humanistika - Sarajevske Sveske
humanistika - Sarajevske Sveske humanistika - Sarajevske Sveske
svih bivših jugoslovenskih republika ka Evropskoj uniji generiše komunikacione aktivnosti i prisiljava nas na dijalog, pri čemu bi nam nadnacionalna svijest kao jugoslovensko nasljeđe dobro došla da nas podsjeti kako smo nekad mogli zajedno uklopiti sve svoje različitosti. Građanska svijest podrazumijeva nadnacionalni koncept, od koga su, nažalost, jako udaljene sve novonastale države, a njeno formiranje zahtijeva dezintegraciju nacionalne svijesti i njenih kultova. Pošto smo mi (postjugoslovenske zajednice) tek u procesu njihovog uspostavljanja, jasno je koliko je od nas udaljen nadnacionalni koncept, građanska svijest i evropsko ponašanje: Većina zapadnoevropskih zemalja sebe vidi kao multikulturalne i multireligijske zajednice u kojima je osnovni princip javnog života zasnovan na poštivanju zakona i ustava, a ne na etničkoj pripadnosti. 4 Mi, međutim, još uvijek sebe vidimo kao pripadnike prave vjere, nacije i partije, i pri tom je “mono” identitetska i komunikaciona varijanta najbolja od svih, što isključuje mogućnost heterogenih, “nečistih” identiteta a kao osnovni oblik kulturne komunikacije forsira monolog jer teško podnosi “tuđu” istinu o sebi, koju bismo eventualno mogli doznati pričajući s Drugim. Dakle, pod hitno nam je potrebna intenzivnija komunikacija a osnivanje katedara za interkulturalno izučavanje južnoslovenskih književnosti treba da bude naš zajednički inter-akcijski cilj, čija bi realizacija doprinijela suzbijanju nacionalističkog divljanja. Strategije moći, autoriteta i adaptacije, otimajući se za prevlast, zloupotrebljavaju, i to veoma uspješno, identitetska pitanja, a u tu svrhu koriste upravo jezik, književnost i kulturu kao instrumente za jačanje nacionalnog identiteta i kao oružje za razbijanje svakog oblika zajedništva sa nekadašnjim jugoslovenskim republikama. Nacionalistička isključiva svijest biće najveći neprijatelj interkulturalnog dijaloga u koji spada i komparativno proučavanje južnoslovenskih književnosti jer bi to dovelo do pooštravanja aksioloških parametara, pa veliki pisci palanke ne bi mogli postati elementi kanona, a možda bi se urušio i omiljeni mit lingvonacionalizma o autohtonosti jezika našeg nasušnog. Od suštinskog značaja za uspostavljanje identiteta i granica svoja Ja, kao i kolektivnog identiteta i granica nacionalnog bića kome pripadamo, jeste ne samo tolerancija, već i sposobnost razumijevanja i komunikacije sa Drugim. Treba tražiti kohezione faktore, semiotičke jedinice i funkcije koje objedinjuju južnoslovenski kulturni prostor, ali ne na principu poistovjećivanja i nasilnog izjednačavanja, već uvažavanja različitosti kulturnih kodova. Jedna od takvih kohezionih sila svakako su katedre za interkulturalno izučavanje južnoslovenskih književnosti, a učeći o drugima, mnogo saznajemo i o sebi. U postkolonijalnim kulturama kakve su balkanske, nakon propasti Osmanskog carstva i Austro-Ugarske monarhije i aktivnosti različitih religijskih, kulturnih i ideoloških kodova, dolazi do emitovanja raznorodnih tekstova, često suprotnih semiotičkih funkcija, koje emituju heterogeni centri u južnoslovenskoj semiosferi, zbog čega je ona izuzetno pokretna u svojim granicama, dinamična i polifona. Popucale su i granice jugoslovenskog semiotičkog prostora, formirane 4 Aleš Debeljak: Evropski oblici pripadanja, Sarajevske sveske, No 5, 2004, str. 464. 142 | SARAJEVSKE SVESKE Nº 32/33
su uže nacionalne semiosfere i pri tom presloženi tekstovi i kodovi, uspostavljeni novi centri i nove periferije. Međutim, u centru svih novoformiranih semiotičkih prostora nalaze se nacionalistički ideološki kodovi koji prevrednuju prošlost i profilišu nove aksiološke sisteme, pri čemu se uspostavlja kult domoljublja i svoje nacije-žrtve, s jedne strane, i stigmatizacija domaćih izdajnika i nacije-neprijatelja, s druge strane. O dinamičnosti južnoslovenske semiosfere svedoči i status religijskih kodova koji su sa krajnje periferije, gdje ih je svojevremeno potisnula komunistička ideologija, ponovo dospjeli u sami centar. Procesi dinamičnog kretanja dešavaju se i na drugim nivoima: periode dominacije jedne južnoslovenske kulture i njenog uticaja na drugu, smjenjuju etape pojačane autokomunikacije (kultura se okreće svojim tekstovima i tradiciji), pri čemu uzajamna napetost između različitih kulturnih i identitetskih obrazaca stvara različito usmjerene struje tekstova... A rezultat tog neprekidnog vrenja je oslobađanje ogromne semiotičke energije, nastale uglavnom u disensnom dijalogu različitih kultura koji se transformiše u kreativno načelo. U ideološkom i političkom smislu, to će uvijek biti bure baruta, ali u kreativnom, umjetničkom i kulturnom, to je nepresušan izvor semiotičke energije koju oslobađaju naša različitost i mržnja, naši bogovi, idoli i svetinje. Pri tom velikosrpske konstrukcije o identitetu i agresivnost ideoloških i kulturnih kodova srpskog nacionalizma, koji poriče postojanje bilo kog drugog oblika identiteta, djeluju kao produktivni mehanizam balkanskih identitetskih obrazaca, kao moćna samonegacija velikosrpske strategije. Apstraktna zajednica kao što je nacionalna počiva na velikom broju konstrukata, fantazmata i mitova, koji vještački proizvode njeno jedinstvo i koheziju, pri čemu semiotičke funkcije jedne zajednice zavise od snage i upečatljivosti naracije o porijeklu, identitetu, kolektivnoj memoriji, istorijskoj istini... U svakoj nacionalnoj zajednici izdvajaju se žreci, izuzetne perlokucijske moći, koji su u direktnoj komunikaciji sa ponovo oživljenim bogom i njegovim još živahnijim predstavnicima na zemlji. Komunistički čipovi i memorijske kartice na kojima su urezani Tito i Partija, zamjenjuju se novom, ratopomazanom memorijom koja sada čuva nove svetinje – Naciju i Crkvu. Nacionalistička i klerikalna svijest, koja ne podnosi tuđeg Boga niti dijalog s drugim kulturama, najveći su protivnici uspostavljanja interkulturalnog dijaloga na južnoslovenskom prostoru. To potvrđuje i sledeća činjenica: naime, u Crnoj Gori na Filozofskom fakultetu već postoji Studijski program za crnogorski jezik i južnoslovenske književnosti, koji je trn u oku i srpskim i crnogorskim nacionalistima, čija sužena svijest profesore sa te katedre prepoznaje kao domaće izdajnike i državne neprijatelje. Stoga na pitanje da li nam je poslije perioda od gotovo 20 godina potrebno da imamo katedre za izučavanje južnoslovenskih književnosti, odgovor glasi: neophodne su nam jer takve katedre djeluju kao sredstvo jačanja građanske svijesti i suzbijanja nacionalističke i klerikalne. Vjeronauka i religijski kodovi aktivno učestvuju u formiranju identitetskih struktura, a njihova zastupljenost u medijima i centralno mjesto u postjugoslovenskim kulturama rezultira pogubnim uticajem na gladne i razočarane mase, umorne od tajkunskih operacija, korupcije i kriminala. Ispostavilo se ipak da sloboda ne ume da peva kao što su sužnji pevali o njoj, a nacionalne države formirane nakon SARAJEVSKE SVESKE Nº 32/33 | 143
- Page 91 and 92: književnosti u raznim višenaciona
- Page 93 and 94: Tihomir Brajović Južnoslovenska k
- Page 95 and 96: okrenuti “dijalogu” sa značajn
- Page 97 and 98: takvog dijaloga nema “bez dugogod
- Page 99 and 100: stati onog ‘kupanja’ u nečem b
- Page 101 and 102: sti, onda upućuje na gnoseološki
- Page 103 and 104: Posebna pogodnost ovakvog, “horiz
- Page 105 and 106: Jasmina Mojsijeva-Guševa Regionaln
- Page 107 and 108: ili implicitnog čitatelja zajedno
- Page 109 and 110: ne komparativistike, međutim sa od
- Page 111 and 112: Tuzli 2002. godine, koje tretira pi
- Page 113 and 114: šansu regionalnom - da se nametne
- Page 115 and 116: pekt (kroz školske programe, na pr
- Page 117 and 118: mad i Drugi postali vrlo efikasna k
- Page 119 and 120: Imamo li mi “svoje” autore dete
- Page 121 and 122: između kultura nije uvijek, kao š
- Page 123 and 124: itanskih ostrva) kao dugo metodolo
- Page 125 and 126: Sonja Stojmenska-Elsezer Kontekstua
- Page 127 and 128: i književnoj raznolikosti još uvi
- Page 129 and 130: Južnoslavenski, odnosno slavenski
- Page 131 and 132: Đurđa Strsoglavec Južna slavisti
- Page 133 and 134: studijima, tj. naziv Južnoslovansk
- Page 135 and 136: Sanjin Sorel Da li nam je potrebna
- Page 137 and 138: Jedno od pitanja koja se pritom nam
- Page 139 and 140: Tatjana Bečanović Interkulturalno
- Page 141: azgrađeni su mitovi i kultovi na k
- Page 145 and 146: jezičku, vjersku, moralnu i, narav
- Page 147 and 148: dolazi i kakve semantičke eksplozi
- Page 149 and 150: “istini” da je Bog ipak na njih
- Page 151 and 152: Krištof Jacek Kozak Politika knji
- Page 153 and 154: jedini pravi i neposredni izrazi na
- Page 155 and 156: iskustva pod štitom jedne nauke, j
- Page 157 and 158: Multikulturalnost Ovo pitanje ima u
- Page 159 and 160: podređene jednom krovnom pojmu i u
- Page 161 and 162: lestvica. Zato se u igru opet vrać
- Page 163 and 164: Mihajlo Pantić Da li su danas mogu
- Page 165 and 166: čistog afekta. A afekt je, to znam
- Page 167 and 168: Enver Kazaz Tradicija i tradicije u
- Page 169 and 170: U jednoj aproksimativnijoj dimenzij
- Page 171 and 172: ideju ilirizma, koja je uz jugoslav
- Page 173 and 174: O moderni u Bosni i Hercegovini nu
- Page 175 and 176: Naprotiv, u nastojanju da potpuno p
- Page 177 and 178: i kraćim proznim formama interlite
- Page 179 and 180: Anton Berishaj Balkanska komparatis
- Page 181: 3. Kada je riječ o albanskoj knji
- Page 185 and 186: Miklavž Komelj Uloga oznake “tot
- Page 187 and 188: lac “totalitarizam”. Mogli bism
- Page 189 and 190: nameravam da sprovodim tako što ć
- Page 191 and 192: što je projekat Annals of Communis
svih bivših jugoslovenskih republika ka Evropskoj uniji generiše komunikacione<br />
aktivnosti i prisiljava nas na dijalog, pri čemu bi nam nadnacionalna svijest kao jugoslovensko<br />
nasljeđe dobro došla da nas podsjeti kako smo nekad mogli zajedno<br />
uklopiti sve svoje različitosti.<br />
Građanska svijest podrazumijeva nadnacionalni koncept, od koga su, nažalost,<br />
jako udaljene sve novonastale države, a njeno formiranje zahtijeva dezintegraciju<br />
nacionalne svijesti i njenih kultova. Pošto smo mi (postjugoslovenske zajednice)<br />
tek u procesu njihovog uspostavljanja, jasno je koliko je od nas udaljen nadnacionalni<br />
koncept, građanska svijest i evropsko ponašanje: Većina zapadnoevropskih<br />
zemalja sebe vidi kao multikulturalne i multireligijske zajednice u kojima je osnovni<br />
princip javnog života zasnovan na poštivanju zakona i ustava, a ne na etničkoj pripadnosti.<br />
4 Mi, međutim, još uvijek sebe vidimo kao pripadnike prave vjere, nacije<br />
i partije, i pri tom je “mono” identitetska i komunikaciona varijanta najbolja od<br />
svih, što isključuje mogućnost heterogenih, “nečistih” identiteta a kao osnovni<br />
oblik kulturne komunikacije forsira monolog jer teško podnosi “tuđu” istinu o sebi,<br />
koju bismo eventualno mogli doznati pričajući s Drugim. Dakle, pod hitno nam je<br />
potrebna intenzivnija komunikacija a osnivanje katedara za interkulturalno izučavanje<br />
južnoslovenskih književnosti treba da bude naš zajednički inter-akcijski cilj,<br />
čija bi realizacija doprinijela suzbijanju nacionalističkog divljanja.<br />
Strategije moći, autoriteta i adaptacije, otimajući se za prevlast, zloupotrebljavaju,<br />
i to veoma uspješno, identitetska pitanja, a u tu svrhu koriste upravo jezik,<br />
književnost i kulturu kao instrumente za jačanje nacionalnog identiteta i kao oružje<br />
za razbijanje svakog oblika zajedništva sa nekadašnjim jugoslovenskim republikama.<br />
Nacionalistička isključiva svijest biće najveći neprijatelj interkulturalnog<br />
dijaloga u koji spada i komparativno proučavanje južnoslovenskih književnosti jer<br />
bi to dovelo do pooštravanja aksioloških parametara, pa veliki pisci palanke ne bi<br />
mogli postati elementi kanona, a možda bi se urušio i omiljeni mit lingvonacionalizma<br />
o autohtonosti jezika našeg nasušnog.<br />
Od suštinskog značaja za uspostavljanje identiteta i granica svoja Ja, kao i kolektivnog<br />
identiteta i granica nacionalnog bića kome pripadamo, jeste ne samo tolerancija,<br />
već i sposobnost razumijevanja i komunikacije sa Drugim. Treba tražiti<br />
kohezione faktore, semiotičke jedinice i funkcije koje objedinjuju južnoslovenski<br />
kulturni prostor, ali ne na principu poistovjećivanja i nasilnog izjednačavanja, već<br />
uvažavanja različitosti kulturnih kodova. Jedna od takvih kohezionih sila svakako<br />
su katedre za interkulturalno izučavanje južnoslovenskih književnosti, a učeći o<br />
drugima, mnogo saznajemo i o sebi.<br />
U postkolonijalnim kulturama kakve su balkanske, nakon propasti Osmanskog<br />
carstva i Austro-Ugarske monarhije i aktivnosti različitih religijskih, kulturnih<br />
i ideoloških kodova, dolazi do emitovanja raznorodnih tekstova, često suprotnih<br />
semiotičkih funkcija, koje emituju heterogeni centri u južnoslovenskoj<br />
semiosferi, zbog čega je ona izuzetno pokretna u svojim granicama, dinamična i<br />
polifona. Popucale su i granice jugoslovenskog semiotičkog prostora, formirane<br />
4 Aleš Debeljak: Evropski oblici pripadanja, <strong>Sarajevske</strong> sveske, No 5, 2004, str. 464.<br />
142 | SARAJEVSKE SVESKE Nº 32/33
Change language