POST_SCRIPTUM_4_2023_24

Gruba Marii Mamczur to wydawnictwo, które daje promyk nadziei.
Mam nadzieję, że takich publikacji będzie więcej. Naszą powinnością
jest przełamywanie szkodliwych stereotypów, na przykład takich, że
otyły to na pewno niechluj, leń, śmierdzi i sapie. A z innej beczki, jak
homoseksualista, to na pewno zboczeniec, pedofil i człowiek niewyżyty
seksualnie. Osoba na wózku inwalidzkim, no przecież, z pewnością
roszczeniowa, robi z siebie ofiarę, z nieustannym żalem do
świata. Jeszcze przed wydaniem książki niektórzy twierdzili, że Mamczur
ma zamiar promować otyłość. Ale to nie jest tak, to zupełne
pomylenie pojęć. Otyłość to nie zawsze wybór. Każdy, nie omieszkam
tego zaakcentować, każdy chce wyglądać jak gwiazda na wybiegu,
mieć jędrne kształty i móc uchować się przed zębem czasu. Nie jesteśmy
jednak idealni, zresztą nie warto do tych ideałów na siłę dążyć.
Paradoks jest taki, że człowiek pragnie wyglądać jak na obrazku
obrobionym w Photoshopie, ale sam niespecjalnie lubi się zadawać
z tymi niby idealnymi. Warto przy okazji pochylić się nad najnowszym
amerykańskim filmem o lalce Barbie, gdzie poruszona jest owa
kwestia. Świat lalek odstaje od życia. Nie chcemy brać udziału w maratonie
tych najlepszych, najbardziej oryginalnych i przebojowych,
bo to jest po prostu wykreowane sztucznie.
Otyłość jest chorobą cywilizacyjną, od niej bierze swój początek
mnóstwo innych schorzeń i nie zauważyłem bynajmniej, żeby autorka
w jakikolwiek sposób to kwestionowała. Natomiast szkopuł tkwi
w tym, że przyczyny otyłości mogą być różne i nie zawsze wynikają
one wprost z obżarstwa. Zaburzenia odżywiania to jest w ogóle kolejny
temat na niejeden reportaż. Maria Mamczur z troską słucha swoich
bohaterów i z troską o nich opowiada, co wszak nie zdarza się tak
często. Widząc osobę z nadmiarowym bagażem kilogramów, rzadko
kto dostrzeże też bagaż traum i problemów rodzinnych. Mamczur
przeprowadza rzetelne uświadamianie, odkrywa bolesne rany, które
trzeba na nowo otworzyć, by cokolwiek można było uzdrowić. Następujące
po sobie rozdziały są po trosze swego rodzaju misterium,
wchodzenie z butami w cierpienie osób otyłych. I tak mamy wstyd,
opresję, nienawiść, walkę oraz samoakceptację. Bez tego ostatniego
nie rozpocznie się żadna zmiana. A otyłych, jak przekonamy się na
kartach książki, spotyka niestety bezustanna stygmatyzacja (również
ze strony „najbliższych”). Liczy się obrazek, kreacja i fałsz.
Śledząc losy otyłych, przeważnie kobiet, Mamczur stosuje różne formy
wypowiedzi, od zwierzeń, wypisków ze źródeł po wywiady. Nie
streszcza, ale raczej opowiada, snuje wątpliwości, pytania, możliwe
rozwiązania, korzysta z materiałów źródłowych. I ku mojej uciesze,
pojawia się w Grubej teatr społecznie zaangażowany, gdzie ta cała
transformacja mentalna, myślowa ma szansę się realnie dokonać.
Reportażu Marii Mamczur nie chciano wydać, gdyż jej rozmówczynie
nie katują się poczuciem winy, nie płaczą na zawołanie. Medialnie
kreuje się przecież osoby otyłe jako wiecznie niedowartościowane,
niepewne siebie. Ale gdy już schudną, od razu ich samoakceptacja
ma wzrosnąć i mają się stać pewne siebie. Fałsz bije na kilometr.
Mamy więc dowód na to, jak norma staje się terrorem, i nie waż się
od niej odstawać. Pokażę to na przykładzie. Programy typu Hotel
Paradise czy Love Island. Wyspa miłości dają taki oto przekaz: masz
prawo do miłości, zabawy, wakacji w drogich kurortach, musisz być
jednak wysportowany, opalony, atrakcyjny, pełen wdzięku, zawsze
wesoły i figlarny. To jest norma, ale przecież osoba otyła, z niepełnosprawnością
czy chora psychicznie też ma prawo do miłości, zabawy
etc. No tak, ale nie wchodzi w kadr, jest kanciasta, pełna urazów
i niedomówień. My w telewizji chcemy, żeby było przaśno, gwarno
jak na wiejskiej potańcówce. A być może ja, ty, ona i on nie chcemy
czuć się gorsi…
Taka, jaka jesteś, jesteś niewystarczająca. Na kompleksach żeruje
kapitalizm. Włosy nie takie – wezmę witaminkę. Cera nie taka – się
pokremuję. Tam wstrzyknę, tu wklepię. Szarą codzienność wypełnia
ciągłe zasmarowywanie kompleksów. Receptą na ten stan rzeczy
zdaje się być jestem dość Magdaleny Mikołajczyk. Sam tytuł zwraca
uwagę, jest wyraźnym komunikatem, być może stojącym w poprzek
wszelakim hasłom promującym ultrapoprawność. Autorka pokiereszowana
przez chorobę dziecka, własną depresję oraz fakt, że wraz
z bratem była przez matkę oddana do ośrodka ma pełne prawo
mówić o tym, że jest dość i zachęca czytelników, by też byli dla
siebie wyrozumiali. Maluje w książce portret współczesnych neurotyków,
nadwrażliwców – tych, co ze swoją pedanterią próbują
uratować sypiący się świat. Nieraz te obrazki z życia są przyziemne,
lekko przegadane, wręcz pretensjonalne, innym razem dotykające
niepoznanego. Autorka łączy absurd z ironią, poczuciem humoru
i jakąś nieokreśloną swojskością. Początek książki razi niekonsekwencją,
jest kilka gaf, które jestem w stanie autorce wybaczyć.
O radykalnym wybaczaniu też poczytamy, bo bez ściągnięcia z siebie
bagażu krzywd i nieporozumień nie można iść dalej.
Mikołajczyk stara się odpowiedzieć na pytanie trapiące już niejednego
człowieka, który piórem próbował uleczyć swoje traumy.
Na ile jestem stworzony z oczekiwań i opinii innych ludzi, a na ile
jestem trwałą konsystencją różnych przeżyć i doświadczeń, które
mnie ukształtowały? Między innymi nad tym zagadnieniem pochyliła
się Sylvia Plath w Szklanym kloszu. W którymś momencie
życia, czasem wcześniej, czasem później, zaczynamy oczyszczać
się ze szkodliwych programów, „cennych” rad i wszystkiego, co nie
służy, a powoduje jedynie zakłopotanie i zamęt. Carl Gustav Jung
twierdził, że przypada to na wiek około czterdziestki. Trzeba dodać,
że niektórzy w ogóle nie uwalniają się z tych toksyn. Kobiety żyją
w świecie, w którym ktoś (najczęściej mężczyzna) mówi im, jak
mają się ubierać, zachowywać, co mogą robić, a czego im nie wolno.
Pełne hipokryzji są dysputy mężczyzn polityków dotyczące aborcji,
jak gdyby kobieta była jedynie inkubatorem bez własnej woli.
Podczas czytania odczuwa się niepewność, nieprzystosowanie,
niedostosowanie, a jednocześnie wysiłki autorki, aby żyć we własnym
tempie. Reminiscencje rzadko kiedy powodują uśmiech na
twarzy. Razi przy tym ten nieco nachalny dydaktyzm. Jestem dość,
jesteś dość, jesteśmy dość. Staram się zrozumieć ton wypowiedzi,
ale naprawdę te opowiastki nie muszą się kończyć hasztagiem
#jestemdość. Czytelnicy są na tyle inteligentni, że ten zabieg zrozumieją
bez potrzeby powtarzania. Wygląda to tak, jakby autorka
chciała wspomóc zmęczonych i poirytowanych życiem, ale ten
sposób ciągłego indukowania przesłania #jestemdość irytuje jeszcze
bardziej. Przypomina to niestety książki z tezą – do których nie
mam zaufania.
Na uwagę natomiast zasługuje niezwykle minimalistyczna szata
graficzna wykonana przez Magdalenę Pankiewicz. Za każdym rysunkiem
kryje się przesłanie, ale być może nie takie, o jakim myślała
autorka czy ktokolwiek inny. I o to chodzi. Zawczasu ostrzegam –
w książce nie ma wielkich liter. Przypomina to tekst roboczy, pozostawiony
sam sobie i wydany, tak jak jest. Być może jest to ukłon
w stronę poezji – tego, co niewymowne. Taka sobie szara, zwyczajna
codzienność. [RK]
Maria Mamczur, Gruba. Reportaż o wadze i uprzedzeniach, Wydawnictwo Krytyki
Politycznej, Warszawa 2022.
Magdalena Mikołajczyk, jestem dość, Wydawnictwo Muza, Warszawa 2022.
ROBERT KNAPIK
POST SCRIPTUM
17