trochê poezji - Wirtualne Muzeum Kwidzyna - Kwidzyn

Egzemplarz bezpłatny 

Nr 4/24 (Rok VI) 

październik - grudzień 

2005 r. 

1 

ISSN 1640-0879

ys. Marek Szynkarczyn 

2

SPIS TRE ŚCI 

Szkoła parafialna w Nebrowie Wielkim 

na przełomie XIV i XV wieku 4 

Co kraj to obyczaj 

O dwóch Panach RR i nie tylko... 5 

Listy do przyjació³ki 6 

Szkoła Podstawowa nr 2 w Kwidzynie 

skończyła 60 lat 7 

Była taka wystawa 9 

Ziemiaństwo na Powiślu w XIX wieku 11 

Jubileusz Szkoły Podstawowej 

w Morawach 14 

Z notatnika starego zgreda 15 

Nasze próby 16 

Genealogia - nowe hobby 17 

Warsztat Terapii Zajęciowej 

w Kwidzynie 19 

Trochê poezji 21 

Na ok³adce: 

Dziedziniec zamkowy, zdjęcie przedwojenne, 

fot. ze zbiorów KTK 

Wydawca: 

Kwidzyñskie Towarzystwo Kulturalne 

ul. Katedralna 18, 82-500 Kwidzyn 

tel. (055) 279 62 88 

http://ktk.ckj.edu.pl 

e:mail- kulturalne@wp.pl 

Zespó³ Redakcyjny: 

Justyna Liguz 

Jadwiga Bartosiewicz 

Andrzej Rezulak 

Anna Biskupska 

£ukasz Neubauer 

Marcin Kobrzyński 

Wydawnictwo zostało wydrukowane 

na papierze offsetowym polset 80 g/m 2 

i tekturze Arktika 250 g/m 2 

przekazanym przez: 

Niniejszy numer dofinansowany zosta³ z dotacji 

Urzêdu Miejskiego w Kwidzynie. 

Sk³ad: 

Agencja Wydawniczo-Reklamowa „Aliem” 

tel. 0600 377 001, (055) 277 39 33 

Druk: 

Drukarnia W&P Malbork tel. (055) 272 25 85 

Czy wiecie że... 

Cocktail historyczny 

...w 1756 r. w Kwidzynie stacjonował oddział żółtych dragonów 

z Prabut w sile 8 ofi cerów, 14 podofi cerów, 138 dragonów 

na 99 koniach... 

...w 1953 roku nastąpiło uroczyste odsłonięcie pomnika Fryderyka 

Chopina, ustawionego na skwerze w miejscu obecnego 

parkingu naprzeciwko dworca PKP. Na przełomie lat ‘60 

i ’70 umieszczony na obecnym skwerze na rogu ulic Kopernika 

i Chopina... 

...w 1910 r. otwarto Aptekę Radziecką (niem. Rats Apotheke), 

którą prowadziła rodzina Grau. Apteka zlokalizowana była 

przy Market 18 (rynek), obecnie teren budynku wielorodzinnego 

przy ul. Batalionów Chłopskich 40. Ostatnim jej właścicielem 

był Gotfried Grau, apteka nieprzerwanie funkcjonowała 

do 22 stycznia 1945 r. ... 

...przed wojną właścicielem kwidzyńskiej gazowni przy ul. 

Łąkowej była berlińska fi rma Neue Gas – Gesellschaft Wilhelm 

Noltke und Co... 

... w 1962 roku w Kwidzynie było 5 przedszkoli, do których 

łącznie uczęszczało 471 dzieci, na przygotowane 333 miejsca. 

Natomiast w żłobku miejskim było 76 niemowląt na przygotowane 

65 miejsc... 

... na rogu ulic Targowej, Braterstwa Narodów i Katedralnej 

do 1823 r. stała największa i najpotężniejsza z bram kwidzyńskich 

– Brama Malborska. Flankowały ją dwie wieże: po północno 

– zachodniej stronie nazwana Kaldenstein, a po południowo 

– wschodniej stronie nazwana Blasi Mader. Dojazd do 

bramy prowadził przez most zwodzony... 

... w latach 1440 – 1463 biskupem diecezji pomezańskiej był 

Kaspar Linke. Pełnił również funkcję kapelana i syndyka Wielkiego 

Mistrza Zakonu Krzyżackiego. Przed wojną patron dzisiejszej 

ul. Pięknej. ... 

... 4 grudnia 1947 r. burmistrzem Kwidzyna został Wacław 

Kleczewski z PP, jego konkurent z PPR Eugeniusz Bednarski 

został wiceburmistrzem. Kleczewski na stanowisku burmistrza 

utrzymał się do 14 lutego 1949 r. ... 

... w ramach planu wschodniopruskiego uruchomiono w latach 

1934 – 1935 wytwórnię konserw warzywnych i owocowych 

pod nazwą „Ostkonserwenfabrik” C. Th. Lampe und H. 

Meinecke. Stanowiła ona fi lię brunszwickiej wytwórni konserw 

warzywnych. Obecnie są to zabudowania Warmińskich 

Zakładów Przetwórstwa Owocowo – Warzywnego. ... 

... w latach 1946 – 1951 proboszczem katedry p.w. św. Jana 

Ewangelisty był o. Izydor Koźbiał, sprawując posługę katechetyczną 

w Szkole Podstawowej nr 3... 

... 26 czerwca 1920 roku nowym burmistrzem Kwidzyna został 

Fritz Goerdeler, utrzymał się na tym stanowisku do 1933 

r., kiedy usunięto go ze sprawowanego stanowiska. Goerdelera 

zastąpił Walter Barkowski związany z lokalną NSDAP... 

opracował Bartosz Uchacz 

3

Szkoła parafialna w Nebrowie Wielkim 

na przełomie XIV i XV wieku 

Istnieją dość poważne przesłanki, by sądzić, iż 

już w XIV wieku była w Nebrowie Wielkim szkoła 

parafi alna. Wprawdzie nie ma bezpośrednich dowodów 

mówiących o jej utworzeniu, jednak przywołać 

można kilka istotnych argumentów, przemawiających 

za tym faktem. 

Początkowo szkoły tego typu związane były z infrastrukturą 

miejską, służąc zaspokajaniu potrzeb 

oświatowych mieszczan, przede wszystkim w zakresie 

czytania, pisania i rachunków, czyli elementarnych 

umiejętności ułatwiających (lub wręcz umożliwiających) 

rozwiązywanie wielu problemów zawodowych. 

Mandat papieża Leona IV (847-855) z 853 

r. nakazywał założenie szkółki przy każdej parafi i. 

Podobne zalecenie sformułował IV sobór laterański 

w 1215 r. Mimo tego nie we wszystkich parafi ach 

takie szkoły powołano. Sam Kościół długo uchylał 

się od ich tworzenia, ponieważ żaden z wydanych 

dokumentów nie wskazywał źródeł fi nansowania. 

Ciężar organizowania szkół spoczął więc głównie 

na władzach municypalnych. Pierwsze placówki 

zostały powołane do życia na terenie Włoch, a nieco 

później przeszczepiono je na grunt zachodnioeuropejski. 

Poziom prowadzonej w tych szkołach nauki był 

znacznie zróżnicowany. Program nauczania został 

opracowany pod koniec VI wieku przez papieża Grzegorza 

I Wielkiego (590-604). Do zadań szkoły należało 

przygotowanie chłopców do udziału w nabożeństwach 

i obrzędach religijnych, zapoznanie ich z ministranturą, 

wykształcenie umiejętności posługiwania 

się w mowie i piśmie językiem łacińskim oraz 

wyuczenie szeregu modlitw oraz pieśni kościelnych. 

Mimo że w 789 r. synod w Akwizgranie postulował 

ograniczenie zakresu zajęć do podstaw łaciny oraz 

śpiewu kościelnego, to jednak zdarzały się szkoły parafi 

alne, realizujące pełny kurs siedmiu sztuk wyzwolonych. 

Okres, w którym nastąpiło rozpowszechnienie 

się szkół parafi alnych w Europie przypadł na wiek 

XII. Na ziemiach polskich pojawiły się w XIII wieku 

wraz z przybywającymi na Śląsk oraz do Małopolski 

i Wielkopolski osadnikami, przeważnie niemieckimi. 

Stanowiły one najniższy szczebel ówczesnego 

szkolnictwa, który umożliwiał w pierwszym rzędzie 

dostęp do stanowisk w lokalnym aparacie władzy 

świeckiej i kościelnej, a bardziej uzdolnionym 

i ambitnym otwierał drogę dalszej nauki w szkołach 

katedralnych i na uniwersytetach. Nauczyciela 

szkoły parafi alnej określano mianem rektora, 

a czasami magistra. Nierzadko łączył on tę funkcję 

z obowiązkami organisty lub pisarza rady bądź 

ławy miejskiej. 

W drugiej połowie XIV wieku szkoła parafi alna 

znajdowała się niemal w każdym rozwiniętym mieście. 

Coraz częściej zaczynały występować również 

w parafi ach wiejskich. Stosunkowo gęsta ich sieć, 

gęstsza niż na ziemiach rdzennie polskich, stworzona 

została w państwie Zakonu Krzyżackiego. Przyczyniła 

się do tego szeroko zakrojona akcja zainicjowana 

przez wielkiego mistrza Winrycha Kniprode 

(1351-1382). Zgodnie z jego planami szkoła parafi 

alna miała powstać w każdej większej wiosce. 

Środki na utrzymanie budynku i nauczyciela miały 

pochodzić po połowie od władz zakonnych oraz 

miejscowych chłopów. Z założenia placówki te miały 

funkcjonować tylko w okresie zimowym tak, by 

nie odciągać dzieci od prac polowych i pasienia bydła. 

Powstanie szkoły parafi alnej w Nebrowie Wielkim 

doskonale wpisywałoby się w działania podjęte 

przez wielkiego mistrza. Skądinąd wiadomo, że w 

drugiej połowie XIV wieku mieścił się tu kościół parafi 

alny. W tym czasie miejscowość urosła do rangi 

miejskiego ośrodka, który położony w bezpośrednim 

sąsiedztwie Wisły, mógł, korzystając z zatrzymujących 

się tu statków, konkurować w handlu nawet 

z Kwidzynem. 

Koronnym argumentem, mogącym potwierdzić 

funkcjonowanie we wsi szkoły parafi alnej, jest 

wzmianka z 1393 r. o rektorze Mikołaju przy miejscowym 

kościele parafi alnym. Pośrednio działalność 

szkoły mogłyby poświadczyć pochodzące stąd osoby, 

które zaznaczyły swą obecność na kilku europejskich 

uniwersytetach. Wśród nich znajdował się 

między innymi Mikołaj de Nebraw, immatrykulowany 

w 1379 r. na wydziale prawa uniwersytetu w Pradze, 

podobnie jak w 1384 roku Jan de Nebra. W 1417 

r. na uniwersytet w Lipsku zapisał się Jakub de Nebraw. 

W tymże samym roku na uniwersytet w Wiedniu 

przybył Mikołaj Stangendorf de Prusia (z Gliny 

w Prusach). Z Nebrowa pochodził również Bernhard 

Rosenau (Rosenow), który po ukończeniu uniwersytetu 

w Pradze został w 1408 r. bakałarzem, a następnie 

w 1414 r. uzyskał na uniwersytecie w Wiedniu 

stopień magistra, by wreszcie w 1431 r. objąć funkcję 

rektora uniwersytetu w Lipsku. 

Wkrótce ślady te urywają się. Wiązało się to zapewne 

z upadkiem w następnych latach zarówno 

wsi, jak i szkoły, której, najbardziej prawdopodobne 

chronologicznie, granice istnienia można umieścić w 

latach 1370-1420. Przyczyniły się do tego tragiczne 

wydarzenia zamykające się w stuleciu 1421-1521. 

Najpierw w 1421 r. zatory lodowe przerwały niezbyt 

skuteczne jeszcze obwałowania. Rzeka zalała wówczas 

wiele wsi, nie oszczędzając również Nebrowa. 

Następna powódź miała miejsce w 1427 r. Później 

wieś ucierpiała w wyniku wojny trzynastoletniej 

(1454-1466) oraz tzw. wojny popiej (1478-1479). 

W latach 1480-1501 Nebrowo niszczyły kolejne wylewy 

Wisły. Dzieła zniszczenia dokonała wojna polsko-krzyżacka 

1519-1521. 

Wydarzeniom tym nie oparł się także budynek 

kościoła, którego kamienne fundamenty odkryto 

4

w 1799 r. Nebrowo przestało pełnić rolę rozwijającego 

się do pierwszej połowie XV wieku ośrodka 

handlowego. Brak po 1420 r. śladów nebrowian 

na europejskich uniwersytetach, może wskazywać, 

że również szkołę parafi alną spotkał podobny 

los. 

Wieś długo nie była w stanie podźwignąć się 

z upadku. Dopiero w drugiej połowie XVI wieku 

nastąpiło znaczne ożywienie. Na ten okres przypada 

także powstanie na nowo szkoły w Nebrowie 

Wielkim. W 1586 r. podjęto starania, mające na 

celu utworzenie szkoły przy parafi i ewangelickiej. 

W 1808 r. została ona przekształcona w bezwyznaniową 

szkołę publiczną, która przetrwała do 1945 

r. Po drugiej wojnie światowej powstała tu polska 

szkoła powszechna. 

Piotr Obód 

Literatura: 

Co kraj to obyczaj… 

O dwóch Panach RR i nie tylko 

Ryszard Rabeszko 

Pierwszy Pan RR to Ryszard Rabeszko. Wiem, 

winno być trzy razy R, bo skojarzenie Ryszarda 

z Rodowem nasuwa się samo. Więc historia będzie 

o Panu z inicjałami trzy razy R. 

Sven w swojej pracowni fot. Janusz Patuła 

Spotkaliśmy się, jesienią ubiegłego roku, w Teatrze 

Miejskim w Kwidzynie. Antrakty i po spektaklu 

przegadaliśmy na jeden, frapujący mojego przyjaciela, 

` temat. Otóż Ryszard mówił o tym, że należy 

zrobić przegląd rzadkich zawodów istniejących 

w naszym powiecie, dotrzeć do ludzi, odnaleźć miejsca 

gdzie były warsztaty, kiedyś niezbędnych dla 

funkcjonowania mieszkańców powiatu rzemieślników: 

snycerza, kołodzieja, bednarza, kowala, zduna, 

stelmacha itp. Dyskutowaliśmy o tym, że pewnie 

bednarza to znajdziemy w Korzeniewie, bo przecież 

ktoś musiał robić beczki dla istniejącej tam wiele 

lat kiszarni kapusty i ogórków. Wspominaliśmy 

gręplarnię z ulicy Sztumskiej, dziś już nieistnieją- 

1. Der Kreis Marienwerder/Wpr. Landgemeinden 

und Stadt Garnsee, Hamburg 1985. 

2. Kenkel H., Studenten aus Ost- und Westpreussen 

an ausserpreussischen Universitäten vor 1815. 

(Anhand der gedruckten Matrikeln bearbeitet und 

herausgegeben), Hamburg 1981. 

3. Kiryk F., Nauk przemożnych perła. Dzieje narodu 

i państwa polskiego, z. 1-15, Kraków 1986. 

4. Kwidzyn. Z dziejów miasta i okolic, Olsztyn 

1982. 

5. Obód J., Obód P., Szkoła Podstawowa w Nebrowie 

Wielkim w latach 1945-1995. Rys historyczny placówki 

na tle dziejów miejscowości, Kwidzyn 2005. 

6. Wernicke E. Kreis Marienwerder. Aus der Geschichte 

des Landkreises bis zum 19. Jahrhundert, 

Hamburg 1979. 

cą, a przecież to był tak ważny warsztat w Kwidzynie. 

Mówiliśmy o olejarni, o której pisałam w książce 

„Kwidzyniaków historie prawdziwe”. 

Ryszard wiódł ze mną tę rozmowę po to, aby mi 

uzmysłowić, że tę inwentaryzację starych zawodów 

powinniśmy dokonać razem i to już teraz, nim zniknie 

ostatni piec chlebowy z polepą, przepadnie na 

zawsze ostatni kołowrotek w naszym powiecie i odejdzie 

do lepszego świata ostatni fachowiec. Jeżeli tego 

nie zrobimy dziś, to za kilka lat będziemy tych śladów 

szukać bez żadnego skutku. Obiecaliśmy sobie, 

że się zdzwonimy i … każde z nas zajęło się swoimi 

sprawami. Nie wróciliśmy już do tej rozmowy. 

Przypomniało mi o niej zupełnie inne zdarzenie, 

wiele kilometrów od Kwidzyna. W szafi e mojego męża 

odkryłam dwa swetry z norweskiej, doskonałej wełny, 

tyle że właściciel uprał je w niewłaściwej temperaturze 

i odrobinę straciły fason. Zdecydowałam, że 

trzeba swetry spruć i zrobić od nowa. W domu takiej 

czynności wykonać się nie da, bo fruwające drobiny 

wełny są nie do usunięcia z mieszkania. Materializują 

się miesiącami. W Kwidzynie taką robotę najlepiej 

wykonać na stadionie na Miłosnej. Tam się 

fajnie łączy przyjemne z pożytecznym. Tym razem 

jednak mężowe swetry pruliśmy w duńskim parku. 

Kilka razy przeszedł obok nas mężczyzna zagadując 

o pogodzie. Potem zerkała na nas sympatyczna pani. 

W końcu powiedział nam dzień dobry młody - może 

czternastoletni - chłopiec i dodał – „słyszałem, że takie 

czynności wykonywano przed wiekami”. Zapytaliśmy, 

czy ma ochotę spróbować. Miał. Spruł kawałek 

rękawa, serdecznie nam podziękował i poszedł, 

ale już podchodził do nas Pan z wielkim psem, aby 

nam oświadczyć, że - nie umiał chyba tej czynności 

nazwać - dużo czasu zajęła wam ta praca. Opowiedział 

nam jeszcze trochę o swoim psie, ale cały 

czas śledził pilnie to, co robimy. Kiedy Pan już so- 

5

ie poszedł, mój mąż stwierdził zdecydowanie: jak 

chcesz coś robić to kup sobie włóczkę, bo ja więcej 

za eksponat muzealny robił nie będę. No, ale gdzie 

ja taką wełnę dostanę? Skąd wezmę takiego fajnego 

faceta do prucia - pomyślałam rozbawiona sytuacją. 

I to właśnie przypomniało mi moje spotkanie 

z Rysiem Rabeszką, i tym tekstem chcę mu przypomnieć 

o jego planach. Warto uwiecznić ginące zawody, 

skoro już nawet takie czynności, jak prucie 

swetrów odchodzą w zapomnienie. 

Ryszard Rublewski 

Pan RR to także Ryszard Rublewski. O nim też 

mogę już powiedzieć Pan z inicjałami RRR, ale o tym 

za chwilę. 

Ryszard Rublewski fot. Janusz Patuła 

W ubiegłym roku, w Kwidzynie odwiedził mnie 

mój duński przyjaciel Svend Christiansen, kolekcjoner 

staroci, koneser rzeczy pięknych, wielbiciel róż. 

Svenda pasjonują także motory, stare samochody, 

astrologia, broń itd. W jego warsztacie można zna- 

Listy do przyjaciółki 

Motto: 

„Czymże są polityczne meandry, 

manowce, 

Nieuczciwość, bezczelność i hucpa 

tych panów 

Wobec faktu, że w Polsce giną kasztanowce 

I może, nie daj Boże, zabraknąć kasztanów?” 

/Marek Majewski, 2004/ 

W gorącym okresie podwójnych wyborów (parlamentarnych 

i prezydenckich), trudno nie poruszyć 

tego problemu. Jeden z mądrych ludzi pisał 

na ten temat („Wprost”, nr 21/2005), mniej więcej 

tak: „Coraz mniej osób wie, o co komu chodzi? Nazwy 

ugrupowań są mylące, zwłaszcza, gdy chodzi 

o zmiany w gospodarce. Jeśli zaś chodzi o sympatie 

zagraniczne, to mamy przynajmniej trzy orien- 

leźć cuda i cudeńka, które tam konserwuje i pielęgnuje. 

Z pozoru wygląda to jak graciarnia z bukietem 

róż na centralnym miejscu. Nic więc dziwnego, 

że właśnie w naszym mieście znalazł pokrewne dusze. 

Zaprzyjaźnił się z Mietkiem Laskowskim i Rysiem 

Rublewskim. Wzajemna sympatia i fascynacja 

zbiorami spowodowała, że Mietek i Rysio postanowili 

obdarować Svenda własnoręcznie wykonanym 

hełmem Wikingów, bo po pierwsze czegoś takiego 

Svend w swoich zbiorach nie posiada, a po drugie 

znaleźli doskonałe miejsce w jego duńskim mieszkaniu 

na takie właśnie cudo, a po trzecie, panowie 

na własny użytek nazywają Sevenda Wikingiem. 

Mietek, jako spec od zbroi, miał za zadanie wyklepać 

hełm. Rysio miał znaleźć rogi, którymi, jak wiadomo, 

jest to cudo wikingowskie ozdobione. I to, jak 

się okazało, było najtrudniejsze zadanie. O pomoc, 

Rysio, zwrócił się do jednej z właścicielek masarni, 

wprowadzając ją w osłupienie stwierdzeniem: 

„potrzebne mi są rogi”. Zamówienie pozostaje zamówieniem 

i Pani podjęła się skontaktować Rysia 

z ubojnią. Następnego dnia Zbysia – żona Rysia 

- odebrała telefon: „dzwonię w sprawie rogów dla 

pani męża”. Do dziś Zbysia nie umie o tym opowiedzieć, 

bo krztusi się ze śmiechu. W efekcie tych 

działań Rysio pojechał wybrać rogi. Zjawił się z nimi 

u Mietka, a temu oczy wyszły ze zdumienia. „Coś 

ty przywiózł?” - zapytał zaskoczony wielkością rogów. 

Były piękne, ale ogromne. A do takiego hełmu 

ponoć potrzebne są nieduże. Zabawna historia? 

Owszem. Myślę, że jest to historia o sympatycznej 

męskiej przyjaźni. 

Po co napisałam o dwóch panach RR? Może tylko 

po to, żeby przypomnieć, że „wszystkie Ryśki, to fajne 

chłopaki”. 

Tak też twierdzi Stanisław Bareja... 

tacje: proeuropejską, proamerykańską i prorosyjską. 

Mamy też zwolenników siedzenia okrakiem na 

Atlantyku, co przy odpowiednich rozmiarów globusie, 

może się udać. Kluczowe znaczenie ma jednak 

w dalszym ciągu podział naszego świata politycznego 

na orientację rynkową i roszczeniową. 

Polska klasa polityczna uwielbia rozwiązania mieszane: 

„Panu Bogu świeczkę i diabłu ogarek”. A to 

dlatego, że jej większość nie zna ani zasad ekonomii, 

ani historii gospodarczej, a zabiera się do rządzenia. 

Czynnikiem, który dodatkowo utrudnia sytuację 

jest zapatrzenie się na tajemniczą „trzecią 

drogę”, która od początku nie rokowała niczego dobrego. 

To powoduje, że chaos polityczno – poglądowy 

się pogłębia i obserwujemy całkowitą dezorientację 

maluczkich” (znaczy nas – wyborców). 

Pamiętasz, jak dziwiłaś się bardzo, kiedy pisałem 

recenzję (entuzjastyczną zresztą) do książki „Uczba 

6 

Bożena Bardelska – Patuła

na Kociewiu”? Cóż to za język? I co znaczy „uczba”, 

a co to Kociewie? –pytałaś mnie wtedy. Nie minęły 

dwa lata i Twoi młodsi koledzy zdawali w tym 

roku maturę z języka kaszubskiego, bo w ich regionie 

„wszesce tam godojom po kaszëbsku”. Coś się 

zmienia w przyrodzie. A jeżeli już jesteśmy przy tegorocznych 

maturach, to czy wiesz, że w pewnym 

mazurskim mieście maturę oblali wszyscy w komplecie, 

zdający abiturienci, to chyba rekord krajowy. 

I jak tu nie podzielać poglądu zagranicy, że Polska 

to kraj pełen sprzeczności? 

26 kwietnia odbyła się konferencja (nazwano to 

prezentacją multimedialną), a moim zdaniem był to 

sąd nad opracowaniem planistycznym, zatytułowanym 

„Strategia rozwoju turystyki w powiecie kwidzyńskim”. 

Miałem zaproszenie, więc poszedłem. 

Biedny wicestarosta, nie zdawał sobie sprawy, jaką 

burzę rozpętał? Projekt nie był wart takich piniędzy! 

Jako że dobrze wiesz, iż na turystyce się znam, pozwoliłem 

sobie (zresztą nie jeden) wyrazić się krótko: 

zbiorowisko luźno zebranych idei, pomysłów i koncepcji, 

bez oglądania się na to, kto będzie odbiorcą 

tych wszystkich realizacji i jak będzie się kształtował 

biznesplan przyszłych poczynań. Wszelkie kwestie 

formalne nie są w tym opracowaniu wyjaśnione. 

Dlatego wnioskuję o nieprzyjęcie tego programu 

do realizacji. 

A skoro już mówimy o sprawach osobistych, to 

muszę Ci donieść, że miałem przygodę z kobietą, ale 

wyszedłem honorowo i otrzymałem nagrodę. Któregoś 

czerwcowego dnia odwiedziła mnie pani, która 

okazała się być komisarzem spisowym GUS–u. Powiedziała, 

że to przesłuchanie nazywa się „Europejskie 

badanie warunków życia ludności” i odbywa się 

na zlecenie Komisji Europejskiej, a ja miałem właśnie 

tego pecha, że zostałem wybrany całkowicie losowo 

i uczciwie. Broniłem się nieśmiało, że moje gospodarstwo 

domowe jest nietypowe, ale skwitowała 

„to bardzo dobrze” i wyraźnie się ucieszyła. Wyciągnęła 

gruby kwestionariusz i zaczęła (dobrowolnie 

– bo to wszystko odbywa się na zasadzie pełnej dobrowolności 

skazańca) mnie wypytywać. Wszystko 

szło dobrze aż do pytania o stan cywilny. 

Ja – porzucony 

Ona – GUS nie przewiduje takiej kategorii 

Ja – no to, jak pani uważa. 

Uzgodniliśmy coś tam kompromisowo i pojechaliśmy 

dalej. Ta pani okazała się niezwykle dociekliwa 

(może to tylko GUS?) i trzeba było sięgnąć do szeregu 

dokumentów, które jak Sama wiesz, mam ułożone 

w porządku. Wyjmowałem więc kolejno PIT-a za 

2004 rok, umowę notarialną, przydział mieszkania, 

dowód zameldowania i ostatnie świadectwo pracy. 

Cały czas traktowałem ją z dobrotliwą pobłażliwością, 

jak Ciebie, kiedy bawiłaś się ze mną w sklep. 

Ale ona była nieustępliwa i zaczęła mnie wypytywać 

ile i na co wydaję pieniądze (to nawet (...) nie miała 

odwagi mnie pytać, wolała nie wiedzieć). Powiedziałem 

jej, że owszem mam dziecko na studiach w 

Szczecinie, ale to nie jest sprawa GUS–owska, tylko 

kardiologiczna. Moje odpowiedzi musiały się jej 

chyba podobać, bo na zakończenie dostałem od niej 

prezent: dużą paczkę herbaty YUNAN z kubkiem. 

Ale się GUS wykosztował! 

Pa! Wielkie siemanko 

Szkoła Podstawowa nr 2 

w Kwidzynie skończyła 60 lat 

W 1945 r. zaczęli osiedlać się w Kwidzynie przybysze 

z różnych stron Polski. Miasto organizowało 

swoje życie od podstaw i dotyczyło to również szkolnictwa. 

Budynków szkolnych nie brakowało, jednak 

wszystkie zajęte były przez wojsko radzieckie. 

Szkoła podstawowa powstała już w kwietniu 1945 

r., a zorganizował ją nauczyciel matematyki Władysław 

Knysz. Na początku uczyło się w niej 25 dzieci, 

ale już po wakacjach uczniów było ponad 200 i budynek 

okazał się dla nich za ciasny. 

Podzielono więc miasto na dwa rejony: do torów 

kolejowych i za torami. Dla tego drugiego rejonu 

utworzono szkołę, której nadano numer 2, a jej 

kierownictwo powierzono Michałowi Czerwieniowi. 

Ponieważ szkoła przy ul. Staszica 20 była zajęta 

przez radziecką pralnię wojskową, tymczasową siedzibę 

zorganizowano w czterech salach Inspektoratu 

Szkolnego. Powstała więc szkoła bez swojego budynku 

i bez wyposażenia. „Rozpoczęły się poszukiwania 

sprzętów szkolnych w całym mieście. Znaleziono 

wiele, ale nie wszystkie nadawały się do użyt- 

7 

Janusz 

Lata 40/50. Początki funkcjonowania szkoły 

Fot. z archiwum szkolnego 

ku, gdyż były uszkodzone. (…) Aby choć częściowo 

przygotować szkołę do rozpoczęcia roku szkolnego 

kierownik musiał własnymi rękami, po otrzymaniu 

furmanki z Zarządu Miejskiego, załadowywać i wyładowywać 

z wozu ławki szkolne, które odnalezio-

7.10.2005 r. Uroczystość jubileuszowa w teatrze. Fot. „Mawi” 

no w prywatnych domach na przedmieściu Schäferei 

(rejon dzisiejszego Osiedla Piastowskiego). „A pochodziły 

ze szkoły z tego przedmieścia, która spłonęła 

z niewiadomych przyczyn” – czytamy w kronice 

szkolnej z 1945 r. 

Nadszedł pamiętny czwartek 4 września 1945 r., 

dzień rozpoczęcia roku szkolnego. „Na dziedzińcu 

szkolnym zgromadziło się przeszło 500 dzieci, nastąpił 

podział na szkoły nr 1 i nr 2 i wymarsz do kościoła 

parafi alnego, gdzie odbyło się inauguracyjne 

nabożeństwo oraz okolicznościowe kazanie, które 

wygłosił proboszcz ks. dr Szczepan Smarzych.” Na 

pierwszych wrześniowych lekcjach uczyło się 202 

dzieci w 7 klasach, pod kierunkiem 5 nauczycieli. 

Pod koniec września liczba uczniów doszła do 365, 

a liczba klas do 13. W październiku szkoła otrzymała 

do użytku (również tymczasowego) budynek 

przy ul. Środkowej 18 (dziś Batalionów Chłopskich 

– obecna siedziba Szkoły Muzycznej). Pod koniec 

roku szkolnego uczyło się już 419 uczniów. O ciężkich 

warunkach życia w tamtym okresie świadczą 

zapiski z kroniki dotyczące dożywiania dzieci, które: 

„dostawały czarną kawę z cukrem i chleb, co bardzo 

chętnie spożywały”. 

Z końcem listopada 1946 r. przeniesiono wreszcie 

szkołę do odremontowanego budynku przy ulicy 

Staszica 20 (dziś Staszica 16). Uczniowie zapamiętali 

ten dzień bardzo dobrze. „Przeprowadzaliśmy się niosąc 

na głowie swoje krzesła odwrócone do góry nogami” 

– wspomina Barbara Zawadzka (z d. Widmańska). 

A Jadwiga Meller (z d. Jarzyńska) tak opisała te 

niezwykłe chwile: „Pamiętam przenosiny szkoły z budynku 

Szkoły nr 1 na ulicę Staszica. Było i śmiesznie, 

i trudno. Jako małe 10-letnie dzieci niosłyśmy 

krzesła i inne drobne przybory szkolne w rękach. Ale 

było wesoło, bo patrzyliśmy na to wszystko dziecięcymi 

niedoświadczonymi oczami.” 

Ale szkoła to nie tylko uczniowie. Nie sposób nie 

wspomnieć o nauczycielach, którzy pracowali początkowo 

w trudnych warunkach SP nr 2: państwu 

Izabeli i Michale Czerwień – założycielach szkoły, 

Bronisławie Gąsiorowskiej, która przepracowała 

w szkole 50 lat, Irenie Jurkun – później honorowej 

obywatelce miasta Kwidzyna, Janie Machutcie 

– wspaniałym wychowawcy i harcerzu, patronie jednej 

z kwidzyńskich ulic. 

Jak widać początki funkcjonowania SP nr 2 nie 

były łatwe. Nie zmieniło się to także w następnych 

latach. Wokół szkoły rosły nowe osiedla, przybywało 

dzieci, a budynek pozostawał wciąż ten sam 

– niewielki i bez gruntownych remontów. W 1977 r. 

„dwójka” otrzymała do użytku pawilon przy ul. Mickiewicza, 

po Zespole Szkół Budowlanych. Trwały 

jednak nadal starania o rozbudowę szkoły. W 1984 

roku władze oświatowe i polityczne miasta uznały 

je za „szczególnie ważne”. Niestety, zamierzenia te 

nie doszły do skutku. Placówka nadal borykała się 

z trudnościami lokalowymi, które rozwiązane zostały 

dopiero w 1990 roku, kiedy to szkoła otrzymała 

do tymczasowego użytku część nowobudowanego 

gmachu szkolnego przy ul. Mickiewicza 56 (później 

Szkoła Podstawowa nr 9, a dziś Gimnazjum nr 2). 

W 1992 r. powstała SP nr 9 i trzeba było opuścić jej 

pomieszczenia. W zamian szkoła otrzymała budynek 

„Pod Zegarem”. Nie był to jednak koniec przeprowa- 

Okładka bogato ilustrowanej książki wydanej z okazji jubileuszu (do nabycia 

w sekretariacie szkoły) Fot. z archiwum szkolnego 

dzek. W następnych latach rozpoczęła się adaptacja 

pawilonu przy ul. Mickiewicza na salę gimnastyczną. 

Najmłodsi – uczniowie klas I-III – powędrowali 

„Pod Zegar”. 23 października 1996 roku odbyły 

się pierwsze lekcje wychowania fi zycznego w nowej 

sali gimnastycznej. Spełniły się wreszcie marzenia 

wszystkich chyba dyrektorów i nauczycieli wf, 

skończyły się długoletnie kłopoty lokalowe. Zwieńczeniem 

starań o poprawę warunków nauczania był 

8

kapitalny remont szkoły przeprowadzony w jubileuszowym 

roku 2005. 

7 października 2005 r. odbyły się uroczyste obchody 

Jubileuszu 60-lecia szkoły. Program uroczystości 

objął uroczystą mszę św. w katedrze odprawioną 

przez absolwentów – księży: Tomasza Klawonia, 

misjonarza pracującego na dalekim wschodzie 

Rosji i Wiesława Paradowskiego, proboszcza parafi 

i św. Brata Alberta w Kwidzynie. W południe odbyła 

się główna uroczystość jubileuszowa w Teatrze 

Miejskim, podczas której można było zakupić wydaną 

z tej okazji książkę o szkole i inne pamiątki oraz 

obejrzeć program artystyczno-historyczny. Następnie, 

już w budynku szkoły, miało miejsce odsłonięcie 

tablicy pamiątkowej oraz „Otwarte Drzwi Szko- 

Była taka wystawa... 

Dnia 16 września 2005 roku w Klinice Dentystycznej 

„CHRIS-DENT” w Kwidzynie odbyło się rozpoczęcie 

wystawy prac malarza akwarelisty - Zbigniewa 

Szczepanka. 

Jadwiga Bartosiewicz: Kiedy Pan zaczął swoją karierę? 

Zbigniew Szczepanek: Moja kariera rozpoczęła 

się w roku 1975. Pracowałem przez dwadzieścia 

lat w innym zawodzie. Byłem wykładowcą astronawigacji 

w szkołach morskich. Najpierw w szkołach 

Marynarki Wojennej, a potem w szkole cywilnej. Nie 

wiem, czy zna pani książki Borcharda? Otóż po jego 

odejściu na emeryturę prowadziłem zajęcia z astronomii 

w Wyższej Szkole Morskiej w Gdyni. Postanowiłem 

sobie zmienić zawód, żeby wreszcie przestać 

chodzić w mundurach i w końcu być człowiekiem 

wolnym. W owym czasie trzeba było mieć przeróżne 

uprawnienia. W Instytucie Kultury w Warszawie zdobyłem 

bez większego trudu tzw. świadectwo o wykonywaniu 

zawodu artysty plastyka. Trzeba było pokazać 

swoje prace i wtedy dawali takie zaświadczenie. 

To umożliwiało wystawianie prac w BWA, sprzedaż 

tych prac oraz, co najważniejsze, zakup materiałów 

malarskich w sklepach dla plastyków, gdzie te rzeczy 

były reglamentowane, gdyż pochodziły z importu. 

Żeby tam kupować, trzeba było mieć legitymację. Doszedłem 

do wniosku, że jeżeli moje regularne dochody 

z malarstwa zrównają się z pensją z Wyższej Szkoły 

Morskiej, to odejdę. I dokładnie tak się stało. 

Maryla Kaźmierowska: Nie osiągnąłby Pan tego bez 

talentu. Czy ktoś w Pańskiej rodzinie przejawiał też 

takie zdolności? 

Z.S.: Chyba mój dziadek. Ale też oprócz talentu potrzebna 

jest ciężka wieloletnia praca. Byłem samoukiem. 

Moją uczelnią były wernisaże, albumy, muzea. 

J.B.: Gdzie Pan wystawiał swoje prace? 

Z.S.: Wystawiałem swoje prace w Polsce, ale tez 

poza jej granicami, między innymi w Niemczech, 

w Jugosławii. Nawiązałem kontakt z galerią w Oresund 

w zachodniej Norwegii, dzięki czemu zwiedziłem 

całą Norwegię. 

ły”, czyli wzruszające spotkanie po latach dawnych 

uczniów, nauczycieli i przyjaciół szkoły. 

SP nr 2 ukończyło ponad 4 tys. uczniów, pracowało 

w niej ok. 200 nauczycieli. „Dwójka” ma swoją 

bogatą tradycję i jest dziś bez wątpienia najstarszą 

(po likwidacji w 1999 r. SP nr 1) szkołą podstawową 

Kwidzyna. 

9 

Michał Klain 

W artykule wykorzystano: 

Kwidzyn. Dzieje miasta, t. 2 oraz materiały ze zbiorów 

Szkoły Podstawowej nr 2 im. mjr H. Sucharskiego 

w Kwidzynie 

Na przykład na stulecie Muzeum Sienkiewicza w Oblęgorku 

przygotowałem wystawę „Zamki w Trylogii”. 

Ta wystawa wisi tam do dziś, jako stała ekspozycja. 

Są to obrazy 14 ważniejszych zamków, które Sienkiewicz 

opisywał na kartach „Trylogii” i w „Krzyżakach”. 

Maryla Kaźmierowska: Pana twórczość związa- 

Zbigniew Szczepanek - otwarcie wystawy fot. Łukasz Neubauer 

na jest w dużej mierze z tematyką dotyczącą zamków 

Polski? 

Z.S.: Od kilku lat przygotowuję albumy o zamkach. 

Wydano już pierwszy album moich prac pt. „Zamki 

Warmii i Mazur”. Drugi album „Zamki śląskie”

Rozpoczęcie wernisażu fot. Łukasz Neubauer 

z drukarni wyjdzie w najbliższym czasie, pod koniec 

października lub w listopadzie tego roku. Zaplanowałem 

również trzeci album, w którym będą akwarele 

dotyczące zamków z całej Polski oraz czwarty, 

który będzie zawierał prace przedstawiające zamki 

z Kresów. Tematyka zamków z Kresów nie była poruszana 

od dawna, od roku 1880 roku. 

Przejechałem po Polsce tysiące kilometrów, żeby malować 

właśnie zamki. A to nie koniec jeszcze. Czeka 

mnie Ukraina i Białoruś. Bo przecież jest tam nasza 

przeszłość: Kamieniec Podolski, Zbaraż... 

Jest wielu malarzy polskich, którzy w swoich pracach 

przedstawiliby zamki nie gorzej ode mnie, zrobiliby 

to nawet lepiej, ale gdyby dać im materiał gotowy do 

pracowni. Nie znajdzie się kogoś, kto by wsiadł w samochód 

i objeżdżał wszystkie zamki w Polsce. 

Kwidzyński zamek w akwareli fot. Łukasz Neubauer 

M.K.: Czy robi Pan na miejscu szkic zamku, czy 

zdjęcie? 

Z.S.: I to, i to. Brak czasu nie pozwala mi malować 

na miejscu, bo to byłaby najprzyjemniejsza sprawa. 

A jeden zamek zająłby mi kilka dni pracy. Lubię robić 

własną kolorystykę. Najważniejsza jest dla mnie 

forma, bryła. A kolorystykę staram się często zapomnieć, 

żeby zupełnie inaczej pokazać dany obiekt. 

To jest podstępne w malarstwie pejzażowym. Człowiek 

patrzy i chce kopiować to, co widzi. Ludzie pra- 

cujący w plenerze mimo woli odtwarzają to, co widzą. 

Według mnie kończy się wtedy sztuka. To są 

fotografi e robione pędzlem. To jest wielka pułapka. 

Trzeba oderwać się od tego, co widać i zrobić z tego 

coś własnego, przemyślanego i innego. 

J.B.: Wydaje mi się, że chyba łatwiej jest narysować 

obiekt statyczny niż twarz człowieka, na której trzeba 

oddać nie tylko rysy twarzy, ale i uczucia? 

Z.S.: Zajmuję się również tworzeniem portretów. 

Rzeczywiście na portretach musi być zachowane 

nie tylko podobieństwo, ale jednocześnie musi to 

być dobry obraz. Ja sobie utrudniam sprawę, bo 

tło daję takie, że nawet gdyby ten człowiek zniknął, 

to jeszcze musiałby to być dość dobry obraz. Bardzo 

wielu malarzy jest leniwych, na przykład malują 

człowieka, a z tyłu jest ściana i najwyżej cień od 

głowy. Mają wtedy problem rozwiązany. Ja zaś człowieka 

maluję jeden dzień, a tło dwa dni. Umęczę się 

w ten sposób, bo chcę, żeby tło było atrakcyjne, dopasowane 

do charakteru człowieka. W przypadku 

kobiet jest to słabsze tło, fl orystyczne: jakieś kwiaty, 

liście. W przypadku mężczyzn stosuję tło neutralne 

np. jakaś ściana popękana z dziwną fakturą, 

jakiś pejzaż. 

Podczas wernisażu fot. Łukasz Neubauer 

M.K.: Musi Pan mieć bardzo bogate wnętrze, które 

pozwala Panu tak tworzyć? 

Z.S.: Ja się z mojej pracy po prostu cieszę. Jestem 

wielkim szczęściarzem, bo pracuję w zawodzie, który 

bardzo lubię. Współczuję ludziom, którzy całe życie 

wykonują swoją pracę na siłę, nie lubiąc jej. 

J.B.: Czym kierował się Pan wybierając obrazy na 

obecną wystawę? 

Z.S.: Te obrazy stanowią fragment wystawy 70 obrazów, 

które są w pierwszym moim albumie i stanowią 

one stałą ekspozycję w muzeum w Grudziądzu. 

Pan Marek Tołpacz – działacz kultury, wpadł na pomysł, 

aby wszystkie moje akwarele dotyczące Polski 

Północnej znalazły się w jednym muzeum w Polsce. 

I Grudziądz to podchwycił. Ta idea mnie uwiodła, 

bo jest dla mnie wielką radością, że te moje prace 

są w jednym miejscu. To zupełnie inaczej działa 

jako całość. Mnie nie będzie, a ludzie to będą oglądali. 

Ta wystawa będzie wędrować, ma jechać podobno 

do Niemiec. 

10

Zamek w Brodnicy fot. Łukasz Neubauer 

J.B.: Czy próbował Pan różnych technik, czy od razu 

zajął się Pan akwarelą? 

Z.S.: Robię głównie akwarele, rysunek klasyczną 

techniką – w ołówku, ale nie tylko, i czasami pracuję 

w akrylu. Wybór akwareli jako mojej głównej 

drogi twórczej był przypadkowy, jak zaczynałem to 

nie miałem zielonego pojęcia, co poszczególne techniki 

sobą reprezentują. Akwarelę znałem tylko z albumów 

i niektórych obrazów. Nie doceniałem jej początkowo, 

wydawała mi się bowiem techniką starszych 

pań, które w niedziele malują jakieś kwiatuszki 

w kółku zainteresowań. Akurat! Okazuje się bowiem, 

że jest to całkiem poważna technika malarska, 

autonomiczna, na duży format. Coraz bardziej 

nabierałem dla tej techniki respektu. Nie wykłada 

się tej techniki od kilkudziesięciu lat w Polsce na 

żadnej uczelni. Jest to według mnie najtrudniejsza 

technika malarska, ponadczasowa. 

Na tej wystawie pokazuję architekturę w pejzażu. Ale 

robię też zupełnie inne rzeczy, takie metaforyczne, 

symboliczne. Jest to inny rodzaj malarstwa, który 

tylko dwa razy wystawiałem. Myślę, że nawet abstrakcyjne 

malarstwo może być interesujące jako dekoracja. 

Bo czasami płaszczyzna zamknięta w ramach 

może stanowić zupełnie abstrakcyjny, bardzo 

piękny wzór. 

M.K.: Czy nie uważa Pan, że polskie zamki są za 

mało promowane jako obiekty turystyczne? 

Z.S.: Rzeczywiście uważam, że nasze zamki stanowią 

wspaniałe obiekty turystyczne. Na terenach 

Polski Północnej można by odtworzyć szlak napoleoński. 

W wielu miejscach Napoleon przebywał na 

tyle długo, by zapisać się w pamięci ludzi i w historii. 

Gdyby to odpowiednio rozreklamować i stworzyć 

bazę turystyczną – odwiedzaliby nas Francuzi 

– gdyż Napoleon to bożyszcze Francji, a nawet 

nie tylko oni. 

J.B. i M.K.: Dziękujemy za rozmowę. 

Ziemiaństwo na Powiślu w XIX wieku 

Aby rozpocząć wywód na temat stanu szlacheckiego 

na terenie Powiśla, wielkości jego posiadania, 

zróżnicowania narodowościowego, stosunków panujących 

pomiędzy polskimi włościanami, a junkrami 

niemieckimi, stosunku ogółu szlachty do niższych 

warstw społeczeństwa, oraz sposobu traktowania 

ziemiaństwa przez władze pruskie należy najpierw 

uściślić termin Powiśle. W pracy S. Srokowskiego 

tereny Powiśla obejmują ziemię kwidzyńską, malborską, 

sztumską, suską oraz elbląską. Jednakże 

w tej pracy zajmiemy się powiatami kwidzyńskim 

i sztumskim, które właściwie należy uznać za Powiśle. 

We wstępie należałoby również nakreślić sytuację 

panującą w tych dziedzinach w całych Prusach Zachodnich, 

gdyż sytuacja na Powiślu nie mogła odbiegać 

od ogólnie panujących tendencji. Prusy Zachodnie 

podzielone były na dwie regencje: gdańską 

i kwidzyńską. Regencja gdańska obejmowała osiem 

powiatów, a w skład regencji kwidzyńskiej wchodziło 

13 powiatów. Tereny Powiśla przynależały te- 

11 

Jadwiga Bartosiewicz 

i Maryla Kaźmierowska 

rytorialnie do regencji kwidzyńskiej. Natomiast powiat 

malborski, elbląski oraz miasto Elbląg położone 

były w granicach administracyjnych regencji gdańskiej. 

W regencji gdańskiej, kwidzyńskiej, w większej 

części regencji królewieckiej i powiecie bytowskim 

(regencja koszalińska) na łączną liczbę 4635846 

mieszkańców Polacy stanowili 43,4%, przy czym 

stwierdzić trzeba, że Niemcy w Prusach Zachodnich 

stanowili element silniejszy ekonomicznie. 

Znaczną część szlachty w Prusach Zachodnich 

stanowili niemieccy posiadacze ziemscy, natomiast 

ziemiaństwo polskie było w zdecydowanej mniejszości. 

Opinie na temat pruskich posiadaczy majątków 

nawet wśród samych Niemców nie były zbyt 

pochlebne. Jednakże to właśnie oni przez znaczny 

okres czasu stanowili podporę władzy w Prusach. W 

kraju tym funkcjonowało trójklasowe prawo wyborcze, 

które gwarantowało klasie junkrów niezachwianą 

pozycję w Prusach. W późniejszych czasach, gdy 

tracili oni pozycję w kraju na rzecz wielkiej burżu-

azji coraz bardziej chwytali się pozycji w wojsku i 

administracji, oraz domagali się ochrony i pomocy 

od państwa. Niepochlebne opinie na temat tej klasy 

społecznej wyrażał między innymi francuski poeta 

Francois Andreux, który stwierdził, że Prusy uchodziły 

za kraj nadętych junkrów. Znamienne są również 

słowa niemieckiego historyka Golo Manna, który 

w swym dziele „Deutsche Geschichte des 19, und 

20 Jahrhunderst” (Historia Niemiec XIX i XX wieku) 

napisał: „Jednakże jako całość, jako klasa panująca 

klasa junkierska jest samolubna i nie będąca 

w stanie sprostać zadaniom. Junkrzy są za biedni, 

aby być klasą rządzącą; wszelkiego rodzaju presjami 

muszą zastępować, to czego im brak w zakresie 

siły ekonomicznej”. Pruska klasa panująca była zbyt 

słaba, aby wprowadzić do produkcji rolnej w swoich 

majątkach nowe wynalazki i ulepszenia procesu 

produkcji rolnej, a ponadto przyzwyczajona była 

do korzystania z taniej, polskiej, siły roboczej (trzeba 

uznać, że dotyczy to również polskiego ziemiaństwa 

z terenu Powiśla). 

Wielka własność ziemska na Pomorzu skupiona 

była głównie w rękach niemieckich. Stanowiła 

ona 43,7 % wszystkich gruntów przeznaczonych dla 

rolnictwa. Jednocześnie trzeba dodać, że na Pomorzu 

Gdańskim było tylko (w XIX wieku) tylko 600 

szlachciców, którzy posiadali co najmniej jedną wieś. 

W regencji kwidzyńskiej, a więc częściowo na terenach, 

które nas interesują, osiągnęła w roku 1886 

50,1 % ziemi uprawnej. Polscy ziemianie utracili po 

roku 1772 znaczną część swoich majątków w Prusach 

Zachodnich. Odbyło się to między innymi z powodu 

asymilacji części tej grupy społecznej z ludnością 

niemiecką, oraz ofi cjalnej propagandy rządowej, 

która rozpowszechniała pruskie treści ideologiczne. 

Ważną kwestią jest też tutaj upadek szkolnictwa 

średniego z polskim językiem wykładowym. 

Przejdźmy teraz do stosunków społecznych panujących 

na terenie całych Prus Zachodnich. W stosunku 

ziemianin – chłop oczywiście pozycję uprzywilejowaną 

zajmował szlachcic. Trzeba tu dodać, 

że ludność interesującego nas terenu zamieszkiwała 

głównie wieś. Tereny te nie były zbyt mocno zurbanizowane. 

Duże ośrodki miejskie nie były liczne, 

a właściwie należy uznać, że był tylko jeden, mianowicie 

Gdańsk. W wieku XIX miasto liczyło około 

64000 mieszkańców. W regencji gdańskiej na 100 

mieszkańców miasta przypadało 257 ludzi żyjących 

na wsi. W regencji kwidzyńskiej dysproporcje były 

jeszcze większe. Na 100 mieszkańców miast przypadało 

387 obywateli pruskich mieszkających na 

wsi. Junkrzy często wykorzystywali to, że będąc jednocześnie 

ofi cerami w wojsku i wielkimi posiadaczami 

ziemskimi, mogli sobie pozwolić na podwójne 

„dręczenie” żołnierzy. Po pierwsze stosując „pruski 

dryl” w wojsku, a po drugie zmuszając żołnierzy 

do pracy w swoich majątkach. Werbowali oni żołnierzy 

we własnych majątkach i zwalniali ich tylko 

na czas kampanii wojennych, bądź na parę tygodni 

w roku (na czas szkolenia wojskowego) przez resztę 

czasu zmuszając ich do pracy na roli. Autor pracy 

„Prusy. Kraj nieograniczonych możliwości” przy- 

tacza słowa Wilhelma II, który odwiedzając w 1899 

roku swą posiadłość połabską Kadinen miał powiedzieć: 

„W Kadinen musi się nie jedno zmienić. Wydaje 

się, że jest to w ogóle nieszczęście żyć na wschodzie. 

Piękna obora... jest przecież prawdziwym pałacem 

w porównaniu z mieszkaniami robotniczymi!”. 

według tej samej pracy wielu ludzi przyjeżdżających 

z głębi Niemiec na tereny wschodnio połabskie 

miał stwierdzić, że na tych ziemiach świnie 

żyją lepiej niż ludzie w odniesieniu do robotników 

rolnych. Chłopi w Prusach Zachodnich prawo posiadania 

ziemi uzyskali dopiero w połowie XIX wieku. 

Nadal musieli płacić podymne, a od 1792 powoływani 

byli do wojska na 20 lat, jednakże praktycznie 

rzecz biorąc nie osiągalne dla nich były stopnie ofi - 

cerskie. Podlegali także innym prawom, karom, sądom 

niż szlachta. Pozbawieni zostali również praw 

politycznych. Przy rekrutacji do wojska częstokroć 

popełniano liczne nadużycia, co jeszcze bardziej negatywnie 

odbijało się na stanie chłopskim (głównie 

na terenach zajętych po rozbiorach Polski, gdyż ci 

nie byli przyzwyczajeni do takich metod werbunkowych). 

Trzeba też dodać, że płace w rolnictwie należały 

do najniższych. W roku 1871 średnia płaca 

dla rybołówstwa, myślistwa oraz rolnictwa wynosiła 

364 marki brutto rocznie (dla porównania w górnictwie 

859 marek, a w przemyśle i rzemiośle 532). 

Również procentowy przyrost płac w rolnictwie, rybołówstwie 

i myślistwie był najniższy (w latach 1871 

– 1913) ze wszystkich dziedzin życia gospodarczego 

Niemiec i wyniósł 87,4 % (dla porównania w górnictwie 

ten przyrost wyniósł 93,4 %, a przemyśle i rzemiośle 

127,4 %). 

Stosunki pomiędzy ziemiaństwem polskim, 

a niemieckimi posiadaczami ziemskimi kształtowały 

się różnie. Ogólnie trzeba przyjąć, że różnice 

w tradycji historycznej, kulturze oraz formy rządów, 

do której przywykła polska szlachta nie sprzyjał 

wprowadzeniu dobrych stosunków pomiędzy Polakami 

a Niemcami. Polska szlachta z niechęcią odnosiła 

się do państwa pruskiego i do Niemców za ich 

oszczędny tryb życia. Jednakże biedniejsi polscy ziemianie 

z czasem zaczęli posyłać dzieci do pruskich 

szkól, oraz asymilować się z Prusakami. Świadczą 

o tym polscy ziemianie na stanowiskach landratów. 

Ogólna jednak tendencja władz pruskich była taka, 

żeby jak najbardziej ograniczyć żywioł polski i wyrażał 

to między innymi przepis mówiący, że szlachcic 

nie będący dotąd właścicielem ziemskim w danej 

prowincji musi uzyskać zgodę władz prowincjonalnych 

na kupno lub wydzierżawienie majątku. 

Rzeczą oczywistą jest, że zgodę taką mógł otrzymać 

bez problemu Niemiec, natomiast dla polskiego ziemianina 

było to praktycznie nie możliwe. Oczywiście 

były też wyjątki od reguły i polscy szlachcice pełnili 

służbę wojskową ze stopniami ofi cerskimi w pruskiej 

armii. Wspomniany wyżej Bernt Engelmann przytacza 

przykład radcy Hoffmana z Insterburga (Wystruci), 

który żył w niezłej komitywie z okolicznymi 

polskimi właścicielami majątków i często u nich gościł 

(zmarł w 1797 roku z powodu nadużywania alkoholu). 

12

Przyjrzyjmy się teraz bliżej Powiślu. W roku 1807 

w powiecie kwidzyńskim polskich majątków nie było. 

Liczba niemieckich natomiast wynosiła 12 (o wartości 

336725 talarów). Dla porównania w powiecie 

malborskim polskich majątków było 23 (warte były 

533735 talarów), niemieckich natomiast 12 (o wartości 

361144 talarów). W powiecie suskim własności 

polskiej nie było, a własność niemiecka wynosiła 

22 majątki o wartości 761069 talarów. Dochodowość 

majątków na terenie Powiśla, a więc w powiatach 

kwidzyńskim i sztumskim wynosiła 55 % 

dochodu osiąganego w rejonie Elbląga i Malborka 

(czyli na Żuławach). Tu majątki były najbardziej dochodowe 

ze względu na dobre gleby. Najmniej opłacalne 

było posiadanie majątku ziemskiego w powiecie 

suskim, gdzie dochodowość posiadłości wynosiła 

28 % dochodu osiąganego w rejonach Elbląga 

i Malborka. Widzimy więc, że majątki polskich ziemian 

położone na terenie Powiśla (pomijając fakt, 

że nie było ich zbyt wiele) wcale nie musiały przynosić 

wysokich dochodów. 

Problemem dla polskich ziemian (choć nie tylko, 

dotyczyło to również chłopów, a raczej już rolników) 

była ustawa uchwalona na wniosek rządu (projekt 

zakładał wydanie 100 milionów marek na popieranie 

osadnictwa niemieckiego w Prusach Zachodnich 

oraz Poznańskim). 7 kwietnia 1886 projekt został 

przyjęty i utworzona została Komisja Kolonizacyjna 

dla Prus Zachodnich i Poznańskiego. W latach 

1886 – 1889 polscy ziemianie sprzedali na własną 

prośbę Komisji Kolonizacyjnej 58 majątków o areale 

38167 hektarów (chłopi polscy sprzedali Komisji 

Kolonizacyjnej tylko 29 gospodarstw o areale 1181 

ha.). Podobne działania anty polskie Niemcy podejmowali 

już wcześniej. W roku 1807 prezes Kamery 

Domen i Wojny w Kwidzynie Teodor von Schon 

zażądał spłaty odsetek od kredytów zaciągniętych 

w kwidzyńskim ziemstwie przed 1807 rokiem. Majątki 

właścicieli nie mogących spłacić tych należności 

licytowano (głównie polskie). Jednocześnie wprowadzono 

pomoc dla junkrów udzielając im kolejnych 

kredytów ( z funduszy przeznaczonych na odbudowę) 

na spłatę poprzednich. 

Sukcesem Komisji Kolonizacyjnej dla Prus Zachodnich 

i Poznańskiego na terenie Powiśla było m. in. wykupienie 

majątku Donimirskich pod Sztumem. 

Polacy jednak zakładali również swoje związki 

i spółdzielnie.3 grudnia 1848 roku zapoczątkowano 

działalność Ligi Polskiej na Powiślu. Pierwszy wiec 

odbył się w Postolinie. W skład Rady Prowincjonalnej 

Ligi Polskiej weszli: Teodor Donimirski z Buchwałdu, 

Sierakowski z Waplewa, Kalkstein z Klecewa. 

W skład Ligi wchodzili zarówno ziemianie, jak 

i robotnicy rolni oraz chłopi. 19 kwietnia 1862 roku 

Towarzystwo Rolnicze Ziemi Pomorskiej. Miało ono 

obejmować swym działaniem tereny Powiśla oraz 

Kociewie. Ogólnie rzecz ujmując na terenie Wielkopolski 

oraz Pomorza Gdańskiego do pierwszej wojny 

światowej istniało kilkaset spółdzielni polskich (150 

tysięcy członków). W 1871 roku powstaje w Poznaniu 

Związek Spółek Zarobkowych i Gospodarczych, 

a w 1886 Bank Związku Spółek Zarobkowych. 

Na terenie Powiśla działało wiele Banków Ludowych. 

Jednakże pierwszą instytucją udzielającą kredytów 

ziemianom, ale nie tylko, był Bank Prywatny 

powołany do życia w Starym Targu przez Teodora 

Donimirskiego z Buchwałdu (wspomnianego już 

wyżej). Kolejną instytucją tego typu był Bank Ludowy 

W Pierzchowicach. Właściwy rozwój tego typu 

instytucji nastąpił dopiero po założeniu wyżej wspomnianego 

Związku Spółek Zarobkowych i Gospodarczych 

w Poznaniu, który objął kontrolę nad wszystkimi 

polskimi Bankami Ludowymi z terenu zaboru 

pruskiego. Dowodem na to jest na terenie Powiśla 

powstanie Banku Ludowego w Sztumie (został on 

założony przez księdza Adamskiego w 1910 roku). 

Następny był Bank Ludowy w Tychnowach (powiat 

kwidzyński). Został on powołany do życia 12 grudnia 

1912 roku. Powstaje również Bank Ludowy z siedzibą 

w Kwidzynie z przewodniczącym Janem Kowalskim, 

polskim ziemianinem z Górek. W zarządzie 

zasiadał m. in. Stanisław Sierakowski. 

Bank Ludowy w Sztumie powołany został do działania 

18 stycznia 1910 roku, a wpisany do rejestru 

spółek 18 lutego tegoż roku. Działali w tym banku 

m. in. Witold Donimirski i Kazimierz Donimirski. 

Początkowo Bank liczył 72 członków. Największą 

możliwą pożyczką była kwota 15 tysięcy marek. 

Ogólnie rzecz ujmując Banki Ludowe były inicjatywami, 

które jednoczyły i poprawiały stosunki pomiędzy 

polskimi włościanami a rolnikami. Biorąc 

pod uwagę Banki Ludowe w Pierzchowicach, Sztumie, 

Tychnowach i Bank Prywatny w Starym Targu 

(sytuacja na rok 1919) ziemianie nie byli członkami 

tylko Banku Prywatnego ze Starego Targu. Natomiast 

sytuacja w pozostałych bankach przedstawiała 

się następująco: 

a) Bank Ludowy Pierzchowice: ziemianie – 9, rolnicy 

– 611. 

b) Bank Ludowy Sztum: ziemianie – 6, rolnicy 

– 190. 

c) Bank Ludowy Tychnowy: ziemianie – 6, rolnicy 

– 46. 

Warto w tym momencie wspomnieć również o tradycjach 

łowieckich. Władze pruskie zabroniły organizowania 

się Polaków we wspólne koła łowieckie 

(ustawa z 26 lutego 1870 roku). W wyniku posunięć 

władz Polacy nie mogli polować w grupach (dopuszczalne 

były tylko polowania indywidualne). Pozwolenie 

na polowanie można było uzyskać od władz 

tyko wtedy, gdy posiadało się odpowiedni areał ziemi, 

lasu lub akwenu wodnego. Z przywileju polowania 

korzystali Donimirscy (w Czerninie i Zajezierzu), 

oraz Sierakowscy w Waplewie. Trzeba tu również 

dodać, że prowadzili oni bardzo rozsądną gospodarkę 

łowiecką. 

Przyjrzyjmy się teraz terenom Powiśla biorąc 

pod uwagę rody ziemiańskie i junkierskie, które zamieszkiwały 

interesujący nas obszar. Wielka własność 

ziemska w powiecie kwidzyńskim skupiona 

była głównie w południowo – wschodniej jego części 

(okolice Gardeji). Swoje rody posiadały tu rody Groebenów 

i Rosenbergów. Jedynym polskim przedstawicielem 

ziemiaństwa był w tym powiecie Jan Ko- 

13

walski, właściciel majątku Górki. Rodzina Kowalskich 

objęła jednak w posiadanie ten majątek dopiero 

w 1910 roku. Wspomniani wyżej Groebenowie 

posiadają w tym czasie m. in. majątek Klasztorek i 

Paczkowo (Paczkowo w końcu XIX wieku liczą 1303 

mieszkańców, a tereny uprawne wynoszą 944 ha). 

Majątek Krzykosy należał od 1917 roku do Georga 

Busse, który odkupił go od państwa. Inny majątek, 

Klecewo, należał do rodziny Rosenbergów (od roku 

1787). Burzliwe dzieje przechodził majątek Rozajny. 

Na początku XIX wieku stał się on własnością 

rodu von Bequignolles. Rodzina ta posiadała również 

majątki Cygany i Zebrdowo. Jeszcze przed końcem 

pierwszej połowy XIX stulecia ród von Bequignolles 

sprzedaje Rozajny Augustowi Lonzowi, a ten z kolei 

odsprzedaje tenże majątek w roku 1879. Nabywa go 

Jubileusz Szkoły Podstawowej 

w Morawach 

W dniu 24 września 2005 roku w Szkole Podstawowej 

im. mjr Henryka Dobrzańskiego w Morawach 

odbyły się uroczystości związane z jubileuszem 60 

– lecia istnienia. Czytelników odsyłamy do „Schodów 

Kawowych” nr 2/22 (kwiecień – czerwiec 2005 

r.), gdzie ukazał się artykuł przedstawiający historię 

szkoły. Z okazji Jubileuszu przybyło wielu dostojnych 

gości. Władze samorządowe reprezentowali 

przedstawiciele Starosty Powiatowego, władze 

Gminy Gardeja na czele z wójtem Jerzym Grabowskim, 

przedstawiciele władz oświatowych reprezentowanych 

przez dyrektora delegatury Kuratorium 

Oświaty w Tczewie Stanisława Sumowskiego oraz 

starszego wizytatora panią Barbarę Szynkarczyn. 

W uroczystościach wzięli udział także znakomici 

goście: posłowie na sejm RP pan Maciej Płażyński 

i pan Franciszek Potulski. Swoją obecnością Święto 

Szkoły zaszczycili także dyrektorzy sąsiednich szkół 

m.in. Wandowa, Cygan i Trumiejek. Przybyli także 

byli dyrektorzy, nauczyciele, pracownicy, rodzi- 

Marszałek Maciej Płażyński przecina wstęgę na pamiątkowym obelisku 

Fot.: z archiwum szkoły 

Ernst Kurl Richter. Majątek Zebrdowo w 1832 od 

rodu von Bequignolles nabył Braun, który to przyjął 

nazwisko swojej żony von Schwanefeld. Ich córka 

wychodząc za mąż za barona von Frankenberg 

spowodowała, że Zebrdowo znalazło się w rękach 

tegoż rodu. 

Największymi polskimi rodami w powiecie sztumskim 

były w interesującym nas okresie rodziny Sierakowskich 

i Donimirskich. Do rodu Donimirskich 

należało wiele majątków. Były to Małe Ramzy, Cygusy, 

Czernin oraz klucz buchwałdzki (czyli: Buchwałd, 

Telkwice, Brzozówka, Komorowo, Nowa 

Wieś). Do rodziny Sierakowskich należał majątek 

Waplewo, który do roku 1939 był oazą polskości na 

Powiślu. 

Marcin Kobrzyński 

ce i absolwenci tej szkoły, dla których był to dzień 

pełen wzruszeń i emocji. Uroczystość rozpoczęła się 

apelem oraz odsłonięciem tablicy upamiętniającej to 

wydarzenie, ufundowanej przez społeczność lokalną, 

którą poświęcił ksiądz Eugeniusz Potoniec. Następnie 

wygłoszono okoliczne przemówienia i posypały 

się liczne życzenia. Na ręce pani dyrektor złożono 

również prezenty. 

Obelisk z pamiątkową tablicą, ufundowany przez społeczność lokalną 


Część artystyczną jubileuszu szkoły rozpoczął pokaz 

prezentacji multimedialnej przedstawiającą historię 

szkoły w zarysie oraz jej współczesną działalność, 

którą przygotowała pani Beata Gularowska. Następnie 

głos oddano uczniom, którzy pod okiem pani Joanny 

Wiczyńskiej przygotowali lekcję historii opartej 

na zapiskach z pierwszej kroniki szkoły, co stało się 

przedmiotem wspomnień dla starszych uczestników 

spotkania. Dla wielu absolwentów był to prawdziwy 

powrót do miejsca swojego dzieciństwa i młodości. 

Absolwentka rocznika 1950/1951, pani Janina 

Ludwik z domu Mordasiewicz, przywiozła ze sobą na 

spotkanie zeszyt z czasów, kiedy była uczennicą szko- 

14

Wzruszające spotkanie po latach absolwentów szkoły 


Zaproszeni goście podczas pokazu prezentacji multimedialnej 


ły w Morawach oraz pisankę wykonaną na zajęciach 

praktyczno – technicznych pod okiem ówczesnej dyrektorki 

pani Stanisławy Domysławskiej. Jak na Jubileusz 

przystało był wielki tort i świeczki urodzinowe, 

którym uraczeni zostali wszyscy przybyli na uroczystość 

goście. W czasie przerwy chętnie oglądano 

pomieszczenia klasowe, gdzie zgromadzono stare dokumenty, 

pamiątki i zdjęcia. Dużą ciekawostką okazały 

się znalezione w starych dziennikach lekcyjnych 

usprawiedliwienia nieobecności uczniów pisane często 

jeszcze ołówkiem, na małych pożółkłych karteczkach, 

wyrwanych z kajetów. Wielu gości odnalazło się 

na pożółkłych fotografi ach, ożyły wspomnienia z czasów, 

kiedy byli uczniami, nauczycielami tej szkoły. 

Z notatnika sta re go zgreda 

Co prawda okres intensywnej edukacji mam zdecydowanie 

za sobą, ale kiedy wpadł mi w ręce poradnik 

dla kandydatów na studia wyższe nie oparłem 

się pokusie dokładnego przewertowania tego wydawnictwa. 

Księga jest dość opasła, co podyktowane 

jest ogromną ilością ofert. Dla każdego coś miłego. 

Wprawdzie z krótkich informacji nie wynika jaka jest 

Zaproszeni goście na otwarciu uroczystości Fot.: z archiwum szkoły 

Spotkanie po latach... Fot.: z archiwum szkoły 

Uroczystość uwieńczono wpisem do kroniki szkoły 

oraz pamiątkowymi zdjęciami. Po takiej uczcie duchowej 

czekała na gości zabawa przy akompaniamencie 

muzyki. 

Uroczystość ta na pewno na długo pozostanie 

w pamięci gości: dzieci, nauczycieli i rodziców. Wszyscy 

byli zachwyceni występem dzieci, nie kryli wzruszenia. 

Uczestnicy, którzy zaszczycili szkołę swoją 

obecnością otrzymali płyty CD z prezentacją, a także 

kwartalnik „Schody Kawowe”, w którym to ukazał 

się artykuł przedstawiający dzieje szkoły, a także 

folder przedstawiający jej obecną działalność. 

15 

Beata Gularowska 

jakość nauczania, jakie skutki tego nauczania, ale 

przyszłość za każdym razem jest różowa oraz świetlana. 

Oferta jednej z wielu uczelni wymienia kierunki, 

które na owej uczelni można studiować i, o 

dziwo, absolwenci wszystkich kierunków są niesłychanie 

pożądani przez tabuny przedsiębiorstw. Kierunki 

do studiowania w tej uczelni – to wykaz naj-

ardziej poszukiwanych zawodów w Polsce. Jak jest 

w istocie przekonają się absolwenci po ukończeniu 

studiów. 

Aby jednak zostać kandydatem do odbycia studiów 

wyższych, najpierw trzeba ukończyć szkołę średnią, 

więc i poradnik nie jest pozbawiony tego typu ofert. 

Szczególnie jedna oferta niesłychanie mnie zafrapowała. 

Oto jest liceum o kierunku menadżerskim na podbudowie 

zasadniczej szkoły zawodowej. Napisano wprawdzie 

ZSZ, ale ja tak to pozwoliłem sobie odczytać. I to 

jest to, co mi się w tym poradniku podobało najbardziej. 

No bo ja nie mam żadnego chwytliwego tytułu 

przed nazwiskiem, jakiś tam przedpotopowy magister, 

jakiś inżynier od siedmiu boleści - to już nie bierze. 

Natychmiast oddałem się marzeniom. Bo gdyby tak 

czas cofnąć, to może ja bym nie musiał marnować tylu 

lat na jakieś tam nauki, ja bym sobie machnął wpierw 

zawodówkę, a potem od razu bym został menadżerem. 

Po ukończeniu takiego liceum machnąłbym sobie przepiękne 

wizytówki, żeby ewentualny interlokutor wiedział 

z kim ma do czynienia. Fajnie by to brzmiało: zawód 

– menadżer, albo lepiej manager, bo to tak zagranicznie 

brzmi. Dajmy na to: betoniarz – manager albo 

kucharz manager. To po prostu robi wrażenie. Może nawet 

zwala z nóg w przypływie histerycznego śmiechu. 

A życie ze śmiechem, jak wiadomo, jest życiem zdrowym 

i zalecanym. 

Ja w życiu codziennym spotykam całe zastępy tych 

menadżerów. Jedno ich łączy – ogromne luki w posiadanej 

wiedzy. Wiedza ta przypomina chwilami ser szwajcarski 

z ogromnymi dziurami. W związku z tymi dziurami 

umiejętność rozumienia przez menadżera tego, 

co się do owego menadżera mówi jest, delikatnie mówiąc, 

skromna. W związku z tym poczułem się zmuszony 

do stosowania pewnej gradacji. Otóż, jeszcze nie 

tak dawno, miernikiem prostoty tekstu było określenie, 

że jest napisany językiem prostego i w tym miejscu 

padała nazwa pewnego zawodu, skądinąd pożytecznego. 

Teraz podstawą będzie formułowanie treści dowolnego 

pisma językiem prostego menadżera na podbudowie 

zasadniczej szkoły zawodowej. Musiałem nawet 

podjąć pewne działania dostosowawcze, bowiem zwy- 

Nasze próby Ogłoszenie płatne 

kle to ja miałem problem - czasami ni w ząb nie mogłem 

zrozumieć o co idzie siedzącemu przede mną menadżerowi. 

Teraz w modzie jest niesłychana kondensacja 

wypowiedzi, mowa poniekąd piktogramami, a mój 

problem polega na tym, że ja jestem niekompatybilny 

do takiej konwersacji, nieprzystosowany i tyle. 

Wchodzę do sklepu i pytam takiego sprzedawcę 

– menadżera: ten przedmiot to jakiej jest produkcji? 

I dostaję odpowiedź – „tu stoi, że made in china, dokładnie 

tak, jak jest napisane”. W pierwszej chwili nie wiem 

o co chodzi, dopiero później załapuję, że menadżer odczytuje 

– co już jest oznaką niezgorszego wykształcenia, 

bo zna litery, jak leci, bez zbędnych tam fanaberii 

językowych. To jednak jest pół biedy, jakoś się dogadujemy. 

Gorzej kiedy ja coś objaśniam, a tu przede 

mną kamienna twarz, twarz, która świadczy, że moja 

informacja nie jest w stanie przebić się przez beton niewiedzy. 

Tłumaczyłem kiedyś zawiłości związane z dość 

prostym podatkiem i mówię: jeżeli pan to sprzeda, to 

musi pan zapłacić dziesięć procent podatku. Przede 

mną poker face, zapada niezręczna cisza, menadżerowi 

po chwili marszczy się czoło i wreszcie zadaje pytanie: 

„a te dziesięć procent to ile?”. Zależy za ile pan tę 

rzecz sprzeda – odpowiadam. Cisza, ciężki proces myślowy, 

a po chwili: „to nie jest jednakowy ten podatek?”. 

I tak dalej, i tak dalej. Moje luki w wykształceniu 

nie pozwalają mi zrozumieć menadżera i jego zawiłego 

toku myślowego. Potem jeszcze pada pytanie: „dlaczego 

ja mam płacić ten podatek?”. Bo takie jest prawo 

– odpowiadam już lekko poirytowany. „A to wszyscy 

muszą?”. Tak, wszyscy. „A kto to ustalił takie prawo?”. 

Sejm. „A znajomy mi mówił, że nie trzeba płacić” 

– dobija mnie menadżer ostatecznym argumentem. To 

niech pan nie płaci – na swoje ryzyko. I menadżer odchodzi 

dumny, że ostatecznie pogrążył takiego mądralę 

jak ja. 

A ja spokojnie czekam czasów, kiedy pierwszym pytaniem 

zadawanym menadżerowi będzie, pytanie o uczelnię, 

którą ukończył, a nie o to, jakie wykształcenie zdobył. 

Tylko pewnie nie doczekam, bo i tak co drugi nie 

zrozumie o co w tym pytaniu chodzi. A do mnie – pech 

tak chce – przychodzi zawsze ten co drugi. 

Zgred 

bez pytania meble migrują na balkon 

oglądają zachód słońca 

bezwyraźne ściany w kryzysie wieku średniego nie stoją już prosto 

niewypomyślane podłogi wdychają z kaloszy opary śmierci klinicznej 

patrząc się tępo w sufi t 

słoik ze wspomnieniami zatacza się na półce 

przegląda zmarszczki w opajęczonym lustrze 

bezzębna drabina pytań śni ruchome schody odpowiedzi 

zamknięte drzwi ulatują przez okno wybite absurdem 

piwnica niedorzeczności toczy głaz na strych - 

autostradę do prywatnego nieba 

prywatny dom wariatów sprzedam tanio 

16 

Marcel Wodniak 7 XI 2004r.

Genealogia – nowe hobby 

Pochodzimy z różnych rejonów kraju, według 

pierwszego kwidzyńskiego spisu kompleksowego 

dokonanego w czerwcu 1945 r. Mieszkało w tym 

czasie w Kwidzynie 2235 Polaków oraz 1226 Niemców. 

Ludność naszego miasta składała się z obywateli 

polskich z ziem centralnych kraju i repatriantów 

ze wschodu. Większość z nas jest potomkami 

tych osadników przybyłych zaraz po wojnie 

inni przybyli do miasta „za pracą”, kiedy budowano 

m.in. Zakłady Celulozowo – Papiernicze. Niewątpliwie 

jesteśmy silnie związani z Kwidzynem. 

Świadczy o tym chociażby działalność Klubu Małej 

Ojczyzny Kwidzyńskiej. 

Przez lata system polityczny utrudniał, a czasami 

uniemożliwiał, odwiedzanie miejsc, z których 

pochodzimy. Obecnie łatwa komunikacja spowodowała, 

że chęć poznania historii rodziny, odwiedzenie 

miejsc, gdzie żyli nasi przodkowie stała się 

łatwiejsza do zrealizowania. W dobie komputerów 

i internetu poszukiwanie krewnych mamy niewątpliwie 

ułatwione. Obecnie w sieci można znaleźć 

tysiące witryn, które pomogą nam przy naszych 

poszukiwaniach. Podstawowym narzędziem jest 

wyszukiwarka internetowa, np. www.google.com. 

Pomoc możemy uzyskać także korzystając z grup 

Drzewo jest symbolem i podstawą badań korzeni rodzinnych 

dyskusyjnych i mailingowych, np. pl.soc.genealogia. 

To właśnie na podbudowie tej grupie dyskusyjnej 

powstała propozycja utworzenia Polskiego 

Towarzystwa Genealogicznego. Niestety projektu 

nie udało się zrealizować w tak szerokim zakresie, 

ale aby propagować genealogię grupa zapaleńców 

pod przewodnictwem p. Stanisława Pieniążka 

z Gdyni, który od wielu lat zajmuje się poszukiwaniami 

genealogicznymi, stworzyła w czerwcu 

2005 roku Pomorskie Towarzystwo Genealogiczne. 

Celem Towarzystwa jest propagowanie genealogii 

i zachęcanie aktywną pomocą wszystkich początkujących 

genealogów, niezależnie od ich i ich 

przodków, statusu społecznego czy wyznania religijnego 

Przez bardzo długi okres czasu genealogia utożsamiana 

była ze szlacheckim i arystokratycznym 

pochodzeniem. Powoduje to, że wiele osób za wszelką 

cenę pragnie pochwalić się przynależnością, do 

któregoś z herbowych rodów. Często nie potwierdzają 

oni swojego pochodzenia wywodami genealogicznymi 

opartymi na materiale archiwalnym. 

Błędnie uważają, że o szlacheckim pochodzeniu 

świadczy już samo występowanie nazwiska w herbarzu. 

W badaniach genealogicznych często wykorzystuje się herby rodowe 

Nie ma powodu, aby zrażać się do poszukiwań 

genealogicznych tylko dlatego, że przodkowie byli 

chłopami. W tym roku ukazała się na naszym rynku 

wydawniczym książka autorstwa Małgorzaty 

Nowaczyk „Poszukiwanie przodków. Genealogia 

dla każdego”. Jest to pierwszy tego typu poradnik 

dla osób poszukujących swych nieszlacheckich korzeni. 

Książka uczy w jaki sposób, opierając się na 

ogólnie dostępnych dokumentach, odtworzyć dzieje 

swojej rodziny setki lat w przeszłość. Zawiera wiele 

przykładów pochodzących z poszukiwań autorki. 

Jeśli więc wiemy, że nasi przodkowie byli chłopami, 

to również mamy szanse, aby w swoich poszukiwaniach 

posunąć się znacznie wstecz a to dlatego, że 

na soborze trydenckim w 1563 roku wprowadzono 

obowiązek rejestrowania udzielonych w parafi 

ach katolickich ślubów i chrztów (obowiązek rejestracji 

zgonów pochodzi z 1614 roku). Oczywiście 

tak odległe odkrycie przodków będzie możliwe 

tylko wtedy, gdy metrykalia przetrwały różne 

zawirowania losu, zawieruchy wojenne i czy w interesującej 

nas parafi i nie doszło w przeszłości do 

pożaru. 

Nadanie kościelnym księgom metrykalnym 

charakteru urzędowego, które nastąpiło na Sejmie 

Czteroletnim (1789), wpłynęło na ujednolicenie 

formularzy. Kolejne zmiany w ewidencjonowaniu 

przyniosły rozbiory Polski. W zaborze pruskim 

od 1817 roku proboszczowie mieli obowiązek pro- 

17

wadzenia ksiąg stanu cywilnego. W październiku 

1874 r. wprowadzono obowiązek urzędowego rejestrowania 

urodzeń, małżeństw i zgonów. W zaborze 

rosyjskim cała rejestracja małżeństw, urodzeń 

i zgonów odbywała się w parafi ach wyznaniowych, 

gdzie duchowni spełniali również funkcję urzędnika 

stanu cywilnego. Na terenie zaboru austriackiego 

prawo cywilne przewidywało rejestrację ruchu 

naturalnego ludności katolickiej w parafi ach, 

a nieliczne istniejące urzędy stanu cywilnego (powstałe 

po 1868 r.) przeznaczone były dla osób bezwyznaniowych 

i dla wyznań niekatolickich. 

Obecnie dokumenty metrykalne przechowywane 

w Archiwach Państwowych i Kościelnych, są 

głównym źródłem dla naszych poszukiwań. Nim 

jednak wybierzemy się do którejś z tych instytucji, 

musimy ustalić, czego szukamy i gdzie, i jak pod 

względem terytorialnym te poszukiwania umiejscowić. 

Takich informacji powinna nam udzielić najbliższa 

rodzina. To od niej uzyskamy pierwsze wiadomości, 

które będą stanowić bazę dla dalszych 

poszukiwań. Jeśli jesteśmy w tej szczęśliwej sytuacji, 

że żyją jeszcze nasi dziadkowie, zapytajmy 

o imiona ich rodziców, dziadków, pradziadków, 

nie zapominając też o nazwiskach panieńskich 

babci czy prababci, o to gdzie zmarli ich rodzice, 

dziadkowie, w jakiej parafi i brali ślub, ile 

mieli dzieci itd. 

Nadchodzące długie, jesienne i zimowe wieczory, 

mogą być dobrą okazją do spotkań rodzinnych i 

rozmów o przeszłości. Warto takie spotkania wzbogacić 

oglądaniem fotografi i, które to z kolei, często 

są impulsem do wspomnień. 

Notujmy daty (nawet te określone w przybliżeniu), 

imiona, nazwiska, miejscowości, legendy 

a nawet plotki, przewijające się we wspomnieniach 

członków naszej rodziny. Często nawet błaha 

i pozornie nieistotna informacja, może się po 

czasie okazać bardzo użyteczna dla naszych poszukiwań. 

Kiedy już „przepytamy” najbliższą rodzinę, uporządkujemy 

zebrane dokumenty, informacje i fotografi 

e przychodzi czas na wizytę w archiwach. 

Badania genealogiczne prowadzi się metodą retrospektywną, 

co oznacza, że odkrywamy przeszłość 

w tył. 

Na początek, jeśli już znamy miejscowość, w której 

umarł najdawniejszy ze znanych nam przodków, 

wybieramy się do parafi i lub Urzędu Stanu 

Cywilnego, którym dana miejscowość podlega. 

Zarówno Urzędy Stanu Cywilnego jak i Archiwa 

Parafi alne, mają obowiązek przekazywania dokumentów 

mających więcej niż 100 lat, do tzw. „wyższych 

instancji”. Dla USC taką instytucją są Archiwa 

Państwowe, a dla parafi i Archiwa Diecezjalne 

i Archidiecezjalne. W przypadku metrykaliów urzędowych 

zasada ta przestrzegana jest dość skrupulatnie. 

Inaczej jest z Archiwami Parafi alnymi. Może 

się więc zdarzyć, że kancelaria parafi alna posiada 

metryki nawet XVIII wieczne. W obu przypadkach 

urzędnicy pokierują nas do odpowiednich archiwów, 

w których możemy prowadzić dalsze poszukiwania. 

Dokumenty metrykalne mogą nam udzielić wielu 

informacji na temat naszych przodków, tego 

czym się zajmowali, jak żyli i gdzie mieszkali. Parafi 

alne metryki zgonu wskażą nam nawet na co 

umierali antenaci. Z tej informacji możemy wyciągnąć 

wnioski, czy pewne zachowania bądź choroby 

w naszej rodzinie nie są uwarunkowane genetycznie. 

Jeśli odnajdziemy urzędowy dokument zgonu 

naszego przodka, poza jego imieniem i nazwiskiem 

możemy się spodziewać, że będzie tam też podany 

wiek zmarłego lub nawet pełna data wraz z podaną 

miejscowością urodzenia. Poza tym zbierzemy 

informacje o jego/jej współmałżonku. Na tej podstawie 

możemy już szukać dokumentu ślubu. Dokument 

ślubu poinformuje nas o rodzicach państwa 

młodych, co ułatwi znacznie odnalezienie 

aktu chrztu bądź urodzenia. Zawsze zwracajmy 

uwagę na dopiski na marginesach dokumentów, 

gdyż często są one konkretną wskazówką przyspieszającą 

dalsze poszukiwania. Można przyjąć, 

że wszelkie akty wystawiane przez Urzędy Stanu 

Cywilnego są ujednolicone i zawierają podobne informacje. 

W przypadku kościelnych dokumentów 

bywa różnie. Wszystko zależało od rzetelności osoby 

prowadzącej księgi. 

Źródła wykorzystywane podczas poszukiwań 

przodków to nie tylko metryki. Idąc do archiwum 

nie bójmy się pytać, jakie jeszcze archiwalia z interesującego 

nas terenu zachowały się. Zapiski o naszych 

chłopskich czy mieszczańskich przodkach 

możemy odnaleźć też w aktach gmin i miast, cechów 

rzemieślniczych, w księgach sądowych, katastralnych 

i wszelkich spisach ludności itp. 

Praca genealoga przypomina niekiedy pracę detektywa. 

Musimy zdawać sobie sprawę, z tego, że 

badając przeszłość naszej rodziny obalimy wiele 

krążących w niej legend, jednocześnie odkrywając 

nowe nieznane fakty, które pozwolą nam nie tylko 

odtworzyć drzewo genealogiczne, ale także ustalić 

nasze pochodzenie i tożsamość a więc w jakimś 

sensie odkryć samych siebie. 

Jeśli po przeczytaniu tego tekstu nabierzecie 

ochoty, aby rozpocząć własne poszukiwania to zapraszam 

do odwiedzenia w Internecie grupy dyskusyjnej 

pl.soc.genealogia. Uzyskacie tam wskazówki 

i pomoc. Pamiętajcie jednak o podpisywaniu 

się nazwiskiem. Dzięki temu może ktoś z naszych 

krewnych zaczynając swoje poszukiwania 

trafi do was. Zapraszam również do Pomorskiego 

Towarzystwa Genealogicznego, które jest organizacją 

otwartą dla wszystkich. Więcej informacji 

o Towarzystwie można uzyskać pisząc na adres 

e-mail: piesta@hot.pl 

18 

Joanna Jendrzejewska 

i Anna Stachowska

Warsztat Terapii Zajęciowej w Kwidzynie 

Centrum Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych. 

Teren, na którym usytuowane jest Centrum Rehabilitacji 

Osób Niepełnosprawnych, którego głównym 

zadaniem jest prowadzenie Warsztatu Terapii 

Zajęciowej, obejmuje atrakcyjnie położone nieruchomości 

po byłym Państwowym Gospodarstwie 

Rolnym (o powierzchni 7,8 ha) w tym zabytkowy 

dworek (stanowiący część zespołu dworsko - parkowego 

wpisanego do rejestru zabytków województwa 

elbląskiego decyzją Wojewódzkiego Konserwatora 

Zabytków w Elblągu z dnia 24.10.1990 r., nr 

rej. 175/90). Jego ciekawa forma architektoniczna 

pochodzi z przełomu XVI i XVII w. Ostateczny wygląd 

dworku został nadany w XIX w. Podczas plebiscytu 

na Warmii i Mazurach w 1920 roku stąd prowadzili 

szeroką akcję propagandową między innymi 

Stefan Żeromski i Jan Kasprowicz. 

Uroczyste otwarcie Warsztatu Terapii Zajęciowej w Górkach. Na zdjęciu 

Kazimierz Gorlewicz oraz Bogdan Muchowski. 

fot. Łukasz Neubauer 

W zespole dworsko – parkowym od strony 

wschodniej znajduje się park z dwoma zarybionymi 

stawami, który zajmuje powierzchnię ponad 4 ha. 

Park służyć będzie jako miejsce do rekreacji i terapii 

zajęciowej dla osób niepełnosprawnych i kilku tysięcy 

mieszkańców przyległych osiedli, tak miasta, 

jak i gminy Kwidzyn. Zespół dworsko - parkowy nie 

ma charakteru izolacyjnego i służyć będzie szeroko 

rozumianej integracji naszych mieszkańców. 

Omawiane miejsce położone jest na obrzeżach Kwidzyna, 

centralnie w gminie Kwidzyn, przy drodze wojewódzkiej 

w kierunku na Iławę. Nieruchomość stanowi 

własność Fundacji ,,Misericordia” (powołanej 

w 1992 roku z inicjatywy księdza Wojciecha Kruka 

i Rady Miejskiej w Kwidzynie). 

Teren będący własnością Fundacji „Misericordia” 

pozwala na budowę w przyszłości nowych obiektów 

służących osobom niepełnosprawnym, a także daje 

możliwość przeznaczenia ziemi pod plantację wikliny, 

na ogród i pod boisko sportowe. 

Centrum Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych jest 

kolejną placówką rehabilitacyjną o charakterze integracyjnym, 

ważnym ogniwem w systemie placówek 

rehabilitacyjnych w Kwidzynie i powiecie kwi- 

dzyńskim, obejmującym procesem rehabilitacji młodzież 

i osoby dorosłe ze stopniem niepełnosprawności 

umiarkowanym i znacznym z terenu miasta 

i gminy Kwidzyn. 

Budowa Centrum nie byłaby możliwa, gdyby nie 

duże zaangażowanie fi nansowe i merytoryczne International 

Paper Kwidzyn S.A. To z kolei pozwoliło 

na pozyskiwanie środków fi nansowych z innych 

źródeł. 

Na podkreślenie zasługuje również fakt, że przy 

planowaniu i realizacji działań na rzecz osób niepełnosprawnych 

korzystamy z doświadczeń niemieckiej 

organizacji ,,Lebenshilfe”, zajmującej się osobami 

niepełnosprawnymi w Celle – partnerskim mieście 

Kwidzyna. 

Warsztat Terapii Zajęciowej – teraźniejszość 

i przyszłość. 

Przeniesienie WTZ z Domu Pomocy Społecznej 

do Centrum Rehabilitacji w Górkach pozwoliło na 

spełnienie społecznych oczekiwań dotyczących możliwości 

rehabilitacji osób niepełnosprawnych. Jednocześnie 

stworzyło bardzo dobre warunki do pracy 

terapeutycznej zarówno osobom niepełnosprawnym, 

jak i zatrudnionej tam kadrze. 

W dworku w sześciu pracowniach terapeutycznych: 

terapii życia codziennego, rękodzieła, ceramicznej, 

wikliniarskiej, plastycznej i komputerowej 

bierze udział 32 niepełnosprawnych uczestników, 

Wnuk dawnych właścicieli dworku w Górkach państwa Kowalskich przecina 

wstęgę fot. Łukasz Neubauer 

19

w tym 7 osób z Domu Pomocy Społecznej w Kwidzynie, 

21 osób z miasta Kwidzyna oraz 4 osoby 

z gminy Kwidzyn. Duże zapotrzebowanie społeczne 

na ten rodzaj rehabilitacji społecznej i zawodowej 

skłania nas do poszerzenia działalności, od 1 lipca 

tego roku, o dwie nowe pracownie dla 10 uczestników 

(6 osób z miasta Kwidzyna i 4 osób z gminy 

Kwidzyn). Planowane nowe pracownie to: pracownia 

ogrodniczo – gospodarcza, która zajmie się pracami 

związanymi z bieżącym utrzymaniem parku i 

najbliższego otoczenia dworku, a także drobnymi 

pracami konserwatorskimi w dworku oraz pracownia 

redakcyjna, która zajmie się opracowywaniem 

gazety, jako wkładki do jednego z lokalnych dzienników 

oraz tworzeniem informatorów, biuletynów 

i tym podobnych publikacji. 

Znaczenie prowadzonej działalności rehabilitacyjnej. 

Nie będę pisał na temat prowadzonej w naszym 

warsztacie działalności rehabilitacyjnej, bo jest to 

temat na następny artykuł. Należy jednak stwier- 

Zgromadzeni goście otwarcia fot. Łukasz Neubauer 

dzić, że prowadzone w Warsztacie Terapii Zajęciowej 

działania rehabilitacyjne pozwolą osobom niepełnosprawnym 

na następujące zachowania: 

1. od biernej wegetacji do aktywnego życia wśród ludzi; 

2. od bezradnej medycyny i drogiej opieki do wczesnej 

rehabilitacji, wielodyscyplinarnego wspierania, 

rozwoju edukacji, szkolenia zawodowego, pracy, 

udziału w kulturze; 

3. od zniewolenia opieką do zaradności, samodzielności 

i samostanowienia, z zapewnieniem dyskretnego 

wsparcia; 

4. od koncentracji na defi cytach do promowania 

mocnych stron; 

5. od izolacji do włączania w normalne życie; 

6. od zgody na rezygnację z realizacji praw człowieka 

do walki z dyskryminacją i tworzenia warunków 

korzystania z praw człowieka bez żadnych 

wyjątków; 

7. od grupowej organizacji życia ze zminimalizowanym 

oczekiwaniem rozwoju do indywidualnych 

szans traktowania i stałego wyszukiwania coraz 

to nowych pól rozwoju, zwłaszcza społecznego. 

Podsumowanie. 

Poprzez realizację zadań prowadzonych w naszym 

Warsztacie, staramy się rozwijać szeroko rozumianą 

inicjatywę obywatelską, ponieważ włączamy 

w nasze działania różne środowiska społeczne 

i zawodowe skierowane na rzecz osób niepełnoprawnych. 

Angażujemy przedstawicieli władz samorządowych, 

dzieci i młodzież, a także ich rodziny, wychowawców, 

organizacje pozarządowe i inne podmioty. 

Realizujemy i rozwijamy szeroko pojęte prawa 

i wolności obywatelskie. Promujemy aktywność 

i solidarność społeczną. 

Wspólnie z Warsztatem Terapii Zajęciowej przy 

organizacji imprez o charakterze integracyjnym aktywnie 

włączają się działające w Kwidzynie organizacje 

pozarządowe takie jak: Polskie Stowarzyszenie 

na Rzecz Osób z Upośledzeniem Umysłowym, 

Koło Pomocy Dzieciom Niepełnosprawnym, Olimpiady 

Specjalne – Polska – koło przy Domu Pomocy 

Społecznej w Kwidzynie, Polski Związek Wędkarski 

– Koło nr 5 w Kwidzynie, Kwidzyńskie Stowarzyszenie 

Bocce oraz nauczyciele kwidzyńskich szkół, Kwidzyńskie 

Centrum Kultury, Urząd Miejski w Kwidzynie, 

Miejski Ośrodek Sportu i Rekreacji w Kwidzynie. 

Pozyskujemy również sponsorów. 

Celami działań, jakie sobie postawiliśmy jest 

przybliżenie mieszkańcom miasta wiedzy dotyczącej 

osób niepełnosprawnych, integracja społeczna, 

poprzez włączanie i zaakceptowanie osób niepełnosprawnych 

jako równych i pełnoprawnych członków 

społeczności. Zależy nam na przeciwdziałaniu 

tendencjom segregacyjnym, izolacyjnym, braku akceptacji, 

stygmatyzacji, nietolerancji i dyskryminacji 

osób niepełnosprawnych, jako zjawisk społecznych, 

które nie mieszczą się w nowoczesnej kulturze 

humanistycznej. 

Nasze działania zmierzają również do integrowania 

organizacji pozarządowych, różnego typu placówek 

i jednostek samorządu terytorialnego przy organizacji 

działań skierowanych do osób niepełnosprawnych. 

Oddziałując zwłaszcza na młodzież poprzez naszą 

działalność budujemy społeczeństwo otwarte, 

tworzące nową, opartą na partnerstwie jakość życia, 

prowadzącą w konsekwencji do osiągnięcia społecznej 

synergii. 

Prowadzenie działalności warsztatów terapii zajęciowej 

jest jedną z lepszych form rehabilitacji społecznej 

i zawodowej osób niepełnosprawnych. Działalność 

WTZ w całości fi nansowana jest ze środków 

Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych. 

Dobrze by było więc, by były one 

w każdym polskim powiecie, a tak wciąż nie jest. 

WTZ w Polsce jest, około 500, ale to za mało, żeby 

zaspokoić zapotrzebowanie społeczne na tego typu 

terapię w naszym kraju. 

Nasz powiat ma szczęście, że dzięki zrozumieniu, 

otwartości i działaniu lokalnego samorządu i ludzi, 

którym problemy osób niepełnosprawnych nie są 

obojętne, działają w nim dwa Warsztaty Terapii Zajęciowej, 

ogółem dla 74 osób niepełnosprawnych. 

Bogdan Muchowski 

20

TROCHÊ POEZJI 

Mam 

Jest to krótki wiersz o tym 

że mam 20 lat 

i Jestem Człowiekiem 

i studentem mniejszym 

i Większym Robakiem 

że mam 20 lat 

a wciąż nie trawię 

i nie potrafi ę 

i nie mam ciała bliższemu mojemu 

i nie mam ciała tylko 

myśli plączące się dziwnie ciasno 

Jest to krótki fi lm o tym 

że mam 20 lat i jestem 

zerem - człowiekiem - śmierdzielem 

Jest to chwila smutku i 

długów u ponurego szczura przeszłości 

Jest to historia o tym że ja 

mam 20 lat i jestem smutnym 

Jest to treść nie ciekawa 

napisana po wierszu śmierdzącym 

a głosząca o tym że mam i jestem 

i choć nie wiem ile jeszcze pociągnę 

i siebie i swoje wiersze 

i ile opowiem że mam 20 lat jeszcze 

i tego nie wiem budząc się południem - czy jestem 

to wiem że rozniosę w ulotkach swoje cierpienie 

i swoje „Mam” też komuś wetknę pod drzwi 

R. Murawski 

rys. Marek Szynkarczyn 

Wiersz 

Z żył moich wytryska 

nabrzmiały atrament 

i czarne krople krwi 

przesiąkają przez kartkę 

odbijając bliźniaczo ciemność 

a w ciemności tej księżycową noc 

i przez chwilę jest pokój 

cienie omijają cienie 

cmentarnej ulicy świętość 

zostaje w tyle strzykawki 

czerń pochłania czerwień 

i jest maj - moje urodziny 

pióro poety zamieniono na igłę 

igłą wciągać będą duszę 

i jest jakoś słabo blado - żółto 

martwo 

pękła któraś szpilka wmurowana 

w głowę byka 

rozlała się myśl rozmazana 

po kościach wierszy 

i jest niepokój 

śmiertelny 

lecz poety już nie ma 

21 

R. Murawski 

rys. Marek Szynkarczyn

Kolejny raz ... 

rys. Marek Szynkarczyn 

Żurawie kolejny raz lecą do ciepłych krajów za morze 

Kolejny raz liście sypią się żółtym dywanem pod nogi 

Znów oracz przed zimą swe pola chlebowe orze 

Sączy się wilgoć na świat, we mgle giną jasne dotychczas drogi. 

A nocą, księżyc galopem nad chmurami gna drogą do nikąd 

Nie słychać w jego świetle muzyki wirujących, letnich tancerzy mroków 

Gwiazdy już przestały spadać, już z niebios życzeń spełnionych nie sypią 

Chłodem powiewa, nie czuć tętnienia płynących pod korą soków 

Znajoma brzoza, naga, bielą świeci, odarta z letniej odzieży, 

W stawie karpie podrosły, czują nadchodzący nieubłaganie grudzień 

Chleb rośnie z tegorocznych zbiorów u babci w dzieży 

A w stajni krowy marzą o wigilijnym cudzie. 

A potem kolejny raz szampan strzeli witając młody rok 

Kolejny raz zima odchodząc zostawi na ziemi resztki zeszłorocznych liści 

Potem będzie przybywać szybko dnia więcej niż na barani skok 

Tak to wszystko będzie, przepowiednia się na pewno ziści 

Zapachnie w maju cudem, spodziewana Gwiazdka może wreszcie nadejdzie 

Żurawie już zdążą odchować swe młode i będą ćwiczyć je do lotu za morze 

Przyjdzie kolejna noc gdy słońce ledwo zajdzie a już za chwile wzejdzie 

Na polach, głaskane wiatrem lata, zafaluje sunącymi cieniami dojrzewające zboże. 

I tak dojdziemy do początku koła zaczętego żurawiami 

Liście posypią się kolejny raz pod nogi przechodni 

Oracz wychodząc świtem na pole skrzypnie drzwiami 

Kolejny raz zjemy śniadanie aby nie być cały dzień głodni.... 

mojemu przyjacielowi.......... 

Solenizant (47) 

Solenizant cieszy się z kolejnej rocznicy 

Uśmiechy życzenia kurtuazja i trochę szczerości 

Dostał prezent, laurkę i kwiaty w donicy 

Patrzy na idących szeregiem, wystrojonych gości, 

Cieszy się, że szczęśliwie kolejnego roku dożył 

Dookoła wirują bajkowe, wspaniałe obrazy 

Kwiaty prześlicznie ktoś w bukiety ułożył 

Wszystko jest piękne, bez najmniejszej skazy 

Ona też przyszła i jest obok szczęśliwa. 

Uścisków, całusów, uśmiechów bez liku 

Nagle... obraz drży, blednie w nicość odpływa 

Eeech to wyobraźnia Twa... 

............Marzący nieszczęśniku. 

zostały już tylko marzenia 

o świecie takim, w jakim chciałbyś żyć 

urodzinowe życzenia? 

— nie złożył ich nikt.... Ona też nie 

...no cóż, tak musiało widocznie być. 

22 

Andrzejrezulak 

Andrzejrezulak 

rys. Marek Szynkarczyn

ys. Marek Szynkarczyn 

23

Wędrówki fotograficzne Kwidzyniaków 

Mabotal - miejscowość w Norwegii, fot. Waldemar Góral (Frankfurt/M) 

24

trochê poezji - Wirtualne Muzeum Kwidzyna - Kwidzyn

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?