ANEKS II - Sistemi Informativ i Tregut-Marketing

Rishikimi i Sektorit Bujqësor – Ushqimor në Kosovë

1. RAPORTI I PARAQITJES DHE METODOLOGJIA
1.1 Njoftimi
Rishikimi i Sektorit është përgatitur si një pjesë e detyrës së planit punues të Projektit dhe
aktiviteteve gjate periudhës fillestare. Qëllimi i plotë është që të ofroj qartësi mbi sektorin
e ushqimit me referenca speciale mbi egzistencën e zingjirit furnizues (SC) në Kosovë.
Informacionet dhe komentet e përfshira janë të bazuara në shenimet të cilat i kishte ne
dispozicion Ekipi i Projektit.
Rishikimi ishte drejtuar në azhurnimin e informatave të mëparshme si dhe identifikimin e
shpejtë të detyrave të rëndësishme në investim, brendapërbrenda zingjirit ekzistues të
furnizimit.
Rishikimi gjithashtu do të ofroj informata per Projektin që të selektoj, si “detyrë- qëllim” një
numër të kufizuar të obligimeve të cilat janë shumë të rëndësishme dhe mund të
përmisrëohen me një aksion që Projekti ka ndërmend të inplementoj. Problemi më i madh
me të cilin u ballafaqua ekipi gjatë kësaj ekspertize ishte, fakti se mungonin shenime të
besueshme mbi makro dhe mikro ekonominë.
Rishikimi ka identifikuar disa detyrime mirë të njohura ne mes te audiences se planifikuar
(fermer, tregëtar, supermarkete, autoritetet lokale):
• Mungesa e standardeve te qarta për mbrojtjen e produkteve
• Qasje jo adekuate ndaj financave
• Politika e taksave dhe tregtisë kontradiktore me objektivat
zhvillimore
• Mungesa e përvojës, punës praktike në biznes si dhe përvoja jo e
mjaftueshme në menaxhment
• Infrastruktura joadekuate, e sidomos furnizimi me rrymë
• Korrupsioni, krimi, si dhe zbatimi i ligjit
• Sistemi juridiko gjyqësor/gjykata/detyrimet gjyqësore
• Efekte të errëta ekonomike
• Cështjet e mshehta e dëmtojnë garën e bashkëpunimit në biznes
• Pasiguria e Ligjit/Qeverisja/ dhe statusit final
1.2 METODOLOGJIA
Metodologjia përfshin punën si në zyrë ashtu edhe atë në teren. Hulumtimet në teren
përfshijnë intervistat personale me nje numer të madh të njerzëve brenda zingjirit
furnizues te ushqimit. Gjithsej 16 pjesëmarrës, 7 shoqata, 11 projekte,14 institucione, 10
shitës si dhe 3 kompani të mediave janë intervistuar. Afërsisht 35 Raporte nga burime të
ndryshme janë shqyrtuar si dhe shfrytëzimi i disa zbulimeve të specialistëvë vendor dhe
ndërkombëtar.
1.3 HULUMTIMET NGA ZYRA
Hulumtimet nga zyra përfshijnë shumë burime të ndryshme. Raportet e ofruara nga
Projektet e ndryshme të finansara nga EAR, USAID, si dhe Agjensionit nga Zvicra, jane
shfrytëzuar, si dhe informatat nga misionet e expertëve afatshkurtër Nnërkombëtar.

Informatat statistikore zakonisht janë marrë nga SOK si dhe dy projektet e ASPOK, në
përgjithësi nuk ka pasur kontradita në materialet e shfrytëzuara nga këto dy burimet e
fundit.
Siq tham më herët, problemi ishtë se shenimet për Bujqësinë janë bërë nga mjetet e
expertizes nga regjistri shumë i vjetëruar. Kjo do të vërehet me ndryshime te kalkulimi i
disa shifrave.
Të dhënat materiale që kërkohen të krahasohen në afate kohore për ekstrapolim me
kohën nuk ishin të gatshme. Arsyeja për këtë është se Projektet e ndryshme kanë
aplikuar metoda të ndryshme dhe faktor matës te ndryshëm për mostrat e tyre. Pasi që
puna në materialin e këtij Projekti është kompletuar për një kohë, ekstrapolationi nuk
mund të bëhet në mënyrë korekte. Të ndihmohet në kalimin e kësaj situate, janë
shfrytëzuar edhe hulumtimet (intervistat) në teren.
1.4 HULUMTIMET NË TEREN
Disa intervista janë mbajtur para përfundimit të këtij Rishikimi. Intervistat janë bërë duke
përcjellur mënyrën e paracaktuar me dëshirë që të kemi informata të krahasueshme.
Ekipi i ekspertëve vendor si dhe ndërkombëtar kanë bërë intervista formale dhe
joformale me njerzë nga industria e ushqimit siq është paraqitur në tabelën më poshtë.
Janë shenuar detaje të hollësishme për secilin takim si dhe materiali është përfshirë në
raport.
Perpunuesit Shoqatat Organizatat Institucionet
Shitesit me
pakicë Mediat
Bylmeti KDPA Inter-coop Oda Ekonomike ERA RTK
MBPZHR – Njesi per BEN-AF
Abi KAMP KCBS zhvillim te politikave Ferizaj KTV
BEN-AF Blue Sky
Elif SHPUK Mercy Corps SOK
Prishtina Radio
Revista e
Koni AKA UNDP Fakulteti i bujqesisë ETC, Peja fermerve
Mborojtja e
MTI –Agjencioni per
konsumatorit
Pro movimin e
Pestova (MTI) ADA
Investimeve VIVA
MTI – Mbrojta e
Dona Medica Sëiss ËBDP konsumatorit Inter EX
Agro
MSH Departamenti i ARDI
Produkti SHE-ERA Kosova Kontrol shendetsis publike
Nerakond SIDA
EAR-
Departamenti
MBPZHR – PR Zyrja MAXI
per zhvillim te
kontrollit
Bonita
ushqimore KVFA OAZA
EAR – SASS MTI Zyra e regjistrimit
Devolli
Projekti te biznesit ETC, Prizren
EAR – RAS MBPZHR _ Njesia per
Birrae Pejes
Projekti monitorim dhe

Meka
Fruti
Mozart
Eko
Arqe & Iko
Hortikulture
Departamenti i
sherbimeve Publike –
Komuna e Gjakova
UNMIK Sherbimi
Doganor
MBPZHR – Njesia per
bageti dhe kafshe

2. PARATHËNIE
Qeveria në përgjithësi, e sidomos te ekonomitë me zhvillim në tranzicion, ballafaqohet
me vështirësi në arritjen e zhvillimit rural në periudhën e globalizimit në sistemin e
prodhimeve bujqësore, liberalizimin e tregtisë, intervenimit të reduktuar shtetror, dhe
rishikimit të rolit të bujqësisë në punësimin dhe jetesën.
Pavarësisht nga përpjekjet në zvoglimin e varfërisë përmes qasjes në rezervat (si,
korigjimeve të pronësisë, krediteve) dhe qeverisjes gjithëpërfshirëse, posaqërisht
pjesmarja e njerzve të zonave rurale në procese të planifikuara, bëhet e qartë se
improvizimi i qeverisjes në politikat publike nuk është i mjaftueshëm të reduktoj
varfërinë. Mënyra e jetesës nuk ofron vegla adekuate për kuptimin e punës dhe ndikimit
te zingjirit furnizues.
Si do të mund të punonin së bashku sektori publik me atë privat ashtu qe tregu të bëhet
vegël e një procesit gjithëpërfshirës. Rregullimi shoqërorë nuk është i pajisur siq duhet
qe të mirret me struktura zingjirore te furnizimit. Brenda supermarketeve përfaqësuesëve
të zingjirëve furnizues, kur standardet dhe çmimet mbajnë në distancë njerëzit, aty
gjenden ca mundësi për kultivues të vegjël dhe farmer familjar të ndikojnë në treg ose
përpiqen të bëjnë nje ndikim demokratik në të ardhmen e produkteve bujqësore. Duke
rritur distancën mes prodhimit me teknologji si dhe prodhimit vetanak aty paraqitet
nevoja për një qeverisje të mirë globale përmes zingjirit furnizues.
Shitoret janë duke kaluar nëpër ndryshime të shpejta, të bllokuara me shumë mallra,
dhe zhvendosin shitjen me shumicë apo lokalet e vogla. Ushqimet e koncentruara me
çmim të lartë, shitja me pakicë si dhe industrite ushqimore në fund të këtij zingjiri kane
një ndikim shumë të lartë në vendimmarrje me bujqësi. Menaxhuesit dhe shitësit me
pakicë kërkojnë nivel të lartë të cilësisë në pëlqim me standardet dhe rregullat, dhe me
përkushtim te mëvonshën nga furnizuesit. Edhe pse molla rritet në Kosovë, apo kafja
prodhohet në Brazil, zingjiri kryesor i supermarketeve do të kontrolloj se qka i ofrohet
kosumatorit.
Gjithashtu, përfitimi më i madh ekonomik është jasht prodhimtarisë. Ato pak para që
janë në dispozicion për bujqësi, pak mundesi janë të investohet në sfera te ndryshme, të
sistemit mbështetës.
Në Kosovë, zhvillimi i suksesshëm i bujqësisë, fermave dhe marketingut të prodhimeve
ushqimore është ngusht i nvarur nga kapaciteti i sektoreve publike dhe atyre private në
ngritje të procesit gjithëpërfshirës.
Në këtë kontekst, rishikimi i këtij sektori është i drejtuar në identifikimin e prodhimeve,
sistemin e prodhimtaris dhe llojet e ndërmarrjeve qe ofrojnë përfitimet më të mëdha
ekonomike që do të mund të kenë ndikim në jetën rurale në Kosovë.
Përpjekje të mëtejme do të jënë të nevojshme të bëhen në këtë punë fillestare me
analiza shtesë të detalizuara mbi agro-biznesin dhe agro-tregtinë, duke përfshirë
analizat e bazuara te konsumatorët në Kosovë. Prodhimi final duhet të ofroj
rekomandimet për stimulimin e bujqësisë si dhe zhvillimin e pjesëve rurale në Kosovë.

3. PARAQITJA E KONTEKSTIT BUJQËSOR TË KOSOVËS
3.1 Konteksti Makroekonomik i Kosovës
Që nga përfundimi i luftës, Kosova ka bërë një përparim të dukshëm në ndërtimin
institucional dhe stabilizimin makroekonomik. Megjithëse, mundësia e takimit me njerëz
nevojtar ishte shumë e ngadalshme. Mungesa e zhvillimit ekonomik do të ketë efekt
negativ në stabilitetin që do të shtyej rritjet ekonomike. Sfida më urgjente për autoritetet
Kosovare është të ruajn stabilitetin makroekonomik dhe arrijnë një rritje ekonomike, në
kërkim të zvogëlimit të nivelit shumë të lartë të papunësisë. Me zvoglimin e ndihmës nga
jasht si dhe derdhjet në sektorin privat do ta bëjnë shumë të vështirë arritjen e këtij
qëllimi. Zbutja e emigrimit është një çështje shumë e rëndësishme. Aktiviteteve
ekonomike të Kosovës janë mbështëtur nga ndihmat e jashtme si dhe nga të ardhurat
private të cilat së bashku arrijnë nivelin e 50 % nga BPSH. Sektori i donacioneve është
krijuar në një export artificial për prodhimet dhe shërbimet Kosovare që mbrrijnë në
20% të BPSH. Gjatë viteve 2000-2003, ndihma nga jashtë ishte e barabartë me dyfishin
e buxhetit të Kosoves të 2003. Për periudhën e njejtë, të ardhurat private, ishin rreth 30
% të BPSH, ishin më shume se BPSH e Kosovës për vitin 2003.
Ndihma nga jasht tregon një trend në rënje, sidomos pas vitit 2001. Në fund të vitit 2004,
ndihma nga jasht ka paraqitur vetëm gjysmën e saj nga viti 2000. FMN vlerëson me
optimizëm për derdhje në sektorin privat ne dekadën e ardhshme.
Resurset Kosovare nuk janë të mjaftueshme të finansojnë investimet e kërkuara, sipas
buxhetit shumë të ultë që kanë. Mbështetja në huazime per të plotësuar mungesat do të
ishte gjë e pamatur. Objektivi është qe borxhi i marrur mos të kaloj 30 % të BPSH në
dhjet vitet e ardhshme. Në tentim të ruajtjes se aftësisë së pagimit, the përkrahjes për
nevojat e shtimit, aty ka nevoëj të rritet produktiviteti, ashtu që të bëhet konkurent dhe
të fitoj një depërtim në tregun e jashtëm.
Politika të qarta kërkohen për të përkrahë zhvillimin. Ndikim i vazhdueshëm është bërë
që të bëhet një ekonomi në kornizë ligjore. Këkesa kryesore është që të zhvillohet
pajisja me vegla, që të përkrahet ajo.
3.2 Bujqësia ne Ekonominë Nacionale
Bujqësia kosovare karakterizohet me ferma të vogla, produktivitet të ultë dhe një
shërbim këshilldhënës të dobët, kontribon me afërsisht 7 % të BPSH të Kosovës
(vlerësimi i SOK 2007), bënë punësimin e 42 % (sipas Bankës Botërore) dhe mbrrinë 16
% nga exportit i përgjithshëm.
Në 1999-2000, aksionet sektoriale në BPSH ndryshuan bindshëm. Sektori i shërbimeve
demonstroi një rritje të shpejt (nga 46.5 % në 1993 në 58 % në 1998). Pavarësisht nga
rënja e aksioneve, bujqësia e Kosovës qëndroi si nje kreator me rëndësi i pasurisë
nacionale si dhe motor kryesor i rritjes se BPSH në 1999-2004. Kontributi i lartë i
bujqësisë në BPSH (19%) megjithate është si rezultat i kontributit të vogël të industrisë
dhe sektoreve tjera në BPSH e rallë si rezultat i zhvillimit të bujqësisë. Në fakt, kontributi
i sektoreve në BPSH /ndarja e fuqisë së punësimit tregon se efektshmëria në sekrorin e
bujqësisë është e ultë. Vjetërsia konstante e punësimit në bujqësi si dhe humbja e të
ardhurave nga ekonomia shtëpiake do të dëmtojnë komunitetin rural, derisa të
zhvillohen aktivitetet tjera ekonomike.

Siç shihet në grafikonin e mëposhtëm, Kosova është një importues i madh i produkteve
bujqësore me 288 milion Euro, ose 24% nga importi total në vitin 2005. pjesa e importit
të ushqimit nga importi total në vitin 2000 ishte rreth 27%, ngritet në 2003 në 34% dhë
bie në 24% në vitin 2005.
350,00
300,00
250,00
200,00
150,00
100,00
50,00
0,00
00 01 02 03 04 05
Import 169,00 283,00 300,00 330,00 293,00 288,00
Export 5,03 1,05 3,08 7,06 5,03 7,08
Bujqësia në Kosove përfshinë përafërsisht 1.800 kooperativa dhe firma komerciale
(private e shoqërore) dhe 143 000 ekonomi familjare, 70% prej të cilave jane si ferma
me më shumë se 1 ha. Sektori ka produktivitet pune shumë të ultë duke kombinuar edhe
me të ardhura mujore shumë të ulta. Aty janë rreth 150,000 njerzë të përfshirë në
sektorin bujqësor/farmer.
Është dhënë një përshkrim i shkurtër i gjashtë nënsektoreve bujqësore, për përshkrim
më të detajuar, ju lutem shikoni seksionin 8.
a) SEKTORI I PRODHIMEVE TË QUMSHTIT
Konsumimi i Qumshtit 170 litra/person/viti
Kërkesat e tregut 339,500 ton
Prodhimi total vendor 257,500 ton/vit ose 76% nga kërkesat e totale
Përpunimi total vendor 34,000 ton-13% nga prodhimi i përgjithshëm
Importi 24% nga konsumimi (djath dhe qumsht afatgjatë
nga Bugaria,Sllovenia dhe Turkia)
Nr i produkteve të qumshtit 19 njësi
Produktet kryesore qumsht, jogurt, kos, djath i bardh dhe kashkavall
Kostoja e prodhimit të qumshtit në Kosovë është e lartë sipas kostos të lartë të
furnizimit (70-80% e kostos totale në prodhimin e qumshtit) dhe bagëtia janë
zakonisht në shtalla e më rrallë kullosin në livadhe. Mesatarja e çmimit me pakicë
është 0.64 E/litre, dhe si pasojë janë këto margjina të larta me çmimin aktual të
formimit dhe produktivitetit.
Prodhuesit lokal të qumshtit kërkojnë zbritjen e çmimit furnizues nga 0.24 në 0.20
E/litër që të hyjnë në konkurencë me prodhimet e importuara. KAMP vlerëson se
çmimi i duhur është 0.21 E/litër dhe bënë dallim të madh prej 3 E/litër nëse qmimi
nga ferma është 0.24 E/litër.

) SEKTORI PËR MISH DHE VEZË
Konsumimi i mishit 41 kg/person/vit ( zakonisht bagtie, pastaj pula dhe derr)
Kërkesa e tregut 102,500 ton
Prodhimi total vendor 19,500 ton/vit ose 19% i kërkesave të tregut
Përpunimi total vendor 2,900 ton – 15 % e prodhimit total
Import 96 % mish pule dhe 75% mish viqi nga Brazili, SHBA e
Polonia
Nr i produkteve të mishit 18 njësi
Çmimi i prodhimit të mishit është, afërsisht 1.71 E/kg të bagëtisë së gjallë në ferma.
Mesatarja nga fermat është 1.70 dhe 1.80 E/kg matja e gjallë. Dallimi është përafërsisht
23 Euro për një lopë pas 6 muaj rritje.
Çmimi i prodhimit për mish pule është 1.7 E/kg matje e gjallë (2.4 E/kg pas prerjes) dhe
mesatarja e çmimit me shitje është1.95 E/kg gjallë, jep një dallim prej 0.27 E/kg.
Prodhimi vendor i mishit të pulës vlerësohet se është 1,193 ton per vit duke arritur 3% te
konsumimit të përgjithshëm.
Prodhimi vendor i vezëve është rreth 74 % nga kërkesat dhe mbetja prej 26%
importohet. Kostoja e prodhimit te vezëve është 0.052/copë kurse çmimi i vezëve të
importuara është 0.04 E/copë. Çmimi mesatar në ferma është 0.065 deri 0.07E/copë
derisa çmimi mesatar me pakicë është 0.09 E/copë.
Prodhimi i dhenëve është arsyeshëm më fitimprues (mesatare 150 dele) me çmim
mesatar të prodhimit prej 1 kg e qengjit (gjallë) 1.54 e/kg ose 2.57 E/kg pas prerjes
derisa kostoja e prodhimit të qumshtit është 0.30 E/litër. Çmimi i shitjes me shumicë
është 2.50 E/kg për mish kurse 0.50 E/litër qumshtë.
c) SEKTORI I GRURIT DHE USHQIMIT PËR KAFSHË
Konsumimi i miellit të grurit 140 kg/person/vit
Kërkesa për grurë në treg 444,000 ton
Prodhimi total vendor i grurit 253,000 ton/vit ose 57% e kërkesave
Përpunimi total vendori grurit 95% nga prodhimi total
Importi i Grurit 43% prej cilit 25% është nga mullinjët e Sërbis
Nr i mullinjëve të miellit 83 copë ( me kapacitet 1.2 milion ton
Prodhimi total i misrit 250,950 ton
Nr i mullinjëve fushor 22 copë (113.120 ton/vit kapaciteti)
Mesatarja e rendimentit të grurit është 3.26 ton/ha. Janë rreth 70.000 ferma që mirren
me prodhimin e grurit si dhe fermer vetanak (< 1.5 ha) prodhojnë 55% të grurit vendor.
Fermat semi komerciale prodhojnë 29% kurse ato komerciale 16 %. Çmimi i prodhimit
të grurit është rreth 0.12 E/kg. Kostoja kryesore në prodhimin e drithrave, dhe grurit
është ajo e makinerisë së fermave.
Çmimi i Misrit në Kosovë është 0.14 E/kg (2004), kurse kostoja e prodhimit ndryshon
nga 0.10 në 0.17 E/kg. fermat e vogla bëjnë kompenzim duke kombinuar me pasul.
Elbi kërkohet në birrari. Konsumimi i birrës në kosovë është rreth 21 litër për person në
vit. Vendi per kultivimin e elbit është 3,896 ha.
Kemi 36 ferma që prodhojnë elb me kontratë për të vetmen birrari nga Peja. Fermat janë
tregëtare me mbi 100 ha, dhe me prodhim prej 2.2 ton/ha. Gjithë prodhimi mirret nga

fabrikat e birrës në Kosovë. Vetëm 300 ton e elbit është importuar në 2004 dhe Kosova
siguron 75% të kërkesave të birrës. Fabrika e birrës në Pejë prodhon 30.000 ton/vit, ose
93 % e prodhimit total të birrës dhe 67 % të kapacitetit të vet. Dy birrari të vogla bëjnë
balancimin mes veti. Kostoja e prodhimit të elbit për birrë është 0.23 E/kg dhe fabrikat
paguajn nga 0.35 E/kg. Prodhime më të larta do të kemi me shfrytëzimin më të mirë të
makinerisë dhe ujitjes.

d) SEKTORI I PEMËVE
Konsumimi i pemëve të freskëta 20kg/person/vit
Konsumimi i pemëve të përpunuara 6 kg/person/vit
Kërkesat e tregut 50,000 ton për pemë të freskëta dhe 15.000
ton të përpunuara
Prodhimi vendor 27.473 ton/vit ( kryesisht molla)
Importi 96 % të frutave të përpunuara
Nr i plantazhave të përpunimit 1 vend (punon me 10% të kapacitetit)
Pema më e prodhuar në Kosovë është molla (46%), e cila përcillet nga kumbulla. Gati të
gjitha fermat kanë drunjë frutor. Shumica e frutave përdoren në vetë fermat, e mbetja
shitet në treg. Nuk ka kushte të deponimit dhe frutat e importuara janë më të avancuara,
dhe te paketuara mirë. Kostoja e prodhimit të mollës është 0.15 E/kg duke u bazuar në
plantazhen prej 30 ton/ha. Çmimi i tregut është 0.63 E/kg Mollat e importuara vijnë nga
Maqedonia dhe kanë çmimin prej 0.21 E/kg.
Momentalisht shfrytëzohet toka prej 14 ha për prodhimin e pemëve. Të gjitha shiten të
freskëta, edhe pse kemi disa ferma. Prodhimi në shkallë më të lartë kërkon edhe kushte
të përpunimit më të mirë. Tregu ndërkombëtar është shumë konkurues, dhe cilësia e
prodhimit është e rëndësishme si dhe çmimi. Duhet ketë kujdes të arrihen standardet
ndërkombëtare të prodhimit final.
e) SEKTORI I PERIMEVE
Konsumimi i perimeve të freskëta 146 kg/person/vit
Konsumimi i perimeve të përpunuara 1.5 kg/person/vit
Kërkesat e tregut 365.000 ton/vit perime të freskëta
Prodhimi vendor i perimeve 222.000 ton/vit ose 60% prej kerkesave
për perime të fresketa
Importi 143.000 ton/vit ose 39 kërkesa të tregut të
perimeve të freskëta
Nr i plantazhave të përpunimit 1 vend (punon me 20% të kapacitetit)
Prodhimi i perimeve në Kosovë është i ndarë në prodhim në fusha të hapura (14.500 ha)
dhe atyre të mbyllura (470 ha). Vendet kryesore të prodhimit janë Rahoveci, Prizreni dhe
Vitia. Vendi me perime është zakonisht më i pakët se 2000 m2. Prodhimet vijnë rreth
90% nga vendet e hapura kurse 9% nga ato të mbyllura, mesatare prej 14 dhe 55
ton/ha.
Kemi një përpunues të perimeve në Prizren i cili punon me kapacitet 20% dhe
shfrytëzon vetëm 1.000 ton perime. I gjithë prodhimi i perimeve shfrytëzohet për tregun
vendor. Importi arrinë deri në 25% të pemëvë dhe perimeve të freskëta.
Gjate sezonës importi është 18% nga i tërë furnizimi dhe perimet shiten në shitoret
vendore, supermarketet dhe minimarketet.
Prodhimet e perimeve në Kosovë janë relativisht fitimpruese.
Çmimi mesatar i fermave për speca është 0.40 E/kg dhe kostoja e prodhimit variron nga
0.14 në 0.20 E/kg. Fermat me prodhim prej 30 ton/ha mund të arrijnë përfitim prej 2000
– 8000 E/ha. Cilësia e prodhimeve në fusha ndryshon dhe është i varfër kurse, mallrat
nga serat japin kualitete më të mira. Paketimi kryesisht bëhet sipas peshës. Produktet e
importuara janë me mirë të klasifikuara, kategorizuara dhe etiketuara.

f) SEKTORI I RRUSHIT DHE VERËS
Konsumimi i rrushit të freskët 5.6 kg/person/vit
Konsumimi i verës 2.0 litra/person/vit
Kerkesat e tregut për rrush tryeze 14.000 ton/vit
Kerkesat e tregut për rrush vere 5.00 ton/vit
Prodhimi total vendor i rrushit vere 25.033 ton/vit
Prodhimi total i rrushit për ushqim 8.010 ton/vit
Import (rrush ushqimi) 3.188 ton në 2004
Nr. i plantazhave te perpunimit 12 vende ( 4 shoqerore dhe 8 private)
Me rrush kemi 4.928 ha të cilat janë 3.142 ha vreshta private (63%) dhe 1.786 ha (37%)
shoqërore. Vreshtat ndahen në ato të rrushit të tryezës (890 ha), dhe rrushi për verë
(4.038 ha). Rrushi i tryezës prodhohet edhe ne sektorin privat edhe ne ate shoqërorë.
Janë afërsisht 4.100 farmer me vreshta, shumica kanë mes 0.20 dhe 1 ha.
Te ardhurat mesatare për rrush vere jane 7.5 ton/ha dhe afërsisht i gjithe prodhimi
përpunohet në vend. Rreth 50% e rrushit për verë përpunohet në sektorin formal dhe
50% nëpër shtëpi për prodhim të verës dhe rakisë. Dymbëdhjet vreshta kanë kapacitet
vjetor 104.000 ton. Sipërmarjet shoqërore punojnë me 8% të kapacitetit derisa sektori
privat shfrytëzon 52% të kapacitetit (447 ton/vit). Kosova është eksportues me rëndësi i
verës (3.530 ton janë eksportuar në Gjermani në vitin 2004). Kosova importon 309 ton
verë zakonisht nga Sllovenia, Mali I Zi dhe Maqedonia.
Të ardhurat mesatare nga rrushi i tryezës janë 9 ton/ha në vitin 2004. Në të njejtin vit
Kosova ka importuar 3.188 ton të rrushit të tryezës nga Maqedonia, Greqia, Turqia. I
gjithë prodhimi i rrushit të tryezës shfrytëzohet të shitet i freskët. Nuk ka kushte te
përpunimit në koncetrat të rrushit për lëngje.
Kostoja e prodhimit të rrushit ndryshon varësisht nga lloji dhe prodhimi, nga 0.09 deri në
0.47/kg. llogaria për punë varet 70% nga çmimi i prodhimit. Çmimi i ofruar nga vreshtarët
vitin 2004 ishte 0.11 deri 0.27 E/kg varësisht nga lloji. Çmimi me shumicë në vitin 2004
ishte rreth 0.54 E/kg derisa rrushi i importuar në sezonë ishtë 0.22 E/kg.

4. RISHIKIMI I SEKTORIT TË USHQIMIT
4.1 ZBULIMET E PËRGJITHSHME
Detyra e ekonomisë të Kosovës është të krijoj nje kapacitet të gjerë ekonomik, të punoj
me kërkesat vendore ashtu që të reduktoj besimin ndaj furnizuesve të jashtëm. Edhe
pse sektori i ushqimit vuan nga një numer i madh i problemeve dhe afersisht mes 70 dhe
95% të artikujve ushqimor, e sidomos prodhimeve të përpunuara janë importuar. Disa
donatorë jane përfshi në iniciativa të ndryshme në drejtimin dhe adresimin e situatës por
disa ende shikojn në probleme me zingjirin e furnizimit me ushqim.
Sasia, kualiteti dhe aftësia e sigurimit të lëndës së parë jane probleme për të gjitha
nënsektoret si dhe për shumë kompani që operojn në zingjirin e furnizimit me ushqim. Si
rezultat, shumica e përfaqësuesëve janë të shtyer të shfrytëzojn mallëra të importuara,si
mish të ngrirë dhe koncentrate për langje.
Para lufte Kosova ishte vetë siguruese me ushqim (vlerësimet ndryshojn për 30-50%)
dhe produktet nga Kosova ishin të arritshme në gjithë Jugosllavinë. Kompanitë ishin të
nivelit të lartë dhe struktura te integruara të dizajnuara për përmbushjen e nevojave të
tregut të ish Jugosllavisë. Tani këto kompani nuk janë më funksionale dhe paisjet e tyre
janë vjetëruar. Si shtesë konkurenca ndërkombëtare ishtë bërë më e fort dhe kjo vërehet
me rritje të importit.
4.2 MODELI I ZINGJIRIT FURNIZUES NË KOSOVË
Në tentim qasjeje ndaj dallimeve brenda zingjirit furnizues me ushqim për shkallën e
integrimit të lëndës së parë, disa modele bazë tregojnë lidhjet mes zingjrëve të
ndryshem të furnizimit që janë zhvilluar.
Modelet në parim tregojnë organizimin dhe lëvizjet e produkteve. Shumica e kompanive
të paraqitura i përkasin një niveli të caktuar te produkteve. Drejtëkëndëshat e verdhë
paraqesin ekonominë e brendshme Kosovare. Vijat paraqesin se prej nga vijnë
prodhimet dhe ku ato shiten.

Në modelin e parë, të gjitha materialet vijnë nga jasht dhe të gjitha prodhimet shiten
jashtë. Ishte vërejtur se shumica e kompanive që i përkasin këtij modeli të zingjirit
furnizues nuk kanë shitës të vet dhe të gjitha prodhimet janë blerë nga agjentët e
eksportit.
Modelet e tilla të zingjirit zakonisht janë shfrytëzuar në situata më fuqi punëtore të lirë,
sa më gjatë të jenë rrogat e vogla këto kompani do të jenë në biznes. Për momentin nuk
kemi ndonjë shembull në Kosovë.
Modeli i dytë ka më shumë apo më pakë të zhvilluar sektorin e përpunimit dhe
gjithashtu varet nga tregu lokal. Siq shohim lënda e parë është me rëndësi. Arsyeja
mund të gjindet te zhvillimi i pamjaftueshëm i sektorit primar i cili nuk ka aftësi të furnizoj
sasinë e nevojshme per përfaqësuesin, kjo bie se kostoja e prodhimit në nivelin fillestar
është shumë e lartë. Ky model paraqet situatën e shumicës së fermerëve Kosovar.
Modeli i tretë paraqet një lidhje të mirë me tregun lokal. Vijat me pika paraqesin se aty
ku akoma ka import, por sektori primar eshte në rend të parë. Gjithasht mardhëniet me
tregun janë të zhvilluara- shumica e përfaqësuesëve veq e dijneë sezhvillimi i njohjes se
llojeve ka rol domethënës- ata investojnë në zhvillimin e llojeve egzistuese dhe atyre te
reja. Kompanit që i përkasin këtij zingjiri kanë shansa serioze të bëhen eksportues në të
ardhmen.
Modeli i katërt paraqet një rreth të integruar – gati gjithë lënda e parë vije nga Kosova.
Mardhëniet me tregun jane bërë. Kompanitë në këtë sektor janë informuar se përmisimi i
kualitetit është shumë me rëndësi në konkurim me mallërat e importuara. Shembuj në
Kosovë jane : patatet, produktet e djathit, pemët dhe përimet, vera dhe drithrat.
Modeli i pestë- lënda e parë vendore, përpunuesit vendor, kontribohet të rritet balanci
tregtar. Ky zingjiri furnizimit (ZF) vepron kur sektori vendor përfiton nga bashkimi i
burimeve. Pa dyshim problemet do të rriten nëse shpenzimet e menaxhmentit
(shpenzimet logjistike) do të jenë të pa planifikuara. Shembull në Kosovë janë:
këpurdhat dhe barishtat.
Harta e dytë tregon disa sektore të cilët paraqesi një sistem tipik të ZF të integruar.

4.3 FURNIZIMI ME LËNDËN E PARË
Prodhimtaria në nivel Ferme
Siq shihet në tabelën më poshtë, prodhimtaria në nivel ferme akoma është larg nga
standardet ndërkombëtare. Arsyeja është kombinimi i faktorëve të ndryshëm të cilët e
bëjnë të vështirë për farmerët arritjen e një prodhimi më të lartë se qe është:
• Madhësia e vogël e fermave ( vlerësohet mes 1.6 dhe 2.4 ha)
• Bashkëpunimi i kufizuar mes farmerëve
• Qasje e kufizuar për kredite
• Infrastruktura e varfër
• Njohuri të pakta rreth teknikave përparimtare të prodhimit
• Njohuri të pakta mbi teknikat e menaxhimit të fermave
Shenimet për prodhimet e zgjedhura nga perimet jane paraqitur ne tabelën më poshtë.
Prodhime hektar tons/ha 000 ton
Patate
88.0
3,826 23.0
Qepë
11.0
852 12.9
Lakra
6.5
911 7.1
Speca
60.5
2,881 21.0
Domate
21.4
1,052 20.3
Kunguj
8.3
1,332 6.2
Tranguj
9.8
377 26.0
Shalqin
13.4
631 21.3
Pjepen
3.3
136 24.4
Hudhra
0.5
112 4.8
Fasule
0.8
294 2.6
Buranije
7.5
5,349 1.4
Perimet e tjera
7.0
698 10.0
Totali
18,451
238

Tregtia me pronë dhe strukturat Farmere
Nga pika e shikimit të zhvillimit rural, është me rëndësi të rritet madhësia e fermës duke
shtuar tokën dhe të zhvilloj tregtin me toka. Tanipërtani toka më e vlerësuar dhe më e
shtrenjtë është ajo urbane sepse shumica e tokës jasht qyteteve shfrytëzohet vetëm për
bujqësi. Toka e shfrytëzuar për zhvillimin e bimëve duhet pregatitur me qellim te lirimit të
shkallëve ekonomike dhe ngritet konkurenca.
Këto zbulime janë të aplikueshme për të dy llojet pemet/perimet si dhe sektorin e djathit.
Farmerët e prodhimeve qumshtore ballafaqohen me problemet e njejta për shkak të
fermave të vogla dhe, si pasojë, numri i vogël i shtazëve që mbahen (93.72% e
fermerëve aktiv posedojnë nga 2 ose 4 lopë).
Struktura e Fermave te Kosovës (me perjashtim te ndermarjeve shoqërore)
Farm size Number of
farms
Area (ha)
0.25 33,657 10474
0.75 46,145 34895
1.52 39,129 49039
1.75 14,512 25935
2.5 21,610 53484
3.5 6,756 23120
4.5 3,875 17478
5.5 2,412 13240
7 1,712 11764
9 702
6182
10 + 973 14728
Total 171,483 260,339
60,000
50,000
40,000
30,000
20,000
10,000
-
Burimi: Hulumtimi nw fushwn e bujqwsis (2005)
Kosovo Farm Structure (excluding (SOE))
0.25 0.075 1.52 1.75 2.5 3.5 4.5 5.5 7
Average Farm Size (ha)
9 10 +
Burimi: Hulumtim ne fushwn e bujqwsisw (2005)
Area
( )
Farms

Luhatjet e çmimeve
Çmimet e fermave për pemë apo perime ndryshojnë shumë brenda regjioneve në
funksion të madhësisë së njesisë të prodhimit. Fermat prodhojnë më së shumti për
nevojat e veta e ajo që ju tepron e plasojnë në treg të gjelbërt. Gjatë muajve korrik dhe
gusht kishte tepricat në dispozicion; megjithatë mungesa e depove dhe njohurive te
teknikave të pas prodhimeve e rduktojn qmimin e tregut. Zgjatja e periudhes së
kultivimit/produktit (e.g. duke shfrytëzuar një galeri të prodhimeve) dhe drejtimi në
bashkëpunim mes farmerëve, do të përmisoj situatën.
4.4 TREGTIA E JASHTME
Në vitin 2005 importi total ishte 1.2 miliard Euro kurse exporti 44.4 milion Euro.
Shpërndarja e artikujve ushqimor (alkohol, joalkool, duhan) në total eksporti ishte 9.2%,
ndërsa ndarja e importit e përfaqësuar nga produktet bujqësore ishin 14.4%. Importi i
plotë i mbuluar nga eksporti ishtë 3.68%.
Importi për gjasht muajt e parë të vitit 2006, krahasuar me të njëjtën periudhë në 2005,
ka mbrri shumën prej 561 milion Euro e cila korespondon një rritje prej 2.08% (11.6
milion Euro). MTI tregon se, në periudhën e njejtë, importi nga Gjermania është
zvogëluar nga 70.6 milion Euro në 53.6 milion, nga Mali iZi dhe Sërbia nga 89.9 milion
në 82.4 milion. Mallërat e importuara nga Sllovenia dhe Shqipëria gjithashtu kanë shenu
ramje për afër dy milion Euro. Gjatë kësaj periudhe kohore, mallërat e importuara nga
Maqedonia kanë shënuar ngritje nga 91.7 milion në 106 milion. Shumica e produkteve
të importuara( 74%) janë nga BE dhe Zvicra (37%), Maqedonia (14%), Serbia (%) dhe
Turkia (8%).
Dhoma ekonomike vlerëson se 85 % ushqimit në shitje me pakicë është importuar
(përfshirë duhanin) dhe sheh zavendësimin e importi si detyrën kryesorenë politikat e
ardhshme. Në fakt, gjatë 6 muajve të parë të 2006, eksporti i prodhimeve ushqimore
ishte afërsisht 3.7 milion Euro duke kontribuar me 11% nga eksporti total, derisa importi i
prodhimeve bujqësore ishte afërsisht 136 milion euro ose 24% nga importi total.
Eksporti i ushqimit zakonisht përfshinë këpurdhat e thara, patatet, lekura shtazësh,
langje dhe verë zakonisht eksportohen me sasi. Kosova, si pjesë e sistemit tregtis
ndërkombëtare nga ish Jugosllavia ishte zyrtarisht kontribuesi më i madh i eksportit dhe
megjithëse eksporti i tanishëm është relativisht i vogël, më shumë mundësi, si qumshti
afatgjatë në Shqipëri, kanë qenë të menduara.
Eksporti/importi janë bërë zakonisht me transport rrugor përmes 8 pikave hyrse/dalse
nëper Kosovë. Distribuimet me tren dhe nga ajri janë pak të zhvilluara. Tregtarët
ndërmjetësues, me kamiona 40-ton, kanë aftësine të bëjnë ndikim në shitjen e ushqimit
sepse kane aftësinë të bëjnë furnizimin e shitësve me pakicë tërë vitit.gjatë sezonës
tregtarët blejnë drejtpërdrejt nga prodhuesit. Duke përdorur kamiona të izoluar.
Disa prodhues kanë informata të besueshme mbi kushtet e tregut, përfshirë blerësit,
çmimet, sasinë, nivelin e prodhimit dhe kërkesat e konsumuesëve. Prodhuesit llogarisin
edhe mirësjelljen duke u bazuar ne çmim por nuk kanë evidenc nga hulumtimet e tregut
si dhe kërkesat e konsumatorëve.
Shpërndarja nëpër shitore ndikohet me mundësin e sigurimit të mallit, me reklama si
dhe me ndikim nga tregtarët ndërmjetës.

4.5 HARGJIMET VETANAKE ( FAMILJARE)
Në mesatare, familjet Kosovare shfrytëzojn 60% hargjimeve në ushqim (përfshirë pijet
alkoolike dhe duhanin), nga të cilat 12% shfrytëzohet për bukë dhe drithëra, 9% për
mish, pastaj perime (7%), prodhime qumshti dhe vezë (6%).
Average M onth Food Expenditure
(07/2003 – 05/2004) (In Euro) *
Type
A m ount
( EUR)
%
Bread and cereals 35,03 22,4%
M e a t 26,67 17,0%
Fish 1,45 0,9%
Dairy Products 17,31 11,1%
O il a n d F a t 8,41 5,4%
Fruits 8,95 5,7%
Vegetables 20,13 12,9%
Sugar, jam , honey, chocolate 10,53 6,7%
O ther food products 10,53 6,7%
C o ffe e , te a , c a c a o 7,12 4,5%
Sweet drinks 9,06 5,8%
Alcoholic beverages 1,35 0,9%
Total 156,54 100,0%
* Kosovo in Figures - SO K
Coffee, tea, cacao
5%
Sugar, jam, honey,
chocolate
7%
Other food products
7%
Vegetables
13%
Household Food Expenditures
Fruits
6%
Sweet drinks
6%
Oil and Fat
5%
Alcoholic beverages
1%
Bread and cereals
21%
Dairy Products
11%
Shenimet nga ZS (zyra statistikore) nga 2003-5 paraqesin një trend të zvoglimit të
hargjimeve për ushqim, 47 % në 2003 në 42% në 2004 dhë 39% në 2005. Në vitin 2005,
figurat paraqesin përqindjen qytetare 33% ndaj asaj të hargjimeve për ushqim ne fshatra
43%. Kjo ndodh sepse familjet fshatare janë më të mëdha dhë më të varfëra.
4.6 QESHTJET MBI SIGURIMIN E USHQIMIT
Standardet aktuale të paisjeve te ftohjes ne shumicën e shitoreve të vogla , që aktualisht
dominojnë në shpërndarjen me pakicë, nuk mjafton për ruajtjen e pemëve të freskëta,
perimeve dhe prodhimeve të mishit. Pa ndërprerë, përfaqësuesit ankohen se prodhimet
e tyre nuk jane të deponuara siç duhet qka rezulton ne kohëqëndrueshmerinë e mallit
dhe dobësimin e kualitetit.
Sigurimi i ushqimit është brenga më e madhe për konsumatorët nga Kosova dhe ben një
Fish
1%
Meat
17%

avantazh në konkurencë potenciale te ata prodhues që ofrojnë ushqim të qeritikuar dhe
të sigurtë. Qeveria e Kosovës është e informuar se kualiteti i ushqimit vendor është një
hap me rëndësi në zvoglimin e importit. Ashtu qe kemi kontrollën për mish dhe
prodhimet e djathit nga instituti i shëndetsisë publike (shiko seksioni Regjistrimi dhe
certifikimi),

Në kosovë operojnë dy institucione dhe një laborator veterinarie:
• Instituti i shëndetit publik
• Instituti Kosovar i Bujqësisë dhe
• Laboratori qendror veterinar
Shumica e analizave të ushqimit janë bërë nga instituti i shëndetit publik she laboratori
veterinar i Kosovës. Analizat mbi shëndetin e kafshëve janë berë nga laboratori qendror
veterinar duke bashkëpunuar me:
• Laboratorin e veterinës në Shkup;
• Laboratorin e veterinës në Lublanë;
• Institutin Bujqësor nga Sllovenia;
• SQTS – nga Zvicra
Qeveria e kosovës ka caktuar vendin për ndërtimin e një laboratori të ri me standardet
ISO 17025 . Laboratoret nuk janë të certifikuara dhe harmonizuara me standardet BE.
4.7 QËSHTJA E BARKODEVE
Mospërdorimi i barkodeve është problem shtesë qe dëmton zhvillimin e agrobiznesit në
Kosovë. Barkodet e Sërbisë dhe të Shqipërisë shfrytëzohen nga disa kompani duke
bërë probleme për njohje ndërkombëtare, gjetjen dhe ndjekjen. Derisa kohën e fundit,
Oda Ekonomike e Kosovës është përgjegjëse për qështjen e barkodeve. Meqëse
UNMIKu dhe GS1 ne Bruksel në dhjetor të 2004 kan arritë një marveshje për
shfrytëzimin e barkodeve të dallueshme për bizneset e Kosovës.
Oda ekonomike eshte njoftuar nga GS1 se nuk do
të behet zyrtare për qështjen e barkodeve. GS1
kjartësoi se , në gjithë botën ata nuk shfrytëzojnë
Odat Ekonomike për qështje të barkodeve.
Qeveria e Kosoves ka arritë marveshje se cilat
biznese do të aplikojnë direkt e cilat individualisht
për Barkod në qendrën e GS1.
Aktualisht, Euro info qendra (EICC) ofron të gjitha
informatat dhe formularët e nevojshëm të mirrët Barkodi.
Mbuluar nga Oda Ekonomike e Kosovës , EICC në Kosovë është burimi i kontaktit të
parë dhe konsultant neutral. Objektiva kryesore është të përkrahen ndërmarrjet e vogla
dhe ato të mesme. EICC Kosovë përkrah bashkimin e ndërmarjeve lokale me
sipërmarës të BE-së.
EICC Kosovës i perket rrjetit frej 300 info qendra të themeluar nga komisioni Europian
nëper Evropë, dhe mediteran. Ndihmon një lidhje të fort mes biznesit Kosovar dhe
tjerëve nëpër Evropë dhe ndihmon në gjetjen e konsumatorëve potencial dhe tregun e
eksportit.
Të marrin Barkodin aplikantët duhet të sigurojnë këto dokumente:
- Qertifikaten e Regjistrimit të biznesit
- Kërkesën e paraqitur te EICC

- Pagesë 100 Euro për 100 numra të Barkodit (30 Euro antarsim në KCC dhe 70Euro
pagesë për 100 numra të barkodeve 001-100).

4.8 TREGJET E ARTIKUJVE USHQIMOR
Tregjet e artikujve ushqimor ekzistojne në të gjitha qytetet e mëdha të Kosovës,
edhepse ata nuk shesi ekskluzivisht prodhime të freskëta. Importe të paketuara dhe
jotëpaketuara shiten drejtëpërdrejtë blersëve nga kamionet 40 tonëshë . Nuk ka system
aksionesh dhe pagesat bëhen me para të gatshme në dorë. Gjatë kohës së vjelave,
produktet vendore janë në treg; Furnizime nga fermat vendore janë jote koordinuara dhe
me sasi të vogla dhe më shumë shesin jasht tregut kryesor apo nga lokacionet nëpër
rrugë.
Tregjet janë të thjeshta dhe të vendosura në qendra të qyteteve të stërmbushura dhe me
shërbime të varfëra me papastërti dhe shpërndarje të thjesht, grumbulluara, dhe aty
prezentohet malli dhe shitet.
Qasja në truall për zhvillimin e tregjeve të reja është e vështirë nga dy anët posedimi i
truallit dhe qështjet e privatizimit. Disa Komuna (Prizreni, dhe Gjakova), kanë tentuar të
formojnë tregje të perkohshme sezonale për prodhuesit local por pa sukses se vendei
ishte caktuar larg vendeve të njohura nga blerësit.
Tregjet e Bagëtive
Tregjet e bagëtive punojnë një herë në javë në të gjitha Komunat. Shumica e tyre kane
pajisje minimale, mbledhin çmim të vogël ose informata për bagëtinë dhe kryesisht
shesin pa ndonjë koordinim apo reklamim. Përjashtim bënë tregu për bagëti në Llabjan i
cili ka pasur përfitime nga përkrahja e USAID it .Thertoret dhe përpunimi i mishit në
Kosove përbëjnë kompani të mëdha dhe një numër i thërsëve të bagëtis në fshatra të
vogla shpesh pa pajisje si ujë të pijes, dhoma ftohjeje, me humbje të mëdha, pa kontroll
mishi.
Humbjet e qumshtit janë problem i madh për farmerët gjatë verës. Donatorët kanë ofruar
ndihmë për instalimin e rezervuarëve për ftohje nëpër disa reone dhe fabrikat e mëdha
për përpunimin e djadhit ( p.sh. Vita) inkurajohen të marrin qumshtin nga farmerët
komercial.
Numër i madh i farmerëve të vogël bëjnë mbledhjen e qumshtit process të shtrenjtë.
Depot e ftohjes adekuate zakonisht mungojnë.gjatë verës, kur ka prodhim të shumtë nje
pjesë e qumshtit nik mblidhet. Si pasoje vie se shumë qumshtë gjatë verës përpunohet
në fermë zakonisht bëhet djath. Numri i djadhrave vendore është zhvilluar., si Djathi i
sharrit.
Fqinjët shesin qumshtin dhe djathin njëri tjetrit ndërsa ca komercialist të mëdhenjë shesi
n qumshtin dhe produktet e tij drejtpërdrejt konsumatorëve me ene plastike apo të drurit
pa marrë parasysh se qumshti mund të vloj.
Çmimi mesatar me pakicë i qumshtit jot ë pasterizuar është 0.60 E/litër . derisa çmimi i
qumshtit në kova plastike (0.40 E/litër), është më i lartë se sa çmimi i qumshtit afatgjatë
të importuar dhe vendor në Tetra Pak (Hungari-Sole 0.55 E/l, Vita –Kosovë 0.65 E/l,
Slloveni –Alpsko 0.75 E/l).
Tregu i Perimevë
Gjatë muajve të verës ka sasi të mëdha të pemëvë dhe përimëve vendore nëpër treg.
Patatet dhe qeptë ruhen me metoda të vjetra duke i mbuluar, derisa produktet e freskëta
zakonisht bëhen turshi, thahen apo përpunohen në familje.

Prodhimet e mbetura shiten tregtarëve me komplet apo direct konsumatoreve me sasi
të vogla. Nu ka vende te paraftohje , ftohjes apo paketimit në Kosovë. Megjithse humbjet
janë më të mëdha te shitësit me pakicë se sa te fermerët.

4.9 TREGU PËR ARTIKUJ USHQIMOR TË PËRPUNUAR
Vetëm 2 % të bizneseve janë rëgjistruar në Ministrin e Tregtisë si biznese bujqësore.
Shumica e tyre akoma janë të vegjel dhe nuk tregtojn me ushqime apo tregtojn gjëra
joushqimore. Edhepse agro biznesi shifet si prioritet nga Qeveria. Nëntëdhjetë përqind e
kapaciteteve shfrytëzuese janë pronë e Ndërmarrjeve Shoqërore, janë ndër Komuna
apo nuk operojn fare.
Më shumë se 43 milion Euro të pasurisë private është investuar, zakonisht nga
investuesit lokal, në industrin ushqimore Kosovare në 5 vitet e fundit Investimi më i
madh është në përpunimin e qumshtit afatgjatë ( Devolli 50,000 litra/ditë, Abi 30,000
litra/ditë), langjet e pemëve ( Dona dhe Pajtimi – së bashku 8,000 litra/orë),Përpunimi i
patateve (Pestova), Përpunimi i pemëve dhe perimëve (Progres), plus një numër i
djathoreve të vogla e të mesme (1,000 – 25,000 litra/ditë),përpunus të valjit nga luledjelli,
furra buke, therrtore, prodhimtar të veve dhe ujit për pije në shishe.
Ekspertiza e 27 përpunuesëve bujqësor e kompletuar nga ASPAUK projekti 2004, ka
identifikuar 5 qështje kryesore sa i përket prodhimtarve bujqësor. Kjo përfshin (përqindjet
në kllapa) kostoja e rrymës elektrike/diselit (78%), tatimet (63%), konkurenca nga importi
(63%), kostoja e lëndës së parë (22%) dhe kamatat e krediteve (15%).
Derisa shitja e mallrave të freskëta hargjon shumicën e produkteve të freskëta, sektori i
prodhimit është parë si një process i fundit për shkak të çmimit të ultë të ofruar dhe
konkurenca nga jasht, sepse kanë kualitet më të mirë.
Importimi i lëndës bazë i ofron prodhuesit zgjedhje nvarsisht nga prodhimet. Mullinjt e
miellit janë nën vlerë se nuk kanë mjaft grurë. Prodhimet tjera si perimet/pemët/djathi
sulmohen nga qmimet e larta, sasia, aftësia dhe kualiteti i prodhuesëve të lëndës së
parë.
Si u cek në sikcionin 3.3, nuk ka prodhues të mdhenj të perimeve për prodhime
industriale apo prodhues të specializuar në Kosovë. Thjesht një bashqe shtëpiake ka
(1500 hektar), kurse kemi vetëm 300-400 hektar të kopsht komercial.
Projekti Zvicërai i hortikulturës ka ndihmuar themelimin e nje kopshti të mollave në
reonin e Istogut.
Sipas asja se kemi prodhimes të pamjaftueshme locale, shumica e prodhuesëve
përdorin lëndën bazë të importuar nga Greqia, Maqedonia, Sllovenia, Austria , dhe
Gjermania (koncetratet e langjeve) apo nga Bugaria (vaj luledielli të parafineruar). Veq
kësaj ,prodhuesit e langjeve nuk kanë kushte te mbajnë dhe shtyti prodhimin .
Tradicionalosht shumë familje bejnë turshi dhe i terin perimet e veta, marojn djath,buk
dhe gjeme të ndryshme vajra dhe ufull. Ka më shumë mundësi për komercializem se sa
prodhimtari, shitje në vende të vogla sigurojn furnizimin të sigurt, produkte të
kualitetshme.
Detyrimi shihet se është pengesë për përkrahje zhvillimit të ndërmarrjeve të vogla,
papërvoja e sipërmarjeve, barierat birokartike (regjistrimi,tatimi, certifikimi, mbajtaj e
shenimeve, etj.).
Disa agri biznese kanë plantazha të mira , bugjet, teprica dhe sistemin e menagjimit te
ardhurave me kesh. Kamatat komerciale janë relativisht të larta 12 -15% në Euro.

4.10 PANAIRET TREGTARE
Panairet ndërkombëtare janë shumë të rëndësishëm për promovimin e prodhimeve
Kosovare jashtë vendit; megjithse panairet lokale duhet të luajn një rol shumë më të
madh në krijimin e informimit dhe promovimin e produkteve në tregun vendor.
Kompanit e të gjitha llojeve kanë treguar interest ë vizitojn panaire në tentim të gjetjes të
ideve të reja . Megjithëse rregullimi i vizave e sidomos atyre Shengen është problem
serioz për shumë kompani. Kështu shumë kompani marrin pjesë në panaire ku nuk ka
nevoj për viza (Annex 1 – Panairet Tregtare në Regjion).
Panairet e mbajtura në Kosovë ( vitin 2006):
Panairi Ndërkombëtar i Prishtinës -7- 10 qershor
Organizuar nga Oda Ekonomike, në bashkpunim me Ministrin e Trgtisë
Agrokos – 24 – 28 tetor 2006
Organizuar nga CEO agjension privat nga Prishtina
Ngjarjet Tradicionale/kremtat
Për disa vite ngjarjet vendore për aktivitete të ndryshme , janë organizuar nga
administrate lokale me përkrahje nga Ministritë, prodhuesit dhe shitësit. Rrjedhin
shembujt për ngjarjet e organizuara në vende të ndryshme të Kosovës:
• Dita Kosovare e Agro-biznesit – maj në Gjakovë,
• Panairi i tregut të bagtive – Maj në Gjakovë
• Dita e parë e vjelave të rrushit – shtatorë, Rahovec
• Dita e Mollave – Tetor, Istog
4.11 SHUMLLOJSHMËRIA RURALE
Llojllojshmëria rurale mund të jetë një aspekt i rëndësishëm për ekonomin Kosovare,
krijon vende pune dhe hap kapacitetet vendore ne burime të ndryshme të të ardhurave
për popullatën fashatare. Aktivitetet e llojllojshme, që janë shfaqur në agri-kulturën
Kosovare dhe planin e zhvillimit rural përfshin:
Produktet jotradicionale dhe shërbimet p.sh. bletaria, këpurdhat, bimët mjeksore;
Kultura ujore dhe peshkimi në ujrat e brendshme
Zhvillimi i potencialit Agrar ( p.sh. mjalta, mish i tymosur,djathra,peshk)
Turizmi rural dhe rekreacioni, përfshirë turizmin fshatar dhe ekologjik, në vendet malore;
Shërbime thjeshta dhe aktivitete qe bijnë të ardhura për popullatën fshatare(p.sh.
informata biznessi dhe këshillore); dhe
Aktivitetet e punëdore.
Prandaj, zhvillimi i afërsisë mes prodhuesëve individual, dhe tregtareve si dhe tregtarëve
me interesat e tregut dhe të lidhen me komercializmin e tërë relevant, zhvillimin e
sipërmarjeve tregtare dhe aktiviteteve te asociacioneve të biznesit.
Ka mjaft programe ( kaluarën dhe tani) që përkrahin zhvillimin e drejtë bujqësor dhe
organizata rurale furnizues/blerës të ndërlidhur në Kosovë. Qdo aktivitet i ri apo Projekt
duhet të plotësoj iniciativat përmes sektorit agri-kulturor dhe korniza është, kapacitetet e
ndërtuara dhe të integruara të agro-industrisë, në mënyrë të koordinuar.Përgjegjësitë

Regjionale dhe ato locale dhe procesi i vendimmarrjes kërkon të jetë i promovuar në
mënyrë active, me focus në kërkesat eblersëve në treg, forcoj iniciativat e grupeve
locale dhe shfrytëzoj zavendësimin e importit me mundësit e eksportit.

Kemi grupe të ndryshme të biznesit, që punojn disi të orjentuar në treg me një mundësi
tregtie. Këto biznese kërkojnë të pajisen me “ kontroll dhe përkrahje” në menagjmentin e
biznesit , planifikim strategjik,vlerësim të investimeve dh makketingun mbi kushtet e
kualitetit. Grupet janë të lokuara në Pejë, Prizren, Gjakov, Gjilan dhe Mitrovic ( veri e jug
dhe aktivitetet kryesire i kanë:
• Prodhimi dhe marketingu i djathit
• Prodhimi i pemëve
• Prodhimi i pemëve dhe luleve në sera
• Prodhimi i mjaltit
• Prodhimi i frutave (dredhëza e borovnica)
5. PROCEDURAT NXITËSE PËR INDUSTRIN E USHQIMIT
5.1 REGJISTRIMI I BIZNESIT
Duke u bazuar në pajtueshmërinë me rregullat e BE për regjistrim biznesi dhe emerimin
e firmës, tippet rrjedhese të biznesit mund të regjistrohen në Kosovë:
• Ndërmarrja e pavarur e një personi
• Bashkëpjesëmarrje gjenerale
• Kompania me përgjegjësi të limitura
• Bashkëpjesëmarrje e limituar
• Kompania me bashkëveprues
Te gjitha bizneset përfshihen në regjistrin e mësipërm. Ndërmarja e biznesit personal
Do të regjistrohet Brenda një dite kurse tjerat Brenda tri ditësh. Çmimi i regjistrimit është
5Euro për biznes personal dhe 20 Euro për tjerët.
Biznesi i regjistruar gjithashu kërkon të regjistrohet ne Ministrin e Finansave –

autoriteteve tatimore të marrin numrin VAT, kjo zgjat 8 ditë.
Për aktivitete Import/Eksport biznesi duhet regjistruar në zyren e Doganave të marr
numrin Doganor. Kjo procedur mund të kryhet Brenda dite pasiqe ta tregoni numrin VAT
në zyren e doganës.
Lejen e punës do ta merrni nga Komuna kuar të vendoset biznesi.
5.2 INDUSTRIA E USHQIMIT
Për të startuar veprimin e saj, kompanit e prdhimit apo të shitjes duhet të bëjnë disa
veprime.
Kompanit që janë koncentruar të punojnë me gjëra ushqimore duhet të kenë licencen
për aktivitete me “ gjëra ushqimore dhe industri bujqësore” të lëshuar nga Ministria
përkatëse ( procesi i licencimit). Pasi të sigurohet licenca, nvarësisht se a bëhet fjalë për
prodhime me origjin shtazore apo bimore, duhet të bëhen analizat laboratorike. Analizat
laboratorike kërkohen vetëm për prodhimet finale.
Për djath dhe mish zakonisht inspektorati i veterinaries i merr mostrat dhe i dërgon në
laboratorin e Shkupit apo Institutin e veterinës në IRY)
Ky është laboratory parë privat i pavarur për kontrollin e ushqimit në Maqedoni dhe
përkrahet nga programi i USAID “ vulosja e kualitetit assistenca e agrobiznesit” , një
project 4 vjeqar i USAIDit i cili filloi në tetor 2003. objektiva primare e këtij projekti është
që të shtoj rritjen lokale te sektoreve që punojnë me mish, djath, peme e perime, dhe
dele.
Laboratori ofron këto shërbime:
• Analizat e ushqimit
• Implementimi i GMP dhe HACCP në industrin e ushqimit;
• Vlerësimi i kualitetit në industrin e ushqimit;
• Trajnimin e personelit në industrin e ushqimit;
• Pjesëmarrja në programe hulumtuese; dhe
• Zhvillimi i prodhimeve të reja.
Çmimet e shërbimeve, për prodhimet e djathit, janë siq vijon:
Produkti Lloji I analizave Kostoja
Qumsht
Mikrobiologjike dhe fizikokimike
20 - 70
€
Jogurt Mikrobiologjike dhe fizikokimike 5 – 7 €
Me anliza shtesë .
12 €
Djath Mikrobiologjike dhe fizikokimike 7 – 8 €
Krem Mikrobiologjike dhe fizikokimike 7 – 8 €
Klientët janë nga kompanit qe mirren me mish dhe djath, produkte qumshti, kompanit e

përpunimit të pemëve dhe perimeve dhe projektet zhvillimore të Kosovës, si dhe
Shqipërisë si institucion Qeveritar.
Llojet e mostrave të testuara janë akoma qumshti i papërpunuar dhe prodhimet e djathit,
mishi i papërpunuar dhe prodhimet e mishit, prodhimet e pemëve dhe perimeve, dhe
kontrollimi sanitary nëpër plantazhet e përpunimit. Rezultatet e testit i ipen klientit shumë
shpejt (Brenda 2 dite) ,klientët mund ti marrin rezultatet edhe në internet mes pasvordit
të shenimeve kompjuterike.
Shërbimet laboratorike garantohen nga ISO 9001:2000. Menagjmenti i kualitetit.
Standardet, certifikuara nga institute Britanes për standarde (BSI), the sherbimet e
testeve do te përmisohen nga standardet ISO 17025 në tentim që të mbahet akreditimi
nacional.
Për prodhimet e pemëve dhe perimeve zakonisht nuk bëhet kontroll. Megjithëse në
pajtim më instruksionin administrative no. 05/2005, neni 4, të gjithë prodhuesit duhet të
kene fito-qertifikatë mbi kushtet shëndetsore të farave. Vetëm në rast dyshimi (p.sh.
prodhuesi shfrytëzon me shume pesticide se që lejohet), inspektimi i kushteve
fitosanitare kontrollon dhe ndërmerr masat e duhura.
Pijet zakonisht kontrollohen nga Institute i shëndetit Publik. Përjashtim bëhet për vera,
kualitetin e të cilave e kontrollon Instituti Agrikulturor nga Peja.
Kompanit/fabrikat e ushqimit duhet të kënë këto kontrolla, vërtetuar me certifikat nga
trupi inspektues përkatës, para se ti shesin prodhimet në treg.kontrollat e bëra shihen në
pasqyren rrjedhëse:
Kontrollat Komunale
Administrate komunale duhet të udhëheq inspektimin, që të shtyej prodhuesit të jenë të
pranuar për tregun lokal. Pas miratimit, inspektoret kontrollojn sjelljen. Janë tri degë të
ndryshme të inspektimit - Sanitare, Fitosanitare, dhe veterinare – të cilat menagjohen
nga departamentet Komunale dhe raportojn drejtëpërdrejtë në Asamblenë Komunale.
Kontrollat Regjionale

Kjo drejton kontrollën ndaj prodhues apo shitës atëherë kur prodhimi kërcënon
shëndetin public. Kontrollat Regjionale janë këto:
• Kontrolla sanitare – Ministria e Shendetësisë
• Kontrolla fitosanitare – MAFRD
• Kontrolla Veterinare – MAFRD
Pas miratimit të ligjit mbi ushqimin (të aprovohet nga Parlamenti), Kontrollat Regjionale
do të bëhen Kontrolla qendrore dhe do të menagjohen nga KVFA dhe kontrollat tjera
Komunale do të jene nën ketë Institucion.

5.3 STRUKTURA LEGALE PËR FILLIM BIZNESI
Janë diasa regullore dhe ca udhëzime administrative që drejtojnë rregullimine biznesit
Kosovar.
1. Rregullorja e UNMIK nr. 2001/6 për Organizimi i Biznesit
2. Urdh.adm. UNMIK nr. 2002/22 për inplementimin e Rregullores 2001/6
3. Urdh. Adm. Nr. 2003/1 Ministria e tregëtis dhe industries për funksionimin të
zyres për Regjistrimin e Biznesit në Kosovë
4. Rregullorja UNMIK nr. 2001/11 dhe 2002/17 – Vlera e Tatimit Shtesë në Kosovë
5. Rregullorja UNMIK nr.2002/3 tatimi mbi fitimin më KOsovë
6. Rregullorja e UNMIK 2000/20 procedurat dhe administrimi i Tatimeve
7. urdhëri adm. Nr. 09/2004 – Asambleja e Kosovës për licencimin e aktiviteteve
industriale me artikuj ushqimor dhe jousjqimor, dhe certifikimin e industrive
Ushqimore.
8. rregullorja UNMIK 2000/45, vetëqeverisja e Komunave në Kosovë
9. Rregullorja UNMIK nr.2001/35 – Pensionet në Kosovë
6. SHOQATA E INDUSTRIALISTËVE, PRODHUESËVE DHE TREGTARVE
Përmisimi i mardhanjeve ekonomike mes prodhuesëve individual , dhe përpunuesëve si
dhe përpunuesëve me interesat e trgtisë dhe lidhja me të gjitha aktivitetet relevate
komerciale, tregtare dhe zhvillimore të asociacioneve të biznesit, shihe si jo Kosovare.
Ka mjaft programe ( kaluarën dhe tani) që përkrahin zhvillimin e drejtë bujqësor dhe
organizata rurale furnizues/blerës të ndërlidhur në Kosovë. Qdo aktivitet i ri apo Projekt
duhet të plotësoj iniciativat përmes sektorit agri-kulturor dhe korniza është, kapacitetet e
ndërtuara dhe të integruara të agro-industrisë, në mënyrë të koordinuar.Përgjegjësitë
Regjionale dhe ato locale dhe procesi i vendimmarrjes kërkon të jetë i promovuar në
mënyrë active, me focus në kërkesat eblersëve në treg, forcoj iniciativat e grupeve
locale dhe shfrytëzoj zavendësimin e importit me mundësit e eksportit.
Pavarësisht nga numri i grupeve rurale të regjistruara në Kosovë, ata nuk kanë
bashkëpunim mes tyre. Zhvillimi i grupeve do të filloj kur prodhuesit vetëvetiu fillojnë ti
qasen problemeve me radnësi nëse mund ti zgjidhin. Në këtë konkekst, tëherë MSP do
të provoj të ndihmoj pjesërisht me afrimin mes farmerëve, këshillimin, furnizim,
distribuimin me shumicë dhe pakicë duke stimuluar punën ekipore dhe përgjegjësitë
mes fermerëve dhe komunitetit rural.
Megjithatë , rekomandohet që, para se të afrohet ndonjeë asistenc të grupeve të dhëna ,
Projekti duhet të verifikoj sigurimin e këtyre gjërave:
• Se ka angazhim real nga anëtarët e grupit
• Duhet të ketë treg të qart, ose mundësi biznesi përcjellur me plan biznesi
Është nevoja që në Kosovë të kemi një skeme të kualitetit të prodhimeve bujqesoje dhe
marketingut:
Inkurajimi i bashkëpunimit më të madh mes prodhuesëve, përpunuesëve dhe tjerëve në
zingjirin ushqimor,
Të prodhohen dhe shiten prodhime kualitative
Ndihmohet hapja e vendeve të punës në vendet rurale

Rritja e esportit te prodhimeve kualitative dhe zvoglohet importi sipas mundësisë
Skema rrjedhëse do tu shërbej një rangu të gjërë që mirren me marketing të produkteve
ushqimore apo produktet e përfituara nga ato produkte, përfshirë:
• Grupave të prodhuesëve bashkëveprues
• Përpunuesit e ushqimit dhe Fabrikantët
• Asociacionet tregtare ose trupat industrial
6.1 SHOQATA E INDUSTRIALISTËVE, PRODHUESVE DHE TREGTARËVE
Shumë pune është bërë të përmisohen shenimet nga UNMIK për shoqatat; Kjo do të
mundësoj që projektet e ardhme të jenë më të fokusuara. Numri i shoqatave sipas
aktiviteteve paraqitet në tabelën rrjëdhëse.
Fusha e aktivitetit Numri
Shioqatat bujqësore te fermerve 29
Shoqata e konsumatorve 1
Shoqata
konsulenc
per trajnime dhe 60
Shoqatat e mulltarëve 1
Shoqata per pemë dhe perimeve 14
Shoqatat
bagetive
e prodhuesve te 12
Shoqatat e prodhuesve te 2
kerminjeve
Shoqatat e bletareve 20
Shoqata te prodhusve te qumshtit 2
Shoqatat e shpeztarëve 1
Shoqatat
peshkatarve(kultivuesve)
e 1
Shoqata me aktivitete te 38
padefinuara
Totali 181
Aty gjinden disa reone me potencial për zhvillimin e tregtis për të cilat do të nevojitet
përkrahje teknike, përfshirë prodhimtarin e djathit dhe marketingun (Prizren), serat për
prodhimin e pemëve, luleve dhe perimeve (Gjilan), prodhimi i mjaltit (Leposaviq,
Mitrovic), dredhzat e egra (Gjakovë), etj.
Në tentim të gjetjes së strategjisë afatgjate për përkrahjen e këtyre reoneve komerciale,
rishikimet individuale jane të nevojshme nga strukturat e alanizave, qeverisë,
veprimtarive, antarsisë, pronës dhe përkrahjet momentale, planet e zhvillimit për të
ardhmen dhe problemet e hetuara.
Qëllimi I rishikimit individual do të ishte analiza për një project të mundshëm të MSP në
përkrahjen dhe zhvillimin e lidhjeve të marketingut mes prodhuesve dhe shitësve me
shumicë, hipermarketeve, shitësve me pakicë dhe përpunuesëve, përfshirë ndërtimet e
standardet kualitative (përfshirë rangimin dhe sortimin e prodhimeve), shtuar paqetimin

dhe emërtimin e prodhimit, klasifikimin dhe shpërndarjen.

6.2 KOOPERATIVAT BUJQËSORE
Jeta e kooperativave bujqësore në të ardhmen do të nvaret nga aftësia e tyre të krijojnë
një përparsi komerciale për më teper duke reduktuar koston e furnizimit të fermës (
pajisje/riprodhimit/ blegtoris etj.) duke ngritur çmimin e prodhimit ( dhe kështu mbledh
përqindjen nga shitja mbuloj të mbuloj koston) ose duke ofruar shërbime për të cilat
anëtarët janë të gatshëm ti paguajn.
Gjithasht, koperativat bujqësore duhet të rrisin kapitalin nga aktivitetet komerciale të cilat
nevojiten të mbulohen koston e veprimit dhe ofroj fitim për investimet në të ardhmen.
Jeta e koperativës nvaret edhe nga ajo se a është realizuar caku qe koperativa të jetë
pronë e veta e menagjuar nga vetë ata dhe ata i marrin përfitimet në baze të asaj se sa
kanë aksione aty.
Tashmë, si rezultat i këtij rishikimi ca koperativa bujqësore në Kosovë kanë mjaft të hyra
të mbështesin aktivitetet e tyre pa intervenim nga jasht, ose kane plane të kjarta për
zhvillimin në të ardhmën.
Regjistri i koperativave bujqesore i marë nga Ministria e Industrisë dhe Tregtisë, tregon
se janë 31 koperativa bujqësore të regjistruara. Raporti mbi koperativat bujqësore sipas
veprimtarisë ipet në tabelën më poshtë:
Fusha e aktiviteteve Number
Kooperativat shërbyese 4
Kooperativat e përziera 11
Kooperativat prodhuese 8
Kooperativat e bagëtive 5
Kooperativat
Hortikulturës
e 2
Kooperativa me aktivitete
të padefinuara
1
Totali 31
Si me shoqatat e sektorit rural, punë e madhe është bërë në përpunimin e informative
nga shenimet kompjuterike për koperativat bujqësore. Këtu do të përfshihen më shumë
veprimtari specifike.

7 PIKAT E GRUMBULLIMIT, SHITJA ME SHUMICË DHE ME PAKICË
7.1 Tregjet e pemëvë dhe perimeve në Kosovë
Sipas madhësisë dhe popullimit të Kosovës, struktura e tregjeve dallon nga ato të
vendeve te Europës lindore.
Këtu janë vetëm dy tregje cilët mund të llogariten si “ treg i vërtetë” ; njëri në Prishtinë
dhe tjetri në Prizren. Të dy këto tregje për shitje me shumicë kanë infrastrukturë dhe
shërbim të dobët (p.sh. mundësia e gradimit dhe paketimit,depo ftohjeje, informata për
çmimin dhe testimi i kualitetit mungon).
Tregu me shumicë i Prizrenit është më i zhvilluar me më shumë se 100 shtande të
shitjes me shumicë. Rruget eshpërndarjes janë të mrekullueshme dhe në gjendje të
mirë. Tregu i Prishtinës ka afërsisht 100 tregtar, shumica bëjnë tregti me pemë dhe
përime nga kamionët e hapur. Ka edhe tregtar të prodhimeve të thara që veprojn nga
shitoret e tyre me nga 20 m2. Tregtia përbëhet nga të dyja shitjet me shumice dhe
pakicë. Afër shitësve më shumicë ka një numër i konsiderushëm i shitësve me pakicë
që bëjnë tregti me gjëra joushqimore.
Shembull i mirë i tregut të përzier (shumicë/pakicë) është tregu rural i Pejës. Ky
përbëhet nga një treg qendror i hapur për shitjen me pakicë të mallërave ushqimore me
afërsisht 12 shitore të brendshme ku shesin më së shumti shitësit komercial.
Në Mitrovicë, është një treg i madh i mbuluar me shtande të përhershme të shitjes me
asortiman të gjërë të prodhimeve. Tregu i Gjakovës është më i vogël por i gjashëm më
atë të Pejës, përveq se pjesa qendrore ka kulm dhe ka shtande të përhershme; shitja
përbëhet nga 6 shitore me shumicë.
Bazuar në informatat e Agjensionit Kosovar Statistikor, tregjet kryesore në Kosovë janë:
Qyteti Tregjet
me
shumicë
Tregjet
komunale
Tregjet me
pakicë
Dita
kryesore e
tregut me
pakicë
Prishtina 1 – ditor 2 - ditor E marte
Prizreni 1 – ditor 1 - ditor E merkure
Peja 1 - ditor 1 - ditor E merkure
& e
shtunde
Mitrovica 1 – ditor 1 - ditor E merkure
Gjilani 1 - javor 1 - ditor E shtunde
Podujeva 1 – javor 1 - ditor E shtunde
Gjakova 1-javor 1 – ditor E hane
Ferizaji 1 – javor 1 – javor E shtunde
Raboveci 1 - javor 1 – javor E premte
Vushtrria 1 – ditor E shtunde
Suhareka 1 – javor E shtunde
Lipjani 1 – javor E hane
Dragashi 1 – javor E premte

Malisheva 1- javor E marte
Deqani 1 – javor E ejte

7.2 TREGJET E BAGËTIVE
Tregjet e bagëtive punojnë në të gjithë regjionet provinciale të Kosovës, normal janë
javorë. Shumica e tyre veprojn në fusha të hapura , të lokuara afër rrugëve kryesore dhe
3-5 km nga qytetet .
Ata zakonishtë organizohen nga farmerët lokal në bashkëpunim mëe departamentin
lokal të Bujqësise. Organizatorët i lejojnë të bëjnë tregti të gjithë anëtarët e joanëtarët,
me taks prej 3 Euro për një kafshë. Shumica e tregjeve kanë nga 50 farmer që shesin
kafsh, lopë, dele, dhe shpend. Tregtia bëhet më pazarllëk. Shërbimi i matjes punon me
çmimin prej 3 Euro për një kafsh të matur.
Tregjet javore të bagetisë në Kosovë 1
Komuna Ditet e tregut Numri i tregjeve
1 Deçani E ejte 1
2 Gjakova E hene & e ejte 2
3 Drenasi & E ejte & e shtunde 2
Komorani
4 Gjilani E shtunde 1
5 Dragashi E premte 1
6 Istogi E ejte 1
7 Kaqaniku E premte 1
8 Klina E marte 1
9 Kamenica E premte 1
10 Mitrovica E shtude 2
11 Leposaviqi E ejte 1
12 Lipjani E hene 1
13 Novodberda
E diele 1
(Lapjani)
14 Obiliqi E hene 1
15 Rahoveci E premte 1
16 Peja E merkure& e shtunde 2
17 Podujeva E shtunde 1
18 Prishtina E marte 1
19 Prizreni E merkure 1
20 Skenderaji E ejte 1
21 Shtimja E marte 1
22 Shterpce E ejte 1
23 Theranda E ejte 1
24 Ferizaji E shtunde 1
25 Vitia E ejte 1
26 Vushtrria E premte 1
27 Zubin Potoku E premte 1
28 Malisheva E ejte 1
TOTAL 32

7.3 TREGU ME PAKICË
Kosova mund të definohet si një treg i hapur i vogël me më pak se dy million konsumator
me fuqi blerëse të vogël, duke hargjuar më shumë se 60 % të të ardhurave të tyre për
sigurimin e artikujve ushqimorë. Distribuimi është i gjymtuar nga infrastruktura shumë e
varfër.
Shitjet tradicionale me shumicë ende luajn rol në zingjirin e furnizimit, prek të dyja si
importuesit ashtu edhe ofruesit e shërbimeve ndaj shitsëve me pakicë.
Shitja e me pakicë janë shume domethënëse. Kosova aktualisht është me trgri të ult me
një numër të limituar të hipermarketeve dhe punën e shitoreve komode. Madhësia tipike
e depove është rrëth 3.000m2 të ngarkuara me Ushqim dhe pije 25-30% nga pjesa e
dyshemesë.
Shitja me pakicë është në fazën e hershme të zhvillimit dhe prona kontrollohet nga
vendorët. Rritja e hipermarketeve jasht qytetit dhe depot komforte bëjne një presion në
të vazhdimshëm ndaj shitoreve me pakicë të vendosura në qytete. Promovimi më i
shpesht është te qmimi e pak shikohet rritja e lokaleve.
Ardhja e shitësve nga jasht ka rrit konkurencën dhe shitësit vendor mundohen të
zgjërojn rrjetin e shitoreve për të ngritur fitimin. Shumica e konsumatorëve kanë vetura,
dhe blerjet familiare janë bërë të zakonshme. Rreziku vie edhe prej shitësve nga
jashtën se mund ta ngrisimn importin më leht se sa qe ata e sigurojnë nga furnizuesi i
tyre (p.sh. ERA në Prishtinë). Në anën tjetër kjo mënyrë do të mund të ipte mundësin
për shitësit nga Kosova që të orjentohen kah produktet vendore si mjet i modifikimit.
7.4 AFTËSIA PËR BLERJE NGA KONSUMATORËT
Aktualisht në Kosovë , çmimi është udhëheqësi kryesor i aftësisë të konsumatorit për
blerje me disa njohuri mbi shëndetin dhe mirqenien. Ushqyeshmëria e shëndetshme
ende nuk është promovuar në Kosovë dhe percillet me pirje duhani të pakontrolluar.
Disa konsumatorë janë të vetëdijshëm dhe mundohet të tregëtojnë artikuj të importuar.
Prodhimet e përpunuar neë vend janë pranuar negativisht për shkak të mungesës së
kualitetit dhe ne përgjithësi kanë reputacion të varfër me një prijashtim të mundshëm të
sektorit te djathrave dhe mjaltës. Të ardhurat janë të limituara dhe ushqimi e pijet
mbrrijnë më shumë se 39 % të hargjimeve në shumicën e rasteve.
Për momentin, kemi nje brojtje te limituar të konsumatorit pa nje skemë te njohjes së
sigurimit të kualitetit dhe sigurimin e ushqimit me rregullimin e etiketimit. Qeveria
rregullative shihet si jo adekuat te kontriboj ndaj kuptimeve negative për prodhimet
ushqimore nga Kosova. Tradicionalisht , prodhimet vendore shtyhen përmes zingjirit
ushqimor mes shitsëve me shumicë dhe si e treta përmes ndërmjetësuesve. Kanali i
shitjes me shumicë ka, megjithatë, një jo llojalitet ndaj prodhuesve vendor dhe
pandërprerë kontribojnë në rritjen e importit.
Shitësit me pakicë (hipermarketet) në anën tjetër, mundohen të pozicionojnë veten si një
rojë të konsumatorit dhe bëhen me fuqi dominante në zingjirin ushqimor, dhe
përfundimisht kalojn në shitës me shumicë dhe punojnë drejtëpërdrejt me prodhuesit e
përpunuesit.

8 RISHIKIMI I DISA SEKTOREVE KYÇE NË KOSOVË
8.1 SEKTORI I PRODHIMEVE TË QUMSHTIT
Konsumimi i qumshtit në Kosovë arrin në 170 litra për person gjatë një viti. Fermerët
furnizojnë me përafërsisht 76 % mga kërkesat vendore të qumshtit, dhe importi arrin në
24 % nga konsumimi i përgjithshëm i artikukujve nga prodhimet e qumshtit në Kosovë.
Prodhimet e importuara jane djathi dhe qumshti afatgjatë, shumicën e rasteve nga
Hungaria, por edhe nga Bugaria, Sllovenia dhe Turkia.
Nga qumshti i prodhuar në vend (257,500 ton) vlersohet se 117,383 ton konsumohen ne
ferma. Teprica prej 114,000 ton shitet në tregun vendor si qumsht i papërpunuar apo
djath i bardh. Vetëm përafërsisht 34,000 ton – 10% nga kërkesa e tregut – e qumshtit
vendor përpunohet në industri nga 19 njesit e për përpunimin të qumshtit. Prodhimet
kryesore janë qumsht, jogurt, kos dhe djath i bardh e kashkavall.
Kostoja e prodhimit të qumshtit në Kosovë është relativisht e lartë për shkakë të kostos
së lart të furnizimit (70-80% nga kostoja totale e prodhimit të qumshtit) dhe bagëtia
zakonisht janë të ruajtura në shtalla e rrallë të fusha. Çmimi mesatar me pakicë është
0.64 E/litër dhe si pasoje kemi diferencën shumë të vogël mes kostos të prodhimtaris.
Farmeret e mëdhenjë kanë mesatare më të ult të kostos se sa ata të vegjlit dhe shesin
qumshtin përpunuesëve të qumshtit për 0.26 Euro/litër.
Qumshti dhe djathi i importuar dominon në treg dhe kualiteti i tijë konsiderohet si më i
mirë si dhe qmimi është shumë konkurues.
Kosova importon 21m nga sasia e prodhimit të qumshtit apo 24 % të nevojave
Kosovare. Nga kjo shumë afërsisht 70% e vlerës vie me çmimin më të ult se kostoja e
arritshme prodhimit në Kosovë.
Tregu i podukteve të qumshtit mund të ndahet në tri segmente. Dy të tretat të
prodhimeve të qumshtit prodhohet Brenda teritorit shpesh kosumohet në ferma apo
shitet në tregjet e gjelbërta të parregulluara. Pjesa tjetër ofrohet në formë të prodhimeve
të përpunuara, por mbizotërohet nga importi, e sidomos djathi dhe qumshti afatgjatë.
Burimet kryesore të importit janë Hungaria dhe Gjermania për djath (70% nga i gjith
importi), dhe Sllovenia e Hungaria për qumshtë afatgjatë (UHT) (83% nga i gjith importi).
Importimi i djathit llogaritet se e dëmton industrine Kosovare se çmimi i djathit është
shumë konkurues. Përdorimi i qumshtit është pak më i lartë gjat muajve të dimrit se sa
muajve të verës, ashtu që prodhimi i qumshtit është i lart gjatë muajve të verës. Në
shumicën e vendeve te avancuara, përpunuesit prodhojn pluhur të qumshtit gjatë verës
me bilanc pozitiv dhe e kthejne në qumshtë prap gjatë muajve të dimrit. Në Kosovë,
përpunuesit nuk kanë makina ta bëjnë tharjen e qumshtit (në pluhur). Prandaj ata nvaren
nga prodhimi më i madh i djathit gjatë muajve të verës. KDPA vlerëson se ka një
çrregullim furnizimi për afro 10,000 ton qumsht që gjatë verës duhet të shëndrrohet në
djath, por aktualisht nuk është mbledhur.
Si paraqitet në planin e zhvillimit rural, synimi kryesorë deri në fund të 2013 është të
prodhohet një industri moderne për përpunimin e qumshtit bazuar në kope me rreth 30
lopë, arritja e 100 % e qumshtit të kualitetit A, dhe produktivitet më të lart (afro 20
litra/lopë/ditë). Konsumimi i qumshtit dhe prodhimeve të qumshtit pretendohet të ngritet
nga 170 në 190 litra për vit nga fundi i vitit 2013. kjo do të rezultoj në ngritjen e
kërkesave për qumsht nga 339,595 ton në 437,000 ton, apo 28 % më shumë se 2005.

Grafika paraqet se shtesa e përgjithshme për zingjirin e furnizimit të produkteve të
qumshtit (qumsht i papërpunuar), ishte importuar dhe siguruar nga prodhuesit e
produkteve të qumshtit (fermerët), kurse qumshti pluhur, zakonisht importohet.
Observed supply chain model
Dairy
Own consumption
Farm sales
Export
Intermediaries
Farmers Processors
Trade
Import
Problematic
occasional
Qumshti vendor i papërpunuar kryesisht shfrytëzohet për konsumim vetanak dhe shitjet
nga fermat – kjo lidhje funksionon shumë mirë. Një sasi qumshti shpërndahet edhe te
përpunuesit, ku jan vërejtur probleme serioze. Kjo lidhje ka nevoj për një zhvillim të
mëtejm sipas rishikimit të bërë me përpunuesit kryesor të qumshtit ( p.sh.Devolli
Company, Abi, Friti, Sharri , Bylmeti).
Lind kërkësa për qumsht kualitativ për shfrytëzimin e plotë të kapaciteteve të prodhimit.
Përpunuesit janë të vetëdijshëm për këtë problem dhe tentojn të përmisojnë kuajitetin po
ashtu si dhe sasin. Pengesa kryesore duket të jetë fermat e vogla dhe mungesa e
bashkëpunimit mes fermerëve.
Kualiteti i qumshtit të papërpunuar nvaret shumë nga:
• Mungesa e rezervuareve të ftohjes
• Largësia mes fermerëve ( grumbullimi është i vështirë)
• Mashtrimet nga fermerët ( shtimi i ujit në qumsht )
good
Prapseprapë, derisa plantazhat e prodhimt të qumshtit nvaren nga lënda e parë, ata
janë të detyruar të blejnë qfardo qumshti që iu ofrohet nga tregu.
Çmimi i qumshtit nga fermat është akoma më i ultë se të vendet kryesore eksportuese –
Hungaria dhe Sllovenia. Pas grumbullimit kostot shtohen, Hungaria ka një konkurim të
vogël. Me përjashtim te qumshti afatgjatë ,kostoja e përpunimit është 30% më e ultë në
vendet konkuruese në krahasim me Kosovën. Përpunuesit e qumshtit gjithashtu kanë
menagjuar organizimin e lidhjeve shumë të mira me Tregtarët (shitoret, supermarketet,
etj.).
Qështja më problematike është eksportimi i prodhimeve vendore të qumshtit për shkak
të komkurencës nga prodhimet e regjionit apo BE (Hungaria, Sllovenia dhe Gjermania).
Tri Djathore kanë licenca për eksport të lëshuara nga KVFA, por deri tani nuk ka pasur
apoa ka pasur shumë pak prodhime të eksportuara (kryesisht në vendet fqinje). Kjo

është si rezultat i politikës fiskale jo favoruese në vend.

Sektori primar per të hyra
Shumica e farmerëve në Kosovë (93.80%) kanë mes 2 dhe 4 lop, dhe më pak se 10% e
farmerëvë kanë më shumë se 10 lopë. Kjo së bashku me mungesën e mjeteve teknike
dhe njohurive të marketingut kjartëson seprej nga vjen problemi i kualitetit.
Prodhimtaritë nuk mund të përballojnë marveshjet me shume furnizues me lëndën e
parë.
Cattle Farm Structure
Nr of
Farmers
%
Avg Nr of
Cow/Unit
Small 78.124 94% 2-4
Medium 4.378 5% 5-9
Large 787 1% >10
Total 83.289 100%
Source: ASPUK
Poullata e Kosovës aktualisht konsumon 280,000 ton qumsht/prodhine qumshti.
Kërkesat e tregut mbulohen nga importi me 33%. Përpunuesit komercial të qumshtit
mbulojnë rreth 7% të kërkesave të tregut. Kjo përqindje është rritur dy vitet e fundit si
rezultat i përmisimit të kualitetit dhe reklamimit më të mirë. Shitjet direkte janë në ramje,
në krahasim me vitet e mëparshme,dhe mbulojnë afërsisht 20% të konsumimit vendor.
Rritja e shpërndarjes nga kompanit e përpunimit dhe zvoglimi I shitjeve direkte në tregjet
e gjelbërta paraqet një trend të ri të komsumimit të produkteve të qumshtit. Tentim i
ngashëm është parë edhe te mënyra e kosumimit nga fermat ku me urbanizim dhe
ndrrimin e gjeneratave shkaktojnë ramje të vetëkonsumimit. Mund të konkludohet se
përpunuesit e prodhimeve të qumshtit përfitojne nga tregjet e gjelbërta më shpesh se sa
nga importi.
Tregtia në produktet e qumështit- Kosovë 2005
Produktet
Impori në
€
Eksporti
në €
qumësht 7.254.092 147.600
Pluhur 739.698 3.842
Jogurt 5.147.424 4.056
Misc 49.329 0
Gjalpë 1.069.381 0
Djath 6.823.988 23.258
Totail 21.083.912 178.756
Source: UNMIK Pillar IV

Përpunuesit e prodhimeve të qumshtit
Kushtet natyrore janë të favorshme për mbajtjen e kafshëve dhe prodhimin e qumshtit,
ashtu që zhvillimi i plantazhave komerciale për prodhime të qumshtit është qelsi kyq për
arritjen e suksesit. Asht në vitet e fundit, ka përmisim të dukshëm në kapacitetet e
përpunimit të qumshtit, kompanit locale kanë nevojë për ngritje të vazhdueshme të
kualitetit në krahasim me konkurencën nga importi.
Aktualisht në Kosovë kemi 26 plantazhe për përpunimi e prodhimeve të qumshtit, nga të
cilat 15 të licencuara nga KVFA dhe 11 duke pritur licencimin, si më poshtë:
• Dy fabrika të mëdha ( 10,000 litra/ditë)
Kapaciteti i plotë i instaluar është 307,500 litra/ ndrrim, kurse kapaciteti i grumbullimit
është:
Viti
Grumbullimi
i qumështit
lit/ditë
2003 30.800 10 %
2004 71.000 23 %
2005 74.800 24 %
2006
(parashikuar)
92.200 32%
Prodhuesit e djathit dhe qumshti i papërpunuar
Aktualisht në Kosovë janë mbi 500 ferma me më shum se 3 lopë që prodhojn mes
110,000 dhe 120,000 litra për ditë.
Grumbullimi i qumshtit
Grumbullimi i qumshtit është factor i rëndësishëm për kualitet dhe ushqim të sigurt ne
sektorin e qumshtit.
• 25 deri 30 qendra aktive të grumbullimit (me frigoriferë)
• MCCs grumbullimi i qumshtit nga fermerët e vogël dhe të mesem (sasi të
vogla/fermer)
• Në nivel MCC, qumshti testohet vetëm për aciditet (freski) dhe përbbajtjen e
yndyrës
• Përmbajtja e yndyrës ka qenë indikuesi i vetëm për caktimin e çmimit (më 1 ose
2 përjashtime ), por udhëzimet e fundit administrative nga MAFRD garantojn
testing e kualitetit dhe pagesë te nvarur nga kualitetei.
• Disa fabrika kanë edhe pikat e veta për grumbullimin e qumshtit
%

Infrastruktura egzistuese ka nevoj për përmisime si dhe mesatarja e kualitetit të qumshtit
të papërpunuar është shumë e varfër. Problemi kryesor i vërejtur është higjena e
shtallave dhe bagëtisë , pastrami i pamjaftueshëm i paisjeve për përpunimin e qumshtit
dhe kontenierëve për ruajtje, dhe ftohja e transporti i pamjaftueshëm.

Përkrahja institucionale
Sektori i djathrave është mirë i organizuar dhe përkrahjen institucionale e lidh përmes
du shoqatave që veprojn në Kosovë.
Shoqata e përpunuesëve të produkteve të qumshtit- : shoqata është themeluar në vitin
2001 si shoqatë bashkëvepruese e përpunuesëve dhe prodhuesëve. Pasi qe kishtë
mosmarveshje mes tyre ajo u nda në tetor 2005, përpunuesit e formuan shoqatën e tyre.
Synimi i KDPAsë është bashkimi i të gjitha njësive për prodhim qumshti në Kosovë dhe
të rrit konkurencën përmes pozicionimit në treg dhe ndihmës më teknikë. Aktiviteti
kryesor është të loboj përmisimin e kufirit mbrojtës dhe vënien e taksave. Shoqata në
fillim të vitit 2006 ka vendosur një system të vetë kontrollit të prodhimeve të qumshtit në
marveshje me KVFA. Reklama dhe marketingu i prodhimeve të qumshtit është bërë
kryesisht nga donatorët dhe projektet e ndryshme. Shoqata ka pranuar perkrahje
intensive nga donatorët ndërkombëtar, si KCBS-USAID, KSDP , etj.
Shoqata e prodhuesëve të qumshtit të Kosovës – SHPQK: shoqata është formuar në
vitin 2005 si një OJQ. SHPQK ka tri lloje të anëtarëvë, prodhues individual, prodhues e
prodhimeve nga qumshti, koperativat e prodhimeve nga qumshti. Shoqata mundohet të
zgjidh problemet e furnizimit me qumsht gjatë verës duke blerë rezervoare të qumshtit
dhe kamione për qumsht 10,000 litërsh, për qumshtin e tepërt derisa përpunuesit ta
pranojnë qumshtin. Sipas SHPQK , në 2005 rreth 120.000 litra qumsht jane sistemuar,
kryesisht nga fermeret e vogël.

Problemet dhe Rekomandimet
Produketet e
qumshtit
Prodhuesit e
qumështit
-Fermerët-
Përpunuesit e
qumështit
–qumështoret–
Problemet Rekomandimet
Cilesia e qumështit Përmirësimi i higjienës në nivelin e fermave
Higjiena Trajnim apo përkrahje për higjienë të fermës dhe
pajisjeve
Mungesë të njohurive Trajnime të integruara në nivelin e fermës
(prodhim dhe menaxhment)
Kosotoja e lartë e prodhimit Proces i mësimëdhënies individuale në nivel të
fermës
Deponimi i qumështit të Garanca dhe skema të qiramarrjes për ftohësit e
freskët
qumështit
Importet krijojnë konkurrencë Lobim përfshirë propozimet për ligje
jo të drejtë
Infrastruktura e dobët
Cilësia e pakontrolluar e
farës, plehërave dhe
pesticideve
Shitjet e qumështit si lëndë e
parë (dallimet në çmimet e
tregut)
Mungesa e bashkëpunimit Krijimi i grupeve me iniciativë të përpunuesve
Qendrat apo pikat
grumbulluese
Ushqimi (çmimi i lartë)
Mungesa e ndihmës
financiare
TVSH
SasiaQuantity of Raë milk
Cilësia e qumështit lëndë e
parë
Afati i përdorimit të
produkteve
Mentaliteti për menaxhim
Shitjet
Distribuimi
Mungesa e ftohësve në
shitoret e vogla të shitjes me
pakicë
Politikat fiskale dhe tregtare
(kontrata afatgjata)
Gjetja e përkrahjes mga përpunuesit dhe zhvillimi
i një sistemi
Krijimi i grupeve me iniciativë të përpunuesve
(kontrata afatgjata)
Tryeza të rrumbullakëta me ekspertë, skema të
pagesës bazuar në cilësi
Prezantimi i teknologjive të reja (trajnime)
Trajnime dhe këshilla për stilet e reja të
menaxhimit (më evropiane)
Trajnime për shitje, posaqërisht për agjentët e
shitjes
Trajnime mbi sistemin efikas të distribuimit

Konkurrenca jo e drejtë

8.2 SEKTORI I MISHIT
Sektori primar për të hyra
Gjatë kohës së Jugosllavisë ishte nje industri e integruar dhe të gjitha sektoret punonin
së bashku: fermat e zogjëve dhe inkubatoret, pajisjet për prodhim, prodhimi i ushqimit
dhe dy therrtore të mëdha për përpunimin e mishit. Ndërmarrjet shoqerore drejtonin
fermat e mëdha bujqësore dhe komplekset e mëdha të shpendëve me kapacitet prej
20.000 deri 35.000 shpend për sgtëpi. Numri më i madh i shpendëve që është prodhuar
në kosovë ishte 15.000.000. Tani, dy kompanit më të mëdha “KONI” dhe “SONI” kanë
100.000 zoj dhe prodhim të vezëve afro 89.000 vezë/ditë plus afërsisht 100.000 vezë
për çelje.
Tani janë pesë përpunues kryesor të mishit dhe një therrtore për zogj. Të gjashtë
prodhuesit prodhojnë afro 15-20% të konsumimeve në Kosovë. Shumica e mishit të
shfrytëzuar është i importuar, dhe thertore shume të vogla prej pes shtazëve marin
pjesë ne këtë institucion, varsisht nga kapaciteti I tyre. Të gjithë përpunuesit e mishit
deklarojnë se ata importojnë gati 95 % të materialit bazë për prodhimin e tyre, si dhe
100% të materialit për paqetim.
Mishi i gjedheve apo i shpezve vendor shfrytëzohet vetëm si i freskët në ekonomi
familjare dhe përpunohet në familje. Shumica e tyre bëjnë therrjet ilegalisht dhe pa
licencë. Urdhëresa Administrative 01/2006 mbi licencimin e prodhuesëve të mishit,
therrtoreve dhe përpunuesit është akoma në fuqi. Sipas shenimeve të KVA, janë rreth
80 therrtore dhe prodhues të mishit të regjistruar. KVFA ka filluar licencimin në fund të
2006.
Në të vërtëtë ky është një numër i vogël, prej atëherë, sipas KVFA, ka shumë prodhues
të vogël të mishit që veprojn në Kosovë. Kjo e bëneë të vështirë ditjën e sakt të
prodhuesëve të mishit në Kosovë. Pas fazës së licencimit shenimet do të jenë në
dispozicion.
Nënsektoret e mishit
Modeli i ZF (zingjiri i furnizimit) paraqet një lidhje të fortë me importin si të vëtmin burim
të mishit në Kosovë. Mishi për përpunim është 100% i importuar (kryesisht Brazil).
Gjithashtu bagëtia importohet që pas lufte, kur bagëtia në Kosovë ishtë “shkatërruar”.
Shumica e fermave në Kosovë janë ferma të vogla me rreth 2-4 kre bagëtie. Prodhimi
shfrytëzohet kryesisht për konsumin vetanak me një sasi të vogët të mishëshitësve që
shesin mish të freskët.
Kjo është jozyrtare se nuk ka shenime në dispozicion. Supermarketet i mbulojnë
kërkesat e ture përmes tregut ndërkombëtar. Është interesant të ceket se supermarketët
shesin një sasi shumë të vogël të mishit të freskët; gjith mishi që shitet është i ngrirë apo
i përpunuar ( tymosur,terur). Përpunuesit zakonisht përdorin mish të importuar për
prodhimet e tyre duke ofruar prodhime të llojllojshme sipas nevojave dhe kërkesave të
tregut. Eksporti nuk është i kërkuar për prodhues vendor të mishit për shkak të
konkurencës së madhe në tregun Evropian, si dhe mungesës së HACCP certifikimit.

Nënsektori i shpezëve
Prodhuesit e shpezëve dhe vezëve , për momentin, kryesisht punojn me vendet për
qeljen e zogjëve dhe nuk ka prodhim te zogjeve për skarë. Zogjtë, si ushqim, kryesisht
importohen nga vendet fqinjë dhe BE. Kosova nuk ka kapacitet të mjaftueshëm të
prodhoj sasinë e mjaftueshme të ushqimit për kafshë që të furnizoj vendet për
shumëzim. (p.sh. afo 20ton/dit për 200.000 zogj).
Nënsektori i vezëve
Modeli i zingjirit furnizues për vezë ka vijat më pika ne grafikë cilat paraqesin mënyrën e
tregtisë me zogjë të shfrytëzuar për prodhimin e vezëve,ato zakonisht janë të
importuara. Planet për fillimin e prodhimit të zogjve vendor akoma janë nën arsye. Gripi i
shpezëve akoma nuk është një problem për prodhuesit e shpezëve/vezëve, megjithëse
Qeveria e Kosovës ka vendosur të ndërprej importin e shpezëve dhe vezëvë nga
shtetet fqinje. Kjo u ndihmoi prodhuesëve vendor të pozicionojnë veten e tyre më mirë
në tregun vendot.
Përkrahja institucionale
Observed supply chain model
Eggs
Own consumption
Farm sales
Export
Intermediaries
Farmers Processors
Trade
Import
Problematic
occasional
Prodhuesit e shpendëve nga Kosova dhe shoqatat e mullinjëve për ushqim
(SHPUK): kjo është një shoqatë jofitimpruese profesionale, njësit e së cilës,
good

përfaqësojnë dhe kordinojne prodhuesit e shpezëve dhe mullinjxhinjët e Kosovës ne
reonet me interes. Është një shoqatë agro-biznesi cila mbron interesat e anëtarëve të
vetë, sigurojnë lëndën bazë në mënyrë kolektive, bëjnë kontakte ndërkombëtare dhe
mbrojnë interesat e konsumatorëve Kosovar. SHPUK i ndihmon anëtarët e vet në
marketingun e vezëve dhe shpezëve dhe lobon në Ministrin e Bujqësisë mbi qështjet e
kontrollimit dhe sigurimin prodhimeve me kualitet të të sigurtë. Qëllimi i SHPUK është të
krijoje anëtarëve kushte të favorshme, të përkrah dhe zgjëroj aktivitetet e biznesit në
sektorin privat në gjith Kosovën.
Problemet dhe rekomandimet
Industria e mishit
Problemet Rekomandimet
Shitja Trajnime për shitje,
posaqërisht për agjentët e
shitjes
Distribuimi Trajnime apo këshillime për
sistemin efektiv të
distribuimit
Burimet lokale
Certifikim standard i
eksportevet
Themelimi i qendrës për
certifikim
Investimet Kamata më të ulëta për
kredi bankare
Problemet me energji
elektrike
Standardizimi
Liqensimi
Politikat Fiskale dhe
Lobim i shtuar
Tregtare
Përkrahje qeveritare Lobim i shtuar
8.2 SEKTORI I PIJEVE
Si në sektoret paraprake, edhe sektori i pijeve gjithashtu ka probleme me furnizim me
lëndën e parë.

Sektori Primarë
Sasia e pamjaftueshme e prodhimit të pemëve, si dhe mungesa e mjeteve per
përpunimin e tyre, mungesa e prodhimeve kualitative që të ndeshen me kërkesat e
tregut, vendosin prodhuesit vendorë në një pozitë të palakmueshme në treg.
Prodhuesit e pijeve dhe verave organizojnë distribuimin e produkteve të tyre përmes
shitësve me shumicë, supermarketeve, shitoreve me pakicë, hoteleve dhe restoraneve.
Prodhuesi i ujit Bonita ka një zingjirë të mirë të distribuimit nëpër Kosovë. Në parim, në
sektorin e pijeve, procesi i distribuimit është i organizuar në tentim ikjeje nga kyqja e
ndërmjetësuesëve që te ngritet stopa e fitimit.
Përpunuesit
Aktualishtë janë 95 biznese që veprojnë në sektorin e pijeve në Kosovë. Shumica e
organizatave shoqërore janë privatizuar ose janë në procesin e privatizimit dhe nuk
veprojnë me kapacitet të plotë.
Vepruesit kryesorë në këtë nënsektor janë kompanitë përpunuese dhe prodhuese.
Kompanit përpunuese kanë pajisje për përpunimin e lëndës së parë, vendosjen në
shishë dhe paketimin. Prodhuesit e langjeve sigurojnë lëndën e parë “ të përzier” nga
dhe për, dhe janë të përfshirë Brenda kompanive të prodhimit.
Këto kompani dominojnë në treg. Megjithse, prodhimi i pamjaftueshëm i pemëve
vendore, TVSHja e lart dhe tarifat e larta për import janë arsyeja kryesore për shumë
prodhues që të mos investojnë në plantazhat e koncentratit për lëngje.
Birraria e Pejës, më e madhja në Kosovë, ishte shoqerore dhe teknologjija e saj është
akoma e mirë dhe në gjendje të mirë. Është, megjithate nevoja të përdoren lloje të
ndryshme të lëndës që të ngritet kualiteti i birrës. Prodhimi i pejës është present në të
gjithë Kosovën. Val dhe Hygos janë dy birrari tjera vendore por nuk janë shumë të
përdorura në Kosovë.
Tregtia
Disa përpunues/prodhues eksportojnë në vendet fqinje si Maqedonia, Shqipëria dhe
Sërbia veriore (Dona ). Eksporti në vendet Evropiane është menduar por nuk ka pasur
sukses për shkak të dështimit në vendosjen e marrdhënieve të qëndrueshme me
partnerët në tregti. Eksportimi i verës kontribon me afro 36% të ekspotrtit të përgjithshëm
të ushqimit, me gjithsej 2.3 Mil. Euro.
Problemet dhe Rekomandimet për Sektorin e Pijeve
Tregu i pijeve është i furnizuar nga pijet vendore dhe ato të importit të langjeve. E njejta
vlenë për verë dhe ujin mineral. Konkurenca e shtuar Brenda llojeve, do të bije mjaft
shpejt rezultat zgjerimin e llojeve vendore. Disa prodhues veq kanë prodhime premiere
në asortimentin e tyre. Megjithëse, kompanit rrallë bëjnë hulumtime në treg.
Problemi i doganave dhe TVSH së, të aplikuara në të gjitha nivelet e sektorit të pijeve,
përfshirë edhe hyrjet bujqësore për prodhimin e pemëve , përpunimi i pemëve dhe
paisjet e venieve në shishe, paqetimi dhe etiketimi e materialit.

Materiali i paqetimit është me rëndësi. Infrastruktura e varfër, sidomos nrërprerja e
rrymës, kanë ndikim në koston e prodhimit. Problemi më i madh është shuma ë vogël e
pemëve vendore në dispozicion dhe në vazhdim nuk ka prodhues të koncentratit për
langje i cili do të bëntë përpunimin e tyre kur ata janë në mundësi.
Sidoqoftë, prodhuesit e fortë të langjeve kanë një gamë të prodhimeve, duke synuar në
segmented e ndryshme të tregut me prodhime të kualitetit të vogël, mesëm e të lartë, si
dhe mënyra të ndryshme të paqetimit (p.sh. Fruti dhe Bonita). Strategjitë e shumta të
aplikuara nga prodhuesit janë të zgjasin vijën e prodhimeve të tyre në prodhime të reja
dhe të qmueshme.
Në tëntim të konkorencës dhe marrjes së primatit prodhimeve të importuara, lajmërohet
kërkesa në ngritjen kualitetit të sistemit të menagjimit. Kompania Devolli veq ka
implementuar sistemin HACCP si dhe Bonus- kompania BONITA punon duke
implementuar standardet ISO 9001.

Prodhuesit
Përpunuesit
Problemet Rekomandimet
Sasia e ulët Inkurajimi i bashkëpunimit dhe
Mungesa e teknologjive
bashkëkohore
Mungesa e bashkëpunimit
për të grumbullim apo
bashkim të sasisë
Nënsektori i pijeve nga pemët
themelimit të pikave grumbulluese
Iparaqitja e konceptit për
investime të përbashkëta dhe
aksione të të hyrave bujqësore
Krijimi i grupeve me iniciativë të
përpunuesve (bashkëpunim
afatgjatë)
Sasi e ulët e lëndës së parë Krijimi i grupeve me iniciativë të
përpunuesve (kontrata afatgjata)
Kostoja e lartë e prodhimit
Nuk ka prodhimtari të
koncentratit për lëng pemësh
Inkurajimi i themelimit të linjave të
reja/pajisjeve
Konkurrenca e madhe Trajnime/seminare mbi rëndësinë
e hulumtimit të tregut,
prodhimtarisë së orientuar kah
tregu
Paketimi
Dallimet në cilësi dhe shije Programe për përmirësim të
Etiketim dhe markë
(mungesa e dizajnit të
përbashkët)
cilësisë për prodhuesit
Trajnime në terren, aktivitete
promovuese
Prodhimi vendor i pemëve nuk kënaq tregun vendor me prodhime të freskëta.
Prodhuesit e langjeve nvaren nga importi i lëndës së parë në mënyrë të koncentratit të
pemëve apo pemë të ngrira. Në vitin 2006 eksporti total i langjeve ka arritur në 1.15 m
Euro kryesisht në vendet fqinje si Shqipëria, Maqedonia, Greqia dhe Sërbia. Në vitin e
njejtë,vlera e langjeve të importuar ka arritur vlerën prej 3.7 m Euro kryesisht nga
Maqedonia, Shqipëria, Austria, Sllovenia, Sërbia, Greqia dhe vende tjera.
Nënsektori i verës
Shumica e verëpunuesëve privat në Kosovë janë edhe pronarë të vreshtave, ata marin
materiali bazë nga burimet vetanake. Nëse furnizimi me rrush është i nevojshëm, ai
sigurohet nga prodhuesit individual. Prodhuesit shoqeror të verës kan pasur struktura te
ngjashme të furnizimit. Kohëve të fundit fermerët individual ngurrojnë ta dorëzojnë
rrushin për shkakë të pagesës së vogël. Shumica e prodhimtarisë së vreshtave (83%)
shfrytëzohet për konsumim vetanak dhe vetëm 7% shitet në treg.
Kosova është eksportues i verës. Gjatë 2006 eksporti ka arrit shumën prej 1.3 m Euro.
Vera e eksportuar është prodhuar në ndërmarrjet shoqërore dhe eksportohet me sasi të
medha vendeve si Gjermania, Bugaria, Sërbia e Mali i Zi dhe Maqedonia.
Vera e importuar vie nga vendet e regjionit si Mali i Zi, Sërbia shee Maqedonia si dhe

nga vendet e BE (Italia, Sllovenia dhe Franca). Në 2005 importi ka arritur vlerën prej
1,190,000 Euro. Pavarsisht nga balance pozitiv i tregtisë në 2005, ndërmarjet shoqërore
kanë menagjuat një shumë të madhe të verës ne repart (afro 183.000 hl). Qështja e
mbetjeve është problem edhe te sektori privat dhe shihet si rezultat i mungesës së
strategjisë për marketing.
Nënsektori i birrës
Aktualisht, në Kosovë veprojnë tri Birrari. Zingjiri i furnizimit për birrë është shumë mirë i
integruar. Gati e gjithë lënda e pare buron nga burimet vendore. Fermerët që prodhojnë
elb janë kontraktuar dhe mund të shesin të gjithë prodhimin birrarive. Birraria e Pejës,
më e madhja në Kosovë, prodhon afro 300.000 hl për vit. Eksporti është problematic për
shkak afatit.
Prodhues/përpunues Të mëdha Të vogla
Birrari 3 (private)
Verari 5 private, shtetërore
(nën AKM)
Pije joalkoholike dhe
ujë
8.3 SEKTORI I PEMËVE
Rrishikimi i zingjirit të furnizimit
Totali 25
Rreth 4 – 10 , kryesisht
biznese të vogla
familjare
Siq u tha më herët, struktura fermere është shumë e copëtuar dhe dominohet nga
ferma të vogla.
Në 2002 vendi ku prodhoheshin pemët isht afro 2.245 ha dhe numëron 3% nga toka
epërgjithshme bujqësore. Aktualisht vetëm 1.17 % e tokës bujqësore është i mbuluar
me drunjë-pemë dhe 0.37 % është e mbuluar më vresgta.
Ka kërkesa për 249,817 ton pemë dhe vetëm 29 % arrihet nga prodhuesit vendor. Në
2003, prodhimi i rrushit ishte 32,177 ton nga e cila 18 % ishte rrush për ngrënie.
Siq shihet në grafikon, nuk ka dallime mes zingjirit furnizues të pemëve apo perimeve.
Importi është shumë i zhvilluar për të dy tregtarë e përpunues.

Pas lufte, ishtë një mungesë e prodhimeve bujqësore qka qoi në importin e pemëve nga
vendet fqinje. Edhe pse sot kemi disa prodhimtari vendore të pemëve, lidhjet e importit
që u formuan pas luftës akoma funksionojnë. Arsyeja mund të mblidhet si:
• Akoma shuma e pamjaftueshme e pemëve të prodhuara ne vend,
• Furnizimi i qëndrueshëm nga importi te përpunuesit/shitjes me shumicë/ shitsit
me pakice gjatë vitit
• Mungesa e një sistemi kualitativ menagjues ( gradimit, pastrimit, paqetimit, etj)
për prodhues dhe përpunuës vendor.
• Mungesa e kushteve të depoimit
Aktualisht është vetëm një perpunues i pemëve në Kosovë (Progres, Prizren), dhe nuk
ka shenime mbi numrin e pemëve të përpunuara (kryesisht organizuar në shoata).
PËRPUNUESIT
Shenimet statistikore tregojnë se pjesa më e madhe e prodhimit të pemëve (afro 70%)
shfrytëzohet për konsumim vetanak dhe mbetja shitet në treg drejtëpërdrejtë nga vet
prodhuesit. Megjithatë, shuma konsumimit vetanak është vështire të matet apo të
vlerësohet e gjithë sasia e pemëve që prodhohet në Kosovë. Nëse ka prodhim i cili nuk
është përdorur nga kanalet e lartëpërmendura, i është shitur ndërmjetësuesëve.
Prodhuesit mundohen tiu shmangen ndërmjetësuesëve se ata paguajnë çmim më të
ultë.
Furnizimi per kompanit e përpunimit bëhet vetëm gjatë sezonës. Akoma ka probleme
me seriozitetin, se prodhuesit e pemëve nganjëherë do të shesin prodhimet e veta në
treg nëse ata ofrojnë çmim më të mirë. Mungesa e bimëve për prodhimin e koncentratit
të langjeve nuk ndihmoh zingjirin furnizues.
Si rezultat është situate për mes së cilës prodhuesit e langjeve punojnë më shumë si
kompani për paketimin e langjeve. Është e nevojshme të ceket se projekti interkoperativ
ka krijuar 60 ha me pëme dhe planifikon të rrit atë në 100ha, duke arritur shumën prej
500ha për katër vite. Kjo mund të jetë nje mundësi për kompanit e interesuara për
fillimine prodhimit të langjeve të pemëve.
Ka edhe projekte ndërkombëtare që veprojnë në sektorin e hortikulturës në regjionin I cili
ka përhapur përkrahjen në pjesën e zhvillimi e sistemit informative (çmimi, grumbullimi,
prodhimet e importuar, vendi i origjinës). Informatat janë të dobishme për farmerët që
vendosin të:
• Kalojnë nga nje lloj prodhimi në tjetrin
• Zgjeroj prodhimin e bazuar në kërkesat e tregut
• Implementoj ca standarde të kualitetit
• Investoj ne depoim që të siguroj furnizim afatgjatë me perfitim më të madh
Për shumë arsye (p.sh.mentaliteti local,kostoja e investimit,etj) fermerët janë skeptic për
riorganizimin e aktiviteteve të prodhimit. Gjithasht, mungesa e dijes në shfrytëzimin e
informacioneve për tregun kontribojnë në ketë situatë.

TREGTIA
Kemi një lëkundje të konsumatorëve ndaj prodhuesëve vendor. Megjithate, në kërkim të
konkurimit me pemët e importuara apo prodhimet e perpunuara të pemëve, prodhuesit
vendor duhet të kene një kuptim më të plotë mbi konceptin e marketingut në tentim të
përmbushjes të kërkesave të konsumatorit, siç janë:
• Prezantimi i prodhimit
• Etiketimi i prodhimit
• Konsistencë me kualitetin
• Konsistence me shërbimin
• Çmim konkurues
Nëse keto qështje pranohen nga fermerët , kjo do ti udhëheq ata të bëjne shitje me të
madhe në treg dhe në të njejtën kohë, do të ndihmojnë në ndërtimin e besimit tek
konsumatorët. Arritja e kualitetit të standardit të lartë dhe ingritja e prodhimit nga sasia
do të jetë prioritet për eksport. Pemët nuk janë mirë të paketuara dhe te graduara. Pepët
e përpunuara vendore kanë nevoj për paketim më të mirë dhe dizajnim të etiketimit.
Në tentim që markat Kosovare të jene te hijshme dhe të njohura do të ishte mirë të
ngritet njohja nga konsumatorët.
Jo gatishmëria e sistemit per menagjimin e standardit të kualitetit rezulton në dështimin
ë shpërndarjes të produkteve me kualitet standard. Mungesa e perhershme e
produkteve vendore shtyn konsumatorin që të konsumoj cilin do nga produktet që has.

PROBLEMET DHE REKOMANDIMET PËR SEKTORINE PEMËVE
Qështja kryesore do të jetë të ndërtohet ura mes plasaritjeve egzistuese me akterët në
zingjirin e furnizimit me pemë. Grupimi i fermerëve do të ofroj furnizim më të mirë ndaj
përpunuesëve si rezultat i prodhimit më të madh. Gjithashtu, sigurimi i kualitetit dhe
vazhdimsia në furnizim do te duhej të konsiderohet nga të gjithë pjësëmarsit kyq, se
padyshim duhet të ndrrojnë situatën.
Fermerë të
pemëve
Përpunues të
pemëve
Problemet Rekomandimet
Pjesë të vogla toke Inkurajimi i bashkëpunimit dhe
themelimi i pikave grumbulluese
Mungesë e njohurive Iproces i trajnimit individual në
nivelin e fermave (teknike dhe
komerciale)
Pajisje pas procesit të
prodhimit
Mungesë e pajisjeve
bashkëkohore
Kostoja e lartë për
zhvillimin e kopshteve të
reja me frute
Mungesë
e investimeve
në produkte
me mundësi
potenciale në treg
Qasje e dobët në
institucionet financiare
Mungesë e informatave
për marketing
Mungesë e njohurive se si
të përdoren informatat
ekzistuese
Infrastruktura e dobët
Mungesa e produkteve
Paraqitja e konceptit për investime
të përbashkëta dhe aksione të të
hyrave bujqësore
Inkurajimi i investimeve për
zgjerimin e produkteve të frutave të
malit
Trajnime në menaxhim të biznesit,
zhvillim të planeve të biznesit
Themelimi i informatave bazike ku
mund të kanë qasje, lehtë.
Trajnime në disponueshmërinë dhe
shfrytëzimin e informatave
ekzistuese
Inkurajimi i prodhimtarisë së
speciale
produkteve speciale shtëpiake
Mungesa e bashkëpunimit Krijimi i grupeve me iniciativë të
për bashkim të përpunuesve (bashkëpunim
volumit/sasisë
afatgjatë)
Sasia e ulët Krijimi i grupeve me iniciativë të
përpunuesve (kontrata afatgjata)
Dallimet në cilësi dhe Programe për përmirësim të
shije
cilësisë për prodhuesit
marka (mungesa e dizajnit Trajnime në terren, këshillëdhënie,
të përbashkët)
aktivitete promovuese

8.4 SEKTORI I PERIMEVE
ZINGJIRI FURNIZUES I PERIMEVE
Në vitin 2005, pjesa e koltivuar me përime dhe patate ishtë afro 18.500 ha me një
prodhim prej 143.000 ton perime dhe 88.000 ton patate.
Si u përshkrua më parë, struktura e zingjirit furnizues për përime është e ngjashme si
me atë të pemëve. Importi nga vendet fqinje, përfshirë edhe nga BE 25 si dhe Turqia,
mund të gjindet në të gjitha pikat me pakicë. Lidhja më e zhvilluar për tregti është
importi. Përpunuesit blejnë mallëra të importuara, kryesisht kur nuk ka asi
vendore.Farmerët normalisht blejnë farat dhe filizat nga jasht.
TË HYRAT
Afërsisht 50% e tokës me përime është e mbjëllur me patate, domate, speca, qep, lakra
dhe bostan. Gjysma e farave importohen me lloje të kualitetit të lartë kurse pjesa tjetër
50% janë më origjin vendore apo të marra nga fermerën nga viti paraprak. Njoftim, farat
e siguruara vet janë të kualitetit më të ultë dhe potenciali i prodhimit është shumë më i
vogël se sa te llojet e selektuara më shumë.
Fekonduesit dhe agrohemikalet të kualitetit të mirë nuk janë në disponim më çmim të
ultë. TVSH dhe doganat janë hequra nga bujqësia dhe çmimi do të duhej të jëtë më i ulti
në regjionin e Ballkanit. Fermerët dhe shoqatate fermerëve bëjnë thirrje për shtesa
hyrëse. Megjithse, me situatën aktuale në Kosovë, këto intervenime do të favorizonin
prodhuesit e farave jashtë Kosovës (p.sh. Polonia). Solucion më i mirë do të ishtë që të
inkurajohen prodhuesit vendor. Gjithashtu, fermerët do të formonin koperativa blerëse
në tentim që të sigurojnë fuqin e blerjes.
Aktualisht në Kosovë janë vetëm dy përpunues të perimeve (Progress dhe Pestova) por
numri i prodhuesëve të perimeve nuk dihet sepse ata janë të organizuar kryesisht në
shoqata dhe nuk ka shenime.

SEKTORI PRIMAR
Si u tha më herët, prodhimet e fermave shfrytëzohen kryesisht për konsumim vetanak
apo shiten drejtëpërdrejtë konsumatorëve. Fermerët gjithashtu shesim prodhimet e veta
ndërmjetësuesëve vendor, përmes pikave të grumbullimit në fshat ose me transport të
fermës. Pagesat bëhen në para të gatshme dhe nuk aplikohet tatimet.
Sezoni i importit fillon në Janar dhe gradualisht rritet deri në qershorë. Eksportii
perimevë nga Kosova nuk është domethënës.
Prodhuesit vendor të perimeve nuk janë të mjaftueshëm ti mbulojnë kërkrsat e tregut.
Për pesë muaj- nga qershori deri tetor – ngritja e sasisë dhe çmimet biejn në kollaps.
Zavendësimi i importit është vështir i mundur sepse importi bëhet gjatë sesonës
dimër/pranver, kur nuk ka prodhim vendor. Është e qartë se serat duhet të rrisin
sesonën dhe të reduktojnë importin. Siq u cek, teprica e prodhimeve gjatë muajve të
verës bjen një çmim të ultë për fermerët. Për këtë arsye të madhe popullata rurale
konzervon perimet (turshi) si dhe i shet ne trotoare dhe shitoret lokale.
SHITJET NDAJ PËRPUNUESËVE DHE PRODHUESËVE
Shumë tentime ka pasur nga industritë e përpunimit që të themelojnë kontrata
furnizuese me shoqatat e prodhuesëve, por pasi që prodhimet nuk shpërndahen sepse
çmimet në treg janë më të larta dhe kontratat egzistuese nuk respektohen. Si rezultat vie
mosbesimi dhe zavendësimi i prodhimeve vendore me import. Sukses gjithashtu është,
sistemi kontraktues qe përdor Pestova më fermerët evet.
Një lidhje e rastësishme është bërë mes përpunuesëve dhe ndërmjetësuesëve e jo me
fermerët për shkak të kushteve të limituara të transportit. Në këtë scenar përpunuesit
detyrohen të mbulojnë ketë kërkesë nga burime të ndryshme, përfshirë importuesit.
Akoma, shitësit dhe konsumatorët ankohen në lloje enorme të kualitetit dhe shijes.
Prodhimet vendore , megjithatë, kryesisht blihen nga konsumatorët me të ardhura të
ulta.
Siq paraqitet në hartën që vijon, ndërmjetësuesit luajn një rol të madh në zingjirin
furnizues. Ndërmjetësuesit mbledhin prodhimet e tepërta në treg nga fermerët si dhe
distribuojnë ushqim të përpunuar dhe janë të lidhur me tregun e eksportit.
ZGJATJA E PERIUDHËS SË PRODHIMIT
Në tentim të krijimit të një tregu të qëndrueshëm lokal, kualiteti i perimeve duhet të
ngritet si dhe gjatësia e sezonës me furnizim duhet prolonguar përmes shembullit, me
një galeri të prodhimeve dhe me depoim kohëgjatë.
Atëherë do të kenë rast për kualitet të lartë dhe shume prodhime të eksportohen nëse
shoqatat do të stimulohen të angazhohen gjatë sesonës së prodhimit.
Megjithatë, kur prodhimi zhvillohet, dhe rritet infrastruktura e tregut (shitja me shumicë,
shitoret, bordet e promovimit të ushqimit), duhet të jetë në vend. Kur parashihet eksporti
në vendet e BE, prodhimet duhet të jenë të standardeve të BEsë, përfshirë gjurmimin
dhe verifikimn. Kërkohen edhe praktikat e certifikimit dhe standardet si EUROGAP , dhe
më pak i shtrirë sistemi HACCP.

PROBLEMET DHE REKOMANDIMET NË SEKTORIN E PERIMEVE
Dihet se fermat janë të dobëta teknikisht edhe komercialisht dhe se shumica e
fermerëve nuk janë fermer të dëshirës por rrethanat i kanë shtyrë ata të bëhen fermerë,
që ti mbulojnë nevojat elementare për ushqim.
Si u cek më herët, afro 46% të fermave janë më të vogla se 1 ha. Me njohuri të mira
teknike dhe aftësi financiare, vendi prej 1 ha apo më shumë do të mjaftojë për
prodhimin e perimeve në fushë të hapur në tentim të të hyrave positive dhe bërjes së
mundur të vazhdimit të prodhimit.
Më prodhimet e ulta aktuale, fermerët vështirë do ti paguajne investimet e tyre, për
shkak te ardhurave të vogla. Kjo mënyre e egzistencës të fermave leht mund të shuhet.
Nëse përdored materiali i mire ( lloje të mira dhe filiza), fekondimi i mjaftueshëm është
dhënë dhe kokra është mbrojtur (preventive) nga insektet dhe sëmundjet.
Sipas prodhimit në galeri një prodhues duhet të kultivoj 1000 m2. Sidoqoftë, koperativat
me strukturë për depoim dhe marketing janë të nevojshme për të arritur çmimin më të
lartë dhe tiu iket çmimeve të ulta gjatë kulmit të sesonit.
Donacioni ndërkombëtar dhe përkrahja institucionale është më se e nëvojshme për
zhvillimin e sektorit të hortikulturës në Kosovë. Pritet se, në të ardhmen e afërt, vendi ku
prodhohet prodhim i mirë nuk do të rritet. Zmadhim të tokës punuese supozohet të ketë
vetëm për prodhimin e patateve. Vendi aktual për prodhim prej 14.000 ha do të
zvoglohet, por prodhimi do të rritet duke shfrytëzuar teknologji më të mirë të prodhimit,
siq janë serat, së bashku me shtimin e llojeve. Vendi me bimë me ujitje do të jetë afro
35.000 ha. Prandaj një vend i madh do të mbetet për shfrytëzim për bimë me tokë të
lërueshme, si drithi, pasuli, si she bimët për vaj dhe ushqim shtazësh.
Në tëntim të inkurajimit të prodhuesëve që të largohen nga mënyra e tashme e fermimit,
investime të reja duhet të jenë në dispozicion të fermerëve. P.sh., skema subvenuese e
qirave do të rezultomte në aparate – makineri më të mirë. Lëndët që do të ipen më
huazim do të përfshinë:
• Makineri (p.sh. traktor të vegjël dhe ata me dy rritë)
• Pajisje ( plug, kultivatirë rrotullues, makina për mbjellje)
• Sera apo tunel najlloni me sistem të ngrohjes;
• Prodhimi i farës

Tabela rrjedhësë analizon problemet kryesore mbi sektorin e perimeve dhe ofron disa
rekomandime.
Fermerë
Përpunues
Tregtia
Problemet Rekomandimet
Transporti
Mungesa e njohurive Trajnime individuale në nivelin e
efermave (teknike dhe
komerciale)
Rrjeti i gjatë furrnizues
Dallimet në cilësi dhe shije Programe për përmirësim të
cilësisë për prodhuesit
Produktet speciale Përmirësimi dhe fokusimi në
produktet e posaqme të orientuara
kah tregu
Mungesë e njohurive Proces i trajnimeve individuale në
nivelin e fermave (teknike dhe
komercialel)
Sasia Krijimi i grupeve me iniciativë të
përpunuesve (kontrata afatgjata)
Pjesë të vogla të tokave në Inkurajimi i themelimit të pikave
dispozicion
Mungesa e teknologjive
bashkëkohore për
prodhimtari dhe rezultate
më të mira
Mungesë er informatave të
marketingut
Mungesa e njohurive për
shfrytëzim të informatave
ekzistuese
Qasje e dobët në
institucionet financiare
Mungesë e bashkëpunimit
për të bashkuar sasinë
grumbulluese
Paraqitja e konceptit të
investimeve dhe aksioneve të
përbashkëta
bujqësore
të të hyrave
Themelimi i informatave bazike
dhe lehtë për t’iu qasuar
Trajnime për disponueshmërinë
dhe shfrytëzimin e informatave
ekzistuese
Trajnime për menaxhimin e
bizneseve, zhvillimi i planeve për
biznes
Krijimi i grupeve me iniciativë të
përpunuesve (bashkëpunim afatgjatë)
Produkte të reja Inkurajim i produkteve tipike lokale
Etiketim dhe marka
(mungesë e dizajnit të
përbashkët)
Teknologji të procesit pas
prodhimit
Mungesë e standardizimit
të produkteve
Trajnime në terren, këshilla dh
eaktivitete të shtuara promovuese
Sipas ligjit