Lewiatan Narodów_

nie znają prawdziwej religii. (...) Gdyby potomkowie Abrahama przyjęli wiarę faraona,
którego poddanymi byli przez długie lata, to pytam się, o Pani, jaka religią panowałaby na
świecie? Albo, gdyby wszyscy ludzie żyjący w czasach apostolskich, wyznawali religię
cesarza rzymskiego, jaka religią istniałaby na ziemi? (...). Tak więc Pani, możecie
zrozumieć, że poddani nie są zależni od religii swoich władców, chociaż muszą oddawać im
cześć”. {WB 133.3}
Królowa odpowiedziała na to: „Wykładacie Pismo Święte w taki sposób, a oni
(nauczyciele rzymscy) w inny. Komu mam wierzyć i kto ma być sędzią?” „Bogu należy
wierzyć, który wyraźnie wypowiada się w swoim Słowie — odpowiedział reformator — i
nie potrzebujecie, Pani, wierzyć ani jednym, ani drugim, tylko temu, co uczy Słowo. Słowo
Boże jest bowiem zrozumiałe same w sobie, a jeśli występuje w nim gdzieś jakaś
niejasność, to Duch Święty, który nigdy sobie nie przeczy, wytłumaczy ją wyraźniej w
innym miejscu, nie pozostawiając już żadnych wątpliwości, chyba że dla tych, którzy
uparcie nic nie chcą wiedzieć”. — D. Laing, The Collected Works of John Knox II, 281-
284. {WB 133.4}
Takie prawdy nieustraszony reformator głosił królowej pod groźbą utraty życia. Bez
lęku trwał przy swoim postanowieniu, modlił się i dalej walczył w imię Boże, dopóki
Szkocja nie uwolniła się od papiestwa. {WB 133.5}
Dzięki wprowadzeniu w Anglii protestantyzmu jako religii państwowej, prześladowania
zmniejszyły się, choć nie ustały całkowicie. Pomimo to, że odrzucono wiele nauk Rzymu,
wiele z jego obrzędów obowiązywało nadal. Odrzucono zwierzchnictwo papieża, lecz na
jego miejsce ustanowiono panującego monarchę głową Kościoła. Kościelne praktyki i
obrzędy daleko jeszcze odbiegały od prostoty i czystości ewangelii. Nie pojęto jeszcze
znaczenia zasady religijnej wolności. Choć protestanccy władcy rzadko się uciekali do
okrucieństw, jakie stosował Rzym wobec heretyków, to jednak prawo każdego człowieka
do czczenia Boga zgodnie z własnym sumieniem wciąż jeszcze nie było przestrzegane.
Wszyscy zmuszeni byli do przyjęcia nauk i form służby Bogu, które ustanowił nowo
powstały Kościół państwowy. Dysydenci przez długie lata w mniejszym lub większym
stopniu byli prześladowani. {WB 133.6}
W XVII wieku usunięto z posad tysiące kaznodziejów. Pod karą ciężkich grzywien,
więzienia i banicji zabroniono ludziom uczestniczyć w religijnych zebraniach nie
uznawanych przez Kościół. Wierni, którzy nie mogli zaprzestać zbierania się w celu
wspólnego czczenia Boga, zmuszeni byli to czynić w ciemnych uliczkach, na strychach, a w
odpowiednich porach roku o północy w lasach. W zapewniających schronienie zaułkach
lasu, tej świątyni zbudowanej przez Boga, zbierały się rozproszone i prześladowane dzieci
Boże, aby w modlitwach i pieśniach pochwalnych wynurzać przed Panem swe serca. Jednak
pomimo stosowania wszelkich środków ostrożności wiele osób musiało cierpieć z powodu
165