humanistika - Sarajevske Sveske

Prva razina prepoznavanja simbola je vezana za tu funkciju zavodnika, sve
druge su vidljivo postojeće ukoliko se ta funkcija zavodnika dovede u prostor i vrijeme
umjetnosti koja upotrijebi mit, povijesti koja još jednom potvrdi njegovo postojanje
i biografije umjetnika koji iz određenog razloga poseže za mitom.
Upotrebljavajući izraz oneobičavanje 15 , ruskih formalista 16 i ne zanemarujući
osnovnu svrhu upotrebe simbolike u radu o Don Giovanniju, najednostavnije je zaključiti
da ovaj rad prvenstveno želi “oneobičavati” mit o Don Juanu na primjeru
Mozartove opere.
Dva čina ove opere, te svi likovi u njoj: Don Giovanni, plemić, razvratnik – bas
ili bariton, Leporello, njegov sluga – bas, Donna Ana, plemkinja koju Don Giovanni
bezuspješno napada – sopran, Don Ottavio, obećanik Donna Ane – tenor, Commendatore,
stariji plemić, otac Donna Ane – bas, Donna Elvira, dama koju je Don Giovanni
volio i ostavio u Burgosu – sopran, Zerlina, seljančica – sopran, Masetto, Zerlinin
mladoženja – bas, sluge, seljaci, muzičari, zbor, i svi elementi koji se dovedu s
njima u vezu imaju svrhu oneobičavanja, pronalaženja simbolike u već postojećoj.
Početak ulaska u taj svijet simbola opere Don Giovanni predstavlja njezina uvertira.
Ova uvertira nije nikakva mešavina tema. Ona nije lavirintski protkana asocijacijama
ideja. Ona je sažeta, određena, čvrsta tvorevina i, pre svega ona je prožeta
celim bićem opere. Ona je moćna kao misao nekog boga, dinamična kao život sveta,
potresna u svojoj ozbiljnosti, treperava u svom zadovoljstvu, smrvljujuća u svom užasnom
besu, obodravajuća u svojoj veseloj radosti, potmula u svojoj presudi, kreštava
u svom zadovoljstvu, ona je polagano svečana u svom upečatljivom dostojanstvu, ona
je dinamična, lepršava, razigrana u svom uživanju. I to nije postigla ispijanjem krvi
iz opere, ne, ona se odnosi prema njoj kao predskazanje. Muzika se razvija u uvertiri
u celom svom bogatstvu, sa nekoliko moćnih udara krilom nadnosi se, tako reći, nad
samu sebe; nadnosi se nad mesta gde želi da se spusti. Ona je borba ali borba u višim
područjuma vazduha. Onome ko sluša uvertiru. Pošto se pobliže upoznao sa operom,
15 Najjednostavnije taj postupak objašnjava Viktor Šklovski u svojem tekstu Umetnost kao postupak
(Poetika ruskog formalizma, str. 87.) kada navodi primjer postupka oneobičavanja kod Tolstoja.
Postupak oneobičavanja kod Lava Tolstoja sastoji se u tome što on stvar naziva imenom, a opisuje kao da
je prvi put vidi, a događaj kao da se prvi put odigrao: sem toga, opisujući stvari, on ne upotrebljava uobičajene
nazive njenih delova već im daje imena odgovarajućih delova drugih predmeta. Navodim primer.
U članku “Sramota” L. N. Tolstoj ovako oneobičava pojam šibanja: “... ljude koji bi prekršili zakon treba
svlačiti, obarati na pod i šibati po stražnjici”, a nekoliko redova dalje: “... šibati po golom debelom mesu”.
Uz to i komentar: “ Zašto upravo taj glupi, divljački način izazivanja bola, a ne neki drugi: zabadanje
igala u rame ili u koji drugi dio tela, stezanje ruku ili nogu u stegama, ili nešto slično.”
16 Da bi se shvatile osnove ruskog formalizma, dovoljno je znati da je to metodološka orijentacija u proučavanju
književnosti u Rusiji 1915 – 1928.(...) Formalistima su se smatrali V.Šklovski, B. Ejhenbaum,
L. Jakubinski, R..Jakobson, J.Tinjanov, B. Tomaševski, O. Brik i dr. (...) Ruski formalizam je poricao
biografizam, historizam i sociologizam u proučavanju književnosti, tražeći metode koje bi odgovarale
specifičnosti književnog djela. Posebnu pažnju posvećivali su nastajanju književne forme, odgovarajući
na pitanje “kako je napravljeno” književno djelo, upravo kao je od amorfnog materijala iz života stvorena
umjetnički relevantna stvar tj. književno djelo (B.Ejhenbaum, Kako je napravljena Gogoljeva “Kabanica”,
1919). Bit se” postupaka” svodi na očuđenje (...) R .f. je postigao znatne rezultate u proučavanju
pojedninih elemenata književnih djela, napose na području izgradnje fabule u proznim djelima. (...).
Ovi podaci su preuzeti iz Rečnika književnih termina.
298 | SARAJEVSKE SVESKE Nº 32/33