humanistika - Sarajevske Sveske
humanistika - Sarajevske Sveske humanistika - Sarajevske Sveske
sobno poklapaju, ukrštaju i time stvaraju uskomešanu dinamiku samoga prizora. 5 Tako barok omogućava, u svojim nedovršenim cjelinama i isprekidanim linijama, ne narušavajući ni tektoniku slike, ni perspektivu, aktivniji udio posmatrača u sklapanju značenja slike. Kod Pašića igra planova narušava perspektivu. On istražuje pokret u relaciji mnoštva planova koji, iako su postavljeni sukcesivno, ne izazivaju vizuelni utisak sukcesivnog niza, nego doživljaj prostorne dinamike u kojem su daljina i blizina izmijenili svoja mjesta i rastaču se kao nomadska mnogostrukost. Razlog zašto se kod Pašića gubi fiksiranost slike upravo je u kretanju kroz grad, gradska dinamika koja se ne zaustavlja i ne zadržava na jednom mjestu, nego je u stalnom odlaganju, izmicanju od zatvorenog, omeđenog mjesta. Stoga, Pašićev doživljaj grada nije kao kod Baudelairea, koji iz perspektive usamljenog šetača posmatra samoću prolaznih prizora, već sam grad, njegova neurotična samoća, koja kroz njega govori. Pašić sluša njegovu dinamičku logiku u samoj strukturi planova koji se uspostavljaju kao mnoštvo kanala na televizijskoj slici, koja se na zatvara na jednoj perspektivi, na fiksiranom pogledu determinisanom geometrijom, već je u stalnoj izmjeni, titranju. Zato se scene, prizori vertikalnih likova, gledaju kao kroz televizijski ekran, koji nije prozor u svijet, već mnoštvo prozora što osvjetljavaju samoću i nasilje što izbija iz gradskih soba, krletki u kojima titraji televizijske slike modeliraju realnost. Luciano Fontana je, na primjer, bušio rupe i pravio rezove u svojim platnima, ne zato da bi iskazao strah od slike u ikonoklazmu, već da bi kroz šupljinu otvorio prostor koji se širi izvan platna, gdje sama rupa problematizira, umjesto geometrijske perspektive, iluziju dubine, treću dimenziju. U ciklusu radova Bena Nicholsona White Relief postavljeno je više glatkih slojeva u drvetu, jedan iza drugog, na kojima je otvor na prvom u obliku kruga ili kvadrata, čime se stvara dvostruki efekat: mi vidimo rupu, prazninu, koja je, istovremeno, i geometrijski oblik, što se šire i sužava, zavisno od tog iz kojeg ugla ih gledamo. Autor je svjesno razvio dvosmislenost vizuelnog doživljaja između praznine i geometrijskog oblika, čime se u statičnom reljefu, unutar njegovog prostora, stvara efekat približavanja i udaljavanja. Pašić je takođe kroz mnoštvo planova izrazio rastezljivost gradskog prostora, samo što kod njega plohe nisu sljubljene kao kod Nicholsona i što su na mjesto geometrijskih oblika postavljeni vertikalne figure-likovi koje se istovremeno približavaju i udaljavaju. Njegove vertikalne figure ne poznaje samo jednu svoju pozadinu, ona je slojevita, i dok pogledom prelazimo po njima, statični slojevi se, kroz slojevitost optičkog ukrštanja planova, kreću, a, samim tim, se s njima kreću i vertikalne figure. Dakle, odgovor na pitanje zašto Pašić narušava geometrijsku perspektivu je, prije svega, u tome da bi se otvorila dinamika u kojoj se slika ne poklapa sa stvari, niti stvar sa slikom. Zahvaljujući tome se simbolička norma, kojom kanonski prepoznajemo svijet, rastače i raskrinkava, a onda i definitivno problematizira, a matematski se doživljaj prostora zarad slobode pokreta koji nije determiniran ukočenom geometrijom, urušava. Isto se tako čovjekova volja za moć, koja je u tome 5 O tome šire: Heinrich Wölfflin, Temeljni pojmovi povijesti umjetnosti. Problem razvoja stila u novijoj umjetnosti, Zagreb, Institut za povijest umjetnosti (Kontura), 1998. 388 | SARAJEVSKE SVESKE Nº 32/33
da se slikom vlada svijetom, gubi u svakom novom prizoru, u svakoj novoj sceni, poruci, zato što se ne radi o fiksiranoj tački iz koje se kontroliše svijet, već o nomadskom mjestu koji se uvijek gubi i nestaje. Stoga, Pašićevi radovi ne zahtijevaju jednu perspektivu, niti jedan ugao iz kojeg bi se promatrali; naprotiv, oni zahtijevaju samo kretanje gledaoca i pritom su oni sami, takođe, u pokretu koji, prevazilazeći logiku okvira, razglobljava logiku centra i periferije. Na toj osnovi Pašić pravi kolaže u kojima lijepi prizore iz gradskog života, ali princip koji ih povezuje nije čvrst, sve izgleda devijantno, iskrivljeno, kao da sve ispada iz poderane filmske trake koja neurotično uvećava i smanjuje određene prizore, a Mondrijanova geometrija, koju ponekad koristi, više je u tome da bi iskazao ne geometrijski red i poredak, nego nemir i raskol. Pismo između znaka i njegove reference Ali, šta je za likovnog umjetnika pismo? Naime, kada čitamo pismena mi onda pismo i ne zapažamo. Kada kažemo, na primjer, “tijelo”, mi i ne primjećujemo vizuelni oblik slova t-i-j-e-l-o odvojeno od značenja; ona su skoro progutana istim tim značenjem 6 . No, ako je kazano da je kod Pašića veza između znaka tijela i samog tijela u njihovom ne-podudaranju, kakvo je onda mjesto i uloga pisma, kao trećeg člana, između znaka i njegove reference? Nesumnjivo, ona je u posredovanju. Pismo, kao treći član ovog trojstva, daje mu dinamiku; ono postaje znak tijela i sama njegova referenca koja je stvarno tijelo pretvoreno u vertikalu. No, to ne znači da je time pismo sintetiziralo znak i njegovu referencu; naprotiv, ono ih je postavilo u njihovoj razlici, pukotini. Naime, pismo – koje je kao vertikala predstavljeno preko linije koja je odvajanje jedne površine od druge, dijeljenje, razlučivanje – preko dijeljenja, raskola naglašava vezu između znaka i njegove reference; ono je njihova kopča. Kroz raskol, kroz pukotinu Pašić u svojim radovima upravo i postavlja pitanje o prvobitnom imenovanju svijeta, o vezi između principa božanske i ljudske kreacije. No, šta je u tom kontekstu sa savremenom realnošću o kojoj je ranije bilo riječi? Ona je realnost koju Pašić susreće ovdje i sada, u Bosni i Hercegovini, u njenoj nacionalnoj podijeljenosti, teritorijalnoj razmeđenosti, u unutrašnjoj raspolućenosti ljudi koji u njoj žive. Ustvari, pismo-vertikala postavši znak i postavši tijelo osvjetljava samo tijela onih koji žive političku realnost u Bosni, a koja je u znaku ne samo vanjske, već i unutrašnje podjele i raskola. Zacijelo, pismo je vertikala, vertikala je linija, linija je razgraničenje, a razgraničenje je politička granica koje se ne koristi da bi se iscrtala granica između svijeta i tijela; ona je u samome tijelu. Riječju: samo tijelo doživljava nacionalnu granicu, podjelu kao vlastito sopstvo. Nacionalističke politike, što strateški proizvode unutrašnju rascijepljenost, podjelu u samome tijelu, nastoje upravo da pomire nacionalnu mitološku fantaziju sa realnim tijelom, koristeći upravo ratnu naraciju kako bi u realna tijela upisali politička 6 I Joseph Kosuth i Rene Magritte su na različite načine izrazili raskol i ujedno vezu između pisma, znaka i stvari, koju znak i pismo označavaju. SARAJEVSKE SVESKE Nº 32/33 | 389
- Page 338 and 339: Pišući o periodu od 1960. do 1969
- Page 340 and 341: koliko naslova: “Države i gradov
- Page 342 and 343: Bagićevoj i Vukovićevoj konstrukc
- Page 344 and 345: kritičar i antologičar Miloš Đu
- Page 346 and 347: vencionalan, intimiziran, boemičan
- Page 348 and 349: U pomenutom periodu ističu se pesn
- Page 350 and 351: definisali američki jezički pesni
- Page 352 and 353: pisati da veliki broj ljudi veruje
- Page 354 and 355: Ženskom književnošću se bavila
- Page 356 and 357: kao jedina alternativa ponuđen je
- Page 358 and 359: nistička matrica istrajala je unut
- Page 360 and 361: iopolitički nomus carstava oko nas
- Page 362 and 363: - Jovanović, Borislav (2006). Bibl
- Page 365 and 366: Milorad Belančić O post-totalitar
- Page 367 and 368: domenu konkretnog angažmana. Svaka
- Page 369 and 370: su se i alternativni oblici kritike
- Page 371 and 372: profilisale različite kritičke st
- Page 373 and 374: Marksove socijalne kritike, ona se
- Page 375 and 376: Florence Graham Mahmutćehajićeva
- Page 377 and 378: Duhu i Svjetlosti. Rane predstavlja
- Page 379 and 380: hajćeve duhovne poruke. Knjiga je
- Page 381 and 382: što razuđenijim i jasnijim, pozva
- Page 383 and 384: Krik silovanih žena Za vrijeme ops
- Page 385 and 386: slika za konzumiranje. Stoga, da bi
- Page 387: unutrašnje praznine; naprotiv, iz
- Page 391: BALKAN Enver Kazaz Davor Beganović
- Page 394 and 395: U studiji Nadzirati i kažanjavati
- Page 396 and 397: čitave slojeve povijesne zbilje i
- Page 398 and 399: zamijeni ona osvajačka, kad se nam
- Page 400 and 401: historiografijom u kojoj se skrival
- Page 402 and 403: Metanarativ stalnog disokntinuiteta
- Page 404 and 405: Mnogostruka unutrašnja lica unutra
- Page 406 and 407: 4. Studija slučaja - Ljetopis kre
- Page 408 and 409: njenog rada, ciljeve, obaveze, sve
- Page 410 and 411: Iz te muke i proističe prva fabula
- Page 412 and 413: u uslovima njegove marginalizacije,
- Page 414 and 415: A potom za isti dokument i pregled
- Page 416 and 417: napetosti i stalnom klizanju svakog
- Page 418 and 419: Kako bih što preciznije istražio
- Page 420 and 421: 2. Spengler u ničijoj zemlji Misli
- Page 422 and 423: kom za vrijeme Drugog svjetskog rat
- Page 424 and 425: zalnog, estetskog, poetskog i onog
- Page 426 and 427: Tamo se, od početka devedesetih, n
- Page 428 and 429: otvorene i prikrivene radikale. Prv
- Page 430 and 431: ka mržnje i netolerancije. Ova ver
- Page 432 and 433: Uvijek su ostali tamo gdje se nalaz
- Page 434 and 435: stova jest ekskulpacija Srba od bil
- Page 436 and 437: se poziva na svoj raniji tekst u ko
da se slikom vlada svijetom, gubi u svakom novom prizoru, u svakoj novoj sceni,<br />
poruci, zato što se ne radi o fiksiranoj tački iz koje se kontroliše svijet, već o nomadskom<br />
mjestu koji se uvijek gubi i nestaje. Stoga, Pašićevi radovi ne zahtijevaju jednu<br />
perspektivu, niti jedan ugao iz kojeg bi se promatrali; naprotiv, oni zahtijevaju<br />
samo kretanje gledaoca i pritom su oni sami, takođe, u pokretu koji, prevazilazeći<br />
logiku okvira, razglobljava logiku centra i periferije. Na toj osnovi Pašić pravi kolaže<br />
u kojima lijepi prizore iz gradskog života, ali princip koji ih povezuje nije čvrst,<br />
sve izgleda devijantno, iskrivljeno, kao da sve ispada iz poderane filmske trake koja<br />
neurotično uvećava i smanjuje određene prizore, a Mondrijanova geometrija, koju<br />
ponekad koristi, više je u tome da bi iskazao ne geometrijski red i poredak, nego<br />
nemir i raskol.<br />
Pismo između znaka i njegove reference<br />
Ali, šta je za likovnog umjetnika pismo? Naime, kada čitamo pismena mi onda pismo<br />
i ne zapažamo. Kada kažemo, na primjer, “tijelo”, mi i ne primjećujemo vizuelni<br />
oblik slova t-i-j-e-l-o odvojeno od značenja; ona su skoro progutana istim tim<br />
značenjem 6 . No, ako je kazano da je kod Pašića veza između znaka tijela i samog<br />
tijela u njihovom ne-podudaranju, kakvo je onda mjesto i uloga pisma, kao trećeg<br />
člana, između znaka i njegove reference? Nesumnjivo, ona je u posredovanju. Pismo,<br />
kao treći član ovog trojstva, daje mu dinamiku; ono postaje znak tijela i sama<br />
njegova referenca koja je stvarno tijelo pretvoreno u vertikalu. No, to ne znači da<br />
je time pismo sintetiziralo znak i njegovu referencu; naprotiv, ono ih je postavilo u<br />
njihovoj razlici, pukotini. Naime, pismo – koje je kao vertikala predstavljeno preko<br />
linije koja je odvajanje jedne površine od druge, dijeljenje, razlučivanje – preko<br />
dijeljenja, raskola naglašava vezu između znaka i njegove reference; ono je njihova<br />
kopča. Kroz raskol, kroz pukotinu Pašić u svojim radovima upravo i postavlja pitanje<br />
o prvobitnom imenovanju svijeta, o vezi između principa božanske i ljudske<br />
kreacije.<br />
No, šta je u tom kontekstu sa savremenom realnošću o kojoj je ranije bilo riječi?<br />
Ona je realnost koju Pašić susreće ovdje i sada, u Bosni i Hercegovini, u njenoj<br />
nacionalnoj podijeljenosti, teritorijalnoj razmeđenosti, u unutrašnjoj raspolućenosti<br />
ljudi koji u njoj žive. Ustvari, pismo-vertikala postavši znak i postavši tijelo<br />
osvjetljava samo tijela onih koji žive političku realnost u Bosni, a koja je u znaku ne<br />
samo vanjske, već i unutrašnje podjele i raskola. Zacijelo, pismo je vertikala, vertikala<br />
je linija, linija je razgraničenje, a razgraničenje je politička granica koje se<br />
ne koristi da bi se iscrtala granica između svijeta i tijela; ona je u samome tijelu.<br />
Riječju: samo tijelo doživljava nacionalnu granicu, podjelu kao vlastito sopstvo. Nacionalističke<br />
politike, što strateški proizvode unutrašnju rascijepljenost, podjelu u<br />
samome tijelu, nastoje upravo da pomire nacionalnu mitološku fantaziju sa realnim<br />
tijelom, koristeći upravo ratnu naraciju kako bi u realna tijela upisali politička<br />
6 I Joseph Kosuth i Rene Magritte su na različite načine izrazili raskol i ujedno vezu između pisma,<br />
znaka i stvari, koju znak i pismo označavaju.<br />
SARAJEVSKE SVESKE Nº 32/33 | 389
Change language