Cynllun gweithredu daearyddiaeth - Arolwg Ordnans - Ordnance ...

Ffigur 1
Llwybr ‘briwsion bara’ GPS
‘Cymrwch y troad cyntaf oddi ar y cylchfan nesaf.’
‘Cadwch i’r dde.’
‘Trowch yn ôl pan fo’n bosibl.’
Rydw i’n dyfalu y gallai’r geiriau hyn godi gwrychyn rhai ohonom gan eu
bod yn gysylltiedig â’r systemau cyfeiriannu lloeren ‘holl-wybodus’, sy’n
declyn fwyfwy cyffredin mewn ceir i gael gwybod y ffordd i rywle.
Bu cyfeiriannu lloeren a defnyddio technoleg GPS (System Lleoli Byd-eang) gan
rai nad ydynt yn ymwneud â’r fyddin, yn stori llwyddiant hynod. Ar un adeg, dim
ond pobl oedd yn dwlu ar ddyfeisiau a gyrwyr proffesiynol oedd yn eu defnyddio.
Erbyn hyn, maen nhw wedi dod yn rhywbeth llawer mwy cyffredin a rhagwelir
y bydd tua 6 miliwn uned yn cael eu gwerthu ledled Ewrop yn 2006. Eto, gall yr
un dechnoleg hon ddod â buddion pan fyddwn y tu allan i’r ystafell ddosbarth,
yn enwedig yng nghyd-destun gwaith mas. Mae’r erthygl hon yn ystyried rhai o
nodweddion dyfeisiadau llaw GPS (megis y rhai mae Garmin ® a Magellan ® yn eu
cynhyrchu) ac yn ystyried ffyrdd o’u defnyddio yng ngwaith maes daearyddiaeth.
GPS – yr elfennau sylfaenol
Dibynna GPS ar glwstwr o 24 o loerennau sy’n cylchdroi’r ddaear, ar
uchder o 10 900 milltir. Bydd yr uned GPS yn derbyn cod amser atomig
o’r lloerennau hyn ac yna’n defnyddio triongliant i gyfrifiannu lleoliad 3-
D, sy’n fanwl-gywir o fewn ychydig fetrau.
Gellir defnyddio’r GPS i gofnodi’r lleoliadau (cyfeirbwyntiau) a’r llwybrau
mae’r uned yn eu dilyn – fel llwybr ‘briwsion bara’ electronig (traciau yw’r enw
ar y rhain – gweler ffigur 1). Gall GPS hefyd gyfrifo hyd y daith o ran amser,
cyflymder symud cyfartalog, (yn ddefnyddiol ar gyfer arolygon trafnidiaeth),
uchderau a nifer o newidynnau eraill, gan ddibynnu ar y math o uned.
Mae gan Noel Jenkins yn www.juicygeography.co.uk adran fanwl
am unedau GPS a’u swyddogaethau, yn ogystal â dogfen ddefnyddiol
sy’n disgrifio’n fras sut maen nhw’n gweithio (ffigur 2).
Gwybod eich lle!
Un o’r rhesymau dros ddefnyddio dyfais GPS yw cael y gallu i fod yn
dra manwl-gywir yn nhermau cyfesurynnau X/Y ar y ddaear. Mewn
gwirionedd, mae hyn yn caniatáu i ddefnyddwyr ddyfynnu cyfeirnodau
grid 8- neu hyd yn oed 10-ffigur (byddwn fel arfer yn defnyddio
cyfeirnodau 4- neu 6-ffigur tra’n defnyddio mapiau papur yn unig).
Cyfeirnod grid 4-ffigur 6-ffigur 8-ffigur 10-ffigur
Cydraniad 1 000 m x 1 000 m 100 m x 100 m 10 m x 10 m 1 m x 1 m
Gall hyn fod yn ddefnyddiol yng nghyd-destun gwaith maes, lle mae’n
bwysig casglu data o union leoliad. Mewn amgylchedd afon, er enghraifft,
Gwaith maes uwch-dechnoleg
– awgrymiadau ar gyfer
defnyddio dyfeisiadau llaw GPS
David Holmes
dave.holmes@telinco.co.uk
Ffigur 2 – Cyfarwyddiadau sylfaenol ar gyfer
defnyddio’r ddyfais GPS
Ffynhonnell: www.juicygeography.co.uk
Ffigur 3 – Defnyddio Memory Map i ddod o hyd i bwyntiau
samplo afonydd ymlaen llaw a’u dangos â baneri coch.
gellir bod angen samplau o bwyntiau i lawr
nant, lle mae’n anodd dod o hyd i’r union safle
gyda mapiau graddfa 1:50 000 neu 1:25 000
confensiynol. Mae GPS yn cael gwared â’r
angen i ddyfalu gan ei bod yn rhoi’r union
leoliad, a gellir hyd yn oed ei gosod i arwain y
defnyddiwr i’r lleoliad hwnnw. Gellir defnyddio
meddalwedd mapio megis Anquet Maps a
Memory-Map (ffigur 3) i gyfathrebu â GPS ac i
lwytho pwyntiau data o gyfrifiadur ymlaen llaw.
Sgiliau mapio syml
Gweddol hawdd yw dechrau defnyddio’r GPS fel offeryn mapio sylfaenol – yn
creu cyfeirbwyntiau ar gyfer gwrthrychau sy’n berthnasol i’r arolwg gwaith maes.
Gellid rhoi cynnig ar hyn yn nhiroedd yr ysgol, er enghraifft, creu mapiau data
‘pwyntiau’ (mae yna feddalwedd defnyddiol rhad ac am ddim – Quikmaps – sy’n
caniatáu i ddefnyddwyr greu eu mapiau lleol Google ® eu hunain: gweler ffigur 4).
Defnyddio GPS i wneud arolygon mwy manwl
Gall unedau GPS fod yn hynod ddefnyddiol ar gyfer tasgau gwneud
arolwg, er enghraifft:
• arolygon twyni tywod – proffilio adran o’r twyni tywod (gweler ffigur 5);
• mapio nodweddion rhewlifol ar raddfa micro, er enghraifft, craig
follt rewlifol;
• mapping micro-scale glacial features, for example, a glacial roche
moutonnée;
• mapio dosbarthiad rhywogaethau penodol o goed mewn coedwig
(er bod gan ddyfeisiau GPS enw drwg dan drwch o orchudd
coetir) neu fapio dosbarthiad rhywogaethau tegeirianau prin mewn
gwarchodfa natur;
• defnyddio’r GPS i bennu arwynebedd maes parcio’n fanwl-gywir
(creu cyfeirbwyntiau yng nghorneli’r maes parcio ac yna cyfrifo’r
arwynebedd); a
• mapio dosbarthiad siopau cornel, yn enwedig y rheiny y tu allan i
ganol dinas, nad yw mapiau math confensiynol yn null GOAD ® o
bosib yn eu cwmpasu.
Ar gyfer arolygon manwl yn ymwneud ag uchder, fe ddylech ddefnyddio
dyfais GPS sydd â baromedr yn rhan ohoni, fydd yn cynnig gwell
manwl-gywirdeb ar gyfer uchder.
Gweithio gyda data GPS ar y cyfrifiadur
Gellir trosglwyddo data o’r GPS i mewn i gyfrifiadur trwy ddefnyddio ystod
o feddalwedd. Er enghraifft, rhadwedd yw EasyGPS www.easygps.com,
sy’n caniatáu i ddefnyddwyr lanlwytho traciau a chyfeirbwyntiau o’u GPS i’r
cyfrifiadur. Fe fydd hyn yn creu ffeil ‘gpx’. Yna, gellir agor y data hyn trwy
ddefnyddio gwefan Magnalox www.magnalox.net, sy’n darparu ffordd
ragorol o arddangos y canlyniadau (gan gynnwys unrhyw ffotograffau). Hefyd,
mae gan y wefan gyfleuster i allforio i Google Maps a Google Earth. Dengys
Ffigur 6 a Ffigur 7 enghreifftiau o draciau GPS tra ar wyliau yng ngorllewin
Iwerddon yn ddiweddar.
Ffigur 6 – Sgrîn Easy GPS. Ffigur 7 – Yr un data, wedi’u rhoi i mewn i
Google Local o Magnalox (trwy ffeil ‘gpx’).
Pethau i’w hystyried ynglŷn â GPS
Gall bob offer a thechnoleg ddod ag anfanteision yn ogystal â
manteision. Nid yw GPS yn wahanol. Yn anad dim, edrychwch am:
• Fanwl-gywirdeb – i) yn enwedig yn nhermau uchder (os nad ydych chi wedi
graddnodi GPS o fath baromedr o flaen llaw); a ii) mae’n beth cyffredin colli signal
mewn ardaloedd trefol, coetiroedd neu ddyffrynnoedd ag ochrau serth.
• Cost y pecyn – beth sydd wirioneddol ei angen arnoch i gwblhau’r dasg? Gellir
prynu uned GPS am tua £100 ond fe allan nhw fod yn ddrutach o lawer os mai
unedau sydd eisoes wedi’u llwytho â meddalwedd map sydd arnoch eu heisiau
(tua £250-£350).
Ffigur 4 – gwefan Quikmaps.
Ffigur 5 – Myfyrwyr yn defnyddio GPS i bennu union
safle ac uchder pwyntiau ar hyd twyn tywod yn ystod
ymarfer proffilio yng ngorllewin Cymru.
• Hyd bywyd y batri. Mae sgriniau lliw LCD mawr
yn drwm iawn ar y batris. Gofalwch bob amser fod
gennych chi set sbâr o fatris ailwefradwy.
• Cadernid y cyfarpar a sut mae’n gwrthsefyll y
tywydd. Mae rhai dyfeisiau GPS yn wrth-ddŵr, felly
maen nhw’n ddelfrydol ar gyfer gwaith maes ar afonydd.
Fodd bynnag, mae mwyafrif yr unedau’n eithaf cadarn
a gellir eu gollwng yn y maes heb achosi difrod.
• Cysylltu â Chyfrifiadur Personol – cysylltiad USB
neu gyfresol. Os mai’r ail yw’r cysylltiad, yna efallai
y bydd yn rhaid ichi fuddsoddi mewn addasydd
USB-i-gyfresol (cost tua £15), gan nad oes bellach
bwynt cyfresol ar lawer o gyfrifiaduron modern.
Y dyfodol?
Mae’n ymddangos nad oes unrhyw derfyn
ar ddyfodol GPS. Darpara’r system leoliad
newydd, unigryw sydd ar gael ar unwaith ar gyfer
pob metr sgwâr ar arwyneb y blaned – efallai
safon ryngwladol newydd ar gyfer lleoliadau a
phellteroedd. I gyfrifiaduron y byd, o leiaf, gellir
diffinio’n lleoliadau, nid trwy gyfeiriad stryd, dinas
neu wlad ond trwy hydred a lledred. Yn nhermau
gwaith maes, efallai y bydd gan bob un ohonom ein
dyfeisiau GPS ein hunain a gallwn nodi lleoliadau
unrhyw beth sy’n ymwneud â daearyddiaeth
arnyn nhw. Efallai y bydd rhai pethau anarferol
y gallwn eu gwneud mewn gwaith maes, megis
‘geoguddio’ www.geocacheuk.com neu
‘ysgrifennu’ ein henw ar y ddaear i greu trac-log
enfawr i’w lwytho i mewn i Google Earth. Beth
bynnag fo’r dyfodol, mae GPS yma i aros ac yn
sicr fe fydd yn rhaid inni ddod i arfer â defnyddio
cyfeirnod grid 10-ffigur i ddyfynnu ein lleoliadau!
18 newyddion mapio Rhifyn 31 gaeaf 2006 www.ordnancesurvey.co.uk/addysg www.ordnancesurvey.co.uk/addysg newyddion mapio Rhifyn 31 gaeaf 2006 19