Dekonstrukcija Urbanog Artefakta: tri dvorca

Urednik kataloga :

Petar Mitrović, doktorand, mast. inž. arh.

Recenzije :

prof. dr Milorad Drobac

prof. dr Višnja Žugić

Radmila Đurašinović, doktorand

Grafički dizajn kataloga :

Petar Mitrović

Izdavač : Elektronski katalog

BAZA - platforma za prostorne prakse,

Novi Sad, Republika Srbija

Elektronski izvor:

https://mismobaza.org/

ISBN :

978-86-80729-04-6

12

14

UVOD

TEORIJSKI OBUHVAT

ISTRAŽIVANJA

16

30

48

58

GENEZA URBANISTIČKE TRANSFORMACIJE

NASELJA BOČAR

TRI BOČARSKA DVORCA

I NJIHOV UTICAJ NA DALJI RAZVOJ NASELJA

IMAGINARNI URBANI ARTEFAKT :

ARHITEKTONSKI NARATIV I MEMORIJA TLA

KAO ALATI U PROCESU ARHITEKTONSKOG

PROJEKTOVANJA

ENDNOTES :

REFERENCE IZ TEKSTA

STUDENTSKA RADIONICA :

HIBRIDIZACIJA PROSTORNOG

NARATIVA

64

RASPIS POZIVA ZA

STUDENTSKU RADIONICU

PROGRAM IZVOĐENJA

STUDENTSKE RADIONICE

ZADACI NA

STUDENTSKOJ RADIONICI

RADOVI REALIZOVANI NA


68

70

71

74

IZLOŽBA: DEKONSTRUKCIJA

URBANOG ARTEFAKTA :

SELO SA TRI DVORCA

138

Pred Vama se nalazi rezultat višegodišnjeg istraživačkog rada koji je

rezultirao master tezom unutar savremene arhitektonske teorije kao i

njegovo netipično metodološko ispitivanje u praksi – kroz studentsku

radionicu i umetničku izložbu. Rad zahteva neophodnost njegovog

specifičnog posmatranja usled interdisciplinarnog pristupa koji ga je

tokom celokupnog perioda, od njegovog početka istraživačkog rada do

samog kraja, naposletku i oblikovao.

Rad se sastoji iz tri dela: teorijsko-istraživačkog segmenta u oblasti

arhitekture koji se bavi pitanjem graditeljskog nasleđa i savremene

arhitektonske teorije, potom drugog dela sa realizacijom studentske

radionice i na kraju, trećim delom sa site-specific izložbom kao

rezultatom rada na prethodna dva dela.

Arhitektonski narativ i memorija tla su alati koje koristim u

istraživačkom procesu analizirajući arhitektonsko projektovanje

zajedno kroz upotrebu iluzornih prostora i njegovih metaforičkih

ekstenzija i simbolizma u arhitekturi, kako bih uspostavio jedan

novi termin – imaginarni urbani artefakt. Odnosno, istraživačkom

pristupu i demistifikaciji odnosa kako imaginarna arhitektura može

učestvovati kao aktivna komponenta u stvaranju gradova. Ono na

šta se najviše oslanjam u ovom radu, jeste termin koji je skovao Aldo

Rossi uspostavljajući koncept urbanih artefakta, objekta / kompleksa

/ dela grada koji nužno definišu postojanje njihovog konteksta

amplifikujući svoje vrednosti.

Master rad pod nazivom „Imaginarni urbani artefakt: arhitektonski

narativ i memorija tla kao alati u arhitektonskom projektovanju“

pod mentorstvom prof. dr Miljane Zeković odbranjen je na Fakultetu

tehničkih nauka, Univerziteta u Novom Sadu, septembra 2023.

godine.

12

Drugi deo rada predstavljen je kroz saradnju sa Društvom

arhitekata Novog Sada i SKICA-om, sa kojima sam zajedno,

na početku maja meseca 2023. godine, organizovao studentsku

radionicu „Hibridizacija prostornog narativa: tri priče za tri

dvorca“. Na njoj smo kroz dva zadatka prošli osnove korišćenja

arhitektonskog narativa kao alata za uspostavljanje arhitektonskog

koncepta. Studenstki radovi se takođe nalaze u ovom radu i zajedno

sa mojim radovima predstavljeni su na izložbi u Bočaru održanoj

krajem maja iste godine.

Poslednji segment rada predstavljen je kroz kreativno-istraživački

rad pod nazivom „Dekonstrukcija urbanog artefakta: selo sa

tri dvorca“ u kome je kroz istorijsku, društvenu, urbanističku i

arhitektonsku analizu naselja Bočara u opštini Novi Bečej definisan

jedan imaginarni urbani artefakt – kompleks tri dvorca koji datira

iz XIX veka.

Ovaj rad, u svojoj konačnosti (iako smatram da je on, kako u neku

ruku sekvencijalno sadrži iluzorne prostore u sebi, i sam po sebi

iluzoran) predstavlja istraživački doprinos korišćenju arhitektonske

narativnost i memorije tla kao alat u savremenoj arhitektonskoj

praksi. Kako ne mogu postaviti tačku na kraju njega, a moram za

sad, verujem da će mi ona predstavljati samo jedan zarez u mom

profesionalnom delovanju na arhitektonskom prostranstvu (kako u

realnom, tako i u onom neuhvatljivom svetu).

Unutar kataloga se nalaze istraživački tekstovi, radovi nastali

tokom studentske radionice i mojih radova za potrebe izložbe.

Veliku zahvalnost dugujem mojoj porodici, prijateljima i

mentorima.

13

TEORIJSKI

OBUHVAT

ISTRAŽIVANJA

GENEZA URBANISTIČKE

TRANSFORMACIJE

NASELJA BOČAR

Bočar je tipično banatsko naselje koje se nalazi u severozapadnom Banatu u opštini

Novi Bečej kao najmanje naseljeno mesto. Nalazi se na kontaktu lesne terase i aluvijalne

ravni Tise. Postojeći pisani dokumenti, u kojima se spominje naseljeno mesto Bočar,

datiraju iz 1211. godine, gde se pominje Bočard kao prvi vlasnik slobodnog poseda, a

pretpostavlja se da naziv naselja potiče od staroslovenske reci bočka [1], što označava

zanatliju koji izrađuje sudove, burad.

Objašnjenje imena naselja do dan danas nije poznato. Za svo vreme svog postojanja,

Bočar nije menjao svoj naziv. Naselje je vremenom menjalo vlasnika, a kao srpsko

naselje pominje se tek početkom XVIII veka. U XIX veku Bočar postaje vlasništvo

nemačke porodice i od tada ga masovno naseljavaju Nemci iz Žombolja i Bečkereka

(današnjeg Zrenjanina). Posle Drugog svetskog rata iz Bočara se iselilo blizu 280

nemačkih porodica, a 1946. godine u ovo mesto se doseljava preko 200 porodica iz

okoline Bosanske Krupe. [2] Broj stanovnika nikada nije prelazio 3.000. Prema prvom

popisu 1869. godine u Bočaru je živelo 2.827 žitelja, a po popisu iz 2011. godine broji

svega 1488 stanovnika. [3] Ovo naselje je uglavnom naseljeno Srbima i manjim delom

Mađarima. Takođe, u poslednja tri popisa, primećen je pad u broju stanovnika.

Za razvoj naselja i okoline svojim radom zaslužno je više porodica među kojima Bajer,

Hertelendi, Ognjanović i druge, a poseban trag ostavila je plemićka porodica barona

Bajića. Oni su ostavljali za sobom nekoliko veoma bitnih arhitektonskih dela među

kojima su najvažnija dva dvorca, Bajić i Hertelendi, srpska pravoslavna crkva Arhangela

Gavrila i rimokatolička crkva Svete Katarine Aleksandijske. Novostvoreni prostori (svi

prethodno navedeni osim pravoslavne crkve) tokom 19. veka nužno su transformisali

naselje i dali mu urbanistički kvalitet i predispoziciju za dalji filantropski razvoj.

Naselje Bočar je smešteno u srednjobanatskom okrugu, na severoistočnom delu

Vojvodine. Nalazi se relativno blizu Rumunije i Mađarske. Granični prelazi omogućuju

komunikaciju između dveju zemalja i najviše korišćeni su granični prelazi Nakovo i

Srpska Crnja za Rumuniju i Horgoš za Mađarsku. Pošto naselje ne obezbeđuje dovoljan

broj mesta zaposlenja za stanovnike naselja, migracije nisu zastupljene obostrano.

17

18

19

20

Na prethodnoj strani:

Poređenje dve mape iz Prvog vojnog istraživanja iz perioda 1769-1772. (levo) i Drugog vojnog

istraživanja 1819-1869. godine (desno) koje je sprovela tadašnja Habsburška monarhija -

razlika u razvoju naselja nije se mogla drastično promeniti tokom jednog veka, što dovodi do

zaključka da crteži nisu rađeni sa velikom tačnošću. Kasniji planovi naselja su dosta tačnije

urađen.

Na ovoj strani:

Šira situacija pozicije naselja Bočar u odnosu na AP Vojvodinu sa granicama i graničnim

prelazima, prirodnim elementima, teritorijama, saobraćajem i migracijama

21

Predlog očuvanja naselja je način isticanja naselja

kroz njegovo graditeljsko nasleđe, npr. postavljanje

mape Bočara sa svim bitnim lokacijama kao i

postavljanje informacionih tabli ispred objekata od

velikog značaja. Na taj vrlo jednostavan način bi se

skrenula pažnja na bogatu istorijsku vrednost koju

naselje poseduje.

Migracije se dešavaju na dnevnom i nedeljnom nivou na relaciji bližih naselja zbog posla,

lečenja iii nekog drugog ekonomskog faktora kao i obrazovanja mladih (srednjoškolci).

Kako na manjim relacijama tako se dešavaju i na većim relacijama ka udaljenijim

naseljima na godišnjem nivou.

Radno sposobni napuštaju naselje zbog nemogućnosti pronalaženja posla, dok mladi

odlaze van naselja zbog edukacije u obližnji grad Kikindu, a neretko i u Novi Sad i

Beograd, koji im pružaju osnov za sopstveni dalji razvoj. U naselju mahom jedino ostaju

stariji ljudi koji čine veliki deo stanovništva. Na sezonskom nivou postoje migracije, ali

one nisu zastupljene u velikom broju niti imaju neko određeno naselje u koje stanovnici

često odlaze. To su sezonski poslovi koji podrazumevaju rad na poljoprivrednim

površinama. Primećen je veliki pad u broju stanovnika naselja Bočar u poslednjih

nekoliko decenija. Ljudi učestalo napuštaju ovo naselje na višegodišnjem nivou, a

retko ko se vraća u njega. Ako se neko i vrati, uglavnom su to stariji ljudi u potrazi za

mirom u begu od urbanizovanih gradova gde su proveli svoj život, te se vraćaju svojim

korenima. Ono što predstavlja primarni problem naselja je taj što se njegova ekonomija

22

Funkcionalana šema naselja Bočar u srazmeri sa numeričkim pokazateljima: tri pristupna pravca naselju

– put za Kikindu/Adu, put za Novo Miloševo i put za Adu/Padej

23

Šema planimetrije naselja Bočar u srazmeri: koncept širenja naselja definisan sa tri kraka, a mesto početka

se uzima crkva pozicionirana na uzdignutom tlu, najvišoj tački u naselju

24

u poslednje dve decenije ne menja. Sve je manji broj radnih mesta i ljudi migriraju iz

naselja. Predlog očuvanja naselja je da se urade studije koje bi pokazale na koji način

bi naselje moglo da napreduje u budućnosti (npr. turizam, privreda i sl.).

Naselju se može pristupiti iz nekoliko pravaca. Drumskim putem iz Novog Miloševa

koji povezuje naselje sa Novim Bečejom i Kikindom kao i putem iz Iđoša koji povezuje

naselje sa Kikindom i mostom za Adu i Mol. Postoji i put za Padej koji je u dosta lošem

stanju. Železnički saobraćaj povezuje naselje sa Suboticom na severu i Kikindom.

Postoji mali broj polazaka i ne postoji mnogo ljudi koji koriste ovaj vid saobraćaja.

Pešački i biciklistički vid saobraćaja je najzastupljeniji pošto je Bočar veoma

čovekomerno naselje. Ne postoje biciklističke staze u naselju, te se drumski kolovoz

koristi kao biciklistički što je opravdano jer je čak i u samom centru naselja u toku dana

mala frekventnost saobraćaja. Oblik naselja je nepravilnog oblika, a pošto se nalazi na

ravnici omogućena je pravilna podela ulica na pravilne oblike.

Atar Bočara ima oblik izduženog deltoida i obuhvata površinu od 5.006 ha. Njegova

duža osovina ima pravac istok-zapad i duga je oko 16 km, a kraća, upravna na nju ima

oko 5 km.

Izučavanjem geneze nastanka naselja došao sam do zaključka da se naselje širilo

radijalno od socijalnog centra, centralnog jezgra koje je nekada predstavljalo središte

naselja – pravoslavnu crkvu Arhangela Gavrila na brdu, te svi putevi vode baš tu.

Najlakše se može uočiti na planimetriji naselja na kojoj su označeni verski objekti

(slika desno). Koncept širenja naselja nastao je sa tri glavna kraka što nam govori da je

naselje starije i da ga nije niko detaljno planirao već da se prirodno, svojim vremenom

razvijao u ovim pravcima.

Logična osnovna podela ovog manjeg naselja bi bila na dve makroceline, socijalni

centar naselja i stanovanje. Daljim bitnim razdvajanjem naselja dobili bismo bitne

mikroceline. U naselju Bočar postoji jedna predškolska ustanova vrtić Snežana i

osnovna škola Dositej Obradović koji se nalaze u geometrijskom centru naselja. Na

25

uglu kod osnovne škole se nalazi rimokatolička crkva Svete Katarine Aleksandrijske,

dok se preko puta nje nalazi park sa pravoslavnom crkvom.

Parkovskih površina postoji četiri, od kojih se tri, one koje su starije, nalaze u centru

naselja. Njihov pozitivan uticaj se najviše oseti leti kada velike krošnje pružaju zaštitu

od insolacije i na taj način se stvara mikroklima u samom centru naselja. Samo je jedan

park popločan i opremljen mobilijarom. Da bi se očuvale ove površine, one moraju

biti opremljene mobilijarom i osvetljenjem tokom noćnih časova i na taj način bi se

postigao veći kvalitet ovih slobodnih površina. Predlog očuvanja naselja je taj da se

parkovske površine urede i opreme mobilijarom i osvetljenjem, te da se na taj način

poboljšaju ambijentalne (mikro) celine.

Mesta socijalizacije u Bočaru su smeštena u centru naselja. Ona mogu biti otvorenog i

zatvorenog tipa. Mesta socijalizacije na otvorenom su svi oni prostori koji su prilagođeni

ljudima za njihovu interakciju. Mladima je najbitnije igralište ispred osnovne škole. To

je jedino mesto za njih na otvorenom koje može da se koristi jedino u periodima kada

klima to dozvoljava.

Postojanje parkovskih površina u naselju je veoma bitan faktor jer formira mikroklimu

unutar naselja, pogotovo leti kada je neophodna zaštita od insolacije. U parku između

pravoslavne i rimokatoličke crkve postoji česma koju koriste tokom dana svi, a noću

zbog dobre pristupačnosti koriste mladi kao mesto okupljanja. U centru naselja postoji

mali prostor za pijacu koja funkcioniše različito u zavisnosti od doba godine. U letnjim

periodima ona funkcioniše svakodnevno, dok se u zimskom periodu taj prostor ne

koristi. Veoma značajan prostor je za sport i razonodu, takođe u centru. Takođe, u

centralnom tkivu naselja postoje tri terena (košarkaški, rukometni i fudbalski) koje

koriste svi, i mladi i stari, kada se nekoriste za sport, onda se na tom mestu stanovnici

okupljaju. Takođe na tom prostoru, u jednom od okolnih objekata, nalazi se bioskopska

sala koja povremeno radi, seoska biblioteka, Dom penzionera, koji je prostor za kulturne

događaje i okupljanje manjeg broja ljudi, i Lovački dom.

26

Šema mesta socijalizacije i aktivnosti naselja Bočar u srazmeri: grafički prikaz analize aktivnosti meštana

u toku cele godine u centralnom tkivu naselja

27

U seoskim naseljima prostor za socijalizaciju ne mora biti nužno fizički određen.

Najčešći prostor za socijalizaciju jesu upravo ulice na kojima se sreću stanovnici ovog

naselja. Na taj način fizička interakcija ruralnog stanovništva se u velikoj meri razlikuje

od urbanog gradskog.

U toku godine se u Bočaru održava manifestacija Dani sela koja se obeležava svake

godine tokom maja meseca godinama unazad, poslednjeg vikenda u maju mesecu.

Tada se održavaju kulturni i sportski događaji, tradicionalno se svake godine takmiči u

kuvanju riblje čorbe i kotlića itd. U tom vikendu se najviše Bočaraca upravo zbog toga i

okuplja. Takođe, veoma bitan dan je seoska slava pravoslavne crkve Svetog Arhangela

koji se obeležava 26. jula.

28

29

TRI BOČARSKA DVORCA

I NJIHOV UTICAJ NA DALJI

RAZVOJ NASELJA

Godine 1803. Jozef Hertelendi Stariji, veliki župan Torontalske županije 1807-1809.

godine, kupio je selo Bočar zajedno sa 500 jutara zemlje. Time je ova grana Hertelendi

porodice osnovala veliko vlastelinsko imanje. Brzo nakon toga, Hertelendi je podigao

prvi dvorac (dalje u tekstu Hertelendi-Bajić) u klasičnom stilu, a takođe je privukao

nemačko stanovništvo da se naseli i organizovao naselje planski. Nakon njegove smrti

1839. godine, imanje je podeljeno među njegovim trojicom sinova. [4]

Naslednici, Ignjac, takođe podžupan i kasnije veliki župan, Karolj i Mikša, izgradili su

dvorce na nasleđenim posedima (drugi dvorac, dalje u tekstu Hertelendi-Bajer i treći

dvorac). Vlastelinska loza porodice Hertelendi u Bočaru se ugasila krajem 19. veka,

nakon smrti Karoljevog sina, velikog župana Jozefa Hertelendija Mlađeg (1833-1891).

[5]

Prvi dvorac koji je Jozef Mlađi adaptirao sedamdesetih godina 19. veka, kupio je

pivar i trgovac iz Zemuna, Todor Bajić. Zanimljivo je da je Todor bio zet kneza Miloša

Obrenovića, jer se oženio njegovom starijom ćerkom Petrijom. Todorovim sinovima,

Milošu i Atanasu, pripalo je dograđivanje dvorca. Najveći prosperitet Bočara zabeležen

je kada je dvorac i imanje bilo u vlasništvu barona Ivana Bajića (1863.-1911.), jednog

od Atanasovih sinova.

Nakon završetka Prvog svetskog rata, prvi dvorac je došao u vlasništvo dr Aurela Pajža,

čija se ćerka nesrećno udala. Imanje je pretrpelo neuspešne poteze, a dvorac je kasnije

postao vlasništvo porodice Ognjanović, koja se 1921. doselila u Banat iz južne Srbije.

Ova porodica je takođe poznata po osnivanju prve vojvođanske fabrike kačkavalja u

Bočaru, a njihov sir se izvozio po Evropi.

Prvi dvorac predstavlja impozantnu prizemnu građevinu, izdužene pravougaone osnove

sa upadljivim dvorišnim portikom. Nalazi se duž regulacione linije Vojvođanske ulice.

Krov sa četiri vode bio je pokriven biber crepom, a ispod većeg dela dvorca nalazio

se zasvođeni podrum. Ulaz na uličnoj fasadi nije postojao; pristup se ostvarivao kroz

bočne ulaze i portik sa dvorišne strane.

31

34

35

36

37

38

39

40

41

Na prethodnim stranama, respektivno

Plan Bočara iz 1906. godine sa ucrtanim imanjima barona Ivana Bajića i Alojz Bajera (Alajos

Bayer), sva tri dvorca sa svojim pripadajućim prostornim celinama – raskošna bašta i svi

pomoćni objekti ovog kompleksa.

Dvorišna fasada drugog dvorca (Hertelendi-Bajer) u oblik ćiriličnog slova P, čime se postiže

uvlačenje segmenta fasade i definisanje ulazne partije. Fotografisano sa dvorišne strane;

na sledećoj strani je prikazan ortofotometrijski snimak trenutnog stanja dvorca nakon

rekonstrukcije i adaptacije, 2023. godine

Dvorišna fasada prvog dvorca (Hertelendi-Bajić) fotografisana 1911. godine – segmenti početka

bašte sa fontanom se mogu sagledati, dok se na sledećoj fotografiji vidi trenutno stanje. Objekat

danas nije u funkciji, a godinama unazad je nekada u njemu bila smeštena seoska diskoteka i

fiskulturna sala osnovne škole “Dositej Obradović”

Na sledećoj strani

42

Dijagram celokupnog kompleksa poseda Hertelendi u Bočaru sa svojim užim okruženjem:

arhitektonsko-urbanistički plan iz 1906. godine za koji se pretpostavlja da je nekada postojao

(crnom bojom) i taj isti prostor danas sa fudbalskim terenom u svom geometrijskom centru

(sivom bojom). Objekat dva postojeća dvorca i nekolicina kuća zadržavaju svoje prostorne

obrise kao i nekada što su ih imali.

Ulična fasada je simetrično komponovana oko centralno postavljene ose. Središnji plitki

rizalit sadrži pravougaone prozorske otvore sa špaletnama i arhivolatama ukrašenim

malternom plastikom u obliku sunčevih zraka. Između prozora nalaze se pilastri sa

korintskim kapitelima. Dekoracija je suptilnija kod otvora na bočnim delovima fasade,

kojima dominiraju arhitravni frontoni. [6]

Viši stručnjak Zavoda za zaštitu spomenika kulture Zrenjanin, istoričar umetnosti Bojan

Kojičić, ukazuje na to da je imanje sa dvorcem nekada bilo ograđeno zidom. Danas se

vidi samo dekorativna kapija od kovanog gvožđa sa skulpturama dva lava - čuvara.

Još jedna takva kapija se nekada nalazila sa leve strane dvorca. Unutar ograđenog

imanja, površine oko sedam hektara, bila su smeštena dva dvorca (ili tri) okružena

engleskim stilom uređenim parkom i ekonomskim objektima. Ispred dvorca, sa ulične

strane, prostirao se trg, danas park, kroz koji je pravolinijski prolazio glavni put, čineći

dvorac uočljivim već na ulazu u selo.

Prvi vlasnik prvog dvorca bio je Mikša Hertelendi, a pretpostavlja se da je podignut

nakon smrti Jozefa Starijeg, kada su njegova tri sina podelila imanje među sobom.

Istoričar umetnosti Bojan Kojičić napominje da se o prvobitnom izgledu građevine ne

može sa sigurnošću tvrditi, jer nema dostupnih podataka. Jedini tragovi ukazuju na to

da je građevina imala oblik ćiriličnog slova P, isto kao i današnja zgrada. Drugi dvorac

sa imanjem je krajem 19. veka otkupio pivar Alajz Bajer i tokom prvih godina 20. veka

ga preoblikovao u secesijskom stilu.

Drugi dvorac predstavlja monumentalnu prizemnu građevinu, postavljena na regulacionu

liniju današnje Prosvetne ulice ima osnovu u obliku ćiriličnog slova P sa dugačkim

dvorišnim krilima. Dvorac podignut još u 19. veku rekonstruisan je početkom 20. veka

kada dobija današnji oblik. Rekonstrukcija se odnosila prvenstveno na uličnu fasadu

koja je preoblikovana u novu secesijsku opnu. Takođe je dvorišna strana uličnog krila

obogaćena terasom koja je natkrivena armiranim staklom.

43

Ulična fasada je komponovana simetrično u odnosu na centralnu osu, sa dva bočna

rizalita flankirana moćnim pilastrima koji izlaze iznad visoke polukružno izvedene

atike. Posebno su zanimljivi završeci pilastara odliveni u veštačkom kamenu, tipične

secesijske stilizacije. Središnje fasadno platno je završeno talasastom atikom koju

obogaćuje niz konzolica od gipsa. Prozori, završeni segmentnim lukom, povezani su

gipsanim vencem ukrašenim floralnim ornamentom, a iznad prozora su lunete takođe

izlivene u gipsu. (Između prozora su se nalazile žolnaji kvadratne crvene pločice

utisnute u malter). Krov je četvorovodan pokriven biber crepom. [7]

O trećem dvorcu ne postoje nikakvi pisani dokumenti osim jednog plana iz 1906.

godine, ali se ne može sa jasnošću reći da li je taj objekat ikada bio izgrađen ili ne, ono

jedino što se o njemu pretpostavlja jeste da (ako je bio sagrađen), onda je bio srušen

tokom Prvog svetskog rata.

Današnje imanje Hertelendi porodice je podeljeno i presečeno sa dve ulice. Posle

ratnih 90-ih godina prošlog veka, u jednom delu dvorca se nalazila fiskulturna sala

osnovne škole, a u drugom delu seoska diskoteka. Danas, dvorac godinama nije

korišćen i zapostavljen je. Pokrenut je proces označavanja prvog dvorca kao kulturnog

spomenika. Drugi dvorac je rekonstruisan 2021. godine, nakon drugog pokušaja

njegove rekonstrukcije i adaptacije. Prvi pokušaj je neuspešno završen usled političkih

i ekonomskih neprilika koje su zadesile projekat rekonstrukcije 2008. godine. U periodu

između 2008-2019. godine je objekat propadao. Nakon svoje uspešne rekonstrukcije

drugi dvorac služi od septembra 2023. godine kao Kreativno-inovativni dečiji centar

Hertelendi-Bočar.

Ceo kompleks dvoraca predstavlja urbani artefakt naselja i kao takav on je, pored

pravoslavne crkve, svojevrsni prostorni testament kojim se jasno definiše razvoj

naselja. Porodica Hertelendi je nastavila i regulisala plansko širenje naselja koje je pre

toga bilo definisano triju pravaca koja su se granala od pravoslavne crkve na brdu.

46

Kada se posmatra dijagram nekadašnjeg i današnjeg izgleda prostora kompleksa tri

dvorca sa svojim užim okruženjem vidi se imaginarni arheološki sloj, jedna prostorna

pretpostavka kako je taj prostor hipotetički nekada mogao izgledati.

Ono što je zanimljivo za istraživačku sferu jeste mogućnost imaginacije trećeg dvorca i

njegovo iluzorno ispisivanje istorije – kada je sagrađen, ko ga je sagradio i zbog čega?

Ko je i da li je živeo u njemu i kako su mu dani izgledali, a onda i zašto je i pod kojim

svim uticajima srušen?

Treći dvorac se definitivno planirao, ali da li je on

izgrađen mi to danas ne možemo da znamo usled

nedostataka informacija. Ono što znamo jeste da je

ovaj kompleks u celosti predstavlja urbani artefakt,

a kako mu je jedna bitna prostorna celina iluzorna

možemo ga definisati kao imaginarni urbani

artefakt – prostor koji nužno definiše kontekst

svojom iluzornošću.

47

IMAGINARNI URBANI

ARTEFAKT :

ARHITEKTONSKI

NARATIV I MEMORIJA

TLA KAO ALATI

U PROCESU

ARHITEKTONSKOG

PROJEKTOVANJA

Master rad pod nazivom Imaginarni urbani artefakt:

arhitektonski narativ i memorija tla kao alati u

procesu arhitektonskog projektovanja je započet

2021. godine na master akademskim studijama

na Departmanu za arhitekturu i urbanizam

na Fakultetu tehničkih nauka, Univerziteta u

Novom Sadu. Koncept rada predstavljen je na

predmetu Kreativnog istraživanja u arhitekturi

i urbanizmu koji godinama vode profesorke dr

Miljana Zeković i dr Višnja Žugić. Nakon čega je

usledilo jednogodišnje istraživanje na radu koji je

ovekovečen posle realizovane studentske radionice

Hibridizacija prostornog narativa i samostralne

izložbe Dekonstrukcija urbanog artefakta: selo

sa tri dvorca, odbranjenim master radom pod

mentorstvom prof. dr Miljane Zeković.

Dalje u tekstu sledi naučni rad objavljen u zborniku radova Fakulteta tehničkih nauka

2023. godine.

49

Dalje u tekstu sledi naučni rad [8] objavljen u Zborniku radova Fakulteta tehničkih

nauka, Univerziteta u Novom Sadu, 2023. godine.

//

Pozivajući se najviše na termin koji je skovao Aldo Rosi uspostavljajući prostorni

koncept urbanog artefakta, prostora koji nužno definiše postojanje svog konteksta

amplifikujući njegove vrednosti.

Rad se sastoji iz četiri dela, tri teorijsko-istraživačka segmenta i jednog zasebnog,

kreativno-istraživačkog rada, koji se bavi oprostorenjem imaginarnog urbanog artefakta

kroz arhitektonski događaj – samostalnu arhitektonsku izložbu.

Kako je arhitektonski narativ kompleksan sam po sebi, uvedena su tri termina koja

definišu specifične prostore – arhitektonski narativni konstrukt, arhitektura kao kuća

narativa i imaginarni prostorni narativ. Prvi prostorni koncept ilustrovan је primerima

Jevrejskog muzeja autora Daniela Libeskinda, drugi kroz primer Muzeja Apoksiomena,

dela arhitektonskog tandema Idisa Turata i Saše Randića i treći termin na primeru

Piranezijeve serije bakroreza Tamnice. Na primeru Jevrejskog muzeja, to je osećaj

straha i anksioznosti, dok se kod Muzeja Apoksiomena razvija osećaj očekivanja koji

dostiže svoju prostornu dimenziju u izvesnom prostornom protezanju. Iako je u pitanju

emocionalno iskustvo prostora i njegova manifestacija kroz arhitektonsku strukturu,

ono što povezuje ova dva objekta, ipak jeste arhitektonski konstrukt narativnosti koji

jasno razdvaja njihove pristupe.

Izložba u Muzeju Apoksiomena omogućava direktno posmatranje skulpture, dok se

u Jevrejskom muzeju pretpostavlja da posetioci već imaju određeno predznanje pre

nego što uđu u objekat. Ovo se dodatno rešava postavljanjem ulaza u starom delu

Jevrejskog muzeja, gde posetioci mogu da se upoznaju sa istorijskim narativom

Jevrejskog naroda pre nego što zakorače u novi, podzemni i nadzemni prilagođeni deo

kompleksa, koji izaziva prostornu anksioznost.

50

Imaginarni prostorni narativ pruža podršku izgradnji nestvarnih prostora koji postoje

samo u našim umovima. Primer toga je prikazan kroz Piranezijevu seriju bakroreza

Tamnice, što ilustruje kako iluzornih prostori mogu biti preneseni i prikazani grafikom.

Kolektivna memorija ne predstavlja objektivni ili neutralni prikaz prošlih događaja,

puko istorijsko nabrajanje događaja i činjenica. Sasvim naprotiv, zajedničke priče jesu

selektivne. Društvo se seća onoga što želi zapamtiti, a te želje su pristrasne, subjektivne,

te se kolektivna memorija može koristiti za opravdanje dela sadašnjosti.

Karakter jednog prostora nije definisan kolekcijom funkcija koje sadrži, već sintezom

varijeteta arhitektonskih činjenica, modela koji se baziraju na arhitektonskom tipu,

razgrađivanju po hijerarhiji i redu, što dalje vodi do stvaranja jedinstvenog prostora.

Tipologiju u arhitekturi možemo definisati kao proučavanje i klasifikaciju tipova objekata

[9]. Ona se odnosi na zadatak identifikacije i grupisanja objekata i urbanih prostora

prema sličnosti njihovih bitnih karakteristika. Takođe, čovek može da razume tipove

objekata iz svoje kolektivne memorije, jer tipovi jesu nešto što je ustaljeno. Oni kroz

svoju evoluciju doživljavaju promene, vekovima unazad, zajedno sa čovekom. Takođe,

kao i što se određena arhitektonska tipologija menja tokom vremena, neminovno je da

će određeni kulturni tipovi nestajati, dok će se neki novi tek kreirati.

U odnosu na teorijsko istraživanje, urađena je studija slučaja šest pažljivo selektovanih

urbanih artefakta, koji predstavljaju oprostorenje kolektivne memorije jednog društva,

a ujedno su i arhitektonske ikone. Ovi primeri su analizirani kroz tri celine - prostorno

polje delovanja urbanog artefakta, narativnu strukturu urbanog artefakta i simbol

urbanog artefakta.

Iako njihove prvobitne namene mogu ometati transfer unutar postojeće kulturne

vrednosti, ta vrednost je duboko ukorenjena u postojanju celokupnog doživljaja

gradskog prostora. Dalje, to može uticati na narativnost arhitektonskog prostora što

može voditi i u njegovo degradiranje vremenom. Ovo ne znači da jedan urbani artefakt

nestaje ili bledi, već samo da mu se vrednost menja jer urbani artefakt ostaje urbani

51

artefakt – memorija prostora je ono što definiše njegovo postojanje, jer artefakti nose

dozu kako realnog i apsolutnog arhitektonskog narativa, tako i izvesne doze imaginacije

u sebi.

Arhitektura koristi simbole ili vizuelne znakove s dubokim konotacijama, arhitektonski

elementi mogu nositi simbolička značenja kroz formu, materijale, boje ili celokupan

prostor [10]. Tumačenje simbola varira među ljudima i kulturama, što obogaćuje

arhitekturu, a narativ u arhitekturi se odvija kada korisnici doživljavaju prostor dok se

u njemu kreću. On se fokusira na pripovedanje i sekvencijalno iskustvo, akcentujući

samo iskustvo, dok simbolizam koristi apstraktnije alate.

Čarls Dženks definiše prelazak simboličkog značenje u alegorijsko i metaforičko

[11]. Naracija i svesno programsko oblikovanje pojaviće se kao osnovno svojstvo

arhitektonskog simbolizma, jer simbolička i narativna vrednost predstavljaju

esencijalne karakteristike imaginarnih prostora koji u svojoj konačnosti ne definišu

prostor, već svojim prostornim značenjima daju sposobnost integrisanja čoveka u

nematerijalizovane prostore.

Termin imaginarni urbani artefakt definisan je sa idejom o prostoru koji može da

integriše sva prostranstva jednog konteksta, kako iz njegove činjenične prošlosti,

tako i iz arheološke iluzornosti. Direktno je vezan za teoriju Herberta V. Šredera o

mestima [12] kao i za teoriju o urbanim artefaktima Pogrešno ili nepotpuno utvrđeno

pretpostavljeno stanje prostora u funkciji je pripovedanja koje služi kao inspiracija za

sve artificijalno stvorene pejzaže, kao i sve elemente prostora, koji sada postoje kao i

za one koji će tek biti stvoreni.

Kao srž ovog novog definisanog prostora, pored primenjene postojeće memorije

tla i teorije mesta, uzima se i arhitektonski narativ i njegova simbolička konotacija.

Velika važnost simbolizma u arhitekturi je isprepletenost narativom, što čini simbole

i arhitekturu međuzavisnim, iako imaju određene konotacije vezane za prostor u kom

deluju.

52

Imaginarni urbani artefakt ima dve teorije o svom nastanku – da je nekad prethodno

egzistirao ili da je dobijen sintezom prostora koji su nastajali pre njega. Ovo je moguće

sagledati kroz primere iluzornog prostora „Tamnica“ kod Piranezija (prostor koji nikad

nije postojao ali ima direktnu vezu sa realnom sredinom – gradom Rimom) ili Serpentin

paviljona iz 2012. godine izgrađenog po projektu Herzoga, de Merona i Vejveja koji

objedinjuje sve prethodne efemerne prostorne događaje u jedan novi – imaginarni

urbani artefakt.

Ovaj prostor je u službi arhitekata i umetnika koji koriste sintezu urbanih artefakata,

memorije tla i arhitektonskog narativa, kao alata tokom procesa projektovanja novih

struktura, a koje su zbog toga u direktnoj relaciji sa postojećim kontekstom. Imaginarni

urbani artefakt putem amplifikacije zatečenih kontekstualnih vrednosti može pomoći i

u definisanju prostora, koji nije nužno uticao na njegovo kreiranje, bez sigurnosti da je

takav jedan prostorni sloj ikada postojao.

Moderni arhitekti poput Lebusa Vudsa, Danijela Libeskinda, Rema Kolhasa, Pitera

Ajzenmana i Kupa Himelbaua nastavljaju da pronalaze fascinaciju u Piranezijevim

zamršenim prostorima, i upravo zbog toga je urađena studija povezanosti njihove

arhitekture za iluzornim Piranezijevim prostorima. Svakako, oni teže da stvaraju

različite arhitektonske vizije koje imaju sličan prostorni karakter prepun lavirintskih,

iluzornih i panoptičkih prostora, koji prkose tradicionalnim perspektivama i prostornom

kontinuitetu.

Dalje su analizirana tri projekta - Marketplac u Bazelu autora Herzoga i de Merona,

Aldo Rosijev Teatro del Mondo i Serpentin paviljon iz 2012. godine autora Herzoga, de

Merona i Vejveja.

Marketplac u Bazelu je ostao nerealizovan projekat i danas nam služi kao jedan

poligon za ispitivanje imaginarnog urbanog artefakta jednog rečnog toka koji više ne

postoji, nakon svog izmeštanja u srednjem veku. Implementirajući memoriju tla unutar

53

novoprojektovanog trga od strane autora, definiše se jedan novi prostorni motiv koji

amplifikuje sve zatečene vrednosti, kao i one imaginarne, nepostojeće, u jednu celinu.

Hercog kaže „da cilj nije bio da projektuje, već da otkrije nešto što je ranije postojalo,

da stvori buku, jednu novu akustičnu skulpturu“ [13]. Prostor teži ne da napravi sliku,

već da ispriča priču dovoljno uobičajeno − i da napravi od toga neku izmenu iskustva,

perceptivnu promenu, prilagođavanje ovog konkretnog fragmenta stvarnosti.

Sledeći primer je bio inspirisan drevnom venecijanskom tradicijom plutajućih pozorišta,

dokumentovanom u ikonografiji iz 16. i 17. veka, Teatro del Mondo koji je projektovao

Aldo Rosi. Preuzimajući ideju i ponovo je implementirajući u širu refleksiju koja razvija

tri aspekta: meditaciju o pozorištu, gradu i, konačno, o sećanju kroz mogući odnos sa

novim pozorištem sećanja [14].

Zbog svog otelotvorenja neoracionalističke filozofije Rosija, Teatro del Mondo može se

definisati pozorišnimprostorom koji svesno postaje jedan imaginarni urbani artefakt

upravo zbog sintetisanja svih elemenata kolektivne memorije Venecije i narativne

prostorne poetike koju grad poseduje. Svojom bezvremenskom lepotom i evokativnim

prisustvom, služi kao svedočanstvo koje prevazilazi našu stvarnost prenoseći nas u

nepoznate svetove.

Treći projekat, Serpentin paviljon iz 2012. godine autorskog torjca Herzoga, de Merona

i Aj Vejveja imao je za cilj da isprovocira posetioce preispitujućiodnose između prošlih

arhitektonskih narativa kroz aktivan prostor nove strukture koja nosi memoriju tla u

sebi. Ovo iskopavanje je predstavljalo fizičku manifestaciju prošlosti, omogućujući

54

„Svi ovi tragovi nekadašnjih paviljona sada će

biti otkriveni i rekonstruisani. Nekadašnji temelji

i otisci stopala formiraju zbrku izvijenih linija,

poput šeme za šivenje. Pojavljuje se prepoznatljiv

pejzaž koji nije nalik bilo čemu što smo mogli

da izmislimo; njegov oblik i forma je zapravo

slučajan dar. Plastična stvarnost ovog pejzaža je

zapanjujuća, a takođe je savršeno mesto za sedenje,

stajanje, ležanje ili samo gledanje i divljenje.

Drugim rečima, idealno okruženje za nastavak

onoga što su posetioci radili u paviljonima

galerije Serpentine u proteklih jedanaest godina.

Unutrašnjost paviljona je obložena plutom –

prirodnim materijalom sa odličnim haptičkim i

mirisnim kvalitetima i svestranošću za rezbarenje,

sečenje i oblikovanje…“[15].

55

posetiocima da se bave evociranjem istorije prethodnih Serpentininih paviljona, dok

istovremeno doživljavaju novu strukturu.

Po rečima autora iz intervjua za Architectural Review o svojoj dvodecenijskoj

arhitektonskoj praksi pričali su i o svojoj Serpentinin paviljonskoj strukturi:

Paviljon nije bio samo vizuelno impresivna struktura dobijena stvaranjem imaginarnog

scenarija već i funkcionalnog prostora za održavanje niza različitih programskih

struktura. Služio je kao mesto za predavanja, diskusije, performanse i društvena

okupljanja, podstičući osećaj zajedništva i kolaboracije umetnika.

U prostoru priče o prošlosti Serpentin paviljona, projektantski tim manifestuje sve

vrednosti ovih struktura kroz objedinjujući koncept neporecivih estetsko upotrebnih

kvaliteta. Time definišući okvir za narativ na više nivoa kroz svoj ambijent uz totalni

prizor dramatizacije prostornih elemenata. [16]

Sva tri projekta implementiraju memoriju tla unutar sebe, čime je definisan jedan

novi prostorni motiv koji amplifikuje sve zatečene vrednosti, kao i one imaginarne,

nepostojeće, u jednu celinu. Tako se Trg u Bazelu pretvara u imaginarni rečni tok pod

svojim tlom, a Rosi u svom pozorištu vešto implementira kolektivnu memoriju grada

Venecije u plutajuću pozorišnu scenu. Dok treći projekat stvara jedan sasvim novi

prostorni sloj, u odnosu na prethodne serpentinin paviljone, čime se kreira imaginarni

urbani artefakt, kako bi se stvorio novi paviljon.

U poslednjem segmentu rada prikazan je kreativno-istraživački projekat pod nazivom

„Dekonstrukcija urbanog artefakta: selo sa tri dvorca“. U njemu su, u odnosu na

istraživanje o genezi urbanističke transformacije naselja Bočar u opštini Novi Bečej u

Vojvodini, dekonstruisani segmenti jednog imaginarnog urbanog artefakta, pri čemu

jedemonstrirano kako je moguće koristiti narativnost i memoriju tla kao alate u procesu

arhitektonskog projektovanja: kako kroz mentorstvo na studentskoj radionici, tako i

kroz kreativno-istraživačku sferu kroz prikazane radove na prikazanoj izložbi.

56

57

ENDNOTES :

REFERENCE IZ TEKSTA

1. Matica Srpska, Prilozi i građa za poznavanje izdanja, Novi Sad, 1964.

2. D. Nikolić, Srbi u Banatu, Novi Sad, 1941.

3. M. M. Drobac, Bočar kroz seobe, Ruske slovo, Novi Sad, 2006.

4. S. Borovszky, Torontal Varmege, Budimpešta, 1911.

5. Porodica Hertelendi, vebsajt posvećen istraživanju mađarske porodice Hertelendi,

izvor: https://hertelendy.xyz/content/, pristupljeno 10.05.2023.

6. Kojić S., Dvorci u Bočaru, Zavod za zaštitu spomenika Zrenjanin, izvor: http://

www.zrenjaninheritage.com/archives/12100, pristupljeno 10.05.2023.

7. Ibid.

8. Imaginarni urbani artefakt: arhitektonski narativ i memorija tla kao alati u procesu

arhitektonskog projektovanja; Zbornik radova Fakulteta tehničkih nauka, br.

11/2023, ISSN 0350-428X, DOI: https://doi.org/10.24867/25FA06Mitrovic, str. 1594-

1597.

9. A. Rosi, “Arhitektura grada“ Beograd, Građevinska knjiga, 2008.

10. Mako V., „Estetika – Arhitektura – knjiga 1“, Orion Art, Beograd, 2009.

11. Jencks C., “Semiology and Architecture”, Berry and Jencks, London, 1969.

12. H. W. Shreder, “Preference and meaning of arboretum landscapes: Combining

quantitative and qualitative data“, Journal of Environmental Psychology, Elsevier, Volumen

11, Issue 3, 1991.

13. https://www.architectural-review.com/architects/herzog-de-meuron/two-decades-of-herzog-de-meuron,

pristupljenu u maju 2023.

14. Bogea M. V. „Wandering City: Architecture in motion“, FAUUSP, Portugal, 2006.

15. https://www.herzogdemeuron.com/projects/400-serpentine-gallery-pavilion/,

pristupljenu u maju 2023.

16. M. Zeković, D. Konstantinović, V. Žugić, Koncepti, programi i funkcije arhitektonskih

projekata paviljonskih struktura, FTN Izdavaštvo, Novi Sad, 2017.

59

STUDENTSKA

RADIONICA

:

HIBRIDIZACIJA

PROSTORNOG

NARATIVA

Autor studentske radionice:

Petar Mitrović, u tom trenutku dipl.inž.arh. i saradnik u nastavi

na Departmanu za arhitekturu i urbanizam na Fakultetu tehničkih

nauka u Novom Sadu, danas mast.inž.arh. i doktorand na

istom, matičnom fakultetu

Saradnici na studentskoj radionici:

doc. dr Višnja Žugić, u tom trenutku docent, danas vanredni

profesor na Departmanu za arhitekturu i urbanizam na Fakultetu

tehničkih nauka, Univerziteta u Novom Sadu

Anja Čanji, studentkinja opšte književnosti i teorije književnosti na

Filozofskom fakultetu, Univerziteta u Beogradu

Milena Anđelić i Jelena Damjanović, obe studentkinje na

Departmanu za arhitekturu i urbanizam na Fakultetu tehničkih

nauka, Univerziteta u Novom Sadu i članovi Studentskog Kreativno

Istraživačkog Centra za Arhitekturu – SKICA

Pisci priča o dvorcima:

Anja Čanji, studentkinja opšte književnosti i teorije književnosti na

Filozofskom fakultetu, Univerziteta u Beogradu

Milica Đorđević, studentkinja opšte književnosti i teorije

književnosti na Filozofskom fakultetu, Univerziteta u Beogradu

Viktor Tanasković, student opšte književnosti i teorije književnosti

na Filozofskom fakultetu, Univerziteta u Beogradu

Učesnici studentske radionice:

Boško Ristić, Dunja Pavlica, Dušica Piperski, Elena Ogrizović, Iskra

Srnka, Jovana Dugonjić, Jovana Gavrilović, Mila Divljak, Milica

Janjić, Nikola Radanović, Nikolina Divić i Vedrana Kasalica

Studenti osnovnih akademskih studija na Departmanu za

arhitekturu i urbanizam i Departmanu za scensku arhitekturu,

tehniku i dizajn na Fakultetu tehničkih nauka,

Univerziteta u Novom Sadu

RASPIS POZIVA ZA

STUDENTSKU RADIONICU

Hibridizacija prostornog narativa je besplatna radionica za studente arhitekture koja će

se realizovati 13.-14.5.2023. u Novom Sadu kroz niz predavanja vezanih za tekstualne

funkcije u arhitekturi i kroz male individualne i grupne projektantske zadatke. Autor

projekta i mentor je Petar Mitrović (1998) saradnik u nastavi na Departmanu za arhitekturu

i urbanizam na Fakultetu tehničkih nauka, Univerziteta u Novom Sadu gde radi u

nastavi na predmetima koji se bave arhitektonskim projektovanjem. Trenutno se bavi

pisanjem master rada na temu korišćenja narativne funkcije u arhitekturi kao alata u

arhitektonskom projektovanju.

Glavna inspiracija za realizaciju ovog projekta je urbanistički plan malog vojvođanskog

naselja Bočar iz 1906. godine na kojem su ucrtana tri dvorca sa velikom baštom u sredini.

Danas na ovom mestu postoje samo dva dvorca, a za treći se ne zna sa sigurnošću da li je

ikad postojao pošto ne postoje nikakve informacije o njemu osim ovog dokumenta. Kompleks

dvoraca imućne porodice Heterlendi iz Bočara do dan danas ostaju dobar primer

raskošne rezidencijalne arhitekture na tlu Vojvodine gde se nalazi preko šezdeset ovakvih

objekata. Na nama je zadatak da preispitamo sakrivene narative koji se kriju iza njih i da

ih kroz niz vežbi kreativno reinterpretiramo.

Cilj radionice je da osposobi učesnike da razmišljaju i analiziraju prostore ne samo kroz

njihove fizičke karakteristike već da bolje razumeju kontekst preispitujući narative koji se

u njima mogu kriti. Dalje, nakon demistifikacije prostora ulazi se ispitivanje na koji način

možemo koristiti ove informacije u samom procesu arhitektonskog projektovanja. Takođe,

mi stojimo iza ideje da je neophodno obrazovati se i van nastave na fakultetu kako bi

nakon završenih studija bili što kompetetniji profesionalci u našoj oblasti. Mogućnost prijave

imaju svi studenti arhitekture iz Srbije. Broj učesnika je ograničen stoga vas molimo

da obezbedite svoje mesto prijavljivanjem putem google formulara.

Radionica se organizuje u saradnji sa SKICA - Studentski kreativno-istraživački centar

arhitekture i Društvom arhitekata Novog Sada.

69

PROGRAM IZVOĐENJA

STUDENTSKE RADIONICE

SUBOTA 13.05.2023.

10.00 Uvod u radionicu

10.15 Narativne funkcije u arhitekturi: gostujuće predavanje doc. dr Višnje Žugić

11.30 Uvod u prvi zadatak: Petar Mitrović

13.00 Prezentacije prvog zadatka

14.00 Pauza

15.00 Uvod u drugi zadatak : podele u timove

do 18.00 Postavljanje koncepta

NEDELJA 14.05.2023.

10.00 Predavanje o arhitektonskom narativu: Petar Mitrović

11.00 Rad na drugom zadatku

14.00 Pauza

15.00 Rad

17.00 Zajedničke prezentacije svih zadataka realizovanih na radionici

18.00 Razgovor u vezi održavanja izložbe u Novom Sadu

70

ZADACI NA


PRVI ZADATAK

Svako dobija po jednu priču napisanu u odnosu na postojeći narativ o tri dvorca u Bočaru.

U njoj student pronalazi prostore koji ga inspirišu da kreira prostornu ambijentalnost

inspirisanu narativom, odnosno definišući direktan odnos pisanog teksta i arhitekture.

Potrebno je što kreativnije pristupiti zadatku i ne ograničavati se prostorom. Takođe, ovaj

zadatak ima cilj da se ispitaju imaginarni prostori koji nastaju direktno pod uticajem

pisanog narativa. Naboj emocije, prostorna osećanja, definisanje ambijentalnosti prostora

i osećaj čoveka u tom prostoru predstavljaju ključnu stvar u ovom istraživanju imaginarnih

prostora. Sve tri fiktivne priče su napisane od strane jednog pisca iz Beograda u

odnosu na relevantne istorijske činjenice.

DRUGI ZADATAK

Formiraju se grupe od po tri različite priče u okviru jednog tima. Na određenoj zelenoj

slobodnoj površini (80 x 30 m), na kojoj se nekada nalazila bašta između tri dvorca, je

potrebno isprojektovati paviljonsku strukturu inspirisanu prostorima sa tri različita imaginarna

prostora nastala iz prethodnog, prvog zadatka. Predloženi program paviljonskih

struktura: igralište na otvorenom, kulturni park (bioskop na otvorenom, bina za ples, amfiteatar),

memorijalni park, prostor za odmor/meditaciju u prirodi, prostor za događaj,

likovna galerija, muzej naselja, učionice na otvorenom za osnovce ili objekat za edukaciju

dece iz grada o voću, povrću i životinjama i sl.

71

PORED SILUETE

BEZ LICA

priča o dvorcu Hertelendi - Bajić

autor : Viktor Tanasković

74

Nisam imao dovoljno vremena. Debela stakla prozora ljuljala su se na obodima drvenih

okvira, a promaja je, kao avet, puzala hodnicima. Ono što sam držao u džepu bilo je

veličine novčića, ali težina je bila neopisiva.

Kada smo mi, profesori sa Filozofskog fakulteta, proterani, da, proterani, na onaj bezvredni

Institut šezdeset osme, odlučio sam da se okrenem drugim istraživanjima, daleko

od svoje branše. Nisam mogao dozvoliti sebi da energija koju sam imao ode dovraga,

a imao sam je, Gospode, dovoljno da pregorim. Matematika, fizika, hemija, sve je

to padalo pod moje ruke dok ja nisam pao pred njima, umoran, izlomljen i potpuno nesposoban

da nastavim dalje sa svojim akademskim radom. Ostao sam sam, skrajnut

i praznih džepova.

Zime bez novca provodio sam radeći najsablasnije poslove. Za dvorac Bajić sam, naravno,

čuo dok sam radio pri Fakultetu, ali mi njegova istorija nije delovala suviše intrigantno.

Znao sam za naciste, ali mi to u datom momentu uopšte nije bilo bitno.

Besparica me je povezala sa njim na način na koji to nisam želeo. Naime, umesto da

se u njemu nađem kao istraživač, našao sam se sa prstenom ključeva i detaljnim instrukcijama:

jednom u sat vremena obići svaku sobu, dobro zaključati vrata i nahvatati

svako derište koje proba da u zamak uđe sa svojim društvom. Poslodavac mi je bio

neki Miljan, čovek krupnih, upalih očiju, retke brade idrhtavog glasa. Nije mu bio problem

da isprati moju željenu naknadu, pa smo lako došli do dogovora.

Došao sam predveče, prvog dana posla, da bacim pogled na zdanje pre početka radne

smene. Bilo zbog zalazećeg sunca, čudnog ugla posmatranja ili nečeg trećeg, nisam

shvatio tačnu veličinu te građevine spolja. Pod padajućim zracima svetla delovala je

rustičnije nego na odveć izanđalim slikama, i kao da su se zidovi krili od mene dok sam

im prilazio. Obilaskom sam uvideo da to mesto zaista jeste staro, ali me nije napuštao

utisak opšte drevnosti, mnogo mračnije od samog šamara vremena i urezane prljavštine.

Da me je neko upitao da procenim veličinu soba, slegao bih ramenima. Sunce i

dalje nije u potpunosti zašlo. Zraci u prostoriji odbijali su se na neprijatne načine; skoro

sam siguran da bi, pod tim uglom, prašnjava kuhinja kojim dominiraju žuta i braon boja,

75

bila obasjana svetlije. Međutim, senke koje su se bacale po sobi učinile su da neopisiva

tama izviri iz svakog preloma zida i plafona i svake rđave lajsne koja je zujala po

podu nakon mojih koraka. Luster me je najviše plašio, jer nisam znao gde počinje on,

zlatan, nekad raskošan, sa čeličnim lancem o koji je visio, a gde se završava njegova

zloslutna senka. Neko bi pomislio da bi kroz ovakav prostor lako mogla prozujati ideja

nostalgije ili gorkoslatkog mira, ali to bi bio samo pogrešan privid.

Svaka soba je odavala isti utisak. Jezovita, sunčana svetla ni ovde nisu delovala prijatno.

Ko zna kakva se tuga širila po srcu onoga ko je ove sobe projektovao. Nisam

razumeo uglove, nisam razumeo suviše ostareli smeštaj, nisam razumeo previsoke

plafone. Jasno je da se nisam dobro osećao i da mi je prošvercovana flašica viskija pomogla

da se opustim. Gutljaj po gutljaj, potpomognut umrlim vazduhom u glavnoj sobi

i granulama prašine, potonuo sam u san, i načinio grešku zbog koje se i dalje kajem.

Usledio je san, toliko vividan i tmuran, i nakon njega noćima nisam smeo ući u mrak, a

kamoli u njemu zaspati. A san je bio tako jednostavan. U sobi sam bio ja, neodređene

visine. Možda metar, možda tri, možda manje. Pored mene se nalazila još je na figura,

manja od mene. Prvo smo samo postojali u tom prostoru, ispunjenom kariranim predmetima

i nameštajem. To, i naravno, neprijatna nemogućnost da procenim veličinu

objekta, bile su jedine razlike od glavne sobe u kojoj sam zaspao. Svetla su ponovo

padala neodređeno, ovoga puta bez ijednog vidljivog izvora. Prozor i vrata bili su

okovani trulim drvenim ramovima, koji su, na moj treptaj, pucali i ponovo se stvarali.

Okrenuo sam se prema figuri pored mene ne bih li je bolje osmotrio, ali nisam uspeo

da uhvatim nijednu crtu lica niti boju kože. Silueta je stajala mirno, dok se ispred nas

nije pojavio sto sa minijaturom dvorca Bajić. On je bio, naravno, umanjen, ali mi nije

bežao utisak nerazumevanja njegove veličine. Dvorac je bio skroz crn, sem oronulog,

ostarelog, crvenog krova koji je pukao kada je figura postavila svoj prst na njega. Prst

je uz zaglušujuću buku, razarao zidove minijature koji kao da su bili od peska, dok nije

stigao do glavne sobe.

76

„Ovde“, rekla je silueta, i tek sam je sad uspeo videti. Na njenoj glavi stajala je kapa,

izlomljenog znaka na sredini. Svetla se u sobi naglo uperiše prema prstu i prostoru

u kom se nalazio, i soba izgore, ogromnom brzinom. Figura je otkinula znak sa kape

spaljenim prstom, i stavila mi ga u džep. U sledećem momentu sam bežao kroz hodnike,

dok je promaja urlala hodnicima. Čak i kad sam se probudio, osetio sam težinu u

džepu, iako tamo nije bilo, apsolutno, ničega.

77

78 Boško Ristić

Mila Divljak

79

80 Milica Janjić

Nikolina Divić

81

OSTANAK VAŽNOSTI

priča o dvorcu Hertelendi - Bajer

autor : Anja Čanji

82

Polako pratim put duž ulice. Rekli su mi da na leto posećujem veće građevine; u njima

je bar hladno. Otići od kuće daleko nije mala stvar, ali imam mapu i plan obilaska željene

destinacije. Koliko može biti teško upoznati Hertelendi?

Pokošena letnja trava privukla je mirisom, pošla sam poljem dok su u ušima zaglavljene

slušalice započele šuštanje. Skinuću ih, svakako smetaju. Volela bih da naletim na

koga, ovde je zaista prazno. Nazire se narandžasti krov, ali moraću prečicom iza drveća

osrednje visine. Skrenula sam pod oštrijim uglom. Pokušala sam da zavirim u prvi prozor.

I dalje nema nikoga. Deluje da je dan lep; daj da virnem iza kapije. Smeta zvuk psa,

možda je bolje ići još napred. Drugi, treći, sedmi, evo ga poslednji – jedanaesti prozor.

Ispod krova krivudaju beličasti talasi uzidani tik ispred zida stubovima oivičeni. Novi

otvor, pirka vetrić i lagano sam s njim ušetala. Šta ako je otvoreno?

Izbetonirana podloga mi sugeriše skorašnju obnovu objekta, a sam ambijent u meni

budi nejasnu nelagodu. Mislila sam da ću se izgubiti među decom nemirnih lica tek

pristiglih na odmaralište, ipak zatičem miran i osunčan kompleks. Hodam ravnomerno

pored postavljenih mladih stabala zapanjena sveže okrečenom fasadom u bojama

breskve. Otvorila sam ranac, vratila slušalice, izvadila mapu. Da, tako i deluje. Građevina

jeste slovno uokvirena. P joj je omeđeni oblik. Pokušaću bez mape, iako na kvarno

vidim da se među brojnim oknima kriju vrata po sredini. Pogled mi zaluta preko

ograđenog prostora. Sigurno su gradili porodično imanje. Isčezava postepeno neprijatnost;

zameni ga sasvim topla atmosfera. Može biti da je sve od godišnjeg doba,

mada ne bih rekla.

Škriputava vrata obasja snažan zrak. Dočekali su me prostrani horizontalni hodnik i

zidne slike. Ispod jednog od tri muška portreta privukao me je kafeni stočić. Nosio je

na izlakiranoj podlozi prašnu fasciklu. Teška je pod rukom i papiri zamalo da mi ispadnu.

Preporučena doza lekova za K.L. (broj kartona). Obezbediti boravak u banji za

O.P. (broj kartona). Spisak potrebnih namirnica, bočica i jastuka ispisan je lepuškastim

rukopisom. Zaposleni lekari su me iznenadili ozbiljnim izrazima lica i ukazali na oz-

83

biljnost duševnih stanja pacijenata. Želim da verujem da su i oni mogli živeti srećno i

skladno pomešani jedni sa drugima. Zaboravljeni dokumenti su probudili znatiželju.

U glavi mi zakuca sat i pogled mi se usmeri ka desno. Zidovi – prošarani krivudavim

biljem. Na njih naslonjena sofa i pored prazna polica. Kutija proviri iz ćoška. Kopala

sam po ostavljenim koricama. Kitnjasto su ukrašene, buđem ispunjene. Okrenem se

na levo, kad tamo podjednako lepo naslonjeni vitraž leži do zida. To mora da je ostatak

prošlog vremena; prozori su stvarali tada bajkovite senke. Maštanje me obuzima, dok

osetim da vreme ističe do povratne karte.

Usredsredila sam se na pronalazak tavanskog prostora. Obilazila sam i prošla trpezariju

punu nameštaja prekrivenog belim platnom. Otvoriće prostor, ali polunamešten. Tek

sada nailazim na viseći poveći luster. Šta ako je i polupokraden? Stepenište ipak prevagne

na tasu važnosti. Rukohvat zavojnih stepenica izvajala su tri stuba. Volute sugerišu

starost izgrebanim drvenim materijalom koji primećujem pri započetom penjanju.

Škripi pod nogama, kao na vratima. Valjalo bi bežati. Tavan nije sasvim skučen, ali

ne bih rekla da

mu krov čini uslugu. Da nema izlaza na terasu onesvestila bih se od neregulisane vlage.

Požuriću jer pri stisku kvake vidim da je zaključano. Lako bih ga uobličila. Krečenje

neka bude graorasto. Ništa manje ukrašenih zidova u odnosu na prizemlje.

Ponovo se zanosim mišlju kako bi dvorac živnuo. Svesna sam da je prevaziđeno stanje

ruševine, ali velelepnost izostaje. Donji visoki zidovi vape za negom. Vraćanje na estetiku

devetnaestog veka ne mora biti izlaz. Ne mora ni potpuno osavremenjavanje da ispuni

enterijer. Dovoljno bi mi bilo da se poklope spoljašnjost i unutrašnjost. Nedostaje

kvalitetnog rada na umetničkom delu. Ko me uopšte pita i koga li je briga? Ima li smisla

da zalutam i menjam? Nisam sigurna. Ponovo dopire do ušiju lavež. Valjalo bi sjuriti se

i izleteti. Ima ko je pozvan ovim da se bavi.

84

85

86 Dunja Pavlica

Elena Ogrizović

87

88 Jovana Dugonjić

Vedrana Kasalica

89

DUHOVSKA RUŽA

priča o trećem Hertelendijevom dvorcu

autor : Milica Đorđević

90

Starac nije ulagao napore da prikrije svoju nezainteresovanost i celim putem vladala je

tišina. Kao dugogodišnjeg domara seoske škole, najmanje ga je zanimalo šta to mladi

profesor predaje i koju će gimnaziju predstaviti osnovcima; njegovo je bilo da ga do

sela doveze, uputi i odveze nazad.

Vreme je odmicalo, a u kola je ulazila sve češća huka mašina iz obližnjih njiva – zajedno

sa nejasnom vikom i sparnim vazduhom – kroz jedan, i izlazila kroz drugi spušteni

prozor. Ubrzo je, nakon table sa natpisom ,,Bočar“, usledio stari seoski drum, nalik na

svaki drugi: bez trotoara, propraćen plitkim jarkom sa jedne ili obe strane; ali sa prvim

skretanjem po ulasku u selo, mladić primeti neobično visoku kamenu ogradu koja se

levom stranom protezala duž čitave ulice. Jedino što se iza nje moglo videti bile su

krošnje drveća i dva velika ciglena krova, jedan naspram drugog.

Kako mu se starac činio neprijatnim, brzo je odustao od namere da pita kakvo je to imanje,

pa, nakon što su se kola na raskršću zaustavila i pošto je iz njih izašao, uze pogledom

da traži bilo kakav natpis, ali ne uspe da sazna ništa sem naziva ulice. Pogledao je

na sat. Suviše rano. Imao je na raspolaganju sat vremena i za sada sunčan majski dan

– nepouzdano kasno proleće. Starac izvadi neke stvari iz kola i bez reči pođe ulicom

levo, a mladić nesigurno za njim.

Ograda koju je video vodila je do široke gvozdene kapije, postavljene među dva kamena

stuba, prespojena lukom sa kog je visila mala svetiljka, i on zastade pred njom.

Desno krilo kapije bilo je blago otškrinuto, a visoko na stubovima sedela su dva lava,

glavama okrenutim u suprotnu stranu – ka onome što se iza kapije prostiralo. Mladić

se primače i kroz rešetke ugleda vrt koji mu se učini toliko lepim i nesvakidašnjim da

on kao sasvim razumno prihvati da su čak i kamene statue okrenule glave kako bi u

njega gledale.

,,Razgledajte slobodno, škola vam je uz ulicu desno. Ja ću doći po vas nakon što završite“,

reče starac i produži svojim poslom ne sačekavši odgovor, a mladić osta da

stoji neko vreme preispitujući da li je dobro razumeo i sme li ući. I, kako se nigde niko

91

nije pojavljivao, on se provuče unutra, ostavljajući kapiju kako ju je i zatekao.

Ono pred čime se našao bio je dvorac Bajić. Smeđi prozorski okviri isticali su se na

svetlim, uvučenim bočnim krilima, a niz od šest stubova, neravnomerno obgrljenih ladoležom,

stajao je u središtu pred širokim vratima. Uska staza, posuta sitnim, beličastim

kamenjem, pripijala se uz dvorac sa obe strane kako bi se pri sredini od njega odvojila i

obmotala oko fontane. Sagledavši vrt, zbog asimetrije, šarenila i nekošene trave, učini

mu se istovremeno uređen i zapušten – kao da sâm sebe, po svom ukusu održava.

Na drugom kraju imanja, nalazio se još jedan dvorac koji se, iako skriven i ne potpuno

vidljiv, iz daljine činio neobično belim. Travnate površine, duž celog vrta, prošarane su

krupnim crvenim kanama oko kojih kruže sitne bele dalije, a podalje su, kraj zidina,

retko raspoređena stabla ukrasne šljive, već uveliko precvetala. Središnji deo krasilo je

nekoliko razasutih stabala magnolije, a sa desne strane je razgranatom tekomom bila

skrivena sporedna, uska kapija koja je preko ulice gledala na dvorac Hertelendi.

Dospevši na drugi kraj vrta, mladić ne priđe potpuno trećem dvorcu, već zakorači u

paviljon koji se pred njim nalazio – neograđen i izdignut na tri stepenika, sa osam

tankih stubova koji nose malu plavičastu kupolu. On obazrivo sede na najviši stepenik

i stade gledati u dvorac – čitav je bio beo, sa tamnim krovom i još tamnijim vratima

kao izuzetkom – ušuškan među visokim jelama i obasjan suncem, izuzetno prijatan za

posmatranje.

Za trenutak mu pogled uhvati mnoštvo krupnih, bledo ružičastih cvetova božura,

raspoređenih kružno oko paviljona, i bi mu nejasno kako ih ranije nije uočio. Do svesti

mu dopreše neobičnost i lepota svega što oko sebe vidi, i on spusti bradu u dlan i pogled

na travu – naizgled neobično meku – i ostade da sedi u tom položaju dugo.

Ostao bi, čini mu se, vekovima, da ga najedanput ne prenu crkveno zvono i on, pogledavši

na sat, shvati da kasni, te odmah ustade i pođe. Opterećen mišlju da svoju

dužnost već ne obavlja kako treba, brzim koracima se provuče kroz kapiju sa lavovima,

ne osvrnuvši se.

92

Kada je nakon nekog vremena – koje se njemu činilo izuzetno dugim – izašao iz škole,

on prvo spazi da se sprema kiša, a potom i starca, koji ga je naslonjen na zid čekao, i

koji mu bez reči, pokretom glave, pokaza da za njim pođe.

Prođoše širom otvorenu kapiju sa lavovima. Prođoše i dvorac Bajić, ogoljen i ograđen

niskom žičanom ogradom. Ništa od toga mladić i ne primeti. Tek skrenuvši u ulicu

desno, privuče mu pogled odsjaj table sa nazivom ulice – ,,Mlekarska“. On isprva stade

ukočen, zatim proviri iza ćoška odakle je upravo došao, pa ponovo pritrča tabli gledajući

u nju netremice.

,,Danas, molim vas!“ nestrpljivo doviknu starac iz kola, na šta se mladić trže i sede na

svoje pređašnje mesto. čim krenuše duž ulice, on kroz prozor ugleda prvo red niskih

seoskih kuća, potom fudbalski teren koji se iza njih protezao sve do dvorca Hertelendi.

,,Nismo li ovom ulicom došli?“ upita.

,,Da“ reče starac.

,,Sa ove strane?“

,,Da.“

Mladić mahnito poče gledati i levo i desno, tražeći dugi kameni zid, ali sa obe strane

ulice nalazile su se samo obične, stare kuće sa gdekojom dvorišnom baštom.

,,Gde je kamena ograda?“ upita nemirno.

,,Kakva kamena ograda?“ nezainteresovano odvrati starac.

,,Vrt. Vrt sa fontanom“ – pokuša ponovo da što brže dođe do odgovora – ,,Gde je vrt?“

,,Ne razumem Vas.“

,,Kapija sa lavovima! Gde je to?“

,,Prošli smo je malopre, kao i kada smo dolazili.“

,,Nemoguće. Jeste li sigurni? Ne bi li se onda sa ove strane video kameni zid i dva dvorca

u vrtu?“

Činilo se kao da se miris božura najednom uvukao u kola, a starac se prvi put toga

dana nasmeja, premda jedva primetno i više sebi u bradu, i odgovori: ,,To je, mladiću,

93

bilo nekad. Ali dovoljno davno da nema živih koji se toga sećaju“, zatim podiže prozor

sa svoje strane kao da je upravo primetio modre oblake prostrte pred njima. ,,Naoblačilo

se.“I čim krenuše duž ulice, on kroz prozor ugleda prvo red niskih seoskih kuća,

potom fudbalski teren koji se iza njih protezao sve do dvorca Hertelendi.

,,Nismo li ovom ulicom došli?“ upita.

,,Da“ reče starac.

,,Sa ove strane?“

,,Da.“

Mladić mahnito poče gledati i levo i desno, tražeći dugi kameni zid, ali sa obe strane

ulice nalazile su se samo obične, stare kuće sa gdekojom dvorišnom baštom.

94

95

96 Dušica Piperski

Jovana Gavrilović

97

98 Nikola Radanović

99

F&F

Milica Janjić, Jovana Gavrilović, Vedrana Kasalica

program : edukacija dece o životu na selu

mentor : Mitrović Petar

100

Planiran program objekta je edukacija dece- škola

u prirodi. Iz takve funkcije objekat se manifestovao

kroz tri različite celine. Prva celina-prostor za

rad, smešten je u centralnom delu i njemu se

prvom pristupa. U okviru njega planirana su dva

različita prostora- kuhinja sa pratećim elementima

i prostorija za različite aktivnosti. Druga celina

nalazi se iza natkrivenog dela i podrazumeva

prostor za boravak domaćih životinja, dok na

krovu dominiraju biljne kulture koje čine treću

celinu. Ovim rasporedom postignuta je jedinstvena

sinteza izmedju biljnog i životinjskog sveta sa

jasnim granicama, dok je pristup čoveku nesmetano

omogućen. Otvaranjem krova i uvođenjem atrijuma

u centralnom delu objekta postignuti su različiti

ambijenti i zanimljivi prizori prostom igrom svetla

i senki.

101

102

103

RUTA

Dunja Pavlica, Mila Divljak

program : učionice na otvorenom


108

Koncept paviljona potekao je od arhitektonskog

prostornog akcenta zajedničkog za obe priče –

hodnika. Hodnik je prostorno hipertrofiran u

ozelenjenu rutu koja u sebi istovremeno spaja

otvoreno i zatvoreno, prošlo i buduće vreme, ona je

čvrsta fizička barijera, ali kao ambijentalna celina

prilično je propustljiva. Paviljon se na delovima

rute proširuje, te su u tim prostorima smeštene

učionice na otvorenom. Paviljon je u osnovi u

obliku trougla, a njegova temena obeležena su

sekundarnim namenama, većim od samih učionica,

ne bi li parter podsetio na način funkcionisanja tri

dvorca u periodu kada su izgrađena.

109

110

111

MRAK SVETLOST

REFLEKSIJA

Elena Ogrizović, Nikolina Divić, Nikola Radanović

program : prostor za događaj


116

Koncept posmatrane paviljonske strukture

proizilazi iz želje za prenošenjem i dočaravanjem

ambijentalnosti prostora o kom se saznaje iz tri

priče o tri dvorca. Paviljonska struktura se deli

na tri prostorne celine nazvane mrak, svetlost,

refleksija, prema njihovim osnovnim ambijentalnim

vrednostima. Pomenute celine su oformljene kao

statični i transformabilni prostori za događaj

tako da u korisnicima izazovu različite emocije

i doživljaje prostora, kroz koje ih morfologija

struktura usmerava.

117

118

119

15X30

Boško Ristić, Jovana Dugonjić, Dušica Piperski

program : prostor socijalizacije


126

Analizom priča i osnovnih elemenata koji su

uočeni na grafičkim prikazima nastalih procesom

vizualizacije tekstualnog naratva, izdvojeni su

osnovni motivi kasnije podeljeni u dve osnovne

grupe. Proizašle iz želje da se oforme dva pristupa

postavci koncepta – jedna, koja se fokusira na

utlitarnost funkcije i druga, formirana kako

bi se predstavili naratvi atmosfere, poetičnost

karakteristične za lokaciju i priče u vezi sa tri dvorca.

U utilitarnom smislu, struktura predstavlja sistem

elemenata prilagođenih slučajevima upotrebe, gde

se centralni paviljonski prostor transformiše u

prostor socijalizacije, edukacije ili prostor namenjen

izlaganju. Pri oblikovanju kreiran je skriven prostor

koji poziva na istraživanje i korišćenje. Naziv

15X30 potiče iz želje da prostor bude čovekomeran

te tačno određene i pažljivo definisane razmere,

te se kao osnova svakog korišćenog prostornog

elementa uzima modul dimenzija 15 x 30 cm koji se

kasnije niže i umnožava.

127

128

129

IZLOŽBA

:

DEKONSTRUKCIJA

URBANOG

ARTEFAKTA :

SELO SA

TRI DVORCA

Izložba „Dekonstrukcija urbanog artefakta: selo sa tri dvorca“

autora Petra Mitrovića održana u Bočaru u okviru manifestacije

Dani sela 26-27.05.2023.

Radovi prikazani na izložbi:

Izložba se sastojala iz sledećih segmenata:

Plakati urbanističkog istraživanja naselja Bočar, stare fotografije

naselja sakupljane od meštana u proteklih godinu dana, kratki

umetnički video filmovi autora na temu napuštenih objekata

(Iščezlost 02:03, Ruševina 00:57, Staklenik 02:45), serija radova

rađenih tehnikom digitalnog pointilizma na temu dvoraca u Bočaru

(29.7 x 42 cm), kolaž imaginarnog urbanizma tri dvorca u Bočaru

(70 x 140 cm), prostorna instalacija linije geneze naselja Bočar,

Prostor tri bočarska dvorca nekada i sad (12 x 19 cm);

Takođe, na poziv za priključenje izložbi su odazvale Anđela

Lončina (studentkinja srpske književnosti na Filozofskom fakultetu,

UNS) koja je napisala kratku priču na temu naselja Bočar i Jana

Medić (studentkinja Više tehniče škole, UNS) koja je uradila

ilustracije za tri dvorca;

Izglagani su i radovi sa studentske radionice – „Hibridizacija

prostornog narativa: tri priče za tri dvorca“: Tri priče o tri dvorca,

tekstovi beogradskih autora Anje Čanji, Viktora Tanaskovića ,

Milice Đorđević (14.85 x 21cm); Vizuelizacija iz prvog zadatka

radionice (14.85 x 21 cm) autora: Boško Ristić, Dunja Pavlica,

Dušica Piperski, Elena Ogrizović, Iskra Srnka, Jovana Dugonjić,

Jovana Gavrilović, Mila Divljak, Milica Janjić, Nikola Radanović,

Nikolina Divić i Vedrana Kasalica; Četiri realizovana projekta na

radionici (29.7 x 42 cm), takođe istih autora;

Takođe, na izložbi je bila prikazana emisija Znanje imanje iz

1991. godine kada je snimana emisija o Bočaru za čije se snimanje

rekonstruisao krov prvog dvorca (Hertelendi-Bajić).

Na narednim stranama slede svi gorepomenuti radovi kao i

fotografije autora Magdalene Žeravice i Ane Ćirić sa otvaranja

izložbe.

Plakat izložbe

21 x 29,7 cm

140

Urbanistička analiza naselja Bočar

plakat, 59,4 x 84 cm

141

142 Linija geneze

traka sa obeleženim godinama, 21,20 x 0,06 m

date godine u crnim poljima su realne,

dok su u belim poljima imaginarne

143

144 Imaginarni urbanizam

70 x 140 cm

na ovoj dvolisnici je dat prilog u srazmeri, na nerednoj je

u pravoj veličini

145

Narativni pointilizam 01

29,7 x 42 cm

levo u srazmeri, desno u pravoj veličini

148

149


29,7 x 42 cm


150

151


29,7 x 42 cm


152

153


29,7 x 42 cm


154

155


29,7 x 42 cm


156

157


29,7 x 42 cm


158

159


29,7 x 42 cm


160

161


29,7 x 42 cm


162

163


29,7 x 42 cm


164

165

166 Serija starih fotografija meštana i novih autorovih

raznih formata

167

168 Iščezlost

video snimak, 02:03, 2019. godine; prikazani isečci

169

170 Staklenik


171

172 Ruševina


173

174 Znanje imanje, ep. Bočar

video snimak, 50:49, 1991. godine, RTS; prikazani isečci

175

176 Tri dvorca, Jana Medić

digitalna ilustracija, 21 x 29,7 cm

177

178

179

Čulnost. Тај tanani osećaj koji obitava u nama, dajući svakoj pojavi

nešto višedimenzionalno, asocijativno, duhovno. Takav doživljaj

stvari imamo u detinjstvu, kada nam čula rafinirano daju do

znanja da nas doživljaj raznih predmeta, pojava i ljudi nije ništa

drugo do senka, obris, da је to samo naličje onog sveta koji ćemo

spoznati u odraslom dobu, svojim racionalnim ocenama.

Čulnost i naivni doživljaj se gube u ogrubelim, memljivim i surovim

naletima stvarnosti, zato је srecan svako ko čuva tu detinju

percepciju i autenticno zapažanje i radovanje.

Mirisi, ukusi, zvuci, bоје.

Miris tek skuvanog kravljeg mleka, pokislog cveta kestena, miris

rakije šljive i čašica između tri dedina prsta, miris cigara Classic

red, miris tatinog zagrljaja nа mašinsko ulje kad dode iz radnog

pogona, miris čiste posteljine, joda, čekaonice kod zubara.

180 Opažaji, Anđela Lončina

tekst, 42 x 59,4 cm

Ukus zelenih šljiva, slatki ukus bagremovog cveta, prvi poljubac sa

ukusom tursije od pegavog komšijskog dečaka, gorak ukus korice

hleba (uvek sam volela samo sredinu), ukus prvog gutljaja vode

iz baštenskog creva, ukus doručka u vrtiću - hleb, mast, aleva

paprika, ukus sirupa protiv kašlja.

Zvuk malog budilnika u bЫiku praseta, zvuk kravinog halapljivog

pijenja vode iz bureta sa kišnicom, zvuk naricanja nа sahrani, tup

udarac kovčega о zemlju, zvuk kožnih gusala donetih iz Krajine,

zvuk maminih potpetica u žurbi nа posao, zvuk pisanja kredom ро

zelenoj tabi.

Воје glatkih crvenih stolica u čekaonici kod lekara, svetlo plavog

fiće bez sedišta parkiranog dnu dvorista, tanka metalna šnala u

zlatnoj učiteljičinoj kosi, plavetnilo neba, ogromni beli bЫасi u

kojima se razaznaju psi, konji sa kočijama, brodovi, ćilibarske

oči mojih lutaka, sive kućice bez fasada, zelene pločice nа terasi,

masivna, tamna vrata katoličke crkve stalna radoznalost šta se iza

njih nalazi, ikonostas pravoslavne crkve, žuta scena dvorišta punog

kukuruza za pretovar nа tavan.

181

206

Izložba „Dekonstrukcija urbanog artefakta: tri dvorca“ autora

Petra Mitrovića predstavlja kulminaciju jednogodišnjeg

kreativno-istraživačkog procesa posvećenog temama

tekstualnosti prostora i narativnih praksi u arhitekturi,

konkretizovanim na primeru naselja Bočar. U konceptualnom

smislu, izložba prikazuje različite faze istraživačkog procesa,

koje su imale i brojne ishode: individualne i kolektivne,

nastale u okviru formalnih ili neformalnih edukativnih

procesa, usko disciplinarno određene, ili postavljene u okvire

interdisciplinarnih istraživanja.

Izložba je posebno posvećena pojmu imaginarnog urbanog

artefakta, koji predstavlja autentični teorijsko-istraživački

doprinos autora, ali i polazište za kreativno čitanje zatečenog

prostora naselja Bočar. Na granici disciplina, ali i fikcije i

realnosti, ovako konstruisan pojam generisao je i specifičnu

metodologiju ispitivanja, koja se istovremeno zasniva na

teorijskim, fenomenološkim, arhivskim, terenskim, ali i

poetičkim ravnima razmatranja prostora i njegovih narativa.

Posebno značajnim za kreativni proces smatram saradnju sa

piscima, kao i mentorski rad u okviru radionica realizovanih

sa studentima arhitekture. Ishodi ovih procesa, prikazani u

okviru završne izložbe, nastali su kao rezultat kreativnih (re)

interpretacija činjenica, oprostorenja narativa i razmatranja

manje ili više projektantski zasnovanih prostornih konstrukata.

Izložbena postavka smeštena u jedan od tematski obrađenih

dvoraca u naselju Bočar, jednako je spekulativna, slojevita i

otvorena, koliko i sam pojam imaginarnog urbanog artefakta,

koji egzistira u području između fiktivnog i realnog. U tom

smislu, i izložbu u celini moguće je čitati kroz pojam prostornog

konstrukta: ona funkcioniše u naslojavanju pronađenih i

konstruisanih artefakata, dokumentarnih i fiktivnih priča,

istorijskih i mogućih scenarija, apstraktnih i konkretnih

ilustracija, konceptualnih i projektantskih prikaza, koji

koegzistiraju u okviru izložbe gradeći njene narative. Time

izložba „Dekonstrukcija urbanog artefakta: tri dvorca“ ispisuje

jednu moguću istoriju naselja Bočar, sa fokusom na potencijale

koje narativne strukture prostora mogu da nose u budućnosti

razvoja jednog naselja.

prof. dr Višnja Žugić

207

Baveći se teorijskim istraživanjem, autor prezentuje

projekat "Dekonstrukcija urbanog artefakta: selo sa tri

dvorca". Iako se prethodno bavi istraživanjem i spoznajom

geneze naselja Bočar (Novi Bečej, Vojvodina) u smislu

urbanističke transformacije, autor dekonstruiše segmente

konkretnog imaginarnog urbanog artefakta. Na taj način

on pokazuje da se narativnost i memorija podloge (kao

alati) mogu koristiti u arhitektonskom projektovanju.

prof. dr Milorad Drobac

208

Katalog „Dekonstrukcija urbanog artefakta: tri dvorca”

autora Petra Mitrovića rezultat je višegodišnjeg

kreativno-istraživačkog rada u oblastima arhitektonskog

nasleđa i savremene arhitektonske teorije. Proučavanjem

arhitektonskog narativa i memorije tla kao ključne

alate u arhitektonskom projektovanju kroz teorijsko

istraživanje, studentske radionice i izložbe, autor definiše

koncept imaginarnog urbanog artefakta. Trodelni katalog

jasno prati metodološki okvir istraživanja kojim autor

prvo kroz enigmatičnu priču o tri dvorca jednog malog

vojvođanskog naselja, a potom kroz rad sa studentima,

produbljuje razumevanje uloge imaginarne arhitekture

u arhitektonskom stvaralaštvu i urbanom razvoju.

U trećem, sinteznom, segmentu, autorova kreativna

interpretacija istraživačkog rada potcrtava kreativni

potencijal kompleksnih tema arhitektonskog nasleđa i

teorije za arhitektonsku praksu.

Radmila Đurašinović, doktorand

209

narativ je uvek prisutan,

ali nije uvek očigledno iskazan.

CIP - Каталогизација у публикацији

Библиотеке Матице српске, Нови Сад

728.8.012(497.113 Bočar)(083.824)

МИТРОВИЋ, Петар, 1998-

Dekonstrukcija urbanog artefakta [Elektronski

izvor] : tri dvorca / Petar Mitrović. - Novi Sad :

Baza - platforma za prostorne prakse,, 2023. -

[212] str. : ilustr. ; 20 cm

Dostupno i na: https://mismobaza.org/.

- Nasl. s naslovnog ekrana.

ISBN 978-86-80729-04-6

Dekonstrukcija Urbanog Artefakta: tri dvorca

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?