humanistika - Sarajevske Sveske
humanistika - Sarajevske Sveske humanistika - Sarajevske Sveske
omantičku pri čemu je njegov okvir tradicije sadržan i u antičkoj umjetnosti, što u daljem izvodu podrazumijeva veoma složen odnos prema tradiciji i njeno izrazito složeno definiranje. Prosvjetiteljski obzor i monološka zasnovanost južnoslavenskog modela romantizma suprotan je dijaloškoj/poliloškoj osnovici bosanskohercegovačkog interkulturnog modela, gdje nacionalne tradicije na principu dramske tenzije tvore dijalektički napeto, hibridno kulturno polje neprestano obilježeno težnjama, rekao bi Ivan Lovrenović, kompozitnosti i integralnosti od nivoa kulture svakodnevnice do nivoa visoke kulturne produkcije. Šantićev iskorak preko nacionalnog zabrana, ili gotovo kompletan krug mostarskih pisaca, pa onda autorski dublet Osman – Aziz, ali čitav niz drugih primjera hibridnih devetnaestovjekovnih poetika u kojima se ukrštaju i istodobno traju prosvjetiteljstvo, racionalizam, romantizam i rani modernizam dolaze kao rezultat inkorporiranja evropskog modernističkog artističkog kulturnog modela u okvire spisateljske poetike, što ga je omogućio prije svih S. S. Kranjčević sa svojim časopisom Nada i naglim evropeiziranjem bosanskohercegovačkog kulturnog prostora. Romantizam u Bosni i Hercegovini, međutim, realizira se u složenom poetičkom kontekstu tzv. ubrzanog književnog razvoja, kako kraj prošlog i početak ovog vijeka u mlađim slavenskim književnostima sa stanovišta njihova razvoja definira Paul Van Tigem. To podrazumijeva istodobno postojanje i međusobno ispreplitanje uzusa različitih stilskih formacija, čak njihovo miješanje, a ne pravilnost sheme smjena kao u razvijenim zapadnoevropskim literaturama. Otud moderna u BiH, ali i na cijelom južnoslavenskom prostoru presudno utiče na tzv. kasni, sentimentalni romantizam, ali i obrnuto, pri čemu se namjesto načela smjene jedne stilske formacije drugom nužno mora govoriti o načelu zaokreta. 8 Inkorporiranje poetičkih uzusa jedne stilske formacije u opseg druge rezultira transformiranjem izvornih zapadnoevropskih poetičkih okvira i njihovim prilagođavanjem domaćoj književnoj situaciji. Moderna se u BiH javlja na prelazu vjekova u kontekstu kasnog, sentimentalnog i folklornog romantizma, pri čemu se, naravno, veoma teško uspostavlja artistički model književnosti. Opet je presudna uloga u uspostavljanu tog modela, kao i u procesu rušenja romantičarske sheme, pripala Matošu i njegovom pjesničkom krugu. Taj će književni velikan sasma promijeniti odnos prema tradiciji unutar svih južnoslavenskih književnosti, gdje nacionalna tradicija biva potisnuta klasikom u evropskom smislu tog pojma. Stoga je Vidrić npr. zaronjen u antiku, ili Ćatić u mistički poetički obrazac i orijentalno-islamsku duhovnost u okvirima depersonaliziranog lirskog subjekta, koji nije više analogan romantičarskom autorskom građanskom Ja što u pjesmi ispovijeda vlastiti ili kolektivni udes. 8 Šire o ovom problemu vidjeti: Dragiša Vitošević: Srpsko pesništvo 1900-1914,Beograd, 1975, Enver Kazaz: Musa Ćazim Ćatić - književno nasljeđe i duh moderne, Tešanj, 1997. 172 | SARAJEVSKE SVESKE Nº 32/33
O moderni u Bosni i Hercegovini nužno se mora govoriti unutar šireg južnoslavenskog konteksta, budući da njen poetički izvor jeste Matošev pjesnički krug. Otud pjesnici tog kruga tvore poetičko jedinstvo na višem stupnju nego što to omogućuje nacionalni kontekst, redefinirajući nacionalnu u tradiciju istoga jezika, a danas različitog književnojezičkog imenovanja. Taj prelom za sve južnoslavenske književnosti izrazito je dragocjen. U srpskoj književnosti on će rezultirati Kostićevim opusom sa mnoštvom asocijacija i aluzija na antičke motive, ali i obnovom građanske tradicije vojvođanske kulture, pseudoklasicizma Lukijana Mušickog, dok je u bošnjačkoj književnosti njegov rezultat jedan od najzanimljivijih časopisnih projekata – Ćatićev Biser, u kojemu će se uz Ćatića okupiti nekolicina mlađih modernistički usmjerenih pjesnika, kao što su, još uvijek nedovoljno istraženi, F. Kurtagić, J. Tanović i A. K. Hasanbegov. Moderna je u tom pogledu u Bosni i Hercegovini osnovica poliloga kao suštinskog i temeljnog interkulturnog modela u postupku estetizacije tradicije. Iako se uspostavlja teško, sa lomovima i prevratima unutar poetičkog sistema svakog pisaca ponaosob, čak vraćanjima unazad, moderna u zasnivanju i realiziranju artističkog modela književnosti sa estetskom samosviješću i vertikalom samosvrhovitosti ne znači samo, kako je to tradicionalna, pozitivistička književna historija dokazivala, potpun raskid sa nasljeđem, ili da se kao ilustrativnim primjerom poslužim rizvićevskom frazom: prekid kontinuiteta, boravak u stranom tijelu, 9 kojom on opisuje Ćatićev raskid sa bašagićevsko-mulabdićevskim konceptom folklornog, kasnog, herojskocentričnog i patrijarhaliziranog romantizma. Modernistički poetički kompleks nemoguće je jednostrano odrediti samo kao raskid sa tradicijom. On je istodobno u istoj mjeri projekat reafirmiranja najstarijih slojeva tradicije, pa i njene redefinicije, gdje jednakopravnu ulogu imaju različiti slojevi duhovnog nasljeđa od antičke i slovenske mitologije, preko srednjovjekovnih duhovnih obrazaca, do usmenog nasljeđa. Otud modernizam u reagiranju na neposredne prethodnike ne pristaje na romantičarsku historizaciju i etnoideologizaciju nasljeđa kao postupak koji u tradicionalne stvaralačke ili mitske obrasce, u kojima je sublimirano vječno duhovno iskustvo u kojemu se zrcali sudbinska isprepletenost ljudske sudbine sa prirodom i kosmosom, unosi ideološki interpretiranu historijsku svijest određenog etnosa ili zajednice, pri čemu se mitski obrasci historijski aktualiziraju. U tom postupku mitski obrazac gubi univerzalnost svoje semantičke strukture za račun aktuelnog ideološkog sadržaja i ideologizacije umjetnosti. Na bazi stvaralačkog dijaloga sa tradicijom moderna estetski transformira tradicionalni ili mitski obrazac gdje je očuvana njegova univerzalna epistema ispoljena u obrednoj, magijskoj ili ritualnoj praksi. 10 U okviru estetizacije tradicije modernistički pisac ne razvija dijalog samo sa matičnom, nacionalnom tradicijom, već sa drugim jezičkim tradicijama. Njemu je šantićevski prelazak preko zabrana ne izuzetak, već temeljni poetički stav 9 Isp. Muhisn Rizvić:Književno stvaranje muslimanskih pisaca u doba Austro-Uarske, Sarajevo, 1971. 10 U knjizi Utva zlatokrila Hatidža Dizdarević analitički utemeljeno je ukazala na takve postupke u poeziji Branka Miljkovića, Rastka Petrovića, Momčila Nastasijevića itd. SARAJEVSKE SVESKE Nº 32/33 | 173
- Page 121 and 122: između kultura nije uvijek, kao š
- Page 123 and 124: itanskih ostrva) kao dugo metodolo
- Page 125 and 126: Sonja Stojmenska-Elsezer Kontekstua
- Page 127 and 128: i književnoj raznolikosti još uvi
- Page 129 and 130: Južnoslavenski, odnosno slavenski
- Page 131 and 132: Đurđa Strsoglavec Južna slavisti
- Page 133 and 134: studijima, tj. naziv Južnoslovansk
- Page 135 and 136: Sanjin Sorel Da li nam je potrebna
- Page 137 and 138: Jedno od pitanja koja se pritom nam
- Page 139 and 140: Tatjana Bečanović Interkulturalno
- Page 141 and 142: azgrađeni su mitovi i kultovi na k
- Page 143 and 144: su uže nacionalne semiosfere i pri
- Page 145 and 146: jezičku, vjersku, moralnu i, narav
- Page 147 and 148: dolazi i kakve semantičke eksplozi
- Page 149 and 150: “istini” da je Bog ipak na njih
- Page 151 and 152: Krištof Jacek Kozak Politika knji
- Page 153 and 154: jedini pravi i neposredni izrazi na
- Page 155 and 156: iskustva pod štitom jedne nauke, j
- Page 157 and 158: Multikulturalnost Ovo pitanje ima u
- Page 159 and 160: podređene jednom krovnom pojmu i u
- Page 161 and 162: lestvica. Zato se u igru opet vrać
- Page 163 and 164: Mihajlo Pantić Da li su danas mogu
- Page 165 and 166: čistog afekta. A afekt je, to znam
- Page 167 and 168: Enver Kazaz Tradicija i tradicije u
- Page 169 and 170: U jednoj aproksimativnijoj dimenzij
- Page 171: ideju ilirizma, koja je uz jugoslav
- Page 175 and 176: Naprotiv, u nastojanju da potpuno p
- Page 177 and 178: i kraćim proznim formama interlite
- Page 179 and 180: Anton Berishaj Balkanska komparatis
- Page 181: 3. Kada je riječ o albanskoj knji
- Page 185 and 186: Miklavž Komelj Uloga oznake “tot
- Page 187 and 188: lac “totalitarizam”. Mogli bism
- Page 189 and 190: nameravam da sprovodim tako što ć
- Page 191 and 192: što je projekat Annals of Communis
- Page 193 and 194: đanska demokratija. Kao što je tv
- Page 195 and 196: stvu još i “ljubav”, koja sve
- Page 197 and 198: “Ali, da li možemo da govorimo o
- Page 199 and 200: 1929. godine i Staljinove smrti (s
- Page 201 and 202: Nedžad Ibrišimović El-Hidrova kn
- Page 203 and 204: lađe netera iz Amonova hrama u Teb
- Page 205 and 206: Stanem pažljivije zagledati slova
- Page 207 and 208: Hlapljenje donekle osjećaju starci
- Page 209 and 210: Olja Savičević Ivančević SNIJEG
- Page 211 and 212: “To je zato šta si ti mačka, gu
- Page 213 and 214: Tanja Rosić Kraj građanske epohe
- Page 215 and 216: Želja nikada ne sme i ne može bit
- Page 217 and 218: smislu otac sprečava odstupnicu ko
- Page 219 and 220: no ispostavljanje računa ocu i pok
- Page 221 and 222: Edi Shukriu POEZIJA preveo sa alban
omantičku pri čemu je njegov okvir tradicije sadržan i u antičkoj umjetnosti, što u<br />
daljem izvodu podrazumijeva veoma složen odnos prema tradiciji i njeno izrazito<br />
složeno definiranje.<br />
Prosvjetiteljski obzor i monološka zasnovanost južnoslavenskog modela romantizma<br />
suprotan je dijaloškoj/poliloškoj osnovici bosanskohercegovačkog interkulturnog<br />
modela, gdje nacionalne tradicije na principu dramske tenzije tvore<br />
dijalektički napeto, hibridno kulturno polje neprestano obilježeno težnjama, rekao<br />
bi Ivan Lovrenović, kompozitnosti i integralnosti od nivoa kulture svakodnevnice<br />
do nivoa visoke kulturne produkcije. Šantićev iskorak preko nacionalnog zabrana,<br />
ili gotovo kompletan krug mostarskih pisaca, pa onda autorski dublet Osman –<br />
Aziz, ali čitav niz drugih primjera hibridnih devetnaestovjekovnih poetika u kojima<br />
se ukrštaju i istodobno traju prosvjetiteljstvo, racionalizam, romantizam i rani modernizam<br />
dolaze kao rezultat inkorporiranja evropskog modernističkog artističkog<br />
kulturnog modela u okvire spisateljske poetike, što ga je omogućio prije svih S. S.<br />
Kranjčević sa svojim časopisom Nada i naglim evropeiziranjem bosanskohercegovačkog<br />
kulturnog prostora.<br />
Romantizam u Bosni i Hercegovini, međutim, realizira se u složenom poetičkom<br />
kontekstu tzv. ubrzanog književnog razvoja, kako kraj prošlog i početak ovog<br />
vijeka u mlađim slavenskim književnostima sa stanovišta njihova razvoja definira<br />
Paul Van Tigem. To podrazumijeva istodobno postojanje i međusobno ispreplitanje<br />
uzusa različitih stilskih formacija, čak njihovo miješanje, a ne pravilnost sheme<br />
smjena kao u razvijenim zapadnoevropskim literaturama. Otud moderna u BiH, ali<br />
i na cijelom južnoslavenskom prostoru presudno utiče na tzv. kasni, sentimentalni<br />
romantizam, ali i obrnuto, pri čemu se namjesto načela smjene jedne stilske formacije<br />
drugom nužno mora govoriti o načelu zaokreta. 8<br />
Inkorporiranje poetičkih uzusa jedne stilske formacije u opseg druge rezultira<br />
transformiranjem izvornih zapadnoevropskih poetičkih okvira i njihovim prilagođavanjem<br />
domaćoj književnoj situaciji. Moderna se u BiH javlja na prelazu vjekova<br />
u kontekstu kasnog, sentimentalnog i folklornog romantizma, pri čemu se, naravno,<br />
veoma teško uspostavlja artistički model književnosti. Opet je presudna uloga<br />
u uspostavljanu tog modela, kao i u procesu rušenja romantičarske sheme, pripala<br />
Matošu i njegovom pjesničkom krugu. Taj će književni velikan sasma promijeniti<br />
odnos prema tradiciji unutar svih južnoslavenskih književnosti, gdje nacionalna<br />
tradicija biva potisnuta klasikom u evropskom smislu tog pojma. Stoga je Vidrić<br />
npr. zaronjen u antiku, ili Ćatić u mistički poetički obrazac i orijentalno-islamsku<br />
duhovnost u okvirima depersonaliziranog lirskog subjekta, koji nije više analogan<br />
romantičarskom autorskom građanskom Ja što u pjesmi ispovijeda vlastiti ili kolektivni<br />
udes.<br />
8 Šire o ovom problemu vidjeti: Dragiša Vitošević: Srpsko pesništvo 1900-1914,Beograd, 1975, Enver Kazaz:<br />
Musa Ćazim Ćatić - književno nasljeđe i duh moderne, Tešanj, 1997.<br />
172 | SARAJEVSKE SVESKE Nº 32/33
Change language