humanistika - Sarajevske Sveske

nom oslonjenu na logiku isključivog “obrađivanja sopstvenog vrta”, čak i onda
kad je on samosvesno oplemenjen “rubnim” i susednim kulturama, čini se da geopoetika
i geopolitika ovde ipak imanentno i posredno deluju zajednički u korist
valjanosti zamisli južnoslovenske komparatistike kao discipline koja, oslobođena
preživelih ideološko-političkih koncepcija jugoslovenstva kao državotvornog
načela, otvara izglede za “stepenovanu” i nijansiranu artikulaciju novih-starih
kulturnih identiteta što binarno-polarizovano načelo tradicionalnog uporednog
metoda koriguje prema uvođenju pažnje vredne “tercijarne” opcije, iza koje se u
stvari ukazuje cela lepeza raznolikih mogućnosti literarnog i uopšte kulturnog
poređenja i kompariranja.
Ne podvrgavajući se bez ostatka jednoj od ključnih metodoloških grešaka starije
uporedne književnosti, koja se još od Pola Van Tigema, “ograničava... na proučavanje
međuveza dveju književnosti”, 21 što je “pretvara... u sporednu disciplinu
ispitivanja podataka o stranim izvorima pisaca i njihovu ugledu na strani”, 22 južnoslovenska
komparatistika je, zbog polikulturnog karaktera “spoljnjih” i “unutarnjih”
relacija na kojima je nužno zasnovana, takoreći predodređena i otvorena
za nehijerahijsku dijalogičnost između književnosti i kultura, a to onda znači i za
prevladavanje metodoloških jednosmernosti i binarnosti, oslonjenih na bezmalo
isključivo razumevanje i tumačenje književnih strujanja od “većih” i značajnijih
prema “manjima” i tradicijski manje značajnima, odnosno od evropskih i/ili svetskih
“obrazaca” i uzora prema nacionalnim “podražavaocima” i sledbenicima. Uostalom,
to na izvestan način podrazumeva i sama argumentacija Stanka Lasića, u
okviru koje se poređenje srpske i bugarske književnosti kao načelno jednako zanimljivih
za hrvatskoga poznavaoca savremene beletristike, nema sumnje, pojavljuje
upravo u podrazumevanom južnoslovenskom kontekstu, doduše, s predznakom
koji bi trebalo da problematizuje donedavno ustaljeno mišljenje o tešnjim i bližim
serbo-kroatističkim relacijama. 23
U praktičnom smislu, ovakvo, “tercijarno” ili “medijacijsko” gledište znači
da i onda kad su po sredi konkretna poređenja dva dela, pisca ili književnosti iz
južnoslovenskog kruga, sam interpretativni postupak teško može da ostane “binaran”
u konvecionalnom značenju reči. Najtačnije bi možda bilo kazati da je
ova, interpretativno upoređujuća “dvojnost” na neki način uvek praćena svešću o
virtuelnom ili pak transparentnom prisustvu one druge, načelno obuhvatne, dijametralne
“dvojnosti” na relaciji nacionalno – internacionalno/opšte, a to proističe
iz načelnog uviđanja da “ako nacionalno književno istraživanje nije u stanju
da... dovede u međusobnu vezu odnose polazne književnosti i drugih književno-
21 Rene Velek, Kritički pojmovi, 181.
22 Isto, 182.
23 Upozoravajući, baš povodom spornog poređenja srpske i bugarske literature, da se “u krilu... velikih
nacionalnih filologija upravo odvija proces formiranja metodologije u znaku interkulturalnosti”,
Zvonko Kovač u instruktivnom tekstu pod naslovom “Epistolarna književna historiografija Stanka
Lasića” slikovito skreće pažnju na to da u isti mah “nitko od anglista ne želi američku književnost
svesti na bugarsku, odnosno nizozemsku književnost, niti se njemačka književnost zatvorila prema
austrijskim piscima” (Međuknjiževna tumačenja, Zagreb 2005, str. 39).
100 | SARAJEVSKE SVESKE Nº 32/33