Powikłania endoskopowego badania przewodu pokarmowego u ...

536 

PRACE POGLĄDOWE 

Powikłania endoskopowego badania przewodu 

pokarmowego u dzieci 

Complications of endoscopy in children 

E. Krzesiek, B. Iwańczak 

ELŻBIETA KRZESIEK, BARBARA IWAŃCZAK 

Akademia Medyczna we Wrocławiu, II Katedra i Klinika Pediatrii Gastroenterologii i Żywienia, kierownik Kliniki: prof. dr hab. med. B. Iwańczak 

Powikłania endoskopowego badania przewodu pokarmowego 

u dzieci 

Krzesiek E., Iwańczak B. 

Akademia Medyczna we Wrocławiu, II Katedra i Klinika Pediatrii 

Gastroenterologii i Żywienia, e-mail: ellak@op.pl 

Badanie endoskopowe jest procedurą przydatną zarówno w diagnostyce, 

jak i leczeniu chorób przewodu pokarmowego, zazwyczaj 

bezpieczną. Jednakże jest to procedura inwazyjna, a przez to 

obarczona ryzykiem wystąpienia powikłań szczególne, jeśli wykonywana 

jest w celach terapeutycznych. Uwzględniając czynnik 

sprawczy, niepożądane skutki badania endoskopowego można 

podzielić na występujące jeszcze przed przeprowadzeniem badania, 

a będące skutkiem przygotowań do niego, jaki i te bezpośrednio 

związane z procedurą. Ich wystąpienie może powodować konieczność 

przeprowadzenia innych, dodatkowych badań diagnostycznych, 

wymagać leczenia, w tym również leczenia zabiegowego, 

a nawet doprowadzić do zgonu. Zapobieganie powikłaniom to 

przede wszystkim odpowiednia kwalifikacja chorego do badania, 

wywiad dotyczący chorób współistniejących, właściwe przygotowanie 

do badania, doświadczony zespół przeprowadzający badanie 

oraz odpowiednie zaplecze. 

Słowa kluczowe: badanie endoskopowe, powikłania, dzieci 

HISTORIA ENDOSKOPII 

Pol. Merk. Lek., 2008, XXIV, 144, 536 

Historia endoskopii górnego odcinka przewodu pokarmowego 

nie jest długa. Pierwsze badanie wnętrza żołądka za 

pomocą sztywnego gastroskopu wykonał w 1868 roku Kussmaul, 

pacjentem był cyrkowy połykacz mieczy. Po kilku 

latach prace nad konstrukcją gastroskopu rozpoczął Mikulicz, 

który z Leiterem w 1881 roku skonstruował gastroskop 

wykonany ze srebra, ze źródłem światła w postaci 

żarzącej się platyny. Gastroskop ten był zagięty, można 

więc było wykonać nim badanie u przeciętnego chorego, 

nie tylko u połykacza mieczy. Wadą był znaczny ciężar 

urządzeni. Ponadto, aby uwidocznić wnętrze żołądka, trzeba 

go było wypełnić wodą lub powietrzem, co było uciążliwe 

dla chorego, powodowało wymioty lub kaszel, uniemożliwiając 

badanie. Mikulicz pokonał te trudności stosując 

morfinę. 

Na przełomie XIX i XX wieku dokonał się dalszy postęp 

w konstrukcji gastroskopów, jednak przełom nastąpił w 

chwili opatentowania przez Schindlera i Wolfa giętkiego endoskopu, 

wyposażonego w kilka krótkoogniskowych soczewek, 

umożliwiających zaginanie urządzenia bez zniekształcania 

obrazu. 

Kolejnym osiągnięciem była produkcja fibroendoskopu 

(prototyp zastosował sam u siebie Hirschowitz w 1957 roku). 

W latach 60. dokonywano już cewnikowania brodawki Vate- 

Krzesiek E., Iwańczak B. 

Medical University of Wroclaw, Poland, 2nd Department of Pediatrics, 

Gastroenterology and Nutrition, e-mail: ellak@op.pl 

Endoscopic examination is a valuable procedure both in the diagnostics 

and in the treatment of alimentary tract diseases. It is usually 

safe, however, it is invasive and therefore burdened by complications 

risk, particularly when it is performed as a therapeutic procedure. 

Taking into consideration the causative agent, complications 

of endoscopy can be divided into these occurring already 

before examination being the result of preparation to the examination 

and directly connected with the procedure of examination. The 

occurrence of complication may require other, additional diagnostic 

procedures, treatment including surgical, moreover it can be a 

cause of patient death. The prevention of complications of endoscopy 

includes proper qualification to the examination, detailed history 

of concomitant diseases, proper preparation for the examinations, 

experienced staff conducting the examination and proper 

technical setting. 

Key words: endoscopy, complications, children 

Pol. Merk. Lek., 2008, XXIV, 144, 536 

ra. W latach 80. pojawiły się wideoendoskopy, a także wprowadzono 

USG do endoskopii. Lata 90. to wprowadzenie cienkich 

endoskopów o średnicy 5-6 mm, umożliwiających przeprowadzenie 

badania przez nos. 

Początek XXI wieku to nowe techniki obrazowania w 

endoskopii, jak obrazowanie spektroskopowe, optyczna 

tomografia koherencyjna, a także optyczne i elektroniczne 

powiększanie obrazu umożliwiające ocenę mikrostruktury 

oglądanej tkanki, np. konfokalna endomikroskopia pozwala 

na powiększenie obrazu 1000 razy w trakcie badania; 

endocystoskopia – 450 razy. Lepszą ocenę zmian 

umożliwia stosowanie badania endoskopowego połączonego 

z barwieniem błony śluzowej, np. z wykorzystaniem 

chromoendoskopii czy autofluorescencji. Ostatnie lata to 

także endoskopia kapsułkowa oraz wirtualna, które pozwalają 

na ocenę niedostępnych dotychczas badaniu endoskopowemu 

odcinków przewodu pokarmowego [12, 14, 

17, 30]. 

Dolny odcinek przewodu pokarmowego oglądany był 

za pomocą prostych rur już kilka tysięcy lat temu – w starożytnym 

Egipcie. Rektoskopy używane w XIX i na początku 

XX wieku, miały równie prostą budowę, dopiero w latach 60. 

XX wieku wraz z pojawieniem się fibroskopów, rozpoczął się 

rozwój sigmoidoskopii i kolonoskopii [12]. 

Kiedy zostało wykonane pierwsze badanie endoskopowe 

u dziecka, nie wiadomo. W Polsce w 1943 roku opi-

Powikłania endoskopowego badania przewodu pokarmowego u dzieci 537 

sano badanie endoskopowe gopp wykonane u 16-letniej 

chorej [12]. 

POWIKŁANIA BADANIA ENDOSKOPOWEGO 

Nowoczesne badanie endoskopowe jest procedurą niezmiernie 

przydatną zarówno w diagnostyce, jak i leczeniu chorób 

przewodu pokarmowego, zazwyczaj bezpieczną – zwłaszcza 

w rękach doświadczonego endoskopisty, jednakże jest 

procedurą inwazyjną, a przez to obarczoną ryzykiem wystąpienia 

powikłań – szczególne, jeśli wykonywana jest w celach 

terapeutycznych. Niepożądane następstwa badania endoskopowego 

to nie tylko jatrogenne uszkodzenia czy komplikacje 

związane z samym przeprowadzeniem zabiegu, ale 

także niewłaściwe jego wykonanie czy błędna diagnoza stawiana 

po przeprowadzonej procedurze. 

Powikłania endoskopii mogą wystąpić zarówno w trakcie 

badania, jak i po jego zakończeniu (nawet po kilkunastu 

dniach). Ich wystąpienie, poza dolegliwościami odczuwanymi 

przez chorego, może powodować konieczność przeprowadzenia 

innych, dodatkowych badań diagnostycznych, wymagać 

leczenia, w tym również leczenia zabiegowego, a 

nawet doprowadzić do zgonu chorego. Fleischer zaproponował 

klasyfikację powikłań poendoskopowych, która 

uwzględnia ich stopień ciężkości: 

I. Komplikacje nie zagrażające życiu i nie prowadzące do 

niepełnosprawności, nawet częściowej. 

II. Powikłania wymagające przeprowadzenia inwazyjnych 

procedur koniecznych, aby zastosować leczenie zaistniałych 

niepożądanych skutków: 

II a – jeśli są to procedury radiologiczne lub endoskopowe; 

II b – jeśli są to procedury chirurgiczne. 

III. Komplikacje prowadzące do niepełnosprawności pomimo 

zastosowania odpowiedniego leczenia. 

IV. Komplikacje, których skutkiem jest śmierć chorego [8]. 

Uwzględniając czynnik sprawczy, niepożądane skutki badania 

endoskopowego można podzielić na: 

– występujące jeszcze przed przeprowadzeniem badania, 

a będące skutkiem przygotowań do niego, 

– będące bezpośrednio związane z procedurą. 

Do pierwszych można zaliczyć powikłania stosowanej 

przed badaniem sedacji – począwszy od krwiaka w miejscu 

wkłucia czy zapalenia żył, poprzez niepożądane działanie leków 

stosowanych przy sedacji (np. spowodowane przez midazolam: 

depresja układu oddechowego i zaburzenia zachowania 

czy obniżenie ciśnienia, tachykardia, zaburzenia rytmu 

serca), a także powikłania stosowanego miejscowo znieczulenia 

(np. lignocainy) w postaci bólu gardła, a nawet aspiracji 

treści do płuc na skutek upośledzonego przez znieczulenie 

odruchu połykania. 

W przygotowaniu do endoskopii dolnego odcinka przewodu 

pokarmowego konieczne jest oczyszczenie jelita grubego, 

co również może prowadzić do niepożądanych skutków, 

zarówno przy jego mechanicznym czyszczeniu – uszkodzenie 

śluzówki, jak i doustnym – stosowanie preparatów fosforanowych 

może spowodować dyselektrolitemię, z kolei przygotowanie 

za pomocą izotonicznych preparatów wymaga 

przyjęcia ich w dużej objętości, co często nie jest akceptowane 

przez chorego, a zwłaszcza trudne do przeprowadzenia 

u dzieci. Ponadto konieczność pozostania na czczo przed 

badaniem, w połączeniu z przyjmowaniem środków czyszczących 

jelito grube, może doprowadzić do hipowolemii. 

Konieczność pozostania na czczo przed badaniem endoskopowym 

zarówno górnego, jak i dolnego odcinka przewodu 

pokarmowego, stanowi element ryzyka w niektórych grupach 

chorych, np. u chorych na cukrzycę [3, 8, 24]. Powikłania 

będące skutkiem samej procedury endoskopowej różnią 

się w zależności od rodzaju tej procedury, a częstość ich 

występowania jest większa przy procedurach zabiegowych 

w porównaniu z diagnostycznymi (tab. 1). 

POWIKŁANIA ENDOSKOPII GÓRNEGO ODCINKA 

PRZEWODU POKARMOWEGO 

Powikłania endoskopii górnego odcinka przewodu pokarmowego 

(tab. 2) można podzielić na: sercowo-naczyniowe, infekcje, 

perforacje, krwawienie, krwiak śródścienny, hiperamelyzemie 

i inne występujące bardzo rzadko. 

� Powikłania sercowo-naczyniowe – to najczęściej występujące 

niepożądane skutki badania endoskopowego 

(około 0,1% badań, ale stanowi to około 40-50% wszystkich 

występujących komplikacji). Poza lekami stosowanymi 

w sedacji (depresja ośrodka oddechowego, tachykardia, 

obniżenie ciśnienia), przyczyną może być samo 

wprowadzanie endoskopu do przewodu pokarmowego, 

które powoduje niedotlenienie, niekiedy także zaburzenia 

rytmu serca, a insuflacja powietrza w trakcie badania 

może spowodować obniżenie ciśnienia tętniczego i 

bradykardię poprzez odruch wazowagalny. Hipoksemia 

w trakcie badania górnego odcinka przewodu pokarmowego 

może wystąpić nawet u 15% chorych. W przypadku 

dzieci może stanowić nawet około 70% wszystkich obserwowanych 

komplikacji. Zaburzenia rytmu, nieprawidłowości 

w zapisie EKG, zawał i zatrzymanie akcji serca w 

trakcie lub wkrótce po endoskopii, występują częściej u 

chorych z chorobą serca w wywiadzie, ryzyko takich powikłań 

wzrasta u starszych chorych [3, 5, 8, 22]. 

� Infekcje – ryzyko bakteriemii przy diagnostycznej gastroskopii 

jest niewielkie około 3-4%, w stosunku do zabiegów 

endoskopowego poszerzania przełyku (45%) czy 

skleroterapii żylaków przełyku (31%), rzadko jest ona objawowa, 

jej odległe skutki jak sepsa, ropnie narządowe 

czy endocarditis – są niezmiernie rzadkie. Przyczyną bakteriemii 

może być zakażenie endogenne, gdy drobnoustrój 

kolonizujący błonę śluzową nosogardła lub przewodu 

pokarmowego przedostanie się do krwiobiegu lub 

do okolicy fizjologicznie jałowej, np. na skutek uszkodzenia 

śluzówki przez endoskop. Przykładem endogennego 

zakażenia jest także zapalenie płuc na skutek aspiracji 

treści jamy ustnej u znieczulonego chorego. Przyczyną 

zakażenia egzogennego jest zanieczyszczony 

drobnoustrojami endoskop (najczęściej są to bakterie 

Gram ujemne i prątki oraz wirus zapalenia wątroby typu 

C) [3, 5, 8, 15, 24]. 

� Perforacje – ich częstość waha się od 0,02 do 0,2%. 

Przyczyną tego powikłania jest mechaniczne uszkodzenie 

ściany przewodu pokarmowego. Do tej komplikacji 

dochodzi częściej podczas procedur zabiegowych (np. 

poszerzanie zwężeń), może nastąpić ona w każdym miejscu 

anatomicznego zwężenia gopp lub w miejscu zmienionym 

przez proces chorobowy. Czynniki predysponujące 

to obecność osteofitów szyjnych, uchyłku Zenkera, 

zwężeń, zmian nowotworowych. Na skutek perforacji 

może dojść do przemieszczania się powietrza wzdłuż 

powięzi, powstania odmy podskórnej zlokalizowanej w 

okolicy twarzy, karku, klatki piersiowej, a nawet worka 

mosznowego, ponadto do odmy śródpiersiowej i otrzewnowej, 

a nawet płucnej czy odmy worka osierdziowego. 

U dzieci perforacje występują rzadko, choć przy zabiegu 

poszerzania przełyku może dojść do jego pęknięcia [3, 

8, 21, 22, 24]. 

� Krwawienie nie jest częste, występuje w około 0,15% procedur, 

najczęściej w zmienionej chorobowo śluzówce przełyku. 

Ryzyko krwawienia wzrasta u chorych z zaburzeniami 

krzepnięcia, przyjmujących antykoagulanty, zwłaszcza 

w procedurach zabiegowych wysokiego ryzyka (polipektomia, 

ablacja i koagulacja laserem, poszerzanie zwężeń, 

biopsja cienkoigłowa, leczenie żylaków żołądka i przełyku), 

natomiast wpływ NLPZ na krwawienie podczas zabiegu 

endoskopowego budzi kontrowersje [5, 8, 22, 28]. 

� Krwiak śródścienny jest rzadkim powikłaniem powstającym 

po biopsji dwunastnicy. Opisywany częściej u dzieci, 

powstaje prawdopodobnie na skutek gwałtownego szarp-

538 

Tabela 1. Powikłania endoskopii przewodu pokarmowego 

Table 1. Complications of endoscopy 

nięcia fragmentu śluzówki, która nie została odcięta za 

pomocą kleszczyków, jedynie „przyszczypana”. Dochodzi 

wówczas do wynaczynienia krwi w miejscu, gdzie podśluzówkowy 

splot naczyniowy jest bardzo obfity i do rozwarstwienia 

ściany dwunastnicy. Powikłanie to może powodować 

niedrożność przewodu pokarmowego lub ostre 

zapalenie trzustki wywołane uciskiem krwiaka na brodawkę 

Vatera [2, 22, 24]. 

� Hiperamylazemia bezobjawowa może pojawiać się nawet 

u 6-12% chorych, którzy przebyli endoskopię. Ostre 

zapalenie trzustki po diagnostycznych procedurach endoskopowych 

jest rzadkie. Możliwe przyczyny tego powikłania 

to uraz brodawki Vatera podczas przechodzenia 

endoskopu do części zstępującej dwunastnicy, dodatkowo 

nadmierna insuflacja powietrza w trakcie badania może 

zwiększyć ciśnienie w przewodzie trzustkowym lub bezpośrednio 

podrażnić trzustkę (kontakt dwunastnicy z głową 

trzustki może prowadzić do miejscowego urazu) [3, 7, 

8, 13, 24]. 

� Bardzo rzadkie, niekiedy ciężkie komplikacje badania 

endoskopowego to m.in.: ostry obrzęk mózgu, zator powietrzny 

naczyń mózgowych; żylny zator powietrzny; posocznica 

meningokokkowa, wylewy podspojówkowe, 


Związek powikłania z badaniem endoskopowym Rodzaj powikłania Przyczyna powikłania Czynniki predysponujące 

Association of complication with endoscopic examination Kind of complication Source of complication Predisposing factors 

Związane z przygotowaniem do badania endoskopowego Hipoglikemia Pozostawanie na czczo Cukrzyca 

Preprocedural complications Hypoglycemia Fasting Diabetes 

Hipowolemia Doustne preparaty Dzieci 

Hypovolemia przeczyszczające Children 

Oral laxatives Wiek podeszły 

Advanced age 

Dyselektrolitemia Preparaty fosforanowe Dzieci 

Dyselectrolytemia Phosphates Children 

Wiek podeszły 

Advanced age 

Uszkodzenie śluzówki Wlewki czyszczace Zmiany zapalne odbytnicy 

odbytnicy 

Damage of anal mucose 

Enemas Inflammation of the anus 

Związane z sedacją miejscowe znieczulenie Ból gardła Leki działające miejscowo ? 

i znieczuleniem 

Associated with sedation 

topical anaesthesia Sore throat Topical medicaments 

and anaesthesia Aspiracja treści pokarmowej Upośledzony odruch połykania Podeszły wiek 

do płuc 

Food aspiration into the lungs 

Disturbed swallow reflex Advanced age 

ogólna sedacja Krwiak w miejscu wkłucia Zła technika wkłucia Zaburzenia krzepniecia 

general anaesthesia Hematoma in the place 

of injection 

Improper technique of injection Coagulation disorders 

Zapalenie żył Uszkodzenie wewnetrznej Zaburzenia krzepniecia; 

powierzchownych ściany naczynia Coagulation disorders 

Superficial phlebitis Damage of internal wall Otyłość 

of vessel Obesity 

Antykoncepcja doustna 

Oral contraceptives 

Działanie leków Depresja układu oddechowego Podeszły wiek 

Drugs activity Respiratory depression Advanced age 

Zaburzenia rytmu serca Choroby 

Cardiac arrhythmias sercowo-naczyniowe 

Zaburzenia zachowania 

Behavior disorders 

Cardiovascular disorders 

Związane z procedurą endoskopową Powikłania endoskopii górnego odcinka przewodu pokarmowego 

Procedural copmlications Complications of upper endoscopy 

Powikłania endoskopowej cholangiopankreatografii wstecznej 

Complications of endoscopic retrograde cholangiopancreatography 

Powikłania badania kapsułką endoskopową 

Complications of capsule endoscopy 

Powikłania endoskopii dolnego odcinka przewodu pokarmowego 

Complications of lower endoscopy 

zwichnięcie gałki ocznej; chylotoraks; ropień zaprzełykowy, 

przepuklina okołoprzełykowa, przemieszczenie stawu 

skroniowo-żuchwowego; obrzęk podżuchwowy, wytrzewienie; 

rozerwanie przepukliny pępkowej; uraz śledziony, 

porażenie prądem w czasie badania [3, 8]. 

U dzieci niepożądane, odwracalne reakcje po badaniu 

endoskopowym występują częściej niż u dorosłych, być 

może dlatego, że chorzy pediatryczni wymagają podania 

relatywnie większych dawek leków w celu sedacji. Z kolei 

poważne powikłania takie jak perforacja czy krwawienie 

występują u dzieci rzadziej, ryzyko tych powikłań wzrasta 

bowiem wraz ze współistnieniem innych chorób, rzadko 

występujących w wieku dziecięcym. Wyjątek stanowi kazuistyczne 

powikłanie, jakim jest krwiak śródścienny dwunastnicy 

– opisywany częściej u dzieci [2]. Spośród innych niepożądanych 

objawów mogących pojawić się po badaniu 

endoskopowym, autorzy oceniający chorych pediatrycznych 

po ambulatoryjnie przeprowadzonej endoskopii [13, 29] 

wymieniają: ból gardła i chrypkę (34,6%), zaburzenia zachowania 

(1,8 - 12,2%), zmęczenie (6,6%), kaszel (1,4 - 

4,1%), bóle głowy (3,3%), odbijania i wzdęcia (2,8%), nudności 

(2,5%), wymioty (2,3%), ból brzucha (2%), senność


Tabela 2. Powikłania badania endoskopowego w zależności od przeprowadzonej procedury 

Table 2. Complications of endoscopy depending on performed procedure 

Rodzaj procedury 

endoskopowej 

Procedure 

Endoskopia górnego odcinka 

przewodu pokarmowego / 

Endoscopy of the upper 

gastrointestinal tract 

Endoskopowa cholangio – 

pankreatografia wsteczna 

Endoscopic retrograde 

cholangio pancreatography 

Badanie kapsułką endoskopową- 

Capsule endoscopy 

Endoskopia dolnego odcinka 

przewodu pokarmowego 

Endoscopy of lower 

gastrointestinal tract 

Rodzaj powikłania 

Complication 

Sercowo-naczyniowe / 

Cardiovascular 

Bakteriemia / Bacteriemia 

Infekcje objawowe / Symptomatic 

infections: 

Sepsa / Sepsis 

Endocarditis / Endocarditis 

Perforacja / Perforation 

Krwawienie / Bleeding 

Hyperamylazemia / 

Hyperamylasemia 

Ostre zapalenie trzustki / Acute 

pancreatitis 

Krwiak śródścienny dwunastnicy / 

Intramural hematoma of duodenum 

Hyperamylazemia / 

Hyperamylasemia 

Ostre zapalenie trzustki / Pancreatitis 


Zapalenie dróg żółciowych / 

Cholangitis 



Uwięźnięcie / Incarceration 



Zespoły po polipektomii / 

Postpolypectomy syndroms 

Reakcja wazowagalna / Vasovagal 

reaction 

Ból brzucha / Abdominal pain 


Infekcje / Infections 

Uszkodzenie śledziony / Splenic 

injury 

Rozerwanie krezki / Mesocolon 

laceration 

Zapalenie trzustki / Pancreatitis 

Zapalenie wyrostka robaczkowego / 

Appendicitis 

(0,5%), krwawienie z nosa, rash wokół ust, bóle w klatce 

piersiowej (po 0,3%). 

Powikłania po założeniu przezskórnej endoskopowej gastrostomii 

(PEG) mogą być miejscowe, takie jak: perforacja, 

krwawienie, zakażenie tkanki łącznej okolicy gastrostomii, 

wrośnięcie „grzybka” w śluzówkę żołądka, jego wypadnięcie 

czy przemieszczenie, przetoki. Możliwe komplikacje ogólne 

to: aspiracja w trakcie zabiegu, zapalenie otrzewnej na skutek 

perforacji, przewodnienie, zaburzenia elektrolitowe, zaburzenia 

gospodarki kwasowo-zasadowej czy niebezpieczne 

wahania glikemii [8, 11, 24]. 

Częstość 

Frequency 

[%] 

0,1 

rzadko / rarely 


50-75 

1-10 

3-45 

1,5 

2 

0,3-0,5 

0,7-5 

0,1-2 

0,02-1,9 

? 

? 

5,4 

0,01 




Czynniki predysponujące 

Predisposing factor 

Choroby serca w wywiadzie 

History of heart disease 

3-45 Rozległe zabiegi przełykowe / Extensive esophageal 

procedures 


Neutropenia / Neutropenia 

Sztuczne zastawki serca / Artificial heart valves 

Przebyte endocarditis / Endocarditis in history 

Niedoświadczenie endoskopisty (mikrourazy) / 

Endoscopist inexperience (microinjury) 

0,02-2 Uchyłek Zenkera / Zenker diverticulum 

Osteofity szyjne / Celrvical osteophits 

Zwężenia / Stenosis 

Zmiany nowotworowe / Neoplastic changes 

0,15 Zaburzenia krzepnięcia / Coagulation disorders 

Zmiany chorobowe śluzówki / Pathology of mucosa 

6-12 Uraz brodawki Vatera / Vater papilla trauma 

Nadmierna insuflacja / Aggressive insuflation 

„Przyszczypanie” śluzówki przy biopsji / Pinch of micosa 

by forceps biopsy 

Młody wiek / Young age 

Powtarzane cewnikowanie brodawki Vatera / Repeated 

catetherisation of Vaterr papilla 

Niedrożność dróg żółciowych / Biliary tract obstruction 

Pseudotorbiele trzustki / Pancreatic pseudocysts 

Sfinkterotomia / Sphincterotomy 

Zwężenia przewodu pokarmowego / Alimentary tract 

stenosis 

Zwężenia / Stenosis 

Uchyłki / Divercula 

Ostry stan zapalny / Acute inflammation 

Zrosty / Adhesions 

Przebyta radioterapia / Radiotherapy 

Choroby współistniejące / Concomitant disorders 


Koagulacja / Coagulation 

Hipowolemia / Hypovolemia 

Zapętlenie endoskopu / Endoscope looping 


Zapętlenie endoskopu / Endoscope looping 

PSC 

Marskość wątroby / Cirrhosis 

Zrosty w jamie brzusznej / Intraabdominal adhesions 

Zapętlenie edoskopu / Endoscope looping 


Powikłania endoskopowej cholangiopankreatografii 

wstecznej (ECPW) są stosunkowo częste: od 50 do 75% 

chorych ma po badaniu bezobjawową hiperamylazemię. 

Najczęstszym powikłaniem jest ostre zapalenie trzustki notowane 

u 1 - 10% chorych (a nawet do 39%). Częstość tych 

powikłań wzrasta u chorych, u których z powodu trudności w 

cewnikowaniu brodawki Vatera zabieg ten wielokrotnie powtarzano. 

Następnymi komplikacjami są krwawienie i perforacja. 

Ich częstość wzrasta przy wykonywaniu ednoskopowej 

sfinkterotomii, odpowiednio do około 2% – krwotok i 0,3- 

0,5% – perforacja. Kolejnym powikłaniem jest zapalenie dróg

540 

żółciowych, zwłaszcza przy zabiegach na niedrożnych drogach 

żółciowych (tab. 2) [5, 8, 24, 29]. 

Powikłania zastosowania kapsułki endoskopowej są związane 

z jej utknięciem w obrębie przewodu pokarmowego (około 

0,7-5% badań), co może wymagać interwencji chirurgicznej. 

Komplikacja ta przebiega pod następującymi postaciami: 

jako zatrzymanie kapsuły, niepełny jej pasaż lub przejściowe 

uwięźnięcie w obrębie zwężenia (tab. 2). Testowano 

także kapsułę zawierającą zamiast kamery mieszankę laktozy 

i barytu oraz identyfikator wykrywany za pomocą fal radiowych. 

Jej zastosowanie przed badaniem właściwą kapsułką 

endoskopową ma na celu wykrycie ewentualnych zwężeń 

przewodu pokarmowego, mogących być przeszkodą w pasażu 

kapsułki: w przypadku uwięźnięcia sama kapsuła ulega 

dezintegracji, a miejsce zwężenia jest wykrywane dzięki identyfikatorowi. 

Jednak w kilku przypadkach uwięźnięcie laktozowej 

kapsuły również wymagało jej usunięcia operacyjnego 

[18, 30]. 

POWIKŁANIA ENDOSKOPII DOLNEGO ODCINKA 

PRZEWODU POKARMOWEGO 

Powikłania endoskopii dolnego odcinka przewodu pokarmowego 

(tab. 2) można podzielić na: perforację, krwawienie, 

zespoły po polipektomii, reakcję wazowagalną, ból brzucha, 

bakteriemię, chemiczne zapalenie jelita, uszkodzenie śledziony, 

uszkodzenie lub rozerwanie krezki poprzecznicy, ostre 

zapalenie trzustki, inne rzadkie powikłania. 

� Perforacja – przy diagnostycznej endoskopii występuje 

w 0,1-0,8% przypadków, przy zabiegowej – ponad dwukrotnie 

częściej, do 2%. Najczęściej uszkodzenie dotyczy 

okolicy odbytniczo-esiczej (w około 60%), następnie okolicy 

kątnicy, zagięcia śledzionowego i poprzecznicy. Komplikacji 

tej sprzyja występowanie w jelicie grubym zwężeń, 

uchyłków, ostrego stanu zapalnego, zrostów w 

otrzewnej, a także przebyta radioterapia okolicy jamy 

brzusznej czy miednicy, źle przygotowane do badania jelito, 

niewspółpracujący chory. Do perforacji dochodzi na 

skutek: 

– mechanicznego uszkodzenia: bezpośrednio przez końcówkę 

endoskopu lub przez wprowadzone do niego 

narzędzie; przez pociąganie przeciwkrezkowego brzegu 

jelita, co może spowodować jego naderwanie; przez 

ucisk pętli endoskopu na ścianę jelita, 

– na skutek barotraumy – przy nadmiernej insuflacji powietrza, 

gdy ciśnienie w świetle jelita przekracza 210 

mm Hg, może dojść do uszkodzenia błony surowiczej, 

uwypuklania się błony śluzowej przez rozstęp w warstwie 

mięśniowej, a następnie jej pęknięcia, 

– na skutek jatrogennego uszkodzenia (przy kolonoskopii 

terapeutycznej). 

Perforacja przy procedurze leczniczej może być skutkiem 

działania na ścianę jelita energii termicznej czy elektrycznej 

(laser, elektrokoagulacja po polipektomii). Gdy natężenie prądu 

jest zbyt duże lub czas stosowania zbyt długi, może dojść 

do uszkodzenia ściany jelita na całej grubości, ponadto niewłaściwe 

założenie pętli elektrokoagulacyjnej na szypułę polipa, 

skutkujące wciągnięciem ściany jelita w pętlę, może prowadzić 

do jej uszkodzenia. Ponadto skutkiem perforacji wywałanej 

barotraumą może być przedostanie się powietrza do 

jamy otrzewnej lub, jeśli nie dojdzie do perforacji wpuklonej 

do warstwy mięśniowej śluzówki tylko jej znacznego ścieńczenia, 

staje się ona przepuszczalna dla powietrza, co powoduje 

wystąpienie odmy pozaotrzewnowej, odmy śródpiersia, 

odmy podskórnej, a nawet odmy opłucnowej [1, 8, 10, 

16, 26, 27]. 

� Krwawienie jest rzadkim powikłaniem przy diagnostycznej 

kolonoskopii, powoduje je bezpośredni uraz przesuwającego 

się endoskopu, dodatkowy czynnik predysponujący 

stanowią choroby. Im procedura bardziej inwazyjna, 

tym ryzyko krwawienia jest większe (od 0,02-0,03% 


przy diagnostycznej kolonoskopii, poprzez biopsję, do 1,6- 

1,9% przy polipektomii). Krwawienie może być natychmiastowe, 

ale może wystąpić po 2 czy nawet 4 tygodniach 

po zabiegu polipektomii. Ryzyko krwawienia jest większe 

przy usuwaniu dużych polipów [8, 26, 27, 31]. 

� Zespoły po polipektomii: 

– spowodowany nadmierną insuflacją powietrza w trakcie 

badania – występujący wówczas ból jest czasem 

trudny do różnicowania z poważnymi komplikacjami, 

takimi np. jak perforacja, jednak chory nie ma gorączki, 

tachykardii ani objawów otrzewnowych; 

– zespół pokoagulacyjny (zapalenie surowicówki), rozwija 

się po elektrokoagulacji (około 12 godzin do 5 dni 

po kolonoskopii), jeśli dostarczona energia termiczna 

przekracza błonę śluzową i podśluzową, powodując 

termiczne uszkodzenie głębszych warstw ściany jelita, 

ale bez perforacji – mogą wówczas wystąpić ból i 

objawy otrzewnowe w miejscu polipektomii, gorączka, 

tachykardia, leukocytoza; 

– mini perforacja jelita grubego (około 6-24 godziny po 

kolonoskopii) spowodowana przez mechanizm opisany 

wyżej, zazwyczaj perforacja jest niewielka, niewywołująca 

jednak zapalenia otrzewnej z powodu jej natychmiastowego 

zamknięcia przez przyleganie sieci [8, 

26, 27]. 

� Reakcja wazowagalna jest jedną z częstszych komplikacji 

kolonoskopii. U chorego może wystąpić przejściowa 

bradykardia, obniżenie ciśnienia tętniczego i utrata świadomości. 

Czynnikami sprzyjającymi są: hipowolemia jako 

skutek pozostawania na czczo i wcześniejszego czyszczenia 

jelita grubego, a także zapętlanie endoskopu i rozdęcie 

jelita przez insuflację powietrza [8]. 

� Ból brzucha czy uczucie dyskomfortu (około 5,4%) jest 

częstym, ale niespecyficznym objawem niepożądanym 

występującym po kolonoskopii, jego przyczyna nie jest 

jasna, prawdopodobnie znaczenie w tym przypadku mają 

zarówno insuflacja powietrza podczas badania, jak i manipulacja 

endoskopem [31]. 

� Bakteriemia jest rzadkim powikłaniem, a jej objawy notowane 

są incydentalnie – endocarditis może wystąpić w 

około 0,01% przypadków, a polipektomia nie zwiększa jego 

ryzyka. U chorych z zaawansowanymi chorobami wątroby 

(PSC, marskość), ryzyko powikłań infekcyjnych wzrasta 

[8, 26]. 

� Chemiczne zapalenie jelita opisywano jako skutek 

niedostatecznego wypłukania endoskopu ze środka 

dezynfekującego – 2-procentowego aldehydu glutarowego 

[8, 26]. 

� Uszkodzenie śledziony lub jej pękniecie może nastąpić 

na skutek bezpośredniego urazu poprzez ścianę jelita 

grubego (nawet jeśli badanie przebiegało bez komplikacji) 

lub na skutek nadmiernego pociągania więzadła śledzionowo-jelitowego, 

co prowadzi do oderwania torebki 

śledziony. Rozległe zrosty w jamie brzusznej zwiększają 

ryzyko tego powikłania [6, 8, 26]. 

� Uszkodzenie lub rozerwanie krezki poprzecznicy 

może nastąpić na skutek nadmiernego jej pociągania, 

może być izolowane lub współistnieć z uszkodzeniem 

śledziony [6, 26]. 

� Ostre zapalenie trzustki może być spowodowane bezpośrednim 

urazem przez ucisk kolonoskopu i przyciśnięcie 

trzustki do kręgosłupa. Miejsca kontaktu to ogon trzustki 

z zagięciem śledzionowym oraz trzon i głowa trzustki z 

poprzecznicą [23]. 

� Ostre zapalenie wyrostka robaczkowego może być wywołane 

przepchnięciem resztek pokarmowych do wyrostka 

robaczkowego poprzez insuflację powietrza w trakcie 

badania kolonoskopowego [9, 19, 25]. 

� Inne rzadkie powikłania: uszkodzenie wątroby, zakrzepica 

okołoodbytnicza, zapalenie uchyłków, skręt czy niedrożność 

jelit, krwiomocz, rozwarstwienie tętniaka aorty 

[6, 26].


ZAPOBIEGANIE POWIKŁANIOM BADAŃ 

ENDOSKOPOWYCH 

Zapobieganie powikłaniom występującym po badaniu endoskopowym, 

to przede wszystkim odpowiednia kwalifikacja 

chorego. Badanie endoskopowe, nawet jeśli tylko diagnostyczne, 

jest procedurą inwazyjną i może być przeprowadzone 

tylko w przypadku, jeśli istnieją wyraźne do niego wskazania. 

Istotny jest wywiad, dotyczący chorób współistniejących, 

szczególne sercowo-naczyniowych oraz dotyczący 

przyjmowanych leków. Na przykład chorzy stosujący leki przeciwzakrzepowe 

wymagają modyfikacji leczenia przed planowaną 

procedurą endoskopową, jeśli jest ona procedurą wysokiego 

ryzyka. 

W większości ośrodków endoskopowych w Europie zaleca 

się również odstawienie niesteroidowych leków przeciwzapalnych 

(NLPZ) przed planowaną endoskopią, mimo że 

ich wpływ na krzepnięcie podczas endoskopii nie jest jasny. 

Z kolei u chorych ze sztucznymi zastawkami serca czy po 

przebytym zapaleniu wsierdzia, konieczne jest zastosowanie 

profilaktyki antybiotykowej. Inne wskazania do zastosowania 

antybiotyków przed zabiegiem endoskopowym to: neutropenia, 

zakładanie PEG, rozległe zabiegi przełykowe (protezowanie, 

usuwanie guzów), ECPW – jeśli jest zapalenie 

dróg żółciowych, cholestaza zewnatrzwatrobowa, pseudotorbiele 

trzustki. 

Właściwe przygotowanie chorego do badania jest istotnym 

elementem zmniejszającym ryzyko procedury endoskopowej 

– pozostawanie na czczo zapobiega ewentualnej aspiracji 

treści pokarmowej przy endoskopii gopp; odpowiednie 

przygotowanie jelita grubego zmniejsza groźbę powikłania, 

jakim jest perforacja. Z powodu trudnych do przewidzenia 

skutków działania leków stosowanych przy tzw. „świadomej” 

sedacji, chorzy otrzymujący leki dożylne powinni być monitorowani 

w trakcie badania – konieczny jest pulsoksymetr, 

pomiar RR i częstości akcji serca oraz u chorych z chorobami 

sercowo-naczyniowymi w wywiadzie – także EKG. Jednak 

z uwagi na mogące wystąpić powikłania związane z samym 

zakładaniem endoskopu do przełyku, a następnie jego 

dalszym wprowadzaniem do przewodu pokarmowego, a także 

powikłania związane z penetrowaniem przez kolonoskop 

dolnego odcinka przewodu pokarmowego (desaturacja, bezdech, 

zaburzenia rytmu czy odruchowe zatrzymanie akcji 

serca) – każdy poddany endoskopii chory, nawet jeśli nie ma 

stosowanej sedacji, powinien mieć zabezpieczony dostęp 

żylny. 

Bezpieczeństwo zabiegu podnoszą: doświadczony endoskopista, 

odpowiedni sprzęt właściwie dezynfekowany w celu 

zapobiegania zakażeniom, odpowiednie zaplecze (zestawy 

do resuscytacji, przeszkolony personel, możliwość natychmiastowego 

leczenia powikłań). Wczesne rozpoznanie powikłań, 

pozwalające na ich szybkie leczenie, zwiększa szanse 

chorego na uniknięcie najgroźniejszych ich następstw [3, 

15, 21, 24, 26, 28]. 

PIŚMIENNICTWO 

1. Araghizadeh F.Y., Timmcke A. E., Opelka F.G i wsp.: Colonoscopic perforations. 

Dis. Colon Rectum, 2001, 44, 5, 713-716. 

2. Ben-Baruch D., Powsner E., Cohen M. i wsp.: Intramural Hematoma of 

duodenum following endoscopic intestinal biopsy. J. Pediatr. Surg., 1987, 

22, 11, 1009-1010. 

3. Chan M.F.: Complications of upper gastrointestinal endoscopy. Clin. N. 

Am., 1996, 6, 2, 287-303. 

4. Eren M, Saltik- Temizel I.N., Yuce A.: Complications after upper GI endoscopy 

in children: 45-day follow up. Am. J. Gastroenterol., 2003, 98, 12, 

2810-2811. 

5. Hart R., Classen M.: Complications of diagnostic gastrointestinal endoscopy. 

Endoscopy 1990, 22, 229-233. 

6. Hernandrz E.J., Ellington R.T., Harford W.V.: Isolated transverse mesocolon 

laceration during routine colonoscopy. J. Clin. Gastroenterol., 1999, 

39, 1, 78. 

7. Iwańczak B., Stawarski A., Hutyra T i wsp: Ostre zapalenie trzustki jako 

powikłanie gastroduodenoskopii diagnostycznej u 10- letniej dziewczynki. 

Pol. Merk. Lek., 2008, w druku 

8. Kavic S.M., Basson M.D.: Complications of endoscopy. Am. J. Surg., 2001, 

181, 319-332. 

9. Lipton S., Estrin J.: Postcolonoscopy appendicitis: A case report. J Clin 

Gastroenterol 1999, 28, 3, 255-256. 

10. Lovisetto F., Zonta S., Rota E. i wsp.: Left Pneumothorax Secondary to 

Colonoscopic Perforation of the Sigmoid Colon: A case report. Endoscopy 

& Percutaneous Techniques. 2007, 17(1):62-64. 

11. Łyszkowska M., Popińska K., Książyk J. I wsp.: Powikłania przezskórnej 

endoskopowej gastrostomii (PEG). Ped. Współcz. Gastroenterol. Hepatol. 

Żywienie Dziecka, 2006, 8, 3, 159-162. 

12. Marlicz K.: Endoskopia przewodu pokarmowego: od Mikulicza po dzień 

dzisiejszy. Ped. Współcz. Gastroenterol. Hepatol. Żywienie Dziecka, 2004, 

6, 6, 381-384. 

13. Nevins A.B., Keeffe E.B.: Acute pancreatitis after gastrointestinal endoscopy. 

J Clin. Gastroenterol. 2002, 34, 1, 94-95 

14. Nowak A., Romanczyk T: Endoskopia przewodu pokarmowego – postępy 

w 2002 roku. Med. Prakt. Chirurgia, 2002, 5-6, 45-46, 21-25. 

15. Nowak A.: Zasady zapobiegania zakażeniom przenoszonym przez sprzęt 

endoskopowy. Wytyczne Association for Professionals in Infection Control 

and Epidemiology Med. Prakt., 2001, 10, 83-108. 

16. Nowak M., Głuszek S.: Jednoczesne przedziurawienie odbytnicy i jelita cienkiego 

jako powikłanie kolonoskopii. Gastroenterol. Pol., 2002, 9, 1, 75-77. 

17. Romańczyk T.: Endoskopia przewodu pokarmowego. Med. Prakt. Chirurgia, 

2007, 1, 71, 9-21. 

18. Romańczyk T.: Postępy w endoskopii przewodu pokarmowego w 2005 

roku. Med. Prakt. Chirurgia, 2006, 1,65, 153-164. 

19. Rosen M., Sands B.: Acute appendicitis following colonoscopy. J. Clin. 

Gastroenterol., 2005, 28, 1, 46-48. 

20. Sammer A.M., Pfefferkorn M.D, Croffie J.M: Complications after outpatient 

upper GI endoscopy in children. Am. J. Gastroenterol., 2003, 98, 1508-1511. 

21. Szarszewski A., Kamińska B., Banach P i wsp. Bezpieczeństwo w gabinecie 

endoskopii. 10 lat doświadczeń Pracowni Endoskopowej Kliniki 

Pediatrii, Gastroenterologii i Onkologii Dziecięcej Akademii Medycznej w 

Gdańsku. Ped. Współcz. Gastroenterol. Hepatol. Żywienie Dziecka, 2001, 

3, 3, 199-102. 

22. Thaakkar K., El-Serag H.B., Mattek N.i wsp.: Complications of pediatric 

EGD: a 4-year experirnce in PEDS-CORI. Gastrointest. Endoscopy, 2007, 

65, 2, 213-220. 

23. Thomas A.W., Mitre R.J.: Acute pancreatitis as a complication of colonoscopy. 

J. Clin. Gastroenterol., 1994, 19, 2, 177-178. 

24. Vallera R., Baillie J.: Complications of endoscopy. Endoscopy, 1996, 28, 

187-204. 

25. Vender R., Larson J., Garcia J. i wsp.: Appendicitis as a complication of 

colonoscopy. Gastrointest. Endoskopy, 1995, 41, 5, 514-516. 

26. Waye J.D., Kahn O., Auerbach M.E.: Complications of colonoscopy an flexible 

sigmoidoscopy. Gastrointest. Endisc. Clin. N. Am., 1996, 6, 343-377. 

27. Waye J.D., Lewis B.S., Yessayan S.: Colonoscopy: a prospective report 

of complications. J. Clin. Gastroenterol., 1992, 15, 4, 347-351. 

28. Wiszniewski M.: Leczenie przeciwzakrzepowe i przeciwpłytkowe a procedury 

endoskopowe. Gastroenterol. Pol., 2003, 10, 2, 167-172. 

29. Wojtuń S., Gil M., Gietka W. i wsp.: Hiperamylazemia po endoskopowej 

cholangiografii wstecznej - retrospektywne porównanie stosowania dwóch 

różnych technik endoskopowych u pacjentów z kamicą przewodową. 

Gastroent. Pol., 1998, 5, 2, 157-161. 

30. Wrońska E., Polkowski M., Butruk E.: Endoskopia kapsułkowa. Gastroenterol. 

Pol., 2004, 11, 5, 453-459. 

31. Zubarik R., Fleischer D., Mastropierto Ch. i wsp.: Prospective analysis of 

complications 30 days after outpatient colonoscopy. Gastrointest. Endosc., 

1999, 50, 3, 322-328. 

Otrzymano 15 stycznia 2008 r. 

Adres: Elżbieta Krzesiek, II Klinika Pediatrii Gastroenterologii i Żywienia AM, 

ul. Skłodowskiej-Curie 50/52, 50-369 Wrocław, tel.: 071 733 12 50, fax: 071 

733 12 59, e-mail: ellak@op.pl

Powikłania endoskopowego badania przewodu pokarmowego u ...

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?