postępowanie z pacjentami o skłonnościach samobójczych

Samobójstwa 

Piotr Januszko 

„Jedyny poważny problem filozoficzny” Albert Camus, Mit Syzyfa

• Zamach na własne życie jest przede wszystkim 

następstwem osobistego dramatu jednostki oraz jej 

najbliższego otoczenia. 

• Samobójstwo jest złożonym problemem, który nie ma jakiejś 

jednej przyczyny, czy jakiegoś jednego powodu. 

Jest wynikiem złożonej interakcji czynników biologicznych, 

genetycznych, psychologicznych, społecznych, kulturowych 

i środowiskowych. 

• Trudno wyjaśnić, dlaczego niektórzy ludzie decydują się 

popełnić samobójstwo, podczas gdy inni w podobnej czy 

nawet gorszej sytuacji tego nie robią. Większości 

samobójstw można jednak zapobiec. 

• Badania wykazały, że w ciągu miesiąca poprzedzającego 

samobójstwo u lekarza było od 40 do 60% osób, które 

popełniają samobójstwo; znaczna większość z nich zgłosiła 

się do lekarza ogólnego

Zachowania samobójcze 

• Ideacje samobójcze: myśli, wyobrażenia, plany, urojenia nt. 

własnej śmierci 

• Próba samobójcza (parasuicide, attempted suicide): 

Zamierzone zachowanie mające na celu samouszkodzenie lub 

doprowadzające do niego w przypadku braku interwencji osób 

trzecich oraz zażycie substancji w ilości przekraczającej wartości 

terapeutyczne, bez skutku śmiertelnego 

– Obejmuje: zachowania o charakterze demonstracyjnym, 

manipulacyjnym oraz poważne, lecz nieskuteczne próby 

odebrania sobie życia 

– Nie obejmuje: zachowań o charakterze nałogowym – 

przyjmowanie substancji ze skutkiem szkodliwym, nawykowe 

samouszkodzenia, piercing etc. 

• Samobójstwo: każdy przypadek śmierci, będący bezpośrednim 

lub pośrednim skutkiem zamierzonego działania ofiary, o którym 

wie lub jest przekonana, że doprowadzi do takiego rezultatu.

SAMOBÓJSTWO — SKALA 

PROBLEMU 

• W ciągu roku samobójstwo popełni prawdopodobnie milion ludzi 

na całym świecie. 

• Co 40 sekund gdzieś na świecie ktoś popełnia samobójstwo. 

• Co 3 sekundy ktoś próbuje odebrać sobie życie. 

• Samobójstwo należy do trzech najczęstszych przyczyn śmierci 

młodych ludzi w wieku od 15 do 35 lat. 

• Każde samobójstwo ma poważny wpływ na co najmniej sześć 

innych osób. 

• Psychologiczny, społeczny i finansowy wpływ samobójstwa na 

rodzinę i społeczeństwo jest niezmierny. 

• Jeśli samobójstwo wydarzy się w szkole czy miejscu pracy, 

oddziaływa na setki ludzi. 

WHO, 2005

KOSZTY SAMOBÓJSTWA 

• Samobójstwo jest jedną z dziesięciu najczęstszych 

przyczyn zgonów w każdym kraju. 

• W roku 1998 na samobójstwa przypadało 1,8% ogólnego 

kosztu chorób na całym świecie, w granicach od 2,3% w 

krajach wysokorozwiniętych do 1,7% w krajach o niskich 

dochodach. 

(Równa się to kosztom wynikającym z wojen i zabójstw, 

mniej więcej dwukrotnie przewyższa koszty cukrzycy, 

oraz dorównuje kosztom zamartwicy i urazów 

okołoporodowych).

Tendencje wspólne na świecie 

• Wzrost liczby samobójstw wśród młodzieży i 

młodych dorosłych 

• Prób samobójczych jest 10-20 razy więcej 

niż samobójstw 

• Kobiety 3 razy częściej popełniają próby 

samobójcze niż mężczyźni, a mężczyźni 3 

razy częściej samobójstwa 

• Obserwowany jest stały wzrost częstości 

samobójstw wśród młodych mężczyzn (3x) 

• Zróżnicowanie na rejony miejskie i wiejskie

Suicide rates per 

100 000 by country, 

year and sex (Table) 

WHO, 2005 

Country 

AUSTRALIA 

BELARUS 

BRAZIL 

CHINA (Selected rural & urban areas) 

CZECH REPUBLIC 

EGYPT 

FINLAND 

GERMANY 

HUNGARY 

INDIA 

IRAN 

ISRAEL 

ITALY 

JAPAN 

LITHUANIA 

NORWAY 

POLAND 

RUSSIAN FEDERATION 

SWEDEN 

UKRAINE 

UNITED KINGDOM 

UNITED STATES OF AMERICA 

Year 

01 

03 

95 

99 

03 

87 

03 

01 

03 

98 

91 

00 

01 

02 

03 

02 

02 

02 

01 

02 

02 

01 

Males 

20.1 

63.3 

6.6 

13.0 

27.5 

0.1 

31.9 

20.4 

44.9 

12.2 

0.3 

9.9 

11.1 

35.2 

74.3 

16.1 

26.6 

69.3 

18.9 

46.7 

10.8 

17.6 

Females 

5.3 

10.3 

1.8 

14.8 

6.8 

0.0 

9.8 

7.0 

12.0 

9.1 

0.1 

2.7 

3.3 

12.8 

13.9 

5.8 

5.0 

11.9 

8.1 

8.4 

3.1 

4.1

Czynniki ryzyka 

• Płeć: mężczyźni: zwł. gwałtowne próby samobójcze, 

kobiety: zwł. w wieku podeszłym 

• Wiek: osoby młode (15-30) oraz w wieku podeszłym 

(powyżej 65r.ż.) 

• Stan cywilny: osoby owdowiałe > rozwiedzione > w 

separacji > samotne 

• Utrata pracy, bezrobocie, problemy socjalne, niski status 

socjo-ekonomiczny 

• Migracja 

• Izolacja społeczna, zab. adaptacyjne: wojsko, konflikty z 

prawem, więzienie 

• Stan somatyczny: choroby nowotworowe, przewlekłe 

zespoły bólowe 

• Choroby psychiczne, także wśród krewnych 

• W niektórych grupach zawodowych, m.in. wśród 

weterynarzy, farmaceutów, dentystów, rolników i lekarzy 

• Stresujące wydarzenia życiowe (odrzucenie, utrata, 

osierocenie, problemy finansowe)

Metody samobójcze 

(Heila, 1997; Henriksson, 2001; Weissman, 1999) 

• Intoksykacja lekami 37-64% 

– Leki p/bólowe 

– Benzodiazepiny i barbiturany 45% 

– Leki przeciwdepresyjne 16% 

– Neuroleptyki (głównie „słabe”) 26% 

– Leki nasercowe i hipotensyjne 

• Utopienie 16% 

• Inhalacja gazów (CO) 5% 

Gwałtowne 

• Powieszenie 21% 

• Skoki z wysokości 10% 

• Rzucenie się pod pojazd 4% 

• Broń palna 3% 

• Samokaleczenia i oparzenia 2%

Epidemiologia w Polsce 

• Wskaźnik samobójstw 15 / 100 000 

• Proporcja samobójstw mężczyzn/kobiet - 5:1 

• Proporcja prób samobójczych 

mężczyzn/kobiet - 1:4 

• Na jednego samobójcę przypada 10 osób 

podejmujących próby samobójcze (średnio 2) 

• Najwyższy wskaźnik samobójstw notowany 

jest na wsiach i w małych miastach (do 100 tys.)

Wskaźniki samobójstw zakończonych 

śmiercią w Polsce na 100tys. osób (2001r.) 

16 

14 

12 

10 

8 

6 

4 

2 

0 

14,4 

13,4 

12,3 

11,3 

wieś miasta małe miata średnie miasta duże miasta 

największe 

miasta małe < 10 tys.; miasta średnie 10 – 50 tys.; miasta duże 50-200 tys.; 

miasta największe > 200 tys. 

Źródło: statystyki KGP i GUS 

9,1

Statystyka - Samobójstwa w roku 

2005 

• CYFRY W NAWIASACH OZNACZAJĄ MĘŻCZYZN 

W 2005 roku odnotowano 

5625 (4596) zamachów samobójczych, z których 

4621 (3885) zakończyło się zgonem. 

Sposób popełnienia zamachu: 

otrucie gazem 43 (27) 

zażycie trucizny 22 (15) 

zażycie środków nasennych 188 (81) 

uszkodzenie układu krwionośnego 108 (80) 

inne samookaleczenie 136 (104) 

rzucenie się z wysokości 400 (261) 

utopienie się 97 (49) 

powieszenie się 4221 (3690) 

rzucenie się pod pojazd 128 (92) 

zastrzelenie się 52 (49) 

inny sposób 230 (148) 

Źródło: KGP

Ustalone przyczyny zamachów: 

(źródłem jednego zamachu może być więcej niż jedna 

przyczyna) 

• w 861 (560) - zamachach przyczyna była choroba psychiczna 

w 671 (561) - nieporozumienia rodzinne 

w 346 (271) - przewlekła choroba 

w 385 (326) - warunki ekonomiczne 

w 268 (226) - zawód miłosny 

w 118 (107) - nagła utrata źródeł utrzymania 

w 92 (73) - śmierć bliskiej osoby 

w 51 (29) - problemy szkolne 

w 31 (24) - trwałe kalectwo 

w 2 (1) - chory na AIDS 

w 2 (0) - niepożądana ciąża 

• Nie zawsze można ustalić przyczynę zamachu - tak było w 2677 (2304) 

zdarzeniach. 

• Źródło: KGP

• Stan cywilny osób podejmujących zamachy samobójcze: 

kawaler, panna - 1802 (1550) 

żonaty, zamężna - 2460 (2048) 

konkubinat - 172 (131) 

wdowiec, wdowa - 352 (204) 

rozwiedziony (a) - 348 (282) 

separacja - 66 (60) 

pozostałe zamachy - 425 (321) 

• Wykształcenie osób podejmujących zamachy: 

podstawowe niepełne - 124 (96) 

podstawowe - 1024 (821) 

zasadnicze zawodowe - 989 (915) 

średnie - 417 (311) 

wyższe - 121 (77) 

brak informacji o wykształceniu - 2950 (2376)

Wiek osób 

podejmujących 

zamachy 

samobójcze 

wiek 

4 lat i mniej 

5-9 

10-14 

15-19 

20-24 

25-29 

30-34 

35-39 

40-44 

45-49 

50-54 

55-59 

60-64 

65-69 

70-74 

75-79 

80-84 

85 i więcej 

wiek nieustalony 

liczba 

zamachów 

0 

2 

54 

349 

501 

496 

448 

421 

505 

733 

670 

471 

288 

221 

195 

117 

75 

39 

40 

w tym zakończone zgonem 

0 

2 

29 

209 

347 

356 

324 

326 

442 

637 

596 

434 

273 

214 

185 

112 

70 

35 

30

Źródło: WHO

Źródło utrzymania osób podejmujących 

zamachy samobójcze: 

praca - 1181 (1032) 

na utrzymaniu innej osoby - 931 (709) 

renta, emerytura, alimenty - 1169 (864) 

zasiłek dla bezrobotnych - 62 (57) 

bez stałego źródła utrzymania - 732 (684) 

brak danych - 1550 (1250)

Geneza samobójstw 

• Koncepcje psychologiczne 

• Koncepcje socjologiczne 

• Uwarunkowania biologiczne

Koncepcje psychologiczne 

Samobójstwo jako: 

• przejaw działania popędu śmierci – (destrukcja i agresja 

skierowana przeciwko sobie, powrót do świata 

nieorganicznego) (Freud) 

• przejaw samozniszczenia (uzewnętrznienie kompleksu 

sadyzmu i masochizmu: pragnienie śmierci, chęć 

zabicia, chęć zostania zabitym) (Menninger) 

• jako jedyne możliwe rozwiązanie przytłaczających 

problemów wobec których osoba czuje się bezradna 

(teorie poznawcze) 

• jako ucieczka od przykrych emocjonalnych stanów i 

samoświadomości w następstwie rozbieżności między 

osobistymi standardami i postrzeganą rzeczywistością 

(Baumeister)

Koncepcje psychologiczne 

Ucieczkowa teoria samobójstwa wg Baumeistera: 

Do samobójstwa dochodzi na drodze procesu: 

4. Doświadczenie trudnych wydarzeń lub okoliczności jako 

znacznie poniżej własnych standardów (oczekiwań 

dotyczących ja idealnego lub oczekiwań innych ludzi) 

2. Przypisywanie sobie odpowiedzialności za te fakty 

(wewnętrzna atrybucja) 

3. Awersyjny stan samoświadomości- negatywne wnioski na 

temat swojej osoby (świadomość własnej nieadekwatności, 

niekompetencji, bezwartościowości, winy) 

4. Wzrost negatywnych emocji (lęk, przygnębienie) 

5. Próba ucieczki od nacechowanych znaczeniami myśli w stan 

odrętwienia (poznawcza dekonstrukcja); nie w pełni skuteczna 

6. Ograniczenie hamowania impulsów i zniesienie wewnętrznych 

barier, sprzyjające tendencjom samobójczym

Cechy osobowości 

predysponujące do zachowań suicydalnych: 

- neurotyczność (wyraźnie skojarzona z myślami 

i zachowaniami samobójczymi) 

- psychotyczność (kojarzone z powtarzalnością 

zachowań samobójczych) 

- impulsywność oraz agresja 

- perfekcjonizm (szczególnie nierealistycznie 

wygórowane oczekiwania wobec siebie)

Koncepcje socjologiczne 

• Samobójstwo jako przejaw patologii społecznej 

• Rodzaj związków pomiędzy jednostką a 

społeczeństwem może prowadzić do: 

1. samobójstwa altruistycznego (dla dobra 

społeczeństwa) 

(Durkheim) 

2. s. egoistycznego (odrzucenie norm społeczności) 

3. s. anomicznego (w sytuacji dezintegracji społecznej) 

4. s. fatalistyczne (w sytuacji kryzysu jednostki bez wyjści 

i bez perspektyw)

Biologiczne uwarunkowania 

samobójstw (1) 

Obniżenie funkcji układu serotoninergicznego 

• Predyspozycja do zachowań agresywnych i autoagresywnych jest dziedziczona za 

pośrednictwem genu znajdującego się na krótszym ramieniu chromosomu 11, 

kodującego hydroksylazę tryptofanową (TPH), warunkującą produkcję serotoniny 

(Nielsen, 1994) 

• Wysoka korelacja z polimorfizmem genu dla TPH (izoforma TPH2) (Zill i wsp., 

2004) 

• Wysoki poziom hydroksylazy tryptofanu (TPH) w DRN (Boldrini i wsp., 2005) 

• Niski poziom 5-HIAA w CSF i pniu mózgu (koreluje ze śmiertelnością i ciężkością 

samobójstw) (Mann, 1997; Stanley i wsp., 2000) 

• wariacje genu dla transportera serotoniny (5-HTT) 

– Obecność intronu 2 (STin2) (de Lara i wsp., 2005) 

– Polimorficzny region 5-HTTLPR – allel s, szczególnie gwałtowne próby (Lin i Tsai, 2004) 

– Niezależny efekt allelu s i impulsywności w próbach gwałtownych (Courtet i wsp., 2004) 

• Zwiększenie gęstości postsynaptycznych recept. 5HT 1A 

i/lub 5HT 2A w korze przedczołowej (Arango i wsp., 1990; 1995; 2000)

Biologiczne uwarunkowania 

samobójstw (2) 

• ↓ neutrofin w korze przedczołowej (NGF, NT-3, NT-4/5) 

i w hipokampie (NGF, NT-4/5) (Dwivedi, 2005) 

• ↓ BDNF w korze przedczołowej i w hipokampie 

(Karage i wsp., 2005) 

• ↓ cholesterolu w surowicy (Ozer i wsp., 2004) 

• ↓ HDL w surowicy u kobiet (Zhang i wsp., 2005) 

• ↑ CRH-CSF (Merali i wsp., 2006) 

• ↑ kortyzolu i jego metabolitu w moczu 

(Van Heeringen i wsp., 2000) 

• ↑ insuliny-CSF w próbach gwałtownych 

(Westling i wsp., 2004)

Uwarunkowania samobójstw 

(trigger-threshold model; Mann et al. 1999) 

Czynniki predysponujące 

– genetyczne 

– zaburzenia 

osobowości 

– uzależnienie od 

substancji 

psychoaktywnych 

– zachowania 

agresywne, 

impulsywność 

– wiek 

Czynniki wyzwalające 

– ostre stany 

psychiatryczne 

– nadużycie substancji 

psychoaktywnych 

– niekorzystne 

zdarzenia życiowe 

– kryzysy rodzinne

Próby samobójcze a współistniejące 

zaburzenia psychiczne 

• Samobójstwo jako takie nie jest chorobą, nie musi też być 

przejawem choroby, lecz zaburzenia psychiczne są 

głównym czynnikiem związanym z samobójstwami. 

• Ok. 90% osób popełniających samobójstwa 

ma diagnozowane zaburzenia psychiczne 

(Mann, 1999) 

• wg innych autorów: 1/3 – 1/2 osób 

(Pużyński, 2004) 

• Ok. 56% osób popełniających 

samobójstwa ma więcej niż jedną 

diagnozę psychiatryczną (Beautrais, 1997)

Zaburzenia psychiczne wśród osób 

popełniających próby samobójcze 

(Beautrais, 1997) 

Major depression 

% 

61,9 

Bipolar I & II 14,6 

Alcohol abuse or dep. 31,1 

Cannabis abuse or dep. 9,3 

Other drug abuse or dep. 9,9 

Panic disorder 10,9 

Phobic disorders 15,9 

Eating disorders 7,3 

Nonaffective psychosis 1,0 

Conduct disorder 30,8 

Antisocial personality 13,2 

Any DSM-III-R disorder 90,1

Ustalona diagnoza psychiatryczna 

(procent chorych kończących życie 

samobójstwem) 

depresja (na poziomie psychotycznym) 

alkoholizm (i/lub uzależnienie od substancji 

psychoaktywnych) 

zaburzenia afektywne dwubiegunowe 

schizofrenia 

silne zaburzenia osobowości 

zaburzenia psychiczne o podłożu organicznym 

15 - 25% 

15% 

10% 

10% 

10% 

5%

Zaburzenia nastroju 

• Zaburzenia nastroju mające związek z samobójstwem: 

dwubiegunowa choroba afektywna, epizody depresji, 

nawracające zaburzenia depresyjne, oraz przewlekłe 

zaburzenia nastroju (np. cyklotymia i dystymia) (F31 - 

F34 w ICD-10). 

• Depresja jest najczęstszym rozpoznaniem w 

przypadkach samobójstwa 

dokonanego. 

• Przy nierozpoznanej i nieleczonej depresji istnieje duże 

ryzyko samobójstwa.

Czynniki zwiększające ryzyko samobójstwa 

u osób z depresją: 

• wiek poniżej 25 lat u mężczyzn 

• wczesna faza choroby 

• nadużywanie alkoholu 

• faza depresyjna choroby dwubiegunowej 

• stan mieszany (maniakalno-depresyjny) 

• mania psychotyczna 

• późne zachorowanie na depresję 

(Simpson, Jamison, 1999) 

• Uwaga na trójcykliczne leki przeciwdepresyjne 

Ryzyko samobójstwa zmniejszają leki przeciwdepresyjne wśród 

osób z depresją oraz lit stosowany profilaktycznie 

(Schou, 1998)

Cechy kliniczne towarzyszące 

zwiększonemu ryzyku samobójstwa 

w depresji 

• duże nasilenie zaburzeń (szczególnie depresja psychotyczna) 

• uporczywa bezsenność 

• zaniedbanie w wyglądzie i higienie osobistej 

• poczucie beznadziejności, sytuacji bez wyjścia, niemożność 

uzyskania pomocy 

• poczucie winy, przekonanie o grzeszności, dążenie do 

poniesienia kary 

• osłabienie pamięci 

• nastrój dysforyczny 

• wysoki poziom lęku – niepokój psychoruchowy, pobudzenie 

• napady panicznego lęku 

• dolegliwości typu bólowego 

• 

(Angst i wsp., 1999; Pużyński, 2004)

Sygnały ostrzegawcze 

• abstrakcyjne rozważania na temat śmierci, 

sposobach popełnienia samobójstwa, treść 

marzeń sennych 

• nagła wizyta u lekarza (gromadzenie 

leków), wizyty u osób bliskich lub 

odwrotnie - izolowanie się od otoczenia 

• u chorych przejwiających duży lęk i 

niepokój- nagła poprawa stanu klinicznego 

(podjęcie decyzji o samobójstwie) 

(Pużyński, 2004)

Alkoholizm 

• ok. jedna trzecia samobójców to osoby uzależnione od alkoholu 

• ok. 5 - 10% ludzi uzależnionych od alkoholu kończy życie 

samobójstwem. 

• wiele osób było pod wpływem alkoholu podczas popełniania aktu 

samobójstwa. 

• Czynniki związane z podwyższonym ryzykiem samobójstwa 

wśród alkoholików należą: 

- wczesny początek alkoholizmu, 

- długi okres picia, 

- głębokie uzależnienie, 

- obniżony nastrój, 

- zły stan somatyczny, 

- złe funkcjonowanie w pracy, 

- przypadki alkoholizmu w rodzinie, 

- zerwanie z bliską osobą lub poważne trudności w związku.

Schizofrenia 

• Częstość schizofrenii wśród ofiar 2-12 % 

• Zespół depresyjny 64% 

• Alkoholizm (zwł. młodych mężczyzn) 21% 

• Wcześniejsza próba 71% 

• Częsta przyczyna przedwczesnych zgonów 10% 

• Czynniki ryzyka samobójstwa: 

- młody wiek, płeć męska i brak zatrudnienia 

- powtarzające się nawroty 

- lęk przed pogorszeniem stanu zdrowia, wysoki poziomie intelektualny 

- objawy pozytywne 

- uwaga na omamy imperatywne 

- objawy depresyjne 

Ryzyko samobójstwa jest najwyższe w następujących okresach: 

- wczesne stadia choroby 

- początkowy okres nawrotu choroby 

- początki powrotu do zdrowia 

Ryzyko samobójstwa maleje w miarę zwiększania się czasu 

trwania choroby. 

(Heila, 1997; Gupta i wsp., 1998)

Zaburzenia osobowości 

20–50% samobójstw dokonanych przez osoby młode 

- osobowość z pogranicza (borderline) 4-10 % 

- antyspołeczna 5 % 

- inne: histrioniczna, narcystyczna 

(Isometsa i wsp., 1996) 

Sprzyjające cechy psychiczne: impulsywność i agresja 

Zaburzenia lękowe 

z napadami lęku (lęk paniczny) 

zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne 

pod postacią somatyczną 

zaburzenia odżywiania się (anoreksja i bulimia)

SAMOBÓJSTWO A CHOROBY 

SOMATYCZNE 

• Choroby neurologiczne 

Padaczka (zwiększona impulsywność, agresywność i przewlekła 

niepełnosprawność) 5 x wzrost ryzyka 

• Stwardnienie rozsiane 

• Uszkodzenia mózgu i rdzenia kręgowego 

udar — szczególnie przy uszkodzeniach w tylnej części mózgu 

— 19% pacjentów: obniżony nastrój i tendencje samobójcze. 

• Nowotwory 

Ryzyko największe 

- w okresie ustalania rozpoznania 

- w ciągu pierwszych dwóch lat choroby 

- ból 

• HIV / AIDS 

• Inne schorzenia przewlekłe 

choroby nerek, wątroby, kości i stawów, sercowo-naczyniowe, 

żołądkowo-jelitowe, cukrzyca 

• Upośledzenie sprawności lokomocyjnej, ślepota i głuchota

Postępowanie z pacjentem 

zagrożonym samobójstwem 

• Stabilizacja stanu ogólnomedycznego 

• Zapewnienie bezpieczeństwa 

– izolacja i inne środki przymusu 

– Przeszukanie pacjenta, usunięcie przedmiotów 

niebezpiecznych 

– stały nadzór 

• Farmakoterapia 

– krótkoterminowa: BDZ, neuroleptyki 

– długoterminowa: leki przeciwdepresyjne, sole 

litu, walproinian, karbamazepina 

• Wielokrotna ocena stanu psychicznego 

• Zaplanowanie leczenia i dalszej opieki 

– opieka ambulatoryjna/hospitalizacja

Mity 

Pacjenci, którzy mówią o 

samobójstwie rzadko popełniają 

samobójstwo. 

Samobójstwo zdarza się bez 

ostrzeżenia. 

Pytanie pacjenta 

o samobójstwo może 

sprowokować działania 

samobójcze. 

Osoby o skłonnościach samobójczych 

są absolutnie zdecydowane, żeby 

umrzeć. 

Samobójcy dokonują świadomego 

wyboru śmierci 

Samobójstwo jest aktem osoby chorej. 

Rzeczywistość 

Na każde 10 osób, które odebrały 

sobie życie, 8 dawało wyraźne sygnały 

ostrzegawcze. 

Groźby również należy traktować 

bardzo poważnie. 

Osoby o skłonnościach samobójczych 

często dają wiele sygnałów. 

Pytanie pacjenta o samobójstwo 

często zmniejsza lęk i niepokój 

związany z tym tematem; pacjent 

może odczuć ulgę i poczuć, że się go 

lepiej rozumie. 

Większość jest niezdecydowana co do 

wyboru między życiem a śmiercią. 

Często igrają ze śmiercią, czekając na 

ratunek ze strony innych 

O ile samobójca jest niemal zawsze 

głęboko nieszczęśliwy, o tyle 

niekoniecznie musi być „chory 

psychicznie”. Samobójstwo może być 

czynem racjonalnym.

Mity 

Poprawa po kryzysie oznacza, 

że nie ma już ryzyka. 

Nie wszystkim samobójstwom 

można zapobiec. 

Skoro ktoś miał kiedyś skłonności 

samobójcze, będzie je 

miał zawsze. 

Samobójstwo częściej zdarza się 

wśród bogatych 

Rzeczywistość 

Wiele samobójstw następuje 

po okresie poprawy, kiedy 

człowiek ma energię i siłę woli, 

by myśli pełne rozpaczy zmienić 

w destrukcyjne działanie. 

To prawda. Ale większości da 

się zapobiec. 

Myśli samobójcze mogą 

powracać, ale nigdy nie są one 

trwałe, a u niektórych osób 

mogą już nigdy nie wystąpić. 

Myśli samobójcze są często 

związane z depresją, która z 

czasem mija 

Samobójstwo jest równie częste we 

wszystkich klasach społecznych

POSTĘPOWANIE Z PACJENTAMI O 

SKŁONNOŚCIACH SAMOBÓJCZYCH


SKŁONNOŚCIACH SAMOBÓJCZYCH 

triada emocjonalna: połączenie bezradności, beznadziejności i rozpaczy 

Najczęstsze są trzy następujące stany: 

1. Ambiwalencja. Większość pacjentów o skłonnościach samobójczych 

do samego końca odczuwa ambiwalencję. Toczy się nieustanna 

walka między pragnieniem życia i pragnieniem śmierci. Jeśli 

wykorzysta tę ambiwalencję aby wzmocnić pragnienie życia, ryzyko 

samobójstwa może się zmniejszyć. 

2. Impulsywność. Samobójstwo jest zjawiskiem impulsywnym, zaś 

impuls z samej swej natury jest chwilowy, przemijający. Jeśli w chwili 

impulsu pacjent uzyska wsparcie, kryzys może zostać zażegnany. 

3. Sztywność. Dla osób o skłonnościach samobójczych 

charakterystyczne jest zawężenie myślenia, nastroju i działania, a 

ich rozumowanie ulega dychotomizacji w kategoriach albo/albo. 

Rozważając razem z pacjentem kilka możliwych rozwiązań innych 

niż śmierć, można łagodnie uświadamić pacjentowi, że istnieją inne 

wyjścia, nawet jeśli nie są one idealne (powody do życia).

POSTĘPOWANIE Z PACJENTAMI O SKŁONNOŚCIACH 

SAMOBÓJCZYCH (2) 

JAK ROZPOZNAĆ OSOBĘ O SKŁONNOŚCIACH SAMOBÓJCZYCH? 

Sygnały, jakich należy szukać w zachowaniu człowieka i wywiadzie 

chorobowym: 

1. Zachowanie wskazujące na wycofywanie się, niezdolność nawiązania bliskich 

relacji z rodziną i przyjaciółmi. 

2. Choroba psychiczna. 

3. Alkoholizm. 

4. Lęk lub panika. 

5. Zmiana osobowości, okazywanie drażliwości, pesymizmu, przygnębienia lub 

apatii. 

6. Zmiana zwyczajów dotyczących jedzenia i snu. 

7. Podejmowanie w przeszłości prób samobójczych. 

8. Nienawiść do siebie, poczucie winy, bezwartościowości, wstydu. 

9. Niedawna wielka strata — śmierć, rozwód, separacja, etc. 

10. Przypadki samobójstwa w rodzinie. 

11. Nagłe pragnienie uporządkowania spraw osobistych, pisanie testamentu, etc. 

12. Poczucie osamotnienia, bezradności, beznadziejności. 

13. Listy samobójcze (pożegnalne). 

14. Zły stan zdrowia fizycznego. 

15. Powtarzające się wzmianki o śmierci lub samobójstwie.


SKŁONNOŚCIACH SAMOBÓJCZYCH (3) 

JAK OCENIĆ RYZYKO SAMOBÓJSTWA? 

Najlepszym sposobem, aby dowiedzieć się, czy ktoś ma myśli samobójcze, jest 

zapytanie go o to. Wbrew popularnemu przekonaniu, rozmawianie o 

samobójstwie nie powoduje, że się ludziom podsuwa taki pomysł. Tak 

naprawdę, przynosi im to ulgę i są bardzo wdzięczni, że mogą otwarcie 

porozmawiać o sprawach i kwestiach, z którymi się zmagają. 

Jak pytać? 

Nie jest łatwo pytać kogoś o jego czy jej myśli samobójcze. 

Dobrze jest dochodzić do tego tematu stopniowo. Przydatne bywają np. takie 

pytania: 

- Czy odczuwa Pan(i) smutek)? Czy jest Pani smutno? 

- Czy ma Pan(i) poczucie, że nikogo Pani nie obchodzi (że nikogo nie obchodzi, co 

się z Panią dzieje)? 

- Czy ma Pan(i) poczucie, że nie warto żyć? 

- Czy myślała Pani o popełnieniu samobójstwa? 

Kiedy pytać? 

1. Kiedy rozmówca ma poczucie, że się go rozumie. 

2. Kiedy swobodnie mówi o swoich uczuciach. 

3. Kiedy ta osoba mówi o swoich negatywnych uczuciach — osamotnienia, 

bezradności, itp.



O co pytać? 

1. Aby się dowiedzieć, czy ktoś ma określony plan popełnienia 

samobójstwa: 

- Czy ma Pan jakieś plany żeby skończyć z życiem? (Czy planował Pan, 

żeby odebrać sobie życie?) 

- Czy zastanawiał się Pan nad tym, jak to zrobić? 

2. Aby się dowiedzieć, czy ten ktoś ma środki (sposób, metodę): 

- Czy ma Pan tabletki, pistolet, środki owadobójcze, czy inne sposoby? 

- Czy ma Pan do nich łatwy dostęp? 

3. Aby się dowiedzieć, czy ta osoba już ustaliła czas: 

- Czy zdecydował Pan, kiedy chce Pan skończyć z życiem? 

- Kiedy planuje Pan to zrobić? 

Wszystkie te pytania trzeba zadawać ostrożnie, ze współczuciem, 

okazując, że to ważna sprawa, która nas obchodzi



Małe ryzyko 

Ten ktoś ma jakieś myśli samobójcze, np. „Już dłużej nie mogę”, czy 

„Żałuję, że nie umarłem”, ale jeszcze niczego nie planowała. 

Co trzeba zrobić? 

- Udzielić wsparcia emocjonalnego. 

- Omówić uczucia związane z samobójstwem. Im bardziej otwarcie 

ktoś mówi o swojej stracie, izolacji i bezwartościowości, tym 

bardziej zmniejsza się jego niepokój emocjonalny. Kiedy ów 

niepokój emocjonalny uciszy się, osoba ta prawdopodobnie 

będzie mogła pomyśleć, zastanowić się. Proces refleksji, 

zastanowienia się, ma zasadnicze znaczenie, ponieważ nikt inny 

poza nią nie może odwołać decyzji, żeby umrzeć i podjąć decyzji, 

żeby żyć. 

- Skupić się na pozytywnych, mocnych stronach tej osoby, 

prowadząc rozmowę tak, by opowiedziała, jak dawniej 

rozwiązywała swoje problemy nie uciekając się do samobójstwa. 

- Skierować tę osobę do lekarza czy innego profesjonalisty 

zajmującego się zdrowiem psychicznym. 

- Spotykać się regularnie i utrzymywać stały kontakt.



Średnie ryzyko 

Ten ktoś ma myśli i plany samobójcze, ale nie planuje samobójstwa 

natychmiast. 


1. Udzielić wsparcia emocjonalnego, rozmawiać o związanych z 

samobójstwem uczuciach tej osoby i skupić się na jej 

pozytywnych, mocnych stronach. Ponadto, postępować w 

podany niżej sposób. 

2. Wykorzystać ambiwalencję - koncentrować się na ambiwalencji 

odczuwanej przez osobę o skłonnościach samobójczych, tak, 

aby stopniowo wzmocnić jej wolę życia. 

3. Zbadać i omówić inne możliwe wyjścia poza samobójstwem. 

4. Zawrzeć kontrakt, umowę. Uzyskać obietnicę osoby o 

skłonnościach samobójczych, że nie popełni samobójstwa dopóki 

nie skontaktuje się z personelem służby zdrowia, przez określony 

okres czasu. 

7. Skierować tę osobę do psychiatry, psychologa lub lekarza 

ogólnego i wyznaczyć jej wizytę na możliwie najwcześniejszy 

termin. 

8. Skontaktować się z rodziną, przyjaciółmi i kolegami i zapewnić 

sobie ich pomoc.



Duże ryzyko 

Osoba ta ma określony plan, ma środki (metodę) jego 

realizacji, i planuje zrobić to natychmiast. 


1. Przebywać z tą osobą. Nigdy nie zostawiać jej 

samej. 

2. Łagodnie do niej mówić i usunąć z jej zasięgu 

tabletki, nóż, pistolet, środek owadobójczy itd. 

(odebrać jej środki niezbędne do popełnienia 

samobójstwa). 

3. Zawrzeć kontrakt. 

4. Natychmiast skontaktować się z profesjonalistą 

zajmującym się zdrowiem psychicznym lub z 

lekarzem, wezwać pogotowie i załatwić przyjęcie do 

szpitala. 

5. Poinformować rodzinę i zapewnić sobie jej pomoc.



KIEROWANIE OSÓB O SKŁONNOŚCIACH SAMOBÓJCZYCH DO 

SPECJALISTY 

Kiedy kierować? 

Wówczas, gdy dana osoba: 

- jest chora psychicznie, 

- w przeszłości już próbowała popełnić samobójstwo, 

- w jej rodzinie zdarzały się przypadki samobójstwa, alkoholizmu lub 

chorób psychicznych, 

- ma zły stan zdrowia fizycznego, 

- nie ma żadnego wsparcia społecznego. 

Jak kierować? 

1. Pracownik podstawowej opieki zdrowotnej musi bez pośpiechu 

wyjaśnić tej osobie, dlaczego kieruje ją na konsultację. 

2. Umówić wizytę. 

3. Przekazać tej osobie, że skierowanie jej na konsultację nie 

oznacza, że kierujący „umywa ręce” i nie będzie się więcej 

zajmował jej problemami. 

4. Spotkać się z tą osobą po konsultacji. 

5. Utrzymywać z nią kontakty od czasu do czasu.



CO ROBIĆ I CZEGO NIE ROBIĆ? 

Co należy robić? 

1. Wysłuchać, okazywać zrozumienie, zachować spokój. 

2. Wspierać i okazywać, że nam zależy, że nas to obchodzi. 

3. Traktować sytuację poważnie i ocenić stopień ryzyka. 

4. Zapytać o poprzednie próby samobójcze. 

5. Zbadać, jakie są inne możliwości — poza samobójstwem. 

6. Zapytać o plan samobójstwa. 

7. Grać na zwłokę, starać się zyskać na czasie — zawrzeć kontrakt. 

8. Zorientować się, skąd jeszcze można uzyskać pomoc. 

9. Jeśli można, zabrać lub usunąć poza zasięg tej osoby środki niezbędne do 

popełnienia samobójstwa. 

10. Podjąć działanie, powiedzieć innym, wezwać pomoc. 

11. Jeśli ryzyko jest duże, zostać z tą osobą. 

Czego nie należy robić? 

1. Zignorować sytuację. 

2. Być wstrząśniętym, zażenowanym, lub wpadać w panikę. 

3. Mówić, że wszystko będzie dobrze. 

4. Prowokować, mówiąc tej osobie „Proszę bardzo, nich pan(i) to zrobi!” 

5. Przedstawiać jej problem jako banalny. 

6. Dawać fałszywe gwarancje. 

7. Zobowiązać się do zachowania tajemnicy.

Dziękuję za uwagę

postępowanie z pacjentami o skłonnościach samobójczych

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?