Wojsko i Technika Historia 2/2024

www.zbiam.pl 

Bitwa stalingradzka 

Działania w powietrzu 

2/2024 

Marzec-Kwiecień 

cena 25,00 (VAT 8%) 

INDEX 407739 

ISSN 2450-2480 

ISSN 2450-2480 Index 407739 

W NUMERZE: 

Operacja „Dynamo” Wyspy Palau 1944 

W trakcie drugiej wojny światowej 

doszło do kilku niezwykłych 

operacji wojskowych, a jedną 

z najbardziej niesamowitych 

inicjatyw była na pewno operacja 

„Dynamo”, czyli ewakuacja wojsk 

alianckich z Dunkierki w 1940 r. … 

Po fakcie bitwę o Peleliu uznano 

za niewartą poniesionych strat 

i w zasadzie niepotrzebną, 

co sprawiło, że w przeciwieństwie 

do przełomowych bitew o Guadalcanal, 

Tarawę, Iwo Jimę czy Okinawę, 

została niemal zapomniana…

1 

W trakcie drugiej wojny światowej 

doszło do kilku niezwykłych 

operacji wojskowych, a jedną 

z najbardziej niesamowitych 

inicjatyw była na pewno operacja 

„Dynamo”, czyli ewakuacja wojsk 

alianckich z Dunkierki w 1940 r. … 

Po fakcie bitwę o Peleliu uznano 

za niewartą poniesionych strat 



do przełomowych bitew o Guadalcanal, 

Tarawę, Iwo Jimę czy Okinawę, 

została niemal zapomniana… 

Vol. IX, nr 2 (50) 

Marzec-Kwiecień 2024; Nr 2 

www.zbiam.pl 




Marzec-Kwiecień 

cena 25,00 (VAT 8%) 

INDEX 407739 

ISSN 2450-2480 


ISSN 2450-2480 Index 407739 

W NUMERZE: 

Operacja „Dynamo” Wyspy Palau 1944 

Na okładce: Jakowlew Jak-1. 

Rys. Jarosław Wróbel 

INDEX 407739 

ISSN 2450-2480 

Nakład: 14,5 tys. egz. 

Redaktor naczelny 

Jerzy Gruszczyński 

jerzy.gruszczynski@zbiam.pl 

Redakcja techniczna 

Dorota Berdychowska 

dorota.berdychowska@zbiam.pl 

Korekta 

Stanisław Kutnik 

Współpracownicy 

Władimir Bieszanow, Michał Fiszer, 

Tomasz Grotnik, Andrzej Kiński, 

Jędrzej Korbal, Marek J. Murawski, 

Tymoteusz Pawłowski, Tomasz Szlagor 

Wydawca 

Zespół Badań i Analiz Militarnych Sp. z o.o. 

Ul. Anieli Krzywoń 2/155 

01-391 Warszawa 

office@zbiam.pl 

Biuro 

Ul. Bagatela 10/17 

00-585 Warszawa 

Dział reklamy i marketingu 

Andrzej Ulanowski 

andrzej.ulanowski@zbiam.pl 

Dystrybucja i prenumerata 


Reklamacje 


Prenumerata 

realizowana przez Ruch S.A: 

Zamówienia na prenumeratę w wersji 

papierowej i na e-wydania można składać 

bezpośrednio na stronie 

www.prenumerata.ruch.com.pl 

Ewentualne pytania prosimy kierować 

na adres e-mail: prenumerata@ruch.com.pl 

lub kontaktując się z Telefonicznym 

Biurem Obsługi Klienta pod numerem: 

801 800 803 lub 22 717 59 59 

– czynne w godzinach 7.00–18.00. 

Koszt połączenia wg taryfy operatora. 

Copyright by ZBiAM 2024 

All Rights Reserved. 

Wszelkie prawa zastrzeżone 

Przedruk, kopiowanie oraz powielanie na inne 

rodzaje mediów bez pisemnej zgody Wydawcy 

jest zabronione. Materiałów niezamówionych, 

nie zwracamy. Redakcja zastrzega sobie prawo 

dokonywania skrótów w tekstach, zmian tytułów 

i doboru ilustracji w materiałach niezamówionych. 

Opinie zawarte w artykułach są wyłącznie 

opiniami sygnowanych autorów. Redakcja nie ponosi 

odpowiedzialności za treść zamieszczonych 

ogłoszeń i reklam. Więcej informacji znajdziesz 

na naszej nowej stronie: 

www.zbiam.pl 

w numerze: 

BITWY I KAMPANIE 

Jacek Fiszer, Jerzy Gruszczyński 

Operacja „Dynamo”. Udana ewakuacja z Dunkierki 4 

WOJNA W POWIETRZU 

Krzysztof Janowicz 

Bitwa stalingradzka. Działania w powietrzu (1) 20 


Tomasz Szlagor 

Wyspy Palau 1944 34 

MONOGRAFIA LOTNICZA 

Marek J. Murawski 

Arado Ar 234: pierwszy odrzutowy bombowiec (2) 50 

MONOGRAFIA PANCERNA 

Tomasz Szulc 

Kołowy opancerzony pojazd rozpoznawczy BRDM-2 (1) 64 

OBRONA PRZECIWPANCERNA 

Jędrzej Korbal 

Zatrzymać Panzerwaffe! Studia WP nad wyposażeniem 

jednostek w nowoczesne uzbrojenie przeciwpancerne (4) 74 

SIŁY POWIETRZNE 

Dimityr Nediałkow 

Geneza bułgarskiego lotnictwa i baloniarstwa (1) 88 

www.facebook.com/wojskoitechnikahistoria 3

Jacek Fiszer, Jerzy Gruszczyński 

Operacja „Dynamo” 

Udana ewakuacja z Dunkierki 

W wyniku operacji „Dynamo” 

udało się ewakuować 

z Francji do Wielkiej Brytanii 

338 226 oficerów i żołnierzy, 

w czasie od 27 maja 

do 4 czerwca 1940 r., czyli 

w ciągu dziewięciu dni. Wbrew 

powszechnemu mitowi wcale 

nie było to możliwe z powodu 

celowego zatrzymania niemieckich 

wojsk na rozkaz Adolfa 

Hitlera. Niemcy robili bowiem 

wszystko co byli w stanie, 

by alianckiej ewakuacji przeszkodzić, 

była ona dokonana 

wbrew ich woli, a nie za ich 

przyzwoleniem. 

stał adm. Jean-Marie Abrial. Odpowiadało 

ono za obszar od granicy z Belgią do półwyspu 

Cotentin w Normandii, czyli za wybrzeże 

Kanału La Manche. Od strony morza Dunkierki 

broniły baterie artylerii nadbrzeżnej. 

Od strony lądu francuska 53. Dywizja Piechoty 

przygotowała linie obronne złożone 

z transzei, schronów ziemno-drewnianych, 

stanowisk ogniowych dla karabinów maszynowych, 

armat przeciwpancernych, dział artylerii 

polowej i moździerzy, zasieków z drutu 

kolczastego oraz pól minowych osłanianych 

ogniem z ukrytych i ufortyfikowanych pozycji. 

Poza obsadzającą je 53. DP od południowej 

strony miasta, wewnątrz miasta była też 

francuska 68. DP, a ponadto po zachodniej 

Żołnierze z 1 st Battalion, Royal Irish Fusiliers który wziął udział w walkach o Dunkierkę w składzie 

25. Brygady z 50. Norhumbrian DP. 25. BP walczyła pod Abbeville nad Sommą opóźniając dojście 

niemieckiej 2. DPanc do morza i ostatecznie została ona wyrzucona poza kocioł pod Dunkierką. 

4 

Dunkierka w maju 1940 r. liczyła około 

100 tys. mieszkańców, z czego 

30 tys. mieszkało wewnątrz centrum 

za XIX-wiecznymi murami miejskimi w starej 

części aglomeracji. Był to wówczas trzeci 

co do wielkości francuski port nad Kanałem 

La Manche po Breście i Le Havre. W Dunkierce 

miało swoją siedzibę francuskie Dowództwo 

Sił Morskich „Północ”, na czele którego


10 

węgla, który w normalnym systemie zaopatrzenia 

Royal Navy już wówczas występował 

w śladowych ilościach, kotły okrętów były 

bowiem opalane mazutem. Następnie okazało 

się, że trzeba zdobyć mapy tego rejonu 

w dużej ilości, bowiem wiele jednostek 

po prostu nie pływało na tych wodach i nie 

miało map. Szef agencji kartograficznej War 

Office, płk Sam Bassett, nie mając dostatecznej 

liczby odpowiednich map udał się 

do Londynu i w agencjach turystycznych nabył 

przewodniki po francuskich plażach z całkiem 

dokładnymi mapkami. Do choć częściowego 

dozbrojenia jednostek cywilnych 

ściągnięto łącznie 105 ckm Lewis kal. 7,7 mm 

z obsługą, które zainstalowano na tych stateczkach, 

na których się dało. 

Osłonę ewakuacji z powietrza organizowała 

11. Grupa RAF Fighter Command, 

dowodzona przez Nowozelandczyka, gen. 

dyw. (AVM) Keitha Parka. Miał on do swojej 

dyspozycji 23 dywizjony myśliwskie, w tym: 

12 Hurricane, 9 Spitfire, 1 Blenheim IF i 1 Defiant. 

Dywizjony jednosilnikowych myśliwców 

obarczono zadaniem ciągłej osłony Dunkierki 

przy starcie kolejnego co 50 minut, tak by 

przez cały czas nad osłanianym rejonem ewakuacji 

był do dyspozycji dywizjon myśliwców, 

od wschodu do zachodu słońca. 

Co do strony niemieckiej, to tutaj głównym 

problemem była niezgoda co do sposobu 

działania na najwyższych szczeblach 

dowodzenia. Istniała świadomość, że w kotle 

pod Dunkierką i Lille zamknięto znaczną 

ilość alianckich wojsk i oczywiście panowało 

przekonanie, że teraz należy je zniszczyć. 

Problem polegał jednak na tym, że szef Sztabu 

Generalnego Wojsk Lądowych chciał by 

nacierające teraz od zachodu i południowego 

zachodu dywizje pancerne i idące od południa 

dywizje piechoty Grupy Armii „A” pełniły 

rolę „młota”, zaś dywizje (w większości 

piechoty) Grupy Armii „B” idące od strony 

Belgii zatrzymały się, zorganizowały solidną 

obronę, pełniąc rolę „kowadła”, na którym 

miały być zgniecione wojska alianckie. 

Natomiast wyższe dowództwo, w tym gen. 

płk Keitel z OKW zdecydowali, by zrobić odwrotnie. 

W trosce o dywizje pancerne, gdzie 

obawiano się o zbyt wielkie straty, to właśnie 

GA „A” miała się zatrzymać tworząc obronę 

i rodzaj „kowadła”, zaś „młotem” miała się stać 

piechota z GA „B”. 

Rola Grupy Armii „B” jest często lekceważona, 

czasem wręcz przypisuje się jej jedynie 

rolę „przynęty” dla wojsk alianckich wciąganych 

w głąb Belgii. Do pewnego stopnia tak 

było, ale jej wojska dość szybko pokonały 

Holandię, a następnie utrzymały dobre tempo 

natarcia przez Belgię dysponując głównie 

piechotą. Najbliższy jej XV KZmot działał 

na północnym skrzydle GA „A” w składzie 

4. Armii osłaniając skrzydło Grupy Pancernej 

von Kleist. W GA „B” była austriacka 9. DPanc, 

która po zakończeniu działań w Holandii była 

do dyspozycji na północnym odcinku frontu 

Jeden z nowych brytyjskich niszczycieli: w grę wchodzi HMS Harvester, HMS Havant, HMS Icarus, 

HMS Impulsive, HMS Intrepid lub HMS Ivanhoe przybywa do Dover z wywiezionymi żołnierzami. 

Brak widocznego numeru taktycznego nie pozwala na jego identyfikację. 

Jeden ze starych brytyjskich niszczycieli typu V dobija do nadbrzeża w porcie w w Dover wyładowany 

ewakuowanymi wojskami. 

grupy armii. Z kolei w składzie 6. Armii GA „B” 

był XVI KZmot (gen. kawalerii Erich Hoepner) 

mający 3. DPanc i 4. DPanc obok dwóch dywizji 

piechoty, ten korpus posuwał się z kolei 

na lewym, południowym skrzydle GA „B”, 

osłaniając północne skrzydło sąsiedniej 

GA „A”. W praktyce z 4. Armii do przodu wysunął 

się XV KZmot (gen. piechoty Hermann 

Hoth) ze swoją 6. DPanc i 8. DPanc, zaś piechota 

4. Armii została z tyłu, więc XVI KZmot 

szedł zaraz po prawej stronie od XV KZmot, 

a piechota obu armii (4. Armii z GA „A” i 6. Armii 

z GA „B”) szła po prostu za nimi. Ostatecznie 

tak właśnie zrobiono, zatrzymując 

dywizje pancerne przed Dunkierką, bo taka 

została przyjęta koncepcja zniszczenia kotła 

pod Dunkierką – natarciem piechoty GA „B” 

ukierunkowanym na „przygniecenie” wojsk 

alianckich do dywizji pancernych GA „A”, które 

zajęły pozycje obronne. Stopniowo zresztą 

były one luzowane przez piechotę obu armii, 

same natomiast odwracały front w przeciwnym, 

południowo-zachodnim kierunku, 

do dalszego natarcia na Paryż. 

Obrona Dunkierki 

W momencie upadku Calais, poza Dunkierką 

w alianckich rękach pozostawał też jeszcze 

jeden port: belgijska Ostenda, leżąca 43 km 

na wschód od Dunkierki. W tym momencie 

nie rozpatrywano Ostendy jako miejsca 

ewakuacji wojsk, ale raczej pod kątem ich 

zaopatrywania na kurczącym się obszarze. 

Szybko jednak z tego zrezygnowano. Główną 

przyczyną był fakt, że leżała ona na granicy 

taktycznego promienia działania brytyjskich 

myśliwców startujących z Wielkiej Brytanii, 

co narażało transporty na zniszczenie przez 

niemieckie lotnictwo. Dlatego postanowiono 

skoncentrować się na Dunkierce. Zresztą kwestia 

Ostendy rozwiązała się sama już półtorej 

doby po tym, jak padło Calais. 28 maja Belgia 

skapitulowała i do Ostendy, już bez walki, 

wkroczyły wojska niemieckie z GA „B”. Teraz 

z wojsk francuskich i brytyjskich należało

Krzysztof Janowicz 



1 

20 

Zimą 1941 r. temperatury 

powietrza były w Rosji tak 

niskie, że żołnierze Wehrmachtu, 

tkwiący w skutych 

lodem i przysypanych śniegiem 

polowych umocnieniach, 

z największym trudem odpierali 

kontrataki Armii Czerwonej. 

Szczególnie niepokojące 

dla Niemców było pojawienie 

się w tak krytycznym momencie 

dużej liczby sowieckich 

czołgów T-34. Tym bardziej, 

że silniki niemieckich czołgów 

i samolotów nie chciały 

pracować na trzaskającym 

mrozie. W końcu burze śnieżne 

i ekstremalnie niskie temperatury 

zatrzymały nawet 

Armię Czerwoną. 

Dopiero w kwietniu 1942 r. w Berlinie 

na dobre rozgorzały dyskusje nad kolejnymi 

krokami niemieckich sił zbrojnych 

na Froncie Wschodnim. Podsumowanie 

dotychczasowych działań wojennych dało 

dość smutny bilans ponad 850 tys. straconych 

żołnierzy, co w porównaniu z poprzednimi 

kampaniami było liczbą przerażającą. 

W związku z tym Szef Sztabu Generalnego 

Wojsk Lądowych, Generaloberst Franz Halder 

uważał, że Wehrmacht potrzebuje czasu 

na odtworzenie potencjału bojowego 

i w związku z tym, Niemcy nie powinni podejmować 

na razie żadnych działań ofensywnych. 

Generalny Inspektor Luftwaffe, 

Feldmarschall Erhard Milch uważał, że w istniejących 

uwarunkowaniach Niemcy powinni 

w pierwszej kolejności umocnić swoje zdobycze 

w Rosji maksymalnie wykorzystując 

jej liczne bogactwa naturalne. Jeszcze inni 

przedstawiciele Naczelnego Dowództwa Sił 

Zbrojnych (OKW) twierdzili, że najlepiej byłoby 

częściowo wycofać się i zająć lepsze rubieże 

obronne oparte o naturalne przeszkody 

terenowe, takie jak rzeki czy bagna. 

Natomiast według Hitlera jedynym sposobem 

na zmianę sytuacji było jak naszybsze 

przejście do natarcia. Kolejne uderzenie 

na Moskwę wydawało się oczywiste, ale 

jednocześnie wszyscy zdawali sobie sprawę, 

że z tego powodu Armia Czerwona będzie 

tam dobrze przygotowana do obrony. Pozostały 

więc tylko kierunki uderzeń na północ 

lub na południe. Niemieckie kierownictwo 

było świadome, że przystąpienie do wojny 

Stanów Zjednoczonych jest dla III Rzeszy 

bardzo dużym wyzwaniem. Dlatego Hitlerowi 

zależało na szybkim zakończeniu 

wojny w Rosji. W najgorszym wypadku zamierzał 

ograniczyć walki z Armią Czerwoną 

na Froncie Wschodnim do lokalnego 

konfliktu ze stabilną linią frontu i jednocześnie 

w maksymalnym stopniu przygotować 

Wehrmacht do starcia z armią Stanów 

Zjednoczonych. W związku z tym nakazał 

opracowanie planu Operacji „Blau” zgodnie 

z którym dwie niemieckie grupy armii miały 

ruszyć w stronę Kaukazu. W przekonaniu 

Hitlera nowa ofensywa miała zadać Rosjanom 

ostateczny cios, poprzez odebranie 

złóż ropy naftowej na Kaukazie oraz kontroli 

nad dolną Wołgą, będącą głównym szlakiem 

komunikacyjnym znad Morza Kaspijskiego 

i środkowej Azji do centrum Rosji. Kluczowym 

miastem tego regionu był leżący nad 

Wołgą Stalingrad, liczący niemal pół miliona 

mieszkańców. Ważny węzeł komunikacyjny 

łączący Kaukaz z Moskwą, z licznymi 

zakładami zbrojeniowymi. 

Do wielkiej, letniej ofensywy wyznaczono 

Grupę Armii „Süd”, którą dowodził Feldmarschall 

Fedor von Bock. Rozpoczęcie ofensywy 

zaplanowano na koniec maja, ale termin ten 

okazał się nierealny, ponieważ część wyznaczonych 

wojsk była zaangażowana w przeciągające 

się walki o Sewastopol oraz Charków. 

W czerwcu między Morzem Azowskim 

a Kurskiem rozlokowanych było pięć armii 

niemieckich i jedna węgierska. Przełamanie 

frontu z rejonu Izjumu, Czugujewa i Kurska 

spadło na barki 1. i 4. Panzerarmee, za którymi 

miały posuwać się szerokim frontem 

2. i 6. Armee, a potem również 17. Armee,

WOJNA W POWIETRZU 

Samolot Focke-Wulf Fw 189 nie był szybki i nie latał na dużej wysokości, ale był bardzo zwrotny. Dlatego dla sowieckich pilotów był trudny do zestrzelenia. 

Załogi Fw 189 były prawdziwym przekleństwem żołnierzy Armii Czerwonej, gdyż bardzo skutecznie korygowały ogień niemieckiej artylerii i dostarczały 

precyzyjnych danych z rozpoznania. 

chorwackie i słowackie, nie zwracając uwagi, 

że ich działania na kierunku stalingradzkim 

były znikome, a praktycznie żadne. 

Ze swojej strony wykazują, że część sił 268. 

i 269. IAD oraz 629. IAP ze składu 102. IAD 

PWO na przełomie lipca i sierpnia walczyło 

także na innych odcinkach frontu, a więc nie 

przeciwko VIII. Fliegerkorps. 

W przypadku takich interpretacji można 

tylko wzruszyć ramionami, gdyż jakby nie 

żonglowano liczbami podczas niemieckiego 

natarcia na Stalingrad to WWS miały zdecydowaną 

przewagę liczebną nad VIII. Fliegerkorps 

i zbierały przy tym potężne baty. Nad 

polem walki dominowała Luftwaffe paraliżując 

sowieckie kontrataki, zmierzające do zażegnania 

niebezpieczeństwa. Dlatego, gdy 

4. Panzerarmee ruszyła 31 lipca do natarcia 

z przyczółku w Cymlanskiej, przetoczyła się 

jak walec po słabych pozycjach 51. Armii 

i 2 sierpnia dotarła pod Kotielnikowo. Następnego 

dnia Stukasy dopadły na pobliskiej 

stacji kolejowej Ciliekow cztery długie pociągi. 

Po ich zniszczeniu okazało się, że niemal 

doszczętnie wybito przybywającą z odsieczą 

208. Syberyjską Dywizję Piechoty. W południe 

4 sierpnia ostatni nalot przeprowadziło 

27 samolotów, które całkowicie zniszczyły dywizję. 

Nazajutrz bombowce nurkujące Luftwaffe 

znacznie przetrzebiły szeregi 29. DP. 

Dzięki tym sukcesom, 6 sierpnia 70 czołgów 

Hotha zajęło stację Tinguta, leżącą już tylko 

35 km od Stalingradu. 

Na brak zajęcia nie mogły narzekać także 

samoloty szturmowe Hs 129. Misję bojową 

z 3 sierpnia tak wspomina oficer techniczny 

z 5./SchG 1, Oblt. Franz Oswald: 

Polecieliśmy nad linię frontu szukając celów 

i zrzuciliśmy kilka bomb na napotkane pojazdy 

nieprzyjaciela. Leciałem jako nr 2 pary i kiedy 

poderwałem samolot po ataku zobaczyłem 

po prawej stronie poniżej polowe stanowiska 

nieprzyjacielskiej artylerii. Powiadomiłem 

przez radio [Oblt.] Kenta i rozpocząłem atak 

na nowy cel. Udało mi się zobaczyć efekt trafienia 

moich pocisków i po chwili dwa stanowiska 

artylerii zaczęły się palić. Krótko po tym, 

ze wspaniałym rozbłyskiem wyleciały w powietrze 

dwa składy amunicji. Przed powrotem 

do domu zniszczyliśmy pozostałe działa 

i ostrzelaliśmy ciężarówki oraz zaprzęgi konne. 

Ledwie wylądowaliśmy otrzymaliśmy przez 

radio gratulacje i serdeczne podziękowania 

za dobrą robotę od naszej dywizji. 3 

Chociaż sowieckie lotnictwo ponosiło 

pod Stalingradem duże straty, to otrzymywało 

jednocześnie duże uzupełnienia 

– średnio jeden nowy pułk dziennie. Dzięki 

temu, począwszy od 1 sierpnia WWS mogły 

wykonywać ponad 500 lotów bojowych. Ponieważ 

celów i zadań było wiele utworzono 

nowe 15. i 16. WA. Proces formowania 15. WA 

pod komendą zastępcy dowódcy WWS, gen. 

lejt. Grigorija A. Worożejkina rozpoczął się 

już 11 lipca i 21 lipca przybył jej nominalny 

dowódca gen. mjr Iwan G. Piatychin. Dopiero 

tydzień później pod jego dowództwo 

przekazano pierwsze jednostki. Była to szturmowa 

225. SzAD, rozbita i zdziesiątkowana 

na przełomie czerwca i lipca, teraz bez żadnego 

pułku w swoim składzie. Dopiero w ciągu 

kilku następnych dni włączono do niej cztery 

pułki Ił-ów-2 z niedoświadczonymi pilotami. 

Ponadto do 15. WA przekazano myśliwską 

Jednym z najskuteczniejszych pilotów w drodze do Stalingradu był Oblt. Victor Bauer, dowódca 9./ 

JG 3. Odniósł ciężkie rany już na początku operacji „Barbarossa”, ale wrócił do służby w lutym 1942 r. 

odnosząc zwycięstwa jedno za drugim. Tylko w lipcu 1942 r. uzyskał 32 zestrzelenia i 25 lipca osiągnął 

liczbę 100 zestrzeleń. Oblt. Bauer stoi przy ogonie swojej „Żółtej 7” (WNr.13 325, Elleu) na lotnisku 

Millerowo, gdy uzyskał setne zwycięstwo. 

31

Tomasz Szlagor 

Wyspy Palau 1944 

34 

Bitwa o Peleliu była jedną 

z najkrwawszych, jakie 

Amerykanie stoczyli podczas 

walk na Pacyfiku w okresie 

drugiej wojny światowej. 

Po fakcie uznano ją za niewartą 

poniesionych strat 



do przełomowych 

bitew o Guadalcanal, Tarawę, 

Iwo Jimę czy Okinawę, została 

niemal zapomniana. 

Archipelag Palau, położony na zachodnim 

krańcu Wysp Karolińskich, około 

900 km na wschód od Filipin, znajdował 

się daleko w głębi kontrolowanego przez 

Japończyków terytorium. Rozciągnięty z północy 

na południe na dystansie około 150 km, 

składa się z ośmiu głównych wysp i ponad 

250 mniejszych. Z wojskowego punktu widzenia, 

kluczowa była Peleliu, mieszcząca 

duże lotnisko. Wojna dotarła tam pod koniec 

marca 1944 r., gdy w ramach operacji „Desecrate 

One” wyspy Palau wziął na cel Task 

Force 58 – Zespół Lotniskowców Szybkich 

pod komendą wiceadm. Marca Mitschera, 

złożony z pięciu lotniskowców floty (Enterprise, 

Hornet, Bunker Hill, Lexington i Yorktown), 

sześciu lotniskowców lekkich (Cabot, 

Monterey, Belleau Wood, Cowpens, Princeton 

i Langley) i okrętów eskorty. 

Japończycy odkryli obecność wroga 

z dwudniowym wyprzedzeniem – rankiem 

28 marca amerykańskie okręty zostały wypatrzone 

przez samolot rozpoznawczy operujący 

z atolu Woleai. Jeszcze tego samego 

dnia Japończycy wysłali przeciwko nim cztery 

bombowce torpedowe G4M Betty. Obrona 

przeciwlotnicza zespołu odparła atak. 

Nazajutrz, 29 marca, przez większość dnia 

w pobliże lotniskowców próbowały przebić 

się niewielkie grupy G4M Betty. Piloci amerykańskich 

myśliwców pokładowych Hellcat 

zgłosili zestrzelenie trzech. Po zmroku 

zespół zaatakowała formacja 12 samolotów 

G4M Betty, ale także tym razem nalot został 

odparty ogniem przeciwlotniczym. Te ataki, 

przeprowadzane z Peleliu i archipelagu 

Marianów siłami 751., 755., 761. i Yokosuka 

Kokutai, przyniosły lotnictwu Cesarskiej Marynarki 

jedynie straty. 

Przez noc Task Force 58 dotarł na pozycję 

wyjściową do ataku i o świcie 30 marca 

rozpoczął dwudniową turę nalotów nad 

wyspy Palau, wysyłając na wymiatanie formację 

około 50 Hellcatów. Walkę z nimi 

podjął 201. Kokutai. Stracił dziewięciu pilotów 

i większość z 20 poderwanych na przechwycenie 

myśliwców A6M Zeke. Na Peleliu 

stacjonował również 501. Kokutai, złożony 

z dywizjonu myśliwsko-bombowych A6M 

Zeke (351. Hikotai) i dywizjonu bombowców 

nurkujących D4Y Judy (105. Hikotai). Z tuzina 

Zeke tej jednostki, które włączyły się do starcia, 

Amerykanie zestrzelili pięć. 

Po zdobyciu panowania w powietrzu, 

przez resztę dnia piloci Hellcatów już tylko 

Kanonierki LCI(G) były uzbrojone m.in. w wyrzutnie rakiet kal. 114 mm, po 72 na okręt, wystrzeliwane 

salwami z odległości około 1000 m od brzegu.


powstał zator. Artyleria napotkała na Angaur 

specyficzny problem z powodu niewielkich 

rozmiarów wyspy (ok. 4,5 x 2,5 km). Dystans 

między nacierającą piechotą a stanowiskami 

haubic kal. 105 mm na obu przyczółkach był 

za mały, by efektywnie wykorzystać tę broń. 

Z tego względu postanowiono, że bataliony 

haubic będą prowadziły ogień „na krzyż” 

– ten na plaży Red wesprze 321. InfRgt nacierający 

z plaży Blue, natomiast ten na plaży 

Blue będzie wspierał ogniem natarcie 

322. InfRgt z plaży Red. Piechurzy 81. InfDiv, 

dla których był to chrzest bojowy, posuwali 

się ostrożnie i powoli. Ponadto oba pułki 

poświęciły sporo czasu, by nawiązać kontakt 

między przyczółkami, przez co postępy 

w głąb wyspy były niewielkie. 

W tym czasie 323. InfRgt pozorował desant 

na zachodnim wybrzeżu – na tyle przekonywująco, 

że dowodzący obroną Angaur 

maj. Ushio Goto, zamiast kontratakować, 

czekał na rozwój wydarzeń. Gros sił swojego 

garnizonu skoncentrował na południu wyspy, 

gdzie przez kilka miesięcy niestrudzenie 

budował schrony, kopał rowy przeciwczołgowe, 

stanowiska ogniowe itd. Gdy pod koniec 

dnia zdał sobie sprawę, że został wymanewrowany, 

porzucił przygotowane tam fortyfikacje 

i po zmroku 17 września przeprowadził 

większość swoich żołnierzy na wzgórza 

Romauldo w północno-zachodnim rogu wyspy, 

gdzie planował bronić się do ostatka. 

Podobnie jak płk Nakagawa na Peleliu, otrzymał 

rozkaz, by zamiast trwonić żołnierzy 

w samobójczych atakach, wiązał siły wroga 

możliwie jak najdłużej. 

Tymczasem na Peleliu 1. MarDiv większością 

sił nacierała na północ od lotniska, 

do końca dnia posuwając się o kilkaset 

metrów naprzód. Marines w pasie natarcia 

1. MarRgt napotkali wielki, betonowy blokhauz 

o grubych na ponad metr ścianach 

z żelbetonu, który został przeoczony podczas 

wcześniejszych ostrzałów i nalotów. Otaczał 

go tuzin mniejszych schronów, broniących 

doń dostępu piechocie. Wezwany na pomoc 

pancernik Pennsylvania po otrzymaniu koordynat 

kilkakrotnie trafił blokhauz z dział artylerii 

głównej kal. 356 mm. Fala uderzeniowa 

zabiła całą, 20-osobową obsadę. 

Postępy były jednak powolne i okupione 

ciężkimi stratami. Szturmowany teren 

był idealny do obrony i solidnie do tego 

przygotowany. Masyw Umurbrogol to rozgałęziony 

grzebień o wysokości nie przekraczającej 

150 m n.p.m., ciągnący się na przestrzeni 

kilku kilometrów wzdłuż zachodniego 

wybrzeża Peleliu. Jeden z Marines opisał 

go następująco: 

To nie była grań ani góra, ale rafa koralowa 

wypchnięta na powierzchnię przez podwodny 

wulkan. Umurbrogol przypominał monstrualny 

ser szwajcarski ze skamieniałych koralowców, 

z niepojętą liczbą jaskiń i rozpadlisk. 

Można je było napotkać na każdym poziomie, 

w każdym rozmiarze – od szczelin na tyle małych, 

że mieściły pojedynczych snajperów, 

Marines w akcji na Peleliu. Żołnierz na pierwszym planie strzela z erkaemu M1918 Browning Automatic 

Rifle (BAR). W tle widoczny karabin maszynowy Browning M1919. 

Żołnierze 81. Dywizji Piechoty US Army zmierzają w amtrakach do brzegu wyspy Angaur; 

17 września 1944 r. 

do grot tak wielkich, że w niektórych, pośród 

gąszczu stalaktytów i stalagmitów, mógł się 

schować cały batalion. 

Ten labirynt wąwozów, krasowych lejów 

i urwistych klifów skrywał około 500 jaskiń. 

Dowodzący obroną wyspy płk Nakagawa 

połączył je siecią tuneli, dzięki którym jego 

żołnierze mogli ewakuować się z zagrożonych 

pozycji lub ponownie obsadzać te, które 

przeciwnik uznał za już zdobyte. W istocie 

cały masyw Umurbrogol był pokryty szachownicą 

schronów o zachodzących na siebie 

polach ostrzału. W dzienniku bojowym 

1. MarRgt odnotowano: Mieliśmy tyle strat 

z tego prostego powodu, że nie było jak się 

okopać, by się skryć przed ostrzałem japońskich 

moździerzy. Każdy wybuch miotał wokół 

odłamki koralowej skały, zwielokrotniając 

siłę rażenia granatów. W tej skale Japończycy 

wydrążyli tunele jak termity i zabunkrowali się 

tam, by walczyć do śmierci. 

Do wieczora 17 września Marines zdobyli 

grań pierwszej z odnóg masywu Umurbrogol, 

wrzynającą się głęboko w pozycje nieprzyjaciela. 

Celny ostrzał z morza na ich 

przedpole udaremnił próbę przeprowadzenia 

przez Japończyków nocnego kontrataku. 

Podczas pierwszych trzech dni walk 

o Peleliu 1. MarRgt stracił 1236 zabitych, 

rannych i zaginionych. 

Na południu wyspy 7. MarRgt zdobył 

tego dnia mniejszy, południowo-wschodni 

cypel (Omidkill) i wdarł się na teren większego, 

południowo-zachodniego cypla, o który 

wciąż toczyły się zażarte walki. Tego dnia 

Japończycy wystrzelili kilka improwizowanych 

rakiet – stabilizowanych lotkami pocisków 

artyleryjskich dużego kalibru, których 

wybuch wyzwalał kłęby jaskrawożółtego, 

gryzącego dymu. Wśród Marines podniosły 

się krzyki, że wróg atakuje gazem musztardowym. 

Na szczęście okazało się, że pociski 

są wypełnione substancją chemiczną o nazwie 

szimoza, którą Japończycy wytwarzali 

z kwasu pikrynowego – silnie wybuchową, 

ale nietrującą. 

41

MONOGRAFIA LOTNICZA 

Marek J. Murawski 

2 

Arado Ar 234: 

pierwszy odrzutowy bombowiec 

50 

Przygotowania do inwazji 

we Francji, prowadzone 

od jesieni 1943 r. przez aliantów 

na Wyspach Brytyjskich, 

żywotnie interesowały niemieckie 

naczelne dowództwo. 

W tym czasie sieć wywiadowcza 

w Anglii praktycznie już nie 

istniała, natomiast absolutna 

przewaga aliantów w powietrzu 

uniemożliwiała przeprowadzenie 

przez samoloty 

Luftwaffe zwiadu lotniczego. 

Pojawienie się pierwszych 

prototypów odrzutowego 

samolotu Arado Ar 234 natychmiast 

wzbudziło zainteresowanie 

specjalistów od rozpoznania 

powietrznego. 

Samolot Ar 234 w jednostkach 

rozpoznawczych 

23 maja 1944 r. Hptm. Cornelius Noell z Versuchsverband 

Oberkommando der Luftwaffe 

(Oddział doświadczalny naczelnego dowództwa 

lotnictwa wojskowego) bazującego 

na lotnisku Oranienburg pod Berlinem zaproponował 

wykorzystanie prototypów do wykonania 

lotów rozpoznawczych nad Anglią. 

Trzy dni później pomysł został zaakceptowany, 

a zakładom Arado wydano polecenie zainstalowania 

w prototypach Ar 234 V5 i V7 wyposażenia 

rozpoznawczego złożonego z dwóch 

kamer fotograficznych Rb 50/30. 

Zmodyfikowany Ar 234 V5 przekazany został 

1 czerwca 1944 r. do 1./Versuchsverband 

OKL, gdzie otrzymał oznaczenie kadłubowe 

T9+LH. Ar 234 V7 trafił do tej samej jednostki 

29 czerwca i otrzymał oznaczenie T9+MH. 

Pilotami obydwu maszyn zostali Oblt. Horst 

Götz i Lt. Erich Sommer, którzy w czerwcu 

1944 r. odbyli szkolenie za sterami samolotu 

Ar 234 V4 (DP+AY). Po wykonaniu kilku lotów 

próbnych postanowiono wysłać obie maszyny 

na lotnisko operacyjne Juvincourt w pobliżu 

Reims we Francji. 25 lipca obydwa odrzutowce 

wystartowały z lotniska Oranienburg kierując 

się do Juvincourt, gdzie dotarł jednak tylko jeden 

z nich, Ar 234 V7, który pilotował Lt. Sommer. 

Oblt. Götz zmuszony został do powrotu 

wkrótce po starcie, gdy jeden z silników jego 

Ar 234 V5 przerwał pracę. Usuwanie usterki 

zajęło sporo czasu i Ar 234 V5 przybył do Juvincourt 

dopiero 2 sierpnia przewieziony, 

po rozmontowaniu, na pokładzie samolotu 

transportowego Junkers Ju 352 (T9+AB). 

Tymczasem Ar 234 V7, który pilotował 

Lt. Sommer natychmiast po wylądowaniu 

w Juvincourt podniesiony został na niskopodwoziową 

przyczepę i wstawiony do hangaru. 

Przez kilka kolejnych dni najnowocześniejszy 

samolot rozpoznawczy na świecie 

stał w hangarze oczekując na przybycie koleją 

z Oranienburga wózka startowego. Dopiero 

2 sierpnia, wraz z przybyciem drugiego 

samolotu i personelu do Juvincourt dotarła 

również reszta wyposażenia. Obok dwóch 

pilotów w skład jednostki weszło jeszcze 

18 mechaników Luftwaffe, dwóch żołnierzy 

łączności, dwóch techników z zakładów Arado 

oraz dwóch specjalistów ds. silników odrzutowych 

z firmy Junkers. 

2 sierpnia na lotnisku Juvincourt trwały 

gorączkowe przygotowania do pierwszego 

startu operacyjnego najnowszego samolotu 

Samolot Arado Ar 234 V5 po zamontowaniu dwóch kamer fotograficznych Rb 50/30 przydzielony 

został do 1./Versuchsverband OKL, gdzie otrzymał oznaczenie kadłubowe T9+LH.

Tomasz Szulc 

64 

1 

Kołowy opancerzony pojazd 

rozpoznawczy BRDM-2 

W Armii Radzieckiej BRDM-a używano zarówno do zadań, 

zgodnych z jego nazwą, jak i jako bazę dla szeregu pojazdów 

specjalistycznych: wozów dowodzenia, łączności, a przede 

wszystkim – nośników wyrzutni przeciwpancernych pocisków 

kierowanych. Użytkownicy zgłaszali jednak zastrzeżenia do niektórych 

rozwiązań konstrukcyjnych BRDM-a. Krytykowano 

ograniczone pole widzenia kierowcy, brak przyrządów, umożliwiających 

obserwację terenu z boków i tyłu pojazdu. Wóz nie był 

również gazoszczelny, co stanowiło istotne utrudnienie w przypadku 

działania w terenie skażonym. Podczas forsowania 

przeszkód wodnych pojazd był wyraźnie przeciążony na przód, 

co w przypadku niewielkiego nawet falowania skutkowało zalewaniem 

przedniego pancerza z wlotami powietrza do silnika. 

Te mankamenty były wynikiem ewolucyjnego projektowania 

BRDM-a. Początkowo przewidywano np., że jego przedział bojowy 

będzie odsłonięty z góry, co m.in. zapewniłoby możliwość 

obserwacji terenu za pomocą lornetek znad krawędzi pancerza 

burtowego. Wprowadzenie pancernego stropu wykluczyło taką 

możliwość, a równocześnie jego dość prowizoryczny charakter 

uniemożliwił hermetyzację przedziału bojowego. 

Główny Zarząd Broni Pancernej Sztabu 

Generalnego Sił Zbrojnych Związku 

Radzieckiego (GBTU) sformułował 

wymagania taktyczno-techniczne wobec 

nowego pojazdu, które zostały zawarte w dokumencie 

z 10 lutego 1959 r. Inżynierowie 

ze Specjalnego Biura Konstrukcyjnego Wydziału 

Konstrukcyjno-Eksperymentalnego fabryki 

samochodów w Gorkim pod kierunkiem 

A. Lebiediewa i ogólnym nadzorem głównego 

konstruktora W. Diedkowa przystąpili w związku 

z tym do projektowania udoskonalonego 

pojazdu. Większość z wymienionych wyżej 

wad dałoby się usunąć, dokonując niewielkich 

poprawek w konstrukcji BRDM-a (nowy 

strop z „prawdziwymi” włazami, dodatkowe 

przyrządy obserwacyjne…). Postanowiono 

Pierwszy BRDM – bez wieży i z silnikiem umieszczonym z przodu kadłuba. 

jednak skonstruować nowy kadłub z silnikiem, 

umieszczonym w jego tylnej części. Ta zmiana 

miała poprawić pole widzenia kierowcy, 

zmienić wyważenie w wodzie, ale w dużej 

mierze była skutkiem „mody”, panującej wtedy 

w ZSRR. Otóż pojazdy opancerzone pierwszej 

powojennej generacji miały układ, podobny 

do terenowych samochodów ciężarowych: 

silnik z przodu, przedział desantowy z tyłu. 

Natomiast transportery drugiej generacji, 

jak BTR-60, miały silniki, umieszczone w tyle 

kadłuba. Tak więc, o ile BRDM był „pomniejszonym 

BTR-152”, to zmodernizowany pojazd 

miał być „małym BTR-60”. Z czasem okazało się, 

że taka konfiguracja była skrajnie niekorzystna 

dla transportera i tylko nieco mniej nieudana 

dla BRDM-a. Uniemożliwiała dostęp do przedziału 

bojowego od tyłu pojazdu i utrudniała 

skonfigurowanie go jako nośnika sprzętu specjalnego. 

Natomiast pozytywnym skutkiem 

takiego podejścia była możliwość wykorzystania 

szeregu podzespołów i wyposażenia, 

skonstruowanych dla BTR-a-60. Także kształt

Jędrzej Korbal 

74 

Zatrzymać Panzerwaffe! 

Studia WP nad wyposażeniem jednostek 

w nowoczesne uzbrojenie przeciwpancerne 

Wielka Wojna wykazała, że ciężki karabin maszynowy (ckm) 

jest narzędziem walki o prawdziwie niszczycielskiej sile rażenia. 

Wykorzystane masowo w oddziałach piechoty, posadowione 

na dobrze przygotowanych stanowiskach ogniowych, 

ckm Maxim, Hotchkiss, Vickers, Fiat-Revelli, Schwarzlose czy 

Browning zbierały krwawe żniwo na każdym z frontów I wojny 

światowej. Nową platformą do przenoszenia broni maszynowej 

stały się czołgi i samoloty, które zadebiutowały w większej liczbie 

w końcowej fazie zmagań. O ile karabin maszynowy dowiódł 

niezbicie swojej skuteczności przeciwko sile żywej nieprzyjaciela, 

to wprowadzenie nowych, technicznych, środków walki 

wymagało rewizji uzbrojeniowego potencjału. 

Częściowo rolę środka zaradczego pełniła, 

mniej lub bardziej prowizorycznie 

dostosowana do prowadzenia ognia 

przeciwpancernego i przeciwlotniczego, artyleria. 

Wadą tego rozwiązania były duża masa 

uzbrojenia, trudności w jego przenoszeniu 

i maskowaniu, liczna obsługa i skomplikowana 

budowa. Rysujący się coraz wyraźniej, 

szczególnie w ramach piechoty, brak ogniwa 

pośredniego między ckm i artylerią polową 

stanowił przestrzeń do działań dla konstruktorów 

broni. Najprostsze rozwiązanie, jakim było 

proporcjonalne powiększenie ckm (Maxim, 

Vickers) nie spełniło swojej roli. Osobną uliczką 

w rozwoju stały się powtarzalne karabiny 

przeciwpancerne, których archetypem stał 

się niemiecki Tankgewehr. Rozmaite karabiny 

specjalne i rusznice przeciwpancerne, choć 

bez wątpienia przydatne i na ogół skuteczne, 

nie stanowiły jednak rozwiązania optymalnego. 

W jednym z polskich artykułów fachowych 

z połowy lat 30. zapisano nawet: 

W każdym razie nie można dać piechurowi 

jakiejś mamuciej strzelby, tak nieporęcznej, 

jak niemiecki karabin przeciwczołgowy z wojny 

światowej, od którego autor otrzymał przy 

pierwszym strzale potężnego „knockout’a 1 . 

W pojęciu zdolnej do niszczenia czołgów 

i samolotów, tzw. piechoty nowoczesnej, jakie 

ukuto już po zakończeniu Wielkiej Wojny, znajdowało 

się miejsce na nowy typ uzbrojenia. 

Możliwie lekkie i szybkostrzelne samoczynne 

działko piechoty, później funkcjonujące już 

jako najcięższy karabin maszynowy (nkm). 

4 

Oerlikon 

Trwająca na zachodzie Europy dyskusja nad 

nowymi środkami walki piechoty dotarła 

również do Polski. Pod koniec lat 20. prasa 

szeroko publikowała zagraniczne opracowania 

dotyczące „działek samoczynnych” kalibru 

około 20 mm. Do najbardziej rozpoznawalnych 

zaliczał się model karabinu maszynowego 

Beckera. Dotyczący go patent przejęła 

i rozwinęła szwajcarska spółka Seebach 

Maschinenbau Aktien Gesellschaft (SEMAG), 

a po niej Werkzeug Maschinenfabrik Oerlikon. 

W marcu 1931 r. szef Sztabu Głównego 

(SG) zażądał od Ministerstwa Spraw Wojskowych 

(MSWojsk.) ostatecznego ustalenia typu 

broni przeciwpancernej dla armii. W tym celu 

należało dokonać zakupu lub wypożyczyć celem 

przeprowadzenia prób porównawczych 

odpowiednie egzemplarze. 

Na krótkiej liście rozpatrywanych kandydatów 

znaleźli się: szwajcarski nkm Oerlikon 

20 mm, duński nkm Madsen 20 mm 

oraz ewentualnie: francuski nkm Hotchkiss 

13,2 mm (zamierzano dokupić jedynie podstawę 

na kołach, gdyż broń już posiadano), 

czechosłowacka armata 47 mm Skoda i holenderska 

armata 47 mm HIH. 

Szwajcarski Oerlikon typu S był pierwszym 

z ww. typów najcięższych karabinów maszynowych 

jaki poddano ocenom w Polsce. Broń 

dotarła nad Wisłę we wrześniu 1931 r., tj. kilka 

miesięcy po skierowaniu do MSWojsk. żąda-

Dimityr Nediałkow 

Geneza bułgarskiego 

lotnictwa i baloniarstwa 

1 

88 

Pierwsze wzbicie się w powietrze na bułgarskim niebie zostało 

przeprowadzone w 1892 r. Dokonał tego francuski pilot Eugène 

Godard z balonem La France podczas pierwszej bułgarskiej 

wystawy rolniczo-przemysłowej w Płowdiwie. Wraz z Francuzem 

w gondoli balonu wznieśli się również Bułgarzy – dyrektor 

wystawy Mihalaki Georgiew, Nikola Gennadiew, por. Konstantin 

Kynczew i ppor. Wasil Złatarow. Obaj oficerowie brali udział 

w czterech startach i lotach swobodnych nad polem Trackim 

i północnymi Rodopami, logistycznie zabezpieczonych przez 

dowodzoną przez nich jednostkę wojskową. 

Pierwszym Bułgarem, który zmaterializował 

pomysł latania w praktyce, 

był Haralambi Dżamdżijew. Jeszcze 

jako student zajmował się badaniem praw 

żeglugi powietrznej. Rok po wstąpieniu 

do szkoły wojskowej przedstawił stałej komisji 

państwowego wzorcowego warsztatu 

mechanicznego swoje eksperymentalne 

urządzenie aerodynamiczne. Z nim w 1894 r. 

przeprowadzono również pierwsze eksperymenty 

z pomiarem oporu powietrza. 

W ślad za Dżamdżijewem podjęto wysiłki 

w celu zbudowania aparatu cięższego od powietrza. 

W 1895 r. będąc jeszcze elewem 

w szkole wojskowej melduje o swoim projekcie 

„latającego przyrządu” członkom specjalnej 

komisji technicznej Arsenału Sofijskiego 

pod przewodnictwem generała Najdenowa. 

Jest to pierwsze w Bułgarii teoretyczne opracowanie, 

poświęcone problemom wykorzystania 

do określonego celu aparatu cięższego 

od powietrza. Komisja pozytywnie ocenia 

projekt. Podkreślono stałą orientację lotniczą 

w kolejnych opracowaniach Dżamdżijewa, 

z których niektóre wykorzystywały silniki parowe 

i własnej konstrukcji. 

Próby pierwszego „mechanicznego ptaka” 

młody oficer rozpoczął po przydzieleniu 

do garnizonu w m. Ruse. Nie powiodły się 

one, a brak funduszy spowodował przerwę 

w jego próbach. Tymczasem naród i państwo 

bułgarskie podjęły pierwsze wysiłki na rzecz 

podboju przestrzeni powietrznej. W 1902 r. 

zostały przyznane środki, za które por. Wasil 

Złatarow został wysłany na szkolenie na pilota 

do Rosji. Rozpoczął naukę w szkolnym 

parku lotniczym w Gatczynie pod Petersburgiem. 

W tym czasie był jedynym zagranicznym 

oficerem przyjętym do szkolenia. 

W marcu tego roku porucznik Straży Granicznej 

Haralambi Dżamdżijew w m. Silistra, 

z powodzeniem przetestował model ornitoptera. 

Samolot wyposażony był w eliptyczne 

skrzydła napędzane silną sprężyną spiralną. 

Podczas prób osiągnięto wysokość 22 m 

i zasięg lotu do 200 m. Dla rozpędzenia wykorzystano 

nachyloną platformę z desek 

i trójkołowe podwozie typu rowerowego. 

Niewystarczające fundusze oficera i brak 

wsparcia Departamentu Wojny skazują 

go na niemożność zarejestrowania swojego 

wynalazku w 1902 r. w Biurze Patentowym 

w Paryżu. Niebawem przygotował nowy projekt, 

w którym porzucił ruchome skrzydła, 

zastępując je stałymi. 

Oprócz zastosowania stałych powierzchni 

nośnych, Dżamdżijew proponuje zespół śmigłowo-silnikowy 

typowy dla współczesnych 

konstrukcji samolotów. Projekt i model zostały 

zaprezentowane jesienią 1903 r. przed komisją 

powołaną przez ministra wojny gen. Michaiła 

Sawowa. Jednym z jej głównych członków 

był przyszły twórca bułgarskiego lotnictwa, 

kpt. Wasil Złatarow, który wrócił z kursu balonowego. 

Po ukończeniu z oceną bardzo dobrą 

kursu został mianowany szefem zespołu lotniczego 

2. drużyny pionierskiej w Sofii. Komisja 

podjęła przychylną decyzję, a Ministerstwo 

Wojny wydzieliło kwotę 2000 lewów. Jest 

to pierwsza pomoc państwowa w rozwoju 

lotnictwa w Bułgarii. Porucznik Dżamdżijew 

otrzymał ją w 1904 r. kiedy został mianowany 

dowódcą oddziału lotniczego. Złatarow był 

dowódcą kompanii 5. drużyny, ale obaj zapoczątkowali 

współpracę, która przesądziła 

o przyszłości bułgarskiego lotnictwa i baloniarstwa. 

Za pomocą latawców typu Hargrave 

unoszą ładunki do 70 kg. Badania te są podstawą 

do budowy małych, ale stabilnych w locie 

szybowców, zademonstrowanych w locie 

na zboczach Sofijskiego obozu wojskowego. 

Po zakończeniu służby w 1905 r. Dżamdżijew 

kontynuuje budowę swoich eksperymentalnych 

modeli samolotów, w jednym z których 

jest zamontowany dostarczony z Niemiec

Wojsko i Technika Historia 2/2024

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?