humanistika - Sarajevske Sveske

nacionalnih istorija. Ali, takođe i da se književnost predstavi kao svjetski razvojni
proces međusobnih djelovanja i utjecaja, s nužnim poštovanjem prema različitostima
koje se tretiraju kroz jedan progresivan dijalog, shvaćene onako kao što ih
objašnjava Homi Baba: “kao kulturne kategorije komparativne estetike/etike, koja
priznaje prethodno zadate kulturne sadržaje” (Baba, 2004:73).
Da se pređe ovaj dug i složeni put premošćavanja razlika, potrebna je postupnost
u upuštanju u probleme i suočavanju sa njima, što za rezultat ima razvijanje
regionalne komparativistike, kao specifičnog dijela ove nauke. Ta postaje naročito
popularna u multinacionalnim sredinama, kakav je prostor bivše Jugoslavije, gdje
se u svakoj tadašnjoj republici, a današnjoj posebnoj zemlji, formiraju obavezno
centri za izučavanje i praćenje drugih, takozvanih nematičnih, literatura. Drugim
riječima, stvoreni su uslovi i struktura za jedno komparativno prosljeđivanje svih
kultura u ovom regionu, za dosljedno praćenje, otkrivanje i razrješavanje mnoštva
problema, koji neminovno iskrsavaju i domenima nacionalnih kultura, kada treba
da se odredi pripadnost, jezično pismo ili utjecaji na/između posebnih autora.
Ustvari, stvoreni su preduslovi da se desi jedan proces, kojeg Zvonko Kovač u
svojoj knjizi “Poredbena i/ili interkulturna istorija književnosti” naziva “ukrštanje
kultura, u koje se uključuju brojni inostrani istraživači tuđih literatura, ali i brojni
zagovornici svoje kulture izvana” (Kovač, 2001:110). Uostalom, preko ovog procesa,
kao što će zabilježiti Kovač, “ne samo što se u isti položaj dovode profesori domaće
literature, kao i oni strane literature čija je djelatnost u prošlosti uvijek bila tretirana
kao manje važna” (Kovač, 2001:110), nego se stvara jedna specifična atmosfera
izjednačavanja vrijednosti svog i tuđeg preko kritičkog pristupa zabludama, koje su
građene preko različitih ideoloških ubjeđenja iz matičnih država.
U biti, dolazi se do pitanja kako da se literarna istorija oslobodi nametnute ideologije
društvenih struktura, od njihove sistematski iskrivljene međusobne komunikacije.
Nova naučna misao od početka dvadesetog vijeka odigrala je značajnu ulogu u
relativiziranju odnosa između literature i realnosti i prevazilaženja interpretacije o
njihovoj direktnoj uslovljenosti, ponajprije preko pojave formalističkog pristupa u
stvaranju istorije literarnog sistema, to jest istorije formalnih i tematskih postupaka,
u odnosu na koju se definiraju posebni literarni tekstovi, za što najviše zasluga
imaju teoretičari Žerar Žene i Jurij Lotman. Isto toliko značajne, u određenom periodu,
bile su i sociološke teorije o recepciji i literarnoj komunikaciji, poput one Lisjena
Goldmana, marksističkog strukturaliste, koja je bazirana na ideji o postojanju
homologija između literature i društvene realnosti, iz aspekta “mentalnih struktura”
određenih socijalnih grupa, pa sve do ideje o istoriji literature – kao istorije literarnih
institucija, što su ju uobličili Žak Diboa i Pjer Burdije, prema kojoj posebna pažnja bijaše
posvećena ulozi individuuma koji učestvuju u formiranju književnog proizvoda,
te njihovoj društvenoj i političkoj aktivnost i moći u različitim epohama. Pomenućemo,
zatim, i teoriju recepcije Hansa Roberta Jausa, koja je kritički fokus odnosa
autor – tekst prebacila prema odnosu tekst – čitatelj. Prema njemu, kriza literarne
istorije nastaje upravo radi toga jer je potcijenila recepciju i efikasnost djela na čitatelja.
Ova teorija bila je potkrijepljena teorijama Stenlija Fiša i Volfganga Izera, koji,
u svojim studijama o činu čitanja, pretpostavljaju postojanje informiranog čitatelja
106 | SARAJEVSKE SVESKE Nº 32/33