Lewiatan Narodów_

„Wygląda — mówili — jak człowiek siedzący w świątyni i myślący o świętych rzeczach”.
— Wylie XIII, 9. {WB 116.1}
Będąc już na stosie, Berquin chciał powiedzieć kilka słów do ludu, ale zakonnicy, bojąc
się skutków jego przemowy, zaczęli krzyczeć, a żołnierze szczękać bronią, tak że hałas
zagłuszył głos męczennika. W ten sposób w roku 1529 najwyższy autorytet kościelny i
literacki wykształconego Paryża „dał ludności roku 1793 przykład, jak tłumić na szafocie
słowa umierających”. — Tamże XIII, 9. {WB 116.2}
Berquin został uduszony, a jego zwłoki spalono. Wieść o jego śmierci wywołała w całej
Francji wielki smutek wśród wszystkich przyjaciół reformacji. Jednak nie zapomniano
przykładu, jaki pozostawił. „Jesteśmy także gotowi — powiedzieli świadkowie prawdy
radośnie iść naprzeciw śmierci, kierując spojrzenie na przyszłe życie”. — D’Aubigné,
History of the Reformation in Europe in the Time of Calvin II, 16. {WB 116.3}
W czasie prześladowań w Meaux odebrano nauczycielom zreformowanej wiary prawo
wygłaszania kazań; udali się więc oni do innych miejscowości. Lefevre wkrótce wyjechał
do Niemiec. Farel wrócił do rodzinnego miasta we wschodniej Francji, aby szerzyć światło
w miejscu swego dzieciństwa. Dotarły tam już wiadomości o tym, co się działo w Meaux, i
znaleźli się słuchacze, którzy przyjęli przez niego głoszoną prawdę. Ale miejscowe władze
wkrótce zmusiły Farela do milczenia i wygnały go z miasta. Nie mogąc dłużej pracować
publicznie, przemierzał on łąki i wsie, nauczając w prywatnych mieszkaniach i na
odosobnionych polanach. Znajdował schronienie w lasach i skalnych pieczarach, które za
czasów dzieciństwa służyły mu jako miejsce zabaw. Bóg przygotowywał go do większych
doświadczeń. „Nie brakuje mi zmartwień, prześladowań i knowań szatana — pisał. — Są
nawet cięższe, niż mógłbym to znieść o własnej sile, ale Bóg jest moim Ojcem. Dodał mi i
zawsze doda potrzebnej siły”. — Tamże XII, 9. {WB 116.4}
Jak za czasów apostolskich, tak i teraz prześladowanie „posłużyło raczej ku
rozkrzewieniu ewangelii”. Filipian 1,12. Wygnani z Paryża i Meaux, „ci, którzy się
rozproszyli, szli z miejsca na miejsce i zwiastowali dobrą nowinę”. Dzieje Apostolskie 8,4.
W ten sposób światło znalazło drogę do wielu najodleglejszych prowincji Francji. {WB
116.5}
Bóg nadal przygotowywał pracowników mających prowadzić Jego dzieło. W jednej ze
szkół Paryża uczył się spokojny, rozważny młodzieniec, który dawał dowody wnikliwego
umysłu, wyróżniał się nienagannym życiem oraz intelektualną gorliwością i religijnym
oddaniem. Dzięki swym talentom i pilności stał się wkrótce chlubą szkoły i spodziewano
się, że Jan Kalwin będzie obrońcą Kościoła. Ale promień światła Bożego przebił mury
scholastyki i przesądu, które więziły Kalwina. Ze zgrozą słuchał o nowych naukach, nie
mając najmniejszej wątpliwości, że heretycy w pełni zasłużyli na stos. Jednak nie zdając
142