humanistika - Sarajevske Sveske

značenja, kao što su to, na primjer, veza sa tradicijom i zemljom kroz natopljenu
krv predaka i braće; mitološko obnavljanje, regeneracija vlastite vitalnosti kroz
ratno žrtvovanje, poklanjanje vlastitoga tijela na oltar otadžbine... Građani su se
u ratu susreli sa situacijom da politička odluka nije nešto apstraktno, odvojeno od
svakodnevnog života, već da je ona dio vlastitoga tijela, da ona prolazi kroz svaki
njegov dio i da direktno odlučuje o pitanjima života i smrti. I, upravo zato što je u
ratu izbrisana granica između privatnog i javnog, etnonacionalne fantazije koriste
ratnu naraciju kako bi – kroz ratnu fantaziju, a preko nevidljivih ožiljaka, unutrašnjih
podjela, trauma koje stalno proizvode kod vlastitih sljedbenika, a koje oni doživljavaju
kao jedinstvo vlastitoga tijela sa nacionalnom znakovljem i simbolikom
– prodrle u samo tijelo, iznutra ga kontrolisale, ušle u njegova nesvjesna politička
značenja. Pismo-vertikala upravo osvjetljava taj nevidljivi žig ispisan na tijelima,
njihovu unutrašnju podjelu, traumu.
Može li onda uopšte pismo, koje znači podjelu, liniju, granicu da predstavi
jedinstvo u fragmentiranoj i diskontinuiranoj stvarnosti koju živimo danas i ovdje?
Ono na šta upućuje logika pisma koja se razvija u Pašićevim radovima je da se
otjelotvori nevidljivi pečat razjedinjenja, diskontinuiteta, jer pismo iznosi, takođe,
i traumu odvajanja, dijeljenja, granice, raskola; intencija njegovog pisma i jeste u
tome da kroz nejedinstvo traži jedinstvo. Uostalom, ni nacionalistička euforija ne
počiva na tome da stvara neko zbiljsko jedinstvo sa tradicijom, sa kolektivom, sa
kultom pretka, već na tome da se kroz fantaziju jedinstva proizvodi permanentno
nejedinstvo, kako bi etnonacionalna fantazija stalno proizvodila rasulo, rasklimanost,
unutrašnju podijeljenost. Stoga, moguće zajedništvo između naroda koji žive
u Bosni i Hercegovini i jeste zajedničko sagledavanje upravo unutrašnje podijeljenosti,
traumatske granice, nejedinstva, na šta i poziva Pašićevo pismo koje logiku
- “ti si onaj koji dijeliš i koji si podijeljen” transformiše u logiku “ti si onaj koji piše
i koji si napisan”.
390 | SARAJEVSKE SVESKE Nº 32/33