humanistika - Sarajevske Sveske

vencionalan, intimiziran, boemičan, uklet. Već od tada počinje relativizacija
književnog teksta, način njegove recepcije, s dominatnim nagovještajima
ispitivanja onoga što se zove ‘nepjesnički’ materijal. (...) U to vrijeme,
kada je književna misao u Crnoj Gori pod vrhunskim uplivom deseteračke
svijesti i usmenjačke kulture u evropskoj, odnosno, svjetskoj literaturi
nastale su knjige koje će biti distributeri skoro svih poetika prošlog vijeka.”
(Jovanović 2005: 18).
Osvrćući se na stanje književnosti tokom ‘90-ih, ovaj kritičar postavlja pitanje
književnih dominanti kao homologno političkim opcijama. Gusle kao simbol retrogradnih,
nazadnjačkih političkih, a samim tim i poetičkih tendencija, povezuje se
sa anticrnogorskom i šovinističkom revolucijom, koja je dovela do ratova u bivšoj
Jugoslaviji. Nasuprot “literarnom primitivizmu”, Jovanović ističe postmodernu i
smatra da je ona u crnogorskom kontekstu više od jednog književnog pravca. Njena
je funkcija bila da u kratkom vremenskom intervalu kompenzira sve ono čega u
celokupnom 20. stoleću u crnogorskoj književnosti, ali i šire u crnogorskoj kulturi i
istoriji nije bilo, te značajno, programski, proklamuje:
“Mi tek s postmodernom izlazimo iz mnogih antikvarnica našeg duha. Mi
tek sa postmodernom i primjenom njenog mehanizma dekonstrukcije,
ulazimo u nov prostor čitanja i pisanja ukupnog crnogorskog iskustva.
Mi smo tek kroz postmodernu stigli do nekih dubokih i standardnih formi
modernog. Riječ je o crnogorskom duhovnom i estetskom čistilištvu,
odnosno, o prelomnici između devetnaestovjekovne i trećemilenijumske
Crne Gore.” (Jovanović 2005: 21)
Smeštajući postmodernu u istorijski i kulturni kontekst Jovanović piše da postmoderna
u Crnoj Gori nastaje paralelno sa padom komunizma u Istočnoj Evropi
i “paklenim jugoslovenskim raspadom”. Ona raskida sa crnogorskim “epskogenim
duhom” i “guslarskim osnovama” crnogorskog sveta. Nasuprot postmodernoj diversifikaciji,
odnosno pluralizaciji i osavremenjavanju književne scene, on postavlja
“amfilohizaciju” Crne Gore, koristeći ime Amfilohija Radovića kao simbol
političkih i poetičkih težnji koje sprečavaju napredak, a teže nasilnoj reepizaciji
kulture. Ovako formulisan književni i poetički stav nedvosmisleno govori o polju
književnosti kao polju političkih borbi u kojima se poetika povezuje sa politikom i
političkim borbama. Dok epska matrica u književnosti, a posebno u poeziji, u prvi
plan postavlja sadržaj, postmoderna, po Jovanoviću, inauguriše “književnost forme”.
Jovanović piše da je istoricizam zamenjen esteticizomom. Postmoderna uvodi
crnogorsku književnost u modernitet i na scenu postavlja sve ono čega u crnogorskoj
književnosti nije bilo, ili nije bilo u dovoljnoj meri da bi se moglo govoriti o
postojanju standardne književne prakse. Zanimljiva je njegova konstrukcija dva
književna lika Njegoša. S jedne strane postavljen je Njegoš Gorskog vijenca, dela
koje je nastalo na usmenoj tradiciji, sa ratničkim etosom, a sa druge strane je Njegoš
Luče mikrokozme, dela nastalog “u Biblioteci i to evropskoj” (Jovanović 2005:
24), sa utemeljenjem metafizičke poetike.
346 | SARAJEVSKE SVESKE Nº 32/33