humanistika - Sarajevske Sveske
humanistika - Sarajevske Sveske humanistika - Sarajevske Sveske
tom Zavetu, postaju narod Božiji – Hristov novozavetni narod, nebeska Srbija, sastavni deo Novog Izraila Božijega (str. 78 – 79). Da tragedija bude veća, tekst je objavljen usred Crne Gore, ljeta Gospodnjeg 2005. Dakle, i poslije svega – nebeski narod. Jedno od osnovnih načela južnoslovenske kulturne paradigme jeste permanentno prizivanje istorije koja se u tom prizivanju mistifikuje, glorifikuje i na kraju transformiše u mit, pa južnoslovenska semiosfera na početku 21. stoljeća vrlo ozbiljno boluje od mitomanije, praćene euforičnom, hipertrofiranom religioznošću. Možda zato što su tako pretjerane i egzaltirane, ove nove religije – povampireno pravoslavlje, rimokatoličanstvo i islam, dobro nahranjene u ratovima devedesetih – zamijenile su smjernost, pokornost, praštanje i bogobojažljivost, kao osnovna religiozna osjećanja, agresivnošću i mržnjom prema svemu što je tuđe, a što se automatski prepoznaje kao bezbožno i nevjerničko. Rigidna ideologija herojskog modela egzistencije, zasnovanog na epskim kodovima i usmenoj kulturi, pokazala se kao veoma plodno tlo na kome se svojevremeno komunistička ideologija, kao izrazito dogmatska, odlično primila. Podređenost individualne egzistencije kolektivnoj, žrtvovanje za “krst časni i slobodu zlatnu” ili, u prevodu na komunistički jezik, za Tita i Partiju, dakle, slijepo služenje ideji takođe predstavlja tačku presjeka herojskog i komunističkog kulturnog koda. Zato se religiozni model mišljenja, kao izrazito rigidan i dogmatski, danas lako prima u južnoslovenskim interpretativnim zajednicama; on već ima pripremljen teren u herojskom i komunističkom nasljeđu i njihovoj emotivnoj obojenosti – fanatizmu. Dakle, sve su to modeli egzistencije koji njen smisao i opravdanje pronalaze u podređivanju individualne egzistencije “višim ciljevima”, koji su uvijek kolektivni, nacionalni, partijski. Stoga, da bi se postigla osmišljena, zaobljena egzistencija u okviru južnoslovenskih sociokulturnih zajednica, neophodno je biti član: plemena, partije ili stada – svejedno. Pri tom je snaga i energija mita, njegova uloga u ubjeđivanju pojedinca da se žrtvuje za “više ciljeve” nezamjenljiva i neizmjerna. Status istorijske činjenice u južnoslovenskim interpretativnim zajednicama umnogome određuju i opštehrišćanska načela, odnosno ideologeme. Stav hrišćanstva prema istoriji i istorijskom vremenu Mirča Elijade komentariše na sledeći način: Jedna stvar je, međutim, izvesna: hrišćanstvo nastoji da spase istoriju; pre svega zato jer pridaje vrednost istorijskom vremenu, a potom i zbog toga što za hrišćanina istorijski događaj, ostajući i dalje ono što jeste, može da prenese nadistorijsku poruku. Čitav problem se svodi na odgonetanje ove poruke... To nije uvek lak poduhvat: ’znaci’ božanskog prisustva u Kosmosu se mogu srazmerno lako otkriti, dok su slični ’znaci’ u Istoriji dublje skriveni. 6 Nije slučajno što autor u svom iskazu grafički ističe ključnu semantičku strukturu hrišćanske dogme jer su hrišćani opsjednuti spasenjem, kako sebe samih tako i drugih; doduše, spasavajući svijet, oni ponekad počine i zločin, ali moralno opravdanje za to pronalaze upravo u svom poimanju istorije i u neoborivoj, apsolutnoj 6 Mirča Elijade: Slike i simboli, str. 198. 148 | SARAJEVSKE SVESKE Nº 32/33
“istini” da je Bog ipak na njihovoj strani. Ukratko, hrišćanin je svakom istorijskom događaju primoran da pristupi sa ’strahom i drhtanjem’: za njega i najobičniji istorijski događaj, ostajući stvaran (to jest istorijski uslovljen), može u sebi kriti novo božje posredovanje u istoriji;... 7 Naša “svijetla istorija”, monumentalna tvorevina kolektivne imaginacije, uključena vješto u lanac stvarnosnih, empirijskih činjenica, estetski osnaženih energijom mitskih obrazaca, vjerno služi “višim ciljevima” političkih elita. Varljivost istorijske istine, koja je u okviru balkanske sociokulturne paradigme uzdignuta na nivo svetinje, odnosno činjenicu da je istorijska logika, u stvari, bliska (narativnoj) logici priče, Jurij Lotman obrazlaže na sledeći način: Dakle, sama neophodnost za istoričara da se oslanja na tekstove, a za tekstove da događaje prepričavaju po zakonima jezičkih i logičkih, retoričkih i narativnih konstrukcija, povezana je s tim što istorijska realnost dospeva u ruke istraživača u nesumnjivo deformisanom obliku. Tome još treba dodati ideološko kodiranje, koje čini viši hijerarhijski stepen izgradnje narativnog teksta i podrazumeva žanrovske, idejno-političke, socijalne, religiozne, filozofske i ostale kodove. 8 Zatvorene, autistične postjugoslovenske zajednice, koje su uglavnom oblikovane pod razornim uticajem klerikalne i nacionalističke svijesti, među sobom ostvaruju veoma otežanu komunikaciju, i predstavljaju najčistiji primjer kulturne netolerancije i uvođenja interkulturnog dijaloga u minus-postupak. Ne bi trebalo da svoje književne kanone i kulture organizujemo na monološkom principu, kao realizaciju autističnog samoizolacijskog kulturnog procesa, iniciranog nacionalističkim ideologemama, paranojom i martiromanijom, koje vode jedino autokomunikaciji, veličanju “ugroženog” nacionalnog bića i uspješno odigranoj ulozi žrtve. Ksenofobija i odbijanje dijaloga na liniji JA – ONI, motivisana strahom za sopstveni identitet i opstanak kolektiva, rezultira zatvaranjem kulture u uske nacionalne granice i komunikaciju samo u okviru svoje sužene semiosfere, pri čemu takve kulture postaju konzervativne i u sebe zatvorene, hermetične i statične: Kulture orijentisane na autokomunikaciju sposobne su da razvijaju veliku duhovnu aktivnost, iako se često pokazuju kao znatno manje dinamične nego što to zahtevaju potrebe ljudskog društva. 9 Dakle, dinamičnost i brže kretanje južnoslovenskih kultura i interpretativnih zajednica ka građanskoj svijesti predstavlja nužnost, a katedre za južnoslovenske književnosti mogu znatno ubrzati taj proces. Nažalost, naši jezički standardi (bosanski, crnogorski, hrvatski i srpski) osmišljavaju se tako da naglase nemogućnost pronalaženja zajedničkog koda, zajedničke kolektivne memorije i nadnacionalnog identiteta, a ako adresant i adresat ne vladaju istim kodom, ukida se mogućnost komunikacije. Konzervativizmom i zatvorenošću naše nacionalne zajednice brane se od tuđeg kulturnog uticaja, koji doživljavamo kao agresivan i opasan po naš identitet, pa se jedina mogućnost opstanka vidi u izolovanosti i kulturnom autizmu, što nas usmjerava na stalnu komu- 7 Isto, str. 199. 8 Jurij Lotman, Semiosfera, Novi Sad, Svetovi, str. 340. 9 Jurij Lotman: Semiosfera, str. 52. SARAJEVSKE SVESKE Nº 32/33 | 149
- Page 97 and 98: takvog dijaloga nema “bez dugogod
- Page 99 and 100: stati onog ‘kupanja’ u nečem b
- Page 101 and 102: sti, onda upućuje na gnoseološki
- Page 103 and 104: Posebna pogodnost ovakvog, “horiz
- Page 105 and 106: Jasmina Mojsijeva-Guševa Regionaln
- Page 107 and 108: ili implicitnog čitatelja zajedno
- Page 109 and 110: ne komparativistike, međutim sa od
- Page 111 and 112: Tuzli 2002. godine, koje tretira pi
- Page 113 and 114: šansu regionalnom - da se nametne
- Page 115 and 116: pekt (kroz školske programe, na pr
- Page 117 and 118: mad i Drugi postali vrlo efikasna k
- Page 119 and 120: Imamo li mi “svoje” autore dete
- Page 121 and 122: između kultura nije uvijek, kao š
- Page 123 and 124: itanskih ostrva) kao dugo metodolo
- Page 125 and 126: Sonja Stojmenska-Elsezer Kontekstua
- Page 127 and 128: i književnoj raznolikosti još uvi
- Page 129 and 130: Južnoslavenski, odnosno slavenski
- Page 131 and 132: Đurđa Strsoglavec Južna slavisti
- Page 133 and 134: studijima, tj. naziv Južnoslovansk
- Page 135 and 136: Sanjin Sorel Da li nam je potrebna
- Page 137 and 138: Jedno od pitanja koja se pritom nam
- Page 139 and 140: Tatjana Bečanović Interkulturalno
- Page 141 and 142: azgrađeni su mitovi i kultovi na k
- Page 143 and 144: su uže nacionalne semiosfere i pri
- Page 145 and 146: jezičku, vjersku, moralnu i, narav
- Page 147: dolazi i kakve semantičke eksplozi
- Page 151 and 152: Krištof Jacek Kozak Politika knji
- Page 153 and 154: jedini pravi i neposredni izrazi na
- Page 155 and 156: iskustva pod štitom jedne nauke, j
- Page 157 and 158: Multikulturalnost Ovo pitanje ima u
- Page 159 and 160: podređene jednom krovnom pojmu i u
- Page 161 and 162: lestvica. Zato se u igru opet vrać
- Page 163 and 164: Mihajlo Pantić Da li su danas mogu
- Page 165 and 166: čistog afekta. A afekt je, to znam
- Page 167 and 168: Enver Kazaz Tradicija i tradicije u
- Page 169 and 170: U jednoj aproksimativnijoj dimenzij
- Page 171 and 172: ideju ilirizma, koja je uz jugoslav
- Page 173 and 174: O moderni u Bosni i Hercegovini nu
- Page 175 and 176: Naprotiv, u nastojanju da potpuno p
- Page 177 and 178: i kraćim proznim formama interlite
- Page 179 and 180: Anton Berishaj Balkanska komparatis
- Page 181: 3. Kada je riječ o albanskoj knji
- Page 185 and 186: Miklavž Komelj Uloga oznake “tot
- Page 187 and 188: lac “totalitarizam”. Mogli bism
- Page 189 and 190: nameravam da sprovodim tako što ć
- Page 191 and 192: što je projekat Annals of Communis
- Page 193 and 194: đanska demokratija. Kao što je tv
- Page 195 and 196: stvu još i “ljubav”, koja sve
- Page 197 and 198: “Ali, da li možemo da govorimo o
“istini” da je Bog ipak na njihovoj strani. Ukratko, hrišćanin je svakom istorijskom<br />
događaju primoran da pristupi sa ’strahom i drhtanjem’: za njega i najobičniji istorijski<br />
događaj, ostajući stvaran (to jest istorijski uslovljen), može u sebi kriti novo božje<br />
posredovanje u istoriji;... 7<br />
Naša “svijetla istorija”, monumentalna tvorevina kolektivne imaginacije,<br />
uključena vješto u lanac stvarnosnih, empirijskih činjenica, estetski osnaženih<br />
energijom mitskih obrazaca, vjerno služi “višim ciljevima” političkih elita. Varljivost<br />
istorijske istine, koja je u okviru balkanske sociokulturne paradigme uzdignuta<br />
na nivo svetinje, odnosno činjenicu da je istorijska logika, u stvari, bliska<br />
(narativnoj) logici priče, Jurij Lotman obrazlaže na sledeći način: Dakle, sama neophodnost<br />
za istoričara da se oslanja na tekstove, a za tekstove da događaje prepričavaju<br />
po zakonima jezičkih i logičkih, retoričkih i narativnih konstrukcija, povezana je<br />
s tim što istorijska realnost dospeva u ruke istraživača u nesumnjivo deformisanom<br />
obliku. Tome još treba dodati ideološko kodiranje, koje čini viši hijerarhijski stepen<br />
izgradnje narativnog teksta i podrazumeva žanrovske, idejno-političke, socijalne, religiozne,<br />
filozofske i ostale kodove. 8<br />
Zatvorene, autistične postjugoslovenske zajednice, koje su uglavnom oblikovane<br />
pod razornim uticajem klerikalne i nacionalističke svijesti, među sobom<br />
ostvaruju veoma otežanu komunikaciju, i predstavljaju najčistiji primjer kulturne<br />
netolerancije i uvođenja interkulturnog dijaloga u minus-postupak. Ne bi trebalo<br />
da svoje književne kanone i kulture organizujemo na monološkom principu, kao<br />
realizaciju autističnog samoizolacijskog kulturnog procesa, iniciranog nacionalističkim<br />
ideologemama, paranojom i martiromanijom, koje vode jedino autokomunikaciji,<br />
veličanju “ugroženog” nacionalnog bića i uspješno odigranoj ulozi žrtve.<br />
Ksenofobija i odbijanje dijaloga na liniji JA – ONI, motivisana strahom za sopstveni<br />
identitet i opstanak kolektiva, rezultira zatvaranjem kulture u uske nacionalne<br />
granice i komunikaciju samo u okviru svoje sužene semiosfere, pri čemu takve kulture<br />
postaju konzervativne i u sebe zatvorene, hermetične i statične: Kulture orijentisane<br />
na autokomunikaciju sposobne su da razvijaju veliku duhovnu aktivnost,<br />
iako se često pokazuju kao znatno manje dinamične nego što to zahtevaju potrebe<br />
ljudskog društva. 9 Dakle, dinamičnost i brže kretanje južnoslovenskih kultura i<br />
interpretativnih zajednica ka građanskoj svijesti predstavlja nužnost, a katedre za<br />
južnoslovenske književnosti mogu znatno ubrzati taj proces.<br />
Nažalost, naši jezički standardi (bosanski, crnogorski, hrvatski i srpski) osmišljavaju<br />
se tako da naglase nemogućnost pronalaženja zajedničkog koda, zajedničke<br />
kolektivne memorije i nadnacionalnog identiteta, a ako adresant i adresat<br />
ne vladaju istim kodom, ukida se mogućnost komunikacije. Konzervativizmom i<br />
zatvorenošću naše nacionalne zajednice brane se od tuđeg kulturnog uticaja, koji<br />
doživljavamo kao agresivan i opasan po naš identitet, pa se jedina mogućnost opstanka<br />
vidi u izolovanosti i kulturnom autizmu, što nas usmjerava na stalnu komu-<br />
7 Isto, str. 199.<br />
8 Jurij Lotman, Semiosfera, Novi Sad, Svetovi, str. 340.<br />
9 Jurij Lotman: Semiosfera, str. 52.<br />
SARAJEVSKE SVESKE Nº 32/33 | 149
Change language