Cynllun gweithredu daearyddiaeth - Arolwg Ordnans - Ordnance ...
Cynllun gweithredu daearyddiaeth - Arolwg Ordnans - Ordnance ...
Cynllun gweithredu daearyddiaeth - Arolwg Ordnans - Ordnance ...
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
1<br />
Rhifyn 31 gaeaf 2006<br />
big boost for<br />
hool geography!<br />
newyddion mapio<br />
mapio ar gyfer addysg<br />
- Pennaeth Daearyddiaeth – Athrawon Daearyddiaeth – Cydlynwyr Daearyddiaeth – Cynghorwyr Daearyddiaeth – Pennaeth Hanes – Pennaeth Dyniaethau – Cydlynwyr TGCh – Pennaeth TGCh –<br />
<strong>Cynllun</strong> <strong>gweithredu</strong> <strong>daearyddiaeth</strong><br />
The launch of the APG at the RGS in Londo
hy?<br />
ng aspects<br />
d base.<br />
l and built<br />
ironmental,<br />
hat shape<br />
phy to<br />
and<br />
times<br />
and ends:<br />
question –<br />
bly in<br />
orld has<br />
cates young<br />
hy they are<br />
economic<br />
ine to<br />
calities<br />
nd human<br />
nd how<br />
he<br />
ung people<br />
a<br />
Cynnwys a golygyddol newyddion mapio gaeaf 2006<br />
different ways. We will certainly want to<br />
share the enormous scope of the subject,<br />
and its power and relevance to all people<br />
with an interest in their place in the world.<br />
There will be an opportunity for you to have<br />
your say too.<br />
The organising concepts<br />
In identifying the organising concepts of<br />
geography (see below), APG activities will<br />
dovetail with national policy initiatives<br />
wherever possible, supporting curriculum<br />
developments following the current Key<br />
Stage 3 review and syllabus and<br />
Scale Understanding different scales –<br />
from local to national to world-wide –<br />
which is essential in understanding<br />
interdependence and global change<br />
Process Why and how the world’s<br />
environments, societies and<br />
landscapes are changing – geography<br />
is dynamic<br />
8<br />
11<br />
29<br />
Mapiau rhad ac am ddim i ddisgyblion<br />
11 oed – adolygiad pum mlynedd 3<br />
Disgyblion buddugol yn dysgu crefft goroesi 5<br />
‘A siarad yn ofodol’ 2005−07 7<br />
Yn faenorol ar Lost...<br />
neu feddyliau i’r perwyl hwnnw 8<br />
Hwb mawr i d<strong>daearyddiaeth</strong> ysgol! 10<br />
ESRI (UK) yn cefnogi Diwrnod GIS<br />
Mae hwn yn barc chwarae i ni hefyd!<br />
13<br />
Gwrandewch arnom ni<br />
Gwaith maes uwch-dechnoleg –<br />
awgrymiadau ar gyfer defnyddio<br />
14<br />
dyfeisiadau llaw GPS<br />
Mapio Papousta: defnyddio GPS i<br />
fapio llwybr hanesyddol yn<br />
18<br />
Ayios Theodoros Agrou, Cyprus<br />
SLN Geography yn cyrraedd ei<br />
20<br />
ben-blwydd yn 8 oed 24<br />
Plant yn mapio’r byd 28<br />
Cystadleuaeth map y byd i blant 2007 29<br />
Cynhadledd Flynyddol ac Arddangosfa’r GA 30<br />
San Francisco: delweddu dinas fwy diogel<br />
Y Gymdeithas Ddaearyddol (GA):<br />
y gymdeithas broffesiynol ar gyfer<br />
31<br />
athrawon <strong>daearyddiaeth</strong> 34<br />
Daearyddwr Siartredig 35<br />
Meddalwedd addysgol 36<br />
Gwasanaeth cyflenwi data 38<br />
Options yr <strong>Arolwg</strong> <strong>Ordnans</strong> 39<br />
Gemau MapZone newydd 40<br />
Gobeithio eich bod i gyd wedi cael Nadolig da;<br />
a blwyddyn newydd dda ichi i gyd.<br />
Erbyn ichi ddarllen hwn, bydd eich ysgol,<br />
gobeithio, wedi derbyn eich mapiau rhad ac<br />
am ddim. Rydyn ni’n agos at y 4 miliwn nawr<br />
a gobeithiwn ragori ar y ffigwr hwn pan fydd<br />
y cynllun yn ailagor ar gyfer 2007-08. Gwelir<br />
ystadegau ar bum mlynedd cyntaf y cynllun ar<br />
y ddwy dudalen gyntaf.<br />
Yn dilyn cystadleuaeth mapiau rhad ac am ddim<br />
y llynedd, ceir adroddiad ar y 12 enillydd lwcus<br />
a gafodd dreulio diwrnod gyda Ray Mears.<br />
Mae’r rhifyn hwn yn mynd â ni ar wibdeithiau o<br />
amgylch y byd. Ceir stori ddilynol ar daith Pat<br />
Frean i Ghana a sut y bu’n ceisio defnyddio<br />
cyfrifiaduron a mapio electronig; erthygl ar<br />
ddefnyddio mapio i ‘ddarlunio’ dinas fwy diogel,<br />
gan ddefnyddio San Francisco’n enghraifft; ac<br />
ymgais i fapio llwybr hynafol yng Nghyprus.<br />
Fe fydd yr <strong>Arolwg</strong> <strong>Ordnans</strong> yn mynychu<br />
dwy arddangosfa yn y flwyddyn newydd.<br />
Gwnewch yn siŵr eich bod yn dod i’n gweld yn<br />
BETT 07 yn Llundain a/neu yn yr arddangosfa<br />
Ddaearyddol yn Derby.<br />
Golygydd Cyhoeddi<br />
Ffôn: 023 8079 2975<br />
Ffacs: 023 8079 2014<br />
E-bost: darren.bailey@ordnancesurvey.co.uk<br />
Skills How to investigate the world for<br />
themselves – team work in the field,<br />
using Gwybodaeth<br />
maps, analyzing data, problem<br />
solving, and using ICT – and an<br />
awareness of social and<br />
environmental Ymholiadau responsibility ynglŷn â hawlfraint ac ymholiadau cyffredinol, cysylltwch â’n Llinell Gymorth Cwsmeriaid:<br />
Ffôn: 08456 05 05 05 Llinell Gymorth Gymraeg: 08456 05 05 04 Ffôn testun: 023 8079 2906 (defnyddwyr byddar neu drwm eu clyw yn unig os gwelwch yn dda)<br />
Ffacs: www.rgs.org/joinus 023 8079 2615 E-bost: customerservices@ordnancesurvey.co.uk Gwefan: www.ordnancesurvey.co.uk<br />
I gael cyngor am y cynnyrch ac i archebu cysylltwch â’ch cyflenwr rhwydwaith Options ® yr <strong>Arolwg</strong> <strong>Ordnans</strong> (gwelwch dudalen 39).<br />
Dylunydd: Julie Buck-Rogers Ffôn: 023 8079 2799 E-bost: jules.buck-rogers@ordnancesurvey.co.uk<br />
Mae <strong>Ordnance</strong> Survey, y Symbol OS, ADDRESS POINT, Code-Point, Explorer, Land-Line, MapZone, logo MapZone, <strong>Ordnance</strong> Survey Options, OS, OSCAR, OS MasterMap a Street<br />
View yn nodau masnach cofrestredig, ac mae Boundary-Line ac Integrated Transport Network yn nodau masnach yr <strong>Arolwg</strong> <strong>Ordnans</strong>, asiantaeth fapio genedlaethol Prydain Fawr.<br />
Mae ArcView ac ESRI yn nodau masnach cofrestredig Environmental Systems Research Institute, Inc. Mae BBC yn nod masnach cofrestredig y Gorfforaeth Ddarlledu Brydeinig. Mae<br />
Garmin yn nod masnach cofrestredig Garmin Corporation. Mae GeoMedia yn nod masnach cofrestredig Intergraph Corporation. Mae GOAD yn nod masnach cofrestredig Experian<br />
Ltd. Mae Google yn nod masnach cofrestredig Google, Inc. Mae HarperCollins yn nod masnach cofrestredig Harper Collins Publishers Ltd. Mae I-Spy yn nod masnach cofrestredig<br />
Compagnie Generale des Etablissements Michelin – Michelin & amp; Cie. Mae Mac OS yn nod masnach cofrestredig Apple Computer, Inc. Mae Magellan, logo Magellan a SporTrak yn<br />
nodau masnach cofrestredig Thales Navigation, Inc. Mae Polaroid yn nod masnach cofrestredig Polaroid Corporation. Mae Rotary yn nod masnach cofrestredig Rotary International.<br />
Mae Memory-Map yn nod masnach Evo Distribution Ltd. Mae Michelin yn nod masnach COMPAGNIE GENERALE DES ETABLISSEMENTS MICHELIN, Societe en commandite<br />
par actions<br />
Mapiau rhad ac am ddim Mapiau rhad ac am ddim<br />
Mapiau rhad ac am ddim i ddisgyblion 11 oed<br />
– adolygiad pum mlynedd<br />
Mae’r cynllun unigryw hwn, sydd wedi ennill<br />
gwobrau, erbyn hyn yn ei bumed flwyddyn.<br />
Dosbarthwyd Map Explorer yr <strong>Arolwg</strong><br />
<strong>Ordnans</strong> o’u hardal leol, ar raddfa 1:25 000,<br />
yn rhad ac am ddim i fwy na 3.7 miliwn o<br />
ddisgyblion ledled Prydain Fawr, ynghyd â<br />
thaflenni Darllen map heb drafferth yn y byd.<br />
‘Dw i’n credu mai dyma’r peth mwyaf positif<br />
a wnaed dros d<strong>daearyddiaeth</strong> gan unrhyw<br />
un yn unrhyw le.’<br />
Cyn mapiau rhad ac am ddim<br />
Mae cwricwlwm cenedlaethol Cymru a Lloegr yn<br />
nodi bod mapiau’r <strong>Arolwg</strong> <strong>Ordnans</strong> yn adnoddau<br />
gorfodol ar gyfer Cyfnod Allweddol 3.<br />
‘Defnyddio...mapiau a chynlluniau ar<br />
amrywiaeth o raddfeydd, gan gynnwys mapiau<br />
1:25 000 a 1:50 000 yr <strong>Arolwg</strong> <strong>Ordnans</strong>’.<br />
Fodd bynnag, nid oedd llawer o ysgolion yn meddu<br />
ar yr adnoddau hyn, nac yn debygol o’u caffael<br />
mewn gwirionedd. Dewiswyd chwe ysgol ar gyfer<br />
treialu’r mapiau rhad ac am ddim yn 2001 ac, yn<br />
gyffredinol, gwelwyd bod y mapiau yno dros bum<br />
mlwydd oed. Ar ben hyn, nid oedd digon ohonyn<br />
nhw ac nid oedden nhw o’r ardal leol. Cafodd<br />
y prinder o fapiau effeithiau eraill oherwydd,<br />
yn anad dim, roedd yn rhwystro gwaith cartref<br />
wedi’i seilio ar fap; gwelwyd tuedd economaiddgymdeithasol<br />
eglur o ran gallu disgyblion i gael<br />
gafael ar fapiau. Yn aml, yn yr ysgol fyddai rhai<br />
plant yn gweld eu map cyntaf erioed.<br />
Effaith y cynllun mapiau rhad ac<br />
am ddim<br />
Bu’r Centre for Children and Youth ym<br />
Mhrifysgol Northampton yn monitro’r cynllun<br />
ers y dechrau. Gellir gweld eu hadroddiad<br />
pum mlynedd llawn yn<br />
www.ordnancesurvey.co.uk/oswebsite/<br />
education/pdf/5yearresearch.pdf.<br />
Mae’r canlyniadau sy’n dilyn wedi’u dyfynnu<br />
o’r adroddiad cynhwysfawr hwn.<br />
<strong>Arolwg</strong> gwaelodlin 2000-01<br />
(cyn mapiau rhad ac am ddim)<br />
• Dangosodd o leiaf draean o bob grŵp<br />
oedran y safon isaf o sgiliau mapio.<br />
• Roedd yr holl sgiliau mapio a aseswyd yn<br />
gwella wrth i’r plant fynd yn hŷn ond er hynny,<br />
gwelwyd sgiliau mapio isel iawn o hyd i’r<br />
graddau bod mwy na hanner y disgyblion 14 oed yn dangos y safon isaf.<br />
• Roedd diffyg diddordeb ac ymgysylltu â mapiau a gwaith map yn<br />
beth cyffredin iawn.<br />
- Dywedodd tua un ym mhob deg yn unig o ddisgyblion 11 oed<br />
a holwyd eu bod wedi cael mapiau’n ddefnyddiol yn yr ysgol<br />
(12%) neu gartref (7%).<br />
- Dywedodd llai nag un ym mhob deg (8%) o’r disgyblion 11 oed a<br />
holwyd eu bod wedi mwynhau defnyddio mapiau ‘yn fawr’ neu<br />
‘gryn dipyn’. Dywedodd mwy na hanner y disgyblion 11 oed a<br />
holwyd (53%) nad oedden nhw’n ‘mwynhau’ defnyddio mapiau.<br />
- Tua thraean o’r ymatebwyr yn unig a ddywedodd eu bod yn<br />
deall mapiau’n ‘eithaf da’ neu’n ‘dda’ (28%), neu eu bod yn<br />
ystyried bod mapiau’n ‘bwysig’.<br />
Canlyniadau ymchwil mapiau rhad ac am ddim<br />
Dengys y diagramau ganlyniadau astudiaeth hydredol o nifer fechan o ysgolion<br />
sydd wedi’u holrhain gydol y cynllun hyd yma. Derbyniodd yr ysgolion peilot<br />
hyn y mapiau rhad ac am ddim flwyddyn yn gynt na gweddill y wlad.<br />
Gwelliant yn nealltwriaeth disgyblion o fapiau<br />
– hunanganfyddiad disgyblion<br />
Roger Jeans,<br />
Rheolwr Addysg<br />
Cyn y cynllun mapiau rhad ac am ddim, dywedodd bron ddwywaith cymaint<br />
o ddisgyblion nad oedden nhw’n ‘deall’ mapiau (48%) ag a ddywedodd eu<br />
bod yn deall mapiau’n ‘dda’ (28%). Mis ar ôl derbyn y mapiau rhad ac am<br />
ddim, roedd hyn wedi newid yn sylweddol. Roedd dwy ran o dair (67%) o’r<br />
disgyblion peilot yn hyderus eu bod yn deall mapiau’n ‘dda’ a theimlai llai<br />
nag un ym mhob deg (8%) nad oedden nhw’n ‘deall’ mapiau.<br />
Yn y blynyddoedd dilynol, wedi i gynnwrf derbyn map ddiflannu go iawn,<br />
lleihau wnaeth nifer y disgyblion â hunanganfyddiad eu bod yn deall<br />
mapiau’n ‘dda’. Er hynny, pedair blynedd yn ddiweddarach, mae nifer y<br />
disgyblion yn y cynllun peilot sy’n hyderus eu bod yn deall mapiau wedi<br />
dyblu (54% nawr) o’u cymharu â’r ffigyrau cyn y cynllun.<br />
Deall mapiau<br />
– canfyddiad athrawon (arolwg e-bost cenedlaethol)<br />
Gofynnwyd cwestiwn tebyg yn yr arolwg e-bost cenedlaethol blynyddol.<br />
2 newyddion mapio Rhifyn 31 gaeaf 2006 www.ordnancesurvey.co.uk/addysg www.ordnancesurvey.co.uk/addysg newyddion mapio Rhifyn 31 gaeaf 2006 3
Mapiau rhad ac am ddim Mapiau rhad ac am ddimMapiau rhad ac am ddim Mapiau rhad ac am ddim<br />
Mae dros 95% o athrawon o’r farn fod y cynllun mapiau rhad ac am ddim<br />
‘yn fuddiol’ neu ‘yn fuddiol iawn’ wrth helpu plant i ddeall mapiau.<br />
Ydw, dw i’n credu ei fod yn bendant yn helpu ...gallan nhw weld y lle<br />
yn eu pen a dyna fo ar y map, yn hytrach na fel arall rownd.<br />
Effaith ar fwynhad disgyblion o fapiau<br />
– hunanganfyddiad disgyblion<br />
Cyn y cynllun mapiau rhad ac am ddim, dywedodd bum gwaith cymaint<br />
o ddisgyblion o’r ysgolion peilot nad oedden nhw’n mwynhau defnyddio<br />
mapiau (53%) ag a ddywedodd eu bod yn mwynhau eu defnyddio (9%).<br />
Bedair blynedd yn ddiweddarach, mae nifer y disgyblion sy’n mwynhau<br />
defnyddio mapiau wedi treblu (37% nawr) o’i gymharu â ffigyrau cyn y<br />
cynllun. Felly hefyd, dywed hanner cymaint (26% nawr) o ddisgyblion<br />
nad ydyn nhw’n mwynhau mapiau.<br />
‘Wel, mae’n<br />
fwy corfforol,<br />
felly fe gewch<br />
gyfle i wneud<br />
rhywbeth...<br />
fel arfer dim<br />
ond eistedd<br />
ac ysgrifennu<br />
fyddwch chi.’<br />
Bachgen<br />
Mwynhau mapiau<br />
– canfyddiad athrawon (arolwg e-bost cenedlaethol)<br />
Mae dros 97% o athrawon yn gyson o’r farn fod y cynllun mapiau rhad<br />
ac am ddim ‘yn fuddiol’ neu ‘yn fuddiol iawn’ wrth alluogi disgyblion i<br />
fwynhau <strong>daearyddiaeth</strong>.<br />
Pwysigrwydd mapio<br />
– canfyddiad disgyblion<br />
Cyn y cynllun mapiau rhad ac am ddim, dywedodd traean (36%) o<br />
ddisgyblion yr ysgolion peilot fod mapiau’n bwysig. Bedair blynedd yn<br />
ddiweddarach, mae nifer y disgyblion o’r garfan beilot sy’n ystyried bod<br />
mapiau’n bwysig wedi dyblu (60% nawr).<br />
‘Mae gallu<br />
darllen<br />
mapiau’n rhoi<br />
rhyddid ichi...<br />
yn eich helpu<br />
i ddod o hyd<br />
i wybodaeth<br />
am leoedd, lle<br />
rydych chi, yn<br />
eich atal rhag<br />
mynd ar goll...<br />
yn agor y byd.’<br />
Merch<br />
Pa mor ddefnyddiol yw’r adnoddau a ddaw<br />
gyda’r mapiau rhad ac am ddim?<br />
Nododd tua 94% o’r athrawon a holwyd yn 2005 eu bod yn gweld y<br />
deunyddiau a ddaw gyda’r mapiau rhad ac am ddim yn ‘ddefnyddiol’<br />
neu’n ‘ddefnyddiol iawn’.<br />
‘...roedd y daflen ‘heb drafferth yn y byd’ yn<br />
wych ar gyfer gwaith cartref.’<br />
Disgyblion anghenion arbennig a<br />
mapiau rhad ac am ddim<br />
Mae’r cynllun mapiau rhad ac am ddim yn<br />
targedu disgyblion y brif ffrwd ond mae<br />
niferoedd sylweddol o ysgolion arbennig<br />
hefyd yn dewis cymryd rhan. Archebodd<br />
483 o ysgolion arbennig 6 518 map yn 2005.<br />
Cred 788 o ysgolion arbennig eraill na fyddai’r<br />
cynllun o fudd iddyn nhw ac nid ydyn nhw’n<br />
cymryd rhan ynddo.<br />
‘... dywedodd un wrtha i “...pan fyddwn<br />
ni’n mynd i rywle nawr, byddwn ni’n rhoi ei<br />
fap ar fwrdd y gegin a byddwn ni’n dangos<br />
iddo lle y mae ac yna i ble rydyn ni’n mynd.<br />
Mae hyn yn golygu ei fod yn teimlo ei fod<br />
yn berchen ar ei amgylchedd oherwydd<br />
gall weld ar y map lle mae’n byw ac i ble<br />
mae’n mynd.”’<br />
Darllen map heb<br />
drafferth<br />
Canterbury<br />
& the Isle of Thanet<br />
Herne Bay, Deal & Whitstable<br />
Showing part of the North Downs Way<br />
The essential map for outdoor activities<br />
1:25 000 scale 4 cm to 1 km – 2 1 /2 inches to 1 mile<br />
4 newyddion mapio Rhifyn 31 gaeaf 2006 www.ordnancesurvey.co.uk/addysg<br />
150<br />
Ashdown Forest<br />
Royal Tunbridge Wells, East Grinstead,<br />
Haywards Heath & Crowborough<br />
The essential map for outdoor activities<br />
1:25 000 scale 4 cm to 1 km – 2 1 /2 inches to 1 mile<br />
135<br />
1:25 000 scale 4 cm to 1 km – 2 1 /2 inches to 1 mile<br />
Torquay & Dawlish<br />
Newton Abbot<br />
Showing part of the South West Coast Path<br />
The essential map for outdoor activities<br />
110<br />
Cynhelir arolwg trylwyr i edrych ar anghenion<br />
ysgolion arbennig yn 2006-07.<br />
Disgyblion buddugol<br />
yn dysgu crefft<br />
goroesi<br />
Sharron Ward<br />
yr <strong>Arolwg</strong> <strong>Ordnans</strong><br />
Mae dwsin o blant lwcus o ledled Prydain wedi graddio’r<br />
wythnos hon yn arbenigwyr goroesi wrth i’w sgiliau darllen map<br />
ennill diwrnod iddyn nhw yng nghwmni Ray Mears, y cyflwynydd<br />
teledu a’r arbenigwr ar oroesi, yn dysgu sgiliau byw yn y gwyllt.<br />
Yn ystod y dydd, dysgodd y disgyblion dechnegau cyfeiriannu a byw yn<br />
y gwyllt gyda chyflwynydd World of Survival mewn lleoliad cyfrinachol<br />
mewn coedwig yn Sussex.<br />
Enillodd y plant eu diwrnod goroesi, sef y brif wobr, mewn cystadleuaeth<br />
genedlaethol wedi’i chysylltu â chynllun Mapiau rhad ac am ddim i<br />
ddisgyblion 11 oed yr <strong>Arolwg</strong> <strong>Ordnans</strong>. Dyma un o’r mentrau adnodd<br />
addysgol fwyaf o’i bath, wrth i hyd at 750 000 o ddisgyblion elwa o<br />
anrheg o fap manwl Explorer yr <strong>Arolwg</strong> <strong>Ordnans</strong> bob blwyddyn.<br />
Roedd y diwrnod yn wobr addas i’r deuddeg disgybl a enillodd y<br />
gystadleuaeth drwy ateb cwestiynau am ddarllen map a disgrifio sut y<br />
maen nhw’n defnyddio’u map <strong>Arolwg</strong> <strong>Ordnans</strong> rhad ac am ddim. Mae’n<br />
amlwg i’r cyfle hwn fod yn brofiad fyddai’n newid bywyd rhai o’r enillwyr,<br />
wrth iddyn nhw gael eu hysbrydoli gan Ray Mears â’i angerdd dros<br />
sgiliau darllen map a thros ddeall yr amgylchedd a gofalu amdano.<br />
www.ordnancesurvey.co.uk/addysg<br />
Dechreuodd cariad Ray at yr awyr agored yn<br />
ystod ei fagwraeth yn ne Lloegr, ar y North<br />
Downs, lle daeth o hyd i gefn gwlad llawn<br />
bywyd gwyllt. Nawr mae am i blant a phobl<br />
ifanc ddefnyddio’u mapiau rhad ac am ddim<br />
oddi wrth yr <strong>Arolwg</strong> <strong>Ordnans</strong> i brofi’r un wefr<br />
ag a wnaeth ef wrth fynd ati i fforio.<br />
Meddai Ray Mears:<br />
‘Yn wir, cychwynnodd fy nghariad<br />
at yr awyr agored pan oeddwn<br />
yn blentyn. Wrth chwilio am<br />
antur, dw i’n cofio cychwyn allan<br />
gyda’m cwmpawd a’m map<br />
<strong>Arolwg</strong> <strong>Ordnans</strong> cyntaf erioed,<br />
a mwynhau’r rhyddid roedd y<br />
dyfeisiadau yma’n eu cynnig i<br />
mi. Mae rhoi map o’u heiddo’u<br />
hunain i blant a phobl ifanc yn<br />
rhoi’r cyfle iddyn nhw wneud yr<br />
hyn wnes i: mynd allan i’r awyr<br />
agored a fforio, a dysgu sgiliau<br />
cyfeiriannu hanfodol yr un pryd.’<br />
Cynhaliwyd gweithdy sgiliau cyfeiriannu ar y<br />
diwrnod, lle dangosodd Ray Mears i’r plant sut<br />
i weithio gyda chyfeirnod grid ar fap. Dilynwyd<br />
hyn gydag arddangosiad yn nyfnderoedd y<br />
goedwig, lle dangosodd Ray sut i ddynwared<br />
cri’r carw – denodd fwch carw i droi rownd i syllu<br />
newyddion mapio Rhifyn 31 gaeaf 2006 5
Mapiau rhad ac am ddim Mapiau rhad ac am ddim<br />
ar y grŵp hyd yn oed. Dysgodd y plant sut i gynnau tân gan<br />
ddefnyddio deunyddiau crai yn unig a’i ddiffodd gyda dŵr o<br />
afon, a sut i adael yr ardal heb olion o’u campau, yn union fel<br />
ydoedd pan gyrhaeddon nhw. Rhoddodd sesiwn holi ac ateb<br />
fwy o oleuni ar anturiaethau Ray ledled y byd i’r plant.<br />
Roedd yr enillwyr i gyd wedi cael hwyl mawr a meddai rhai<br />
ohonyn nhw:<br />
‘Dyma ddiwrnod mwyaf hynod fy<br />
mywyd. Roedd y diwrnod yn syfrdanol;<br />
mi ddysgais i gymaint. Dw i bob amser<br />
wedi gwylio rhaglenni Ray Mears ar y<br />
teledu a bu gen i ddiddordeb mewn<br />
byw yn y gwyllt ers hydoedd, felly<br />
roedd cyfarfod â Ray yn anhygoel.’<br />
‘Roedd dysgu sut i gynnau tân yn hwyl,<br />
yn enwedig pan wnes i geisio coginio<br />
fy mhecyn cinio. Rôn i’n meddwl ei fod<br />
yn syfrdanol pan wnaeth Ray sŵn ceirw<br />
a dyma ddau garw yn dod dros y bryn<br />
i’w weld.’<br />
6 newyddion mapio Rhifyn 31 gaeaf 2006 www.ordnancesurvey.co.uk/addysg<br />
‘Mi wnes i’n wir fwynhau fy niwrnod<br />
gyda Ray Mears ac roedd yn union<br />
beth roeddwn i wedi’i ddisgwyl. Pan<br />
glywais i gyntaf fy mod i wedi ennill y<br />
gystadleuaeth roeddwn i’n llawn cyffro ac<br />
fe gynyddodd hyn hyd y diwrnod mawr.’<br />
‘Roedd y diwrnod cyfan yn wych;<br />
diwrnod gorau fy mywyd, tybiwn i.’<br />
‘Dw i bob amser wedi mwynhau gwylio<br />
rhaglenni Ray ar y teledu, felly roedd<br />
cael cyfle i dreulio diwrnod gydag ef y<br />
peth gorau erioed. Roedd yn gyfle oes<br />
ac rwy’n ddiolchgar i’r <strong>Arolwg</strong> <strong>Ordnans</strong><br />
am roi’r fath brofiad hynod i mi.’<br />
Gwnaeth sgiliau darllen map y plant a’u brwdfrydedd argraff<br />
fawr ar Ray Mears; yn bendant, roedd wedi mwynhau’r<br />
diwrnod cymaint â nhw. Roedd yn ffodus ein bod, fel rhan<br />
o’r wobr, wedi rhoi dillad addas ac esgidiau cerdded i’r<br />
plant, gan eu bod yn fwd i gyd erbyn diwedd y diwrnod. Nid<br />
oedd rhai o’r plant erioed wedi bod allan o’r ddinas, ond<br />
mwynhaodd pob un y profiad ac roedden nhw’n awyddus<br />
i ddarganfod mwy am gefn gwlad ac i ddefnyddio’u sgiliau<br />
cyfeiriannu newydd pan aethon nhw adref.<br />
Dyma bumed blwyddyn cynllun Mapiau rhad ac am ddim<br />
i ddisgyblion 11 oed yr <strong>Arolwg</strong> <strong>Ordnans</strong>, gyda mwy na<br />
3 miliwn o fapiau wedi’u dosbarthu eisoes i blant ysgol<br />
Prydain. Bydd y plant eu hunain yn cadw’r map OS Explorer<br />
o’u hardal leol– gallan nhw fynd ag ef adref i’w canlyn a<br />
chael budd o fod ag ef gyda nhw bob amser. Mae mwy o<br />
wybodaeth am y cynllun ar gael ar wefan yr <strong>Arolwg</strong> <strong>Ordnans</strong><br />
www.ordnancesurvey.co.uk/freemaps.<br />
© Delweddau trwy garedigrwydd coleg Bishop’s Stortford ac ESRI UK, 2006<br />
‘A siarad yn ofodol’<br />
2005–07<br />
Prosiect y Gymdeithas Ddaearyddol (GA) ar gyfer<br />
athrawon yn defnyddio GIS, gyda chefnogaeth BECTA,<br />
ESRI ® UK a’r <strong>Arolwg</strong> <strong>Ordnans</strong><br />
Mae systemau gwybodaeth daearyddol (GIS) yn offer sylfaenol ar gyfer dysgu<br />
<strong>daearyddiaeth</strong>. Maen nhw’n defnyddio mapio i ymholi <strong>daearyddiaeth</strong>. Gall GIS<br />
ailbwysleisio’r dimensiwn gofodol, drwy ymestyn a dyfnhau’r dull o ddefnyddio<br />
mapiau i archwilio materion daearyddol. Dyma un o’r nodweddion sy’n diffinio’n<br />
pwnc, yn eglurhau rôl a phwysigrwydd unigryw <strong>daearyddiaeth</strong> yng nghwricwlwm<br />
yr ysgol. Bydd defnyddio GIS yn annog plant i feddwl yn ofodol, neu’n ddaearyddol.<br />
Nod y prosiect yw datblygu’r cwricwlwm gyda GIS, trwy rannu a chyfathrebu<br />
gwaith, sy’n cael ei gyflawni gan dîm o athrawon <strong>daearyddiaeth</strong> deinamig o<br />
amrywiaeth o ysgolion. Mae eu rhyddhau o’r ysgol yn caniatáu i’r tîm weithio<br />
gyda’i gilydd, cynllunio’n greadigol ac ymgymryd ag ymchwil <strong>gweithredu</strong> yn ôl yn<br />
yr ystafell ddosbarth. Mae gan bob ysgol ei nod ei hunan, ond maen nhw i gyd<br />
yn ceisio darganfod sut y gall GIS gefnogi eu disgyblion wrth iddyn nhw ddysgu<br />
<strong>daearyddiaeth</strong> a sut y gellir datblygu’r cwricwlwm â GIS. Bu ESRI UK yn hael eu<br />
cefnogaeth i’r grŵp, gan ddiwallu eu hanghenion o ran meddalwedd a chaledwedd.<br />
Mae’r <strong>Arolwg</strong> <strong>Ordnans</strong> hefyd yn cefnogi’r GA trwy ledaenu darganfyddiadau’r<br />
prosiect, gan ganiatáu i’r tîm addysgu ganolbwyntio ar addysgu a dysgu â GIS.<br />
Cynhelir cyfarfodydd tîm yn rheolaidd ac anogir cefnogaeth a chyfathrebu yn<br />
y tîm drwyddo draw. Mae’r prosiect yn cael ei werthuso’n annibynnol ac mae<br />
adroddiad llawn ar waith 2005-06 ar gael ar y wefan (http://www.geography.<br />
org.uk/projects/spatiallyspeaking/). Datblygiad Proffesiynol Parhaus (DPP)<br />
yw’r canlyniad terfynol a ddaw i ran yr athrawon sy’n cymryd rhan. Hefyd, mae’r<br />
cwricwlwm yn cael ei ddatblygu a rhennir hyn â’r gymuned addysg d<strong>daearyddiaeth</strong><br />
ehangach trwy wefan y GA, ei chynhadledd a’i chyfnodolion. I gael mwy o<br />
wybodaeth am GIS a’r holl ddatblygiadau ym maes addysg <strong>daearyddiaeth</strong>, ewch<br />
i Gynhadledd Flynyddol y GA ym mis Ebrill (http://www.geography.org.uk/events/<br />
annualconference/). Os ydych yn ansicr ynghylch pam y byddech o bosib yn<br />
defnyddio GIS wrth addysgu, dyma dri rheswm da i’w hystyried:<br />
1 Am hwyl. Gofynnwch i ddisgybl sydd wedi defnyddio Google ® Earth. Gall GIS ddod<br />
â ‘waw!’ ffactor ffres i d<strong>daearyddiaeth</strong>. Mae GIS yn amlbwrpas ac yn weledol.<br />
Gellir defnyddio GIS ym mhob rhan o d<strong>daearyddiaeth</strong> mewn nifer fawr o ffyrdd, o<br />
ddysgu lleoliad lleoedd i wneud ymholiad mewn gwaith cwrs Safon Uwch. Gall GIS<br />
ychwanegu amrywiaeth a thanio brwdfrydedd disgyblion ac athrawon fel ei gilydd,<br />
ac mae’n dod yn haws defnyddio GIS o hyd, yn enwedig trwy’r Rhyngrwyd.<br />
2 I gael pwnc cryf ac iach. Mae meddwl yn ofodol am rywbeth (p’un ai’n le, yn fater<br />
dynol neu’n system ffisegol) yn rhan hanfodol o d<strong>daearyddiaeth</strong>. Mae GIS yn ein<br />
helpu i wneud hyn yn gyflym, yn fanwl-gywir ac yn gynhwysfawr. Mae GIS yn ein<br />
hatgoffa, fel athrawon <strong>daearyddiaeth</strong>, ein disgyblion a’r gymdeithas sy’n edrych<br />
ar addysg <strong>daearyddiaeth</strong>, bod gan ein pwnc ddiben unigryw, sef dysgu’n ofodol.<br />
Mae yna gyswllt hefyd rhwng GIS a’r cwricwlwm cenedlaethol ac mae’n debygol<br />
y bydd yn nodwedd fwyfwy amlwg ym manylebau arholiad y dyfodol.<br />
3 Ar gyfer gweithlu’r dyfodol. GIS yw’r dull mwyaf amlwg o bennu gwerth<br />
<strong>daearyddiaeth</strong> yn y byd gwaith cyfredol. Mae angen sgiliau GIS ar weithwyr y<br />
dyfodol. Mae fwy neu lai pob sector o ddiwydiant ac o wasanaethu’r cyhoedd yn<br />
dibynnu ar GIS. Er enghraifft, manwerthu, amaeth, y gwasanaethau brys, adeiladu<br />
a chynllunio; a dweud y gwir, mae’n anodd meddwl am faes lle nad oes angen GIS.<br />
I gael mwy o wybodaeth, ewch i<br />
http://www.geography.org.uk/projects/spatiallyspeaking/<br />
www.ordnancesurvey.co.uk/addysg newyddion mapio Rhifyn 31 gaeaf 2006 7
Yn flaenorol ar Lost...<br />
neu feddyliau i’r perwyl hwnnw<br />
Pat Frean<br />
Athrawes Uwch-sgiliau Daearyddiaeth<br />
Yr Ysgol Uwchradd i Ferched, Plymouth<br />
Addewais, yn y rhifyn blaenorol o newyddion mapio,<br />
y byddai pob mathau o bethau’n cael eu cyflawni trwy<br />
ddefnyddio meddalwedd GIS syml yn ystod ein taith<br />
maes d<strong>daearyddiaeth</strong> i Ghana fis Mehefin eleni. Yn awr, gyda synnwyr trannoeth, sylweddolaf fy<br />
mod yn rhy uchelgeisiol yn yr hyn roeddwn yn ceisio’i gyflawni mewn un wythnos yn Affrica.<br />
Daeth y rhwystr cyntaf wrth i ni archebu’r meddalwedd Astudiaethau Lleol oddi wrth Soft Teach<br />
Educational. Oherwydd newidiadau staffio hwyr, ni osodwyd cyllideb ein hysgol tan lawer yn<br />
ddiweddarach yn y flwyddyn nag arfer, felly nid oedd yn bosib i ni archebu’r meddalwedd nes ein<br />
bod yn anghysurus o agos at y dyddiad gadael. Er hynny, roedd Soft Teach Educational yn wych<br />
ac atebon nhw ein cais frys trwy sicrhau bod y CDs yn ein cyrraedd trannoeth. Roedd llwytho’r<br />
disgiau yn syml ac mae’n bosib argraffu llawlyfr ardderchog unwaith y mae wedi popeth wedi’i<br />
lwytho. Ychydig o amser a gafwyd i chwarae â’r pecyn cyn inni adael, felly sganiais fap o farchnad<br />
Sekondi-Takoradi a’r cyffiniau. Roedd yn rhaid imi roi sawl cynnig ar hyn oherwydd, unwaith y<br />
mae wedi llwytho, yr hyn a welwch yw’r hyn a gewch ar y map. Allwch chi ddim symud i lawr nac<br />
ar hyd y map os fyddwch chi wedi sganio darn sy’n fwy na’r sgrîn. Llwyddais i gael y maint roedd<br />
ei angen arna’ i yn y diwedd, wedi’i ganoli ar gylch y farchnad yn Sekondi-Takoradi.<br />
Y pryder nesaf oedd bod yn rhaid cofrestru’r meddalwedd i’ch ysgol. Beth fydden nhw’n ei ddweud<br />
pe byddem yn cofrestru’r un meddalwedd i Ahantaman, yr ysgol sy’n bartner i ni yn Ghana?<br />
Fyddai hyn yn gweithio? Felly, ffoniais Soft Teach Educational ac eglurais y broblem. Dywedodd<br />
Soft Teach Educational wrthym am fynd â’n disgiau i Ghana, eu harsefydlu ar y cyfrifiaduron yn<br />
Ahantaman, eu cofrestru i’r ysgol a’u gadael yno. Yna, byddai Soft Teach Educational yn anfon<br />
set newydd i Ysgol Uwchradd Plymouth yn rhad ac ddim a dyna fyddai eu cyfraniad nhw at y<br />
cyswllt. Cyflwynon ni’r meddalwedd i’r ysgol yn y gwasanaeth croeso pan gyrhaeddon ni, ac fe<br />
ffrwydrodd y neuadd! Allai’r Brif Athrawes ddim credu’i lwc, na ninnau ychwaith.<br />
Wrth gwrs, doedd pethau ddim yn ddidrafferth wedi hynny. Roedden ni yn Affrica ac roedd yn<br />
rhaid bod yn barod am yr annisgwyl. Ein bwriad oedd tynnu lluniau, recordio darnau o ffilm fideo<br />
a recordio seiniau yn ystod y dydd, dychwelyd â hyn i’r ysgol min nos a llwytho popeth ar liniadur<br />
ein rheolwr cyfrifiaduron. Yna, gallen ni drosglwyddo ffeiliau drwy’r CD-ROMs i gyfrifiaduron<br />
yr ysgol, sef y cyfrifiaduron yr oedd ef yno i’w harsefydlu. Ond, roedd yna broblem, gan fod y<br />
cyfrifiaduron roedden ni wedi’u hanfon i’r ysgol yn gaeth yn y porthladd yn Accra, oherwydd<br />
sawl rhwystr biwrocrataidd. O’r diwedd, fe gyrhaeddon nhw Ahantaman bedwar diwrnod wedi<br />
inni gychwyn am adref. Golygodd hynny na wnaethon ni ddefnyddio’r meddalwedd Astudiaethau<br />
Lleol o gwbl yn ystod ein hymweliad. Gadawon ni’r disgiau yno a’r gobaith yw y gallwn ddod â<br />
rheolwr y rhwydwaith, sydd newydd ei benodi, ac athro yn Ahantaman draw i Ysgol Uwchradd<br />
Plymouth i gael hyfforddiant rywbryd yn yr hydref. Yna, gallan nhw arsefydlu popeth wedi iddyn<br />
nhw ddychwelyd, a dangos i’r disgyblion sut i’w ddefnyddio.<br />
Y broblem fawr arall wrth weithio yn Affrica yw problem logisteg. Roedd wyth myfyriwr o<br />
Plymouth, wyth o Ahantaman, ac o leiaf dau aelod o staff o’r ddwy ysgol i’w cludo bob dydd...<br />
mewn bws mini 17 sedd. Bu oedi hir bob dydd tra byddai cludiant ychwanegol yn cael ei drefnu.<br />
O’r herwydd, roedden ni’n hwyr iawn ac yn aml ni fyddai amser ar ôl i gwblhau casglu data.<br />
Roedden ni hefyd yn cael ein trin fel gwesteion anrhydeddus ac roedd pawb am ein croesawu’n<br />
swyddogol. Roedd y seremonïau hyn yn faith ac, yn aml, yn torri ar draws ein teithlen arfaethedig,<br />
ond roedden nhw’n fraint fawr ac roedd yn bwysig ein bod yn bresennol.<br />
Yn wreiddiol, roeddwn wedi ceisio dwyn perswâd ar awyrlu Ghana i’n cludo i fyny yn un o’u<br />
hawyrennau er mwyn tynnu awyrluniau o’r ddinas. Wedi inni ofyn i aelod o Rotary ® yn Sekondi-<br />
Takoradi edrych ar y posibilrwydd inni, dywedwyd wrthym y gellid bod problemau gan fod newid<br />
8 newyddion mapio Rhifyn 31 gaeaf 2006<br />
www.ordnancesurvey.co.uk/addysg<br />
ar ddod i reolaeth gorsaf yr awyrlu. Gallai hyn achosi rhai problemau o ran sicrhau yswiriant. Gan nad oedd yno adeiladau<br />
uchel i’w dringo, rhoddwyd y gorau i’r syniad o awyrlun.<br />
Rhywbeth oedd yn tynnu sylw, nad oedden ni wedi’i ragweld, oedd llwyddiant Ghana yng nghystadleuaeth Cwpan y Byd.<br />
Roedd y diwrnod y gwnaethon ni ei ddewis i fynd i gylch y farchnad a thynnu ein lluniau digidol yn digwydd bod y diwrnod<br />
roedd Ghana’n chwarae yn erbyn UDA. O fod wedi gweld yr ymateb pan enillodd Ghana eu gemau blaenorol yn ystod<br />
ein taith awyren i Accra, pan ofynnodd y capten i bawb ymuno i ganu anthem genedlaethol Ghana, fe ddylen ni fod wedi<br />
sylweddoli faint o frwdfrydedd ynghylch y gêm fyddai’n ein cyfarch wrth inni gyrraedd y farchnad.<br />
Fe wnaethon ni recordio holl seiniau’r farchnad wrth inni gerdded trwodd, ac roedd baner Ghana wedi’i phaentio ar ein<br />
hwynebau i’n dynodi’n gefnogwyr. Roedd y sŵn yn anhygoel, gyda phawb yn canu caneuon gwladgarol ac yn gweiddi<br />
arnon ni i ymuno. Bydd y ffeiliau sain hyn yn ychwanegiad diddorol at ein map GIS. Nid ydyn nhw’n hollol nodweddiadol<br />
o’r farchnad, ond efallai fod hynny’n eu gwneud yn fwy unigryw fyth. Roedd fy nghydweithiwr, Leon, wedi mynd â’i<br />
gamera Polaroid ® ac wedi cymryd lluniau o’r stondinwyr a’u cyflwyno iddyn nhw. Yna, roedd y bobl hyn yn fodlon i mi<br />
dynnu lluniau digidol ohonyn nhw a’u stondinau. Felly, mae gennym rai lluniau bywiog iawn o du mewn y farchnad, na<br />
fydden ni fel arall wedi cael caniatâd i’w tynnu. Gresyn nad oes gennym ni hefyd gopïau o’r lluniau Polaroid. Efallai y<br />
byddai rhywun yn gallu gweithio ar ddatblygu Polaroid fyddai hefyd yn gallu storio’r lluniau.<br />
Rhannwyd y myfyrwyr yn grwpiau o bedwar, sef dau o fyfyrwyr Ahantaman gyda dau o fyfyrwyr Ysgol Uwchradd Plymouth.<br />
Rhoddwyd adran o gwmpas min cylch y farchnad i bob grŵp dynnu lluniau ynddi gyda chamerâu digidol. Gofynnwyd iddyn<br />
nhw dynnu lluniau i bedwar cyfeiriad ym mhob lleoliad. Fe wnaethon nhw hyn ond roedd peth anrhefn yn y sŵn aflafar a rhaid<br />
oedd inni ymadael braidd yn sydyn, pan ddechreuodd rhai pobl gwffio. Teimlem nad oedd y myfyrwyr bellach yn ddiogel.<br />
Tasg hir oedd rhoi trefn ar y ffotograffau ac, yn rhy hwyr, fe sylweddolais fod angen i’r map sylfaen roeddwn i’n ei ddefnyddio<br />
fod hyd yn oed yn fwy ei faint, a chanolbwyntio fwy fyth ar gylch y farchnad, oherwydd y nifer fawr o ffeiliau lluniau roeddwn<br />
angen eu hatodi. Rydyn ni wedi ceisio dylunio pictogramau Affricanaidd nodweddiadol, gan nad yw’r rhai Prydeinig yn hollol<br />
addas i’n diben. Mae’r rhain yn hawdd i’w dylunio gan ddefnyddio’r meddalwedd, oherwydd eich bod yn eu creu ar raddfa<br />
fawr iawn. Felly, pan fyddan nhw’n cael eu lleihau i’w defnyddio, byddan nhw’n edrych yn llawer mwy soffistigedig.<br />
Mae angen gwneud cryn dipyn i’n map o hyd i’w wneud yn ddefnyddiol. Rydyn ni am ychwanegu sawl anodiad, a bydd<br />
angen amser, ond credaf y byddwn wedi creu adnodd diddorol dros ben yn y pen draw. Yn bwysicaf oll, mae gan y<br />
myfyrwyr a gyfrannodd ato ymdeimlad o berchnogaeth go iawn ac maen nhw’n falch iawn ohono.<br />
www.ordnancesurvey.co.uk/addysg<br />
newyddion mapio Rhifyn 31 gaeaf 2006 9
CYNLLUN GWEITHREDU<br />
DAEARYDDIAETH<br />
Yn cyfoethogi addysgu<br />
a dysgu <strong>daearyddiaeth</strong><br />
yn yr ysgol<br />
Fis In March Mawrth 2006, 2006 cyhoeddodd Lord Adonis, y<br />
Gweinidog dros Ysgolion, sef yr<br />
the Schools Minister, and<br />
Arglwydd Adonis, a Michael Palin y<br />
Michael Palin announced the<br />
CYNLLUN ACTION GWEITHREDU PLAN FOR<br />
DAEARYDDIAETH.<br />
GEOGRAPHY.<br />
Rhaglen The Action dwy Plan flynedd for Geography yw’r <strong>Cynllun</strong> (APG) is a<br />
Gweithredu Daearyddiaeth (APG) a fydd yn<br />
two-year programme of support and<br />
darparu cefnogaeth a chymorth i ddatblygu<br />
development for school geography led<br />
<strong>daearyddiaeth</strong> yn yr ysgol. Arweinir y<br />
rhaglen, jointly and ar y equally cyd ac yn by gyfartal, the Geographical gan y<br />
Gymdeithas Association Ddaearyddol and the Royal a’r Geographical<br />
Gymdeithas<br />
Ddaearyddol Society (with Frenhinol the Institute (gyda of Sefydliad British<br />
Daearyddwyr Geographers). Prydain). The APG’s Nod goal yr APG is: yw:<br />
‘Darparu ‘To provide gweledigaeth everyone eglur – opinion i bawb formers, – y rhai<br />
sy’n policy ffurfio makers, barn, y parents rhai sy’n and llunio pupils polisïau, – with<br />
rhieni a disgyblion – o d<strong>daearyddiaeth</strong> fel<br />
a clear vision of geography as a relevant,<br />
pwnc perthnasol, pwerus o’r 21ain ganrif;<br />
a<br />
powerful<br />
rhoi’r gefnogaeth<br />
21st century<br />
a’r sgiliau<br />
subject;<br />
proffesiynol<br />
and to<br />
angenrheidiol equip teachers i athrawon with the er professional mwyn i blant<br />
fwynhau skills and a llwyddo support mewn they <strong>daearyddiaeth</strong>.’<br />
need so that<br />
Mae pupils hwn yn enjoy nod and uchelgeisiol succeed a in geography.’<br />
chyraeddadwy, This goal is ambitious a gobeithiwn and achievable, y bydd yn and<br />
ysbrydoli’r we hope will holl inspire athrawon all <strong>daearyddiaeth</strong> teachers of<br />
i geography ymuno a helpu to join i hybu in and <strong>daearyddiaeth</strong> help promote<br />
mewn ysgolion. Mae’r APG i CHI – p’un<br />
geography in schools.<br />
a ydych yn addysgu mewn ysgol gynradd<br />
neu<br />
The<br />
uwchradd,<br />
APG is<br />
yn<br />
for<br />
arbenigo<br />
YOU – whether<br />
neu ddim<br />
you<br />
yn<br />
teach<br />
arbenigo, in primary yn or athro secondary, / athrawes specialist newydd or neu’n non-<br />
meddu specialist, ar flynyddoedd new teacher o brofiad. or with Gallwch years of<br />
gymryd experience. rhan You mewn can achlysuron participate wyneb-yn- at face-towynebface<br />
events neu ddefnyddio’r or use the deunyddiau online materials a’r and<br />
adnoddau resources ar-lein – or both! – neu’r ddau!<br />
Hwb A big mawr boost i for<br />
school geography!<br />
d<strong>daearyddiaeth</strong> ysgol!<br />
Lansio’r The APG launch ym of mhencadlys the APG at yr the RGS RGS yn in Llundain London<br />
Geography Addysgu Daearyddiaeth Teaching Today Heddiw<br />
The Mae APG gan APG has ei its wefan own brand-new benodol newydd dedicated<br />
website. sbon. Treuliwch Spend ychydig a few moments o funudau on ar<br />
www.geographyteachingtoday.org.uk a and<br />
decide phenderfynwch which of pa the rai APG o weithgareddau activities you APG will<br />
find fydd useful: yn ddefnyddiol i chi:<br />
Ambassadors<br />
Llysgenhadon<br />
Key Cyrsiau stage Cyfnod 1-3 courses Allweddol 1-3<br />
Curriculum Llunio cwricwlwm making<br />
Fieldwork Gwaith Maes<br />
Key Adnoddau stage Cyfnod 3 resources Allweddol 3<br />
Pilot TGAU GCSE peilot<br />
Professional Cydnabyddiaeth recognition broffesiynol<br />
DAEARYDDIAETH<br />
AR WAITH<br />
Yn cyfoethogi addysgu<br />
a dysgu <strong>daearyddiaeth</strong><br />
yn yr ysgol<br />
Daearyddiaeth ar Waith<br />
Nod Geography y <strong>Cynllun</strong> Gweithredu in Daearyddiaeth Action yw<br />
ysbrydoli The Action a chefnogi Plan aims athrawon to inspire yn eu and tasg o<br />
ddarparu support teachers gwybodaeth, in their tanio task brwdfrydedd to inform,<br />
engage and enthuse young people with<br />
What is geography?<br />
Beth yw <strong>daearyddiaeth</strong>?<br />
Un o’r agweddau heriol a chyffrous ar<br />
One of the challenging and exciting aspects<br />
d<strong>daearyddiaeth</strong> yw ei sail anarferol o eang. Er<br />
of geography is its unusually broad base.<br />
enghraifft, wrth astudio nodweddion naturiol ac<br />
For example, studying the natural and built<br />
adeiledig y ddaear a’r prosesau amgylcheddol,<br />
features of the earth and the environmental,<br />
cymdeithasol ac economaidd sy’n eu ffurfio<br />
social and economic processes that shape<br />
a’u newid, rhaid i d<strong>daearyddiaeth</strong> archwilio<br />
amrywiaeth<br />
and change<br />
eang<br />
them<br />
o<br />
requires<br />
wyddorau<br />
geography<br />
ffisegol a dynol.<br />
to<br />
Efallai explore eich a wide bod yn variety myfyrio of physical weithiau, and felly, ble<br />
mae’n human dechrau sciences. a ble You mae’n might diweddu: sometimes beth yn<br />
union wonder, yw therefore, <strong>daearyddiaeth</strong>? where it begins and ends:<br />
Nod what yr exactly APG yw isateb geography? y cwestiwn hwn – yn<br />
eglur The ac APG yn gryno aims ond, to answer yn anorfod, this mewn question –<br />
ffyrdd clearly gwahanol. and succinctly, Byddwn but yn inevitably bendant am in<br />
geography. Understanding our world has<br />
ac annog pobl ifanc i ymddiddori mewn<br />
never been so important.<br />
<strong>daearyddiaeth</strong>. Ni fu deall ein byd erioed<br />
mor bwysig. Mae <strong>daearyddiaeth</strong> yn neilltuol.<br />
Geography<br />
Mae’n addysgu<br />
is distinctive.<br />
pobl ifanc am:<br />
It educates young<br />
people about:<br />
Place Le Lle Where mae lleoedd places a pham are and eu bod why yn they are<br />
different wahanol – yn showing dangos how sut y social, bydd grymoedd economic<br />
and cymdeithasol, environmental economaidd forces ac combine amgylcheddol to yn<br />
create cyfuno i distinctive greu ardaloedd and neilltuol diverse ac localities amrywiol.<br />
Connectedness<br />
Cysylltioldeb Sut<br />
How<br />
mae<br />
physical<br />
amgylcheddau<br />
and human<br />
ffisegol environments a dynol yn perthyn are related i’w gilydd and how ac<br />
effaith human <strong>gweithredu</strong> actions dynol impact ar yr on amgylchedd, the<br />
a thrwy environment, hynny helpu so pobl helping ifanc young i ddeall people yr<br />
angen to am understand ddyfodol cynaliadwy. the need for a<br />
sustainable future<br />
rannu different cwmpas ways. enfawr We will y certainly pwnc, a’i rym want a’i to<br />
berthnasedd share the enormous i bawb sydd scope â diddordeb of the subject, yn eu<br />
lle and yn its y byd. power Bydd and cyfle relevance i chi ddweud to all eich people<br />
dweud with an hefyd. interest in their place in the world.<br />
There will be an opportunity for you to have<br />
Cysyniadau your say too. trefnu<br />
Wrth ddynodi cysyniadau trefnu<br />
<strong>daearyddiaeth</strong> The organising (gweler concepts isod), bydd<br />
gweithgareddau In identifying the APG organising yn asio â mentrau concepts of<br />
polisi geography cenedlaethol (see below), lle bynnag APG y activities bo’n bosibl, will<br />
yn dovetail cefnogi with datblygiadau national policy yn y cwricwlwm initiatives<br />
wedi’r wherever adolygiad possible, Cyfnod supporting Allweddol curriculum 3 cyfredol<br />
a developments diwygiadau yn following y meysydd the llafur current a’r Key<br />
manylebau Stage 3 review ar gyfer and TGAU syllabus a Safon andUwch.<br />
Scale Understanding different scales –<br />
Graddfa Deall gwahanol raddfeydd – o’r<br />
from local to national to world-wide –<br />
lleol i’r cenedlaethol i’r byd-eang – sy’n<br />
hanfodol<br />
which<br />
wrth<br />
is essential<br />
ddeall cyd-ddibyniaeth<br />
in understanding<br />
a newid<br />
byd-eang. interdependence and global change<br />
Process Why and how the world’s<br />
Proses environments, Pam a sut mae societies amgylcheddau, and<br />
cymdeithasau landscapes a thirweddau’r are changing byd – geography yn newid<br />
– mae is dynamic <strong>daearyddiaeth</strong> yn ddynamig.<br />
Skills Sgiliau How Sut to i archwilio’r investigate byd the drostynt world for eu<br />
hunain themselves – gwaith tîm – team yn y work maes, in defnyddio the field,<br />
mapiau, using dadansoddi maps, analyzing data, datrys data, problemau, problem<br />
a defnyddio solving, TGCh and using – ac ymwybyddiaeth ICT – and an o<br />
gyfrifoldeb awareness cymdeithasol of social ac and amgylcheddol.<br />
environmental responsibility<br />
www.geography.org.uk/join 10 newyddion mapio Rhifyn www.geographyteachingtoday.org.uk 31 gaeaf 2006 www.ordnancesurvey.co.uk/addysg www.rgs.org/joinus<br />
www.geography.org.uk/join www.geographyteachingtoday.org.uk www.rgs.org/joinus<br />
www.ordnancesurvey.co.uk/addysg newyddion mapio Rhifyn 31 gaeaf 2006 11
specification Themâu trawsbynciol revisions at GCSE and A level.<br />
Cross-cutting Bydd yr APG yn cynnwys themes nifer o ‘themâu<br />
The trawsbynciol’, APG will take megis in dinasyddiaeth a number of ‘crosscutting<br />
a datblygu themes’, cynaliadwy, such lle as mae citizenship gan and<br />
sustainable d<strong>daearyddiaeth</strong> development, gyfraniad pwysig where i’w geography<br />
has wneud an yn important yr ystafell contribution ddosbarth. Trwy to make in<br />
the gydnabod classroom. arwyddocâd Recognising enfawr technolegau the enormous<br />
Government Y Llywodraeth support<br />
for yn cefnogi geography<br />
In announcing the APG, the Schools<br />
<strong>daearyddiaeth</strong><br />
Minister made it plain that the government<br />
Wrth gyhoeddi’r APG, eglurodd y Gweinidog<br />
supports the GA and RGS-IBG because we<br />
dros Ysgolion fod y llywodraeth yn cefnogi’r<br />
offer teachers both informal and formal<br />
GA ac RGS-IBG oherwydd ein bod yn cynnig<br />
subject-focused<br />
DPP anffurfiol a ffurfiol,<br />
CPD. One<br />
y naill<br />
of<br />
fel<br />
our<br />
y<br />
targets<br />
llall yn<br />
is a<br />
substantial canolbwyntio increase ar y pwnc. in Un the o’n number targedau of yw<br />
teachers cynnydd sylweddol who are paid-up yn nifer yr members athrawon of sy’n the<br />
subject aelodau community, taledig o gymuned so they y pwnc, have ready er mwyn<br />
access i gefnogaeth to subject-focused a chydnabyddiaeth professional broffesiynol<br />
support sy’n canolbwyntio and recognition. ar y pwnc fod o fewn<br />
cyrraedd rhwydd iddynt.<br />
Rita Gardner, RGS-IBG Director and<br />
David Rita Gardner, Lambert, Cyfarwyddwr GA Chief Executive RGS-IBG a<br />
If David you teach Lambert, geography, Prif Weithredwr therefore, weGA<br />
strongly Felly, os ydych recommend yn addysgu you <strong>daearyddiaeth</strong>, to formally join the<br />
subject rydym yn community, argymell yn either gryf eich personally bod yn or<br />
within ymuno’n a group/school ffurfiol â chymuned membership. y pwnc, naill Not ai’n<br />
only bersonol is this neu your mewn route aelodaeth to professional grŵp/ysgol.<br />
support, Bydd cefnogaeth, development cydnabyddiaeth and recognition; a datblygiad it<br />
also proffesiynol strengthens ar gael the ichi, subject a bydd community hefyd yn so<br />
we cryfhau can cymuned maximize y the pwnc impact er mwyn of the inni Action sicrhau<br />
Plan bod <strong>Cynllun</strong> for Geography. Gweithredu Daearyddiaeth yn cael<br />
effaith mor fawr â phosibl.<br />
significance mapio digidol of ym digital myd busnes mapping a masnach, technologies<br />
in a’r the cyfleoedd world cyflogaeth of business a ddaw and commerce, gydag and<br />
the ymwybyddiaeth employment o gymwysiadau opportunities Gwybodaeth afforded by<br />
an Ddaearyddol awareness (GI), of fe GI fydd applications, yr APG hefyd the yn APG<br />
will cefnogi also datblygu support strategaethau the development ystafell of<br />
classroom ddosbarth i annog strategies defnyddio to encourage GI, gan gynnwys the use<br />
of ei chysylltiadau Geographical â dysgu Information a gwaith (GI), maes including lleol.<br />
A significant initiative to flow from the<br />
APG Menter is arwyddocaol that the GA a and ddaeth RGS-IBG yn sgîl are yr APG yw<br />
formulating bod y GA ac RGS-IBG mechanisms yn llunio to mecanweithiau allow for joint<br />
membership. fydd yn caniatáu The aelodaeth initial joint ar y cyd. offer Bydd will y be for<br />
cynnig ar y cyd cychwynnol ar gyfer athrawon<br />
its Os links hoffech to unrhyw local learning gyngor and ychwanegol fieldwork. ar<br />
hyn, If neu you ar would sut i chwarae like any rhan more yn advice yr APG, on<br />
this, ewch or i : on how to get involved with the APG,<br />
please www.geographyteachingtoday.org.uk<br />
go to<br />
www.geographyteachingtoday.org.uk or<br />
contact neu cysylltwch either â’r organisation naill sefydliad at neu’r llall yn<br />
apg@geography.org.uk or or apg@rgs.org.<br />
early career teachers; we anticipate that<br />
over ar ddechrau the next eu few gyrfa; months rhagwelwn we will y byddwn develop<br />
the yn datblygu’r offer for cynnig all teachers. ar gyfer yr holl athrawon<br />
David dros yr Lambert ychydig fisoedd and Rita nesaf. Gardner<br />
David Lambert a Rita Gardner<br />
www.geography.org.uk/join www.geographyteachingtoday.org.uk www.rgs.org/joinus<br />
12 newyddion mapio Rhifyn 31 gaeaf 2006 www.ordnancesurvey.co.uk/addysg<br />
ESRI (UK) yn cefnogi Diwrnod GIS<br />
Digwyddiad blynyddol diseremoni yw Diwrnod GIS, sydd wedi’i gynllunio<br />
i alluogi ymarferwyr GIS a’r rhai sy’n eu defnyddio i gynnal digwyddiadau<br />
lleol i godi ymwybyddiaeth o rôl a gwerth <strong>daearyddiaeth</strong> ym mywyd bob<br />
dydd. Mae Diwrnod GIS, sydd bellach yn ei seithfed flwyddyn, wedi<br />
tyfu’n fenter fyd-eang go iawn; mae cannoedd o sefydliadau drwy’r byd i gyd yn defnyddio GIS<br />
i ddangos grym <strong>daearyddiaeth</strong> trwy gynnal sesiynau agored, seminarau, gweithdai a sesiynau<br />
eraill o’r fath ar gyfer ysgolion, cydweithwyr, busnesau a’r cyhoedd.<br />
Ar Ddiwrnod GIS 2006, sef 15 Tachwedd, cefnogodd ESRI ® ddigwyddiad blynyddol Diwrnod<br />
GIS gydag amrywiaeth o weithgareddau. Croesawodd ESRI tua 80 o fyfyrwyr o ysgolion lleol<br />
Ysgol Grange ac Ysgol Ramadeg Aylesbury, yn ei bencadlys ym Millennium House yn Aylesbury.<br />
Rhoddwyd sawl cyflwyniad ar waith y cwmni. Yn anad dim, roedd y myfyrwyr yn gallu cyfarfod<br />
â staff y grŵp ymgynghori, y grŵp hyfforddi, y grŵp datrysiadau technegol a’r grŵp cefnogi i<br />
ddysgu mwy am yrfaoedd penodol a gwaith pobl o ddydd i ddydd yn y cwmni.<br />
Ar yr un diwrnod, aeth nifer o staff ESRI i ymweld ag ysgolion roedd ganddyn nhw gysylltiad â nhw,<br />
naill ai fel cyn-fyfyriwr neu fel rhiant. Aeth Rob Sharpe, o grŵp Datrysiadau Technegol ESRI yn ôl i’w<br />
hen ysgol uwchradd yn Bolton. Rhoddodd bedwar cyflwyniad rhyngweithiol, llawn gwybodaeth i<br />
wahanol grwpiau blwyddyn yn ystod y dydd. Aeth Ymgynghorwyr GIS, Peter Bradbury a Sue Jones,<br />
i ymweld ag ysgolion eu plant, y naill yn Tring a’r llall yn Reading. Cafodd Sue, yn enwedig, y fraint<br />
o gyflwyno gwasanaeth â <strong>daearyddiaeth</strong> yn ganolog iddo i’r 160 o blant yn yr ysgol yn Reading, ac<br />
yna arwain gweithdy ar gyfer dosbarth Blwyddyn 4 lle roedd cyfle iddyn nhw gyfrannu.<br />
Gellir gweld mwy o adroddiadau am Ddiwrnod GIS 2006, a llawer o adnoddau i’ch helpu i<br />
ystyried cymryd rhan y flwyddyn nesaf, yn www.gisday.com.<br />
Dyddiad i’ch dyddiadur...<br />
Sioe Awyr Agored yr<br />
<strong>Arolwg</strong> <strong>Ordnans</strong><br />
www.theoutdoorsshow.co.uk/<br />
NEC Birmingham<br />
16–18 Mawrth 2007<br />
www.ordnancesurvey.co.uk/addysg newyddion mapio Rhifyn 31 gaeaf 2006 13
Mae hwn yn barc chwarae i ni hefyd!<br />
Gwrandewch arnom ni Jeff Stansfield<br />
Arolygwr Sir/Ymgynghorydd Daearyddiaeth<br />
Adran Gwasanaethau Plant Hampshire<br />
Yn rhinwedd fy swydd, rwy’n cael y fraint o gyfarfod a gweithio gyda phobl ifanc o oed cyn-ysgol hyd oed<br />
chweched dosbarth, ac o gefndiroedd gwahanol iawn. Nodwedd gyffredin, na fydd bob amser yn cael<br />
cyhoeddusrwydd, yw eu dyhead am ddealltwriaeth a gwybodaeth am bobl a lleoedd – am eu byd.<br />
Mae’n ymddangos bod gwybodaeth a dealltwriaeth yn eiriau<br />
sydd fwyfwy yn ‘eiriau brwnt’ yn y byd sydd ohoni lle mae<br />
sgiliau’n hollbwysig. Os cynhelir yr hinsawdd o ddisgwyliad<br />
sydd gennym nawr, mae gwir berygl y bydd pobl ifanc yn<br />
cael eu ‘dinoethi’n ddeallusol’ mwy a mwy.<br />
Sawl un ohonom sydd wedi ceisio bod yn fecanyddion amatur<br />
a thrwsio’n ceir tra’n defnyddio’r llawlyfrau hawdd-eu-darllen<br />
hynny ar injans, ac yna disgyn wrth y rhwystr cyntaf oherwydd<br />
ein diffyg gwybodaeth a dealltwriaeth o natur injan ein car?<br />
Mae plant yn mwynhau sgiliau mapio (defnyddio a chreu<br />
mapiau fel ei gilydd) ac, yn aml, maen nhw’n hollol gymwys<br />
i gyflawni’r tasgau sy’n eu datblygu. Fodd bynnag, bydd<br />
llawer yn cael trafferth pan fydd angen rhoi’r sgiliau hyn<br />
ar waith go iawn, er enghraifft, ceisio dilyn llwybr awyr<br />
agored gan ddefnyddio map, neu ddod o hyd i union safle<br />
nodweddion penodol ar fap.<br />
Mae angen datblygu, gloywi a chymhwyso sgiliau daearyddol,<br />
megis defnyddio a chreu mapiau, yng nghyd-destun lle neu<br />
thema; y sgiliau hyn yw offer y daearyddwr/y ditectif lle.<br />
Un o nodweddion mwyaf apelgar <strong>daearyddiaeth</strong> i blant oed Cyfnod<br />
14 newyddion mapio Rhifyn 31 gaeaf 2006 www.ordnancesurvey.co.uk/addysg<br />
Sylfaen neu fabanod yw’r cyfle mae’r pwnc yn ei roi iddyn nhw<br />
fforio’u hamgylchedd a’u hamgylchoedd lleol eu hunain.<br />
Nid yn unig yw hwn yn ofyniad yng ngorchymyn statudol y cwricwlwm<br />
cenedlaethol ar gyfer <strong>daearyddiaeth</strong> ond mae hefyd yn ensyniedig<br />
yn y fframwaith dinasyddiaeth. Gyda’i gilydd, mae’r dogfennau hyn<br />
yn sicrhau bod yr hawl gan ddaearyddwyr ifanc iawn, trwy ymholi/<br />
ymchwilio, penderfynu a datrys problemau, i fforio:<br />
• nodweddion allweddol eu hardal leol;<br />
• eu hoffterau personol – yr hyn maen nhw’n ei hoffi a’r<br />
hyn nad ydyn nhw’n ei hoffi am eu lle;<br />
• y dirgelwch ynghylch newidiadau i’w hardal leol;<br />
• sut mae pobl yn niweidio’u hamgylchedd ac yn ei wella;<br />
• materion yn ymwneud â datblygu cynaliadwy a<br />
stiwardio’r amgylchedd; a<br />
• dyfodol eu hamgylchedd.<br />
Ble bynnag fo’r lleoliad, bydd archwiliad o’ch ardal leol<br />
(sy’n angenrheidiol i gefnogi cynllunio darpariaeth) yn<br />
dwyn sylw at ystod eang o wahanol nodweddion a<br />
defnydd tir. Defnyddiwch yr awyrluniau sydd ar gael ar<br />
www.multimap.co.uk i edrych ar eich ardal leol. Sut le,<br />
mewn gwirionedd, ydy’r ardal leol o gwmpas eich ysgol?<br />
Bydd gwaith datgelu syml, er enghraifft, yn caniatáu<br />
ichi ddarganfod ystod o wahanol fathau o lecynnau<br />
agored yn agos iawn at eich ysgol. Llecynnau go<br />
iawn – amgylcheddau llawn hud, gyda materion<br />
go iawn fydd yn effeithio ar eich plant chi gan mai<br />
dyma’u llecynnau chwarae/ hamddena.<br />
Nid oes angen yma am senarios ‘Mickey<br />
Mouse’ megis – ‘Mae tiroedd yr ysgol<br />
yn cael eu gwerthu ar unwaith i adeiladu<br />
goruwcharchfarchnad newydd enfawr’ – er<br />
y byddai maint y llecyn agored yn gwneud y<br />
senario’n un cwbl amhosib! Beth yw’ch barn<br />
chi? Mae <strong>daearyddiaeth</strong> yn ymwneud â lle,<br />
gofod ac amgylchedd gwirioneddol – dyna<br />
pam ei fod yn ddisgyblaeth mor gyffrous.<br />
Mae’r rhan fwyaf o ysgolion yn agos iawn<br />
at ystod o lecynnau agored – yn amrywio o<br />
ran maint, cymeriad, defnydd, perchnogaeth,<br />
strategaethau rheoli ac ati. Mae gan bob<br />
un o’r llecynnau hyn hierarchaeth eglur, yn<br />
amrywio o lecynnau lleol iawn, er enghraifft<br />
parciau chwarae, meysydd pentrefi a lleiniau<br />
gwyrdd ystadau tai, i barciau gwledig (pa<br />
barciau gwledig sy’n lleol i’ch ysgol chi?) ac<br />
i Barciau Cenedlaethol, fel Parc Cenedlaethol<br />
New Forest sydd newydd ei ddynodi. Byddai<br />
rhai yn dadlau mai’r Arfordir Jwrasig (Dorset/<br />
Dwyrain Dyfnaint) – Safle Treftadaeth y Byd<br />
– yw’r llecyn agored pennaf yn y DU bellach.<br />
Gweler www.jurassiccoast.com.<br />
Yo, Persi!<br />
Mae llecynnau lleol (gweler y ffotograffau) sydd<br />
o fewn cyrraedd i’r ysgol ar droed, megis parciau<br />
chwarae a meysydd pentrefi/trefi, yn darparu<br />
adnodd cyfoethog i ddadl amgylcheddol frwd,<br />
gan mai dyma’r llecynnau a’r lleoedd y bydd<br />
y plant fel arfer yn eu defnyddio’n rheolaidd i<br />
hamddena. Byddan nhw’n teimlo, mewn sawl<br />
ffordd, eu bod yn eiddo iddyn nhw a’u ffrindiau.<br />
Ceir gwir synnwyr o berchnogaeth.<br />
Mae’r amgylcheddau hyn yn wynebu problemau<br />
gwirioneddol, megis eu cau oherwydd<br />
cwtogi ar wario, cyfarpar yn torri, problemau<br />
fandaliaeth, llawer o faw cŵn, cyfarpar sydd<br />
wedi’u dylunio’n wael, sbwriel ac ati. Mae<br />
‘creadigrwydd yn y cwricwlwm’ a ‘rhagoriaeth a<br />
mwynhad’ yn atgyfnerthu’r angen am gynllunio<br />
a chyflawni’r cwricwlwm yn ddynamig. Mae’r<br />
llecynnau’n darparu cyfle ymarferol/lleol gwych<br />
ar gyfer dysgu ac addysgu trawsgwricwlaidd<br />
o ansawdd uchel, wedi’i seilio ar destunau. Er<br />
enghraifft, mae cysylltiadau clir iawn rhwng<br />
ymchwilio i d<strong>daearyddiaeth</strong> y llecynnau hyn ar<br />
y cyd â dylunio a thechnoleg – ymchwilio i sut<br />
y mae cyfarpar chwarae’n gweithio a dylunio/<br />
creu eitemau newydd.<br />
Maes chwaraeon/<br />
parc chwarae<br />
– Netley Abbey<br />
ger Southampton,<br />
Hampshire<br />
www.ordnancesurvey.co.uk/addysg newyddion mapio Rhifyn 31 gaeaf 2006 15
Parc chwarae<br />
– Victoria Road,<br />
Netley Abbey<br />
Ardal chwarae Weston<br />
Parade - Weston Shore,<br />
Southampton<br />
Sylwch y wybodaeth<br />
ar yr arwydd croeso.<br />
16 newyddion mapio Rhifyn 31 gaeaf 2006<br />
www.ordnancesurvey.co.uk/addysg<br />
Gair o rybudd yma: rhaid inni beidio a<br />
dychwelyd i ddyddiau ‘uwd o destunau’ ond<br />
yn hytrach sicrhau ein bod yn creu ‘miwslis<br />
o destunau’ gyda nodau, amcanion a<br />
deilliannau ar gyfer pob maes pwnc mewn un<br />
testun penodol. Anfarwolwyd Persi Ceidwad<br />
y Parc, sy’n gymeriad dros ben llestri, gan<br />
Nick Butterworth (gweler, er enghraifft, After<br />
the Storm, ISBN 0-00-664252-7). Roedd fy<br />
mhlant i’n ei ystyried yn arwr a bu’n flaenddelw<br />
i minnau tra’n cynllunio Yo, Percy – it’s our<br />
play park too - gweler fersiwn gryno iawn o<br />
gynnwys daearyddol y testun hwn isod.<br />
Mae cwestiynau allweddol yn wirioneddol bwysig<br />
gan eu bod yn gyrru gwaith datgelu/ymchwilio.<br />
Ble mae’r parc chwarae agosaf at ein<br />
hysgol, Persi?<br />
• Gweithgaredd gwaith maes yn dilyn<br />
llwybrau lluniau/llwybrau llais i’r parc<br />
chwarae lleol (llwybrau cerdded a siarad).<br />
• Ymchwilio i’r hyn mae’r grŵp yn ei hoffi a’r hyn<br />
nad ydyn nhw’n ei hoffi am yr ardal chwarae.<br />
• Ailystyried y llwybr a’r darganfyddiadau gan<br />
ddefnyddio map llawr mawr wedi’i lunio’n<br />
benodol – yn ddigon mawr i’r plant eistedd<br />
o’i amgylch a cherdded arno. (Cofiwch, ardal<br />
fechan yw’r ardal leol i blant oed babanod –<br />
rhyw 5-10 munud o amser cerdded o’r ysgol.<br />
Mae yna lawer i’w weld ac i siarad amdano.)<br />
Mae mapiau gradd 1:1250 a gradd 1:2500<br />
yn wych i’w defnyddio’n batrymau ar gyfer<br />
gwneud eich mapiau carped mawr eich hun.<br />
Gallwch eu cael o adran gynllunio’ch awdurdod<br />
lleol. Mae’r graddfeydd hyn yn wych ar gyfer<br />
ditectifs lle sy’n ifanc iawn.<br />
• Gwneud mapiau mawr – dyma gyfle i blant<br />
wneud mapiau syml i ddangos llwybr – mapiau<br />
wedi’u lluniadu, mapiau model, mapiau llais<br />
(mae dictaffonau yn gyfarpar TGCh hudol i<br />
fabanod), mapiau cyfrifiadur ac ati.<br />
• Mae Astudiaethau Lleol Cynradd – Soft Teach<br />
yn becyn mapio gweddol syml sy’n caniatáu i<br />
blant greu teithiau rhithwir o’u llwybrau.<br />
Daethon ni o hyd i’n parc chwarae lleol, Persi!<br />
Sut le yw ein parc chwarae lleol mewn<br />
gwirionedd?<br />
• Amser stori – straeon parcdir – yn cyflwyno<br />
nodweddion parcdir.<br />
• Ymweliad gwaith maes, gyda llyfrau<br />
‘Mi welaf i...’ wedi’u llunio’n benodol<br />
– ymchwilio i nodweddion, arwyddion,<br />
signalau a chyfarwyddiadau, defnyddiau<br />
tir ac ati. Gallech ddyfarnu bathodynnau<br />
ditectif parc chwarae i’r plant pan fyddan<br />
nhw wedi cwblhau eu llyfrau ‘Mi welaf i…’.<br />
Roeddwn i’n dditectif parc chwarae gwych, Persi!<br />
Byddai llyfrau ‘I-Spy ® ’ yn fy swyno pan oeddwn<br />
yn blentyn ifanc iawn, ac rwy’n dal i aros i’r Flying<br />
Scotsman fynd trwy orsaf Southampton Central<br />
er mwyn ennill 25 pwynt! Mae daearyddwyr oed<br />
babanod yn eu gweld yr un mor gyffrous heddiw<br />
– yn eu helpu i sylwi ar nodweddion a’u hadnabod.<br />
(Gwelwch lyfrau I-Spy a gyhoeddir gan Michelin .)<br />
• Gweithgareddau grŵp, er enghraifft:<br />
- Creu llyfrau ‘Mi welaf i...’ ar gyfer plant y flwyddyn<br />
nesaf, gan ddefnyddio camerâu digidol.<br />
- Creu mapiau defnydd tir y parc ar bapur<br />
siwgr – ar y safle (bydd arnoch angen dalen<br />
sylfaen, blu tac a siapiau nodweddion y<br />
parc wedi’u torri allan yn barod).<br />
- Tynnu pum llun fydd yn dangos nodweddion<br />
y parc chwarae orau. Arddangos lluniau ar<br />
www.geograph.co.uk<br />
- Lluniadu nodweddion maen nhw’n eu hoffi/<br />
nad ydyn nhw’n eu hoffi yn y parc.<br />
- Creu map o luniau o’r parc er mwyn dangos<br />
y gosodiad/y prif nodweddion i ymwelwyr.<br />
- Dylunio llun cerdyn post o’r parc – cardiau<br />
post i’w gwerthu yn y siop leol.<br />
Pwy sy’n defnyddio ein parc lleol?<br />
• Darllenwch When We Went to the Park<br />
gan Shirley Hughes - ISBN 0-7445-0301-9.<br />
(Mae’r llyfr hwn yn edrych ar sut mae pobl<br />
yn defnyddio parciau chwarae.)<br />
• Gwaith maes – gweithgaredd byr yn gwylio<br />
pobl. Yn dilyn trafodaeth, oedolion yn<br />
helpu plant i greu siartiau cyfrif ar gyfer<br />
defnyddio’r llecyn. (Yn yr ysgol – trefnu<br />
data, eu harddangos a’u gwerthuso.)<br />
• Creu llyfr siarad – gan ddefnyddio dictaffonau.<br />
Y diwrnod yr aethon ni i’n parc lleol (yn<br />
arddull Shirley Hughes). Persi, gwelon ni –<br />
arwydd yn dweud ‘DIM CŴN’, 2 lithren loyw,<br />
10 gwylan y môr a mwy o ‘hofrenyddion’ y<br />
fasarnen na allem ni eu cyfrif.<br />
Pa effaith mae pobl yn ei chael ar ein<br />
parc chwarae?<br />
• Defnyddio tiroedd yr ysgol, fel model, i ymchwilio<br />
i sut mae pobl yn effeithio ar leoedd. Y positif<br />
– llwybrau troed, gwelyau blodau ac ati – a’r<br />
negyddol – sbwriel, corneli glaswellt mwdlyd (lle<br />
nad yw pobl wedi aros ar y llwybrau troed) ac ati.<br />
• Gwaith maes – mapio’r effaith yn y parc chwarae<br />
lleol – creu arwyddion a symbolau personol ar<br />
gyfer yr amryw effeithiau, er enghraifft, baw<br />
cŵn, a’u cofnodi ar fapiau sylfaen wedi’u paratoi<br />
ymlaen llaw. Rhoi allwedd i’r mapiau personol.<br />
• Gwahodd cynghorydd lleol a’r papur newydd<br />
lleol i adolygu’r darganfyddiadau – yn enwedig<br />
os oes problemau arwyddocaol yn eu parc<br />
chwarae. (Gadewch iddyn nhw argraffu beth<br />
mae’r plant yn ei gredu go iawn.)<br />
Edrycha be’ maen nhw wedi’i wneud i’n parc chwarae, Persi!<br />
Llecyn gwyrdd ystad<br />
– ystad Ingleside,<br />
Netley Abbey<br />
Pwy sy’n gofalu am (yn cynnal) ein parc chwarae?<br />
‘Some people call this park Percy’s park, but it doesn’t actually belong<br />
to me…’ o Everyone’s Friend Percy gan Nick Butterworth – ISBN 0-<br />
00-711976-3. Am gychwyn da i’r dirgelwch!<br />
• Defnyddio gwybodaeth sydd ar arwyddion yn y parc chwarae (gweler y<br />
ffotograff uchod) i ddarganfod, gyda’r plant, pwy sy’n gyfrifol am y parc<br />
chwarae – pwy sy’n rheoli’r llecyn hwn. Ditectifs arwyddion a signalau.<br />
• Gwahodd ceidwad parc go iawn a’i dîm o’r cyngor lleol i ymweld, a’u<br />
rhoi yn y ‘gadair boeth’ i’r plant eu holi – beth ydych chi’n ei wneud<br />
i ofalu am ein llecyn chwarae?<br />
• Ymchwiliadau ffotograffau a mapiau i weld sut mae llecynnau agored<br />
eraill yn y plwyf/cylch wedi’u gwella. (Gweler y ffotograff o ‘welliant’<br />
llecyn gwyrdd Ingleside – eich teimladau chi!) Sut aethpwyd ati i<br />
gasglu barn y rhai oedd yn defnyddio’r llecyn?<br />
Beth fydden ni’n ei wneud i ofalu am ein parc chwarae a’i wella?<br />
• Adolygu hoff bethau a chas bethau’r grŵp o’r ymweliadau gwaith<br />
maes â’r parc chwarae.<br />
• Darllen After the Storm gan Nick Butterworth i adolygu camau i’w wella.<br />
• Gweithio mewn grwpiau i greu modelau, mapiau mawr ac adrodd<br />
ar sut y bydden nhw’n dymuno cynnal a gwella’u parc chwarae<br />
lleol. Gosodiadau newydd, dyluniadau cyfarpar newydd, arwyddion<br />
newydd, rheolau parc chwarae newydd ac ati.<br />
• Cyflwyniadau grŵp ynghylch eu gwelliannau i rieni, i lywodraethwyr<br />
ac i gynghorwyr lleol. Pe bydden ni’n cael y cyfle, Persi, dyma<br />
fydden ni’n ei wneud i wella’n llecyn chwarae lleol!<br />
• Cynrychiolwyr i fynd i gyfarfod o’r cyngor lleol i ddangos eu<br />
darganfyddiadau – esgusodwch fi, beth allwch chi ei wneud i’n helpu ni?<br />
Mae ymchwilio i barciau chwarae lleol a llecynnau agored eraill yn cefnogi<br />
datblygu, gloywi a chymhwyso sgiliau daearyddol mewn cyd-destun lle<br />
go iawn. Hefyd, mae’r ardal leol/amgylchedd lleol a’r materion sy’n cael eu<br />
harchwilio’n cefnogi datblygu llythrennedd gwleidyddol a dinasyddiaeth<br />
weithredol (gweler gofynion dinasyddiaeth Cyfnod Allweddol 1).<br />
Rhowch gynnig ar Persi: ewch allan i ddatrys dirgelwch eich parc(iau)<br />
lleol. Wrth wneud hyn, fe fyddwch hefyd yn cyfrannu at gyflawni nodau<br />
ac amcanion Mae Pob Plentyn yn Bwysig y DfES. Er enghraifft:<br />
• Yn emosiynol iach – emosiynau lle.<br />
• Ffyrdd iach o fyw – pwysigrwydd chwarae/hamddena.<br />
• Yn ddiogel rhag anaf – chwarae’n ddiogel – llecynnau diogel.<br />
• Yn ddiogel rhag trosedd/ymddygiad gwrthgymdeithasol – amddiffyn<br />
ardaloedd chwarae.<br />
• Ymgysylltu â phenderfyniadau ar faterion lleol – dyma’n barn ni am<br />
ein llecynnau chwarae, a’r hyn y bydden ni’n ei wneud â nhw!<br />
• Ymddygiad positif – ymddwyn yn bositif tuag at yr amgylchedd/<br />
tuag at lecynnau cyhoeddus sy’n cael eu rhannu.<br />
• Byw mewn cymunedau gweddus a chynaliadwy – datblygu llecynnau<br />
agored yn gynaliadwy.<br />
www.ordnancesurvey.co.uk/addysg<br />
newyddion mapio Rhifyn 31 gaeaf 2006 17
Ffigur 1<br />
Llwybr ‘briwsion bara’ GPS<br />
‘Cymrwch y troad cyntaf oddi ar y cylchfan nesaf.’<br />
‘Cadwch i’r dde.’<br />
‘Trowch yn ôl pan fo’n bosibl.’<br />
Rydw i’n dyfalu y gallai’r geiriau hyn godi gwrychyn rhai ohonom gan eu<br />
bod yn gysylltiedig â’r systemau cyfeiriannu lloeren ‘holl-wybodus’, sy’n<br />
declyn fwyfwy cyffredin mewn ceir i gael gwybod y ffordd i rywle.<br />
Bu cyfeiriannu lloeren a defnyddio technoleg GPS (System Lleoli Byd-eang) gan<br />
rai nad ydynt yn ymwneud â’r fyddin, yn stori llwyddiant hynod. Ar un adeg, dim<br />
ond pobl oedd yn dwlu ar ddyfeisiau a gyrwyr proffesiynol oedd yn eu defnyddio.<br />
Erbyn hyn, maen nhw wedi dod yn rhywbeth llawer mwy cyffredin a rhagwelir<br />
y bydd tua 6 miliwn uned yn cael eu gwerthu ledled Ewrop yn 2006. Eto, gall yr<br />
un dechnoleg hon ddod â buddion pan fyddwn y tu allan i’r ystafell ddosbarth,<br />
yn enwedig yng nghyd-destun gwaith mas. Mae’r erthygl hon yn ystyried rhai o<br />
nodweddion dyfeisiadau llaw GPS (megis y rhai mae Garmin ® a Magellan ® yn eu<br />
cynhyrchu) ac yn ystyried ffyrdd o’u defnyddio yng ngwaith maes <strong>daearyddiaeth</strong>.<br />
GPS – yr elfennau sylfaenol<br />
Dibynna GPS ar glwstwr o 24 o loerennau sy’n cylchdroi’r ddaear, ar<br />
uchder o 10 900 milltir. Bydd yr uned GPS yn derbyn cod amser atomig<br />
o’r lloerennau hyn ac yna’n defnyddio triongliant i gyfrifiannu lleoliad 3-<br />
D, sy’n fanwl-gywir o fewn ychydig fetrau.<br />
Gellir defnyddio’r GPS i gofnodi’r lleoliadau (cyfeirbwyntiau) a’r llwybrau<br />
mae’r uned yn eu dilyn – fel llwybr ‘briwsion bara’ electronig (traciau yw’r enw<br />
ar y rhain – gweler ffigur 1). Gall GPS hefyd gyfrifo hyd y daith o ran amser,<br />
cyflymder symud cyfartalog, (yn ddefnyddiol ar gyfer arolygon trafnidiaeth),<br />
uchderau a nifer o newidynnau eraill, gan ddibynnu ar y math o uned.<br />
Mae gan Noel Jenkins yn www.juicygeography.co.uk adran fanwl<br />
am unedau GPS a’u swyddogaethau, yn ogystal â dogfen ddefnyddiol<br />
sy’n disgrifio’n fras sut maen nhw’n gweithio (ffigur 2).<br />
Gwybod eich lle!<br />
Un o’r rhesymau dros ddefnyddio dyfais GPS yw cael y gallu i fod yn<br />
dra manwl-gywir yn nhermau cyfesurynnau X/Y ar y ddaear. Mewn<br />
gwirionedd, mae hyn yn caniatáu i ddefnyddwyr ddyfynnu cyfeirnodau<br />
grid 8- neu hyd yn oed 10-ffigur (byddwn fel arfer yn defnyddio<br />
cyfeirnodau 4- neu 6-ffigur tra’n defnyddio mapiau papur yn unig).<br />
Cyfeirnod grid 4-ffigur 6-ffigur 8-ffigur 10-ffigur<br />
Cydraniad 1 000 m x 1 000 m 100 m x 100 m 10 m x 10 m 1 m x 1 m<br />
Gall hyn fod yn ddefnyddiol yng nghyd-destun gwaith maes, lle mae’n<br />
bwysig casglu data o union leoliad. Mewn amgylchedd afon, er enghraifft,<br />
Gwaith maes uwch-dechnoleg<br />
– awgrymiadau ar gyfer<br />
defnyddio dyfeisiadau llaw GPS<br />
David Holmes<br />
dave.holmes@telinco.co.uk<br />
Ffigur 2 – Cyfarwyddiadau sylfaenol ar gyfer<br />
defnyddio’r ddyfais GPS<br />
Ffynhonnell: www.juicygeography.co.uk<br />
Ffigur 3 – Defnyddio Memory Map i ddod o hyd i bwyntiau<br />
samplo afonydd ymlaen llaw a’u dangos â baneri coch.<br />
gellir bod angen samplau o bwyntiau i lawr<br />
nant, lle mae’n anodd dod o hyd i’r union safle<br />
gyda mapiau graddfa 1:50 000 neu 1:25 000<br />
confensiynol. Mae GPS yn cael gwared â’r<br />
angen i ddyfalu gan ei bod yn rhoi’r union<br />
leoliad, a gellir hyd yn oed ei gosod i arwain y<br />
defnyddiwr i’r lleoliad hwnnw. Gellir defnyddio<br />
meddalwedd mapio megis Anquet Maps a<br />
Memory-Map (ffigur 3) i gyfathrebu â GPS ac i<br />
lwytho pwyntiau data o gyfrifiadur ymlaen llaw.<br />
Sgiliau mapio syml<br />
Gweddol hawdd yw dechrau defnyddio’r GPS fel offeryn mapio sylfaenol – yn<br />
creu cyfeirbwyntiau ar gyfer gwrthrychau sy’n berthnasol i’r arolwg gwaith maes.<br />
Gellid rhoi cynnig ar hyn yn nhiroedd yr ysgol, er enghraifft, creu mapiau data<br />
‘pwyntiau’ (mae yna feddalwedd defnyddiol rhad ac am ddim – Quikmaps – sy’n<br />
caniatáu i ddefnyddwyr greu eu mapiau lleol Google ® eu hunain: gweler ffigur 4).<br />
Defnyddio GPS i wneud arolygon mwy manwl<br />
Gall unedau GPS fod yn hynod ddefnyddiol ar gyfer tasgau gwneud<br />
arolwg, er enghraifft:<br />
• arolygon twyni tywod – proffilio adran o’r twyni tywod (gweler ffigur 5);<br />
• mapio nodweddion rhewlifol ar raddfa micro, er enghraifft, craig<br />
follt rewlifol;<br />
• mapping micro-scale glacial features, for example, a glacial roche<br />
moutonnée;<br />
• mapio dosbarthiad rhywogaethau penodol o goed mewn coedwig<br />
(er bod gan ddyfeisiau GPS enw drwg dan drwch o orchudd<br />
coetir) neu fapio dosbarthiad rhywogaethau tegeirianau prin mewn<br />
gwarchodfa natur;<br />
• defnyddio’r GPS i bennu arwynebedd maes parcio’n fanwl-gywir<br />
(creu cyfeirbwyntiau yng nghorneli’r maes parcio ac yna cyfrifo’r<br />
arwynebedd); a<br />
• mapio dosbarthiad siopau cornel, yn enwedig y rheiny y tu allan i<br />
ganol dinas, nad yw mapiau math confensiynol yn null GOAD ® o<br />
bosib yn eu cwmpasu.<br />
Ar gyfer arolygon manwl yn ymwneud ag uchder, fe ddylech ddefnyddio<br />
dyfais GPS sydd â baromedr yn rhan ohoni, fydd yn cynnig gwell<br />
manwl-gywirdeb ar gyfer uchder.<br />
Gweithio gyda data GPS ar y cyfrifiadur<br />
Gellir trosglwyddo data o’r GPS i mewn i gyfrifiadur trwy ddefnyddio ystod<br />
o feddalwedd. Er enghraifft, rhadwedd yw EasyGPS www.easygps.com,<br />
sy’n caniatáu i ddefnyddwyr lanlwytho traciau a chyfeirbwyntiau o’u GPS i’r<br />
cyfrifiadur. Fe fydd hyn yn creu ffeil ‘gpx’. Yna, gellir agor y data hyn trwy<br />
ddefnyddio gwefan Magnalox www.magnalox.net, sy’n darparu ffordd<br />
ragorol o arddangos y canlyniadau (gan gynnwys unrhyw ffotograffau). Hefyd,<br />
mae gan y wefan gyfleuster i allforio i Google Maps a Google Earth. Dengys<br />
Ffigur 6 a Ffigur 7 enghreifftiau o draciau GPS tra ar wyliau yng ngorllewin<br />
Iwerddon yn ddiweddar.<br />
Ffigur 6 – Sgrîn Easy GPS. Ffigur 7 – Yr un data, wedi’u rhoi i mewn i<br />
Google Local o Magnalox (trwy ffeil ‘gpx’).<br />
Pethau i’w hystyried ynglŷn â GPS<br />
Gall bob offer a thechnoleg ddod ag anfanteision yn ogystal â<br />
manteision. Nid yw GPS yn wahanol. Yn anad dim, edrychwch am:<br />
• Fanwl-gywirdeb – i) yn enwedig yn nhermau uchder (os nad ydych chi wedi<br />
graddnodi GPS o fath baromedr o flaen llaw); a ii) mae’n beth cyffredin colli signal<br />
mewn ardaloedd trefol, coetiroedd neu ddyffrynnoedd ag ochrau serth.<br />
• Cost y pecyn – beth sydd wirioneddol ei angen arnoch i gwblhau’r dasg? Gellir<br />
prynu uned GPS am tua £100 ond fe allan nhw fod yn ddrutach o lawer os mai<br />
unedau sydd eisoes wedi’u llwytho â meddalwedd map sydd arnoch eu heisiau<br />
(tua £250-£350).<br />
Ffigur 4 – gwefan Quikmaps.<br />
Ffigur 5 – Myfyrwyr yn defnyddio GPS i bennu union<br />
safle ac uchder pwyntiau ar hyd twyn tywod yn ystod<br />
ymarfer proffilio yng ngorllewin Cymru.<br />
• Hyd bywyd y batri. Mae sgriniau lliw LCD mawr<br />
yn drwm iawn ar y batris. Gofalwch bob amser fod<br />
gennych chi set sbâr o fatris ailwefradwy.<br />
• Cadernid y cyfarpar a sut mae’n gwrthsefyll y<br />
tywydd. Mae rhai dyfeisiau GPS yn wrth-ddŵr, felly<br />
maen nhw’n ddelfrydol ar gyfer gwaith maes ar afonydd.<br />
Fodd bynnag, mae mwyafrif yr unedau’n eithaf cadarn<br />
a gellir eu gollwng yn y maes heb achosi difrod.<br />
• Cysylltu â Chyfrifiadur Personol – cysylltiad USB<br />
neu gyfresol. Os mai’r ail yw’r cysylltiad, yna efallai<br />
y bydd yn rhaid ichi fuddsoddi mewn addasydd<br />
USB-i-gyfresol (cost tua £15), gan nad oes bellach<br />
bwynt cyfresol ar lawer o gyfrifiaduron modern.<br />
Y dyfodol?<br />
Mae’n ymddangos nad oes unrhyw derfyn<br />
ar ddyfodol GPS. Darpara’r system leoliad<br />
newydd, unigryw sydd ar gael ar unwaith ar gyfer<br />
pob metr sgwâr ar arwyneb y blaned – efallai<br />
safon ryngwladol newydd ar gyfer lleoliadau a<br />
phellteroedd. I gyfrifiaduron y byd, o leiaf, gellir<br />
diffinio’n lleoliadau, nid trwy gyfeiriad stryd, dinas<br />
neu wlad ond trwy hydred a lledred. Yn nhermau<br />
gwaith maes, efallai y bydd gan bob un ohonom ein<br />
dyfeisiau GPS ein hunain a gallwn nodi lleoliadau<br />
unrhyw beth sy’n ymwneud â <strong>daearyddiaeth</strong><br />
arnyn nhw. Efallai y bydd rhai pethau anarferol<br />
y gallwn eu gwneud mewn gwaith maes, megis<br />
‘geoguddio’ www.geocacheuk.com neu<br />
‘ysgrifennu’ ein henw ar y ddaear i greu trac-log<br />
enfawr i’w lwytho i mewn i Google Earth. Beth<br />
bynnag fo’r dyfodol, mae GPS yma i aros ac yn<br />
sicr fe fydd yn rhaid inni ddod i arfer â defnyddio<br />
cyfeirnod grid 10-ffigur i ddyfynnu ein lleoliadau!<br />
18 newyddion mapio Rhifyn 31 gaeaf 2006 www.ordnancesurvey.co.uk/addysg www.ordnancesurvey.co.uk/addysg newyddion mapio Rhifyn 31 gaeaf 2006 19
Mapio Papousta: defnyddio GPS i<br />
fapio llwybr hanesyddol yn Ayios<br />
Theodoros Agrou, Cyprus Dr Robert Barratt<br />
barratter@aol.com<br />
Cyflwyniad<br />
Mae’r erthygl sy’n dilyn yn trafod her lleoli a mapio llwybr crefyddol a hanesyddol ym mhentref Ayios<br />
Theodoros Agrou, yng Nghyprus (map 1, ffotograff 1), trwy ddefnyddio technoleg System Lleoli<br />
Byd-eang (GPS). Menter addysg gymunedol oedd hon, a luniwyd gyda Chymdeithas Bentrefol<br />
Ayios Theodoros Agrou fis Ionawr 2006. Y bwriad<br />
oedd ceisio mapio llwybr crefyddol coll o eglwys<br />
Uniongred Groeg y pentref, Panayia Kivotos, i<br />
gopa Mynydd Papousta gerllaw (ffotograff 2). Yn yr<br />
oesoedd a fu, fe gerddai pawb yn y pentref, gan<br />
gynnwys y plant, ar hyd y llwybr hwn ar y dydd<br />
Mawrth a ddilynai Sul y Pasg (ffotograff 3). Nid yw’n<br />
hysbys pa bryd y cychwynnodd y seremoni hwn,<br />
nac yn wir, y tro olaf y cerddwyd y llwybr. Mae’r<br />
eglwys yn dyddio’n ôl i’r 16eg ganrif ac mae’n<br />
berchen ar eicon crefyddol unigryw sy’n dyddio’n ôl<br />
i’r 17eg ganrif; byddai’r pentrefwyr yn cludo’r eicon<br />
i’r copa ar gyfer addoli (ffotograff 4).<br />
Cwblhawyd y prosiect cyfranogol hwn<br />
ym mis Awst 2006, gyda thri aelod hŷn o’r<br />
pentref a dau fachgen yn eu harddegau<br />
(y ddau ohonyn nhw â theidiau a neiniau<br />
yn byw yn y pentref, ond rhieni oedd<br />
wedi ei adael yn eu hieuenctid, fel llawer<br />
o rai eraill). Roedd un o’r bechgyn wedi<br />
clywed am y llwybr a’i arwyddocâd<br />
i’w bentref ond nid oedd erioed wedi<br />
cerdded y llwybr o’r blaen. Roedd Nikitas,<br />
oedd yn eu tywys, yn un o aelodau hŷn y<br />
pentref ac yn cofio’r llwybr o’i ieuenctid.<br />
20 newyddion mapio Rhifyn 31 gaeaf 2006<br />
www.ordnancesurvey.co.uk/addysg<br />
1<br />
2<br />
3<br />
Gan y rhoddwyd y gorau i ddefnyddio’r llwybr ar<br />
ddechrau’r 1970au, roeddem yn ansicr a fydden<br />
ni’n gallu dod o hyd iddo, ac yn wir, a fyddai’n dal<br />
i fod yn ddi-dor ac a fyddai’n bosib ei gerdded.<br />
4<br />
Dechreuodd y llwybr yn wreiddiol ger eglwys y<br />
pentref (ffotograff 5) a dilynodd lwybrau’r pentref<br />
i’r mynydd. Yna, croesodd ochr dde-ddwyrain y<br />
mynydd i’r copa, gan ddychwelyd ar ochr ogleddddwyrain<br />
y mynydd, yn ôl i’r pentref. Mae safle<br />
hanner cylch o garreg ar y copa a adnabyddir fel<br />
yr eglwys (ffotograff 3). Pe byddai’n bosib dod o<br />
hyd i’r llwybr a’r eglwys ar y copa, y bwriad oedd<br />
creu cyfeirbwynt digidol a chofnod ffotograffig<br />
o’r llwybr. Yn ddiweddarach, byddai taith rithwir<br />
annibynnol o’r llwybr yn cael ei chreu ar gyfer<br />
canolfan ddiwylliannol newydd y pentref.<br />
5<br />
Ayios Theodoros Agrou<br />
Mae pentref Ayios Theodoros Agrou yn rhanbarth Pitsilia y gadwyn<br />
fynyddoedd Troodos. Mae yno boblogaeth barhaol o tua 100. Dyma pentref<br />
uchaf Cyprus ond dau, tua 1 000 m uwchben lefel y môr. Mae’r pentref<br />
yn swatio wrth droed Papousta, tua 1 552 m uwchben lefel y môr. Mae’r<br />
mynydd yn un o saith copa uchel yn y gadwyn fynyddoedd. Gellir cyrraedd<br />
y pentref ar ffyrdd da, ac mae tua 50 km o Lefkosia a 30 km o Limassol.<br />
Dim ond tair eglwys sydd yng nghalon y pentref bellach, Sant Theodor,<br />
Sant George a Panayia Kivotos; roedd saith yno yn y gorffennol.<br />
Lleihau wnaeth poblogaeth y pentref dros y blynyddoedd, fel eraill<br />
yng Nghyprus, wrth i bobl ifanc adael y pentref i ddod o hyd i waith yn<br />
Lefkosia a Limassol. O ganlyniad, poblogaeth sy’n heneiddio ac economi<br />
amaethyddol ar drai sydd yn y pentref nawr. Mae llawer o deuluoedd y<br />
pentref bellach yn byw yn y dinasoedd ac yn dychwelyd yno yn yr haf<br />
i’w hen gartref teuluol, llawer ohonyn nhw erbyn hyn yn gartrefi gwyliau.<br />
Mae’r pentref heddiw’n wynebu’r her o gadw’i etifeddiaeth ddiwylliannol<br />
a goroesi fel cymuned hyfyw. Ffurfiodd y pentref ei Gymdeithas Cyfeillion<br />
Ayios Theodoros Agrou ar ddechrau’r 1980au. Mae’r Gymdeithas,<br />
y mae ei haelodaeth yn cynnwys aelodau o deuluoedd y pentref yn<br />
bennaf, llawer ohonyn nhw’n byw i ffwrdd erbyn hyn, yn weithgar mewn<br />
prosiectau adfywio cymunedol a chodi arian. Er enghraifft, fe adeiladodd<br />
siop goffi sy’n ffynnu a chanolfan ddiwylliannol newydd, yn ogystal â<br />
phlannu coed a chynnal digwyddiadau cymdeithasol eraill. Mae’r pentref<br />
yn awyddus i ddatblygu economi cynaliadwy wedi’i seilio ar dwristiaeth<br />
o ryw fath. Mae rhai pentrefi gerllaw wedi sefydlu amaeth-dwristiaeth,<br />
gydag anogaeth llywodraeth Cyprus. Mae llywodraeth Cyprus yn hybu<br />
amaeth-dwristiaeth, sy’n rhoi profiad o ffordd o fyw traddodiadol y pentrefi<br />
gwledig i dwristiaid (http://www.agrotourismcy.com/cyagro.htm). Ystyrir<br />
y gallai’r prosiect hwn gefnogi’r pentref i ddatblygu ei economi twristaidd<br />
ei hun, tra’n cadw ei etifeddiaeth ddiwylliannol. Er enghraifft, y gobaith<br />
yw y bydd gwestai mewn pentrefi cyfagos yn ychwanegu’r llwybr hwn at<br />
eu portffolio presennol o lwybrau cerdded ar gyfer ymwelwyr.<br />
6<br />
Ailddarganfod llwybr hanesyddol<br />
Oherwydd natur y tir a’r tymereddau uchel (dros 34°C ym mis Awst weithiau),<br />
dechreuodd y cerddwyr am 7 am, toc wedi’r wawr; cymeron nhw 2½ awr i<br />
gwblhau’r llwybr. Rhoddwyd cyfrifoldeb gwahanol i bob unigolyn. Roedd y<br />
rhain yn cynnwys cymorth cyntaf, mewnbynnu data cyfeirbwyntiau i’r GPS,<br />
tynnu ffotograffau, dod o hyd i’r llwybr a bod yn ymwybodol o beryglon.<br />
Roedden nhw hefyd yn cofnodi data megis uchder, cyfeiriad teithio, pellter<br />
a deithiwyd a’r amser a gymerwyd i’w deithio. Mae yna lawer o nadroedd<br />
gwenwynig yn yr ardal, felly roedd angen i bawb gario ffon. Roedd deunydd<br />
www.ordnancesurvey.co.uk/addysg newyddion mapio Rhifyn 31 gaeaf 2006 21
7 8<br />
rhydd hefyd ar y llethrau ac felly roedd yn rhaid<br />
i’r cerddwyr lithro i lawr rhannau o’r llwybr.<br />
Roedd rhai darnau o’r llwybr i’w gweld o hyd ond<br />
roedd gordyfiant (ffotograff 7) a chreigiau rhydd<br />
(ffotograff 8) yn gorchuddio mannau eraill, nes eu<br />
bod yn anodd i’w gweld. Er hynny, llwyddodd y<br />
tywysydd i ddilyn y llwybr hyd y copa a’r eglwys<br />
garreg. Rhaid oedd gwyro ychydig o’r llwybr<br />
gwreiddiol wrth ddod i lawr. Roedd y llwybr yn<br />
ddigon anodd, gan gynnwys llwybrau serth heb<br />
eu cyfnerthu (ffotograff 9).<br />
Roedd yn dwyn sylw at yr her<br />
flynyddol fyddai’r gymuned<br />
bentrefol wedi’i hwynebu.<br />
Roedd golygfeydd anhygoel<br />
o fynyddoedd Troodos, y<br />
pentrefi o gwmpas (ffotograff<br />
10) a’r arfordir tua’r de.<br />
Roedd y blodau a’r anifeiliaid<br />
a welwyd yn cynnwys<br />
rhai rhywogaethau prin o<br />
blanhigion a welir yn y rhan<br />
yma o’r ynys yn unig: aoratos<br />
a latzia; mae’r pentrefwyr yn<br />
ymfalchïo mai yng Nghyprus<br />
yn unig y gellir dod o hyd i<br />
latzia.<br />
Defnyddiwyd uned GPS llaw, ynghyd â chwmpawd<br />
magnetig, i gofnodi 140 cyfeirbwynt ar hyd y llwybr,<br />
ar bob trofa arwyddocaol yn y llwybr, a rhoddwyd<br />
rhif i bob un. Cofnodwyd uchder, cyfeiriad teithio,<br />
amser teithio a’r pellter a deithiwyd yn achos pob<br />
cyfeirbwynt. Defnyddiwyd camera i dynnu llun<br />
golygfeydd o rai o’r cyfeirbwyntiau. Tua 8-km oedd<br />
hyd y llwybr, sy’n cynnwys y llwybrau troed yn y<br />
pentref, llwybrau a thraciau mynydd ac erbyn hyn<br />
rhai ffyrdd â metlin. 554 m yw’r ddringfa o’r pentref<br />
i’r copa; cymerodd y grŵp awr i’w chyflawni.<br />
Roedd angen 1½ awr i ddod i lawr. Gan nad oes<br />
mapiau digidol o Gyprus ar gael i’r cyhoedd,<br />
lawrlwythwyd data’r cyfeirbwyntiau a’u troshaenu<br />
ar ddelwedd Google ® Earth (delweddau 1, 2 a 3<br />
Google Earth) a chyhoeddir hwn ar y Rhyngrwyd.<br />
Defnyddiwyd meddalwedd Google Earth i gysylltu’r<br />
ffotograffau â data’r cyfeirbwyntiau. Mae Google<br />
Earth yn darparu delwedd 3-D eglur a gellir ei thrin i<br />
ddarparu persbectifau diddiwedd o’r dopograffeg.<br />
22 newyddion mapio Rhifyn 31 gaeaf 2006<br />
www.ordnancesurvey.co.uk/addysg<br />
9<br />
10<br />
Sut i ddefnyddio Google Earth<br />
1 Cysylltwch eich GPS (Garmin ® neu<br />
Magellan ® ) i’ch cyfrifiadur personol.<br />
2 Lanlwythwch eich data i Google Earth Plus.<br />
Bydd angen ichi danysgrifio i opsiwn<br />
‘plus’ Google Earth ($20 am y flwyddyn).<br />
Dilynwch anogwyr dewislen Google.<br />
3 Pennwch ddelweddau ar gyfer pob<br />
cyfeirbwynt.<br />
4 Gallwch gylchdroi llwybr y ddelwedd<br />
360 gradd.<br />
5 Cadwch wahanol olygfeydd o’ch llwybr<br />
ar ffeil (gwelwch yr enghreifftiau).<br />
<strong>Cynllun</strong>iau’r dyfodol<br />
Mae’r llwybr hwn yn ddiwylliannol bwysig i’r<br />
pentref ac mae iddo arwyddocâd ehangach<br />
i ynys Cyprus ac Eglwys Uniongred Groeg.<br />
Ymddengys bod diddordeb ar gynnydd<br />
mewn cerdded gan arwain at sefydlu llwybrau<br />
diwylliannol a llwybrau natur arwyddocaol yng<br />
Nghyprus a ledled Ewrop, er enghraifft wrth<br />
ddatblygu’r llwybr pellter hir Ewropeaidd E4<br />
yng Nghyprus (Sefydliad Twristiaeth Cyprus,<br />
2005). Mae Canolfan Ddiwylliannol y pentref<br />
yn bwriadu cynhyrchu cyflwyniad rhithwir<br />
annibynnol o’r llwybr a’r gobaith yw y bydd<br />
twristiaid a phobl o deuluoedd y pentref<br />
yn dilyn y llwybr yn y dyfodol ac efallai yn<br />
ailsefydlu traddodiad y Pasg. Cyn hynny,<br />
dymuna’r gymdeithas bentrefol gymryd rhan<br />
mewn adnewyddu’r llwybr i’w wneud yn<br />
ddiogel, darparu arwyddbyst ar hyd y ffordd<br />
a chynhyrchu deunyddiau addysgol. Ers y<br />
prosiect hwn, mae’r Gymdeithas wedi cyfarfod<br />
â’r Gweinidog o’r Weinyddiaeth Amaeth ac<br />
Adnoddau Naturiol i drafod goblygiadau adfer<br />
y llwybr. Fe fydd y data GPS o’r prosiect hwn<br />
ar gael i’r Weinyddiaeth.<br />
Yng ngoleuni llwyddiant y prosiect hwn, mae<br />
trafodaeth ar y gweill i greu map o strydoedd<br />
y pentref, ac o lwybrau troed oedd yn cysylltu<br />
Ayios Theodoros Agrou â phentrefi cyfagos<br />
yn hanesyddol. Cyn dyfodiad y car i Gyprus,<br />
byddai pentrefwyr yn cerdded yn rheolaidd<br />
rhwng y pentrefi at ddibenion masnachol a<br />
chymdeithasol, er enghraifft, mae yna lwybr<br />
troed adnabyddus i Agros Ioannis.<br />
Syniadau ar gyfer ysgolion<br />
Gallai ysgolion sydd â diddordeb mewn cyfranogiad<br />
cymuned leol ailadrodd y prosiect hwn. Efallai bod<br />
gan athrawon ddiddordeb mewn gweithio gyda<br />
disgyblion, teuluoedd ac aelodau eraill y gymuned<br />
leol i ymchwilio i lwybrau hanesyddol a chrefyddol,<br />
llwybrau natur a safleoedd o ddiddordeb<br />
1<br />
2<br />
3<br />
arwyddocaol i’r gymuned yma yn y DU, a’u lleoli. Mae’r fethodoleg yn weddol<br />
syml; trwy ddefnyddio uned GPS llaw, camera digidol a map yr <strong>Arolwg</strong> <strong>Ordnans</strong>,<br />
gallwch gofnodi a chreu eich llwybr eich hunan. Mae Google Earth yn ychwanegu<br />
persbectif 3-D a’r gallu i weld y llwybr o wahanol gyfeiriadau ac o wahanol<br />
uchderau. Byddai’r gwaith hwn yn cyfrannu’r canlynol yn achos y disgyblion:<br />
• dinasyddiaeth leol trwy gymryd rhan yn y gymuned;<br />
• gwybodaeth hanesyddol a daearyddol leol;<br />
• sgiliau gofodol a sgiliau mapio; a<br />
• sgiliau TGCh trwy ddefnyddio technoleg fapio.<br />
Diolchiadau<br />
Hoffwn ddiolch i:<br />
• Gymdeithas Cyfeillion Ayios Theodoros Agrou<br />
• Michaelis Sideris<br />
• Nikitas Ioannou (tywysydd y llwybr), Panikos Komodromos, Kypros Danayiotoy,<br />
Christos Christoforou<br />
• Manolis Krousaniotaki<br />
• Yr <strong>Arolwg</strong> <strong>Ordnans</strong> am gyngor technegol a chefnogaeth i gyhoeddi<br />
• Constantinos Sideris yw cadeirydd Cymdeithas Cyfeillion Ayios Theodoros Agrou a<br />
gellir cysylltu ag ef yn consider@spidernet.com.cy<br />
Cyfeiriadau<br />
Cyprus Tourism Organisation (2005) European Long Distance Path E4 and other Cyprus<br />
Nature Trails, Sefydliad Twristiaeth Cyprus<br />
www.agrotourismcy.com/cyagro.htm<br />
www.ordnancesurvey.co.uk/addysg newyddion mapio Rhifyn 31 gaeaf 2006 23
SLN Geography yn cyrraedd ei ben-blwydd yn 8<br />
oed: sut i fanteisio i’r eithaf ar y canolbwynt<br />
deialog hwn am addysg ddaearyddol<br />
Enillodd SLN Geography<br />
– www.sln.org.uk/geography<br />
– Wobr Aur y Gymdeithas<br />
Ddaearyddol ym 1999<br />
am arloesedd a’r effaith<br />
bosibl ar addysgu a dysgu<br />
<strong>daearyddiaeth</strong>. Nid oedd wir<br />
wedi gadael ei ôl ar y pryd, ond<br />
bu ei effaith yn arwyddocaol<br />
dros y bedair blynedd<br />
diwethaf, yn y DU ac, mae’n<br />
debyg, ledled y byd. Saith<br />
mlynedd yn ddiweddarach<br />
ac mae wedi tyfu i fod yn fan<br />
cychwyn o bwys erbyn hyn i’r<br />
athro/athrawes <strong>daearyddiaeth</strong><br />
sydd ar flaen y gad. Mae<br />
mwy na 35 000 o negeseuon<br />
wedi’u rhoi ar y fforwm ers<br />
ei ddechrau. Mae llawer yn<br />
bryfoclyd; rhai yn ddoniol; y<br />
rhan fwyaf yn ymarferol. Yma,<br />
mae Chris Durbin, sydd erbyn<br />
hyn yn Hong Kong ond a fu’n<br />
arolygydd <strong>daearyddiaeth</strong><br />
Swydd Stafford, yn myfyrio<br />
ar y wefan y sefydlodd ym<br />
1998 gyda’i gydweithiwr Kate<br />
Russell, sydd ar hyn o bryd yn<br />
gynghorydd <strong>daearyddiaeth</strong><br />
Swydd Stafford. Wrth wneud<br />
hyn, mae’n cynnig offeryn ar<br />
gyfer myfyrio ar p’un a yw’ch<br />
cwricwlwm <strong>daearyddiaeth</strong> chi<br />
wedi cwrdd â her<br />
cenhedlaeth y<br />
Rhyngrwyd.<br />
Ffigur 1 –<br />
Logo Fforwm SLN Geography<br />
Mae cenhedlaeth y<br />
Rhyngrwyd bellach wedi<br />
dod i’r fei<br />
Mae rhai yn ei charu, eraill yn ei<br />
chasáu, ond mae’r Rhyngrwyd<br />
wedi newid am byth y ffordd y<br />
byddwn yn meddwl am addysgu a<br />
dysgu <strong>daearyddiaeth</strong>. Mae llawer<br />
ohonom yn ansicr o hyd sut i’w<br />
defnyddio i addysgu’n effeithiol.<br />
Yn 2006, rydym yn sownd rhwng<br />
dau fyd o ddysgu mewn ysgolion.<br />
Roedd byd y 1970au a’r 1980au yn<br />
un lle trosglwyddid gwybodaeth o<br />
athro/athrawes i fyfyriwr y rhan<br />
fwyaf o’r amser yn y gwersi,<br />
gydag ambell fideo ac wrth gwrs,<br />
map yr <strong>Arolwg</strong> <strong>Ordnans</strong> yn cael<br />
ei ychwanegu i fywiogi dysgu<br />
gyda gwerslyfrau digon diflas.<br />
Drwy’r naw degau a’r ddegawd<br />
hon, aethom i mewn i fyd lle<br />
mae gwybodaeth ddaearyddol<br />
gynyddol, gan gynnwys data<br />
gweledol, rhifyddol a thestunol,<br />
ar flaen ein bysedd. Ni all y rhan<br />
fwyaf o’m cenhedlaeth i, sydd<br />
yn ein pedwardegau, gofio<br />
bywyd heb deledu. Nid yw pobl<br />
ifanc heddiw’n cofio adeg heb y<br />
Rhyngrwyd. Gadawa’r ffaith hon<br />
ni mewn penbleth, sef sut i ennyn<br />
diddordeb myfyrwyr gydag<br />
adnodd nad ydyn nhw’n gwybod<br />
sut beth yw bod hebddo. Nid yw’r<br />
byrddau arholi wedi dal i fyny’n<br />
gan Chris Durbin<br />
iawn ag addysg ddaearyddol ar<br />
gyfer cenhedlaeth y Rhyngrwyd.<br />
Mae rhai athrawon yn amheus o<br />
hyd ynghylch y Rhyngrwyd, tra bo<br />
eraill wedi gwirioni â hi. Ni ddaw<br />
budd o’r naill safbwynt na’r llall.<br />
Pragmatig ac eto myfyriol<br />
Heddiw, efallai y dylai’r dysgodron<br />
daearyddol sydd wedi gwirioni<br />
â’r Rhyngrwyd ledled y byd fod<br />
yn llai brwdfrydig yn ei chylch<br />
ac yn fwy pragmatig ynglŷn<br />
â’i heffaith ar ddysgu. Dylai’r<br />
athrawon hynny sy’n amheus fod<br />
yn cwestiynu’r dulliau dysgu sydd<br />
wedi esblygu, a hynny heb fod yn<br />
sinigaidd. Fodd bynnag, does dim<br />
amheuaeth y dylai’r Rhyngrwyd<br />
fod wedi gorfodi’r holl athrawon<br />
<strong>daearyddiaeth</strong> i gwestiynu eu<br />
rôl, eu pwnc a’u methodoleg.<br />
Dyma ffordd o feddwl am wneud<br />
cynnydd go iawn yn eich addysg<br />
<strong>daearyddiaeth</strong>, er mwyn diwallu<br />
anghenion daearyddwyr ifanc<br />
heddiw. Rhowch yr holl feysydd<br />
llafur arholiadau a chwricwla<br />
rhagnodol o’r neilltu am ennyd, a<br />
dychwelwch i fod yn ddysgodron<br />
beirniadol meddylgar sy’n gallu<br />
gweld yr hyn sy’n angenrheidiol<br />
i’r genhedlaeth nesaf. Chwiliwch<br />
am syniadau a dyfeisiau gwersi, a<br />
gadewch iddyn nhw ddylanwadu<br />
ar eich cwricwla a’ch meysydd<br />
llafur arholiadau.<br />
Y saith bendigedig<br />
Dyma saith cwestiwn y dylech eu<br />
gofyn ynglŷn â’r cwricwlwm rydych<br />
chi’n ei gynnig, i drawsnewid<br />
<strong>daearyddiaeth</strong> ac i helpu ailgynnau’r angerdd am d<strong>daearyddiaeth</strong> fodern.<br />
Bydd pob cwestiwn yn eich cysylltu â lle ar wefan Learning Net Swydd<br />
Stafford a allai eich helpu i newid y cwricwlwm <strong>daearyddiaeth</strong> er gwell.<br />
1. Ydy’r d<strong>daearyddiaeth</strong> rydych chi’n frwdfrydig yn ei<br />
chylch yn weledol symbylol?<br />
Does dim esgusodion yma. Mae camerâu digidol yn cael eu pwyntio ym<br />
mhobman; mae lluniau llygad dystion o leoedd a digwyddiadau yn cael<br />
eu lanlwytho a’u rhannu ar unwaith. Rydym yn byw mewn byd lle gall pobl<br />
gyffredin, yn hytrach na newyddiadurwyr, gyfrannu at y newyddion trwy<br />
ddelweddau gweledol. Gall troshaenu diagramau du a gwyn ar ffotograffau<br />
fywiogi diwrnod diflas. Bydd defnyddio lluniau mwy mympwyol yn ysgogi ac<br />
yn ychwanegu mwy o ddiben at ymholiadau daearyddol. Mae technegau fel<br />
y rhain yn fwy tebygol o symbylu cwestiynu ac, yn y pen draw, ymholiadau.<br />
Ffigur 2 – Pam fod cŵn yn gwisgo sbectol haul?<br />
Llun apelgar mympwyol i archwilio rhanbarthau Japan.<br />
Sut y gallwch chi ddefnyddio www.sln.org.uk/geography<br />
Gallwch chi chwilio adran Geo-Images<br />
www.sln.org.uk/geography/Images.htm<br />
ac yn enwedig ymholiadau Geo-photo<br />
www.sln.org.uk/geography/photoenquiry.htm<br />
a fydd yn eich helpu i adeiladu syniadau i ddefnyddio dulliau mympwyol<br />
i archwilio syniad.<br />
Gall Geo-Irony – www.sln.org.uk/geography/geoirony.htm<br />
ganiatáu ichi fod yn deimladwy gyda myfyrwyr.<br />
2. Ydy’ch myfyrwyr yn ymgysylltu â phobl mewn gwahanol<br />
leoedd?<br />
Ble yn eich cwricwlwm fydd myfyrwyr yn cysylltu â phobl sydd â<br />
phrofiadau go iawn? Fyddwch chi’n defnyddio tystiolaeth bersonol o’r<br />
Rhyngrwyd neu o ffynonellau eraill? Mae stori yn parhau i fod yn arf<br />
pwerus iawn i ennyn diddordeb myfyrwyr mewn deall persbectifau o<br />
wahanol leoedd. Dim esgusodion eto. Gall y Rhyngrwyd eich helpu i<br />
ddod o hyd i’r straeon hyn; mae siopau llyfrau a llyfrgelloedd y byd ar<br />
agor i chi. Fodd bynnag, gallai defnyddio’r Rhyngrwyd yn unig olygu<br />
cynhyrchu tystiolaeth o ffynonellau sy’n siarad Saesneg yn bennaf,<br />
fyddai o bosibl yn golygu rhagfarn yn eich ymholiadau – ac mae angen<br />
ichi sicrhau bod cenhedlaeth y Rhyngrwyd yn ymwybodol o hyn.<br />
Sut y gallwch chi ddefnyddio www.sln.org.uk/geography<br />
Gallwch chi ddefnyddio 7–11 Weblinks www.sln.org.uk/geography/7-<br />
11wl.htm i ddod o hyd i bobl sydd â phrofiad uniongyrchol o amgylcheddau,<br />
a sefydlu gwefan eich hunan. Gwnaeth Website of the Moment fy ngalluogi<br />
i ddarllen am Ysgol Swanshurst, Birmingham, a sut y gwnaethan nhw<br />
gysylltu ag ysgol yn Ne Affrica. Yn yr adran ar y fforestydd glaw, roedd yna<br />
gysylltau â safleoedd Brasil, yn ogystal â safleoedd America a’r DU.<br />
3. Ydy’r d<strong>daearyddiaeth</strong> rydych chi’n ei chynnig yn annog<br />
myfyrwyr i ymarfer sgiliau gwerthuso beirniadol?<br />
Sawl gwaith wnaethoch chi’r gylchred ddŵr – efallai, yn gywilyddus, yn dweud<br />
wrth y myfyrwyr bod y pwnc hwn yn sych ac yn ddiflas? Fe ddylai fod yn ddiddorol!<br />
Disgrifiwch broses llethrau bryn wrth adrodd stori’n lliwgar, gyda lluniau, ond yna<br />
dangos tri neu bedwar diagram i fyfyrwyr i werthuso pa un sy’n dangos model<br />
prosesau llethrau bryn orau. Defnyddiwch gyfleuster chwilio delweddau Google ® i<br />
weld beth allwch chi ddod o hyd iddo – a rhannu’r diagramau i gategorïau da neu<br />
wael. Gallwch chi ddefnyddio categorïau ‘Maen nhw’n rhy hawdd i’w deall’ a ‘Pe<br />
24 newyddion mapio Rhifyn 31 gaeaf 2006 www.ordnancesurvey.co.uk/addysg www.ordnancesurvey.co.uk/addysg<br />
newyddion mapio Rhifyn 31 gaeaf 2006 25<br />
1<br />
2
Sut y gallwch chi ddefnyddio<br />
www.sln.org.uk/geography<br />
Gallwch chi ddysgu am ffyrdd diddorol o<br />
ddefnyddio TGCh yn yr ystafell ddosbarth<br />
yn nhudalennau Geo-ICT.<br />
Dilynwch y cyswllt i Practical Support Pack<br />
Learning and Teaching for Secondary<br />
Geography a dod o hyd i wers ar Evaluating<br />
Evidence. Mae’n wers sy’n hwyl ar gyfer<br />
myfyrwyr Blwyddyn 7 am ryw ynysoedd<br />
dychmygol yn y Cefnfor Tawel – ond mae’n<br />
dysgu iddyn nhw gymryd gofal!<br />
Gallwch bob amser ddefnyddio data o’r<br />
Rhyngrwyd, eu lawrlwytho a’u llygru eich<br />
hunan er mwyn annog myfyrwyr i fod â<br />
llygad ‘feirniadol’. Gallwch ddefnyddio’r<br />
ffynonellau data daearyddol diweddaraf<br />
trwy GIS a geo-data i ddysgu am y<br />
datblygiadau diweddaraf.<br />
www.sln.org.uk/geography/gis.htm<br />
Sut y gallwch chi ddefnyddio<br />
www.sln.org.uk/geography<br />
Gallwch chi archwilio ymholiadau gwe<br />
www.sln.org.uk/geography/enquiry:<br />
efallai nad yw llawer ohonyn nhw’n<br />
newydd ond gallech chi addasu’r<br />
syniadau. Holwch eich hun beth yw’r<br />
cwestiynau mwy dyrys a ddylai fod o<br />
fewn cyrraedd myfyrwyr mwy galluog.<br />
Defnyddiwch arddull yr ymholiadau<br />
gwe hyn i lunio’ch ymholiadau’ch hun.<br />
Mae Pam fod yna losgfynyddoedd yn<br />
Hawaii? yn enghraifft dda o hyn o hyd.<br />
Nid yw damcaniaeth platiau tectonig yn<br />
gweddu’n hollol i un o’r lleoedd mwyaf<br />
folcanig ar y ddaear.<br />
3<br />
4<br />
byddwn i’n deall y diagram yma, mi fyddwn i’n dysgu mwy’. Mae hyn yn wahaniaethu<br />
syml ond uniongyrchol. Ydych chi wedi defnyddio enghreifftiau o ddata oddi ar y<br />
Rhyngrwyd sy’n gwrth-ddweud ei gilydd? Allwch chi roi data i’ch myfyrwyr i weld a<br />
allan nhw adnabod yr hyn sydd gau – mae mor hawdd i anomaleddau, gwerthoedd<br />
coll, pwyntiau degol coll a seroau ychwanegol ddigwydd? Ni fu’r angen am<br />
‘addysgeg ategol’ erioed mor amlwg. Mae dwy ffynhonnell yn well nag un.<br />
Ffigur 3 – Chwiliad delweddau Google sy’n berthnasol i’r gylchred ddŵr<br />
– pa rai sy’n well nag eraill?<br />
4. Ydy’r d<strong>daearyddiaeth</strong> rydych chi’n ei chynnig yn caniatáu<br />
i fyfyrwyr mwy galluog fynd ymhellach â’u ymholiadau?<br />
Ydy’r gweithgareddau rydych chi’n eu darparu’n cynnig ymholiadau<br />
gyda llai o gyfyngiadau ar ddysgu? Trwy ddefnyddio’r Rhyngrwyd,<br />
mae’n bosib caniatáu i rai myfyrwyr hepgor y gwaith hawdd a chyrraedd<br />
byd go iawn ffiniau dysgu daearyddol. Pryd wnaethoch chi eu diddori<br />
ddiwethaf mewn testun y tu hwnt i’r maes llafur? Peidiwch ag aros am<br />
newid yn y cwricwlwm; byddwch wedi’ch grymuso i fynd i’r afael â<br />
newid. Dylid annog pobl ifanc abl i fyfyrio ar gwestiynau ystyrlon.<br />
Ffigur 4 – Gweithgaredd i ddechrau ymholiad gwe er mwyn sbarduno meddwl dyfnach am y byd.<br />
5. Ydych chi’n addysgu am y byd fel y bu, fel y mae ar hyn o<br />
bryd, neu fel y mae’n dod?<br />
Mae’r byd yn newid yn sydyn iawn mewn rhai rannau o’r byd; mae’r byd<br />
rhithwir yn newid hyd yn oed yn gyflymach - tybed? Mae’n debyg nad yw’r<br />
chwyldro seiber wedi cyffwrdd â bywyd y gwerinwyr sydd heb dir yn rhannau<br />
o India, ond mae’r dirwedd yn newid yn ddyddiol yn ninasoedd Bangalore a<br />
Hyderabad. Nid oes angen papur academaidd daearyddol arnom bellach i<br />
addysgu amdano, nac aros nes y bydd wedi cyrraedd y gwerslyfrau. Fe ddylai<br />
‘lleoedd dynamig’ fod yn nodweddu cwricwlwm daearyddol ‘nawr’. Newidiwch<br />
eich astudiaethau achos bob tair blynedd, o leiaf. Arhoswch yn ffres.<br />
6. Ydy’r ffordd rydych chi’n addysgu am y byd yn helpu’r<br />
myfyrwyr i ddeall eu canfyddiadau a sut mae’r amgylchedd<br />
maen nhw’n byw ynddo a’i holl gyfryngau’n eu camliwio?<br />
Ni fu hi erioed mor bwysig deall y d<strong>daearyddiaeth</strong> sydd y tu mewn i’ch pen<br />
eich hunan. Mae ein hagweddau a’n gwerthoedd yn llunio ein canfyddiadau,<br />
ein canfyddiadau’n llunio ein gweithredoedd, a’n gweithredoedd yn llunio’r<br />
dirwedd; felly mae ein hagweddau a’n gwerthoedd yn arwyddocaol wrth<br />
lunio’r dirwedd. Mae cyfrifiaduron wedi llunio profiadau daearyddol y bobl<br />
ifanc sydd yn ein hystafelloedd dosbarth. Mae byd ‘gor-realedd’ wedi<br />
cyfyngu ar fyfyrwyr yn fwy nag erioed. A ddylai’r cwricwlwm <strong>daearyddiaeth</strong><br />
edrych ar y modd mae cenedlaethau gwahanol yn rhyngweithio â’r byd<br />
a’u helpu i’w ddeall yn well? Fe ddylem yn sicr edrych ar y gwahanol<br />
ffyrdd y bydd y cyfryngau’n dangos lleoedd. Yr eidyl wledig a’r ddinas<br />
fygythiol yw’r prif ddelweddau ym meddyliau llawer o bobl yn y DU. Ai y<br />
rhain yw delweddau eich myfyrwyr hefyd?<br />
7. I ble arall allwch chi fynd i wella’r addysg <strong>daearyddiaeth</strong><br />
rydych chi’n ei chynnig?<br />
O fyfyrio ar wyth mlynedd o SLN Geography, gwelir bod anghenion athrawon<br />
<strong>daearyddiaeth</strong> o ran y Rhyngrwyd wedi newid ac wedi datblygu. Nid oes angen<br />
rhestrau o wefannau da bellach, na llyfrgelloedd lluniau, na chynlluniau gwersi<br />
a thaflenni gwaith. Y prif reswm dros lwyddiant SLN Geography yw ei fod wedi<br />
tyfu gyda’r cydweithwyr y mae’n eu gwasanaethu ac mae hefyd wedi tyfu i<br />
ddefnyddio’r hyn a wna’r Rhyngrwyd orau; mae’n arddangos gwybodaeth<br />
arbenigol mewn modd na all peiriannau chwilio ei wneud ac mae’n fwy<br />
ymatebol na chyfnodolion. Mae wedi tyfu’r tu hwnt i’r hyn roedd ei sylfaenwyr<br />
wedi’i fwriadu. Mae’r fforwm yn arwyddocaol yn hyn o beth oherwydd bod<br />
athrawon o bwys ynddo. Ceir adnoddau, pynciau llosg, dadlau, cyngor, panig,<br />
dathlu a rhannu adnoddau yn edafedd y sgyrsiau, a’r cwbl yn rhan o hwyl<br />
rhwydweithio’r addysgwyr daearyddol gorau. Mae angen i’r rhai ohonom sy’n<br />
gwybod faint o fforymau sy’n gwegian oherwydd diffyg diddordeb ddeall pam<br />
fod hwn yn llwyddo. Mae’n llwyddo oherwydd bod y bobl sy’n cyfrannu’n<br />
fodlon helpu, ac maen nhw’n fodlon helpu oherwydd eu bod yn gwybod y<br />
byddan nhw mewn angen ryw ddydd. Mae digon o bobl yn mynd heibio i’r<br />
ffenestr siop hefyd; mae yna draffig yno ac efallai mai un neges fydd ei hangen<br />
i ddenu mwy o gydweithwyr i mewn. Dyma hen egwyddor dynol ryw – rhowch<br />
a chi a dderbyniwch; ac ni ddylen ni, fel athrawon, fyth anghofio hyn.<br />
Taro i mewn i SLN Geography am bum munud<br />
Rhowch gwestiwn ar y fforwm. Yn union cyn gwneud hyn, gwiriwch y chwiliad i weld<br />
a oes yna unrhyw destunau perthnasol. Yna, ymlaen â chi a dychwelwch drannoeth i<br />
weld a yw’ch problem wedi’i datrys a’ch cwestiwn wedi’i ateb.<br />
Taro i mewn i SLN Geography am hanner awr<br />
Dewch o hyd i 5-15 o ddelweddau y gallech eu defnyddio i godi gwên ar wynebau’ch<br />
myfyrwyr, i wneud iddyn nhw feddwl, malio, amau ac, yn anad dim, eu syfrdanu.<br />
Dechreuwch â www.sln.org.uk/geography/Images.htm Peidiwch â<br />
chyfyngu eich hun i’ch gwersi. Pam na allwch chi gael rhywbeth gwahanol i bontio’ch<br />
gwersi – pam ailadrodd bob tro? ‘Ac yn awr, rhywbeth hollol wahanol...’ Fe ddylai<br />
ennyn diddordeb a thaflu goleuni ar y byd. Fe ddewch yn gaeth i’r dull hwn; os felly,<br />
neilltuwch 30 munud ar ei gyfer bob pythefnos.<br />
Taro i mewn i SLN Geography am awr<br />
Treuliwch beth amser ar Geo-Excellence−<br />
www.sln.org.uk/geography/excel.htm – yn edrych am syniadau am wersi:<br />
dewiswch un a’i addasu at eich dibenion chi. Edrychwch ar y matiau geiriau gwahaniaethol<br />
ar gyfer fforestydd glaw, er enghraifft. Gallwch addasu un nad yw o ansawdd cystal trwy<br />
lawrlwytho adnodd a’i wneud yn arbennig i chi eich hun. Os nad oes rhywbeth yno sy’n<br />
bachu’ch sylw chi, yna anfonwch wers at Kate Russell, i’w hychwanegu at y safle.<br />
Sut y gallwch chi ddefnyddio<br />
www.sln.org.uk/geography<br />
Gallwch chi ddefnyddio fforwm SLN i<br />
ofyn i gydweithwyr am syniadau ynghylch<br />
yr astudiaethau achos gorau ar-lein.<br />
Cyfrannwch chi un newydd. Hefyd, mae<br />
gan Geo-Images lawer o gasgliadau<br />
ffotograffau newydd a chysylltiad i’ch helpu<br />
i wneud synnwyr ohonyn nhw. Dewch o<br />
hyd i leoedd newydd i ymchwilio iddyn<br />
nhw; dyna sy’n cadw daearyddwyr yn ffres.<br />
Sut y gallwch chi ddefnyddio<br />
www.sln.org.uk/geography<br />
Gallwch chi ddysgu am ffyrdd diddorol<br />
o ddefnyddio TGCh yn yr ystafell<br />
ddosbarth yn nhudalennau Geo-ICT.<br />
Dilynwch y cyswllt i Practical Support<br />
Pack Learning and Teaching for<br />
Secondary Geography a dod o hyd<br />
i wers ar ‘Alternative views of place’.<br />
Dyma wers llawn hwyl ar yr Eidal! Mae’n<br />
dod ag adnoddau amgen at ei gilydd<br />
mewn un wers.<br />
Sut y gallwch chi ddefnyddio<br />
www.sln.org.uk/geography<br />
I fynd i mewn i amgylchedd gefnogol<br />
o gydweithwyr, ewch i Fforwm SLN<br />
Geography, trwy hafandudalen<br />
www.sln.org.uk/geography<br />
26 newyddion mapio Rhifyn 31 gaeaf 2006 www.ordnancesurvey.co.uk/addysg www.ordnancesurvey.co.uk/addysg newyddion mapio Rhifyn 31 gaeaf 2006 27<br />
5<br />
6<br />
7
Plant yn<br />
mapio’r bydDavid Forrest<br />
FBCart.S Cadeirydd<br />
Pwyllgor Cartograffeg y Deyrnas Unedig<br />
Y Gymdeithas Gartograffig Brydeinig<br />
Crëwyd Cystadleuaeth Map y Byd Barbara Petchenik<br />
i Blant ym 1993 gan y Gymdeithas Gartograffig<br />
Ryngwladol (ICA) i goffáu Barbara Bartz Petchenik,<br />
cartograffydd fu’n astudio sut mae plant yn amgyffred<br />
mapiau. Nod y gystadleuaeth yw hybu portreadau<br />
creadigol plant o’r byd ar ffurf graffig. Erbyn heddiw,<br />
mae miloedd o blant o bum deg dwy o wledydd wedi<br />
rhoi cynnig ar y gystadleuaeth.<br />
Cynhelir y gystadleuaeth bob dwy flynedd, ar gyfer plant hyd at 16 oed.<br />
Enwebir pum cynnig o bob gwlad sy’n cymryd rhan i’w harddangos mewn<br />
arddangosfa arbennig yn ystod Cynhadledd Gartograffig Ryngwladol.<br />
Bydd arbenigwyr cartograffig yn beirniadu’r cynigion rhyngwladol mewn<br />
categorïau grwpiau oedran priodol. Anfonir y mapiau gorau at UNICEF<br />
i’w hystyried ar gyfer cardiau cyfarch, yn ogystal â derbyn tystysgrif a<br />
gwobr oddi wrth yr ICA.<br />
Cyhoeddwyd llyfr yn cynnwys 100 o’r lluniadau mwyaf dychmygus<br />
yn ddiweddar, i ddathlu 10 mlynedd o’r gystadleuaeth. Mae’r plant<br />
wedi defnyddio amrywiaeth o gyfryngau i greu eu delweddau: cafodd<br />
mapiau eu lluniadu, eu paentio, eu lliwio â chreonau, eu gwnïo a’u<br />
gwau. Cafodd rhai eu gludo o glytiau o ddefnyddiau a chafodd un ei<br />
baentio ar garreg! Defnyddiodd y plant amrywiaeth o arddulliau artistig<br />
hefyd, gan adlewyrchu’r amgylchedd gweledol amryfath maen nhw’n<br />
tyfu i fyny ynddo. Yn aml, dangosir y byd ‘yn ein dwylo ni’ a dangosir<br />
pobl o lawer gwlad yn dal dwylo mewn cyfeillgarwch. Ystrydebau yw’r<br />
rhain i oedolion, o bosib, ond i blant fe allan nhw fod yn gyfrwng cynnar<br />
i ddeall cyfrifoldeb amgylcheddol a chydweithio rhyngwladol. Mae<br />
tystiolaeth yn eu gwaith drwyddo draw o ffresni dychymyg y plant eu<br />
hunain. Gwelir y Ddaear sfferig fel pêl pêl-fasged, fel balŵn aer poeth,<br />
fel blodyn neu fel llygad ddynol. Mae’n siglo’n ansicr ar fin clogwyn<br />
ac yn cael ei hachub mewn gwregys achub. Gwnaed pump o’r cant o<br />
fapiau gan blant ysgol o Brydain, a gwelir rhai ohonyn nhw yma.<br />
Anderson, Atwal, Wiegand a Wood (2005) Children Map the World:<br />
Selections from the Barbara Petchenik Children’s World Map<br />
Competition. ESRI Press, www.esri.com/esripress. Ar gael gan<br />
Transatlantic Publishers, pris £16.50 Defnyddir yr enillion a ddaw o<br />
werthu’r llyfr i hyrwyddo llythrennedd graffig gan dargedu gwledydd<br />
sy’n datblygu a dysgwyr dan anfantais.<br />
I gael mwy o wybodaeth am Gomisiwn ar Gartograffeg a Phlant yr ICA,<br />
ewch i http://lazarus.elte.hu/ccc/ccc.htm.<br />
Cystadleuaeth<br />
map y byd<br />
i blant<br />
2007<br />
Amcan y gystadleuaeth<br />
Nodau’r gystadleuaeth yw hybu portread creadigol plant o’r byd,<br />
ychwanegu at eu hymwybyddiaeth gartograffig a’u gwneud yn fwy<br />
ymwybodol o’u hamgylchedd.<br />
Rheolau’r gystadleuaeth<br />
Bydd cenhedloedd sy’n aelodau o’r ICA yn casglu mapiau ar thema<br />
‘Llawer cenedl, un byd’ wedi’u cynhyrchu gan blant dan 16 mlwydd oed.<br />
Fe fydd y beirniadu rhyngwladol yn canolbwyntio ar dri maen prawf:<br />
1) neges y gellir ei hadnabod,<br />
2) cynnwys cartograffig, a<br />
3) ansawdd y gwaith.<br />
Mewn geiriau eraill, bydd y beirniaid yn chwilio am:<br />
• Gysylltiad y gellir ei adnabod rhwng ffurf, siâp a’r defnydd o<br />
elfennau cartograffig sy’n mynd i’r afael â thema’r gystadleuaeth yn<br />
greadigol.<br />
• Delwedd y gellir ei hadnabod o’r byd yn gyfan, neu rhan fawr ohono,<br />
gyda ffurfiau a lleoliad cymharol tirfasau a chefnforoedd mor gywir<br />
ag y gellir yn rhesymol ei ddisgwyl o ystyried oedran y plentyn ac<br />
yng nghyd-destun y ‘system tafluniad’ a ddefnyddir.<br />
• Elfennau cartograffig priodol, megis symbolau, lliwiau, enwau a<br />
labeli ac ati, sy’n helpu wrth fynd i’r afael â thema’r gystadleuaeth:<br />
- eglurder a darllenadwyaeth y symbolau pwynt, llinell ac ardal<br />
sy’n briodol i’r cyfrwng mynegi, p’un ai ar bapur neu ar arwynebau<br />
eraill, wedi’u lluniadu neu wedi’u creu o ddeunyddiau cynhenid;<br />
- datgan gyda mynegiant a defnydd priodol o ddimensiynau<br />
canfyddiadol lliw; hynny yw newid y gwerth ar gyfer gwahaniaethu<br />
meintiol a newid yr arlliw ar gyfer gwahaniaethu ansoddol; ac<br />
- ansawdd esthetig cyffredinol mewn materion megis cydbwysedd<br />
a chytgord ymysg elfennau’r ddelwedd.<br />
• Ni ddylai map fod yn fwy nag A3 (420 mm wrth 297 mm neu 17<br />
modfedd wrth 11 modfedd). Gellir defnyddio unrhyw nifer o ‘ddulliau<br />
tafluniad’ i gynhyrchu’r forlin a deunydd sylfaenol arall (er enghraifft,<br />
ffiniau rhyngwladol a rhwyllwaith). Gall y rhain gynnwys dargopïo<br />
neu gopïo map o’r byd sy’n bodoli eisoes neu ddefnyddio rhaglen<br />
gyfrifiadurol.<br />
• Rhaid i bob map fod â’r wybodaeth ganlynol ar label sydd wedi’i atodi<br />
at gefn y portread: enw, oed, cyfeiriad ysgol a gwlad ei awdur, a’r teitl,<br />
naill ai yn Saesneg neu yn Ffrangeg a hefyd yn iaith yr awdur.<br />
• Bydd Gweithrediaeth yr ICA yn cyflwyno’r<br />
cynigion buddugol i Bwyllgor Celf Rhyngwladol<br />
UNICEF i’w hystyried fel dyluniadau cardiau<br />
cyfarch. Mae’n bosib y bydd ICA yn eu<br />
defnyddio hefyd. Bydd unrhyw un sy’n<br />
cymryd rhan yn cytuno y gall ICA neu UNICEF<br />
atgynhyrchu ei bortread / ei phortread, neu<br />
ei sganio er mwyn i Brifysgol Carleton ei<br />
gyhoeddi ar y Rhyngrwyd, heb ymgynghori â<br />
nhw a heb dalu ffioedd hawlfraint.<br />
• Cedwir mapiau’r gystadleuaeth mewn<br />
archif yn Llyfrgell Fapiau Prifysgol Carleton<br />
a gellir eu gweld ar y we<br />
(see http://children.library.carleton.ca/).<br />
Rhennir y ceisiadau yn dri grŵp fesul oed: dan 9,<br />
9–12 a 13–15, a dyfernir rhwng 5 a 15 o wobrau.<br />
Bydd enillwyr y gystadleuaeth ryngwladol yn<br />
derbyn tystysgrif a gwobr o $50.<br />
Rheolau cystadleuaeth y<br />
Gymdeithas Gartograffig<br />
Brydeinig/HarperCollins ®<br />
Rhaid i gynigion gan ysgolion ac unigolion yn<br />
y DU gydymffurfio â rheolau ICA a rhaid eu<br />
hanfon erbyn 31 Mawrth 2007 i:<br />
British Cartographic Society Petchenik Competition<br />
Department of Geographical & Earth Sciences<br />
Gilbert Scott Building<br />
University of Glasgow<br />
Glasgow G12 8QQ<br />
Bydd panel o arbenigwyr cartograffig a<br />
benodwyd gan y Gymdeithas Gartograffig<br />
Brydeinig (BCS) yn beirniadu cynigion o’r DU.<br />
Bydd y pum cynnig gorau’n derbyn tystysgrif<br />
yr un a gwobr wedi’i noddi gan Harper Collins<br />
Cartographic. Yna, byddan nhw’n mynd ymlaen<br />
i gystadlu yn y gystadleuaeth ryngwladol yn<br />
y Gynhadledd Gartograffig Ryngwladol ym<br />
Moscow fis Awst 2007.<br />
Bydd unrhyw un sy’n cymryd rhan yn cytuno y<br />
gall BCS atgynhyrchu ei bortread / ei phortread<br />
mewn cyhoeddiadau priodol neu ei sganio er<br />
mwyn ei gyhoeddi ar eu gwefan, heb ymgynghori<br />
â nhw a heb dalu ffioedd hawlfraint.<br />
Diolchiadau<br />
Atgynhyrchir delweddau trwy garedigrwydd ICA ac ESRI<br />
Press. Harper Collins Cartographic am noddi cystadleuaeth<br />
y DU.<br />
Patrick Wiegand, Cadeirydd Comisiwn ar Gartograffeg a<br />
Phlant yr ICA<br />
28 newyddion mapio Rhifyn 31 gaeaf 2006 www.ordnancesurvey.co.uk/addysg www.ordnancesurvey.co.uk/addysg newyddion mapio Rhifyn 31 gaeaf 2006 29
www.geography.org.uk<br />
furthering the learning and<br />
teaching of geography<br />
30 newyddion mapio Rhifyn 31 gaeaf 2006 www.ordnancesurvey.co.uk/addysg<br />
Annual Conference<br />
and Exhibition<br />
GEOGRAPHICAL<br />
FUTURES<br />
University of Derby • 12-14 April 2007<br />
• Value for money CPD<br />
• Extensive programme of topical<br />
lectures<br />
• Hands-on workshops for all phases<br />
• Teacher-to-Teacher GIS series<br />
• Forums to voice your opinions on<br />
current issues<br />
• Keynote address on ‘Lessons for<br />
the Future’<br />
• UK’s largest geography resources<br />
exhibition<br />
• Evening and daytime social events<br />
Visit<br />
www.geography.org.uk/events/annualconference<br />
for further details<br />
San Francisco:<br />
delweddu dinas fwy diogel<br />
(Mae’r lluniau sgrîn o Google Earth 4 beta)<br />
CYFLWYNIAD A CHEFNDIR<br />
Disgrifia’r erthygl hon ymarfer penderfynu<br />
profedig sy’n gofyn i fyfyrwyr ddewis lleoliad ar<br />
gyfer adeilad newydd yn San Francisco. Maen<br />
nhw’n defnyddio amrywiaeth o wybodaeth<br />
ofodol i leihau risg daeargryn i’r safle a<br />
ddewiswyd. Dangosaf innau sut y gellir defnyddio<br />
Google ® Earth (http://earth.google.com/) fel sail i’r<br />
broses penderfynu, sef system gwybodaeth<br />
ddaearyddol (GIS) gynhwysfawr sy’n caniatáu<br />
i fyfyrwyr o bob gallu ddadansoddi data<br />
gofodol go iawn yn rhwydd. Bydd troshaenau’n<br />
darparu gwybodaeth fanwl ynghylch dwysedd y<br />
boblogaeth, incwm aelwydydd, potensial hylifiad<br />
a thirlithriad yn ogystal â daeareg waelodol.<br />
Gall myfyrwyr hefyd fanteisio ar haenau cynhenid<br />
Google Earth megis adeiladau 3-D, ffyrdd,<br />
rheilffyrdd, tir ac adeiladau cyhoeddus i ddarparu<br />
gwybodaeth ar gyfer eu penderfyniadau. Ceir<br />
digon o gyfle ar gyfer ymchwil annibynnol ac fe<br />
ddylai myfyrwyr allu cyrraedd y safonau uchaf<br />
mewn <strong>daearyddiaeth</strong> ac mewn TGCh.<br />
Mae’r gweithgaredd hwn yn dipyn o Greal<br />
Sanctaidd bersonol i mi. Bûm yn rhoi gwaith<br />
ymarfer cynllunio i fyfyrwyr ers sawl blwyddyn ar<br />
gyfer gwneud San Francisco yn lle mwy diogel yn<br />
ystod daeargrynfeydd mawr. Defnyddiais adnodd<br />
ardderchog gan John Widdowson yng ngwerslyfr<br />
Earthworks 3 (t19, John Widdowson, 2000, John<br />
Murray (Publishers) Ltd) sydd, yn y bôn, yn gofyn<br />
i fyfyrwyr gymharu mapiau o beryglon seismig a<br />
phriffyrdd ac adeiladau. Byddan nhw’n defnyddio<br />
papur dargopïo i gynllunio rhai adeiladau newydd,<br />
gan ystyried yr isadeiledd sy’n bodoli a pheryglon<br />
seismig posibl. Bûm yn gweithio’n betrus am<br />
gyfnod ar ddefnyddio TGCh yn lle papur dargopïo<br />
a bûm yn fforio’r gwahanol wylwyr GIS ar-lein<br />
sy’n gwasanaethu data ar gyfer rhanbarth San<br />
Francisco, er enghraifft, Shaking Maps ar safle<br />
ABAG (Association of Bay Area Governments http://<br />
gis.abag.ca.gov/website/Shaking-Maps/viewer.htm).<br />
Gwelais fod y gwefannau rhyngweithiol hyn, er yn<br />
ddiddorol, yn aml yn rhy araf neu’n anrhagweladwy<br />
yn yr ystafell ddosbarth ac ni fydden nhw’n hoelio<br />
sylw’r myfyrwyr yn ddigonol. Golygodd dyfodiad<br />
Google Earth y gellid trawsnewid yr ymarfer i greu<br />
ymarfer penderfynu syml ond hynod ddiddorol.<br />
Mae amrywiadau posibl diddiwedd i’r wers hon,<br />
sydd wedi’i hysbrydoli gan y syniadau gwreiddiol<br />
yn nhestun Earthworks 3.<br />
Y GWEITHGAREDD DYSGU<br />
Ystyriaethau<br />
Byddwn yn awgrymu y dylai myfyrwyr weithio<br />
mewn grwpiau bach, pob un yn gallu defnyddio<br />
cyfrifiadur â chysylltiad Google Earth.<br />
Bydd angen lawrlwytho ffeil fechan (2.6 Mb) o<br />
wefan Juicy Geography<br />
(www.juicygeography.co.uk.googleearthsanfran.htm)<br />
a’i hagor yn Google Earth.<br />
Rhaid dysgu rhai sgiliau Google Earth sylfaenol<br />
i’r myfyrwyr. Rwyf wedi paratoi canllawiau<br />
defnyddwyr gweledol a lliwgar y gellir eu<br />
hargraffu a’u lamineiddio. Mae’r rhain ar gael<br />
o’r blog Digital Geography.<br />
(Canllawiau defnyddwyr Google Earth: Fersiwn 4 yn<br />
Digital Geography<br />
www.digitalgeography.co.uk/archives/2006/08/<br />
simple-guides-to-google-earth-version-4/.<br />
Fersiwn 3 yn Digital Geography<br />
www.digitalgeography.co.uk/archives/2006/03/<br />
google-earth-visual-guide/)<br />
Yn y bôn, rhaid<br />
i fyfyrwyr allu<br />
trefnu cynnwys<br />
My Places a<br />
Layers panels, a<br />
hefyd gwybod sut<br />
i greu a golygu, yn<br />
sylfaenol, marciau<br />
lleoedd.<br />
Noel Jenkins<br />
Athro Uwch-Sgiliau ar gyfer<br />
Daearyddiaeth a TGCh,<br />
Ysgol Gymunedol Court Fields,<br />
WELLINGTON, Gwlad yr Haf.<br />
Gwefan: www.juicygeography.co.uk;<br />
Blog: www.digitalgeography.co.uk<br />
newyddion mapio Rhifyn 31 gaeaf 2006 31<br />
www.ordnancesurvey.co.uk/addysg
(parth cyhoeddus Wikipedia)<br />
Dylen nhw ddeall sut i addasu tryloywder y<br />
troshaenau a sut i ddangos a chuddio’r haenau<br />
hyn. Byddai’n ddefnyddiol pe baen nhw hefyd<br />
yn gyfarwydd â defnyddio’r offeryn mesur. Yn<br />
fy mhrofiad i, gellir addysgu’r sgiliau hyn yn<br />
weddol hawdd mewn un wers. Rwyf yn argymell<br />
defnyddio’r dref leol fel ardal enghreifftiol.<br />
MAN CYCHWYN POSIBL<br />
Gellid defnyddio nifer o weithgareddau i gyflwyno’r dasg.<br />
1 Dangos llun o ddifrod daeargryn i’r<br />
myfyrwyr. Trafod y syniad bod cynllunwyr<br />
yn ceisio lleihau effeithiau gwaethaf<br />
daeargrynfeydd trwy ddylunio dinasoedd<br />
mwy diogel. Sut allen nhw wneud hyn?<br />
Mae ffilm y BBC ® Tokyo Earthquake (gellir<br />
archebu hon trwy www.bbcactive.com/<br />
BroadCastLearning/asp/catalogue/productdetail.<br />
asp?productcode=21714) (cyfres QED ) yn<br />
gyflwyniad gwych hefyd.<br />
2 Rwyf wedi paratoi tudalen am adeiladu<br />
bwrdd ysgwyd daeargryn yma; byddai<br />
hwn yn rhagflaenydd neu’n weithgaredd<br />
dilynol da. (Juicy Geography Make a Shaker<br />
Maker www.juicygeography.co.uk/shaker.htm).<br />
3 Edrych ar y arddangosiadau seismograff<br />
amser real a gynhyrchwyd gan yr USGS<br />
(USGS data seismogram http://quake.usgs.<br />
gov/recent/helicorders/index.html) neu ddata<br />
daeargrynfeydd amser real ar glôb rhithwir<br />
megis Earth Browser (Earth Browser Interactive<br />
Earth Globe www.earthbrowser.com/),<br />
World Wind (World Wind, sef glôb rhithwir gan<br />
NASA http://worldwind.arc.nasa.gov) neu<br />
Google Earth. (Cyswllt rhwydwaith Real-Time<br />
Earthquakes Google Earth a gyhoeddir gan yr USGS<br />
http://earthquake.usgs.gov/regional/nca/<br />
virtualtour/global.php). Byddai cynnwys<br />
un o’r adnoddau hyn yn y wers yn<br />
ychwanegu hygrededd.<br />
CYFLWYNIAD I FFEILIAU GOOGLE EARTH<br />
Mae clicio ar ffolder prosiect San Francisco yn mynd â ffenestr Google<br />
Earth i drosolwg o Ardal y Bae. Rwy’n argymell caniatáu i fyfyrwyr dreulio<br />
amser yn fforio’r ddinas drwy ddefnyddio’r panoramas a’r gwegamerâu<br />
ynghyd â nodweddion megis adeiladau 3-D a thir o ffenestr Layers.<br />
Dylid arwain y<br />
myfyrwyr i edrych ar<br />
bob un o haenau’r<br />
prosiect yn ei thro,<br />
gan gychwyn, o<br />
bosib, â’r un sy’n<br />
dangos ffawtiau Ardal<br />
y Bae. Gellir chwyddo<br />
allan o’r map hwn yn<br />
sylweddol er mwyn<br />
dangos sefyllfa San<br />
Francisco mewn<br />
perthynas â’r prif<br />
barthau o ffawtiau<br />
yng Nghaliffornia.<br />
Dylid archwilio’r<br />
map sy’n dangos y<br />
ddaeareg waelodol<br />
a’r potensial<br />
daeargrynol tra’n<br />
edrych ar yr haenau<br />
manwl iawn sy’n<br />
dangos yr ardaloedd<br />
mewn perygl o<br />
hylifiad a thirlithriad.<br />
Mae’r ddyfais lithro sy’n amrywio<br />
tryloywder y troshaenau yn hynod<br />
bwysig! Dylai’r athro arddangos hyn,<br />
a hefyd y dechneg ar gyfer dangos a<br />
chuddio haenau.<br />
Mae cyswllt rhwydwaith ddynamig i<br />
leoliadau daeargrynfeydd diweddar<br />
a allai ddangos cydberthynas dda<br />
â’r map o ffawtiau Ardal y Bae. Mae<br />
angen i fyfyrwyr ddeall hefyd sut i<br />
ddefnyddio’r data o’r panel haenau yn Google Earth.<br />
Mae tiwtorial gydag animeiddiadau Flash ar gael o Juicy Geography, i<br />
arddangos ffeil y prosiect (tiwtoriad wedi’i seilio ar Flash Juicy Geography<br />
http://www.juicygeography.co.uk/sanfran%20tutorial.htm).<br />
Y DASG: DELWEDDU DINAS FWY DIOGEL<br />
Yna gellid cyfarwyddo’r myfyrwyr i feddwl am y gofynion ar gyfer adeilad<br />
ysbyty newydd. Gallan nhw ddod o hyd i ysbytai sy’n bodoli eisoes trwy roi’r<br />
haen briodol yn Google Earth ar waith, ac ystyried pa wybodaeth arall a allai<br />
fod yn berthnasol, er enghraifft, dwysedd y boblogaeth ac isadeiledd megis<br />
ffyrdd a rheilffyrdd. Byddan nhw’n ystyried y risg o beryglon sy’n deillio o<br />
weithgaredd seismig ac, os oes modd iddyn nhw ddefnyddio fersiwn Pro o<br />
Google Earth, gallen nhw luniadu polygonau syml i nodi ac i anodi ardaloedd<br />
32 newyddion mapio Rhifyn 31 gaeaf 2006 www.ordnancesurvey.co.uk/addysg<br />
o’r ddinas a fyddai’n addas ar gyfer yr ysbyty<br />
newydd. Mae marciau lleoedd anodedig yr un<br />
mor effeithiol yn y fersiwn rhad ac am ddim.<br />
YMESTYN AC ASTUDIO’N<br />
ANNIBYNNOL<br />
Gellir ymestyn y dasg i roi her i’r ystod gallu<br />
cyfan. Gellid gofyn i fyfyrwyr leoli amrywiaeth<br />
o nodweddion eraill ag anghenion lleoliad<br />
gwahanol, er enghraifft, stadiwm chwaraeon<br />
newydd, neu ardal breswyl gyda marciau<br />
lleoedd wedi’u hanodi’n ofalus. Gallai’r<br />
marciau lleoedd, a’r testun gyda nhw sy’n eu<br />
disgrifio, ffurfio sail ar gyfer asesiad.<br />
Trwy ddefnyddio’r offer lluniadu yn Google Earth<br />
Plus/Pro, gallan nhw ddylunio a lleoli nodweddion,<br />
er enghraifft, ffyrdd neu reilffyrdd newydd,<br />
ac fel y dangosaf ar blog Digital Geography,<br />
gellir gwireddu gweledigaethau uchelgeisiol o<br />
adeiladau 3-D gyda meddalwedd megis SketchUp<br />
(meddalwedd SketchUp www.sketchup.com/), neu<br />
gellid lawrlwytho adeiladau o 3-D Warehouse a’u<br />
hychwanegu at Google Earth. (Digital Geography<br />
yn defnyddio 3-D Warehouse yn yr ystafell ddosbarth<br />
http://www.digitalgeography.co.uk/archives/2006/08/<br />
using-3d-warehouse-in-the-classroom-short-notes/).<br />
Efallai y bydd rhai myfyrwyr yn cyrraedd y cam<br />
lle byddan nhw’n ychwanegu eu troshaenau<br />
eu hunain, er enghraifft, map i ddangos risg<br />
sy’n deillio o orlifo argae. (Bay Area Dam Failure<br />
Inundation Maps http://www.abag.ca.gov/bayarea/<br />
eqmaps/damfailure/dfpickc.html).<br />
ASESU<br />
Dylid addysgu’r myfyrwyr i reoli a chadw eu<br />
gwaith trwy ddefnyddio strwythur ffolder My<br />
Places Google Earth. Mater syml yw cadw gwaith<br />
ar ei ganol, gan gynnwys unrhyw bolygonau<br />
newydd neu wybodaeth marciau lleoedd mewn<br />
ffolder newydd. Yna, gellir ei allforio o My Places<br />
i leoliad arall, er enghraifft, My Documents<br />
neu i gyfrwng y gellir mynd ag ef adref ar<br />
gyfer gwaith cartref. Gall fod o fudd defnyddio<br />
asesiad cyfoedion unwaith y bydd y dasg wedi’i<br />
chwblhau, yn enwedig os oes taflunydd digidol<br />
ar gael. Gall y grwpiau gyflwyno’u cynlluniau i<br />
weddill y dosbarth ac efallai y bydd yr athro am<br />
fforio posibiliadau chwarae rôl.<br />
CASGLIAD<br />
Mae delweddu dinas fwy diogel yn cynnig y<br />
cyfle i fyfyrwyr ddeall yr egwyddorion sydd y tu<br />
cefn i GIS. Mae natur weledol y gweithgaredd<br />
yn apelio at bob math o ddysgwyr ac fe fydd<br />
y myfyrwyr yn gwerthfawrogi bod cynllunwyr<br />
dinas yn San Francisco yn gwneud yr un dasg<br />
yn union ac yn defnyddio setiau data tebyg.<br />
Dengys y dasg botensial hynod cymwysiadau<br />
megis Google Earth i gyflawni deilliannau<br />
go iawn sy’n ystyrlon heb i’r ‘dechnoleg<br />
danseilio’r addysgu’.<br />
Adnoddau<br />
Y dasg Gellir lawrlwytho ffeil prosiect San Francisco yma<br />
(tua 2.7 Mb) –<br />
www.juicygeography.co.uk/googleearthsanfran.htm<br />
Mae’r USGS newydd gyhoeddi adnodd newydd gwych ar<br />
berygl daeargrynfeydd yn San Francisco. Mae ystod eang<br />
o ddata ar gael fel ffeiliau Google Earth, rhai ohonyn nhw’n<br />
cyflenwi neu hyd yn oed yn disodli’r ffeiliau sydd wedi’u<br />
cynnwys yn ffolder y prosiect –<br />
http://earthquake.usgs.gov/regional/nca/virtualtour/global.php<br />
San Francisco Tudalen daeargrynfeydd y San Francisco<br />
Chronicle - www.sfgate.com/earthquakes/<br />
Panoramas realiti rhithwir San Francisco o Zurdo Go -<br />
www.zurdogo.com/panos/index.html<br />
Google Earth yn yr ystafell ddosbarth Mae gan Juicy<br />
Geography ganllaw ar Google Earth i’r athro <strong>daearyddiaeth</strong> -<br />
www.juicygeography.co.uk/googleearth.htm<br />
Mae Alan Parkinson wedi cynhyrchu canllaw gynhwysfawr i<br />
ddefnyddwyr ar ei safle tudalennau <strong>daearyddiaeth</strong> -<br />
http://www.geographypages.co.uk/googlearth.htm<br />
newyddion mapio Rhifyn 31 gaeaf 2006 33<br />
www.ordnancesurvey.co.uk/addysg
Y The Gymdeithas GA: the Ddaearyddol professional (GA): association<br />
y gymdeithas<br />
for teachers of geography<br />
broffesiynol ar gyfer athrawon <strong>daearyddiaeth</strong><br />
GA<br />
Daearyddwr Siartredig (Athro/Athrawes)<br />
Lansiwyd <strong>Cynllun</strong> Gweithredu Daearyddiaeth ym mis Mawrth 2006. Ei nod yw<br />
gwella datblygiad athrawon unigol trwy gydnabod cynnydd a safonau proffesiynol yn<br />
canolbwyntio ar bwnc trwy’r achrediad proffesiynol ar gyfer athrawon <strong>daearyddiaeth</strong><br />
– Daearyddwr Siartredig (Athro/Athrawes).<br />
Mae Daearyddwr Siartredig (Athro/Athrawes) yn cael ei ddatblygu ar hyn o bryd er mwyn iddo<br />
gyflunio’n llawn â safonau proffesiynol mae’r Asiantaeth Hyfforddiant a Datblygiad (TDA) yn eu datblygu i athrawon.<br />
Beth yw Daearyddwr Siartredig (Athro/Athrawes)?<br />
Cyniga’r Gymdeithas Ddaearyddol Frenhinol (gyda Sefydliad Daearyddwyr Prydain (IBG)) yr unig achrediad proffesiynol parhaus<br />
sy’n gysylltiedig â DPP (datblygiad proffesiynol parhaus) mewn <strong>daearyddiaeth</strong>. Mae’r Cyfrin Gyngor wedi cymeradwyo achrediad<br />
Daearyddwr Siartredig (Athro/Athrawes) yn ffurfiol ac mae’n gyfwerth â dyfarniadau siartredig y mae cyrff proffesiynol eraill yn<br />
eu cynnig. O safbwynt athrawon, mae statws siartredig yn cydnabod eu gwybodaeth pwnc mewn <strong>daearyddiaeth</strong>, eu harfer a’u<br />
harbenigedd proffesiynol, a’u hymrwymiad i DPP a rhannu’u harbenigedd y tu hwnt i’w cyfrifoldebau addysgu penodol.<br />
Bydd statws Daearyddwr Siartredig (Athro/Athrawes) yn dangos eich bod:<br />
• Wedi ymrwymo i hybu dysgu ac i godi safonau <strong>daearyddiaeth</strong> mewn ysgolion trwy’ch arfer addysgu eich hunan.<br />
• Yn ymwybodol o ddatblygiadau diweddar yn y pwnc, y dulliau o’i gyflwyno mewn ysgolion a phwysigrwydd arfer da.<br />
• Wedi ymrwymo’n bersonol i hunanwerthuso a datblygu, ac ymgorffori DPP yn eich arfer ac yn myfyrio ar eich perfformiad.<br />
• Yn cynnal rhaglen DPP barhaus.<br />
• Yn gallu nodi gofynion DPP y dyfodol a’u hymgorffori er mwyn gwella perfformiad eich ysgol a’ch disgyblion.<br />
• Yn ymwneud â dylanwadu ar gynnydd addysgu a dysgu <strong>daearyddiaeth</strong> yn y gymuned addysgu ehangach.<br />
Beth yw manteision dod yn Ddaearyddwr Siartredig (Athro/Athrawes)?<br />
• Datblygiad Proffesiynol: Mae dyfarniad Daearyddwr Siartredig (Athro/Athrawes) yn cael ei ddatblygu i fod<br />
yn berthnasol i fframwaith datblygol y TDA o safonau proffesiynol a galwedigaethol ar gyfer athrawon. Bydd<br />
Daearyddwr Siartredig (Athro/Athrawes) yn darparu dyfarniad achrededig sy’n berthnasol i’ch datblygiad<br />
Readers of darllenwyr Mapping newyddion News will know<br />
Bydd that strong, mapio purposeful yn gwybod and bod enjoyable<br />
<strong>daearyddiaeth</strong> geography gref, is bwrpasol essential a phleserus to any school yn or<br />
college angenrheidiol curriculum. i gwricwlwm Geography unrhyw tackles ysgol neu the<br />
big goleg. issues: Mae <strong>daearyddiaeth</strong> environmental yn mynd responsibility; i’r afael<br />
global â’r materion interdependence; mawr: cyfrifoldeb cultural amgylcheddol,<br />
understanding cyd-ddibyniaeth fyd-eang, and tolerance; dealltwriaeth commerce, a<br />
trade goddefgarwch and industry. diwylliannol; busnes, masnach a<br />
diwydiant. The Geographical Association is a lively<br />
community Mae’r Gymdeithas of practice Ddaearyddol with a proud (GA) yn history<br />
and gymuned an unrivalled fywiog o arfer, understanding gyda hanes balch of a<br />
geography dealltwriaeth teaching. heb ei hail o Members addysgu <strong>daearyddiaeth</strong>. depend on<br />
the Mae’r GA aelodau’n for advice dibynnu and ar resources y GA am y cyngor they need a’r<br />
Geography, Geographer Primary and Geographer GA Magazine a GA Magazine<br />
(incorporating (yn ymgorffori GA GA News) News) a chyfres and the gymeradwy acclaimed<br />
series Llawlyfrau’r of GA GA Handbooks – adnodd craidd – the DPP core yn yr in-school<br />
CPD ysgol resource ar gyfer arweinwyr for geography pwnc ym subject maes leaders.<br />
<strong>daearyddiaeth</strong>. The GA’s core funding comes from<br />
membership Daw arian craidd subscriptions, y GA o danysgrifiadau and in recent aelodau.<br />
years Sicrhaodd the y GA has ariannu also allanol secured hefyd external dros y<br />
funding blynyddoedd for diweddar a number ar of gyfer successful nifer o brosiectau ‘teacherled’<br />
llwyddiannus local curriculum ym maes datblygu development cwricwlwm projects,<br />
notably oedd yn cael Valuing eu harwain Places, gan Why athrawon, Argue?, yn Where<br />
enwedig will I live? Valuing and Places, Disease Why Geographies. Argue?, Where<br />
will I Over live? a the Disease next Geographies. two years the Dros Government y ddwy<br />
is flynedd providing nesaf, almost bydd y Llywodraeth £2m for the yn Action darparu Plan<br />
Cwricwlwm Much of cymdeithasau the GA’s work pwnc. is Cydlynir coordinated llawer<br />
nationally, o waith y GA but yn genedlaethol, the GA also ond has mae an active gan y<br />
network GA hefyd rwydwaith of affiliated weithredol Branches, o ganghennau each with its<br />
own cyswllt, identity pob un and â’i hunaniaeth its own priorities. ei hun a’i Some<br />
new blaenoriaethau GA Branches ei hun. are Mae based rhai o’r in canghennau specialist<br />
schools, GA hyn mewn or oriented ysgolion around arbenigol, the neu’n notion of<br />
Living canolbwyntio Geography ar y syniad – local o D<strong>daearyddiaeth</strong> resources and<br />
expertise Byw – harneisio harnessed adnoddau to share ac arbenigedd approaches lleol to<br />
teaching er mwyn rhannu and learning dulliau o about addysgu sustainable a dysgu am<br />
futures ddyfodol in cynaliadwy the local yn area. yr ardal If there leol. Os isn’t nad<br />
already oes cangen a GA Branch yn ymyl, nearby, pam na ofynnwch why not chi ask<br />
the i’r GA GA eich to helpu help i you ddechrau start un? one? I gael mwy o<br />
wybodaeth, For more gan information, gynnwys sut including i ymuno â’r how GA, to<br />
•<br />
•<br />
•<br />
•<br />
•<br />
•<br />
•<br />
proffesiynol a’ch datblygiad gyrfaol.<br />
Dilyniant gyrfa: Gall gefnogi’ch cais am rôl mewn arweinyddiaeth neu rôl athro uwch.<br />
Mae’n dangos eich bod am gynnal eich safonau proffesiynol trwy ddatblygu’ch sgiliau a’ch gwybodaeth<br />
ddaearyddol yn barhaus.<br />
Mae’n dangos eich bod wedi ymrwymo i d<strong>daearyddiaeth</strong> y tu hwnt i’ch cyfrifoldebau addysgu penodol trwy<br />
gydnabod eich cyfraniad parhaus i addysgu a dysgu a’r ddisgyblaeth ehangach.<br />
Mae’n profi’ch ymrwymiad i broffesiynoldeb y ddisgyblaeth trwy ddefnyddio Daearyddwr Siartredig (Athro/Athrawes).<br />
Fel Daearyddwr Siartredig (Athro/Athrawes), fe fyddwch yn dethol ac yn ymgymryd â’ch rhaglen flynyddol DPP eich<br />
hunan ac yn dangos sut yr ymgorfforwyd hyn yn eich gwaith a sut y myfyriwyd arno.<br />
Mae’n defnyddio tystiolaeth o ystod eang o weithgareddau DPP gan gynnwys y rhai rydych chi’n ymgymryd â nhw<br />
ar hyn o bryd, er enghraifft, gweithio â byrddau arholi.<br />
Gallwch ddod yn fentor ar gyfer athrawon sy’n ystyried dod yn Ddaearyddwr Siartredig (Athro/Athrawes) yn y<br />
dyfodol, pe byddech chi’n dymuno.<br />
every adnoddau day sydd in the eu hangen classroom. arnyn Many nhw bob enjoy dydd<br />
closer yn yr ystafell involvement, ddosbarth. by Mae volunteering llawer yn mwynhau for<br />
special bod yn rhan interest ohoni, working drwy wirfoddoli groups, ar gyfer sharing<br />
their gweithgorau skills and diddordeb experiences arbennig, with drwy fellow rannu eu<br />
teachers sgiliau a’u profiadau and helping â’u cyd-athrawon drive the GA a thrwy and<br />
geography helpu i hyrwyddo’r forward. GA a <strong>daearyddiaeth</strong>.<br />
The Mae’r GA promotes, yn hybu, yn supports cefnogi ac and yn datblygu<br />
develops arweinyddiaeth geography pwnc ym subject maes <strong>daearyddiaeth</strong> leadership at ar all<br />
levels, bob lefel, from o athrawon new teachers newydd in yn their eu hyfforddiant initial<br />
training cychwynnol to hyd geography at gydlynwyr coordinators <strong>daearyddiaeth</strong> in<br />
primary mewn ysgolion schools cynradd and heads a phenaethiaid of department in<br />
secondary adrannau mewn schools. ysgolion The uwchradd. GA Annual Cynhadledd<br />
Conference ac Arddangosfa and Flynyddol Exhibition y GA (Derby, 12-14<br />
bron for Geography i £2m ar gyfer (APG), y <strong>Cynllun</strong> the Gweithredu biggest ever<br />
programme Daearyddiaeth of (APG), activity sef y and rhaglen support fwyaf for erioed<br />
geography, o weithgaredd which a chefnogaeth is being i led d<strong>daearyddiaeth</strong>, jointly and<br />
equally sy’n cael by ei harwain the GA ar and y cyd the ac RGS-IBG. yn gyfartal The<br />
APG gan y includes GA a’r RGS-IBG. the GA’s Mae’r Primary APG yn and cynnwys<br />
Secondary Nodau Ansawdd Geography Daearyddiaeth Quality y GA Marks, ar gyfer which y<br />
link sectorau to Ofsted Cynradd Self ac Evaluation Uwchradd, fydd and yn will cysylltu<br />
reward â Hunanwerthuso good practice Estyn ac in yn schools. gwobrwyo arfer<br />
da mewn The GA ysgolion. has also shown how a strong<br />
and Dangosodd confident y community GA hefyd sut of y geography gall cymuned<br />
teachers gref a hyderus can o work athrawon productively <strong>daearyddiaeth</strong> in a crosscurricular<br />
weithio’n gynhyrchiol setting. The mewn GA sefyllfa has already<br />
completed drawsgwricwlaidd. projects Mae’r with GA teachers eisoes wedi of English,<br />
join ewch the i www.geography.org.uk GA, visit www.geography.org.uk<br />
neu ffoniwch<br />
or 0114 phone 296 0114 0088. 296 0088.<br />
Y Gymdeithas Ddaearyddol<br />
The Geographical Association<br />
160 Solly Street<br />
Sheffield S1 4BF<br />
Ffôn Tel: 0114 296 0088<br />
Ffacs<br />
Fax: 0114 296 7176<br />
membership@geography.org.uk<br />
www.geography.org.uk<br />
Rhaid i ymgeiswyr feddu ar:<br />
• radd anrhydedd mewn <strong>daearyddiaeth</strong> neu BEd gyda <strong>daearyddiaeth</strong> (neu 15 mlynedd o brofiad addysgu os mai<br />
gradd mewn pwnc arall sydd gennych chi);<br />
• o leiaf chwe blynedd o brofiad addysgu; ac<br />
• ymrwymiad eglur i DPP, yn ei ymgorffori yn eich arfer, yn myfyrio ar y gwaith hyn ac yn cefnogi eraill.<br />
‘Mae datblygiad proffesiynol parhaus yn hanfodol i athrawon <strong>daearyddiaeth</strong> sy’n addysgu, er mwyn iddyn nhw gael y newyddion diweddaraf am<br />
newidiadau a wnaed i’r cwricwlwm a methodoleg addysgu a dysgu. Felly, mae mynychu cynadleddau a chyfarfodydd a chyfrannu’n rheolaidd iddyn<br />
nhw, sef yr hyn sy’n ofynnol er mwyn parhad blynyddol statws Ddaearyddwr Siartredig (Athro/Athrawes), wedi bod o fudd mawr i mi, i aelodau’r<br />
adran ac i’m myfyrwyr.’ Garry Atterton, Daearyddwr Siartredig, The Castle School, South Gloucestershire<br />
I gael mwy o wybodaeth am ddyfarniad Daearyddwr Siartredig (Athro/Athrawes), cysylltwch â<br />
April Ebrill 2007) yw’r is the digwyddiad largest geography DPP mwyaf o’i CPD<br />
event fath ym of maes its kind, <strong>daearyddiaeth</strong>, for teachers ar gyfer in all athrawon phases.<br />
GA ym mhob publications cyfnod. Mae include cyhoeddiadau’r the periodicals GA yn<br />
science cwblhau and prosiectau mathematics, gydag athrawon and is Saesneg, currently<br />
working gwyddoniaeth on cross-curricular a mathemateg ac, resources ar hyn o bryd, for<br />
primary mae’n gweithio schools ar adnoddau through the trawsgwricwlaidd Curriculum<br />
Claire Wheeler Ffôn: +44 (0)207 591 3053<br />
Gwefannau: www.rgs.org/cgeogteacher<br />
Ffacs: +44 (0)207 591 3001 E-bost: cgeogteacher@rgs.org<br />
www.geographyteachingtoday.org.uk<br />
Geography, cynnwys y cyfnodolion TeachingGeography, Geography, Teaching Primary Partnership ar gyfer ysgolion of subject cynradd associations.<br />
trwy Bartneriaeth<br />
34 newyddion mapio Rhifyn 31 gaeaf 2006 www.ordnancesurvey.co.uk/addysg<br />
www.ordnancesurvey.co.uk/addysg newyddion mapio Rhifyn 31 gaeaf 2006 35
Pecynnau mapiau ysgolion (sy’n derbyn data mapiau digidol yr <strong>Arolwg</strong> <strong>Ordnans</strong>) Pecynnau mapio eraill i ysgolion (data’r <strong>Arolwg</strong> <strong>Ordnans</strong> wedi’u llwytho arnynt eisoes)<br />
Enw’r cynnyrch Ysgol Platfform Gellir eu<br />
AEGIS 3<br />
Local Studies<br />
Local Studies<br />
Map Importer<br />
Map Skills Plus<br />
Scamp–4<br />
gyda Scamp–5<br />
Awyrluniau Ysgol<br />
‘Vista’<br />
Map Explorer 2<br />
Bwndel Ysgolion<br />
ArcView ®<br />
Eye – EDUCATE<br />
(Cymwysiadau<br />
Daearyddol ar<br />
gyfer Ysgolion)<br />
GeoMedia ® Viewer<br />
Geomedia<br />
Professional<br />
Cynradd<br />
Uwchradd<br />
•<br />
• •<br />
• •<br />
• •<br />
•<br />
• •<br />
• •<br />
• •<br />
• •<br />
•<br />
•<br />
Win 2000, XP<br />
Win 3.1, Win 95, Win 98,<br />
NT, ME, XP,<br />
Mac OS ® 7&8<br />
Win 95 neu uwch<br />
Win 98, NT, ME, XP<br />
Win 98, NT, ME, XP<br />
Win 98, NT,<br />
Win 2000, ME, XP<br />
Win 95, Win 98, NT4 neu<br />
uwch, Win 2000<br />
Win 95, Win 98, NT4 neu<br />
uwch, Win 2000, XP<br />
Win 98, NT, Win 2000,<br />
XP<br />
prynu â<br />
cheredydau<br />
e-ddysgu<br />
•<br />
•<br />
•<br />
•<br />
•<br />
•<br />
•<br />
Pris Derbynnir data’r <strong>Arolwg</strong> <strong>Ordnans</strong> ar ffurf Manylion Cysylitu<br />
Sengl Safle<br />
£100.00 +<br />
Rhwydwaith<br />
36 newyddion mapio Rhifyn 31 gaeaf 2006 www.ordnancesurvey.co.uk/addysg<br />
TAW<br />
Gweler<br />
Nodyn D<br />
£33.85<br />
+ TAW<br />
£60.00<br />
+ TAW<br />
£69.95 + TAW<br />
fesul 1 km 2 a<br />
£89.95 + TAW<br />
fesul 4 km 2<br />
NT4, ME, Win 2000, XP Am ddim<br />
NT4, ME, Win 2000, XP Am ddim<br />
O £250.00<br />
+ TAW<br />
i £500.00 + TAW<br />
Gweler Nodyn D<br />
O £55.00<br />
+ TAW + p&ph<br />
Cynradd<br />
O £70.00 + TAW +<br />
p&ph Uwchradd<br />
Gweler Nodyn A<br />
O £30.00<br />
+ TAW + p&ph<br />
Dim cost<br />
ychwanegol<br />
dim cost<br />
ychwanegol (fersiwn<br />
sy’n gydnaws ag RM<br />
CC3 ar gael)<br />
dim cost ychwanegol<br />
ar gyfer Trwydded<br />
Safle neu rwydwaith<br />
(ardaloedd mwy ar gael)<br />
Am ddim Am ddim<br />
Gweler Nodyn<br />
B neu £230.00<br />
+ TAW Gweler<br />
Nodyn C<br />
£435.00<br />
+ TAW + p&ph<br />
Meddalwedd y mae’r<br />
Rhyngrwyd yn ei<br />
westeio – cysylltwch<br />
i gael y manylion<br />
Am ddim<br />
Gweler Nodyn B neu<br />
drwydded 5 sedd<br />
£575.00 + TAW<br />
Gweler Nodyn C<br />
OS MasterMap<br />
Land-Line<br />
Land-Line Plus<br />
Raster 1:10 000<br />
Raster 1:50 000<br />
Land-Form DTM<br />
Hanesyddol<br />
• • • • •<br />
• • •<br />
• • • • •<br />
The Advisory Unit Computers in<br />
Education<br />
Ffôn : 01707 266714<br />
Ebost : sales@advisory-unit.org.uk<br />
Gwefan : www.advisory-unit.org.uk<br />
Soft Teach Educational<br />
Ffôn : 01985 840329<br />
Ebost : Info@soft-teach.co.uk<br />
Gwefan : www.soft-teach.co.uk<br />
Soft Teach Educational<br />
Ffôn : 01985 840329<br />
• • • • Pebbleshore<br />
Ebost : Info@soft-teach.co.uk<br />
Gwefan : www.soft-teach.co.uk<br />
Ffôn : 01273 483890<br />
• • • • Pebbleshore<br />
• • • • • •<br />
• • • •<br />
• • • • • • •<br />
• • • • • •<br />
Ebost : pebbleshore@btinternet.com<br />
Gwefan : www.pebbleshore.co.uk<br />
Ffôn : 01273 483890<br />
Ebost : pebbleshore@btinternet.com<br />
Gwefan : www.pebbleshore.co.uk<br />
Wildgoose, Bluesky International Ltd<br />
Ffôn : 01530 518568<br />
Ebost : lynette@wgoose.co.uk<br />
Gwefan : www.wildgoose.ac<br />
ESRI ® (UK)<br />
Ffôn : 01296 745500<br />
Ebost : info@esriuk.com<br />
Gwefan : www.esriuk.com<br />
ESRI (UK)<br />
Ffôn : 01296 745500<br />
Ebost : info@esriuk.com<br />
Gwefan : www.esriuk.com<br />
Allied Integrated Technologies Ltd<br />
Ffôn : 0870 2406531<br />
• • • • • • Intergraph®<br />
Ebost : info@a-i-t.co.uk<br />
Gwefan : www.a-i-t.co.uk<br />
Ffôn : 01793 492714<br />
Ebost : imgsQuery-UK@ingr.com<br />
Gwefan :<br />
• • • • • • Intergraph<br />
http://imgs.intergraph.com/education<br />
Ffôn : 01793 492714<br />
Ebost : imgsQuery-UK@ingr.com<br />
Gwefan :<br />
http://imgs.intergraph.com/education<br />
Cwmni Gwybodaeth am y cynnyrch Gellir eu prynu â<br />
Anquet Technology Ltd Mapiau Anquet ar CD-ROM. Meddalwedd addysgu grymus<br />
sy’n creu proffiliau a mapiau 3-D, sy’n caniatáu argraffu heb<br />
gyfyngiad ac sy’n cynnig offer i gynllunio llwybrau, cardiau llwybr<br />
ac ati. Pob rhan o Brydain Fawr ar gael ar raddfeydd 1:50 000 ac<br />
1:25 000 yr <strong>Arolwg</strong> <strong>Ordnans</strong>.<br />
Memory-Map Ystod cynhyrchion Memory-Map. Meddalwedd addysgu<br />
grymus sy’n creu proffiliau a mapiau 3-D, sy’n caniatáu ar-<br />
graffu heb gyfyngiad ac sy’n cynnig offer i gynllunio llwybrau,<br />
cardiau llwybr ac ati. Pob rhan o Brydain Fawr ar gael ar<br />
fapiau graddfeydd 1:50 000 ac 1:25 000 yr <strong>Arolwg</strong> <strong>Ordnans</strong><br />
ac ar fapiau awyrluniau. Gweler Nodyn CH.<br />
TrackLogs Mapio digidol TrackLog. Yn darparu amrywiaeth eang o<br />
offer ar gyfer cynllunio llwybrau, proffilio, golygfeydd 3-D<br />
ac argraffu. Yn cynnwys mapiau graddfeydd 1:50 000 ac<br />
1:25 000 yr <strong>Arolwg</strong> <strong>Ordnans</strong> ac awyrluniau i raddau amrywiol.<br />
Soft Teach Educational Mapping Skills. Yn dysgu myfyrwyr am yr elfennau sydd<br />
ynghlwm wrth sgiliau darllen map. Yn cynnwys mapiau<br />
graddfeydd 1:10 000, 1:25 000 ac 1:50 000 yr <strong>Arolwg</strong><br />
<strong>Ordnans</strong> a data Land-Line ® .<br />
ESRI (UK) MapsDirect for schools – make maps. Ar gyfer rhai<br />
sy’n newydd i GIS, drwy borwr rhyngrwyd, yn ddefnyddiol<br />
ar gyfer prosiectau ardal leol. Yn darparu mynediad ar-lein i<br />
ddata OS MasterMap ® ar raddfa 1:1250.<br />
Digital Worlds International Ltd Digital Worlds GIS. Pecyn meddalwedd addysgol sy’n<br />
cyfuno offer daearyddol ag amrywiaeth o ddata â’r ysgol yn<br />
ganolbwynt iddynt, gan gynnwys data ar raddfeydd 1:25 000<br />
ac 1:50 000 yr <strong>Arolwg</strong> <strong>Ordnans</strong> a mapiau hanesyddol. Mae’n<br />
cyflenwi peth data sirol a deunydd addysgu hefyd.<br />
WebBased Ltd InfoMapper. Pecyn trawsgwricwlaidd grymus, hawdd ei<br />
ddefnyddio sy’n cyfuno unrhyw set data, awyrluniau a<br />
delweddaeth fyd-eang yr <strong>Arolwg</strong> <strong>Ordnans</strong> gyda GIS ac offer<br />
VLE eraill ar gyfer pob Cyfnod Allweddol.<br />
chredydau e-ddysgu<br />
Na ellir O £19.95. Mae’r pris yn dibynnu ar faint<br />
Pris Manylion cysylltu<br />
yr ardal a’r raddfa. Ewch i’r wefan i gael<br />
manylion. Trwyddedir y meddalwedd i’w<br />
ddefnyddio ar hyd at 35 o gyfrifiaduron.<br />
Gellir Prisiau’n cychwyn o £24.95. Ewch i’r<br />
wefan i gael manylion. Trwyddedir pob<br />
darn o feddalwedd i’w ddefnyddio ar<br />
hyd at 35 o gyfrifiaduron.<br />
Na ellir Ym amrywio yn ôl y cwmpas gofynnol.<br />
Ewch i’r wefan i gael manylion.<br />
Gellir 1 -10 Cyfrifiadur -£90.00<br />
1 -20 Cyfrifiadur -£120.00<br />
Trwydded Safle - £165.00<br />
TAW + p& ph heb eu cynnwys<br />
Gellir Cynradd - £75.00 +TAW y flwyddyn<br />
Ysgol Uwchradd – £175.00 +TAW<br />
y flwyddyn. Ewch i’r wefan i gael<br />
manylion disgownt.<br />
Gellir Cynradd: £495.00 +TAW<br />
Uwchradd: £695.00 +TAW<br />
Gellir Trwydded safle ysgol gynradd<br />
£200 y flwyddyn.<br />
Trwydded safle ysgol uwchradd<br />
£600 y flwyddyn.<br />
Anquet Technology Ltd<br />
Ffôn : 0845 3309570<br />
Ebost : info@Anquet.co.uk<br />
Gwefan : www.Anquet.co.uk<br />
Memory-Map<br />
Ffôn: 0870 7409040<br />
E-bost: sales@memory-map.co.uk<br />
Gwefan: www.memory-map.co.uk<br />
TrackLogs<br />
Ebost : schools@tracklogs.co.uk<br />
Gwefan : www.tracklogs.co.uk<br />
Soft Teach Educational<br />
Ffôn : 01985 840329<br />
Ebost : Info@soft-teach.co.uk<br />
Gwefan : www.soft-teach.co.uk<br />
ESRI (UK)<br />
Ffôn : 01296 745592<br />
Ebost : Info@esriuk.com<br />
Gwefan :<br />
www.maps-direct.com/schools<br />
Digital Worlds International Ltd<br />
Ffôn : 01227 824854<br />
Ebost : sales@digitalworlds.co.uk<br />
Gwefan : www.digitalworlds.co.uk<br />
WebBased Ltd<br />
Ffôn : 01752 791021<br />
Ebost : enquiries@webbased.co.uk<br />
Gwefan : www.infomapper.com<br />
Nodyn A: Local Studies Cyflawn (Local Studies, Extended Keys, Town & Country Surveys, Map Importer, Symbol Draw) – Trwydded safle lawn £230.00.<br />
Nodyn B: Gall ysgolion a cholegau dderbyn trwyddedau ystafell ddosbarth rhad ac am ddim ar gyfer GeoMedia Professional trwy gyflwyno disgrifiad bras o’r cwrs dan y Rhaglen Grantiau Addysg. Ewch i’r wefan i gael manylion.<br />
Nodyn C: Os byddwch yn defnyddio LDZ i gywasgu ffeiliau bydd angen trwydded trydydd parti arnoch am £115.00 + TAW.<br />
Nodyn CH: Cynhwysir pecyn adnoddau athrawon gyda phob archeb meddalwedd addysgol.<br />
Nodyn D: Mae cost ychwanegol y modiwl Goad ® ac ECW ychwanegol yn dechrau o £50. Mae cost ychwanegol y modiwl OS MasterMap ychwanegol yn dechrau o £50.<br />
Cynhyrchwyd y rhestr gan yr <strong>Arolwg</strong> <strong>Ordnans</strong> i gynorthwyo ein cwsmeriaid a darpar ddefnyddwyr mapiau digidol. Cynhyrchwyd hi gan ddefnyddio gwybodaeth a ddarparwyd gan gyflenwyr y systemau unigol<br />
ac nid ydym wedi dilysu manwl-gywirdeb y wybodaeth. Ni fydd yr <strong>Arolwg</strong> <strong>Ordnans</strong> yn derbyn unrhyw atebolrwydd o gwbl yn sgîl defnyddio unrhyw un neu rai o’r cynhyrchion a ddarperir gan y cwmnïau a restrir<br />
uchod. Cyfrifoldeb Partneriaid Trwyddedig yw hysbysu’r <strong>Arolwg</strong> <strong>Ordnans</strong> am unrhyw newidiadau i’w galluoedd mewnforio data.<br />
Dewch i weld y Tîm Addysg yn BETT a Chynhadledd<br />
y Gymdeithas Ddaearyddol yn 2007<br />
Yn dilyn sioeau llwyddiannus yn 2006, bydd tîm Addysg yr <strong>Arolwg</strong> <strong>Ordnans</strong><br />
yn arddangos unwaith eto yn Sioe BETT a Chynhadledd Flynyddol ac<br />
Arddangosfa’r Gymdeithas Ddaearyddol (GA) yn 2007. Mae croeso ichi ymuno<br />
â ni ar ein stondin, lle gallwn ddangos ein GIS Zone, sydd wedi ennill gwobrau<br />
ac sy’n rhan o wefan rad ac am ddim MapZone® lle nad oes yn rhaid ichi<br />
gofrestru. Dyluniwyd hon yn arbennig ar gyfer myfyrwyr. Gallwn hefyd ddangos ichi sut y gallwch chi gael data mapio digidol yr<br />
<strong>Arolwg</strong> <strong>Ordnans</strong> i’ch ysgol chi a dangos sut y gellir defnyddio’r data map mewn amrywiaeth o feddalwedd GIS ysgolion.<br />
Sioe BETT 2007 Stondin E56, Olympia, 10–13 Ionawr 2007.<br />
Cynhadledd ac Arddangosfa’r Gymdeithas Ddaearyddol (GA) 2007 Prifysgol Derby, 13-14 Ebrill 2007.<br />
www.ordnancesurvey.co.uk/addysg newyddion mapio Rhifyn 31 gaeaf 2006 37
Ydy’ch ysgol<br />
AALl chi ar<br />
ei cholled?<br />
Rhybudd i ysgolion y mae’r Awdurdod Addysg<br />
Lleol (AALl) yn eu hariannu! Fe allai’ch ysgol<br />
chi fod yn colli allan ar ddata mapio digidol yr<br />
<strong>Arolwg</strong> <strong>Ordnans</strong> sydd gan eich awdurdod lleol.<br />
Mae gan bob awdurdod lleol yr hawl i ddata<br />
mapio digidol yr <strong>Arolwg</strong> <strong>Ordnans</strong> dan gytundeb<br />
lefel gwasanaeth (CLG) cenedlaethol â’r <strong>Arolwg</strong><br />
<strong>Ordnans</strong> o’r enw Cytundeb Gwasanaeth<br />
Mapio (CGM). Fel y cyfryw, mae gan ysgolion<br />
AALl yr hawl i ddefnyddio’r data gyda system<br />
gwybodaeth ddaearyddol (GIS) at ddibenion<br />
addysgol fel rhan o’r cytundeb yma.<br />
Dan CGM, gall awdurdodau lleol fanteisio ar y<br />
portffolio canlynol o gynhyrchion data:<br />
• Rhastr Lliw Graddfa 1:25 000,<br />
• Rhastr Lliw Graddfa 1:50 000,<br />
• Rhastr Graddfa 1:10 000,<br />
• Land-Line ® ,<br />
(sy’n cael ei fudo i Haen Topograffeg OS MasterMap ® ),<br />
• OSCAR ®<br />
(sy’n cael ei fudo i Haen Integrated Transport Network OS<br />
MasterMap),<br />
• Boundary-Line ,<br />
• OS Street View ® ,<br />
• Code-Point ® gyda pholygonau, ac<br />
• ADDRESS-POINT ® .<br />
Gellir cael manylion y cynhyrchion hyn ar<br />
wefan yr <strong>Arolwg</strong> <strong>Ordnans</strong>, sef<br />
www.ordnancesurvey.co.uk<br />
Er mwyn gallu cyrchu’r banc data hwn, dylai<br />
athrawon gysylltu â’u Swyddog Cyswllt <strong>Arolwg</strong><br />
<strong>Ordnans</strong> (OSLO) yn eu cyngor sir neu’u cyngor<br />
unedol. Mae nifer gynyddol o AALlau yn chwilio<br />
am ddulliau o wella’r modd o gyflenwi’r data mapio<br />
yma i’w hysgolion. Cynghorir ysgolion y mae’r<br />
AALl yn eu hariannu i ddarganfod pa wasanaethau<br />
sydd ar gael iddynt yn lleol cyn dewis dulliau<br />
eraill o gyrchu’r data mapio. Fe fydd eich cyngor<br />
unedol neu’ch cyngor sir yn gallu’ch rhoi mewn<br />
cysylltiad â’ch OSLO, ac fe allech arbed arian i’ch<br />
ysgol! Gallwch hefyd ddefnyddio’r gwasanaeth<br />
MapsDirect newydd i gael data Land-Line.<br />
Mae defnyddio data mapio yn gofyn bod<br />
â meddalwedd addas ar gael, ac mae<br />
datblygwyr wrthi’n gwella’u cynhyrchion yn<br />
barhaus i sicrhau eu bod yn haws i ddisgyblion<br />
ac athrawon eu defnyddio. Mae manylion y<br />
pecynnau meddalwedd ar gyfer ysgolion i’w<br />
cael ar dudalen 36.<br />
Gwasanaeth cyflenwi data mapio i bob ysgol<br />
Ysgolion sefydledig sirol awdurdodau addysg lleol ac<br />
ysgolion yr awdurdodau unedol.<br />
Mae gan AALlau drwyddedau hawlfraint yr <strong>Arolwg</strong> <strong>Ordnans</strong>, ac mae’r<br />
rhain yn caniatáu i’r ysgolion maent yn eu hariannu ddefnyddio data mapio<br />
digidol yr <strong>Arolwg</strong> <strong>Ordnans</strong> at ddibenion addysgu. Gall llawer o awdurdodau<br />
lleol (ALlau) sydd â data map digidol gyflenwi rhannau o’r archif ddata hon<br />
i’r ysgolion y maent yn eu hariannu. Mae’n bosibl y bydd y gwasanaeth<br />
hwn yn rhad ac am ddim, neu mae’n bosibl y gellir codi tâl gweinyddol<br />
amdano. Cysylltwch â’ch OSLO yn eich pencadlys unedol neu sirol neu<br />
â’ch athro <strong>daearyddiaeth</strong> ymgynghorol. I gael enw’ch cyswllt lleol,<br />
ffoniwch: 08456 05 05 05 neu anfonwch<br />
e-bost: customerservices@ordnancesurvey.co.uk.<br />
Efallai y bydd ysgolion hefyd yn dewis defnyddio’r gwasanaeth<br />
MapsDirect ar-lein neu eu Grid Dysgu lleol i gael cyflenwad o<br />
ddata Land-Line ar gyfer ardaloedd astudiaeth leol neu faes. Mae<br />
gwasanaethau cyflenwi data newydd bellach ar gael i bob ysgol gael<br />
data map Land-Line yr <strong>Arolwg</strong> <strong>Ordnans</strong>, gan gynnwys ysgolion yr<br />
AALl, ysgolion preifat ac ysgolion annibynnol. I archebu’r data hyn<br />
ewch i www.maps-direct.com/schools. Codir tâl gweinyddol<br />
am y gwasanaeth, sy’n dibynnu ar nifer y teils data map rydych yn<br />
eu harchebu. Bydd gwasanaethau tanysgrifio eraill hefyd ar gael<br />
ar y wefan hon.<br />
Am gynhyrchion data digidol eraill nad yw’r awdurdod lleol yn eu cadw,<br />
cysylltwch â: Llinell Gymorth Cwsmeriaid Ffôn: 08456 05 05 05<br />
Llinell Gymorth Gymraeg: 08456 05 05 04 Ffacs: 023 8079 2615<br />
E-bost: customerservices@ordnancesurvey.co.uk<br />
Ysgolion annibynnol a phreifat sydd am gael data Land-Line.<br />
Mae gwasanaeth cyflenwi data newydd bellach ar gael i bob ysgol<br />
gael data map Land-Line yr <strong>Arolwg</strong> <strong>Ordnans</strong>, gan gynnwys ysgolion<br />
yr AALl, ysgolion preifat ac ysgolion annibynnol. I archebu’r data<br />
hyn ewch i www.maps-direct.com/schools.<br />
Codir tâl gweinyddol am y gwasanaeth, sy’n dibynnu ar nifer y teils<br />
data map rydych yn eu harchebu. Bydd gwasanaethau tanysgrifio<br />
eraill hefyd ar gael ar y wefan hon.<br />
Ysgolion annibynnol a phreifat sydd am gael data mapio<br />
digidol arall yn hytrach na Land-Line.<br />
Am fanylion ynglŷn â sut i gael y data mapio digidol rydych yn<br />
chwilio amdanynt, cysylltwch â: Llinell Gymorth Cwsmeriaid:<br />
08456 05 05 05 Llinell Gymorth Gymraeg: 08456 05 05 04<br />
Ffacs: 023 8079 2615<br />
E-bost: customerservices@ordnancesurvey.co.uk.<br />
Sefydliadau addysg bellach (gan gynnwys colegau<br />
chweched dosbarth) sydd am gael data mapio digidol.<br />
Fe fydd angen trwydded hawlfraint yr <strong>Arolwg</strong> <strong>Ordnans</strong> arnoch.<br />
Cysylltwch â’r Ganolfan Cyswllt Cwsmeriaid. Data ar gael trwy<br />
EDINA (sy’n treialu yn rhad ac am ddim eleni).<br />
Ffôn: 023 8030 5030 Ffacs: 023 8079 2615<br />
E-bost: customerservices@ordnancesurvey.co.uk.<br />
Am fanylion ynglŷn â sut i gael y data mapio digidol rydych yn<br />
chwilio amdanynt, cysylltwch â: Llinell Gymorth Cwsmeriaid:<br />
08456 05 05 05 Llinell Gymorth Gymraeg: 08456 05 05 04<br />
Ffacs: 023 8079 2615<br />
E-bost: customerservices@ordnancesurvey.co.uk<br />
38 newyddion mapio Rhifyn 31 gaeaf 2006 www.ordnancesurvey.co.uk/addysg<br />
Tref Siop Ffôn<br />
Aberdeen Thistle Reprographics 01224 213400<br />
Birmingham TSO The Stationery Office 0121 236 7017<br />
Blackpool Granthams 01253 624402<br />
Brighton British Bookshops & Stationers plc 01273 220967<br />
Bryste Blackwell’s 0117 926 2322<br />
Bryste Stanfords 0117 927 7772<br />
Caer Bookland Map Department 01244 401920<br />
Caerdydd Blackwell’s 029 2022 8779<br />
Caerdydd TSO The Stationery Office 029 2082 1357<br />
Caeredin Edinburgh Copyshop Ltd 0131 556 6100<br />
Caeredin Entwistle Thorpe 0131 225 8515<br />
Caeredin Masonmap 0131 225 8727<br />
Caeredin TSO Scotland The Stationery Office 0131 659 7036<br />
Caergrawnt Blackwells Map Centre 01223 568417<br />
Caerlŷr John E Wright 0116 255 6030<br />
Caerlŷr Meridian Map Services Ltd 0116 247 1400<br />
Caerwrangon Centremaps 01886 832972<br />
Chelmsford Digital Imaging Centre 01245 493 333<br />
Cheltenham Axworthys Ltd 01242 522737<br />
Chichester Kall Kwik 01243 778711<br />
Coalville Bluesky International Ltd 01530 518562<br />
Conwy The Lead Partnership 01492 580800<br />
Coventry John E Wright 024 7667 4775<br />
Croydon Kall Kwik 0208 680 0868<br />
Dalkeith The XYZ Digital Map Company 0131 454 0426<br />
Derby John E Wright 01332 344 743<br />
Dundee PDQ print services 01382 201778<br />
Dundee Burns and Harris 01382 322591<br />
Dunfermline Masonmap 01383 727261<br />
Dunstable Trident Map Services 01582 867211<br />
Efrog Nevisport 01904 639 567<br />
Exeter Eland 01392 255788<br />
Glasgow John Smith & Son Bookshop 0141 332 8173<br />
Glasgow Miller Reprographics Ltd 0141 331 5252<br />
Glasgow Servicepoint UK 0141 275 2424<br />
Glasgow The Glasgow Map Centre 0141 552 7722<br />
Grimsby Print & Copy Centre Ltd 01472 350442<br />
Guildford Dome Map Services 01483 536000/579616<br />
Guildford Repropoint 01483 564888<br />
Harrogate Centremaps @ Photarc 0800 0831009<br />
Hatherleigh Map Marketing Ltd 08701 203088<br />
Henfford Hereford Map Centre 01432 266322<br />
High Wycombe Thames Graphic Centre 0800 3893197<br />
Hornchurch Centremaps 0208 570 9393<br />
Hounslow Rapidos 01494 451752<br />
Hull John E Wright 01482 308622<br />
Inverness Prontaprint Inverness 01463 233332<br />
Ipswich Hussey and Greaves 01473 461603<br />
Kelso Brown of Kelso 01573 224 269<br />
Kendal Henry Roberts 01539 720 425<br />
Largs Nicolson Maps 01475 689242<br />
Leeds Blackwell’s 0113 246 0483<br />
Leeds CDS-Yorks Ltd 0113 263 0601<br />
Lerpwl Blackwell’s 0151 709 6512<br />
Lerpwl Entwistle 0151 236 5151<br />
Tref Siop Ffôn<br />
Lerpwl The InfoPool 0151 258 1234<br />
Lincoln Lincoln Copy Centre 01522 546118<br />
Llundain Stanfords 020 7836 2260<br />
Llundain Map Marketing Ltd 020 7526 2316<br />
Llundain National Map Centre 020 7222 2466<br />
Macclesfield Bollington Printshop 01625 574828<br />
Manceinion Entwistle Thorpe – Middleton 0161 653 9310<br />
Manceinion Entwistle Thorpe – Manchester 0161 839 0661<br />
Manceinion Stanfords 0161 831 0251<br />
Manceinion TSO The Stationery Office 0161 214 1158<br />
Melksham Maps Worldwide 0845 1220 559<br />
Milton Keynes MFS Reprographics 01908 504550<br />
Newcastle upon Tyne Blackwell’s 0191 261 9507<br />
Newcastle upon Tyne Traveller 0191 261 5622<br />
Newport Centremaps @ Azimuth Land Surveys Ltd 0845 0833 575<br />
Northampton Merland Copy Shop 01604 632013<br />
Norwich Jarrold 01603 697252<br />
Norwich Trident Maps Ltd 01603 762799<br />
Nottingham John E Wright 0115 950 6633<br />
Nottingham Meridian Map Services Ltd 0115 950 3434<br />
Paignton Axworthys Ltd 01803 663320<br />
Penrith Lakeland Officepoint Ltd 01768 890440<br />
Perth Danscot Print Ltd 01738 622974<br />
Peterborough Summit Drawing Office Supplies 01733 555789<br />
Plymouth Bretonside Copy 01752 665254<br />
Plymouth KenRoy Thompson 01752 227693<br />
Potters Bar Latitude 01707 663090<br />
Preston Granthams 01772 250207<br />
Rainham Kent Drawing Office Publications 01634 238238<br />
Reading Thames Print Room 0118 959 6655<br />
Redcar The Business Shop 01642 490401<br />
Redditch PSW Paper and Print Ltd 01527 526186<br />
Renfrew Loy Surveys 0800 833 312<br />
Rhydychen Blackwell’s 01865 793550<br />
Rhydychen John E Wright 01865 244 455<br />
Ryde Paperlines 01983 611815<br />
Sale Centremaps @ Malcolm Hughes 0800 0831338<br />
Sheffield Blackwell’s 0114 268 7658<br />
Slough Thames Print Room 01753 516161<br />
Southampton Gormans 023 8022 1488<br />
Southampton Repropoint 023 8063 7311<br />
St. Albans National Map Centre 0845 606 1060<br />
Swindon Kall Kwik 01793 485248<br />
Swindon JJT Digital Ltd 01793 845885<br />
Taunton Brendon Books and Maps 01823 337742<br />
Tenterden Estate Publications 01580 764 225<br />
Uckfield CENTREMAPS @ Aworth 01825 768379<br />
Upton upon Severn The Map Shop 01684 593146<br />
Uxbridge A Boville Wright Ltd 01895 450321<br />
Warrington Entwistle Thorpe – Warrington 01925 824 500<br />
Warrington Kall Kwik 01925 632221<br />
Watford Cosmographics 01923 239743<br />
Woking Repropoint 01483 596280<br />
Y Drenewydd Estate Publications 01686 622489<br />
www.ordnancesurvey.co.uk/addysg newyddion mapio Rhifyn 31 gaeaf 2006 39
drysor cudd.<br />
Rhwyfo’ch cwch o<br />
amgylch<br />
y map<br />
tra’n<br />
chwilio am<br />
y trysor<br />
cudd.<br />
gêm newydd ar<br />
wefan MapZone<br />
Byddwch chi’n chwarae rhan Eric, yn chwilio am<br />
Defnyddio’ch<br />
sgiliau symbolau<br />
mapio i alluogi<br />
Eric i adael yr<br />
ynys.<br />
Cwblhau’r cenadaethau<br />
hedfan yn y nos a dod o<br />
hyd i’r trysor.<br />
Gallwch chwarae pob gêm yn unigol neu<br />
chwarae’r tair mewn un antur fawr.<br />
40 newyddion mapio Rhifyn 31 gaeaf 2006 www.ordnancesurvey.co.uk/addysg<br />
www.ordnancesurvey.co.uk/mapzone