republikës së <strong>Maqedonisë</strong>.<br />
Autori, pas analizave <strong>të</strong> gjithanëshme ka konkluduar se hipertension arterial ësh<strong>të</strong><br />
një problem i madhor shënde<strong>të</strong>sor në populla<strong>të</strong>n shqiptare <strong>të</strong> Republikës së <strong>Maqedonisë</strong><br />
dhe propozon fokusimin e studimeve në statusin social-ekonomik dhe konvencional dhe,<br />
sidomos, në parandalimin e kësaj sëmundjeje <strong>të</strong> rëndë.<br />
Përgatiti: Prof. dr sci. Remzi Izairi<br />
/////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////<br />
/////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////<br />
MEDICUS<br />
TAKIME MJEKËSORE / MEDICAL MEETINGS<br />
SIMPOZIUM PËR HIPERTENSIONIN ARTERIAL<br />
KUMANOVË 2008<br />
Çaste nga Simpoziumi për hipertensionin arterial,<br />
Kumanovë, 24. X. 2008<br />
Më 24 Tetor, 2008, në Kumanovë, u mbajt Simpozium për hipertensionin arterial,<br />
me karakter mbarrëshqiptar, në organizim <strong>të</strong> Shoqa<strong>të</strong>s së <strong>Mjekëve</strong> <strong>Shqiptarë</strong> <strong>të</strong><br />
<strong>Maqedonisë</strong>. Në kë<strong>të</strong> manifestim morrën pjesë mjekë nga Shqipëria, Kosova, Mali Zi,<br />
Turqia dhe Maqedonia. Simpoziumi u mbajte në Hotelin ―Lav‖ në Kumanovë.<br />
Takimin e shpalli <strong>të</strong> hapur Kryetari i Shoqa<strong>të</strong>s së <strong>Mjekëve</strong> <strong>Shqiptarë</strong> <strong>të</strong><br />
<strong>Maqedonisë</strong> Prof. dr Remi Izairi. Kryetari i Shoqa<strong>të</strong>s i përshëndeti <strong>të</strong> pranishmit, u<br />
dëshiroi mirëseardhje dhe qëndrim <strong>të</strong> këndshëm në Kumanovë. Në fjalën përshënde<strong>të</strong>se<br />
kryetari i shoqa<strong>të</strong>s e potencoi rëndësinë dhe qëllimet e mbajtjes së këtyre takimeve. Të
pranishmit i përshëndeti dhe u dëshiroi mirëseardhje Kryetari i Shoqa<strong>të</strong>s - Dega<br />
Kumanovë, dr Fadil Maliqi. Në fjalën e Tij ai tha se sot Kumanova krenohet pasi ësh<strong>të</strong><br />
nikoqir i këtij tubimi shkencor me vlerë dhe peshë <strong>të</strong> madhe mbarëkombëtare. Takimin e<br />
përshëndeti Kryetari i Shoqa<strong>të</strong>s së <strong>Mjekëve</strong> Maqedonas Prof dr Jovan Tofoski dhe<br />
Kryetari i Odës së <strong>Mjekëve</strong> <strong>të</strong> <strong>Maqedonisë</strong> Prof dr Vlladimir Borozanov. Takimin e<br />
përshëndeti dr Gani Karamanaga nga Ulqini, Mali Zi, dr sci. Selami Sylejmani nga<br />
Prizreni, Kosovë dhe Prof. dr Agim Shehi nga Tirana, Shqipëri.<br />
Pjesa profesionale e takimit u zhvillua në tri salla. Temë kryesore ishte<br />
hipertensioni arterial, kurse temat tjera ishin <strong>të</strong> lira, nga <strong>të</strong> gjitha fushat e mjekësisë.<br />
Pas çdo seance u zhvillua diskutim me pyetje dhe përgjigje mjaf<strong>të</strong> interesante.<br />
Punimet e kumtuara, gjithsej 99, janë botuar në librin e përmbledhjes së<br />
punimeve. Libri i punimeve përmban 286 faqe dhe zgjoi interesim <strong>të</strong> madh te mjekët<br />
pjesëmarrës.<br />
Takimi ishte i akredituar në Odën e <strong>Mjekëve</strong> <strong>të</strong> <strong>Maqedonisë</strong> dhe në Shoqa<strong>të</strong>n e<br />
<strong>Mjekëve</strong> Maqedonas dhe pjesëmarrësit morrën certifika<strong>të</strong> <strong>të</strong> boduar.<br />
Realizimi teknik ishte i nivelit më <strong>të</strong> lar<strong>të</strong> dhe me kë<strong>të</strong> rast e falënderojmë<br />
sponzorin gjeneral, Kompaninë Farmaceutike ―Alkaloid‖ dhe dr.Lulzim Adilin nga<br />
Kompania Farmaceutike Novo Nordisk..<br />
Në holin e Hotelit ―Lav‖ u mbajt ekspozi<strong>të</strong> e industrive farmaceutike dhe e<br />
literaturës mjekësore.<br />
Për nder <strong>të</strong> pjesëmarrësve dhe mysafirëve në Hotelin ―Lav‖ në Kumanovë u<br />
shtrua darkë solemne.<br />
Me kaq përfundoi dhe u mbyll Simpoziumi për hipertensionin arterial.<br />
Kumanovë, 24. 10. 2008 Përgatiti: Dr Hasmije Izairi–Aliu<br />
TAKIME MJEKËSORE / MEDICAL MEETINGS<br />
Mr sci. dr Kadri Haxhihamza<br />
MEDICUS<br />
Me 30 dhe 31 Tetor 2008 në Paris u mbajt konferenca Evropiane në nivel<br />
ministrorë e emëruar ―Lufta Kundër sëmundjes së Alchajmerit dhe sëmundjeve<br />
përcjellëse‖. Në te morri pjesë edhe delegacioni i <strong>Maqedonisë</strong> i nominuar nga Ministri i
Shënde<strong>të</strong>sisë, në përbërje: dr. Roza Kërsteska dhe dr Kadri Haxhihamza, që <strong>të</strong> dy <strong>të</strong><br />
punësuar në Spitalin Psikiatrik ―Shkup‖. Të pranishëm ishin më se 300 pjesëmarës.<br />
Pjesa zyrtare filloi më 30.10.2008 në ora 11.00 me prezentimet e:<br />
� Roselyne BACHELOT-NARQUIN, Ministre e Shënde<strong>të</strong>sisë, Rinisë dhe Sportit e<br />
njëkohësisht edhe udhëheqës i Sektorit për Asocime Evropiane <strong>të</strong> Francës;<br />
� Valérie LETARD, Sekretar Shte<strong>të</strong>ror i Solifaritetit Social pranë Ministrisë për<br />
Punë <strong>të</strong> Francës;<br />
� Henry BRODATY, Profesor i Shëndetit Mental <strong>të</strong> Moshës së Përparuar në<br />
Universitetin e Velsit <strong>të</strong> Ri Jugor, Australi;<br />
� Jan Henry T. OLSEN, ish Minis<strong>të</strong>r i Peshkatarisë i Norvegjisë dhe Laila LANES,<br />
gazetare dhe bashkëshorte e tij;<br />
� Marc WORTMANN, Drejtor Ekzekutiv i Shoqa<strong>të</strong>s Ndërkombëtare për<br />
Sëmundjen e Alchajmerit.<br />
Pas drekës, në <strong>të</strong> cilën në mënyrë joformale u këmbyen mendime dhe eksperienca<br />
ndërmjet delegacioneve <strong>të</strong> ndryshme, Konferenca vazhdoi me sesione <strong>të</strong> ndara.<br />
Dr Kadri Haxhihamza morri pjesë në sesionin e titulluar „Përfitimi i shkath<strong>të</strong>sive<br />
specifike dhe adaptimi i profesioneve‖. Në kë<strong>të</strong> sesion morrën pjesë përfaqësuses nga<br />
Franca, Britania e Madhe, Gjermania, Suedia dhe Italia. Të parashtruara ishin<br />
eksperiencat e shteteve evropiane në organizimin e shërbimeve për ndihmë <strong>të</strong> sëmurëve<br />
nga sëmundja e Alchajmerit. Akcent i posaçëm ishte i vendosur mbi pyetjet:<br />
� Ku ësh<strong>të</strong> më e mirë përkujdesja për pacientat <strong>të</strong> sëmurë nga sëmundja e<br />
Alchajmerit: në sh<strong>të</strong>pinë e tyre apo në institucione <strong>të</strong> specializuara?<br />
� Çfarë shkathë<strong>të</strong>sish duhet <strong>të</strong> posedojnë (dhe <strong>të</strong> mësojnë) personat që përkujdesen<br />
për këto <strong>të</strong> sëmurë?<br />
� Ku munden <strong>të</strong> mësohen këto shkathë<strong>të</strong>si? etj.<br />
Dr Roza Krsteska morri pjesë në sesionin e emëruar „Këmbimi i eksperianceva<br />
dhe krijimi i platformës së përbashkët për përkujdessjen ndaj <strong>të</strong> sëmurëve‖. Koordinator i<br />
këtij sesioni ishte Sube Banerjee, këshilltar për psikogeriatri pranë Ministrisë së<br />
Shënde<strong>të</strong>sisë <strong>të</strong> Britanisë së Madhe. Në sesion morrën pjesë edhe eksper<strong>të</strong> nga<br />
Gjermania, Franca dhe SHBA.<br />
Konkluza e përgjithshme e sesionit (por edhe e Konferencës) ishte se shtetet e<br />
Komunitetit Europian (por edhe shtetet tjera) duhet <strong>të</strong> pregadisin strategji për luf<strong>të</strong> kundër<br />
sëmundjes së Alchajmerit dhe demencave tjera konform së cilës mundet <strong>të</strong> trajtohet ne<br />
mënyrë adekuate nga ana e Ministrisë për Shënde<strong>të</strong>si dhe institucioneve tjera përka<strong>të</strong>se.<br />
Qeveri<strong>të</strong> e shteteve <strong>të</strong> Komunitetit Evropian kanë sjellur dokumente <strong>të</strong> shumëta, plane<br />
aksionale si dhe iniciativa lidhur me përkujdesjen për njerëzit e moshuar edhe me<br />
demencat, ndërsa e njejta kërkohet edhe nga pjesëtarët e ardhëshëm <strong>të</strong> Komunitetit<br />
Evropian.<br />
Dita e parë e punës mbaroi me darkë në anijen e cila lundronte përgja<strong>të</strong> lumit<br />
Sena. Edhe kjo pjesë joformale e Konferencës u shfry<strong>të</strong>zua nga delegacioni i <strong>Maqedonisë</strong><br />
për realizimin e kontakteve profesionale: u arri<strong>të</strong> marrëveshje për bashkpunim me<br />
delegacionin e Bullgarisë rreth themelimit <strong>të</strong> organizacionit nacional „Alchajmer Europ‖<br />
dhe bashkangjitjes asociacionit evropian.<br />
Dita e dy<strong>të</strong> ishte e dedikuar ndërtimit <strong>të</strong> qëndrimeve <strong>të</strong> përbashkëta rreth strategjive <strong>të</strong><br />
ardhëshme për përkujdesjen dhe mjekimin e pacien<strong>të</strong>ve <strong>të</strong> sëmurë nga sëmundja e Alchajmerit.<br />
Me prezentimet e tyre morën pjesë:
� Florence LUSTMAN, inspector general financiar, Komiteti Drejtues i Planit për<br />
Alchajmer, Franca: Raport përmbledhës nga sesinet paralele;<br />
� Françoise GROSSETETE, anëtare e Parlamentit Evropian, Alianca Europiane<br />
kundër Alchajmerit.<br />
Sesioni i fundit i konferencës ishte i dedikuar diskusionit <strong>të</strong> ministrave gja<strong>të</strong> <strong>të</strong><br />
cilave ishin <strong>të</strong> cekura rezultatet si dhe planet e ardhshme për luf<strong>të</strong>n kundër sëmundjes së<br />
Alchajmerit. Me diskusionet e tyre morrën pjesë ministrat nga Franca, Gjermania,<br />
Sllovenia, Suedia dhe Malta.<br />
Konferencën e përmbylli Presidenti i Francës Nikolla Sarkozi, më 31.10. rreth<br />
drekës, me një fjalim emotiv. Ai e potencoi angazhimin e Francës, si kryesues aktual i<br />
BE-së, në luf<strong>të</strong>n kundër sëmundjes së Alchajmerit, pjesë e cilit angazhim ishte edhe kjo<br />
Konferencë.<br />
Organizimi i Konferencës ishte shembullorë në pjesën zyrtare, por edhe në ate<br />
jozyrtare. Materjalet nga Konferenca ishin <strong>të</strong> përgatitura në nivel <strong>të</strong> lar<strong>të</strong> profesional.<br />
Pas kthimit nga Parisi, pasuan prezantime <strong>të</strong> pikave kryesore <strong>të</strong> Konferencës para<br />
kolegjiumit profesional <strong>të</strong> Spitalit Psikiarik ―Shkup‖ si dhe <strong>të</strong> Klimikës Psikiatrike me<br />
qëllim që problemit <strong>të</strong> trajtimit <strong>të</strong> pacien<strong>të</strong>ve me kë<strong>të</strong> sëmundje t‘i ipet jehonë më e<br />
madhe, sëpaku në rrethin e profesionalëve që merren me te.<br />
Shpresojmë që këto aktivitete do <strong>të</strong> ndihmojnë <strong>të</strong> zgjojnë kërshërinë e opinionit <strong>të</strong><br />
gjërë e posaçërisht atij profesional sepse, përfundimisht, <strong>të</strong> gjithë plakemi, apo jo?<br />
Shkup, 25.11.2008<br />
Pregati<strong>të</strong>n<br />
Prim. dr Roza Krsteska, mr. sci.<br />
Dr Kadri Haxhihamza, mr. sci.<br />
TAKIME MJEKËSORE / MEDICAL MEETINGS<br />
MEDICUS<br />
Më 21 Nëntor, 2008, në Hotelin ―lirak‖ në Tetovë, në organizim <strong>të</strong> SHMSHM<br />
Dega e Tetovës, nën Patronatin e Kompanisë Farmaceutike Boehringer Ingelhajm nga<br />
Gjermania, u mbajt ligjëra<strong>të</strong> me temë ― Terapia e përzgjedhur antimikrobiale moderne‖.<br />
Ligjërues ishin:<br />
1. Prof dr Remzi Izairi me temën ―Anti-inflamatorët jostroid dhe përparësis<strong>të</strong> e<br />
Movalisit‖,<br />
2. Prim. Dr Islam Besimi me temën ―Mjekimi i Sëmundjes pulmonare<br />
obstruktive kronike‖ dhe<br />
3. Dr Vlatka Turanjanin Popovska, me temën ―Risi në programin e Kompanisë<br />
Farmaceutike Boehringer Ingelhajm‖.<br />
Në kë<strong>të</strong> takim profesional morrën pjesë një numër i madh i mjekëve <strong>të</strong> ftuar.<br />
Pas ligjëratave u zhvillua diskutim me pyetje dhe përgjigje mjaf<strong>të</strong> interesante.<br />
Takimi ishte i akredituar në Odën e <strong>Mjekëve</strong> <strong>të</strong> <strong>Maqedonisë</strong> dhe pjesëmarrësit<br />
morrën certifika<strong>të</strong> <strong>të</strong> boduar. Realizimi teknik ishte i nivelit më <strong>të</strong> lar<strong>të</strong>.
Për nder <strong>të</strong> pjesëmarrësve dhe mysafirëve në Hotelin ―Lirak‖ në Tetovë u shtrua<br />
koktej-drekë solemne.<br />
Tetovë, 21. 10. 2008 Përgatiti: Prof dr sci. Remzi Izairi<br />
TAKIME MJEKËSORE / MEDICAL MEETINGS<br />
SIMPOZIUM<br />
ULQIN – SHKODËR 2008<br />
MEDICUS<br />
Në Simpoziumin Ulqin – Shkodër që u mbaj<strong>të</strong> në Ulqin me da<strong>të</strong> 26 dhe 27<br />
Dhjetror 2008, me punime morrën pjesë edhe mjekë shqiptarë nga R. e <strong>Maqedonisë</strong>:<br />
Prof. dr Remzi Izairi, Prim. dr Flora Doko-Lumani, dr Musli Ferati, dr Menduh Jegeni,<br />
Prim. dr Ilmi Mehmedi, dr Ilber Besimi, Prim. dr Islam Besimi, dr Florin Besimi, dr<br />
Ermir Ramadani, dr Ferid Muharemi, dr Mair Iseini, Mr dr Arben Taravar, dr Arben<br />
Karpuzi, dr Nehat Baftjari, dr Sali Sejdiu, dr Shpresa Baftjari, dr Neset Uzeiri, dr Besa<br />
Islami-Pocesta, dr Arta Islami, dr Shenasi Jusufi dhe dr Bashkim Ismaili<br />
Punimet e autorëve shqiptarë nga R. e <strong>Maqedonisë</strong> zgjuan interesim <strong>të</strong> madh.<br />
Përgatiti: Prof dr Remzi Izairi<br />
MEDICUS
TAKIME MJEKËSORE / MEDICAL MEETINGS<br />
SEMINAR I TELEMJEKËSISË<br />
Mr sci. dr Kadri Haxhihamza<br />
Në rjedhën e seminarit <strong>të</strong> parë (Prishtinë, 2000) dhe atij <strong>të</strong> dy<strong>të</strong> (Tiranë, 2006) në<br />
Shkup, më 6 dhe 7 shkurt 2009, u mbajt Seminari i tre<strong>të</strong> i Telemjekësisë dhe eshënde<strong>të</strong>sisë.<br />
Seminari ishte nën patronatin e përbashkët <strong>të</strong> ministrisë për shënde<strong>të</strong>si <strong>të</strong> RM dhe<br />
fondacionit Spitali ndërkombëtar virtual elektronik nga SHBA.<br />
Në Seminar morën pjesë më se 280 pjesëmarës: mjek, infermiere, psikologë,<br />
jurista, studen<strong>të</strong> <strong>të</strong> mjekësisë, etj.<br />
Seminarin e hapi Ministri i shënde<strong>të</strong>sisë dr Bujar Osmani. Në fjalën e tij ai ceku<br />
se avancimi teknologjik ësh<strong>të</strong> krucial për reformat në shënde<strong>të</strong>si, ashtu që shënde<strong>të</strong>sia <strong>të</strong><br />
mos ngecë në këto kohëra <strong>të</strong> rënda ekonomike.<br />
Pas tij fjalën e mori prof. Rifat Latifi, profesor i kirurgjisë në Universitetin e<br />
Arizonës (SHBA) dhe Kryetar i Bordit Drejtues i Fondacionit Spitali Ndërkombëtarë<br />
Virtual Elektronik. Në fjalën e tij ai u fokusua në mundësi<strong>të</strong> që telemjekësia i jep shteteve<br />
në zhvillim posaçërisht në sferën e transferit <strong>të</strong> ekspertizës nga jasht deri te institucionet<br />
dhe punonjësit tonë shënde<strong>të</strong>sorë.<br />
Në fjalën e tij përshënde<strong>të</strong>se z.Tomas Navratil, zavendës i ambasadorit <strong>të</strong> SHBAve<br />
në Maqedoni shprehu kënaqësinë e tij me bashkëpunimin ndërmjet institucioneve <strong>të</strong><br />
<strong>Maqedonisë</strong> dhe <strong>të</strong> SHBA-ve.
Që telemjekësia mundet <strong>të</strong> bëhet realiteti ynë së shpejti na bindi lidhja<br />
telemjekësore ndërmjet Hotelit Holiday Inn ku mbaheshte seminari dhe Spitalit <strong>të</strong><br />
Tetovës: prof. Latifi dhe dr Ilber Besimi diskutuan një rast kirurgjik dhe këmbyen<br />
mendimet e tyre rreth mjekimit <strong>të</strong> mëtutjeshëm <strong>të</strong> pacientes në fjalë.<br />
Në rrjedhën e mëtutjeshm pasuan ligjeratat e parapara me programin e Seminarit.<br />
Ligjeruesit ishin nga Evropa (Norvegji, Gjermani, Holandë) dhe SHBA. Disa nga<br />
ligjeratat ishin <strong>të</strong> dhëna me ndihmë <strong>të</strong> lidhjes telemjekësore me SHBA.<br />
Seminari mbaroi me ndarjen solemne <strong>të</strong> certifikateve për pjesëmarrje<br />
participan<strong>të</strong>ve në <strong>të</strong>. Duhet <strong>të</strong> ceket se ky Seminar ishte i sertifikuar edhe te Oda dhe<br />
<strong>Shoqata</strong> e <strong>Mjekëve</strong> për poene <strong>të</strong> edukimit <strong>të</strong> vazhdueshëm, <strong>të</strong> nevojshëm për procesin e<br />
licencimit.<br />
Të shpresojmë që interesi i jashtzakonshëm i punëtorëve në shënde<strong>të</strong>si për kë<strong>të</strong><br />
Seminar do <strong>të</strong> je<strong>të</strong> një sihariq i mirë për fazën e dy<strong>të</strong> <strong>të</strong> projektit: formimin e rrjetit<br />
telemjekësor duke i lidhur gjash<strong>të</strong> qendra (spitale) regjionale me qendrën në Shkup, që<br />
parashifet <strong>të</strong> realizohet deri në fund <strong>të</strong> vitit 2009.<br />
Pregatiti : Mr sci. Dr Kadri Haxhihamza,<br />
Koordinatori Nacional për Telemjekësi dhe e-shënde<strong>të</strong>si<br />
ABSOLVENTIADA MJEKËSORE<br />
MEDICUS<br />
Dr Adem Disha, Dibër<br />
Në pamundësi që unë kë<strong>të</strong> prezantim ta lexoj përpara <strong>të</strong> pranishmëve në Hotelin<br />
"lliria" në Prishtinë në mbrëmjen e festimit <strong>të</strong> 30-vjetorit <strong>të</strong> absolventijadës <strong>të</strong> gjenera<strong>të</strong>s<br />
së V, në da<strong>të</strong>n 31.V.2008, tekstin e publikoj në <strong>të</strong>rësi në revis<strong>të</strong>n mjekësore që del në<br />
Kosovë ―Praxis Medicus‖ pa mos ndryshuar asnjë pikë e presje. Mirëpo, tani mbasi që
evista mjeksore ―Praxis Medicus‖, momentalisht nuk funksionon, prandaj besoj se <strong>të</strong><br />
njejtin efekt do ta ke<strong>të</strong> ky tekst, e do ta përmbushë a<strong>të</strong> që unë nuk munda ta prezantoj me<br />
gojë para <strong>të</strong> pranishëmve ne Hotelin ―Ilirija‖ në Prishtinë, kështu që e publikoj në<br />
―Medicus‖ që ësh<strong>të</strong> funksionale në Maqedoni dhe tani e citoj:<br />
Të nderuara doktoresha dhe doktorë, zonja dhe zo<strong>të</strong>rinj, me rastin e kremtimit <strong>të</strong><br />
absolventiadës <strong>të</strong> gjenera<strong>të</strong>s së 5-<strong>të</strong>, ku bëj pjesë edhe unë, Ju përshëndes nga zemra <strong>të</strong><br />
gjithë që ndodhen sonte këtu, pra di<strong>të</strong> e shtunë, 31.V.2008, a veçanërisht <strong>të</strong> respektuarit<br />
profesorët dhe profesoreshat tanë, <strong>të</strong> cilët me mundin dhe djersën e tyre na mësuan që ne<br />
sot <strong>të</strong> jemi doktorë dhe doktoresha.<br />
Po ashtu, i përshëndes nga zemra ish kolegët, studen<strong>të</strong> e sot mjekë, si dhe <strong>të</strong> gjithë<br />
<strong>të</strong> pranishmit <strong>të</strong> tjerë.<br />
Ësh<strong>të</strong> shumë normale dhe e natyrshme, që me kalimin e 30 vje<strong>të</strong>ve <strong>të</strong> shpërndarjes<br />
tonë dhe <strong>të</strong> mos takimit më me njëri tjetrin, kanë ndodhur edhe shumë ndryshime në mes<br />
nesh, prandaj mendoj se neve edhe mund <strong>të</strong> kujtohemi, por mundet që edhe <strong>të</strong> mos<br />
kujtohemi, pra <strong>të</strong> mos njihemi njëri me tjetrin. Mu për kë<strong>të</strong> arsye më lejoni që unë <strong>të</strong><br />
prezantohem sonte këtu para jush. Unë, jam dr. Adem Sh. L. Disha nga Dibra.<br />
Këtu jam së bashku edhe me dibranin tje<strong>të</strong>r dr Petrit Melën, i cili ka ardhur nga<br />
SHBA, enkas për kë<strong>të</strong> solemnitet <strong>të</strong> sotshëm.<br />
Pra, unë vij nga Dibra e Madhe e nën<strong>të</strong> maleve, nga Dibra kreshnike, nga Dibra<br />
heroike, nga Dibra fisnike, nga Dibra besnike, nga Dibra bujare, nga Dibra legjendare,<br />
nga Dibra përparimtare, nga Dibra krenare, nga Dibra e shumëçkahit.<br />
Në gjenera<strong>të</strong>n tonë <strong>të</strong> Fakultetit <strong>të</strong> Mjekësisë këtu në Prishtinë, kemi pasur nderin<br />
që nga Dibra e jonë <strong>të</strong> jemi ve<strong>të</strong>m tre absolven<strong>të</strong>, që tash më jemi doktorë. Të tre<br />
absolven<strong>të</strong>t e dikurshëm dëshiroj që t'i prezantoj: dr. Adem Sh. L. Disha, dr. Petrit Mela<br />
dhe dr. Lejla Agolli, që jetojmë, punojmë e veprojmë në tre vende <strong>të</strong> ndryshme, kurse<br />
tani unë personalisht, <strong>të</strong> gjithë stafit <strong>të</strong> Dekanatit <strong>të</strong> Fakultetit <strong>të</strong> Mjekësisë në Prishtinë<br />
dhe organizatorëve veçanërisht, u falënderohem shumë përzemërsisht duke filluar prej<br />
Dekanit, prodekanët e në veçanti Prof. Dr. Myrvete Paçaradën - prodekane aktuale e<br />
Fakultetit <strong>të</strong> Mjekësisë në Prishtinë, që e kanë organizuar kë<strong>të</strong> mbrëmje madhështore, si<br />
dhe për ftesën që më kanë bërë mua personalisht. E jo, sikurse paraardhësit e tyre, që<br />
kanë qenë në Dekanatin e Fakultetit <strong>të</strong> Mjekësisë në Prishtinë përplot 25 vjet, dhe<br />
asnjëherë nuk e panë <strong>të</strong> udhës e <strong>të</strong> arsyeshme që përveç <strong>të</strong> tjerëve që i kanë ftuar, <strong>të</strong> më<br />
ftonin edhe mua ndonjëherë në <strong>të</strong> tilla manifestimesh, ose në ndonjë tje<strong>të</strong>r <strong>të</strong> ngjashme,<br />
kur janë mbajtur ose organizuar nga organizatorët <strong>të</strong> ndryshëm, si psh. për 5 vjetorin, 10<br />
vjetorin, 15 vjetorin, 20 vjetorin, si dhe për 25 vjetorin e absolventiadave. Por gjithmonë,<br />
them unë se ve<strong>të</strong>m në rast se janë organizuar përvjetorë dhe manifestime <strong>të</strong> këtilla,<br />
mirëpo në rast se nuk janë organizuar asnjëherë më parë <strong>të</strong> tilla manifestimesh dhe<br />
përvjetorësh që i kam përmendur më lar<strong>të</strong>, a<strong>të</strong>herë, unë <strong>të</strong>rhiqem dhe distancohem duke<br />
kërkuar falje për krejt kë<strong>të</strong> që e theksova më lar<strong>të</strong> në lidhje me përvjetorët. Pasi që,<br />
sikurse edhe ve<strong>të</strong> juve e shiqoni, <strong>të</strong> gjithë që jeni prezent sonte këtu, se për mua kjo ësh<strong>të</strong><br />
ftesa e parë që më bëhet pas 30 vje<strong>të</strong>sh në mbrëmje dhe në një manifestime <strong>të</strong> këtilla.<br />
Jam, tepër i emocionuar dhe i gëzuar që sonte gjendem këtu, në Prishtinë, në Kryeqytetin
e Shtetit më <strong>të</strong> Ri në Bo<strong>të</strong>, pra, në Kosovë. Në mesin e ish profesorëve dhe ish kolegëve<br />
<strong>të</strong> mi studen<strong>të</strong>, për kë<strong>të</strong> akt solemn, shënimin dhe përkujtimin e 30 vjetorit <strong>të</strong> gjenera<strong>të</strong>s<br />
së 5-<strong>të</strong>) <strong>të</strong> Fakultetit <strong>të</strong> Mjekësisë në Prishtinë.<br />
Qenka tepër interesante dhe gëzim, kur ndryshimet që kanë ndodhur në pamjet dhe<br />
fytyrat tona, arrij<strong>të</strong>m që t'i përjetojmë dhe me kësi rastesh t'i shënojmë në mënyrë më<br />
solemne. Që me siguri te çdo njëri prej nesh, do <strong>të</strong> na mbesin si mbresë kaq madhështore<br />
t'i përshëndes nga zemra <strong>të</strong> gjithë profesorët tanë që me mundin dhe kontributin e tyre,<br />
sikurse edhe ka<strong>të</strong>r gjeneratave <strong>të</strong> tjera para nesh, po edhe gjenera<strong>të</strong>s tonë, pra gjenera<strong>të</strong>s<br />
së pes<strong>të</strong>, si edhe shumë e shumë gjeneratave <strong>të</strong> tjera pas nesh, na mësuan, dhe ne u<br />
diplomuam. Këtu bëhet fjalë për <strong>të</strong> gjithë ata profesorë, pedagogë tanë <strong>të</strong> nderuar, <strong>të</strong><br />
Fakultetit <strong>të</strong> Mjekësisë pranë Universitetit <strong>të</strong> Prishtinës në Republikën e Kosovës, edhe<br />
a<strong>të</strong> duke filluar prej themelimit <strong>të</strong> këtij Fakulteti, Institucioni shumë <strong>të</strong> lar<strong>të</strong> dhe shumë <strong>të</strong><br />
mirëfill<strong>të</strong>, <strong>të</strong> rëndësishëm e <strong>të</strong> ndritur, e deri në di<strong>të</strong>t e sotshme kur edhe ja ne po e<br />
festojmë, kremtojmë sonte, 30 vjetorin e absolventiadës, duke dëshiruar që edhe në<br />
vazhdimësi <strong>të</strong> ekzistojë e <strong>të</strong> jetojë ky institucion për je<strong>të</strong> <strong>të</strong> je<strong>të</strong>ve së bashku edhe me<br />
popullin Shqiptar në Republikën e Kosovës <strong>të</strong> lirë, demokratike e <strong>të</strong> pavarur si edhe kurrë<br />
e asnjëherë, pra kurën e kurës <strong>të</strong> mos shuhet, por, përkundrazi me forca sa më <strong>të</strong> mëdha e<br />
<strong>të</strong> sigurta <strong>të</strong> ecën e <strong>të</strong> ecën përpara drejt sukseseve edhe më <strong>të</strong> mëdha se deri tani, <strong>të</strong> cilët<br />
profesorë unë personalisht dhe përzemërsisht i nderoj, i respektoj, i uroj, i përgëzoj duke<br />
i'u thëne një faleminderim shumë <strong>të</strong> madh.<br />
Tani do t'i përshëndes <strong>të</strong> gjithë profesorët dhe profesoreshat, duke filluar që nga<br />
Dekani i a<strong>të</strong>hershëm i gjenera<strong>të</strong>s tonë, pra, i gjenera<strong>të</strong>s së 5-<strong>të</strong> e teposh<strong>të</strong>, deri në fund;<br />
dmth. pra, prej te:<br />
1) Prof. Dr. Gazmend Shaqiri,- profesor i kirurgjisë vaskulare, njëherit<br />
edhe Dekan;<br />
2) Prof. Dr. Ymer Koçinaj, profesor i internes, kardiologjisë, njëherit edhe<br />
Prodekan;<br />
3) Prof. Dr. Hysen Ukmata, profesor i internes, endokrinologjisë;<br />
4) Prof. Dr. Jusuf Rexhepi, profesor i internes, kardiologjisë;<br />
5) Prof. Dr. Abdullatif Fusha, profesor i internes;<br />
6) Prof. Dr. Shaban Geci, profesor i internes, hematologjisë;<br />
7) Prof. Dr. Remzi Izairi, profesor i internes, reumatologjisë;<br />
8) Prof. Dr. Mazllum Belegu, proferos i transfuziologjisë<br />
9) Prof Dr. Shefqet Berisha, profesor i internes, nefrologjisë;<br />
10) Prof Dr. Engjëll Lumezi, profesor i fiziologjisë;<br />
11) Prof. Dr. Bardhi Çako, nga Tirana, profesor i histologjisë dhe<br />
embriologjisë;<br />
12) Prof. Dr. Gjergj Minga nga Tirana, profesor i biokimisë<br />
13) Prof. Dr. Alush Gashi, profesor i anatomisë;<br />
14) Prof. Dr. Sadi Bexheti, profesor i anatomisë;<br />
15) Prof. Dr. Agim Vela, profesor i anatomisë;<br />
16) Prof. Dr. Osman Imami, profesor i mikrobiollogjisë - parazitologjisë<br />
dhe virusollogjisë mjekësore;<br />
17) Prof. Dr. Fatiri Gorica nga Tirana, profesoreshë e mikrobiollogjisëparazitollogjisë<br />
dhe virusollogjisë mjekësore;<br />
18) Prof. Dr. Musa Haxhiu, profesor i fispatollogjisë;
19) Prof. Dr. Bexhet Canhasi, profesor i fispatollogjisë;<br />
20) Prof. Dr. Pollumb Bitri nga Tirana, profesor i anatomisë patologjike;<br />
21) Prof. Dr. Shyqiri Subashi nga Tirana, profesor i anatomisë<br />
patologjike;<br />
22) Prof. Dr. Hashim Maloku, profesor i anatomisë patologjike;<br />
23) Prof. Dr. Eshtref Biçaku, profesor i rentgenologjisë;<br />
24) Prof. Sali Maqedonci, profesor i gjuhës dhe le<strong>të</strong>rsisë angleze;<br />
25) Prof. Shukrije Syla, profesoreshë e gjuhës dhe le<strong>të</strong>rsisë angleze;<br />
26) Prim. Dr. Spec. Daut Mustafa, profesor i pneumoftiziologjisë;<br />
27) Prof. Dr. Irfan Spahiu, profesor i pneumofiziologjisë;<br />
28) Prof. Dr. Petrit Kokalari nga Tirana, profesor i farmakologjisë;<br />
29) Prof. Dr. Mr. Spec. Mentor Sh. Disha - profesor i farmakologjisë;<br />
30) Prof. Dr. Kajmak Gazideda, profesor i infektologjisë;<br />
31) Prof. Dr. Muharem Kutllovci, profesor i infektologjisë;<br />
32) Prof. Dr. Simë Dobreci, profesor i dermatovenerologjisë;<br />
33) Prof. Dr. Muhedin Salihamixhiq, profesor i neuropsikiatrisë dhe<br />
psikologjisë mjekësore;<br />
34) Prof. Dr.Abdurahman Ramaxhiku, profesor i neuropsikiatrisë dhe<br />
psikologjisë mjekësore;<br />
35) Prof. Dr. Ali Zatriqi, profesor i kirurgjisë;<br />
36) Prof Dr. Muharem Gashi, profesor i kirurgjisë<br />
37) Prof. Dr. Zejnel Kelmendi, profesor i kirurgjisë<br />
38) Prof. Dr. Sami Beqiri, profesor i kirurgjisë;<br />
39) Prof. Dr. Riza Binishi, profesor i kirurgjisë;<br />
40) Prof. Dr. Hajredin Ukella, profesor i kirurgjisë;<br />
41) Prof. Dr. Agron Pustina,profesor i kirurgjisë ortopedike dhe<br />
traumatollogjike;<br />
42) Prof. Dr. Bujar Bukoshi, profesor i kirurgjisë - urollogjisë<br />
43) Prof. Dr. Jashar Dula, profesor i kirurgjisë maksilofaciale<br />
44) Prof. Dr. Enver Baraku, profesor i mjekësisë sociale dhe statistikës<br />
45) Prof. Dr. Sehadete Doko – Mekuli, profesoreshë e gjinekologjisë -<br />
opstretikës;<br />
46) Prof. Dr. Xhemail Ameti, profesor i gjinekollogjisë - opstretikës;<br />
47) Prof. Dr. Selim Krasniqi, profesor i gjinekollogjisë - opstretikës;<br />
48) Prof. Dr. Emine Gashi, profesoreshë e gjinekollogjisë - opstretikës;<br />
49) Prof. Dr. Binak Kastrati, profesor i gjinekollogjisë - opstretikës;<br />
50) Prof. Dr. Izedin Osmani, profesor i pediatrisë;<br />
51) Prof. Dr. Fehmi Henci, profesor i pediatrisë;<br />
52) Prof. Dr. Zef Gjoni, profesor i pediatrisë;<br />
53) Prof. Dr. Qamil Haxhiu, profesor i oftalmologjisë;<br />
54) Prof. Dr. Avni Mati, profesor i oftalmologjisë;<br />
55) Prof. Dr. Orhan Kubati, profesor i oftalmologjisë;<br />
56) Prof. Dr. Talat Pallaska, profesor i otorinolaringollogjisë;<br />
57) Prof. Dr. Besim Sllamniku, profesor i otorinolaringollogjisë;<br />
58) Prof. Dr. Refik Ramku, profesor i otorinolaringollogjisë;<br />
59) Prof. Dr. Hamza Memi nga Tirana, profesor i higjienës;
60) Prof. Dr. Mehmet Begraca, profesor i mjekësisë së punës<br />
61) Prof. Dr. Fadil Batalli, profesor i mjekësisë ligjore dhe kriminalistikës.<br />
Kurse, tani për <strong>të</strong> gjithë ata profesorë dhe profesoresha që nuk i kam përmendur<br />
më lar<strong>të</strong> kërkoj falje, sepse jo që nuk kam dashur t‘i përmendur, por që për kë<strong>të</strong> periudhë<br />
30-vjeçare që kanë kaluar, ësh<strong>të</strong> shumë normale që edhe i kam harruar emrat dhe<br />
mbiemrat e tyre.<br />
Ndërsa tani, atyre profesorëve e ndoshta edhe ndonjë kolegë i joni, ish student,<br />
që nuk jeton më, përkujtoj duke ju shprehur mirënjohje si dhe le <strong>të</strong> prehen në parajsë.<br />
Ndonëse fjalët që përdoren në raste solemne tingëllojnë si <strong>të</strong> detyruara, por, më<br />
besoni se ky solemnitet bashkërisht edhe me kënaqësinë, më kanë shkaktuar edhe<br />
obligimin po edhe respektin për <strong>të</strong> gjithë ata profesorë dhe profesoresha, që me punën e<br />
tyre <strong>të</strong> palodhshme na kanë mësuar, duke nxjerrë në dri<strong>të</strong> kuadro <strong>të</strong> mirëfillta, doktorë<br />
dhe doktoresha, prandaj edhe ju falënderohem shumë. Ësh<strong>të</strong> edhe një moment tje<strong>të</strong>r i<br />
veçan<strong>të</strong> dhe shumë i rëndësishëm që përkon me këto momente, kur ne, 30-vjetorin e<br />
absolventiadës e shënojmë dhe e festojmë në Kosovën Republikë dhe shtet në vehte dhe<br />
<strong>të</strong> pavarur. Në Kosovën e ëndërruar dhe <strong>të</strong> dëshiruar me vite e vite si dhe decenie e<br />
decenie <strong>të</strong> <strong>të</strong>ra. Në Kosovën e lirë, në Kosovën e sakrificave <strong>të</strong> je<strong>të</strong>s <strong>të</strong> <strong>të</strong> gjithë atyre që u<br />
flijuan prej te Gjergj Kastrioti Skënderbeu, e deri te legjendari Adem Jashari, si dhe <strong>të</strong><br />
gjithë <strong>të</strong> tjerët që e dhanë je<strong>të</strong>n dhe u bënë heronj <strong>të</strong> Republikës së Kosovës. Kosovës së<br />
lirë, që me heroizëm, me demonstrata, kryengritje, burgosje dhe më në fund me luf<strong>të</strong><br />
arri<strong>të</strong>m kë<strong>të</strong> di<strong>të</strong> që sot ne ta shohim në <strong>të</strong> vërte<strong>të</strong> dhe në realitet - Kosovën Republikë, <strong>të</strong><br />
lirë dhe Demokratike.<br />
Të gjithë atyre që ranë për Kosovën, ju qof<strong>të</strong> lavdia e përjetshme, si dhe le <strong>të</strong><br />
prehen në parajsë duke ju thënë se ju jemi mirënjohës për je<strong>të</strong> <strong>të</strong> je<strong>të</strong>ve, ndërsa ne që <strong>të</strong><br />
gjithë <strong>Shqiptarë</strong>t kudo që ndodhemi në mbarë rruzullin tokësor e gëzofshim Kosovën<br />
Republikë <strong>të</strong> lire dhe <strong>të</strong> pavarur demokratike.<br />
Me falënderimin nga <strong>të</strong> gjithë Dibranët ish studen<strong>të</strong> <strong>të</strong> Universitetit <strong>të</strong> Prishtinës,<br />
jo ve<strong>të</strong>m <strong>të</strong> shkencave mjekësore, që sot janë mjekë, stomatollogë dhe magjistra <strong>të</strong><br />
farmacisë, por edhe nga ata studen<strong>të</strong> dhe studente Dibranë që sot janë ekonomis<strong>të</strong> <strong>të</strong><br />
diplomuar, juris<strong>të</strong> <strong>të</strong> diplomuar, profesorë dhe inxhinierë <strong>të</strong> diplomuar etj., për<br />
gatishmërinë që Kosova e asaj kohe tregoi ndaj nesh si studen<strong>të</strong>, duke na trajtuar si<br />
<strong>Shqiptarë</strong>, bile-bile ndonjëherë kemi qenë <strong>të</strong> privilegjuar edhe më shumë se sa studen<strong>të</strong>t<br />
Kosovarë, në dhënien e mundësive për <strong>të</strong> studiuar dhe për <strong>të</strong> mbaruar studimet, pra, për <strong>të</strong><br />
diplomuar nëpër fakultetet, si dhe nëpër shkollat e larta <strong>të</strong> ndryshme <strong>të</strong> Universitetit <strong>të</strong><br />
Prishtinës. .<br />
Si dhe për në fund fare, ju thërras <strong>të</strong> gjithëve që jeni sonte këtu prezent <strong>të</strong> rastit,<br />
t‘i ngrejmë gotat, duke ju dëshiruar çdo <strong>të</strong> mirë në je<strong>të</strong>n tuaj <strong>të</strong> përgjithshme. Gëzuar.<br />
Nga kolegu i juaj<br />
Dr Adem Sh. L. Disha, mjek i praktikës së përgjithshme<br />
Dibër<br />
Tel. 00389-46-832-258<br />
MEDICUS<br />
________________________________________________________________________
NGA AKTIVITETET E SHMSHM
POST FESTUM<br />
Kremtimi i Di<strong>të</strong>s Bo<strong>të</strong>rore <strong>të</strong> Shënde<strong>të</strong>sisë, 7 Prill, 2009<br />
Për nder <strong>të</strong> Di<strong>të</strong>s Bo<strong>të</strong>rore <strong>të</strong> Shënde<strong>të</strong>sisë, Kryesia Qendrore e Shoqa<strong>të</strong>s së<br />
<strong>Mjekëve</strong> <strong>Shqiptarë</strong> <strong>të</strong> <strong>Maqedonisë</strong> dhe Kryesia e Degës së Kërçovës, në Restorantin<br />
―Arabela‖, në Kërçovë, organizuan manifestim rasti dhe shtruan darkë solemne për <strong>të</strong><br />
gjithë anëtarët e vet.<br />
Për nder <strong>të</strong> Di<strong>të</strong>s Bo<strong>të</strong>rore <strong>të</strong> Shënde<strong>të</strong>sisë fjalë rasti mbajti Kryetari i SHMSHM -<br />
Dega Kërçovë dr Xhabir Bajrami.<br />
Me kë<strong>të</strong> rast, Kryetari i Shoqa<strong>të</strong>s, Prof. dr Remzi Izairi, në emër <strong>të</strong> Kryesisë<br />
Qendrore <strong>të</strong> SHMSHM, mjekëve më <strong>të</strong> dalluar, për kontributin e dhënë profesional dhe<br />
shkencor, u ndau mirënjohje.<br />
Për kontribut humanitar – profesional<br />
Dr Atilla Rexhepi, kardiolog, Tetovë<br />
Dr Ilber Besimi, kirurg, Tetovë<br />
Dr Baki Azizi, specialist i mjekësisë së përgjithshme, Tetovë<br />
Dr Qazim Sejfuli, specialist otorinolaringolog, Tetovë<br />
Dr Sulejman Emini, specialist i mjekësisë sportive, Tetovë<br />
Dr Isa Rustemi, pedia<strong>të</strong>r neonatolog, Tetovë<br />
Dr Nuhi Jusufi, internist, Kumanovë<br />
Dr Bedri Veliu, specialist i higjienës dhe ekologjisë shënde<strong>të</strong>sore, Kumanovë<br />
Dr Fatmir Asani, specialist i mjekësisë së përgjithshme, Kumanovë<br />
Dr Eljasa Aliu, otorinolaringolog, Kumanovë<br />
Dr Mizafer Ziba, radiolog, Strugë<br />
Dr Sami Mena, internist, Strugë<br />
Dr Pembe Murtishi, mjeke familjare, Strugë<br />
Dr Atlije Tika, mjeke e praktikës së përgjithshme, Kërçovë<br />
Dr Xhevdet Ukalli, mjek i praktikës së përgjithshme, Kërçovë<br />
Dr Blerim Çupi, mjek i praktikës së përgjithshme, Kërçovë<br />
Dr Xhabir Bajrami, pedia<strong>të</strong>r, Kërçovë<br />
Dr Hajdar Saliu, pedia<strong>të</strong>r, Gostivar<br />
Dr Fatmir Kaprolli, ortoped, Gostivar<br />
Dr Garip Hasipi, otorinolaringolog, Gostivar<br />
Dr Hamzi Zendeli, mjek i praktikës së përgjithshme, Gostivar<br />
Dr Jamin Hajdari, gjinekolog, Gostivar<br />
Dr Hasmije Izairi – Aliu, gjinekologe, Shkup<br />
Dr Sefian Ferati Belçishta, mjeke familjare, Shkup<br />
Dr Artan Dika, kirurg, Shkup<br />
Dr Burak Shabani, mjek i praktikës së përgjithshme, Shkup<br />
Dr Adem Disha, mjek i praktikës së përgjithshme, Dibër<br />
Dr Ylber Kokale, pedia<strong>të</strong>r, Dibër<br />
Dr Afrim Maqellara, specialist i mjekësisë së punës, Dibër<br />
Dr Veip Osmani, rëntgenolog, Resnjë<br />
Për merita <strong>të</strong> veçanta<br />
Prof. dr Ferid Murad, Nobelist, Whiting, Indiana, SHBA
Dr. Omer Xhemali, kardiokirurg, Gjermani<br />
Prof. dr Shpëtim Telegrafi, radiolog, New York, SHBA<br />
Prof. dr Rifat Latifi, kirurg, Arizonë, SHBA<br />
Veteranët e mjekësisë shqiptare<br />
Dr Mamut Bajraktari, pedia<strong>të</strong>r, Tetovë<br />
Dr.Hasan Hasani, pedia<strong>të</strong>r, Kumanovë<br />
Dr.Adi Xhumkar, pneumoftiziolog, Strugë<br />
Post mortum<br />
Dr.Fetar Reçi, pedia<strong>të</strong>r, Strugë<br />
Dr Elmaze Selmani, gjinekolog, Gostivar<br />
Dr Imer Imeri, specialist i mjekësisë së përgjithshme, Gostivar<br />
Donatorëve<br />
Alkaloid, Shkup<br />
Swis farm, Shkup<br />
Komuna Kumanovë, Kumanovë<br />
Komuna Zajaz, Zajaz<br />
Komuna Osllomej, Osllomej<br />
Liti Farm, Kërçovë<br />
Qendra Spitalore<br />
Instituti Nefrologjisë, Strugë<br />
Kryesia Qendrore e SHMSHM e falënderon Këshillin Organizativ <strong>të</strong> SHMSHM -<br />
Dega Kërçovë dhe Kryetarin dr Xhabir Bajrami për organizimin e mrekullueshëm <strong>të</strong><br />
këtij manifestimi.<br />
Kërçovë, 7 Prill, 2009<br />
Përgatiti: Prof. dr sci. Remzi Izairi<br />
LAJMËRIM PRELIMINAR / PRELIMINARY INFORMATION<br />
SIMPOZIUM<br />
a) Syndromi aksion-depresiv<br />
b) Tema <strong>të</strong> lira / Free topis<br />
MEDICUS
INFORMATA TË PËRGJITHSHME / GENERAL INFORMATION<br />
Simpoziumi për sindromin aksiozo-depresiv do <strong>të</strong> mbahet më 23 dhe 24 Tetor, 2009, në<br />
Pallatin e Kulturës në Tetovë.<br />
PROGRAMI SHKENCOR / SCIENTIFIC PROGRAMME<br />
Do <strong>të</strong> fillojë <strong>të</strong> Premten në ora 9.30 h më 23 Tetor, 2009 dhe do <strong>të</strong> përfundojë di<strong>të</strong>n e<br />
Shtunë në ora 13.00 h më 24 Tetor, 2009.<br />
Koha e prezantimit <strong>të</strong> referatit ësh<strong>të</strong> e kufizuar deri në 10 minuta.<br />
Punimet do <strong>të</strong> prezantohen me video projektor: CD ose flash<br />
Ësh<strong>të</strong> paraparë edhe poster prezantimi.<br />
Abstraktet e pranuara do <strong>të</strong> botohen në librin ―Përmbledhje e abstrakteve ‖.<br />
Një autor mund <strong>të</strong> je<strong>të</strong> bar<strong>të</strong>s ve<strong>të</strong>m i një punimi, ndërsa bashkautor në tri punime.<br />
Ësh<strong>të</strong> paraparë kotizim prej 20 €.<br />
GJUHËT ZYRTARE / OOFFICIAL LANGUAGE<br />
Shqip, maqedonisht dhe anglisht.<br />
PROGRAM PLOTËSUES / SUPLEMENTARY PROGRAMME<br />
Gja<strong>të</strong> Simpoziumit do <strong>të</strong> zhvillohen manifestime përcjellëse: promovime, tryeza, work<br />
shop, ekspozi<strong>të</strong> e produkteve farmaceutike nga vendit dhe jash<strong>të</strong>.<br />
AFATI I DORËZIMIT / DEADLINE<br />
15 Shtator, 2009<br />
15 September, 2009<br />
ADRESA / ADDRESS<br />
Prof. dr sci. Remzi Izairi<br />
1237 Çegran<br />
Tel. +389 (0) 42 321 600<br />
Mob. +389 (0)70 379 007<br />
e-mail: shmshm@live.com<br />
UDHËZIME PËR PËRGATITJEN E ABSTRAKTIT DHE TË POSTERIT<br />
1. Abstrakti, shqip, maqedonisht ose anglisht, duhet <strong>të</strong> përmbajë:<br />
- titullin e punimit;<br />
- emrin dhe mbiemrin e autorit dhe <strong>të</strong> bashkautorëve (më shumë 5);<br />
- emrin e institucionit dhe vendin ku ësh<strong>të</strong> bërë punimi;<br />
- tekstin përmbledhës ku përfshihen: qëllimi, metodat, rezultatet dhe përfundimi;<br />
- fjalë kyç: 2–5 fjalë ose fraza;<br />
Vëllimi i abstraktit nuk duhet <strong>të</strong> kalojë më shumë se 400 fjalë.<br />
2. Poster prezantimi duhet <strong>të</strong> përgatitet në formatin e letrës A4 ose në hamer me<br />
madhësinë e shkronjave 20 dhe 10 mm. Vëllimi i posterit me <strong>të</strong> gjitha shtesat nuk<br />
duhet <strong>të</strong> kalojë më tepër se 6 faqe.<br />
Posteri duhet <strong>të</strong> përmbajë:
- titullin e punimit;<br />
- emrin dhe mbiemrin e autorit dhe <strong>të</strong> bashkautorëve (më shumë 5);<br />
- emrin e institucionit dhe vendin ku ësh<strong>të</strong> bërë punimi;<br />
- hyrje;<br />
- materiali dhe metodat;<br />
- rezultatet (dhe diskutimi);<br />
- përfundimi dhe<br />
- literatura.<br />
Abstrakti botohet në gjuhën shqipe, maqedone ose angleze. Autori, abstraktin e<br />
lektoruar, duhet ta dërgojë me pos<strong>të</strong> elektronike, në e-mail: shmshm@live.com<br />
Abstrakti <strong>të</strong> shtypet në kompjutor, programi ―Word for Windows‖, me shkronja Times<br />
New Roman, me madhësi 12, me 1,5 lines, me margjinë përreth 4 cm, jo më tepër se 30<br />
rreshta dhe 60 shenja në rend.<br />
REAGIME<br />
I nderuari Prof. Remzi,<br />
Në fillim ju lutem t‘Ju përshendes. Quhem Edi Sterjo, jam nga Shqipëria, rrethi i Korçës.<br />
Në Maqedoni kam mbaruar Fakultetin e Mjekësisë dhe tash punoj në Spitalin Special për<br />
Kardiokirurgji si mjek i përgjithëshem. Gjithmon i lexoj njoftimet dhe aktevitet Tuaja<br />
dhe Ju uroj edhe në <strong>të</strong> ardhmen <strong>të</strong> vazhdoni kështu. Dëshiroj edhe unë <strong>të</strong> bëhem pjesë e<br />
akteviteteve Tuaja.<br />
Besoj se kë<strong>të</strong> e-mail do ta lexoni dhe po <strong>të</strong> keni mundësi dhe po <strong>të</strong> dëshironi do më jepni<br />
disa informacione për aktivitet Tuaja dhe kushtet që <strong>të</strong> marrë pjesë ne aktivitete<br />
mjekësore.<br />
Edi Sterjo MD, Korçë, Shqipëri<br />
Kontakt tel 075 23 83 84<br />
------------------------------------------------------------------------------------------------------------<br />
I nderuari profesor,<br />
Morra e-mail-in dhe shprehë edhe një herë mirënjohjen time <strong>të</strong> lar<strong>të</strong> për kujdesin dhe<br />
respektin që po tregoni profesor i nderuar. Me dëshirë vëllazërore dhe kolegjiale për<br />
shëndet dhe punë <strong>të</strong> suksesshme profesionale dhe shkencore njëkohesisht!.<br />
Shihemi në Simpoziumin që do <strong>të</strong> mbahet me 24.10.2008 në Kumanovë.<br />
Prane jush Dr Musli Ferati! Tetovë<br />
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------<br />
I nderuari Prof Remzi (Izairi),<br />
Përmes një e-maili në lidhje me simposiumin për hipertension që do <strong>të</strong> mbahet në<br />
Kumanovë gjeta faqen e shoqa<strong>të</strong>s së mjekëve shqiptarë <strong>të</strong> <strong>Maqedonisë</strong> <strong>të</strong> cilën e udheheqni<br />
Ju. Ju përgëzojë për punën dhe aktivitetin që po zhvilloni.<br />
Une jam një ish student i Juaji e që tashpërtash jam ne Universitetin e Jenës në Gjermani.<br />
Para disa vitesh disa nga shkencëtaret dhe eksper<strong>të</strong>t shqiptarë me veprim në diasporë kemi
formuar Alb-Shkencen (për me tepër shihni www.alb-shkenca.org). Insituti ka 8 seksione<br />
(njëri nga ta ësh<strong>të</strong> edhe ai i mjekësisë). Jemi regjistruar si insitut në Tiranë dhe Prishtinë.<br />
Së fundi ësh<strong>të</strong> formuar edhe dega gjeografike e <strong>Maqedonisë</strong> <strong>të</strong> cilën e kryeson Prof Zeqirja<br />
Neziri. Deri tani kemi mbajtur tri takime vjetore me karakter shkencor (i fundit sapo u<br />
mbaj<strong>të</strong> në Tiranë, Shtator 2008). Tani jemi duke shqyrtuar mundësinë e mbajtjes së takimit<br />
<strong>të</strong> ardhshem në Maqedoni.<br />
Meqenëse numri i mjekëve nga Maqedonia, <strong>të</strong> anëtarësur në institutin tonë ësh<strong>të</strong> fare i<br />
vogël, Ju kisha lutur juve që përmes shoqa<strong>të</strong>s suaj t‘i informoni kolegët e çdo drejtimi per<br />
mundësinë e anëtarësimit në Institutin Alb-Shkenca.<br />
Për informata shtesë mos hezitoni <strong>të</strong> kontaktoni Prof. Zeqirjan ose mua.<br />
Përshëndetje miqësore<br />
Dr.Dr.med Naim Shabani<br />
Universitätsfrauenklinik<br />
Friedrich schiller Universität<br />
Jena, Deutschland<br />
-------------------------------------------------------------------------------------------------<br />
I nderuari Prof. Remzi,<br />
Desha edhe nje here te Ju pergezoj per Simpoziumin e mbajtur ne Kumanove duke Ju<br />
deshiruar suksese edhe ne te ardhmen.<br />
Me kete rast desha te shpreh mendimin tim e te shkruaj per disa verejtje. Qellimi i<br />
Simpoziumit natyrisht se eshte takimi, shkembimi i njohurive e pervojave dhe argetimi<br />
mes mjekeve nga te gjitha anet, me theks te posaçem te trojeve gjithe shqiptare. Si edhe e<br />
dini, me qellimet me te sinqerat e me te mira, ky nuk ishte viti i pare i pjesmarrjes sime<br />
dhe kolegeve nga Kosova. Pergatitjet per nje prezentim te nje pune, sado e vogel ose ne<br />
dukje te pare e parendesishme, profesionalo/shkencore kane qene me jave te tera<br />
perkunder angazhimeve te perditshme qe i kemi. Prandaj edhe prezentimi i kesaj, sipas<br />
mendimit tim, do te duhej te kishte ose merrte nje forme finalizimi (kurorezimi). Gje qe<br />
mua dhe kolegeve te mi te cilet prezentuan punen tone nuk iu mundesua. Prezentimi im<br />
ishte komercial, i rezervuar ne termin prej 15 minuta ne program, per te cilin une nuk<br />
morra me teper se 9 minuta ne teresi, duke mos permendur nderprerjen ne fillim. Por per<br />
kete pres qe te reagoj Kompania farmaceutike pergjegjse.<br />
Me shprese se ne Simpoziumet e ardhme do te kemi mundesi e hapesire qe ne menyre<br />
komode, gjithmone duke rrespektuar kohen e rezervuar, te prezantojme punimet e<br />
pikepamjet tona,<br />
Me nderime,<br />
Dr Dardan Koçinaj, Prishtinë<br />
----------------------------------------------------------------------------------------------------------<br />
Pocituvan Prof. D-r Remzi,<br />
Na moe golemo zadovolstvo go primiv denes primerokot od najnoviot broj na Medicus.<br />
Prijatno bev iznenaden so bogatata sodrzina, kvalitetot na hartijata i pecatot, kako i<br />
kvalitetot na naucnite sodrzini koi uspeav da gi procitam. Navistina se izraduvav sto bev<br />
posteden od mnogugodisnoto cekanje, dali i koga ke izleze trudot, pa dali ke me
preskoknat vo ovaj broj ili ke nema mesto ...i site drugi maki, sto se slucuvaa porano, a<br />
sega se zaborav.<br />
Vi posakuvam napredok na spisanieto i so zelba za natamosna sorabotka i blagodarnost<br />
Ve pozdravuvam.<br />
PS.<br />
Sega znam kade da gi objavam moite naucni trudovi i nesebicno ke Ve preporacuvam<br />
kako najelitno indeksirano spisanie za Medicina.<br />
Prijatna vecer.<br />
Primarius<br />
D-r Avramovski Petar, internist<br />
ul.Ivan Milutinovik br. 37/4-26, 7000 Bitola, Makedonija<br />
tel. +389 47 222 264<br />
gsm: +389 70 207 187<br />
fax: +389 47 253 435<br />
------------------------------------------------------------------------------------------------------------<br />
I nderuar Prof. Remzi Izairi<br />
Ju falenderoj per organizimin e shkelqyer te simpoziumit ne Kumanove.<br />
Ishte kenaqesi per mua pjesemarrja dhe paraqitja e temes ―Sindromi i kembeve te<br />
shqe<strong>të</strong>suara‖.<br />
Me nderime<br />
Gentian Vyshka<br />
Klinika e Neurologjise<br />
QSUT Nene Tereza, Tiranë<br />
----------------------------------------------------------------------------------------------------------<br />
Me nderime profesori im i dashur,<br />
Ju falenderoroj për pritjen dhe organizimin e simpoziumit. Prezentimi im nga kryesuesi i<br />
seances, morri disa komplimente që më shton besimin për <strong>të</strong> përgatitur punime edhe më<br />
<strong>të</strong> mira.<br />
Besoj se do <strong>të</strong> bashkëpunojmë edhe në <strong>të</strong> ardhmen.<br />
Të gjithë <strong>të</strong> mirat ju deshiron:<br />
Mr.sci.dr.Isuf Bajrami, Prishtinë<br />
----------------------------------------------------------------------------------------------------------<br />
Te nderuar, po ua dergoj te perkthyer letren nga Perihan Torun, Stamboll, Turqi.<br />
I nderuar Prof. Remzi Izairi<br />
Do te doja t‘ju falenderoja qe me dhate mundesine te flisja ne simposiumin e organizuar<br />
nga <strong>Shoqata</strong> e Mjekeve <strong>Shqiptarë</strong> te Maqedonise dhe per mikpritjen tuaj.<br />
Edhe pse komisioni i organizimit kishte veshtiresi per shkak te nderthurjes se programit 2<br />
ditor ne nje ditor, ishte nje eksperience e mire per mua, veçanerish<strong>të</strong> per lidhjet dhe<br />
bashkepunimet me pjesemarres tjere.
Ne te ardhmen, do te isha e kenaqur po te mund t‘i ndihmoja doktoret shqiptar ne<br />
aktivitetet e kerkimeve shkencore. Ata mund te me shkruajne per cdo ceshtje qe<br />
mendojne se mund t‘ju ndihmoj ne: ptorun@hotmail.com,<br />
Pershendetje,<br />
Perihan Torun, Turqi<br />
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------<br />
I nderuari Prof. Remzi!<br />
Ju pergezoj per organizimin dhe mbarevajtjen e simpoziumit. Disa here ju pashe, po ishit<br />
te zene, duke biseduar me kolege ose ne ndonje prej sesioneve, andaj meta pa u takuar me<br />
ju.<br />
Profesor, isha e interesuar, nese ka mundesi, ta kem te botuar ndonje punim me Revisten<br />
Medicus. Nuk po e di se ne çfare forme, do te ishte me mire, si punim profesional,<br />
prezantim rasti apo si veshtrim. Edhe a kishte pasur mundesi te jete i botuar punimi im i<br />
Simpoziumit te vitit te kaluar, qe eshte mbajtur ne Tetove, nese jo nuk ka problem, do ta<br />
dergoj ndonje punim tjeter. Sidoqof<strong>të</strong>, kisha pasur deshire te informohem deri kur mund<br />
ta dergoj punimin dhe si shkone e tere ajo procedure. Mbes me shprese qe do ta kem<br />
ndihmen dhe mbeshtetjen e Juaj Profesor.<br />
Me nderime,<br />
Mirlinda Kubati-Ajeti, Prishtinë,<br />
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------<br />
I nderuari profesor Remzi,<br />
Edhe një herë Ju sjellim përshëndetje dhe falëmenderime nga Ulqini lidhur me<br />
organizimin e shkylqyar <strong>të</strong> Simpoziumit <strong>të</strong> mjekëve shqiptarë <strong>të</strong> <strong>Maqedonisë</strong> në<br />
Kumanovë.<br />
Prim. dr Gani Karamanaga<br />
Ulqin, Mali Zi<br />
---------------------------------------------------------------------------------------------------------<br />
I nderuar z. Prof. Remzi!<br />
Ju pergezoj per Simpozionin e Kumanoves qe u mbajt ne daten 24/10/2008. Vleresoj<br />
shume punen Tuaj dhe te kolegeve qe u morren me pergatitjen dhe organizimin. Ju lutem<br />
Prof. Izairi, do doja te isha e abonuar ne revisten tuaj dhe te mbanim kontakt te<br />
vazhdueshem.<br />
Me respekt,<br />
Dr. Orledia Bare,<br />
Kardiologe, ne Sherbimin e Mjeksise Interne, QSUT, Tiranë<br />
----------------------------------------------------------------------------------------------------------<br />
I nderuar profesor Remzi.<br />
I morra <strong>të</strong> dy Medicus-at dhe përsëri u befasova për <strong>të</strong> mirë. Që kënaqësia ime <strong>të</strong> je<strong>të</strong><br />
edhe më e madhe e morra përmbëledhjen e punimeve <strong>të</strong> vitit 1995 që u mbaj<strong>të</strong> në Banjat<br />
e Dibrës, e krahasova edhe punimien tim <strong>të</strong> a<strong>të</strong>hershëm dhe këte <strong>të</strong> fundit. No coment!
Do <strong>të</strong> thonin ata që flasin anglisht. EVOLUCION maramendës dhe krejt kjo duke ju<br />
falenderu Juve zoti profesor. Ju uroj shëndet <strong>të</strong> mirë që edhe gja<strong>të</strong> kohë <strong>të</strong> na befasoni me<br />
vepra <strong>të</strong> tilla madhështore. Mos lejoni që <strong>të</strong> Ju gjunjëzojnë devijan<strong>të</strong>t dhe shpifsat e<br />
pandershëm. <strong>Shqiptarë</strong>t përpos traditave <strong>të</strong> mira qe i kanë, ata janë <strong>të</strong> njohur edhe si......<br />
<strong>të</strong> shkëlqyer; .........<strong>të</strong> zellshëm ziliqar… Këte e vërejta gja<strong>të</strong> simpoziumit për<br />
hipertensionin arterial që u mbaj<strong>të</strong> në Kumanovë. Bojkotim i hapur i një margaritari në<br />
trojet Shqiptare, tendencë për ngjyrosje politike, tendenca lokaliste, tendenca për t‘i<br />
dhënë ngjyra familijare dhe çka jo! ZOTI qof<strong>të</strong> me ata dhe le t‘ ua zbusi zemrën se në<br />
zemrat e tyre ridhte shumë vrerë.<br />
Me respekt <strong>të</strong> posaçëm:<br />
Primarius Agim Zeqiri dr med.<br />
Gostivar, Maqedoni<br />
------------------------------------------------------------------------------------------------------------<br />
Prof. Remzi,<br />
Ne radhe te pare desheroj te Ju falenderoj, ne emrin tim dhe specialisteve te tjere, per<br />
gjithshka bete per "mireqenien tone" gjate diteve te qendrimit ne Kumanove.<br />
Une ju pergezoj, qe megjithe problemet qe Ju kishin dale, nderkohe kryet nje Seminar<br />
shkencor, duke realizuar gjithshka te domosdoshme.<br />
Koleget e mij Ju falenderojne perzemersisht.<br />
Se fundmi duke Ju uruar shendet dhe familjes tuaj me shpresen e takimeve te tjera,<br />
tashme ne Tirane.<br />
Me respekt te veçante,<br />
Prof. Ass. dr. Agim Shehi<br />
Tiranë, Shqipëri<br />
------------------------------------------------------------------------------------------------------------<br />
I dashur Profesor Remzi,<br />
Së pari Ju percjell përshëndetjet e mia <strong>të</strong> përzemërta dhe përfitoj nga rasti t'Ju falënderoj<br />
për gjithë mikpritjen dhe respektin që i dha<strong>të</strong> gjithë delegacionit <strong>të</strong> Shqipërisë dhe mua në<br />
veçanti gja<strong>të</strong> Simpoziumit Ndërkombëtar <strong>të</strong> organizuar në Kumanovë. Duke evidentuar<br />
faktin që takime <strong>të</strong> tilla shkencore janë shumë <strong>të</strong> rëndësishme për perfeksionimin e<br />
kualitetit shkencor por edhe <strong>të</strong> miqësisë mes nesh. Jam i binudr që shumë shpejt do <strong>të</strong><br />
takohemi sërish së bashku.<br />
Punë <strong>të</strong> mbare e konsidera<strong>të</strong> <strong>të</strong> larta,<br />
Dr.Gjergji Koja<br />
Tiranë, Shqipëri<br />
------------------------------------------------------------------------------------------------------------<br />
Shumë i nderuar profesor,<br />
Në radhë <strong>të</strong> parë dua t'ju përgezoj për aktivitetin në Kumanovë, ishte me <strong>të</strong> vërte<strong>të</strong> një<br />
aktivitet i një cilësie shumë <strong>të</strong> lar<strong>të</strong> dhe shumë bashkëkohor. Shpresoj që ky bashkepunim<br />
<strong>të</strong> vazhdojë dhe në <strong>të</strong> ardhmen.
Do desha <strong>të</strong> dija nëse Revista Juaj Medicus ësh<strong>të</strong> e përvitshme, pra ve<strong>të</strong>m kur<br />
organizohet aktivitet apo botohet më shpesh, pasi jam e interesuar <strong>të</strong> paraqes një punim<br />
shumë bashkëkohor mbi melanomat?<br />
Ju falëminderit,<br />
Me respekte dr. Monika Fida, Tiranë, Shqipëri<br />
---------------------------------------------------------------------------------------------------------<br />
I nderuari profesor!<br />
Ju informoj se nuk kam dijeni per kete ‖komision‖ e as per ndikimin e tij, por mundem te<br />
Ju tregoj kete: kur une e paraqita temen time te magjistratures (pranvere 2006) i<br />
bashkangjita edhe punimet qe (deriatehere) ishin te botuara ne ‖Medicus‖ dhe ata ishin te<br />
pranuara pa asfar komenti. Kolegia ime Lile Kiteva (e cila ma kerkoi informaten mbi<br />
indeksimin e ‖Medicus‖-it) me tha se per punimin e doktoratures se saj e ka paraqitur<br />
(ndermjet tjerash) edhe punimin e botuar ne ―Medicus‖ dhe ne menyre eksplicite ka<br />
pyetur se a do te pranohet dhe ka marur pergjigje eksplicite pozitive (kjo, me sa e di, ka<br />
ndodhur muajin e kaluar). Nuk dyshoj aspak se ‖komisione‖ te ndryshme kane qene dhe<br />
jane ‖aktive‖ ne veprimet e tyre antishqiptare por mendoj se situata shkon ne favor tonin,<br />
ahtu qe ndalja e botimit te ‖Medicus‖-it nuk vjen parasysh: ditet me te mira (mos te them<br />
me te shendritshme) jana para tij!<br />
.<br />
Ne fund do te kisha dashur te Ju pershendes me lutje qe edhe tani, si cdo here, t‘i<br />
perballoni problemet per hirë te shkences shqipetare dhe per hater te mjekeve shqiptarë<br />
ne Maqedoni (dhe gjetiu) te cilet i keni me vete ne lufte per shkencen shqipetare.<br />
Nuk jeni dhe nuk do te jeni vetem!<br />
Dr Kadri Haxhihamza, Shkup<br />
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------<br />
Pocituvani prof Remzi,<br />
Vi se obrajkam za edna informacija!<br />
Dobiv informacija (ne znam dali e tocna) od kolegite koi dosega imaa objavuvano trudovi<br />
vo Medicus deka nema da vazat trudovite, a nekoi rekoa deka dosegasnite ke vazat a<br />
narednite nema. Koja e vistinata? Bi Ve molel da mi kazite zosto? Imam namera da<br />
objavam uste eden trud koj mi nedostiga za podnesokot za doktorat.<br />
Za kvalitetot na vasite recenzii, sum se uveril i samiot jas licno. Kako?<br />
Ednostavno, zedov eden MMP i vidov deka trudot vo koj i samiot sum koavtor e barem za<br />
edno skalilo podolu od trudot sto jas samiot go isprativ do vas, ne sporeduvav so drugi<br />
trudovi tuku samo so moj avtorski i koavtorski poradi kolegijalnost.<br />
Trudovite vo Medicus (zboruvam za moite) se daelku poopsezni, porazraboteni i sustinski,<br />
razrabotuvaat posovremeni tematiki od trudot vo koj sum koavtor jas, kako i drugite<br />
trudovi.<br />
Kako i da e, kvalitetot ke se izleze sam na videlina, nikoj ne moze da "zatvori" spisanie koe<br />
e najmalku ramo do ramo so drugo spisanie, ili barem malku na povisoko nivo. Zlobata,<br />
zavistot i stravot treba da se nadminata, a da zavladee kolegijalnosta i pravdata.<br />
Naukata nikoj ne moze da ja zapre, se sto e opstruirano ke si najde sporeden pat i pak ke<br />
dojde do celta.
Se slozuvam da bidete uste postrogi ako treba so recenziite,<br />
Siguren sum deka ima mnogu moi istomislenici i deka na patoto na uspehot i vistinata ne<br />
moze nikoj da zastane.<br />
Prijaten den...<br />
Prim. Dr Avramovski Petar, specialist Internist<br />
ul.Ivan Milutinovik br. 37/4-26, 7000 Bitola, R. Makedonija<br />
tel. +389 47 222 264<br />
gsm: +389 70 207 187<br />
fax: +389 47 253 435<br />
------------------------------------------------------------------------------------------------------------<br />
Urime i nderuari Profesor Remzi,<br />
Mendoj që recensioni elektronik ësh<strong>të</strong> e arritur më e madhe për Medicusin dhe për<br />
shoqa<strong>të</strong>n e mjekëve shqiptarë <strong>të</strong> <strong>Maqedonisë</strong>.<br />
I nderuari Profesor kjo ësh<strong>të</strong> meri<strong>të</strong> EKSLUZIVE E JUAJA. Edhe një herë URIME,<br />
Përshëndetje <strong>të</strong> sinqerta,<br />
Ass. Mr dr Arben Taravari, Shkup<br />
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------<br />
I nderuari Zoti kryeredaktor,<br />
Jam një mjeke pedagoge në Fakultetin e Mjekësisë, ku mbuloj lenden e<br />
pneumoftiziatrisë. Kam kryer një studim për efektet e ekspozimit në mundësinë e<br />
shfaqjes së sëmundjes pulmonare obstruktive kronike në punëtoret e prodhimit dhe <strong>të</strong><br />
përpunimit <strong>të</strong> çelikut. Kohët e fundit jam njohur me revis<strong>të</strong>n tuaj dhe <strong>të</strong> them <strong>të</strong> drej<strong>të</strong>n<br />
më pëlqeu shumë përmbajtja dhe trajtimi i materialeve, prandaj vendosa që kë<strong>të</strong> punim ta<br />
dërgoj në revis<strong>të</strong>n tuaj. Punimin e kam përpunuar sipas kërkesave tuaja dhe do t'u isha<br />
shumë mirënjohëse nëse do ta pranoni për botim në numrim më <strong>të</strong> afër<strong>të</strong> <strong>të</strong> revis<strong>të</strong>s.<br />
Bashkengjitur po ju dërgoj materialin e përgatitur<br />
Me respekt<br />
Silvana Bala, Tiranë, Shqipëri<br />
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------<br />
Zdravo i dobra vecer,<br />
Pocituvan profesore,<br />
Najnapred da vi izrecam mali pofalbi za spisanieto, v race go imam Oktomvriskiot broj i<br />
mnogu mi se dopadna.<br />
Smetajki deka rabotata treba da si ja zavrsam porano celosno se angazirav okolu<br />
recenzijata.<br />
Materijata mi bese poznata i ne bese tesko da gi razberam tekstualnite sodrzini.<br />
Mr sci dr Petko Mitrevski, Bitola<br />
---------------------------------------------------------------------------------------------------------<br />
I nderuari Profesor!<br />
Para se <strong>të</strong> shpreh falënderimet dhe kënaqësin time te madhe ndaj kujdesit dhe sjelljes<br />
Tuaj perkushtuese ndaj anetareve <strong>të</strong> shoqa<strong>të</strong>s sonë profesionale më lejoni që t‘ ju dëshiroj
shëndet dhe punë <strong>të</strong> frytshme profesionale dhe mbarëkombëtare njekohesisht.<br />
Me respekt Dr Musli Ferati, Tetovë<br />
Tetove ,04.03.2009<br />
----------------------------------------------------------------------------------------------------------<br />
I nderuari profesor Remzi,<br />
Dje u takova me Ministrin dhe ja permenda problemin me ―Medicus‖-in duke kerkuar<br />
takim per Ju dhe kryetaret e Shoqates se Mjekeve dhe te Dhomes se Mjekeve: pergjejgja<br />
ishte se takimi do te caktohet sa me shpejt ndersa per daten do te jem i informuar nga<br />
protokoli. Por, sipas informatave qe i kam (e besoj qe i keni edhe Juve) ky problem<br />
(sepaku per momentin) eshte menjanuar: prodekania Vesela Maleva e ka vene kete pyetje<br />
ne votim ne Keshillin e Profesoreve te Fakultetit te Mjekesise dhe ka qene e refuzuar<br />
ashtu qe Medicus-i mbetet i pranuar ne Fakultetin e Mjekesise ne Shkup.<br />
Per detajet tjera do te Ju informoj kur do te jeni ne ordinancen ne Shkup.<br />
Pershendetje,<br />
Kadri Haxhihamza, Shkup<br />
--------------------------------------------------------------------------------------------<br />
I nderuari Kryeredaktor i revistes "Medicus"<br />
Prof. Dr. Remzi Izairi<br />
Se pari Ju falemnderoj dhe Ju uroj sukses ne angazhimin Tuaj reth revistes profesionale<br />
"Medicus". Te gjithe mjeket shqiptare ne ish Qendren Klinike ne Shkup ndjehemi krenar<br />
me sukseset e revistes. Pengesat e kohepaskohshme qe i behen revistes mendoj se jane<br />
koheshkurter dhe te pabaza, pasi vete kualiteti dhe interesimi i profesionalisteve flet per<br />
nje gje te kundert.<br />
Pershendetje nga<br />
Dr. Skender Saidi, Shkup<br />
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------<br />
Pocituvan Prof. Remzi,<br />
Mnogu Vi blagodaram za razbiranjeto i sorabotkata. Iskreno se nadevam deka ce se<br />
nadminat problemite i nedorazbiranjata sto bile so Medicinskiot Fakultet. Rabotite si<br />
doadjaat na mesto i casopisot dobiva vo tezina.<br />
Blagodaram.<br />
Pozdrav,<br />
Prof. dr Katica Piperkova, Skopje<br />
MEDICUS<br />
IN MEMORIAM
Hysen Ukmata<br />
1928 – 2008<br />
Hysen Ukmata lindi në Gjakovë më 10.02.1928 në një familje tregtarësh <strong>të</strong> vje<strong>të</strong>r.<br />
Shkollën fillore e kreu në Gjakovë ndërsa Gjimnazin në Mitrovicë. Në vitin 1958 kreu<br />
studimet në Fakultetin e Mjekësisë në Beograd. Pas kryerjes së studimeve punoj si mjek i<br />
përgjithshëm në Sh<strong>të</strong>pinë e Shëndetit në Gjakovë ku edhe kreu funksionin e drejtorit <strong>të</strong><br />
kësaj qendre deri në fund <strong>të</strong> vitit 1961. Në fillim <strong>të</strong> vitit 1962 filloi specializimin e<br />
Mjekësisë Interne në Spitalin e Përgjithshëm në Prishtinë, <strong>të</strong> cilin e vazhdoi në Klinikën<br />
―Interna B‖ në Beograd dhe e kreu me sukses në Tetor <strong>të</strong> vitit 1965. Pas kryerjes së<br />
specializimit vazhdoi punën në Spitalin e Pergjithshëm në Prishtinë si Internist. Në vitin<br />
1967 u dërgua në sub-specializim në Klinikën Endokrinologjike <strong>të</strong> Fakultetit <strong>të</strong> Mjekësisë<br />
në Romë, Itali.<br />
Me formimin e Shërbimit Endokrinologjik <strong>të</strong> Klinikës Interne në Prishtinë u<br />
emrua kryeshef i shërbimit. Në vitin 1971 u zgjodh si ligjerues në Fakultetin e Mjekësisë<br />
në Prishtinë, ndërsa në korrik <strong>të</strong> vitit 1972 u zgjodh Docent i lëndës Mjekësia Interne. Më<br />
26 Qërshor 1976, mbrojti doktoraturën nga lëmia e endokrinologjisë diabetike në<br />
Fakultetin e Mjekësisë në Beograd. Pas kësaj u emërua profesor inordinar dhe në<br />
periudhën e ardhshme udhëhoqi Katedrën e Mjekësisë Interne në dy mandate 4 vjeçare.<br />
Në vitin 1979 u zgjodh Prodekan për Mësim i Fakultetit <strong>të</strong> Mjekësisë në Prishtinë<br />
dhe përkundër situa<strong>të</strong>s së vështirë politike kreu kë<strong>të</strong> detyrë me sukses në periudhën 3<br />
vjeçare.<br />
Në shkurt <strong>të</strong> vitit 1983, u zgjodh profesor ordinar i lëndës Mjekësia Interne dhe<br />
vazhdoi punën shkencoro arsimore dhe profesionale si mjek.<br />
Përveq kësaj kreu edhe shumë detyra <strong>të</strong> ndryshme duke qenë anëtar dhe duke<br />
marrë pjesë në forume <strong>të</strong> ndryshme shkencoro profesionale në vend dhe jash<strong>të</strong> vendit.<br />
Gja<strong>të</strong> kësaj periudhe kreu edhe funksionin e kryetarit <strong>të</strong> seksionit te endokrinologëve <strong>të</strong><br />
Kosovës, anëtarit <strong>të</strong> këshillit shkencor për studime <strong>të</strong> diabetit <strong>të</strong> ish Jugosllavisë, dhe<br />
ishte anëtar i forumit Europian për studimet e Diabetit EASD.<br />
Pas ndryshimeve kushtetuese në Kosovë, në Shtator <strong>të</strong> vitit 1990 ishte njëri nga<br />
profesorët e parë që u përjashtua nga puna me një dekret antinjerëzor me <strong>të</strong> cilin u<br />
urdhërua ta lëshoj klinikën në <strong>të</strong> cilën punoi për më shumë se 35 vite.<br />
Gja<strong>të</strong> viteve 1991/2 ishte njëri ndër iniciatorët dhe organizatorët kryesor <strong>të</strong><br />
riformimit <strong>të</strong> fakultetit paralel <strong>të</strong> mjekësisë. Ligjëroi dhe punoi me studen<strong>të</strong>t dhe pacien<strong>të</strong>t<br />
deri në çlimirin e Kosovës.<br />
Pas hyrjes së forcave <strong>të</strong> NATO-s në Kosovë, udhëhoqi punëtorët e Klinikës<br />
Intrene në kthimin e tyre në vendet e punës si dhe ndihmoi reorganizmin e spitalit dhe
procesit mësimor. Në vitin 2002 për arsye <strong>të</strong> moshës së shtyer u pensionua si mjek dhe<br />
vazhdoi punën si profesor ordinar i Mjekësisë Interne deri në fund <strong>të</strong> vitit 2003.<br />
Deri në përfundimin e je<strong>të</strong>s së tij, me 15 Tetor 2008 ësh<strong>të</strong> marrë me punë<br />
shkencore si dhe sipas kërkesës ka këshilluar kolegët më <strong>të</strong> ri në çështjet mjekësore dhe<br />
mësimore.<br />
Përgatiti. Prof. dr Sylejman Rexhepi, Prishtinë, Kosovë<br />
IN MEMORIAM<br />
MEDICUS<br />
Dr Elmaze Selmani<br />
1958-2008<br />
Elmaze Selmani u lind në Lupç i Epërm, Podujevë, më 28.12.1958. Shkollën<br />
fillore e filloj në Lupç i Epërm, kurse e kreu në Pejë, ku e kreu edhe shkollën e mesme.<br />
Fakulltetin e Mjeksisë e mbaroj në Prishtinë në vitin 1986. Punoi në Sh<strong>të</strong>pinë e Shëndetit<br />
në Podujevë dhe në Spitalin e Përgjithshëm në Gostivar. Specializimin nga gjinekologjia<br />
e kreu në Fakultetin e Mjekësisë në Shkup në vitin 1999.<br />
Në vitin 2006 zgjidhet deputete në Parlamentin e Republikës së <strong>Maqedonisë</strong>.<br />
Një refleks i saj për kohën që ajo e jetoi dhe dramat nëpër <strong>të</strong> cilat kaloi, bashkë<br />
me popullin e saj <strong>të</strong> vuajtur, janë ve<strong>të</strong>m një segment në je<strong>të</strong>n e shkur<strong>të</strong> që e jetojë dr<br />
Elmaze. Ajo ishte pjesëmarrëse aktive e një kohe që ajo e donte <strong>të</strong> je<strong>të</strong> ndryshe, por ajo<br />
s‘arriti ta përjetojë <strong>të</strong> plo<strong>të</strong>. Vdekja e parakohshme e largoi fizikisht, por asnjëherë<br />
kujtimi për <strong>të</strong> nuk do <strong>të</strong> zbehet.<br />
Dr Elmaze Selmani, si mjeke, specialiste dhe profesioniste, u dallua për<br />
zellshmëri, korrek<strong>të</strong>si dhe profesionalizëm ndaj pacien<strong>të</strong>ve dhe kolegëve. Do <strong>të</strong> mbetet në<br />
kujtesë <strong>të</strong> pacien<strong>të</strong>ve dhe kolegëve si mjeke e përkyer, aktiviste e dalluar, patriote, shok<br />
besnik dhe dinjitoz.<br />
Ndërroi je<strong>të</strong> më 14 Nëntor 2008.<br />
U varros në Vrapçisht.<br />
Përgatiti: Prof. dr sci. Remzi Izairi<br />
MEDICUS<br />
________________________________________________________________________<br />
RECENZENTË
Ass. dr sci Adem Haziri, Fakulteti i Mjekësisë, Prishtinë<br />
Ass. dr sci. Drita Berisha, Fakulteti i Mjekësisë, Prishtinë<br />
Doc. dr sci. Q. Lekovski, Fakulteti i Mjekësisë, Shkup<br />
Ass. Mr sci. dr Arben Taravari, Fakulteti i Mjekësisë, Shkup<br />
Dr Fatmir Xhaferi, Spitali Klinik, Tetovë<br />
Prim. Dr Ferit Muça, Spitali i Përgjithshëm, Gostivar<br />
Mr sci. dr Kadri Haxhihamza, Fakulteti Mjekësisë, Shkup<br />
Dr Musli Ferati, Spitali Klinik, Tetovë<br />
Dr Svetlana Bitincka, Fakulteti i Mjekësisë, Tiranë<br />
Prof. dr sci Vjollca Meka, Fakulteti i Mjekësisë, Prishtinë<br />
Mr sci dr Zane Servini, Spitali Klinik, Manastir<br />
Prim. dr Ejup Limani, Spitali i Përgjithshëm, Gostivar<br />
Prof. dr sci. Elisaveta Stikova, Fakulteti i Mjekësisë, Shkup<br />
Prof. dr sci. Gëzim Boçari, Fakulteti i Mjekësisë, Tiranë<br />
Ass. dr Naser Durmishi, Fakulteti i Mjekësisë, Shkup<br />
Mr sci dr Petko Mitrevski, Spitali Klinik, Manastir<br />
Prim. dr Agim Zeqiri, Spitali i Përgjithshëm, Gostivar<br />
Prim. dr Sali Qerimi, Spitali i Përgjithshëm, Kumanovë<br />
Prof. dr sci Agim Shehi, Fakulteti i Mjekësisë, Tiranë<br />
Prof. dr sci Aleksandar Stojanoviq, Fakulterti i Mjekësisë, Shkup<br />
Prof. dr sci. Magdalena Antova, Fakulteti i Mjekësisë, Shkup<br />
Prof. dr sci Mirjana Kocova, Fakulteti i Mjekësisë, Shkup<br />
Prof. dr sci. Hysni Duhlaj, Fakulteti i Mjekësisë, Prishtinë,<br />
Prof. dr sci. Halil Ahmetaj, Fakulteti i Mjekësisë, Prishtinë<br />
Prof. dr sci. Nada Pop-Jordanova, Fakulteti i Mjekësisë, Shkup<br />
Prof. dr sci. Remzi Izairi, Fakulteti i Mjekësisë, Tetovë<br />
Prof. dr sci. Sonja Peova, Fakulteti i Mjekësisë, Shkup<br />
Prof. dr sci. Vlladimir Georgiev, Fakulteti i Mjekësisë, Shkup<br />
Prof. dr sci. Dijana Nikodijeviq, Fakulteti i Mjekësisë, Shkup<br />
Prof. dr sci. Elena Dzajkovska, Fakulteti i Mjekësisë, Shkup<br />
Prof. dr sci. Stojan Aleksievski, Medicinski Fakultet, Skopje<br />
Doc. dr sci. Eleni Trajkovska Dokic, Medicinski Fakultet, Skopje<br />
Përgjigje në pyetjen e parashtruar:<br />
1. Prof. dr Rifat Frashëri, ësh<strong>të</strong> zbuluesi i ―Virusit filtrues‖ <strong>të</strong> Tërbimit (Lyssa,<br />
Rabies).<br />
2. Dr Azmi Dibra ësh<strong>të</strong> zbuluesi i ―Salmonella Dibra‖<br />
NJOFTIM<br />
Vëllimi XII ( 2) i Revis<strong>të</strong>s ―Medicus‖ do <strong>të</strong> del nga shtypi në Dhjetor, 2009.<br />
Afati i dorëzimit <strong>të</strong> punimeve ësh<strong>të</strong> deri më da<strong>të</strong> 1 Shtator, 2009.<br />
UDHËZIME PËR AUTORË / GUIDELINES FOR AUTHORS
Medicus ësh<strong>të</strong> revis<strong>të</strong> e mjekëve. Boton punime profesionale dhe shkencore <strong>të</strong><br />
mjekësisë, prezantim rastesh, artikuj revyal, vështrime, risi nga mjekësia, recensione<br />
librash, raporte nga tubime shkencore dhe letra dërguar redaksisë. Pranohen ve<strong>të</strong>m<br />
punime origjinale dhe <strong>të</strong> pabotuara më parë diku tje<strong>të</strong>r. Punimet dhe shtesat tjera<br />
dërgohen në adresën e<br />
Kryeredaktorit:<br />
Prof. dr Remzi Izairi<br />
1237 Çegran, Gostivar<br />
e-mail: shmshm@live.com<br />
Teksti i punimit dhe shtesave tjera<br />
Punimet botohen në gjuhën shqipe ose në gjuhën angleze. Autori, punimin e<br />
lekturuar bashkë me tabelat dhe fotografi<strong>të</strong>, si dhe një fotografi personale <strong>të</strong><br />
formatit 3x4, ësh<strong>të</strong> i obliguar ta dërgojë me pos<strong>të</strong> elektronike në e-mail <strong>të</strong> Shoqa<strong>të</strong>s.<br />
Një autor mund <strong>të</strong> je<strong>të</strong> bar<strong>të</strong>s ve<strong>të</strong>m i një punimi, ndërsa bashkautor në më shumë tri<br />
punime. Punimi <strong>të</strong> shtypet në kompjuter, programi ―Word for Windovs‖ (Times New<br />
Roman, madhësia e shkronjave 12, me 1 lines, me margjinë përreth 4cm, jo më tepër se<br />
30 rreshta dhe 60 shenja në rend). Punimet origjinale shkencore, profesionale dhe<br />
revyale me <strong>të</strong> gjitha shtesat mund <strong>të</strong> kenë deri në 12 faqe <strong>të</strong> letrës së formatit A4;<br />
përshkrimi dhe prezantimi i rasteve 6 faqe, kurse raporti nga tubimet shkencoreprofesionale,<br />
recensione librash, risi nga mjekësia dhe le<strong>të</strong>r redaksisë 1 deri 2 faqe.<br />
Punimi duhet <strong>të</strong> je<strong>të</strong> i sak<strong>të</strong>, i qar<strong>të</strong> dhe pa përsëritje.<br />
Përgatitja e punimit, manuskriptit<br />
Fleta e parë përmban titullin sa më <strong>të</strong> sak<strong>të</strong> dhe informativ <strong>të</strong> punimit, emrin dhe<br />
mbiemrin e plo<strong>të</strong> <strong>të</strong> çdo autori, emrin e institucionit ku ësh<strong>të</strong> kryer punimi dhe rezymenë<br />
në gjuhën shqipe. Rezymeja duhet <strong>të</strong> je<strong>të</strong> e shkur<strong>të</strong>r, jo më shumë se 150 fjalë ose 15<br />
rreshta. Rezymeja përmban vështrimin e përgjithshëm <strong>të</strong> temës, qëllimin e punimit,<br />
materialin dhe metodat e punës, rezultatet dhe përfundimet kryesore, pa citate nga<br />
literatura. Rezymeja duhet <strong>të</strong> je<strong>të</strong> faktografike, jo përshkruese dhe <strong>të</strong> shkruhet në ve<strong>të</strong>n e<br />
tre<strong>të</strong> njëjës. Shkurtesat, përveç këtyre standardeve <strong>të</strong> matjes, <strong>të</strong> mos përdoren. Nën<br />
rezyme shënohen 2-5 fjalë ose fraza <strong>të</strong> shkurtra kyç ose bosht, që janë thelbësore për<br />
identifikimin dhe klasifikimin e përmbajtjes së punimit.<br />
Fleta e dy<strong>të</strong> përmban titullin e punimit, emrin e institucionit ku ësh<strong>të</strong> kryer<br />
punimi dhe rezymenë e punimit me fjalët kyç në gjuhën angleze.<br />
Fleta e tre<strong>të</strong> fillon me tekstin e punimit i cili përmban: hyrjen, materialin dhe<br />
metodat, rezultatet, diskutimin dhe përfundimin.<br />
Hyrja shkruhet në kohën e tashme. Duhet <strong>të</strong> je<strong>të</strong> e shkur<strong>të</strong>r dhe <strong>të</strong> prezantojë në<br />
mënyrë <strong>të</strong> qar<strong>të</strong> e <strong>të</strong> sak<strong>të</strong> thelbin e problemit <strong>të</strong> studimit dhe qëllimin e punimit.<br />
Referencat që merren me kë<strong>të</strong> problem <strong>të</strong> përmenden në mënyrë telegrafike. Të dhënat<br />
nga literatura (autorët, citatet), kudo që përmenden në tekst <strong>të</strong> punimit, duhet <strong>të</strong> shënohen<br />
në kllapa ( ), me shifra arabe dhe duhet t‘u përgjigjen atyre në regjistrin e literaturës.<br />
Materiali dhe metodat e punës shkruhen në kohën e kaluar. Duhet <strong>të</strong> përmbajnë<br />
<strong>të</strong> dhënat se çka dhe si, ku dhe kur ësh<strong>të</strong> bërë punimi. Metoda e punës duhet <strong>të</strong>
përshkruhet qar<strong>të</strong>, kurse metodat e njohura nuk përshkruhen por përmenden nga cila<br />
literaturë. Barënat shkruhen me emrin e tyre gjenerik.<br />
Rezultatet e punimit shkruhen në kohën e kaluar. Duhet <strong>të</strong> paraqiten në mënyrë<br />
<strong>të</strong> sak<strong>të</strong> dhe <strong>të</strong> qar<strong>të</strong>, <strong>të</strong> shënohen me njësi <strong>të</strong> SI ose në kllapa edhe me njësi ma<strong>të</strong>se<br />
tradicionale. Rëndësi <strong>të</strong> veçan<strong>të</strong> ka përpunimi statistikor i rezultateve.<br />
Diskutimi shkruhet në kohën e tashme dhe ësh<strong>të</strong> interpretim i rezultateve <strong>të</strong><br />
fituara dhe krahasimi i tyre me njohuri<strong>të</strong> e deritanishme e me <strong>të</strong> dhënat nga literatura.<br />
Përfundimi del nga qëllimi i punimit dhe diskutimi. Duhet <strong>të</strong> je<strong>të</strong> i thuk<strong>të</strong>. Në<br />
përfundim autori jep mendimet, sugjerimet dhe propozimet e veta.<br />
Mirënjohje e shkur<strong>të</strong>r kushtuar atyre që e kanë ndihmuar autorin mund <strong>të</strong><br />
shkruhet në fund <strong>të</strong> tekstit.<br />
Tabelat, fotografi<strong>të</strong> dhe skicat<br />
Çdo tabelë, fotografi dhe skicë duhet <strong>të</strong> shtypet në tekst në vendin e<br />
paraparë. Tabela, përveç numrit, duhet <strong>të</strong> përmbajë titullin dhe pjesën tekstuale në<br />
gjuhën shqipe. Titulli i shkur<strong>të</strong>r dhe i kuptueshëm shënohet në krye <strong>të</strong> tabelës, kurse<br />
shënimet shpjeguese nën tabelë. Shkurtesat e përdorura duhet <strong>të</strong> shpjegohen nën tabelë,<br />
sipas renditjes alfabetike. Të mos përdoren titujt vertikal. Shtyllat <strong>të</strong> shënohen me shifra<br />
romake ose me shkronja <strong>të</strong> mëdha siç sqarohen në legjendë.<br />
Përshkrimi i fotografisë ose legjenda duhet <strong>të</strong> bëhet nën fotografi dhe <strong>të</strong> ke<strong>të</strong><br />
numrin rendor. Preferohet që vendet e rëndësishme <strong>të</strong> fotografisë <strong>të</strong> shënohen me<br />
shigjeta. Të sëmurëve gja<strong>të</strong> fotografimit u mbyllen sy<strong>të</strong> me një shirit <strong>të</strong> zi për <strong>të</strong> mos u<br />
identifikuar. Marrja dhe riprodhimi i tabelave, fotografive dhe e skicave nga autorë <strong>të</strong><br />
tjerë,duhet <strong>të</strong> bëhet me lejen e botuesit dhe <strong>të</strong> autorit.<br />
Të gjitha shkrimet në ilustrim duhet <strong>të</strong> jenë në gjuhën shqipe.<br />
Regjistri i literaturës. Autorët (referencat), <strong>të</strong> cilat përmenden me shifra arabe në<br />
kllapa ( ) në tekstin e punimit, në regjis<strong>të</strong>r <strong>të</strong> literaturës radhiten sikurse janë përmendur<br />
në tekst. Shënohet numri rendor arab, pastaj <strong>të</strong> gjithë autorët e referencës, përveç kur janë<br />
më shumë se 6 autorë, kur do <strong>të</strong> shkruhen 3 autorët e parë me shkurtesën bp. Pika nuk<br />
përdoret pas inicialeve <strong>të</strong> emrave <strong>të</strong> autorëve. Shkurtesat për revista shënohen sipas<br />
regjistrit në Index medicus.<br />
Shembuj për regjistrim <strong>të</strong> literaturës nga:<br />
Revista<br />
Izairi R, Izairi-Aliu H, Izairi A. Përvojat tona në diagnozën dhe mjekimin e angjinësfaringitit<br />
streptokoksik. Medicus 2004; vol. 1 (1):5-9.<br />
Libri dhe Monografia<br />
Rexhepi J. Ekzaminimi klinik i sëmundjeve <strong>të</strong> brendshme. Prishtinë, 1982:22-6..<br />
Kapitulli i librit<br />
Petani H. Hipertensioni esencial. Në: Adhami JE. Traktati i sëmundjeve <strong>të</strong> brendshme.<br />
Tiranë: ‖Mihal Duri‖, 1974: 207-230.<br />
Përmbledhje e punimeve
Izairi-Aliu H, Aliu B, Izairi H, Izairi R.Graviditeti dhe artriti reumatoid. Përmbledhje e<br />
punimeve. Takim Profesional Mjekësor 2003. Tetovë, 2003:173-8.<br />
Disertacioni dhe Magjistratura<br />
Rexhepi S. Veçori<strong>të</strong> e artritit reumatoid në pleqëri. Tezë e disertacionit. Universiteti i<br />
Prishtinës. 1997,34.<br />
Fleta e fundit. Për çdo autor, në fle<strong>të</strong> <strong>të</strong> veçan<strong>të</strong>, shkruhet shkalla e titullit akademik,<br />
fusha e specializimit, institucioni, adresa e punës dhe e banimit, si dhe numrat e telefonit<br />
dhe e-mail.<br />
Udhëzimet për autorin janë adaptuar sipas rekomandimeve <strong>të</strong> Uniform<br />
Requirements for Manuscripts Submitted To Biomedical Jurnals. N Engl J Med<br />
l991: 324:424-8<br />
NJOFTIM. Të gjitha punimet shqyrtohen nga botuesi. Punimet që nuk i plo<strong>të</strong>sojnë<br />
kriteret e udhëzimeve, si dhe ato që i refuzon redaksia, i kthehen autorit. Punimet i<br />
nënshtrohen recensionit dhe redaktuarës gjuhësore. Redaksia e Revis<strong>të</strong>s e cakton<br />
renditjen e botimit <strong>të</strong> punimit, rezervon <strong>të</strong> drej<strong>të</strong>n, si për pakësimin e vëllimit dhe numrit<br />
<strong>të</strong> ilustrimeve, ashtu edhe për përshtatjen e tekstit <strong>të</strong> punimit në bashkëpunim me autorin.<br />
Punimet nuk paguhen. Autorit i jepen 2 ekzemplarë <strong>të</strong> revis<strong>të</strong>s ―Medicus‖.<br />
Verba volant, scripta manent” - “Fjalët fluturojnë, shkrimi mbetet”<br />
DREJTUAR MJEKËVE DHE SHOQATAVE!<br />
Nëse keni hasur në ndonjë risi mjekësore në literaturën bo<strong>të</strong>rore ose në sajtet e<br />
internetit që ësh<strong>të</strong> interesante për lexuesit, ju lutemi që ta prezantoni në revis<strong>të</strong>n<br />
“Medicus”. Tekstin e shkruar në kompjuter, në Times New Roman, në formatin<br />
“Word for Windovs”, deri në 50 rreshta, bashkë me një fotografi Tuajën <strong>të</strong> formatit<br />
3x4cm, mund ta dërgoni në e-mail adresën e Shoqa<strong>të</strong>s: shmsfshm@hotmail.com.<br />
Po ashtu, mund <strong>të</strong> dërgoni informacione për ndonjë aktivitet <strong>të</strong> shoqa<strong>të</strong>s Tuaj. Ju<br />
lutemi na informoni për: di<strong>të</strong>n, muajin dhe vitin e mbajtjes, vendin dhe objektin,<br />
emrin oficial <strong>të</strong> takimit dhe temat, organizatorin dhe kontakt adresën.<br />
e-mail: shmshm@live.com<br />
Web faqja: www.medalb.com<br />
TË DREJTAT E PACIENTËVE TË GARANTUARA ME LIGJ<br />
1. Ju keni <strong>të</strong> drej<strong>të</strong> <strong>të</strong> informoheni në gjuhë që ësh<strong>të</strong> e kuptueshme për Ju<br />
2. Ju keni <strong>të</strong> drej<strong>të</strong> <strong>të</strong> kërkoni mendim <strong>të</strong> dy<strong>të</strong> profesional për gjendjen tuaj<br />
shënde<strong>të</strong>sore
3. Ju keni <strong>të</strong> drej<strong>të</strong> <strong>të</strong> pranoni ose <strong>të</strong> refuzoni një ndërhyrje <strong>të</strong> caktuar mjekësore ose<br />
ndonjë informacion për gjendjen tuaj shënde<strong>të</strong>sore<br />
4. Pa pajtueshmërinë tuaj me shkrim nuk mund <strong>të</strong> bëheni qëllim i gjurmimit<br />
shkencor<br />
5. Ju keni <strong>të</strong> drej<strong>të</strong> <strong>të</strong> jeni <strong>të</strong> informuar, <strong>të</strong> keni qasje në dosjen tuaj mjekësore dhe <strong>të</strong><br />
kërkoni shpjegim për <strong>të</strong> dhënat<br />
6. Ju keni <strong>të</strong> drej<strong>të</strong> <strong>të</strong> besueshmërisë <strong>të</strong> <strong>të</strong> dhënave personale mjekësore<br />
7. Ju keni <strong>të</strong> drej<strong>të</strong> për kontakte personale me persona <strong>të</strong> institucionit shënde<strong>të</strong>sor, <strong>të</strong><br />
pranoni vizita, <strong>të</strong> pranoni dhe <strong>të</strong> dërgoni pos<strong>të</strong>, <strong>të</strong> ndiqni radio dhe TV programe,<br />
<strong>të</strong> kryeni aktivitete religjioze dhe <strong>të</strong> realizoni dalje gja<strong>të</strong> fundjavave<br />
8. Ju keni <strong>të</strong> drej<strong>të</strong> që me ve<strong>të</strong>dëshirë ta braktisni institucionin shënde<strong>të</strong>sor spitalor<br />
ve<strong>të</strong>m me deklara<strong>të</strong> (gojarisht para dëshmitarëve ose me shkrim) duke i shënuar<br />
edhe shkaqet e braktisjes<br />
9. Ju keni <strong>të</strong> drej<strong>të</strong> <strong>të</strong> priva<strong>të</strong>sisë<br />
10. Ju keni <strong>të</strong> drej<strong>të</strong> <strong>të</strong> mbrojtjes gjyqësore dhe <strong>të</strong> drej<strong>të</strong> <strong>të</strong> dëmshpërblimit për<br />
shkeljen e <strong>të</strong> drejtave tuaja.<br />
Ministria e Shënde<strong>të</strong>sisë, Republika e <strong>Maqedonisë</strong>.<br />
www.moh.gov.mk<br />
www.moh-hspm.gov.mk<br />
LEXUES TË NDERUAR<br />
Nëse jeni <strong>të</strong> interesuar që t’i keni numrat vijues <strong>të</strong> Revis<strong>të</strong>s “Medicus”, a<strong>të</strong>herë<br />
drejtohuni në adresën e Kryetarit <strong>të</strong> Degës Tuaj dhe kërkoni numrin e revis<strong>të</strong>s<br />
Tuaj.<br />
Revista shpërndahet falas, kurse distribuimin e bën Kryesia e Degës Tuaj.<br />
Nëse keni vërejtje në punën Tonë, Ju lutemi <strong>të</strong> gjitha vërejtjet dhe sygjerimet t’i<br />
drejtoni në adresën e Redaksisë.<br />
Ju falënderit për bashkëpunimin dhe që jeni lexues <strong>të</strong> Revis<strong>të</strong>s sonë.<br />
Me respekt<br />
Redaksia e Revis<strong>të</strong>s “Medicus”.
Change language