humanistika - Sarajevske Sveske

ugradilo u kontinuirano nasleđe kasnijih, već trajnijih časopisa kao što su Kalanđa
(Kalangya), koju je 1932. godine osnovao takođe Senteleki, a naročito u nasleđe dve
godine kasnije, 1934. godine osnovanog, i do danas postojećeg časopisa Híd (Most).
Kalanđa je, kako to već sam njen naziv sugeriše (reč Kalangya bi se najpribližnije
mogla prevesti kao krst, bala, snop hrane) pratila i održavala onaj princip udruživanja
i uredničke koncepcije kojoj su temelji udareni još pesničkom antologijom
Snop (Kéve), a koja je nastavljena i u Vojvođanskom pismu; časopis Kalanđa je, pod
uredništvom Kornela Sentelekija, Karolja Sirmaija i Janoša Hercega redovno izlazila
sve do svog konačnog gašenja 1944. godine.
Za razliku od Vojvođanskog pisma i njegovog naslednika Kalanđe, čiji je cilj
bio da obuhvate celokupnu manjinsku kulturu, Hid je u startu postavio drugačije
ciljeve: nije ga zanimala celokupna kultura, već je, kao časopis vojvođanske omladine
bio vesnik raslojavanja u kulturi i književnosti vojvođanskih Mađara. Časopis
je počev od 1936. godine skrenuo ka radikalnoj levici, da bi u periodu od 1938. do
zabrane, 1941. godine bio – prema formulaciji Imrea Borija – “mađarskojezični organ
Komunističke Partije Jugoslavije”. Nakon što je Bačka vraćena pod jurisdikciju
Mađarske, časopis je zabranjen, jedan deo njegovih saradnika je ubijen, a drugi su
dospeli u zatvor. Antologija “Hidovih martira” koji su izgubili život u ratu objavljena
je 1981. godine, a priredio ju je Karolj Ač. Časopis je obnovljen 1945. godine i
od tada stalno izlazi. U predratnom Hidu je – opet po uvidu Imrea Borija – “beletristika
igrala tek drugo-, ili trećerazrednu ulogu.” “Mogli bismo pronaći nekoliko
razloga za ovaj, u suštini, negatorski stav”, piše ovaj vrsni istoričar književnosti,
“jedan od njih je nesumnjivo optužujuća sumnja prema aktivističkoj literaturi ekspresionizma,
kao nasleđe dvadesetih godina. Hidovo gledište već se snažno vezivalo
za ideale socijalne književnosti, a njegov glavni kriterijum bio je ‘socijalni svetonazor’,
dok su formalni zahtevi i estetski aspekti potisnuti u drugi plan. Moramo,
međutim, pomenuti i to da oko Hida nije bilo nijedne snažne spisateljske ličnosti
koja bi svojim književnim delom opravdala pravo na postojanje pesama ili novela u
časopisu... Najznačajniji tekstovi Hida bile su, međutim, sociografije, žanr sa same
margine lepe književnosti.” Hid, koji je u jesen 1945. godine u Subotici obnovljen,
nastavio je tradiciju predratnog aktivizma, mada se sve više okretao literaturi, ali
je još uvek proklamovao ideale “socijalne književnosti”; tek će na samom početku
pedesetih godina, pod urednikovanjem Mihalja Majtenjija (1951 – 1955) odustati
od ovog sve siromašnijeg nasleđa, otvarajući se sve više prema književnosti, a tu
tendenciju će, ne napuštajući sasvim ni svoje kriterijume iz Kalanđe, nastaviti da
neguje i Janoš Herceg (1955 – 1957), da bi zatim, u eri urednikovanja Nandora Majora
(1957 – 1962), odškrinuo vrata filozofiji i kritici. Potom je pod uredničkom palicom
pesnikâ Jožefa Papa (1963 – 1964) i Karolja Ača (1965 – 1975), ojačala beletristička
dimenzija časopisa, da bi onda Janoš Banjai (1976 – 1984) pokušao da nađe
balans između beletristike i teorijske esejistike, sa naročitim osvrtom na negovanje
kritičke rubrike; tu će tendenciju, opet sa pojačanim nasleđem Kalanđe, održati i
Imre Bori (1985 – 2004), da bi se časopis pod urednikom Laslom Geroldom (2005
– 2008) u potpunosti transformisao, čak i u dizajnu. U toj transformaciji značajnu
ulogu odigrala je Kornelija Farago, koja je od 2009. godine glavni urednik Hida.
480 | SARAJEVSKE SVESKE Nº 32/33