Lewiatan Narodów_

stosu do tysięcy ludzi, którzy w czasie pokoju nigdy by takiego świadectwa nie
otrzymali. {WB 114.2}
Nie tylko biedni i mali mieli odwagę wśród szyderstw i cierpień świadczyć o Chrystusie.
Także w salach książęcych zamków i pałaców znaleźli się szlachetni ludzie, dla których
prawda miała większą wartość niż bogactwo, a nawet życie. Często zbroja rycerska kryła
bardziej wzniosłego i mocnego ducha, niż biskupi płaszcz i mitra. Ludwik de Berquin,
dzielny i dworny rycerz, szlachetnego pochodzenia, o wysokiej moralności i gładkich
obyczajach oraz poświęcony studiom, „był — jak mówił pewien pisarz — gorliwym
wyznawcą wszelkich papieskich postanowień. Bywał obecny na wszystkich mszach i
kazaniach (...) a koroną wszystkich jego cnót był szczególny wstręt do Lutra i reformacji”.
Ale podobnie jak wielu innych, których opatrzność Boża doprowadziła do Biblii, ze
zdziwieniem znalazł on w niej „nie doktryny Rzymu, lecz nauki Lutra”. — Wylie XIII, 9.
Odtąd poświęcił się bez reszty sprawie ewangelii. {WB 114.3}
Wielu uważało Berquina za reformatora Francji z powodu jego wspaniałej elokwencji,
nieposkromionej odwagi, bohaterskiej gorliwości oraz wpływu na dworze króla, którego był
faworytem. Według Bezy „Berquin byłby drugim Lutrem, gdyby znalazł we Franciszku I
drugiego elektora”. Ale zwolennicy papiestwa zakrzyczeli go twierdząc, że „jest on o wiele
gorszy od Lutra!” — Tamże XIII, 9. We Francji groziło mu o wiele większe
niebezpieczeństwo ze strony zwolenników Rzymu, którzy wtrącili go jako heretyka do
więzienia. Na szczęście król przywrócił mu wolność. Walka trwała przez długie lata.
Franciszek, wahający się między Rzymem a reformacją, na przemian tolerował lub
hamował wściekłą gorliwość mnichów. Trzykrotnie Berquin był więziony przez władze
papieskie i za każdym razem monarcha, z podziwu dla jego geniuszu i szlachetnego
charakteru, nie chciał wydać go duchowieństwu i przywracał mu wolność. {WB 114.4}
Berguina wciąż ostrzegano przed grożącym mu we Francji niebezpieczeństwem i
nakłaniano, aby poszedł w ślady tych, którzy dzięki dobrowolnemu wygnaniu znaleźli
bezpieczeństwo. Bojaźliwy i ugodowy Erazm z Rotterdamu, któremu mimo wielkiej wiedzy
brakowało moralnej wielkości, aby życie i sławę podporządkować prawdzie, tak pisał do
Berquina: „Staraj się, żeby cię wysłano jako posła za granicę. Wyjedź do Niemiec. Znasz
przecież Bedę, benedyktyńskiego zakonnika i jemu podobnych — to potwór o tysiącu głów,
ziejący jadem na wszystkie strony. Imię twych wrogów — legion. Gdyby nawet twoja
sprawa była lepsza od sprawy Jezusa Chrystusa, nie dadzą ci spokoju, dopóki cię nie
zgładzą. Nie ufaj zbytnio ochronie króla. W każdym razie nie narażaj mnie na kłopotliwą
sytuację na wydziale teologicznym”. — Tamże XIII, 9. {WB 115.1}
Lecz im więcej piętrzyło się niebezpieczeństw, tym zapał Berquina stawał się większy.
Daleki od przyjęcia stanowiska i oportunistycznych rad Erazma, zdecydował się na jeszcze
śmielsze działanie. Postanowił nie tylko bronić prawdy, ale zaatakować błędy. Oskarżenie o
140