Leviathan dari Bangsa Bangsa_

Tany Espaina sy Portigaly no faran’ izay mafy indrindra ny fiantraikany. Voalaza fa
nahatratra valo ambin’ ny folo metatra ny haavon’ ny fisamboaravoaran’ ny ranomasina
tany Cadix*. Nisy tendrombohitra tamin’ ireo «lehibe indrindra tany Portigaly no
voahozongozona mafy dia mafy, toa hatrany amin’ ny fanorenany mihitsy ; ary ny sasany
tamin’ ireny nitresaka teny amin’ ny tampony, ka vaky sy rotika tamin’ ny fomba
mahazendana, ary vato sy tany sesehena no nikodia tao amin’ ireo lohasaha nifanila taminy.
Voalaza koa fa nisy afo nivoaka avy tamin’ ireny tendrombohitra ireny». Sir Charles Lyell.
Principles ufGuelogy, p. 495.
Tany Lisbaona dia nisy «feon-kotroka re tany ambanin’ ny tany ary nanaraka izany avy
hatrany dia nisy fihetsehana mafy izay nandrodana ny ankabeazan’ ny tanàna. Enina alina
ny isan’ ny olona maty tao anatin’ ny enina minitra. Nisintona aloha ny ranomasina ka
nianjaka ny morontsiraka ; niverina tamin’ izay izy ka niakatra ho dimy ambin’ ny folometatra
tambonin’ ny faritra nisy azy isan’ andro». Anisan’ ny toe-javatra mahagaga
voatantara ho niseho tany Lisbaona koa, nandritra iny antambo iny, dia ny nanjavonan’ ilay
fiantsonan-tsambo vaovao, vita tanteraka tamin’ ny vatosanga, nandaniam-bola tsy toko tsy
forohana. Vahoaka be no nitangorona teo nitady fiarovana, satria noheverina fa toerana tsy
mety ho tratran’ ny firodanan-javatra teo; nefa tsitapitapitr’ izay dia nilentika ilay
fiantsonan-tsambo niaraka tamin’ ny olona rehetra teo amboniny, ary na dia faty iray aza tsy
nitsinkafona teny ambonin’ ny rano.Ibid,p. 495.
«Raha vao nihetsika ny horohorontany dia nirodana niaraka tamin’ izay ny fiangonana
sy ny tranon’ ny relijiozy rehetra, ary ny ankabeazan’ ny tranom-panjakana lehibe ary
maherin’ ny ampahefatry ny trano tsotra. Sahabo ho adiny roa tatý aorian’ ny fihe-tsehana,
dia vaky ny afo tamin’ ny faritra maro, ary nahery aok’izany ny fidedadedany saika
nandritra ny hateloana, ka rava tanteraka ny tanàna. Andro nisy fetim-pivavahana indrindra
no nitrangan’ ilay horohorontany, ka feno olona ny fiangonana sy ny tranondrelijiozy, ary
vitsy dia vitsy no afaka». —Eneyelopédia, Americana,«momba ny tany Lisbaona»,
(navoaka tamin’ ny 1831). «Tsy hita holazaina ny tahotra nahazo ny vahoaka. Tsy nisy
nahatomany ; tsy nisy nahalatsa-dranomaso. Nimaona nankatsy sy nankaroa izy,
niantsoantso noho ny tahotra sy ny hagagana, nikapoka ny tavany sy niteha-tratra,
niantsoantso hoe : «Mamindrà fo!» tonga ny faran’ izao tontolo izao!» «Nohadinoin’ ny
reny ny zanany, ary nihazakazaka hatraiza hatraiza izy nivesatra lakroa. Nampalahelo fa
maro ireo nihazakazaka tany am-piangonana nitady fiarovana; naseho foana anefa ny
sakramenta; nanoroka foana ny alitara anefa ireo olomahantra; samy niara-levona tao amin’
ny faharavana na ny sarivongana, na ny pretra, na ny vahoaka». Araka ny vinavina dia
nahatratra sivy alina ny olona maty tamin’ iny andro nisehoan’ antambo iny.
Dimy amby roapolo taona taty aoriana dia niseho ny famantarana manaraka nambaran’
ny faminaniana — dia ny masoandro maizina sy ny volana tsy nahazava. Ny nahatonga
izany toe-javatra izany hanaitra kokoa dia ny fahalalana fa efa voatendry mazava ny fotoana
hahatanterahan’ izany. Raha niresaka tamin’ ny mpianany teo amin’ ny tendrombohitra
Oliva ny Mpamonjy, rehefa avy nanoritsoritra ilay fotoana lavabe nisedrana ny fiangonana
229