humanistika - Sarajevske Sveske

sti, onda upućuje na gnoseološki izolacionizam i njegovi zaključci imaju samo
parcijalni karakter”. 24
Kao mogući odgovor na ranije opisani, novi metodološki redukcionizam, koji je,
iz već objašnjenih razloga smene ideološko-političkih i klturno-civilizacijskih paradigmi,
ponovo oživeo “partikularističke” i u isti mah evrocentrističke tendencije
u razumevanju nacionalnih književnosti Južnih Slovena, zahtevajući “skraćen”
put i neposredno sameravanje svake od njih s relevantnim evropskim i svetskim
“partneri(ca)ma”, iznova ili možda po prvi put zaista uspostavljena i koncipirana
južnoslovenska komparatistika, oslonjena na znanje o specifičnim vezama i relacijama
u okviru poimajuće i interpretativno “elastičnih” i provizornih interliterarnih
zajednica, 25 u spoznajnom pogledu zapravo predstavlja svojevrsnu šansu za izlazak
iz “začaranog kruga” proučavanja tzv. genetsko-kontaktnih veza i prelazak na bavljenje
tipološko-poetičkim odnosima. Dok je, naime, prvi, nacionalno-evropejski
smer izučavanja, uprkos svim naporima, čini se, nepopravljivo ograničen na ispitivanje
upliva i uticaja, s “pravolinijski” nastrojenim i “renoviranim” determinizmom
koji praktično bez izuzetka ide od “inspiratora” i “kreatora” prema “primaocima”
i “oponašaocima”, ne uvažavajući u punoj meri međudelovanja i prelazne
moduse, ovaj drugi vid već po definiciji jednako vodi brigu o analogijama i razlikama,
budući da “tipološke analogije predstavljaju mnogo slobodniju vezu, koja
nije uslovljena genetski direktnim odnosom”, 26 a “razlike dolaze u obzir ne samo
na opšteistorijskoj ravni, već i kod raščlanjivanja književnosti na vrste”, odnosno
tamo gde se izučava “uzajamni odnos opštih društvenih i književnih momenata na
jednoj, i individualnih dispozicija autora, na drugoj strani”. 27
U svrhu slikovitog približavanja, metodološka distinkcija između ponovo prigrljenog
evrocentrizma i južnoslovenskog – ali i ne samo južnoslovenskog – regionalističkog
pluralizma u komparativnoj nauci o književnosti može da bude predstavljena
shematski svedeno i unekoliko, naravno, pojednostavljeno. U takvom prikazu, (retro)
evrocentrično orijentisana komparatistika ukazuje se kao istraživačka mogućnost
koja podseća na simetričnu i visoko uređenu, hijerarhijsku strukturu koncentričnih
kružnica, u čijoj se u nominalno središnjoj tački nalazi kulturni konstrukt zvan nacionalna
književnost (srpska, hrvatska, slovenačka, bugarska itd.), koji je deklarisani
interpretativni fokus proučavanja, dok prividno periferna, a zapravo poimajuće
nadređena i najobuhvatnija kružnica po pravilu predstavlja nadnacionalnu superkonstrukciju
(evropska, zapadnoevropska, svetska književnost), koja je neotklonjivi
tematsko-problemski i aksiološki regulativ i horizont proučavanja.
S druge strane, regionalistički orijentisana komparatistika, poput južnoslovenske,
mogla bi da bude predstavljena kao “asimetrična” i stoga donekle “neuređena”,
tj. nehijerarhijska, “mobilna” struktura, sačinjena od promenljivog, fleksibilnog
24 Dioniz Đurišin, Шта је светска књижевност?, превео Мирослав Дудок, Сремски Карловци – Нови
Сад 1997, стр. 27.
25 Isto, str. 123–147.
26 Isto, 65.
27 Isto, 69.
SARAJEVSKE SVESKE Nº 32/33 | 101