humanistika - Sarajevske Sveske
humanistika - Sarajevske Sveske humanistika - Sarajevske Sveske
ni prestiž kakav je nekad imala, i nema više potrebe da je se koristi u državotvorne svrhe (svima bi nam bilo od mnogo veće koristi da tu ulogu preuzme, recimo, privreda). Sada bi bilo puno zanimljivije ustanoviti koji je kompleks stvarnih međukulturnih i intertekstualnih odnosa na ovim prostorima, i istražiti kako se pojedini pisci (i pojedinačna njihova djela) uklapaju u taj kompleks. Teza druga: Nacije su konstrukti, nacionalne književnosti također. I jedno i drugo je relativno novijeg vijeka (najstarija evropska nacija, ona francuska, nastala je krajem 18. vijeka), dok je ono ritualno, razigrano, kognitivno kompleksno korištenje jezika u svrhu stvaranja kulturnih artefakata, koje nazivamo književnost, po svoj prilici staro koliko i ljudski rod. I kao što se mijenjaju i uslovi u kojima taj ljudski rod živi, i književnost se mijenja: mijenja se uloga njenog autora, autorice ili njenih kolektivnih autora; mijenja sa tip umjetnine, njen žanr i njena funkcija u nekoj zajednici; mijenja se tip zajednice kojoj se ta umjetnina obraća i kojoj je namijenjena, i mijenja se tip pripadnika te zajednice, njegov ili njen identitet, omjer kolektivnog ili individualnog osjećanja koje konstituira taj identitet. Mijenja se odnos centra i zaleđine, sela i grada, uloga koju oni igraju i kulturni kapital koji sa sobom nose. Mijenjaju se tipovi emocija koje umjetnina proizvodi, reflektuje ili negira 7 ; mijenjaju se tipovi i objekti i ljubavi i mržnje, prostor identifikacije i osjećaj pripadnosti; mijenja se konstrukcija rodnog identiteta i uloga spolova; mijenja se šira sfera kulturnog utjecaja kojem neka zajednica biva izložena, i mijenjaju se odnosi između različitih kulturnih sfera. Ako se ovo ima na umu, svako određivanje pripadnosti jednog pisca unutar specifične mreže odnosa se može obaviti tek onda ako se sve ovo (ili bar onoliko od ovoga koliko je to razumno očekivati) uzme u obzir, a slika koje će se time dobiti će vjerovatno biti puno kompleksnija od jednoznačne odrednice pripadnosti nekoj nacionalnoj književnosti. I pri tome ne mislim da će se te kompleksne slike stvarati samo kad su prvorazredni pisci posrijedi; i minorniji, epigonski, umjetnički konzervativni pisci će se ovom metodom istraživanja vjerovatno otkriti kao iznenađujuće intertekstualni. Ali, tu smo već kod teze treće. Teza treća: Umjesto isključivog fokusiranja na “kanonske vrijednosti” bilo bi dobro ispitati ukupan kompleks književnog stvaralaštva na ovim prostorima, uključujući tu i domaću produkciju popularnih žanrova, “trivijalne književnosti” i šunda. 7 Proučavanje emocija kao kulturom i jezikom određenih, i historijskim promjenama podložnih, a ne bioloških, nepromjenjivih i univerzalnih, jedna je od novijih linija proučavanja u okviru kulturalnih studija, i nešto čemu bi bilo izuzetno zanimljivo posvetiti se na ovim prostorima. Za primjer takvih proučavanja u slavistici, vidjeti Slavic Review iz ljeta 2009., u kom se nalaze izuzetno zanimljivi članci koji, polazeći od analize konkretnog korpusa tekstova iz jednog historijskog perioda, obrađuju teme kao što su problem emotivne hladnoće na prelasku iz sentimentalizma u romantizam, promjene u razumijevanju vojničkog straha u vojnoj psihologiji, osjećaj odvratnosti u romanu Andreja Bjelog, i odnos između razumijevanja seksualnosti i društvenog staleža u sovjetskim zatvorima. Čini mi se da bi bilo fascinantno provoditi tu vrstu istraživanja i na našem kulturnom materijalu. Kako zvuči mogućnost grupnog projekta na temu: “Ljubav i požuda u južnoslavenskim književnostima u doba romantizma” ili “Konkretni emotivno-konceptualni sadržaj patriotizma kao kulturnog konstrukta”? 118 | SARAJEVSKE SVESKE Nº 32/33
Imamo li mi “svoje” autore detektivskih romana, naučne fantastike, ljubavnih i avanturističkih romana, u nekom statistički dokazivom uzorku ili barem kao vidljivo prisustvo? Ili tu vrstu literature uglavnom “uvozimo” i objavljujemo u, moguće uglavnom lošim, prijevodima? Pitanje nije nimalo trivijalno: u periodu kada postoji (barem u zadnjih pedesetak godina) intenzivna razmjena i gubljenje granica između popularne žanrovske proze i “visoke umjetnosti” u većini evropskih i američkih književnosti (govorim o ovima koje poznajem), bilo bi korisno znati da li se to desilo i na ovim prostorima, ili je, na primjer, pisanje historijskog romana i dalje osnovna djelatnost nacionalnog romansijera sa ozbiljnim umjetničkim ambicijama. Također, ne bi bilo nerazumno uzeti u razmatranje i mogućnost da se ti pisci u ispunjavanju svojih ozbiljnih umjetničkih ambicija koriste književnim postupcima koji pripadaju popularnim žanrovima (te da, na primjer, u pisanju svog ozbiljnog historijskog romana pri sastavljanju ljubavnih scena posežu za klišejima loših ljubića, ili da se u konstrukciji lika kakvog austrougarskog doušnika koriste klišejima detektivskog romana – što, moguće je zamisliti, književno-kritička sredina, usredsređena na održavanje slike o sebi kao o izuzetno kultivisanoj, odbija da vidi jer bi time priznala da su joj ti klišeji poznati). I rekla bih da je sva vjerovatnoća da je, što je pisac tog historijskog romana nacionalno osvješćeniji, ta vrsta neosviještene intertekstualne kontaminacije “trivijalnim” veća. Davno je još Petrović primijetio da u našoj književnoj historiji ono što se “iskazivalo kao zalaganje za domaće i otpor stranom bilo je u velikoj mjeri zapravo zalaganje za konzervativno i drugorazredno”, te da “jedanaesterac je smetao i neke od onih naših pjesnika 19. st. koje nije inače smetalo da bukvalno plagiraju trećerazredne njemačke pjesnike.” (Petrović, 264.) Ali ovo je samo hipoteza koju treba dalje ispitati. A ako se ispostavi da domaća produkcija ima i svoje pisce naučne fantastike i svoje pisce ljubića i svoje pisce krimića, bilo bi dobro znati koji je njihov ugled, ko su njihovi izdavači, na koji način se oni plasiraju na tržište i ko je to ko ih čita. I da li se uopšte registrovalo kojim od popularnih žanrova oni zaista pišu. Ali ovdje sad prelazimo na novu temu. Književnost malog naroda i strani utjecaj, po ko zna koji put Nimalo se ne bojim da će nam se Evropa naturiti – ona nam se već naturila, ali problem uopće nije u tome. Nije problem u izboru između ubijanja staraca i Vaska Pope, da upotrijebim zgodnu riječ druga Josimovića; u toj dilemi, naravno, ja sam za Vaska Popu, a čak i kad intimno ne bih bio za Vaska Popu – budući da ovdje ne izražavam svoj program nego pokušavam opisati stanje – morao bih shvatiti da je neizbježna sadašnjost Vasko Popa, a da je ubijanje staraca, ma koliko mi drago bilo, danas i ovdje nemoguće. Problem je, i to specifičan problem naše literarne historiografije, međutim, u tome što se naša književnost zapravo nije razvijala od ubijanja staraca do Vaska Pope, nego od ubijanja staraca do Marina Držića, i od Marina Držića opet do ubijanja staraca; što se ona razvijala u situaciji istovremenog postojanja jedne razvijene sredine i jednog zaleđa koje funkcionira na neki drugi način, a koje se u literaturi ipak sasvim nepo- SARAJEVSKE SVESKE Nº 32/33 | 119
- Page 68 and 69: U kontekstu suverenosti svakog ljud
- Page 70 and 71: jedan od najčudnijih susreta s pis
- Page 72 and 73: I. H.: Za neke ljude knjiga nije ni
- Page 74 and 75: ku navodim samo dva: Alfir, jedan m
- Page 77 and 78: Zvonko Kovač Slavistika vs. region
- Page 79 and 80: tologija i globalizacija svijeta. D
- Page 81 and 82: Ja sam stranac! Dobar večer./Dal
- Page 83 and 84: do poljske i lužičkosrpske ulazi
- Page 85 and 86: 4. teza: Gledano povijesno, slavens
- Page 87 and 88: Čini se kao da je i općenito sve
- Page 89 and 90: obzirom na suvremene medije knjiže
- Page 91 and 92: književnosti u raznim višenaciona
- Page 93 and 94: Tihomir Brajović Južnoslovenska k
- Page 95 and 96: okrenuti “dijalogu” sa značajn
- Page 97 and 98: takvog dijaloga nema “bez dugogod
- Page 99 and 100: stati onog ‘kupanja’ u nečem b
- Page 101 and 102: sti, onda upućuje na gnoseološki
- Page 103 and 104: Posebna pogodnost ovakvog, “horiz
- Page 105 and 106: Jasmina Mojsijeva-Guševa Regionaln
- Page 107 and 108: ili implicitnog čitatelja zajedno
- Page 109 and 110: ne komparativistike, međutim sa od
- Page 111 and 112: Tuzli 2002. godine, koje tretira pi
- Page 113 and 114: šansu regionalnom - da se nametne
- Page 115 and 116: pekt (kroz školske programe, na pr
- Page 117: mad i Drugi postali vrlo efikasna k
- Page 121 and 122: između kultura nije uvijek, kao š
- Page 123 and 124: itanskih ostrva) kao dugo metodolo
- Page 125 and 126: Sonja Stojmenska-Elsezer Kontekstua
- Page 127 and 128: i književnoj raznolikosti još uvi
- Page 129 and 130: Južnoslavenski, odnosno slavenski
- Page 131 and 132: Đurđa Strsoglavec Južna slavisti
- Page 133 and 134: studijima, tj. naziv Južnoslovansk
- Page 135 and 136: Sanjin Sorel Da li nam je potrebna
- Page 137 and 138: Jedno od pitanja koja se pritom nam
- Page 139 and 140: Tatjana Bečanović Interkulturalno
- Page 141 and 142: azgrađeni su mitovi i kultovi na k
- Page 143 and 144: su uže nacionalne semiosfere i pri
- Page 145 and 146: jezičku, vjersku, moralnu i, narav
- Page 147 and 148: dolazi i kakve semantičke eksplozi
- Page 149 and 150: “istini” da je Bog ipak na njih
- Page 151 and 152: Krištof Jacek Kozak Politika knji
- Page 153 and 154: jedini pravi i neposredni izrazi na
- Page 155 and 156: iskustva pod štitom jedne nauke, j
- Page 157 and 158: Multikulturalnost Ovo pitanje ima u
- Page 159 and 160: podređene jednom krovnom pojmu i u
- Page 161 and 162: lestvica. Zato se u igru opet vrać
- Page 163 and 164: Mihajlo Pantić Da li su danas mogu
- Page 165 and 166: čistog afekta. A afekt je, to znam
- Page 167 and 168: Enver Kazaz Tradicija i tradicije u
ni prestiž kakav je nekad imala, i nema više potrebe da je se koristi u državotvorne<br />
svrhe (svima bi nam bilo od mnogo veće koristi da tu ulogu preuzme, recimo, privreda).<br />
Sada bi bilo puno zanimljivije ustanoviti koji je kompleks stvarnih međukulturnih<br />
i intertekstualnih odnosa na ovim prostorima, i istražiti kako se pojedini<br />
pisci (i pojedinačna njihova djela) uklapaju u taj kompleks.<br />
Teza druga: Nacije su konstrukti, nacionalne književnosti također. I jedno i drugo<br />
je relativno novijeg vijeka (najstarija evropska nacija, ona francuska, nastala je krajem<br />
18. vijeka), dok je ono ritualno, razigrano, kognitivno kompleksno korištenje<br />
jezika u svrhu stvaranja kulturnih artefakata, koje nazivamo književnost, po svoj<br />
prilici staro koliko i ljudski rod. I kao što se mijenjaju i uslovi u kojima taj ljudski<br />
rod živi, i književnost se mijenja: mijenja se uloga njenog autora, autorice ili njenih<br />
kolektivnih autora; mijenja sa tip umjetnine, njen žanr i njena funkcija u nekoj zajednici;<br />
mijenja se tip zajednice kojoj se ta umjetnina obraća i kojoj je namijenjena,<br />
i mijenja se tip pripadnika te zajednice, njegov ili njen identitet, omjer kolektivnog<br />
ili individualnog osjećanja koje konstituira taj identitet. Mijenja se odnos centra i<br />
zaleđine, sela i grada, uloga koju oni igraju i kulturni kapital koji sa sobom nose. Mijenjaju<br />
se tipovi emocija koje umjetnina proizvodi, reflektuje ili negira 7 ; mijenjaju<br />
se tipovi i objekti i ljubavi i mržnje, prostor identifikacije i osjećaj pripadnosti; mijenja<br />
se konstrukcija rodnog identiteta i uloga spolova; mijenja se šira sfera kulturnog<br />
utjecaja kojem neka zajednica biva izložena, i mijenjaju se odnosi između različitih<br />
kulturnih sfera. Ako se ovo ima na umu, svako određivanje pripadnosti jednog<br />
pisca unutar specifične mreže odnosa se može obaviti tek onda ako se sve ovo (ili<br />
bar onoliko od ovoga koliko je to razumno očekivati) uzme u obzir, a slika koje će<br />
se time dobiti će vjerovatno biti puno kompleksnija od jednoznačne odrednice pripadnosti<br />
nekoj nacionalnoj književnosti. I pri tome ne mislim da će se te kompleksne<br />
slike stvarati samo kad su prvorazredni pisci posrijedi; i minorniji, epigonski,<br />
umjetnički konzervativni pisci će se ovom metodom istraživanja vjerovatno otkriti<br />
kao iznenađujuće intertekstualni. Ali, tu smo već kod teze treće.<br />
Teza treća: Umjesto isključivog fokusiranja na “kanonske vrijednosti” bilo bi dobro<br />
ispitati ukupan kompleks književnog stvaralaštva na ovim prostorima, uključujući<br />
tu i domaću produkciju popularnih žanrova, “trivijalne književnosti” i šunda.<br />
7 Proučavanje emocija kao kulturom i jezikom određenih, i historijskim promjenama podložnih, a ne<br />
bioloških, nepromjenjivih i univerzalnih, jedna je od novijih linija proučavanja u okviru kulturalnih<br />
studija, i nešto čemu bi bilo izuzetno zanimljivo posvetiti se na ovim prostorima. Za primjer takvih<br />
proučavanja u slavistici, vidjeti Slavic Review iz ljeta 2009., u kom se nalaze izuzetno zanimljivi članci<br />
koji, polazeći od analize konkretnog korpusa tekstova iz jednog historijskog perioda, obrađuju teme<br />
kao što su problem emotivne hladnoće na prelasku iz sentimentalizma u romantizam, promjene u<br />
razumijevanju vojničkog straha u vojnoj psihologiji, osjećaj odvratnosti u romanu Andreja Bjelog,<br />
i odnos između razumijevanja seksualnosti i društvenog staleža u sovjetskim zatvorima. Čini mi se<br />
da bi bilo fascinantno provoditi tu vrstu istraživanja i na našem kulturnom materijalu. Kako zvuči<br />
mogućnost grupnog projekta na temu: “Ljubav i požuda u južnoslavenskim književnostima u doba<br />
romantizma” ili “Konkretni emotivno-konceptualni sadržaj patriotizma kao kulturnog konstrukta”?<br />
118 | SARAJEVSKE SVESKE Nº 32/33
Change language