Cynllun gweithredu daearyddiaeth - Arolwg Ordnans - Ordnance ...

Mapio Papousta: defnyddio GPS i
fapio llwybr hanesyddol yn Ayios
Theodoros Agrou, Cyprus Dr Robert Barratt
barratter@aol.com
Cyflwyniad
Mae’r erthygl sy’n dilyn yn trafod her lleoli a mapio llwybr crefyddol a hanesyddol ym mhentref Ayios
Theodoros Agrou, yng Nghyprus (map 1, ffotograff 1), trwy ddefnyddio technoleg System Lleoli
Byd-eang (GPS). Menter addysg gymunedol oedd hon, a luniwyd gyda Chymdeithas Bentrefol
Ayios Theodoros Agrou fis Ionawr 2006. Y bwriad
oedd ceisio mapio llwybr crefyddol coll o eglwys
Uniongred Groeg y pentref, Panayia Kivotos, i
gopa Mynydd Papousta gerllaw (ffotograff 2). Yn yr
oesoedd a fu, fe gerddai pawb yn y pentref, gan
gynnwys y plant, ar hyd y llwybr hwn ar y dydd
Mawrth a ddilynai Sul y Pasg (ffotograff 3). Nid yw’n
hysbys pa bryd y cychwynnodd y seremoni hwn,
nac yn wir, y tro olaf y cerddwyd y llwybr. Mae’r
eglwys yn dyddio’n ôl i’r 16eg ganrif ac mae’n
berchen ar eicon crefyddol unigryw sy’n dyddio’n ôl
i’r 17eg ganrif; byddai’r pentrefwyr yn cludo’r eicon
i’r copa ar gyfer addoli (ffotograff 4).
Cwblhawyd y prosiect cyfranogol hwn
ym mis Awst 2006, gyda thri aelod hŷn o’r
pentref a dau fachgen yn eu harddegau
(y ddau ohonyn nhw â theidiau a neiniau
yn byw yn y pentref, ond rhieni oedd
wedi ei adael yn eu hieuenctid, fel llawer
o rai eraill). Roedd un o’r bechgyn wedi
clywed am y llwybr a’i arwyddocâd
i’w bentref ond nid oedd erioed wedi
cerdded y llwybr o’r blaen. Roedd Nikitas,
oedd yn eu tywys, yn un o aelodau hŷn y
pentref ac yn cofio’r llwybr o’i ieuenctid.
20 newyddion mapio Rhifyn 31 gaeaf 2006
www.ordnancesurvey.co.uk/addysg
1
2
3
Gan y rhoddwyd y gorau i ddefnyddio’r llwybr ar
ddechrau’r 1970au, roeddem yn ansicr a fydden
ni’n gallu dod o hyd iddo, ac yn wir, a fyddai’n dal
i fod yn ddi-dor ac a fyddai’n bosib ei gerdded.
4
Dechreuodd y llwybr yn wreiddiol ger eglwys y
pentref (ffotograff 5) a dilynodd lwybrau’r pentref
i’r mynydd. Yna, croesodd ochr dde-ddwyrain y
mynydd i’r copa, gan ddychwelyd ar ochr ogleddddwyrain
y mynydd, yn ôl i’r pentref. Mae safle
hanner cylch o garreg ar y copa a adnabyddir fel
yr eglwys (ffotograff 3). Pe byddai’n bosib dod o
hyd i’r llwybr a’r eglwys ar y copa, y bwriad oedd
creu cyfeirbwynt digidol a chofnod ffotograffig
o’r llwybr. Yn ddiweddarach, byddai taith rithwir
annibynnol o’r llwybr yn cael ei chreu ar gyfer
canolfan ddiwylliannol newydd y pentref.
5
Ayios Theodoros Agrou
Mae pentref Ayios Theodoros Agrou yn rhanbarth Pitsilia y gadwyn
fynyddoedd Troodos. Mae yno boblogaeth barhaol o tua 100. Dyma pentref
uchaf Cyprus ond dau, tua 1 000 m uwchben lefel y môr. Mae’r pentref
yn swatio wrth droed Papousta, tua 1 552 m uwchben lefel y môr. Mae’r
mynydd yn un o saith copa uchel yn y gadwyn fynyddoedd. Gellir cyrraedd
y pentref ar ffyrdd da, ac mae tua 50 km o Lefkosia a 30 km o Limassol.
Dim ond tair eglwys sydd yng nghalon y pentref bellach, Sant Theodor,
Sant George a Panayia Kivotos; roedd saith yno yn y gorffennol.
Lleihau wnaeth poblogaeth y pentref dros y blynyddoedd, fel eraill
yng Nghyprus, wrth i bobl ifanc adael y pentref i ddod o hyd i waith yn
Lefkosia a Limassol. O ganlyniad, poblogaeth sy’n heneiddio ac economi
amaethyddol ar drai sydd yn y pentref nawr. Mae llawer o deuluoedd y
pentref bellach yn byw yn y dinasoedd ac yn dychwelyd yno yn yr haf
i’w hen gartref teuluol, llawer ohonyn nhw erbyn hyn yn gartrefi gwyliau.
Mae’r pentref heddiw’n wynebu’r her o gadw’i etifeddiaeth ddiwylliannol
a goroesi fel cymuned hyfyw. Ffurfiodd y pentref ei Gymdeithas Cyfeillion
Ayios Theodoros Agrou ar ddechrau’r 1980au. Mae’r Gymdeithas,
y mae ei haelodaeth yn cynnwys aelodau o deuluoedd y pentref yn
bennaf, llawer ohonyn nhw’n byw i ffwrdd erbyn hyn, yn weithgar mewn
prosiectau adfywio cymunedol a chodi arian. Er enghraifft, fe adeiladodd
siop goffi sy’n ffynnu a chanolfan ddiwylliannol newydd, yn ogystal â
phlannu coed a chynnal digwyddiadau cymdeithasol eraill. Mae’r pentref
yn awyddus i ddatblygu economi cynaliadwy wedi’i seilio ar dwristiaeth
o ryw fath. Mae rhai pentrefi gerllaw wedi sefydlu amaeth-dwristiaeth,
gydag anogaeth llywodraeth Cyprus. Mae llywodraeth Cyprus yn hybu
amaeth-dwristiaeth, sy’n rhoi profiad o ffordd o fyw traddodiadol y pentrefi
gwledig i dwristiaid (http://www.agrotourismcy.com/cyagro.htm). Ystyrir
y gallai’r prosiect hwn gefnogi’r pentref i ddatblygu ei economi twristaidd
ei hun, tra’n cadw ei etifeddiaeth ddiwylliannol. Er enghraifft, y gobaith
yw y bydd gwestai mewn pentrefi cyfagos yn ychwanegu’r llwybr hwn at
eu portffolio presennol o lwybrau cerdded ar gyfer ymwelwyr.
6
Ailddarganfod llwybr hanesyddol
Oherwydd natur y tir a’r tymereddau uchel (dros 34°C ym mis Awst weithiau),
dechreuodd y cerddwyr am 7 am, toc wedi’r wawr; cymeron nhw 2½ awr i
gwblhau’r llwybr. Rhoddwyd cyfrifoldeb gwahanol i bob unigolyn. Roedd y
rhain yn cynnwys cymorth cyntaf, mewnbynnu data cyfeirbwyntiau i’r GPS,
tynnu ffotograffau, dod o hyd i’r llwybr a bod yn ymwybodol o beryglon.
Roedden nhw hefyd yn cofnodi data megis uchder, cyfeiriad teithio, pellter
a deithiwyd a’r amser a gymerwyd i’w deithio. Mae yna lawer o nadroedd
gwenwynig yn yr ardal, felly roedd angen i bawb gario ffon. Roedd deunydd
www.ordnancesurvey.co.uk/addysg newyddion mapio Rhifyn 31 gaeaf 2006 21