POST_SCRIPTUM_4_2023_24

SZTUKA SPRAWIA, ŻE JESTEŚMY LUDŹMI 

RAFAŁ MASIULANIEC 

4 / 2023 (24) 

LINORYTY JERZEGO GRANOWSKIEGO 

Kawałki wewnętrznego świata 

PIOTR MICHNIKOWSKI 

Gość specjalny 

HERSTORY ŁEMPICKIEJ 

G R U P P A S I E D E M 

MONIKA ŚLÓSARCZYK 

ICH DWOJE 

Justyna Majkowska i Piotr Cajdler 

KARIN STANEK 

PIERWSZA DZIEWCZYNA POLSKIEJ PIOSENKI 

prof. Izolda Kiec 

TEATR NIKOLI 

Mikołaj Wiepriew i Dominika Jucha 

Boska cząstka Nowosielskiego 

ANJA ORTHODOX 

Literatura bardzo mnie wzbogaciła 

www.postscriptum.uk 

www.postscriptumfundacja.com 

fb: post scriptum 1 

POST SCRIPTUM

WERSJA ELEKTRONICZNA DO POBRANIA ZA DARMO: 

https://www.yumpu.com/user/postscriptum.mag 

DRUK NA ŻYCZENIE: 24,95 zł 

ZAMÓWIENIA BEZPOŚREDNIO W DRUKARNI: 

https://www.wyczerpane.pl/wydawnictwo-post-scriptum,dBA-0io.html 

Prawa do indywidualnych utworów pozostają przy twórcach. 

Redakcja nie zwraca materiałów niezamówionych 

i zastrzega sobie prawo do redagowania tekstów. 

FUNDACJA WSPIERANIA KULTURY „POST SCRIPTUM” 

05-092 Łomianki 

ul. STANISŁAWA STASZICA 14/5, 

KRS 0000908539 

NIP 1182225810, 

e-mail: biuro@postscriptumfundacja.com 

www.postscriptum.uk postscriptum.mag@gmail.com fb: post scriptum redakcja@postscriptum.uk 

SPIS TREŚCI: 

inne sztuki wizualne poezja PROZA 

16. Robert Knapik – recenzja książek MARII MAMCZUR i MAGDALENY MIKOŁAJCZYK 

26. Felieton Bo Jaroszka 

28. Przymknięte oczy Paryża – esej Renaty Szpunar 

39. Nagroda Literacka „Nike” – Katarzyna Brus-Sawczuk 

42. Jesień idzie przez park – Felieton Juliusza Wątroby 

48. Babalooka – Monika Janowska 

57. Włosy – opowiadanie Katarzyny Brus-Sawczuk 

82. Apatia – opowiadanie MARCINA MIELCARKA 

14. MAGDALENA ŁUBKOWSKA – wiersze 

24. Żegaryszki. Wiersze najmniejsze KRZYSZTOFA CZYŻEWSKIEGO – recenzja – Agnieszka Herman 

37. MAŁGORZATA BOBAK-KOŃCOWA – wiersze 

40. Wiersze polecane – ADAM GWARA 

47. JERZY FRYCKOWSKI – wiersz 

70. JAN STĘPIEŃ – rysunki i wiersze 

85. O jubileuszowym zlocie poetów w Wilnie – Wanda Dusia Stańczak 

86. Kącik satyryczny 

109. BOLESLAW LEŚMIAN – Lalka 

6. Wywiad z RAFAŁEM MASIULŃCEM – Renata Cygan 

32. GRUPPA SIEDEM / MONIKA ŚLÓSARCZYK – Izabela Winiewicz-Cybulska 

58. Wywiad z PIOTREM MICHNIKOWSKIM – Magdalena Adaszewska 

72. JERZY GRANOWSKI – linoryty 

78. Boska cząstka NOWOSIELSKIEGO – relacja z wystawy – Daniel Wójtowicz 

88. Herstory ŁEMPICKIEJ – relacja z wystawy – Daniel Wójtowicz 

4. Relacja z gali ARTYSTA ROKU 2022 – ArtAkty „Post Scriptum” 

18. Wywiad z ANJĄ ORTHODOX – Joanna Nordyńska 

50. Prof. Izolda Kiec o KARIN STANEK 

92. Wywiad z JUSTYNĄ MAJKOWSKĄ i PIOTREM CAJDLEREM – Renata Cygan 

98. Relacja z festiwalu w Macedonii „Kostoski” – Wanda Dusia Stańczak 

99. Płaszica na wagę pereł – Wanda Dusia Stańczak 

100. TEATR NIKOLI – Beata Anna Symołon 

110. GALERIA SZTUKI DIAMONDSCRAFT – Samanta Belling 

UWAGA! UWAGA! 

ZESPÓŁ REDAKCYJNY: 

Renata Cygan (redaktor naczelna). Zastepczynie redaktor naczelnej: Joanna Nordyńska i Katarzyna Brus-Sawczuk 

Sekretarz redakcji: Jacek Jaszczyk 

Redaktorzy: Juliusz Wątroba, Anna Maruszeczko, Izolda Kiec, Wanda Dusia-Stańczak, Renata Szpunar, 

Robert Knapik, Agnieszka Herman, Bo Jaroszek, Daniel Wójtowicz, Monika Janowska, Beata Anna Symołon 

Gościnnie: Izabela Winiewicz-Cybulska, Magdalena Adaszewska 

Korekta: Aleksandra Krasińska, Joanna Olszewska, Dominika Paluch i Małgorzata Nowak 

2 

Rysunek satyryczny: Jarosław Janowski. Tłumaczenia z języka angielskiego: Renata Cygan 

POST SCRIPTUM Skład, łamanie i opracowanie graficzne: Renata Cygan

Na okładce: 

obraz Rafała Masiulańca 

4 

czerwca 1989 roku skończył się w Polsce komunizm – to słynne oświadczenie znanej 

aktorki Joanny Szczepkowskiej. Artystki, nie polityczki. Wielu twierdzi, że 15 października 

2023 roku powstrzymaliśmy w Polsce, jeśli nie neokomunę, to na pewno 

pełzający autorytaryzm. Choć programowo (jak nasi stali Czytelnicy wiedzą) stronimy na 

łamach „Post Scriptum” od polityki, to uważamy jednak, że tak ważnego faktu nie wolno 

nam nie odnotować. Poza swym czysto politycznym, trudnym do przecenienia wymiarem, 

to zwycięstwo społeczeństwa obywatelskiego ma ogromne znaczenie dla środowiska 

twórców, artystów, ludzi sztuki i kultury. Wszystkich, dla których wolność – najszerzej 

rozumiana – jest największą wartością. Bowiem prawdziwej wolności twórczej z wszelką 

ideologią i zabobonem nie po drodze. 

WSTĘPNIAK 

W kulturze rok 2023 był rokiem 11 patronów ustanowionych przez Sejm i Senat, 

m.in.: Wisławy Szymborskiej, Aleksandra Fredry, Mikołaja Kopernika, Jana Matejki, Jerzego 

Nowosielskiego, Włodzimierza Przerwy-Tetmajera. W całej Polsce odbyło się mnóstwo 

okolicznościowych imprez na cześć tych, jakże ważnych dla polskiej kultury i sztuki, postaci. 

– W Pałacu Krzysztofory można było podziwiać przekrojową prezentację twórczości artystycznej 

Włodzimierza Tetmajera Włodzimierz Tetmajer. Siła barw i temperamentu. 

– Poczta Polska wydała okolicznościowy znaczek z portretem Mikołaja Kopernika z okazji 

550. rocznicy urodzin. 

– Wisławę Szymborską uhonorowano wieloma wydarzeniami, wystawami i konferencjami 

naukowymi w całej Polsce, m.in. w Teatrze im. Juliusza Słowackiego w Krakowie 

miała miejsce premiera spektaklu Szymborska. Kropki, przecinki, papierosy. 

– W Zamku Królewskim w Warszawie Rok Jana Matejki obfitował w wydarzenia poświęcone 

postaci i dziełom słynnego „artystycznego dziejopisa”, którego prace należą do 

najważniejszych w zamkowej kolekcji. 

Poza tym Iron Maiden zagrało w czerwcu w Krakowie, Zyta Rudzka została laureatką 

Literackiej Nagrody „Nike”, a Artystką Roku wg „Post Scriptum” została Iza Połońska (relacja 

z Gali na str. 5). 

Na szczęście kultura wciąż ma się dobrze, a niewątpliwie, w nowej Polsce będzie się 

miała jeszcze lepiej. 

A u nas, jak to u nas – ciekawie, bogato, artystycznie. Polecam reliefy Piotra Michnikowskiego, 

Herstory Łempickej, Babalookę Moniki Janowskiej, wiersze Adama Gwary, esej 

prof. Izoldy Kiec o Karin Stanek, wywiad z Anją Orthodox i Teatr Nikoli. Właściwie godne 

polecenia są wszystkie artykuły składające się na ten numer. Zachęcamy, zapraszamy 

i kłaniamy się nisko naszym Czytelnikom, wchodząc w Nowy Rok z nadzieją i radością, 

czego i Państwu z całego serca życzę. 

www.postscriptum.uk, fb: post scriptum, e-mail: redakcja@postscriptum.uk 

Wydawca: Post Scriptum LTD, Watford, UK 

NUMER KONTA: IBAN: GB82 LOYD 3096 2657 4181 60 

UK: SORT CODE: 309626 ACC Number: 57418160 

POST SCRIPTUM 

3

GALA 

ARTYSTA ROKU 2022 

4 


8 

października w legendarnej, niezwykle klimatycznej 

Piwnicy pod Baranami odbyło się uroczyste podsumowanie 

plebiscytu Artysta Roku 2022, zorganizowane 

przez redakcję kwartalnika „Post Scriptum”. Drodzy 

Czytelnicy, wiecie już od dawna, że Zwyciężczynią plebiscytu 

została Iza Połońska, która na gali odebrała statuetkę 

ArtAkty „Post Scriptum” z rąk redaktor naczelnej – Renaty 

Cygan. To Wasza nagroda – nagroda publiczności, Czytelników 

i miłośników sztuki. Wielkie brawa i gratulacje dla Izy, 

a dla Was podziękowania za to, że jesteście, że chcecie nas 

czytać i angażować się w krzewienie kultury i sztuki. Każdy 

głos się liczy, każda cegiełka jest nie do przecenienia – razem 

zawsze zdziałamy więcej! 

Na gali przedstawiliśmy sylwetki wszystkich nominowanych 

w formie prezentacji, a także wirtualną galerię prac 

artystów wizualnych. Wiersze nominowanych poetów 

zostały odczytane przez Katarzynę Brus-Sawczuk, Joannę 

Nordyńską, Agnieszkę Herman, Małgorzatę Bobak-Końcową 

i Renatę Cygan. Wisienką na torcie tego wydarzenia 

był recital Izy Połońskiej wespół z Leszkiem Kołodziejskim, 

który partnerował artystce przepiękną grą na akordeonie. 

Cóż to była za uczta! 

Licznie zgromadzona publiczność podchwyciła piosenki 

Ordonki i razem z Izą śpiewali wszyscy, nie dając wykonawcom 

zejść ze sceny. Były bisy i gromkie brawa. Repertuar dobrany 

do klimatu Piwnicy pod Baranami nastroił, ukołysał 

i zaczarował przybyłych. Ten niezwykły, pełen magii koncert 

na długo pozostanie w naszej pamięci. 

Gratulujemy całej dwudziestce nominowanych artystów. 

Wszyscy są znakomici w swoich dziedzinach, ale to Czytelnicy 

ostatecznie wyłonili Zwyciężczynię. 

Dziękujemy Piwnicy pod Baranami za gościnę oraz wszystkim, 

którzy przyczynili się do realizacji zarówno plebiscytu, 

jak i samej gali. Oprócz członków redakcji są to m.in.: lektor 

filmowy Bartosz Lichawski – ukłony za profesjonalny podkład, 

Adam Synyszyn – animacje i montaż materiałów filmowych, 

Robert Martyna – zdjęcia filmowe, Hektor Werios – 

zdjęcia filmowe do dżingla, Piotr Mendel – zdjęcia z gali. 

Specjalne podziękowania dla Violi Śpiechowicz (także naszej 

Laureatki), która stworzyła kreację dla prowadzącej ten wieczór 

– Agnieszki Herman. Suknia jest częścią kolekcji „Powiązana 

rzeczywistość” – nowatorska, kosmiczna i wyjątkowa. 

I tak też czuła się w niej Agnieszka. 

Dziękujemy również wszystkim przyjaciołom i miłośnikom 

„Post Scriptum”, na których wsparcie zawsze możemy liczyć. 

Do następnego plebiscytu, do następnej gali! [JN] 

Iza Połońska zwyciężczynią plebiscytu na Artystę Roku 2022 


5

6 


RAFAŁ MASIULANIEC 


7

Surrealizm 

Metaforyczny 

8 


Rafał 

Masiulaniec 

Rafał Masiulaniec urodził się 

w Bartoszycach w 1979 roku. 

W dzieciństwie nieustannie rysował, 

jednak jako nastolatek 

zamienił ołówek na gitarę. Od 

tego czasu muzyka stała się jego 

pasją numer dwa. Po kilkuletnich 

poszukiwaniach swojego 

miejsca na ziemi, przeprowadza 

się do Łodzi, gdzie wraca 

do swojej wcześniejszej pasji 

i zaczyna tworzyć pierwsze obrazy. 

Maluje w domowym zaciszu 

głównie po to, by wypełnić wolny 

czas. Nie zabiega o to, by na tym 

etapie prezentować się szerszej 

publiczności. Jego pierwsi recenzenci 

to przede wszystkim rodzina, 

przyjaciele i znajomi. Dopiero 

w 2016 roku decyduje się na pokazanie 

swojej twórczości światu. 

Akrylowe obrazy, które maluje, 

inspirowane są tematyką przemijania 

i śmierci. Tworzy metodą 

prób i błędów, starając się z każdym 

nowym obrazem poprawiać 

i doskonalić kreskę. Odkąd pamięta, 

towarzyszy mu potrzeba 

tworzenia i zostawienia po sobie 

jakiegoś śladu. Na swoim koncie 

ma kilka wystaw indywidualnych. 

Jego prace prezentowane są 

m. in. w Muzeum Sztuki Fantastycznej 

w Warszawie. 


9

10 


Jesteś samoukiem. Artyści bez wykształcenia 

kierunkowego mają trudniejszą drogę 

do przebycia niż ci, którzy odbyli studia 

w uczelniach plastycznych. Renomowane 

galerie zazwyczaj nie przyjmują do sprzedaży 

prac artystów „bez papierka”. Czy 

spotkałeś się z ograniczeniami wynikającymi 

z faktu, że malowania uczyłeś się 

sam? 

Na początku mojej przygody z malowaniem 

nie zabiegałem o to, by moje prace 

były sprzedawane w galeriach. Zdawałem 

sobie sprawę, że nie są dostatecznie dobre. 

Gdy po jakimś czasie uznałem, że czas pokazać 

je światu, umieściłem zdjęcia na jednym 

z portali społecznościowych. Niedługo 

po tym zadzwonił do mnie mój obecny menadżer. 

Dzięki niemu nie doświadczyłem – 

na szczęście – problemów związanych 

z „brakiem papierka”. 

Twoje obrazy inspirowane są modną 

ostatnio tematyką przemijania i śmierci. 

W niektórych Twoich pracach widoczne są 

wpływy Beksińskiego. Nie może się obyć 

bez porównań. Czy nie ciąży Ci ta łatka? 

Temat przemijania i śmierci jest moim ulubionym 

tematem i chyba jedynym, który 

maluję. Nie kryję się z tym, że twórczość 

Beksińskiego miała ogromny wpływ na 

moje prace. Dla mnie Zdzisław Beksiński 

jest jednym z najlepszych polskich malarzy 

nurtu surrealistycznego, ale bywa też przekleństwem 

dla wielu artystów w Polsce. 

Wszyscy znają jego twórczość i każdy malarz, 

który namaluje coś w podobnym klimacie, 

jest do niego porównywany. Mnie 

osobiście nie przeszkadza, gdy ktoś porównuje 

moje prace do Mistrza. 

Jak zdefiniowałbyś swój styl? Czy jest to 

realizm magiczny? 

Realizm magiczny kojarzy mi się z wróżkami, 

smokami itd. Ciężko mi zdefiniować 

mój styl, ale wydaje mi się, że bliżej mi do 

surrealizmu metaforycznego. Tworząc obraz, 

próbuję przekazać oglądającemu treść 

za pomocą symboli. Może nie każdy obraz 

niesie za sobą przesłanie, ale w znacznej 

większości, poza surrealistycznym klimatem, 

jest symbolika i metafora. 

Twoje prace nie mają tytułów. Dlaczego? 

Dla każdej pracy jest tytuł roboczy. Nie 

nazywam obrazów, ponieważ nie chcę 

nakierowywać oglądającego na treść, 

jaką chcę przekazać. Każdego zainteresowanego 

moimi pracami chcę zachęcić

PRZEMIJANIE i ŚMIERĆ 

to moje ulubione tematy malarskie 


11

Bez sztuki bylibyśmy tylko 

do chwili przemyśleń i poszukania tego czegoś. 

Na pytanie: „Co autor miał na myśli?” odpowiadam: 

„A co widzisz?”. Często interpretacje 

są zaskakująco odbiegające od tego, 

co chciałem przedstawić, malując dany obraz – 

właśnie dlatego moje prace nie mają tytułów. Człowiek 

widzi to, co chce zobaczyć. 

Czy malujesz tylko akrylami? 

Tak, maluję tylko akrylami. Ale chodzi mi po głowie, 

żeby się przerzucić na oleje. 

Hans Giger czy Beksiński? 

Obaj są wyjątkowi, każdy z nich ma swój niepowtarzalny 

styl i klimat. Kiedyś bardziej podobał 

mi się Giger, obecnie obrazy Beksińskiego mocniej 

do mnie przemawiają, szczególnie dlatego, 

że widziałem na żywo wiele z nich i za każdym razem 

wywołują u mnie ogromny podziw dla techniki, 

jaką wypracował. Pamiętam, kiedy pierwszy 

raz zobaczyłem jego obrazy na własne oczy – odjęło 

mi po prostu mowę. Spędziłem kilka godzin, 

studiując centymetr po centymetrze każdy z dostępnych 

obrazów. 

W pewnym momencie swojego życia zamieniłeś 

pędzel na gitarę, a po kilku następnych 

latach znów zająłeś się malarstwem. Czy to 

oznacza, że albo jedno, albo drugie? Grasz 

w wolnych chwilach? 

12 


kolejnymi ssakami na planecie Ziemia 

W młodości grałem na gitarze 

w kilku zespołach. W jednym 

nawet śpiewałem, jeśli można 

to nazwać śpiewaniem. Chciałem 

zostać sławnym rockmanem 

(śmiech), ale w miarę upływu 

czasu życie zweryfikowało 

priorytety. Poszukując swojego 

miejsca do życia, trafiłem do Łodzi. 

Pewnie gdybym poznał ludzi 

o podobnych preferencjach muzycznych, 

grałbym w jakimś zespole 

i może nigdy nie zacząłbym 

malować. Stało się jednak inaczej 

i teraz na gitarze gram tylko 

w zaciszu domowym. 

Jakiej muzyki słuchasz? 

O, naprawdę różnej – począwszy 

od metalu poprzez rock do muzyki 

elektronicznej i industrialu. 

Mam oczywiście swoich ulubionych 

artystów, jednak nie zamykam 

się na nowych wykonawców. 

Muzyka jest nieodłącznym elementem 

w moim życiu. Nie wyobrażam 

sobie życia bez muzyki 

i nie wyobrażam sobie malowania 

obrazów w ciszy. 

Z tego co wiem, nie utrzymujesz 

się ze sztuki. Czym zajmujesz się 

na co dzień? 

Na co dzień pracuję w firmie zajmującej 

się technologiami komputerowymi. 

Jestem planistą 

i moim zadaniem jest zadbanie 

o to, aby wszystkie linie produkcyjne 

miały zapewnioną pracę. 

Czym jest dla Ciebie sztuka? 

Sztuka jest sposobem na wyrażanie 

siebie. To sztuka czyni z nas 

ludzi, określa nasze człowieczeństwo, 

sprawia, że jesteśmy tym, 

kim jesteśmy. Jest naszym kierunkowskazem 

w życiu. Bez sztuki 

bylibyśmy tylko jednym z wielu 

gatunków na planecie Ziemia. 

O czym marzy Rafał Masiulaniec? 

Marzę o tym, o czym śpiewał 

John Lennon w utworze Imagine. 

A tak bardziej egoistycznie marzę, 

aby moje obrazy były na tyle dobre, 

bym mógł rzucić normalną 

pracę i zająć się tylko sztuką. 

Plany na przyszłość? 

Spełniać marzenia. [RC] 

RENATA CYGAN 


13

Magdalena Łubkowska 

NIEWIDZIALNA 

już nie jestem tą 

którą karmiłeś ciszą 

umarłych snów 

nie zakwitnę miękkim świtem 

nie zasnę na półwyspie przemilczanych marzeń 

czas uśpił miłość 

w kąciku moich ust 

niebo pękło 

spalonym zmierzchem 

już nie jestem tą 

która zbierała martwe minuty 

w połowie drogi do ciszy 

ciemne twarze chmur 

osiadają na rzęsach 

ostatnim żywym wspomnieniem 

bolesne gałęzie drzew 

rozproszą tęsknotę 

w porannej mgle 

jestem tą 

która codziennie 

odchodzi na palcach 

od nadmiaru milczenia 

MARIA 

ma więcej lat 

niż pamięta świtów i zmierzchów 

na jej oddechu 

przysiada szary kruk 

z jednym skrzydłem 

czasami 

przypomina sobie 

małą dziewczynkę z warkoczami 

która chowała się przed światem 

w małym domku na drzewie 

teraz świat ukrywa przed nią 

najgorsze lęki 

samotność 

odbija się echem 

od pustych białych ścian 

ale jeszcze nie czas 

na ostatnie słowo 

14 


Foto: Tatiana Averina 


15

Dzwonisz znad Tamizy, a ja żrę pyzy 

16 

Czy grubi nie widzą, że są grubi? Czy trzeba im o tym 

przypominać? 

Nikt nie pragnie być gruby. Nikt nie chce mieć za dużo ciała. 

Nieważne, czy to „za dużo” oznacza zaledwie kilka kilogramów 

więcej, niż przewiduje standard, czy kilkadziesiąt. 

Gruby świetnie zna głodówki, efekt jo-jo, wskaźnik 

BMI, indeks glikemiczny, umie liczyć kalorie. Głodzi 

się i tyje. Toczy walkę ze swoim organizmem, z zaburzeniami 

metabolizmu, hormonalnymi, insulinoopornością 

i innymi chorobami, które prowadzą do 

otyłości albo są jej skutkiem. Walczy ze swoimi emocjami 

– z osobistymi, nieprzepracowanymi traumami, 

z niechęcią do swojego nadmiernego ciała, depresją, często 

też z zaburzeniami odżywiania. Czuje wstyd. Nie dlatego, 

że często tę walkę przegrywa, lecz dlatego, że w oczach 

innych staje się grubasem. Grubas to ktoś gorszy. Współczesny 

chłopiec do bicia. Na nim się jeszcze można odegrać, 

odreagować frustracje, podbudować własne ego. 

Można go bezkarnie nienawidzić, nękać, sprowadzić do 

parteru, upokorzyć. Wykluczyć. Bo grubas nie pasuje do 

współczesnej utopii, pięknego świata wiecznie młodych, 

zdrowych i bogatych, do którego większość aspiruje. 

Jesteś za gruba, za chuda, za wysoka, za niska, za mało życiowo 

zaradna, nie dość inteligentna, zbyt emocjonalna, zbyt nerwowa, 

chaotyczna, roztrzepana. Komunikaty tego typu najczęściej 

kierowane są do kobiet, chociaż i mężczyźni bywają ofiarami 

systemu, w którym trzeba być idealnym, pięknym i powabnym. 

A, jak wiadomo, ideały nie istnieją, chyba że nadejdzie czas całkowitej 

automatyzacji i roboty zajmą miejsce ludzi we wszystkich 

sferach. Stan utrzymania ludzi w wiecznym zakompleksieniu 

można by nazwać kulturą niedopasowania. Z tego trzymania 

w ryzach i ciągłego podnoszenia sobie poprzeczki zyski czerpią 

firmy kosmetyczne, cała branża fitness czy koncerny modowe. 

Nie jesteś dość, jak to śpiewała Nosowska w jednym utworze 

zespołu Hey, zbyt szczecińska dla Warszawy, a dla Szczecina zbyt 

warszawska (Cudoziemka w raju kobiet). Jeśli się położysz i zaczną 

po tobie chodzić, to znajdzie się i taki, który powie, że źle leżysz. 

Nie ma możliwości, żeby dogodzić każdemu. Osoby z niską samooceną, 

poczuciem winy i wstydu są łatwym łupem dla wszelakiej 

maści manipulantów i hochsztaplerów. Patriarchat, rewie mody, 

konkursy piękności, kult ciała i młodości – można wymieniać 

w nieskończoność. Kobiety mają rywalizować, walczyć o względy 

muskularnych i majętnych mężczyzn. A jeśli tego nie robią, no to 

mogą pojawić się nieprzychylne komentarze: przykro nam, ale nie 

wpisujesz się w nasz obrazek, jesteś inna, niewydolna, nie taka, 

jakbyśmy chcieli. 

Odkąd pamiętam, różniłem się i jakoś wcale nie chciało mi się 

wpisywać w obowiązujące wzorce i kanony. Kanony przeminą, 

a góra kompleksów zostanie. Jestem leworęczny. Teraz tej odmienności 

może się nie zauważa, ale na przykład sprawdźcie, 

w którym miejscu w toaletach publicznych zamontowane są podajniki 

do papieru. Autobusy, tramwaje – poręcze dla praworęcznych. 

Nierzadko sprzęty w domu też umiejscawia się tak, aby łatwiej 

było praworęcznym. Jakby tego było mało, mam odstające 

uszy. W obecnym czasie nie jest to tak dostrzegalne, ale w młod- 


Maria Mamczur, Gruba. Reportaż o wadze i uprzedzeniach 

Maria Mamczur Gruba. Reportaż o wadze i uprzedzeniach 

Magdalena Mikołajczyk jestem dość 

szym wieku z tego powodu spotykały mnie różne wyzwiska. Inność 

nie jest lubiana, bo za nią kryje się niewiedza, a za nią lęk. Lęk często 

napędza agresję. Moje uszy nie są winne, że są takie, jakie są, 

dlatego też jakże ważna jest rzetelna komunikacja. Apelowałem 

i pewnie nie raz jeszcze powtórzę, jak niezbędne są w szkole zajęcia 

z psychoedukacji, w tym podstaw komunikacji, nauki asertywności 

czy nauki tego, jak prawidłowo udzielać wsparcia innym. Empatii 

również można się nauczyć. Współpraca zamiast rywalizacji. Podanie 

ręki zamiast podłożenia nogi. 

Z tej przyczyny, że odstaję od norm różnego rodzaju, łatwiej mi zrozumieć, 

na czym polega owo niedostosowanie w dzisiejszym świecie. 

Normy, normatywność nigdy nie były mi bliskie. Mam niechęć 

do hierarchiczności, podlegania jakimś wymogom, którym mało 

kto umie sprostać. A jeśli nie dasz rady, przykro nam, nie wypełniasz 

normy, wylatujesz z królestwa korposzczurów oraz idealnych 

gospodyń domowych, dla których jedynym zmartwieniem jest 

czysta toaleta oraz lśniąca zastawa stołowa. 

Nie jesteś fit, nie dla ciebie kult ciała, nie mieścisz się w quasi-standardach 

ustalonych przez patotrenerki. No to zrobimy sobie z ciebie 

pośmiewisko, przynajmniej będzie wesoło. O tym i nie tylko 

o tym jest w gruncie rzeczy Gruba. Reportaż o wadze i uprzedzeniach 

Marii Mamczur. Na początku podszedłem z ostrożnością do 

tego, co w książce przedstawiła autorka. Nie mam oczywiście na 

myśli przewodniej idei reportażu, ukazania osób otyłych z całym 

spektrum uprzedzeń oraz przeinaczeń wobec otyłości – tutaj nie 

można mieć zastrzeżeń. Jestem raczej nieco zdziwiony, jak łatwo 

przychodzi ludziom dzielenie, segregacja, szukanie różnic, gdzie 

należałoby szukać podobieństw. Jesteś gruba/gruby, niestety nie 

należysz do nas (w domyśle: jesteś gorsza/gorszy). Fatfobia, czyli 

uprzedzenie do osób otyłych, jest dzisiaj większym zagrożeniem 

niż rasizm czy homofobia. Te formy wykluczania w przypadku fatfobii 

są może bardziej subtelne, chciałoby się powiedzieć: mało 

widoczne, ale – powiedzmy sobie szczerze – bardziej upokarzające. 

Są na przykład modelki plus size, ale im wyższy status, tym 

tych ubrań dla puszystych coraz mniej, chyba że, jak to stwierdza 

Maria Mamczur, chcemy się wybrać na imieniny do cioci Kazi. Na 

elitarnych spotkaniach biznesowych nie spotkasz osoby otyłej, 

bo przecież prezencja jest najważniejsza, a i takiej odzieży niestety 

nie da się kupić. Świat splendoru, brokatu i błysku fleszy nie 

jest dla grubych. Prezenterki prowadzące rozmaite programy to 

w znakomitej większości osoby szczupłe. Rzeczywistość jest pełna 

niuansów, bo przecież moglibyśmy powiedzieć, że w sumie nie 

ma w tym nic złego. Taki prezenter czy prezenterka ma wyglądać 

schludnie, tyle że, jak rozumiem, osoba z pewnym nadmiarem już 

schludna nie jest. Niby drobny szczegół. Swoją drogą, pragnę, żeby 

teleturnieje czy inne programy rozrywkowe prowadzili ludzie otyli, 

z nieproporcjonalną budową ciała czy na wózkach inwalidzkich. 

Dlaczego? Otóż media, kreując zafałszowany obraz rzeczywistości, 

same przyczyniają się do wykluczania, promują nudne obrazki bez 

różnorodności. Chciałbym mieć pewność, że każdy człowiek czuje 

się ważny, potrzebny i doceniony bez względu na jego wyznanie, 

orientację seksualną, kolor skóry, piegi czy nadmiarową ilość ciała. 

Jestem naiwnym idealistą, ciągle się na tym łapię.

Gruba Marii Mamczur to wydawnictwo, które daje promyk nadziei. 

Mam nadzieję, że takich publikacji będzie więcej. Naszą powinnością 

jest przełamywanie szkodliwych stereotypów, na przykład takich, że 

otyły to na pewno niechluj, leń, śmierdzi i sapie. A z innej beczki, jak 

homoseksualista, to na pewno zboczeniec, pedofil i człowiek niewyżyty 

seksualnie. Osoba na wózku inwalidzkim, no przecież, z pewnością 

roszczeniowa, robi z siebie ofiarę, z nieustannym żalem do 

świata. Jeszcze przed wydaniem książki niektórzy twierdzili, że Mamczur 

ma zamiar promować otyłość. Ale to nie jest tak, to zupełne 

pomylenie pojęć. Otyłość to nie zawsze wybór. Każdy, nie omieszkam 

tego zaakcentować, każdy chce wyglądać jak gwiazda na wybiegu, 

mieć jędrne kształty i móc uchować się przed zębem czasu. Nie jesteśmy 

jednak idealni, zresztą nie warto do tych ideałów na siłę dążyć. 

Paradoks jest taki, że człowiek pragnie wyglądać jak na obrazku 

obrobionym w Photoshopie, ale sam niespecjalnie lubi się zadawać 

z tymi niby idealnymi. Warto przy okazji pochylić się nad najnowszym 

amerykańskim filmem o lalce Barbie, gdzie poruszona jest owa 

kwestia. Świat lalek odstaje od życia. Nie chcemy brać udziału w maratonie 

tych najlepszych, najbardziej oryginalnych i przebojowych, 

bo to jest po prostu wykreowane sztucznie. 

Otyłość jest chorobą cywilizacyjną, od niej bierze swój początek 

mnóstwo innych schorzeń i nie zauważyłem bynajmniej, żeby autorka 

w jakikolwiek sposób to kwestionowała. Natomiast szkopuł tkwi 

w tym, że przyczyny otyłości mogą być różne i nie zawsze wynikają 

one wprost z obżarstwa. Zaburzenia odżywiania to jest w ogóle kolejny 

temat na niejeden reportaż. Maria Mamczur z troską słucha swoich 

bohaterów i z troską o nich opowiada, co wszak nie zdarza się tak 

często. Widząc osobę z nadmiarowym bagażem kilogramów, rzadko 

kto dostrzeże też bagaż traum i problemów rodzinnych. Mamczur 

przeprowadza rzetelne uświadamianie, odkrywa bolesne rany, które 

trzeba na nowo otworzyć, by cokolwiek można było uzdrowić. Następujące 

po sobie rozdziały są po trosze swego rodzaju misterium, 

wchodzenie z butami w cierpienie osób otyłych. I tak mamy wstyd, 

opresję, nienawiść, walkę oraz samoakceptację. Bez tego ostatniego 

nie rozpocznie się żadna zmiana. A otyłych, jak przekonamy się na 

kartach książki, spotyka niestety bezustanna stygmatyzacja (również 

ze strony „najbliższych”). Liczy się obrazek, kreacja i fałsz. 

Śledząc losy otyłych, przeważnie kobiet, Mamczur stosuje różne formy 

wypowiedzi, od zwierzeń, wypisków ze źródeł po wywiady. Nie 

streszcza, ale raczej opowiada, snuje wątpliwości, pytania, możliwe 

rozwiązania, korzysta z materiałów źródłowych. I ku mojej uciesze, 

pojawia się w Grubej teatr społecznie zaangażowany, gdzie ta cała 

transformacja mentalna, myślowa ma szansę się realnie dokonać. 

Reportażu Marii Mamczur nie chciano wydać, gdyż jej rozmówczynie 

nie katują się poczuciem winy, nie płaczą na zawołanie. Medialnie 

kreuje się przecież osoby otyłe jako wiecznie niedowartościowane, 

niepewne siebie. Ale gdy już schudną, od razu ich samoakceptacja 

ma wzrosnąć i mają się stać pewne siebie. Fałsz bije na kilometr. 

Mamy więc dowód na to, jak norma staje się terrorem, i nie waż się 

od niej odstawać. Pokażę to na przykładzie. Programy typu Hotel 

Paradise czy Love Island. Wyspa miłości dają taki oto przekaz: masz 

prawo do miłości, zabawy, wakacji w drogich kurortach, musisz być 

jednak wysportowany, opalony, atrakcyjny, pełen wdzięku, zawsze 

wesoły i figlarny. To jest norma, ale przecież osoba otyła, z niepełnosprawnością 

czy chora psychicznie też ma prawo do miłości, zabawy 

etc. No tak, ale nie wchodzi w kadr, jest kanciasta, pełna urazów 

i niedomówień. My w telewizji chcemy, żeby było przaśno, gwarno 

jak na wiejskiej potańcówce. A być może ja, ty, ona i on nie chcemy 

czuć się gorsi… 

Taka, jaka jesteś, jesteś niewystarczająca. Na kompleksach żeruje 

kapitalizm. Włosy nie takie – wezmę witaminkę. Cera nie taka – się 

pokremuję. Tam wstrzyknę, tu wklepię. Szarą codzienność wypełnia 

ciągłe zasmarowywanie kompleksów. Receptą na ten stan rzeczy 

zdaje się być jestem dość Magdaleny Mikołajczyk. Sam tytuł zwraca 

uwagę, jest wyraźnym komunikatem, być może stojącym w poprzek 

wszelakim hasłom promującym ultrapoprawność. Autorka pokiereszowana 

przez chorobę dziecka, własną depresję oraz fakt, że wraz 

z bratem była przez matkę oddana do ośrodka ma pełne prawo 

mówić o tym, że jest dość i zachęca czytelników, by też byli dla 

siebie wyrozumiali. Maluje w książce portret współczesnych neurotyków, 

nadwrażliwców – tych, co ze swoją pedanterią próbują 

uratować sypiący się świat. Nieraz te obrazki z życia są przyziemne, 

lekko przegadane, wręcz pretensjonalne, innym razem dotykające 

niepoznanego. Autorka łączy absurd z ironią, poczuciem humoru 

i jakąś nieokreśloną swojskością. Początek książki razi niekonsekwencją, 

jest kilka gaf, które jestem w stanie autorce wybaczyć. 

O radykalnym wybaczaniu też poczytamy, bo bez ściągnięcia z siebie 

bagażu krzywd i nieporozumień nie można iść dalej. 

Mikołajczyk stara się odpowiedzieć na pytanie trapiące już niejednego 

człowieka, który piórem próbował uleczyć swoje traumy. 

Na ile jestem stworzony z oczekiwań i opinii innych ludzi, a na ile 

jestem trwałą konsystencją różnych przeżyć i doświadczeń, które 

mnie ukształtowały? Między innymi nad tym zagadnieniem pochyliła 

się Sylvia Plath w Szklanym kloszu. W którymś momencie 

życia, czasem wcześniej, czasem później, zaczynamy oczyszczać 

się ze szkodliwych programów, „cennych” rad i wszystkiego, co nie 

służy, a powoduje jedynie zakłopotanie i zamęt. Carl Gustav Jung 

twierdził, że przypada to na wiek około czterdziestki. Trzeba dodać, 

że niektórzy w ogóle nie uwalniają się z tych toksyn. Kobiety żyją 

w świecie, w którym ktoś (najczęściej mężczyzna) mówi im, jak 

mają się ubierać, zachowywać, co mogą robić, a czego im nie wolno. 

Pełne hipokryzji są dysputy mężczyzn polityków dotyczące aborcji, 

jak gdyby kobieta była jedynie inkubatorem bez własnej woli. 

Podczas czytania odczuwa się niepewność, nieprzystosowanie, 

niedostosowanie, a jednocześnie wysiłki autorki, aby żyć we własnym 

tempie. Reminiscencje rzadko kiedy powodują uśmiech na 

twarzy. Razi przy tym ten nieco nachalny dydaktyzm. Jestem dość, 

jesteś dość, jesteśmy dość. Staram się zrozumieć ton wypowiedzi, 

ale naprawdę te opowiastki nie muszą się kończyć hasztagiem 

#jestemdość. Czytelnicy są na tyle inteligentni, że ten zabieg zrozumieją 

bez potrzeby powtarzania. Wygląda to tak, jakby autorka 

chciała wspomóc zmęczonych i poirytowanych życiem, ale ten 

sposób ciągłego indukowania przesłania #jestemdość irytuje jeszcze 

bardziej. Przypomina to niestety książki z tezą – do których nie 

mam zaufania. 

Na uwagę natomiast zasługuje niezwykle minimalistyczna szata 

graficzna wykonana przez Magdalenę Pankiewicz. Za każdym rysunkiem 

kryje się przesłanie, ale być może nie takie, o jakim myślała 

autorka czy ktokolwiek inny. I o to chodzi. Zawczasu ostrzegam – 

w książce nie ma wielkich liter. Przypomina to tekst roboczy, pozostawiony 

sam sobie i wydany, tak jak jest. Być może jest to ukłon 

w stronę poezji – tego, co niewymowne. Taka sobie szara, zwyczajna 

codzienność. [RK] 

Maria Mamczur, Gruba. Reportaż o wadze i uprzedzeniach, Wydawnictwo Krytyki 

Politycznej, Warszawa 2022. 

Magdalena Mikołajczyk, jestem dość, Wydawnictwo Muza, Warszawa 2022. 

ROBERT KNAPIK 


17

18 


Anja Orthodox 

Literatura bardzo mnie 

wzbogaciła 

rozmawia joanna nordyńska 

Zacznijmy może od tego, że miałaś 

być kimś zupełnie innym. Wybrałaś 

zootechnikę, zapewne z miłości do 

zwierząt… 

Jestem tak jakby niedoszłym genetykiem. 

Skończyłam zootechnikę, specjalizując 

się na katedrze genetyki 

zwierząt. 

A co powodowało Tobą, że poszłaś 

jednak w kierunku muzycznym? Pracę 

zaczęłaś w Teatrze Wielkim, a nie 

w jakiejś klinice. 

To nie było nic profesjonalnego. Kupa 

zabawy, przyjemnie i tyle. Dla młodych 

ludzi praca statysty to zawsze 

parę groszy. 

Ale kontynuowałaś później tę przygodę 

z teatrem grając np. w komedii 

O rany, nic się nie stało!!! u boku 

Wojciecha Malajkata. 

E, nieee. Ja jako aktorka to powinnam 

być umieszczona jako wyjątkowe kuriozum, 

czytaj: antytalent. Nie nadaję się. 

Potem były Wariacje Goldbergowskie… 

Owszem, miałam jeszcze kilka epizodów. 

Akurat w tym, o czym mówisz, 

to ja przede wszystkim śpiewałam, bo 

występowaliśmy tam z zespołem Closterkeller, 

grając po prostu zespół rockowy. 

Ale na aktorkę to ja się jednak nie 

nadaję. 

Bo jesteś bardzo spontaniczna? 

Taaak! Co innego recytowanie. 

W Closterkeller mam sporo partii mówionych 

i wychodzą mi one nieźle. 

U mnie talenty skupiły się jednak na muzyce. 

Z rysunkiem czy, nie daj Boże, malarstwem 

też jest u mnie żałośnie. 

Czy w dzieciństwie miałaś jakieś wyobrażenia 

o swoim dorosłym życiu, 

o tym, co będziesz robić zawodowo? 

Myślałaś o śpiewaniu? 

Kiedyś, będąc jeszcze malutką dziewczynką, 

wbiłam rodziców w stołki, mówiąc 

z pasją w oczach, że będę babcią 

klozetową. Bo ja się wtedy tym wszystkim 

babciom pchałam na kolana, 

a one były takie ciepłe, miękkie, dawały 

mi cukierki, głaskały. Ja kochałam 

te babcie. A potem chciałam być kominiarzem. 

Oni chodzili cali na czarno, 

w cylindrach, z taką kulą i szczotą, 

i to był magiczny widok. Jak już trochę 

zaczęłam kojarzyć rzeczywistość, to 

pomijając chęć bycia królewną, którą 

chciała być każda dziewczynka, zafascynowałam 

się kosmosem. Chciałam 

być astronautą, ale okazało się, że źle 

znoszę karuzelę, zamieniłam to więc 

na astronomię. Nawet dość długo 

w tym postanowieniu wytrwałam, aż 

przyszedł czas na konie. Zaczęłam jeździć 

w wieku 15 lat i to mnie bardzo 

wciągnęło. Byłam jeźdźcem na wyścigach 

konnych. Objeżdżałam wyścigowce 

na treningach. Zeszło mi na to 

z dziesięć lat. To był bardzo piękny 

czas w moim życiu. Marzyłam, że 

będę hodowcą koni. Stąd zootechnika. 

Pod koniec studiów dopadło mnie 

śpiewanie i wkrótce zostałam wokalistką 

zespołu Closterkeller. 

Kto powołał do życia zespół? 

Dwaj koledzy szukali reszty składu. Znaleźli 

mnie jako wokalistkę i niebawem 

basistę, z którym już wcześniej grywali, 

a ja pomogłam znaleźć perkusistę. I tak 

jakoś razem założyliśmy ten zespół. 

Od razu myśleliście o gotyku? 

Myśmy kochali taką muzykę, ale to 

jeszcze nie był gotyk, tylko zimna fala. 

Taką muzykę zaczęliśmy grać. 

Jednocześnie był, zdaje się, rock progresywny… 

Ale to dużo później i na boku Closter- 

19 


keller. Równych 20 lat temu nagrałam, 

w moim obecnym odczuciu, przepiękną 

płytę z zespołem Svann, który powstał 

na gruzach legendarnego przedstawiciela 

rocka progresywnego, jakim 

był Abraxas. Płyta nosi tytuł Granica 

czerni i bieli. Napisałam do niej wszystkie 

teksty i oczywiście śpiewałam. 

A kiedy zaczęłaś pisać teksty? 

W tym nowym Closterkeller mi kazali. 

Foto: Katarzyna Tyśnicka 

(śmiech) Ja do nich przyszłam zupełnie 

zieloniutka jak wiosenna trawka. 

Coś tam zawyłam przez zaciśnięte 

gardło. A oni: „Hmm, no zostań, zobaczymy”. 

Zaczęli coś podgrywać, a ja 

pytam o teksty. „No jak to? Ty musisz 

pisać.” Nie miałam wtedy pojęcia o pisaniu 

tekstów. Skończyłam klasę matematyczno-fizyczną, 

umysł mam ścisły. 

Z polskiego na szczęście też byłam 

dobra, bo w Batorym był generalnie 

20 


wysoki poziom. Zresztą już wcześniej 

bardzo dużo czytałam. Uwielbiałam 

bajki i jak już przeczytałam wszystkie 

ze szkolnej biblioteki w podstawówce, 

to bibliotekarka zaproponowała: 

„Może science fiction?”. I podsunęła 

mi Lema, mówiąc, że to w sumie 

też takie bajki… Miałam wówczas coś 

koło 10 lat. Wsiąkłam w to na całego 

i do dzisiaj. Z kolei w trzeciej licealnej 

któregoś dnia nasza polonistka, Alicja 

Wancerz, mówi tak: „Jest taki pisarz 

Marcel Proust, ale… wy nie dacie rady, 

to za trudne”. Wiedziała, jak nas podejść. 

Jak to nie damy rady?! Przeczytałam 

wszystkie tomy, bo oszalałam 

na jego punkcie. W ogóle przestawiłam 

się na jego postrzeganie świata. 

Obserwuję ludzi, zastanawiam się, 

analizuję, dywaguję nad wszystkim, co 

widzę. 

I to wszystko znajduje odzwierciedlenie 

w Twoich tekstach. 

Tak, literatura bardzo mnie wzbogaciła, 

a dodatkowo mam lekkie pióro. 

Nam w szkole jeszcze pozwalano na 

swobodę wypowiadania się i pisania 

o lekturach. Można było myśleć nieszablonowo 

i nie trzeba było liczyć 

wyrazów. To zaprocentowało właśnie 

w tekstach i chociaż wcześniej nie lubiłam 

poezji, nie potrafiłam „zahaczyć 

się” o żadne wiersze (lubiłam dosłownie 

kilka), pisanie tekstów w Closterkeller 

potraktowałam jako nowe wyzwanie. 

Na szczęście miałam wtedy 

chłopaka, też wokalistę, który pisał 

teksty, i on mi na początku podpowiadał, 

jak to robić. I ja się w tym znakomicie 

odnalazłam. Teksty do pierwszej 

płyty były jeszcze trochę koślawo- 

-szorstkie, ale szybko rozmiłowałam 

się w tym pisaniu. Lubię malować słowami 

nastroje i przyznam, że ludzie to 

wspaniale odbierają. 

Wiadomo, że w tego rodzaju utworach, 

w stylu, który uprawiacie, tekst 

jest niezwykle ważny. Dodatkowo 

podbity jest Twoim monumentalnym 

głosem. 

Głosem tak, ale i muzyką, brzmieniami. 

Wszystko u nas buduje ten klimat. 

Tak, tekst ma istotne znaczenie. Z niektórych 

nawet jestem dumna. 

Część z nich ma zabarwienie filozoficzno-egzystencjalne, 

ale napisałaś 

też mocne, rockowe teksty, takie 

jak Władza (1996), W moim kraju 

(1993). 

Jest jeszcze jeden, najsilniejszy, najcięższy 

zaraz po Władzy z tego mojego 

podgatunku. Nieduży, ale treściwy. 

To Zmierzch bogów, w którym odniosłam 

się do afery „Olina”. Bardzo byłam 

wtedy wkurzona. Wtedy wszystko 

zaczęło się przekręcać w niewłaściwą 

stronę. Musiałam zareagować. Żeby 

była jasność, ja jestem lewicowa. 

Za PRL-u nienawidziło się komuny, 

a jednak, jak przeczytałam programy 

wyborcze różnych partii, to ku memu 

zdziwieniu najbardziej przekonujące 

mnie były te lewicowe, i od lat głosuję 

na lewicę. W Boga przestałam wierzyć 

pod koniec podstawówki. Przestałam 

też chodzić na religię, choć wtedy prawie 

wszystkie dzieciaki chodziły, mimo 

że nie była obowiązkowa. Większość 

prób nawrócenia mnie kończyła się 

mocnym nadwątleniem wiary u nawracających. 

Tekstów ateistycznych 

też mam kilka, np. Miraż.

Biorąc pod uwagę Twój sceniczny image wraz z wydźwiękiem 

wykonywanej przez Was muzyki, pewnie 

co poniektórzy wyzywali Was od najgorszych, a księża 

wyklęli z ambony? 

Zdarzało się, a także na wielu listach zespołów ponoć satanistycznych, 

Closterkeller, nie wiedzieć czemu, bywał 

w czołówce zestawienia. My jesteśmy muzykami, klimaciarzami, 

a nie jakimiś satanistami czy działaczami jakiejkolwiek 

religii. Closterkeller jest często nazywany sztandarowym 

zespołem gotyckim, ale ja się z tym absolutnie 

nie zgadzam. My gramy z dużo większym rozrzutem gatunkowym, 

od delikatnych ballad do ciężkich metalowych 

numerów, aczkolwiek moim zdaniem, najlepszym naszym 

obliczem jest to gotyckie w niektórych utworach. Myślę, 

że bardziej pasuje do nas określenie: „zespół grający 

mrocznego rocka”. Ja jestem w Closterkeller jedynym reprezentantem 

gotyku tak w ogóle, choć jednocześnie też 

takim po prostu rockersem jak reszta. (śmiech) 

Choć jestem ateistką, to jak najbardziej moimi ideałami są 

te uniwersalne, dobro i miłość. I za to ci niektórzy kościółkowi 

mnie nie lubią, bo pokazuję to właśnie, że można być 

dobrym człowiekiem, nie wierząc w Boga. A to nie pasuje 

do niektórych prostych schematów. Wracając zaś do istoty 

samego gotyku jako subkultury, to brak wiary w Boga 

nie oznacza odrzucenia innych form mistycyzmu. Wiem 

i czuję, że istnieje jakiś świat obok naszej rzeczywistości 

albo będący jakimś jej rozszerzeniem. Tylko zdaje się, że 

nie mamy wystarczającej liczby zmysłów do ogarnięcia go. 

Czasami mam wrażenie, że jakaś ręka z innego wymiaru 

pomaga mi tak realnie, że nie mam wątpliwości! Mówią na 

to przeczucie albo opatrzność, ale ja to odbieram fizycznie! 

Jakieś coś, jakieś byty podpowiadały mi np. linię melodyczną, 

fragment tekstu do utworu, lecz także w normalnym 

życiu niekiedy jakby mnie ustawiały we właściwą stronę. 

Ale nie modlę się do tego zjawiska, a jedynie po prostu cieszę 

się, że jest, bo je lubię. Takie najwyraźniejsze wsparcie 

miałam przy tworzeniu płyty Bordeaux. 

Większość prób 

nawrócenia mnie 

kończyła się 

mocnym 

nadwątleniem 

wiary 

u nawracających 

Przytoczę fragment recenzji Piotra Michalskiego na 

łamach rockarea.pl: „Wraz z Bordeaux Closterkeller 

napisało kolejny chwalebny rozdział swej historii. Ta 

płyta to kwintesencja zespołu z gotyckim mrokiem, 

żarem w warstwie lirycznej i niemal metalowym ciężarem 

na czele. Nie jest to może album łatwy i wpadający 

w ucho od razu, ale czy dobry album nie powinien 

właśnie pomału dojrzewać wraz ze swym 

słuchaczem? Ja przeszedłem ten proces z Bordeaux 

i powiem Wam, że było warto! Anja Orthodox wraz 

z kolegami z zespołu po raz kolejny pokazała wszystkim 

jak po latach scenicznej bytności należy grać! Tak trzymać 

Królowo!”. 

Wracając do odbioru bodźców ponadrealnych, to przecież 

sny są takim światem pozarealnym. Nie wszystko 

da się wytłumaczyć metodą Freuda. Sama miewam sny 

tak abstrakcyjne, że jestem przekonana, że lekarze nie 

potrafiliby tego rozwikłać. Mówiłaś, że nie masz zmysłu 

plastycznego, a twierdzisz, że masz bardzo bogate sny. 

Jak to pogodzić? 

Nie umiem tego wytłumaczyć. Moje noce czasem wyglądają 

tak, jakbym poszła na maraton filmowy do kina. Ale 

dokładają się do tego także niewątpliwie środki antydepresyjne, 

które od lat zażywam. 

Foto: Katarzyna Tyśnicka 


21

Najbardziej 

odpowiada 

mi muzyka 

ciężka 

i ponura. 

Taka, która 

się „leje”. 

Czarna 

lawa. 

A kto pracuje nad Twoim wizerunkiem 

scenicznym? 

Ja sama. Z tym szyciem to u mnie średnio, 

chociaż… szyć potrafię, jak każda 

przedstawicielka mojego pokolenia, 

no nie? (śmiech) Umiem też wbijać 

gwoździe młotkiem i tego typu rzeczy. 

Umiejętności z cyklu must have. 

Skoro sama kreujesz swój wizerunek 

sceniczny, to sztuki plastyczne też nie 

są Ci obce. Jakie malarstwo lubisz? 

Nie kumam tych awangardowych obrazów. 

Lubię obrazy, na których coś 

widać, np. konia – Zwycięzcę Derby 

na tle toru wyścigowego. Im bardziej 

fotograficznie, tym lepiej, ale te takie 

kropki i ciapki, hmm… Zetknęłam się 

kiedyś ze zjawiskiem synestezji. Anja 

Huwe, moja ulubiona wokalistka, od 

22 


której zresztą zapożyczyłam pseudonim, 

w pewnym momencie rzuciła 

wokal i została malarką. Ja patrzę, a tu 

jakieś, kurka, kropki! No nie… Okazało 

się, że ona właśnie jest synestetyczką. 

Czyli kolory wiążą się z zapachami lub 

z dźwiękami. Znaczy, ona patrząc na te 

kolorowe kropki, widzi dźwięki! 

Ciekawe… 

No dobrze, wiemy już skąd Anja, to 

teraz zdradź, skąd wziął się pseudonim 

Orthodox. Jakiś związek z ortodoksją? 

Nieee, to były żarty. Trzeba było napisać 

zgłoszenie do jednego z pierwszych 

przeglądów młodych zespołów 

i oczywiście podać skład zespołów. 

Noo… dobrze byłoby mieć pseudonim 

artystyczny, a nie jakiś tam Jan 

Pipsztyński, no i zaczęły się heheszki 

w zespole. Anja to już było oczywiste, 

a dalej? Ponieważ właśnie złościłam 

się na pewien utwór, który zawierał 

elementy funky, więc nie był czysty 

stylowo, to przez to moje gderanie 

dostałam to określenie Orthodox. 

Na przeglądzie dostałam nagrodę za 

osobowość estradową. Za śpiewanie 

to jeszcze mi się bardzo nie należało. 

Bo tam zdjęcia z podpisem pojawiły 

się w prasie, i poszło!… I już się nie cofnie. 

(śmiech) A tak naprawdę, to żadna 

ze mnie konserwatystka czy ortodoksyjna 

baba. Ja jestem wręcz odwrotnie 

– wyjątkowo postępowa. Gdyby 

mnie ktoś zapytał, w jaką epokę chciałabym 

się cofnąć, to odpowiem, że 

w żadną! Won mi z antykami! Zwiedziłabym 

przyszłość najchętniej! Kiedyś 

przeczytałam jakąś książkę o marketingu 

i dowiedziałam się, że jestem… 

wczesnym entuzjastą, czyli takim 

z tych pierwszych kilku procent odbiorców, 

który wykupuje wszelkie nowinki. 

Hahaha… teraz to się mówi „gadżeciara”. 

(śmiech) 

Ech, no w sumie tak. (śmiech) 

Pracowałaś też jako serwisant komputerowy… 

czyli „kobieta pracująca, 

co to żadnej pracy się nie boi”.

Zdjęcia pochodzą z prywatnego archiwum artystki 

Prawie żadnej. Pod tym względem 

jestem bardziej facetem. Zresztą 

w domu, gdzie mieszkam tylko z synem, 

mawiam, że przydałaby mi się żona. 

A kto zarządza zespołem? Ty? 

Tak, jestem szefową zespołu, ustalam 

strategię, ale zależy mi przede wszystkim, 

żeby muzycy spełniali się jako artyści, 

więc chcę, aby wypowiadali się sami 

w muzyce. Jednak oczywiście ja mam 

zawsze rację. (śmiech) Raczej zawsze... 

A jakiej muzyki słuchasz? 

Ja prawie w ogóle nie słucham muzyki. 

Ja się spełniam w jej tworzeniu 

i wykonywaniu. No ale okej, czasami 

słucham. Ostatnio wracając 

z Gniezna z koncertu ze Svann, słuchałam 

ostatniej płyty zespołu Killing Joke, 

Pylon. Znów się zakochałam. Generalnie 

to, co mi odpowiada najbardziej, 

to muzyka ciężka i ponura. Taka, która 

się „leje”. Czarna lawa. Ale z pazurem. 

Uwielbiam też Pandemonium Killing 

Joke czy Etenal zespołu Samael. Jest 

jeszcze zespół Rotting Christ uprawiający 

muzykę z pogranicza gotyku 

i black metalu. Albo Last Rites. Ale 

wiesz, muzycy inaczej słuchają muzyki 

niż odbiorcy. Ci z reguły słuchają tylko 

tego, co lubią, a muzycy jakby szerzej. 

Czasem słucham czegoś zaciekawiona 

Nie idziemy z nurtem polskiego show-biznesu 

tą innością względem moich gustów 

i odczuć. Natomiast u mnie w domu 

jednak głównie króluje cisza. 

Szykujecie nową płytę? 

Tak, ale potrzebuję trzech dni, żeby 

mi się ułożyło w głowie, zanim zacznę 

pisać. I ciągle ich nie mogę wygospodarować! 

Nie stawiam sobie założeń. 

Nie mamy też przymusu czasowego. 

My nie tworzymy „miłej, słuchalnej 

muzyki”, więc nie idziemy z nurtem 

polskiego show-biznesu. Stawiamy na 

ciężkiego rocka, a to raczej się promuje 

przez internet, a i płytę też chcemy 

wydać raczej już sami. 

Zagraliśmy 15 lipca w Jarocinie koncert 

jubileuszowy z okazji 35-lecia zespołu, 

a na jesieni gramy właśnie z tej 

okazji trasę koncertową. Za nami już 

dziewięć koncertów, przed nami dwadzieścia. 

Gramy przekrój twórczości 

Closterkeller od najstarszych płyt po 

najnowsze. Bardzo długie koncerty 

i bardzo piękne, choć dla nas fizycznie 

jest to trasa wyczerpująca jak żadna 

wcześniej. Ale warto, bo przeżycia 

wielkie. 

W takim razie życzę doskonałej kondycji 

i oczywiście znakomitej frekwencji, 

jak zwykle! [JN] 

JOANNA NORDYŃSKA 

23 


Żegaryszki 

z ducha haiku 

Żegaryszki. Wiersze najmniejsze Krzysztofa Czyżewskiego to 

dwujęzyczny (polsko-angielski) zbiór trzywersowych utworów, 

które duchem i czystością formy nawiązują do japońskiego 

haiku. Mamy tu do czynienia z miniaturami zapisanymi 

w latach 2021–2023, a także wybranymi z poprzednich tomów 

Żegaryszki (2018) i Żegaryszki 2 i inne (2021) – każda 

z nich opatrzona jest datą dzienną funkcjonującą jako tytuł. 

Można więc nazwać ten tom dziennikiem poetyckim podobnym 

do tych, które prowadzili wspominani na kartach tej 

książki haijini Bashō Matsuo czy Issa Kobayashi. Tym bardziej, 

że całość składa się z czterech części odnoszących się 

do kolejnych pór roku i dominuje w nich czas teraźniejszy – 

świat dzieje się tu i teraz. 

Krzysztof Czyżewski to poeta, pisarz, reżyser, współtwórca 

Ośrodka „Pogranicze – sztuk, kultur, narodów” w Sejnach 

oraz Fundacji Pogranicze. W 2011 r. wraz z zespołem Pogranicza 

otworzył Międzynarodowe Centrum Dialogu w Krasnogrudzie. 

Inicjator programów dialogu międzykulturowego 

w Europie Środkowej, na Bałkanach, Kaukazie, w Azji Środkowej, 

Indonezji, Bhutanie, Afryce Północnej i innych pograniczach 

świata. Wykładowca na wielu uniwersytetach 

w Europie i USA. Artysta nagradzany w kraju i za granicą 

zarówno za twórczość literacką, jak i działalność kulturalną. 

Otrzymał m.in. nagrodę im. Gábora Bethlena dla 

człowieka Europy Środkowej (Budapeszt, 1998), nagrodę 

„Małego Berła Kultury Polskiej” (1999); Srebrny Medal 

„Zasłużony Kulturze Gloria Artis” (Warszawa, 2005), 

Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (2010), Don David 

Prize w dziedzinie „Przeszłość” (Tel Awiw, 2014), Honorową 

Złotą Gwiazdę Ministerstwa Kultury Republiki 

24 


Litewskiej za wybitny wkład i szczególne zasługi dla litewskiej 

kultury i sztuki (2016) i wiele innych. 

Czym są tytułowe żegaryszki? Samą nazwę, bardzo zresztą 

zgrabnie przez Krzysztofa Czyżewskiego wymyśloną, można 

wywieść od wsi Żegary, znajdującej się nad jeziorem Gaładuś, 

w okolicy której utwory powstają. Jednak znacznie pojemniejsze 

wydaje się znaczenie mające źródło w gwarowej nazwie 

drewnianej rozpałki przenoszonej z pieca do pieca. Można 

by rzec, symbol wiecznego ognia, dzięki któremu ciepło 

i jasność przenoszone są z miejsca na miejsce, od domu do 

domu, od człowieka do człowieka – „na rozpałkę dnia / żegaryszki 

wybieram / z pieca żar-słowa”. 

Książkę rozpoczyna tekst prozatorski Wciąż odpisuję na list 

matki, w którym autor wyjaśnia, skąd się wzięła jego wrażliwość 

na przyrodę, poczucie wewnętrznej wolności. Z czułością 

opowiada o poznawaniu świata poprzez słowa „zapisane 

znakami natury, wyrazem twojej twarzy, objawionym 

w zdaniu bez kropki – mogłem czytać je bez końca, zawsze 

było coś do dodania, także dzięki dotykowi. Za jednym razem, 

gdy tylko położyłaś sobie na twarzy moje dłonie, nauczyłem 

się całego abecadła”. Co może człowiek, który jako 

dziecko dostaje od matki tak potężną dawkę miłości, poczucia 

bezpieczeństwa i uwagi? Wszystko! Bo to, o czym czytamy 

w „wierszach najmniejszych”, to obserwacja rzeczywistości 

z poziomu serca, to zgoda na istnienie tu i teraz, to świadomość 

bycia częścią większego organizmu, odwaga mówienia 

własnym głosem, nazywania świata po swojemu. Bliska więź 

z niezwykłą mamą tworzy twórcę kompletnego. „Mówiłaś 

też, że wystarczy w pełni uwagi odczytać fragment świata, by 

objąć go w całości”. 

Zawsze lubię odnajdywać w czytanych wierszach dominującą 

porę dnia. U Krzysztofa Czyżewskiego jest to jasność, światło 

pod każdą postacią jako nośnik życia, idei wyższych, nadziei: 

„błysk złotawki”, „ciemne w świetlistym brodzi”, „przypływ 

słońca”, „świat się płomieni”, „ściegi światła”, „światłem 

ocienia ciało”, „deszcz tli światło”, „jest światło z cienia”, 

„skute światło”, „świeci słońcem jej twarzy”, „osad światło 

złocienia”, „światłospad barw”, „owoce światłobrania”, „krok 

w światło”, „spętać światłem”, „jest słowo i jest światło”, 

„światłoczuła łąka”, „za pazuchą światła” i proszę mi wierzyć 

– to nie wszystko. Nawet jeśli pojawia się żegaryszek 

nocny, jest w nim źródło światła i nadzieja – „(…) patrz w oczy 

/ gdzieś tam jest przejście” (9 PAŹDZIERNIKA). Ciemność znalazłam 

jedynie w dwóch miniaturach, w innej są spadające 

gwiazdy, ale generalnie to poezja jasna w wejrzeniu na wielu 

poziomach. 

Bohaterami Żegaryszek są przedstawiciele przyrody ożywionej 

– ludzie, niektórzy wymienieni z imienia i nazwiska: 

Stanisława Rakucewicz, Andrzej Strumiłło, Jan Jakubowski,

28 LUTEGO 

skrapla się światło 

na dno oczu przebitych 

źdźbłem oczeretu 

3 MARCA 

w zrywie miłości 

ptak zniża lot o ziemię 

skrzydłem się rani 

24 MARCA 

lakierki na glanc 

życie prześpiewaj zatańcz 

wymuskaj do dna 

11 STYCZNIA 

jest w nas huśtawka 

wiatrem z innego brzegu 

rozkołysana 

22 STYCZNIA 

krzyk od granicy 

rozkuty szaman trąca 

drumlę jeziora 

17 KWIETNIA 

w chwilę po śmierci 

wzlatuje zimorodek 

wodę nam święci 

7 MAJA 

przemiana nie śmierć 

nie kamień nie słowo trwa 

to jedno – światło 

10 MAJA 

muska mi usta 

rozpalona czeremcha 

do naga pachnie 

24 LUTEGO 

jeszcze śnieg zalega 

a już niebo się kołysze 

na skrzydłach łabędzi 

15 STYCZNIA 

wyjść do ogrodu 

za próg za siebie pod las 

bez pukania wejść 

1 KWIETNIA 

coś między nami 

rozszczelnia się czuć wilgoć 

nadchodzącego 

26 LIPCA 

lot czapli przez las 

utrąca kropkę nad i 

co tak w drzwiach stoisz? 

7 SIERPNIA 

żył był jedyny 

dom nasz ciepły od sierści 

ślad łapy w dłoni 

(Szaruś) 

Krystyna Szumińska, Rumi, wspomniani już poeci Basho 

i Issa, ale także pies Szaruś, lisy, sarny, motyle, ważki, zimorodki, 

żurawie, kruki, drgająca od wszelkiego życia łąka, 

ogród oraz cała galeria przedstawicieli przyrody nieożywionej 

(tej klasyfikacji na pewno nie wymyślił poeta): kamienie, 

rzeka, staw, kładki, deszcze, wiatr itp. Rzeczywistość poety 

jest gęsta i pojemna. 

Poeta buduje swój świat, szukając synestezji – to kolejne 

podobieństwo do zadań, jakie stawiają przed sobą twórcy 

haiku. Doświadczenia jednego zmysłu wywołują również 

odczucia charakterystyczne dla innych zmysłów, na przykład 

odbieranie niskich dźwięków wywołuje wrażenie miękkości, 

barwa pomarańczowa odczuwana jest jako ciepło, obraz litery 

lub cyfry budzi skojarzenia kolorystyczne itp.: „muska mi 

usta / rozpalona czeremcha / do naga pachnie” (10 MAJA). 

Znajdziemy tu również pytanie o czas i jego istotę z poglądem 

bliższym filozofii zen i symbolowi Ensō niż linearnemu 

postrzeganiu rzeczywistości: „Janka wciąż jeszcze / żyje po 

kole mówi że / deszcz padał jutro” (22 KWIETNIA). 

W Żegaryszkach nie ma interpunkcji i dużych liter poza nazwami 

własnymi. Język jest prosty, autor nie przesadza ze 

środkami artystycznymi, szczególnie interesujące są przerzutnie, 

dające ciekawe pole do interpretacji – w haiku to 

ruchome kireji. Uważny czytelnik znajdzie w Żegaryszkach 

nie tylko obrazy-chwile skojarzone ze szkicem myśli, lecz 

także charakterystyczny rytm utworów. 

Jako że w tym tomie nic nie jest przypadkowe, ale wszystko 

przemyślane i wysmakowane, druk jest niewielki, jakby 

słowa nie chciały zajmować zbyt dużo miejsca. Ważne jest 

światło, również na stronie, wedle zasady: im mniej tym 

więcej. A więcej zaprasza na kontemplację, na ciszę, na oddech. 

Zachwyca kunszt edytorski Żegaryszek. Książka wydana jest 

z wielką starannością i elegancją, w doskonałej harmonii 

z ascetycznym charakterem środka – biała, matowa okładka, 

twarda oprawa z wytłoczonym kwiatkiem koniczyny 

i typografią złożoną drobną, szarą czcionką, do tego żywa, 

ceglasta wyklejka i nieco ciemniejsza tasiemka. W środku 

każdy utwór sąsiaduje z czarno-białą fotografią zrobioną 

przez samego autora. Zdjęcia, często poruszone, bardziej 

oddają nastrój i ducha niż konkrety, zresztą tekst i obraz 

prowadzą ze sobą spokojną rozmowę charakterystyczną dla 

japońskiej haigi. 

Trudno w jednej krótkiej recenzji opowiedzieć o kosmosie 

Krzysztofa Czyżewskiego – poety, który tylko czasami wychyla 

się zza pleców swoich bohaterów. I to ukryte „ja”, to 

również ślad myślenia twórców japońskich, z pewnością 

niełatwy do zaakceptowania przez europejską literaturę 

eksponującą nade wszystko indywidualizm autora. 

Do lektury Żegaryszek, tych wierszy najmniejszych, jak tkliwie 

nazywa je poeta, potrzeba czystości i skupienia. Czystości 

rąk, patrząc na to całkiem literalnie, żeby biała okładka 

pozostała nienaruszona, ale przede wszystkim czystych intencji, 

wolniejszego oddechu, żeby usłyszeć ten cichy, ale 

bardzo istotny i osobny głos poety. [AH] 

AGNIESZKA HERMAN 


25

AWERS I REWERS. 

Prawdziwa historia rantu, 

czyli 

Niech nie zwiodą cię 

czarne drogi 

Twórca jest jak moneta czy medal 

i tak jak one posiada nie 

dwie, ale trzy strony. Awers 

to nasza twarz publiczna. Objawia 

się nie tylko w stosunkach z pracodawcą 

czy z pracownikami, z kolegami 

z pracy – niezależnie od tego, 

czy lubianymi, czy nie – lecz także 

w kontaktach ze znajomymi czy 

przyjaciółmi, nawet bardzo bliskimi. 

Różnica polega na tym, że awers 

oglądają oni pod różnymi kątami 

i z różnych kierunków, podobnie jak 

pocztówkę trójwymiarową, z tym 

że nasz awers zawierać może wiele 

odmiennych obrazów, często diametralnie 

różnych, wręcz niespójnych. 

Rewers to strona zarezerwowana dla 

osoby najbliższej (lub osób). Zawiera 

w sobie całą naszą intymność, do 

której kogoś dopuściliśmy. Najgłębsza 

i najintymniejsza warstwa, którą 

świadomie jesteśmy w stanie ujawnić, 

odkryć się przed kimkolwiek. No 

i trzecia, niezauważana, a raczej niezauważalna 

strona – rant. 

To nasza tajemnica, ta część nas, której 

nie ujawnimy nigdy i nikomu. 

Nie dlatego, że nie chcemy, że się 

boimy lub skrywamy coś przed świa- 

26 


tem, ale nie potrafimy, bo nie da się 

jej ujawnić. To nasze najgłębsze i nieuświadomione 

impulsy, nieuchwytna 

zmienna na granicy biologii i czynników 

pozabiologicznych, gdzieś na 

styku, niedająca się wyodrębnić, 

nazwać, usankcjonować, odkryć 

w podróży w głąb siebie czy wreszcie, 

choćby teoretycznie, umieścić 

w modelach osobowościowych. Niezwiązana 

z opiniami innych czy naszymi 

przemyśleniami ani z tym, co 

myślimy o sobie. Niezwiązana z nikim 

i z niczym. Wrośnięta w nas. Jeśli coś 

tworzymy, w/na rancie wydziela się 

cała nasza twórczość. Nieświadomie. 

Świadomość twórcy jest konieczna, 

aby odróżnić rzeczy wartościowe 

od guana, a jeszcze wyższy poziom 

świadomości to wykorzystanie owego 

guana jako nawozu dla dalszego 

tworzenia. Rant jest motorem twórczości, 

tym, co nas wciąż pcha lub 

ciągnie (co tam kto woli) w miejsca, 

w których dotychczas nikogo nie 

było. Nikogo. Miejsca, przestrzenie 

i artefakty z tym związane nie zaistniałyby, 

gdyby nie rant, gdybyśmy 

nie zawierzyli tej nieuświadomionej 

cząstce siebie, dzięki której idziemy 

w chaszcze, zapuszczamy się w miejsca, 

w których nikogo przed nami 

nie było. Ranimy ręce, karczując nie 

wiadomo co w niewiadomym celu 

i nieznanym kierunku. Ostre kolce tną 

twarz, targają ubranie, rozwichrzają 

włosy. Doskwiera pragnienie i głód. 

Jakby tego było mało, trzeba jeszcze 

mnóstwa samozaparcia i wiary, że 

to wszystko ma sens, bo malkontentów 

– wytrwale pukających się w czoła 

i prorokujących, że to wszystko nie 

jest warte funta kłaków, że TAM nic 

nie ma, więc po co marnować czas 

i energię – jest wokoło wielu. Potrafią 

iść wytyczonymi ścieżkami, jak nikt 

umieją wskazywać nam przeróżne 

szlaki i trasy, od ledwo widocznych 

wydeptanych ścieżynek, dróżek i leśnych 

duktów, przez żwirowe alejki, 

wybrukowane bulwary, aż po szerokie 

i wygodne szosy wyasfaltowane 

po horyzont. A ty, poddając się wewnętrznemu 

głosowi, twórco, kontynuuj 

swoją włóczęgę przez bezdroża, 

wertepy i chaszcze i… niech nie zwiodą 

cię czarne drogi. Jeśli potrafimy 

stanąć na sztorc, na rancie, możemy 

się potoczyć daleko. [BJ] 

BO JAROSZEK

OBRAZY: PIOTR KAMIENIARZ 


27

PRZYMKNIĘTE 

OCZY 

P A R Y Ż A 

28 


Dłoń ślepca muska gliniany dzban. Długie, smukłe 

palce, lekko pochylona szczupła sylwetka, 

blada karnacja, subtelne rysy twarzy, beret. 

Druga ręka trzyma niewielki chleb. Może to wieczór, 

a niewidomy mężczyzna właśnie zasiadł do kolacji? 

Cisza, zatrzymanie, niedostatek i ograniczenie. Scena 

ma silnie egzystencjalny wyraz. Statyczna kompozycja, 

utrzymana w wąskiej tonacji barw pomiędzy 

zgaszonym błękitem a brązem. Uderza prostota 

formy. To Posiłek ślepca Pabla Picassa z 1903 roku 

pochodzący z okresu błękitnego. Jeden z wielu obrazów, 

obecnych na wystawie Picasso. Błękit i róż 

w Muzeum d’Orsay w Paryżu, jesienią 2018 roku. 

W tym samym budynku, w którym w 1900 roku ten 

mały Hiszpan o czarnych świdrujących oczach i jego 

przyjaciel Casagemas, wysiedli z pociągu, który właśnie 

przywiózł ich z Barcelony. 

Obok wisi portret Celestyny. Doświadczona życiem kobieta 

uporczywie wpatruje się w widza. Jedno oko ma 

pokryte bielmem, ale nie ma to wpływu na siłę jej spojrzenia. 

Jej oczy są centralnym, magnetyzującym punktem 

płótna. To z bielmem jest równie żywe, reagujące. 

W oczach wszystkich postaci z tego okresu twórczości 

Picassa widać głębię egzystencjalnego smutku. Są na 

pewno bardziej po stronie śmierci niż życia. Bardziej 

z ducha niż materii. 

Picasso maluje swój wielki ból po stracie przyjaciela 

– wystawę otwiera portret pośmiertny Casagemasa. 

Zwrócenie w głąb siebie powoduje ogromną determinację 

twórcy w wyrażaniu swojej własnej wizji. Niemożliwe 

jest wyrwanie się spod tego wewnętrznego przymusu, 

dopóki on sam, w naturalny sposób, nie wypali się. 

I w stosownym czasie, gdy zelżał już ból żałoby, ten błękit 

człowieczej trwogi i nędzy zaczyna delikatnie ustępować 

miejsca nieśmiało pojawiającym się szarościom, 

ochrom i bladym różom. Powraca życie. Chwieje się balansujący 

na piłce mały ekwilibrysta. Inny chłopiec prowadzi 

konia. Obrazy z tego przełomowego okresu nie 

emanują już wcześniejszym bezdennym smutkiem, ale 

melancholijną zadumą. Powoli odradza się żywotność. 

Na kolejnych płótnach malarza kobiety stopniowo przyoblekają 

swego ducha w ciało. Odzyskują krągłe kształty 

i zmysłową radość istnienia. Stają przed lustrem i z kokieterią 

układają włosy.

Po opuszczeniu tej wystawy w ekspozycji 

stałej Muzeum d’Orsay odnajduję 

autoportret van Gogha – ten wirująco- 

-błękitny z 1889 roku, namalowany 

rok przed śmiercią. Znów zatrzymują 

mnie oczy – pełne ostrości widzenia aż 

do granicy szaleństwa. A może właśnie 

ich niepokojąca moc płynie z przekroczenia 

tego progu…? To oczy pełne 

skrajnych emocji: determinacji, uporu, 

bezdennej rozpaczy, wewnętrznej 

walki i tłumionego gniewu… Przed tym 

obrazem kłębi się nieustannie tłum. 

Jakby niemożliwe było przejść obojętnie 

wobec tych ostro widzących oczu, 

które zdają się patrzeć i jak sztylet 

przeszywać na wskroś. Bladoniebieskie 

precyzyjnie namalowane tęczówki 

są przeźroczyste i głębokie jak studnia. 

Ten człowiek nie miał sielskiego życia. 

W tym autoportrecie Vincent van 

Gogh, z całą mocą swego mistrzostwa, 

namalował własny dramat. 

Drugi dzień decyduję się zacząć od zderzenia 

ze sztuką współczesną – jadę do 

Centrum Pompidou. Przemierzam oba 

piętra wielkich przestrzeni galerii i zatrzymuję 

się przed portretem Jeana 

Dubuffeta. Wielki Mistrz Marginesu to 

karykaturalna, prześmiewcza i w swojej 

materii surowa ikona człowieka. 

Intuicyjna wizja, pozbawiona wzorców 

klasycznego piękna. Czy nie przypomina 

wyobrażeń bóstw pierwotnych plemion? 

Czy nie jest to, wolny od jarzma 

kultury i tradycji europejskiej, wyraz 

ekspresji ludzkiego bytu? Sztuka brutalna, 

surowa, płynąca z instynktownej 

potrzeby wyrażania świata i siebie 

samego w tym świecie? Bez intelektualnych 

spekulacji wydobywająca się 

bezpośrednio z głębi natury, z krwiobiegu 

jej twórcy? Stawiam znaki zapytania 

– czy taki zabieg jest wykonalny 

i czy mylił się Witold Gombrowicz, powątpiewając 

w szczerość artysty, kiedy 

pisał zaczepnie do Dubuffeta: 

Otóż dla mnie ten burżuazyjny czy 

arystokratyczny luksus, ten komfort, 

te rafinady to achillesowa pięta Paryża 

i Francji. Tutaj rewolucje są luksusowe. 

Wasz sposób widzenia, odczuwania 

i pojmowania świata jest zbyt 

dobrze odżywiony. (…) Pan kłamie, 

bo Pan jest artystą. Cóż to za kłamliwe 

plemię – artyści! Artysta nie szuka 

prawdy, tym, o co mu chodzi, jest 

stworzenie dobrego obrazu, dobrego 

wiersza, sukces twórczy. Wszystko 

jest dobre, co pomaga mu w osiągnięciu 

tego celu; na przykład będzie sięgał 

po najbardziej szalone pomysły… 

Nie, drogi przyjacielu, nigdy Pan nie 

umknie Papierosowi. (…) Krzyczy do 

Pana: Uwaga. Nie jestem befsztykiem. 

Jestem nałogiem. Całkiem jak 

sztuka, w znacznej części. Bo sztuka 

jest o wiele bardziej kunsztem niż 

spontanicznością, to zaszyfrowany 

język, którego najprzód trzeba się 

nauczyć, trzeba kultury, trzeba być 

wyedukowanym, żeby odróżnić dobre 

malowidło od złego. (…) Trzeba, 

by artysta nie ulegał swej władczej 

podmiotowości. Trzeba uznać rzeczywistość. 

Fakty. 

Czy Gombrowicz miał rację? Czy 

w pragnieniu powrotu do pierwotnej 

percepcji, do nieskażonej 

wiedzą niewinności dziecka, 

w kontekście sztuki uprawianej 

przez artystę – nie prymitywa, jest 

się skazanym na fałsz? Niewykonalnym 

absurdem wydaje się przecież 

polecenie sobie lub innemu: „bądź 

spontaniczny”. Potrzeba czegoś więcej. 

Dubuffet, w swym twórczym 

manifeście z 1946 roku powiedział: 

Nie ma sztuki bez upojenia. Ale musi 

to być upojenie szaleńcze! Szaleństwo! 

Precz z rozumem! W najwyższym 

stopniu szał! 

Dwie abstrakcje Cy Twombly’ego, będące 

tutaj w ekspozycji stałej, pokazują 

jak silna to pokusa dla twórczego 

umysłu i ogromna malarska przygoda, 

gdy uda się, w jakiś przedziwny 

sposób, z powodzeniem połączyć 

w jednym dziele antynomie instynktu 

i rozumu. Jedno z płócien to charakterystyczna 

dla niego kompozycja 

pt.: Achilles opłakujący śmierć Patroklosa 

z 1962 roku. Paleta tego malarza 

posiada doniosły ciężar dorobku 

całej historii cywilizacji europejskiej, 

a jednak jego gest twórczy zachowuje 

intuicyjną poetykę. Ten gruntownie 

wykształcony artysta, o wielkiej atencji 

do klasycznej kultury antycznej, 

tworzył abstrakcyjne dzieła, będące 

czystą formą ekspresji uczuć jakie posiada 

dziecko, nim nauczy się nadawać 

znaczenie pojęciowe temu, co 

widzi, doświadcza i poznaje… Czy to 

wystarczający dowód na możliwość 


29

powrotu sztuki do czystego źródła? 

Cisną się na usta przewrotne słowa 

Picassa: 

Artysta musi umieć przekonywać ludzi 

o szczerości swoich kłamstw. (…) 

Wszyscy wiemy, że sztuka nie jest 

prawdą. Sztuka to kłamstwo, które 

pozwala uświadomić sobie prawdę, 

tę przynajmniej, jaką dane nam jest 

zrozumieć. 

Sztuka, jeśli trafi na czułego odbiorcę, 

bywa niekiedy katalizatorem procesów 

zmieniających subiektywny 

obraz rzeczywistości. Na ile staje się 

on prawdziwszy, a na ile jest zaledwie 

inną formą iluzji? 

Innym razem Picasso mówi jednak 

wyraźniej: 

Tym, co nas zaciekawia, jest niepokój 

Cézanne’a, lekcja, którą daje, udręki 

van Gogha – to znaczy dramat człowieka. 

Reszta jest fałszem. 

Gombrowicz natomiast w końcu sam 

przyznaje: 

O, jak dobrze rozumiem, Dubuffet, 

pańskie dążenie do wolności i spontaniczności… 

Wychodzę z Centrum Pompidou mimowolnie 

przepełniona sprzecznością. 

Z przygnębiającym, wszechogarniającym 

i obezwładniającym uczuciem 

chaosu i jednocześnie pewnego 

rodzaju przytłaczającej, bezbrzeżnej 

pustki. Potrzebuję przestrzeni, żeby 

uporządkować myśli. Zmierzam pieszo 

nad Sekwanę. W okolicach Rue 

Beaubourg napotykam kobietę 

w podeszłym wieku, leżącą na chodniku. 

Ma jasną twarz, zamknięte oczy 

i mokre policzki. Śpi, przykryta czystą 

kołdrą. Obok niej stoją równym rzędem 

schludne torby z jej dobytkiem. 

Przechodnie mijają ją spiesznie, nie 

zwracając na nią uwagi. W tym mieście 

nikogo nie dziwią ani wszechobecni 

bezdomni, ani żyjące wszędzie 

szczury. 

ne, zagracone wnętrze. Ktoś żyje tu 

w samym centrum nieprzerwanego 

hałasu, oddychając dusznym, pełnym 

kurzu powietrzem metropolii. 

Czuję zmęczenie, z uczuciem ulgi 

docieram do ogrodów Tuileries. Tu 

również różnonarodowy tłum bezładnie 

zalewa ścieżki. Trudno znaleźć 

zaciszne miejsce i kawałek cienia. Nagle 

dobiegają mnie kojące jak balsam 

dźwięki z wyczuciem granej muzyki 

klasycznej. Uliczny grajek próbuje zarobić 

na paryski wikt. 

Schodzę do Luwru. Znajduję ławkę 

między gablotami. Przysiadam na niej 

i z ulgą zamykam oczy. Tu jest cicho, 

spokojnie. Obok spoczywa tajemnicza 

egipska mumia misternie owinięta 

w bandaże. Jej postać wygląda jak 

we śnie. Ręce ma skrzyżowane na 

piersiach zapewne tysiące lat, ale jej 

dusza żyje wciąż w zaświatach, skoro 

ciało nie rozsypało się w pył… 

Jest wieczór, ciepłe miękkie światło 

dnia powoli gaśnie, obrazy zatapiają 

się w mroku. Strażnicy kierują ostatnich 

zwiedzających do wyjścia z muzeum. 

Schodzę do metra, na ostatniej 

stacji przesiadam się do pociągu, na 

Tego dnia mocno świeci słońce. Wczorajszy 

zimny, porywisty wiatr już nie 

daje się we znaki. Schodzę nad brzeg 

Sekwany. Powietrze nad bulwarem 

jest ciężkie i lepkie od upału i brudu. 

Nigdzie ani skrawka zieleni, ani źdźbła 

trawy. Na kamieniach chodników ludzie 

chodzą, siedzą, piją, jedzą… Powyżej 

wałów szeroką aleją Quai de la 

Mégisserie płynie nieustająca rzeka 

samochodów. Po drugiej stronie ulicy 

wiatr z nagła odsuwa firankę w oknie 

i moim oczom ukazuje się mrocz- 

30 


kolejnym przystanku końcowym do 

autobusu. Wszędzie towarzyszy mi 

tłum pospiesznie przemieszczających 

się ludzi. Płyną wartkim, nieprzerwanym 

prądem, jak rzeka, w kierunkach 

określonych korytem utartych szlaków. 

Trudno w tej masie zobaczyć pojedynczego 

człowieka. Ludzie nie spotykają 

się wzrokiem – odwracają od 

siebie spojrzenia, patrzą w iPhone’y, 

gazety, ostatecznie za okno, w ruchomy 

pejzaż pędzącego dokądś miasta. 

Zauważam jednak, że przeważająca 

większość ma zmęczony, przygaszony 

wzrok. 

Wobec gwałtownej potrzeby skupienia 

myśli kolejny dzień planuję spędzić 

w Muzeum Rodina. Tam, w ogrodzie, 

wśród monumentalnych rzeźb znajduję 

upragniony spokój. Staję przed 

potężną postacią Myśliciela. Muskularny, 

nagi mężczyzna, w ogromnym 

napięciu przyciska do warg wierzch 

dłoni. Czoło ma zmarszczone od wysiłku 

intelektualnego i opuszczone 

powieki – to człowiek, który patrzy 

do wnętrza siebie. Ta postać magnetyzuje. 

Chciałoby się wniknąć w jego 

umysł i poznać dylemat, który tak 

intensywnie ześrodkowuje całą jego 

masywną i jednocześnie skuloną postać. 

Jest pełen wewnętrznej siły, 

która doskonale uzewnętrzniła się 

w wizji rzeźbiarza. 

Nieco podobny wyraz odnajduję 

w postaci św. Hieronima, w obrazie 

na wystawie Caravaggio. Przyjaciele 

i wrogowie w Muzeum Jacquemart- 

-André. Widoczny w świetle świecy, 

skupiony nad księgą starzec ma 

w sobie potencjał życia. We fragmencie 

twarzy, niewielkim z powodu 

skrótu pochylonej głowy, widać obraz 

jego intensywnych myśli, który wywołuje 

odczytywane pismo. To człowiek 

w stanie silnego natężenia uwagi. 

Trzeba być wielkim mistrzem pędzla, 

by z pomocą prostych środków 

w skromnym urywku rzeczywistości 

wyrazić głębię egzystencji, siłę ludzkiej 

myśli i woli. 

Podobny żar posiadają wiszące 

w Luwrze w odległych salach skrzydła 

Richelieu portrety Rembrandta, 

które jak intymny dziennik artysty, 

z doskonałą obserwacją i znajomością 

tematu wyrażają zmiany następujące 

z upływem lat w jego kondycji duchowej 

i fizycznej. Trafiają tam nieliczni 

zwiedzający, dzięki czemu nic nie 

Ilustracje: 

Auguste Rodin „Myśliciel”, Muzeum Rodina 

Jean Dubuffet „Wielki Mistrz Marginesu” olej na płótnie, 116x89 cm, 1947 r., Centrum Pompidou 

bóg Kuka’ilimoku z Hawajów, Muzeum du quai Branly 

Trrou Korrou z Archipelagu Vanuatu w Oceanii, Muzeum du quai Branly 

rzeźba Maja z Meksyku,VII-X w. Muzeum du quai Branly 

figurki z II w. p.n.e., tereny Francji, Muzeum Archeologiczne Saint-Germain-en-Lye 

fot. Renata Szpunar

przeszkadza w zanurzeniu się w kontemplacyjny 

świat dzieł wnikliwych 

Holendrów: Rembrandta, Vermeera, 

Halsa. 

Krążę po parterze skrzydła Denon – 

gdzieś tutaj były zawsze eksponowane 

rzeźby głów greckich filozofów 

– szukam realistycznej, o niezbyt 

regularnych rysach, myślącej twarzy 

Sokratesa. Bezskutecznie. Ateński 

myśliciel wyjechał w kolejną przymusową, 

pośmiertną podróż, tym razem 

na Bliski Wschód. Rzeźba eksponowana 

jest teraz w Abu Zabi, w Luwrze 

Zjednoczonych Emiratów Arabskich. 

Za to w innym z zakamarków muzeum 

przypadkiem trafiam na czasową ekspozycję 

rzeźb prymitywnych, wypożyczonych 

z Muzeum du quai Branly. Zatrzymuje 

mnie rzeźbiona w tufie wulkanicznym 

wspaniała głowa z Rapa 

Nui. Pochodzi z X/XV wieku. Ta silnie 

zredukowana twarz ma zdecydowany 

wyraz, twardy i uparty, co podkreśla 

kształt zaciśniętych wąskich ust i mocna 

linia wypukłego czoła oraz wyrazisty 

łuk brwi, ukrywający oczy w głębi. 

Tuż obok stoi figura, która tylko 

z pozoru wygląda jak dziecinnie sympatyczne 

i zabawne straszydło. To 

groźny bóg Kuka’ilimoku z Hawajów – 

„łapacz ziemi”, którego obłaskawiano 

ofiarami z ludzi. 

W kolejnej sali napotykam fantastyczną 

niebieską postać – Trrou Körrou 

z Archipelagu Vanuatu w Oceanii. 

Posąg jest niezwykły. Własne znaczenie 

ukrywa pod przymkniętymi powiekami, 

a jego uduchowiona twarz 

w kształcie migdała jest pełna wewnętrznej 

ciszy i równowagi. Nie ma 

w niej lęku i chaosu. To duch. Może 

opiekun, a może totem, który wchłania 

w siebie i niweczy człowiecze niepokoje. 

Nieziemsko błękitny. Piękny 

nieskażoną pierwotną harmonią. 

Co takiego mają w sobie te prymitywne 

rzeźby, figury, maski, że siłą rzeczy 

przyciągają uwagę i tak mocno działają? 

Może wyczuwa się w nich zaklęte 

i obezwładnione lęki pierwotnych 

artystów, ówczesnych ludzi, atawistyczne, 

dziedziczone po przodkach, 

a jednak tkwiące głęboko również 

w świadomości współczesnego człowieka, 

człowieka wszech czasów…? 

Ciekawe – Pablo Picasso, po czasie 

mroków błękitu i fazie stopniowego 

powrotu do odczuwania przyjemności 

życia w okresie różowym, również 

zmierzał w stronę pierwotnej maski. 

Do przełomowych w jego twórczości 

pustych spojrzeń w twarzach – maskach 

Panien z Awinionu. A potem 

jeszcze dalej – aż do powrotu we własny 

pierwotny świat niczym niepohamowanej 

twórczej ekspresji. 

Zajęło mi cztery lata, aby malować jak 

Rafael, ale uczyłem się całe życie, aby 

malować jak dziecko. (Pablo Picasso) 

W Muzeum Archeologicznym, w salach 

twierdzy w Saint-Germain-en- 

-Laye, zanurzam się głęboko w miniony 

świat. Z otchłani czasu wyłaniają 

się ku mnie, wyryte i narysowane na 

kamiennych blokach, paleolityczne 

wizerunki zwierząt i ludzi odnalezione 

na terenie Francji, a także 

figury, rzeźby i inne obiekty twórczości 

człowieka pierwotnego przywiezione 

z różnych części naszego 

globu. Udziela mi się ponadczasowy 

spokojny duch tego miejsca, 

w którym czuje się niezwykły potencjał 

człowieka do wiecznego 

odradzania się. Z głębin ludzkiej 

istoty, jak z wnętrza Ziemi, bije 

nieprzerwanie tajemnicze źródło 

niepohamowanej woli tworzenia. 

Opuszczam puste i ciche sale zamku. 

Zmierzam nad wysoki urwisty 

brzeg Sekwany szeroką aleją francuskiego 

parku, w którym przyroda 

została ujarzmiona do geometrycznych 

form kwiatowych rabat 

i równych szpalerów drzew. Patrzę 

na rozciągającą się przede mną 

rozległą przestrzeń, aż po daleki 

mglisty horyzont wypełnioną szarą 

dwunastomilionową aglomeracją 

z betonu. Mimo woli myślami odpływam 

bardzo daleko stąd – tam, gdzie 

w odległości dziesięciu tysięcy kilometrów 

i dystansie wielu tysięcy lat 

rozwoju cywilizacji, w dziewiczym 

lesie tropikalnej selwy, ostatni pierwotni 

Indianie Guarani, w instynktownym 

odruchu harmonii z naturą 

i odwieczną tradycją własnego plemienia, 

malują swoje twarze czerwonym 

sokiem owocu uruku. [RS] 

RENATA SZPUNAR 


31

gruppa siedem 

32 


Monika 

Ślósarczyk 

Z 

tego wzniesienia – w Beskidzie Śląskim – roztacza się 

podobno jeden z najpiękniejszych widoków na Wisłę. 

Nic więc dziwnego, że Monika Ślósarczyk wybrała 

Krzywy jako swoje miejsce na ziemi – z dala od cywilizacji, 

w otoczeniu lasów i blisko nieba. Dojechać do jej Przytuliska, 

którym jest budynek służący dawniej gospodarce 

leśnej, to niemałe wyzwanie. Ale Monika lubi wyzwania, 

należy do odważnych, o czym świadczy jej malarstwo emanujące 

witalną siłą i afirmacją życia, choć czasem w życiu 

tym pojawiają się wyraźne problemy, do których artystka 

potrafi ustosunkować się na płótnie, dorzucając humorystyczny 

akcent ironii. Przytulisko wyróżnia się elewacją 

z drewnianych belek pomalowanych na kolorowo. Kolorowo 

jest też w środku, gdzie niepowtarzalnego uroku dodają 

ceramiczne mozaiki zrobione przez artystkę – znajdują 

się prawie wszędzie na dowód tego, że Monika ma właśnie 

„kolorową” osobowość. Mówi o sobie, że jest królewną 

pośród siedmiu krasnoludków, bo tylu artystów (poza nią, 

w sumie ośmiu) tworzy Gruppę Siedem – niebędącą oficjalnym 

artystycznym stowarzyszeniem, ale zwyczajnie – grupą 

przyjaciół. Choć każdy ma nieco inną wizję sztuki (są to 

bardzo różne twórcze osobowości), wszyscy tworzą zgrany 

zespół; pochodzą z różnych stron, spotykają się razem na 

wspólnych wystawach, które odbywają się w różnych miejscach 

Polski. Nad ich organizacją czuwa pomysłodawca 

Gruppy – Piotr Jakubczak. Można powiedzieć, że trzon 

Gruppy Siedem, jej większość, stanowią artyści z Beskidu 

Śląskiego, gdzie narodził się pomysł utworzenia tej formacji. 

Wszyscy zajmują się malarstwem figuratywnym, 

wychodząc z założenia, że nie musi być ono dosłownym 

nazywaniem rzeczy, choć – jak mówi Monika – wszyscy 

interpretują rzeczywistość podobnie. Ciągłe doskonalenie 

warsztatu malarskiego przyjęli jako nadrzędny cel. 

Monika Ślósarczyk poznała Piotra Jakubczaka jeszcze na 

studiach na krakowskiej ASP, gdzie w 1996 roku – w pracowni 

Jana Szancenbacha – uzyskała dyplom z aneksem 

w pracowni książki i typografii Jana Banaszewskiego. Po 

studiach rozwinęła skrzydła, nie stosując się do akademickiej 

zasady mówiącej o tym, że wzrost jest ograniczeniem 

formatu. Tworzy z rozmachem, a duże formaty są wyróżnikiem 

jej sztuki. Artystka potrafi jednocześnie rozgrywać 

malarsko kilka płócien. Ważny jest więc nie tylko efekt końcowy, 

ale sam proces tworzenia. Duże blejtramy ułożone 

są na ziemi, a farba jest po prostu wylewana w zależności 

od pomysłu albo zwyczajnie nanoszona miotłą. Nie jest to 

action painting, bo malarska plama zostaje tak umiejętnie 

poprowadzona, że ułoży się ostatecznie w figuralną kompozycję, 

która ma nie tylko czytelny motyw, lecz czasem 

także wyraźny przekaz z zawartą ironią podyktowaną paradoksami. 

Monika dostrzega je w otoczeniu (na przykład 

Sklep z Maryjkami czy Sacrum), dlatego jej malarstwo nazywane 

jest czasem „publicystycznym”. 


33

Obrazy artystki, podobnie jak pozostałych twórców 

z Gruppy, są często odważną interpretacją 

rzeczywistości. Zapytana w jednym z wywiadów 

o to, co ją inspiruje, odpowiedziała, że „dzianie 

się”, czyli wydarzenia aktualne, ale też wspomnienia 

z przeszłości i przede wszystkim ludzie, bo fascynuje 

ją ludzka natura. W dzieciństwie chciała 

być kierowniczką zoo i jak wynika z obrazów, kocha 

świat w każdym z jego przejawów (mieszka 

i tworzy blisko natury), więc w jej sztuce nie może 

zabraknąć zwierząt i ptaków. Często pojawiają się 

krowy – odtwarza je sugestywnie, ze zmysłem 

dobrego obserwatora i swoim malarskim metaforycznym 

językiem mówi, że mogą być one 

na przykład w kolorach tęczy. Są również krowy 

monochromatyczne – czarno-białe jak holenderska 

łaciata rasa, a tonacja obrazu stanowi wynik 

koloru i struktury wzorzystej tkaniny zastosowanego 

tu podobrazia. Bohaterami są też zmultiplikowane 

prosiątka w prostej kompozycji, która dla 

wzmocnienia wyrazu została celowo pozbawiona 

linearnej perspektywy. 

Monika maluje akrylem na wzorzystych tkaninach 

i jak mówi – jeśli ma pomysł, dobiera do 

niego płótno, szukając odpowiedniej tkaniny na 

przykład w ciucholandzie. Przez to obrazy zyskują 

dodatkowy efekt, choć patrząc na nie, można 

czasem odnieść wrażenie, że to wzór tkaniny podyktował 

temat. Artystka maluje też na płótnie 

oklejonym kawałkami gazet – Szachy są kolejnym 

dowodem na to, że efektowne pomysły z podobraziem 

to gra z materią, która kończy się powstaniem 

oryginalnej techniki własnej, charakteryzującej 

twórczość tej artystki. Kurtedra, gdzie stado 

kur tłoczy się w wysokim wnętrzu, jest trochę 

jak malarski żart. Gotyckie tło sprawia wrażenie 

koronkowej Bajki z mchu i paproci. Sceneria jest 

wyjątkowa, bo wnętrze katedry przyciąga oko, ale 

artystka przyzwyczaiła widzów do dynamicznych 

scen, w których bohaterowie to ludzie w różnych 

codziennych sytuacjach, często odbici w skrzywionym 

zwierciadle naszej rzeczywistości. Jeśli 

pojawiają się ptaki i zwierzęta, to zwykle w swoim 

naturalnym środowisku, choć czerwone i białe 

pióra pierwszoplanowych kur na obrazie Wolny 

wybieg z cyklu „Czas, którego (już) nie będzie” 

mogą wywołać u widza jednoznaczne skojarzenia. 

Do grupy obrazów Moniki Ślósarczyk ze światem 

natury jako bohaterem warto dołączyć kompozycję 

Wolna Ukraina, gdzie łan żółtych słoneczników 

sięga granicą do błękitu nieba i choć słoneczniki 

w sztuce już wielokrotnie się pojawiały, 

te są zupełnie inne. W tym malarstwie trudno 

odnaleźć czytelne inspiracje klasykami. Zresztą 

własny styl artystki wymyka się wszelkim kategoryzacjom. 

Skłonność do deformacji, kontrasty 

barwne, odniesienie do rzeczywistości to być 

może echa ekspresjonizmu. Wprowadzenie do 

obrazów pozamalarskich materiałów, jakimi są 

gazety, to osiągnięcie kubizmu. Zainteresowanie 

ruchem typowym dla współczesnej cywilizacji 

było domeną futurystów i dlatego Ścigacz, będący 

sugestywnym obrazem gwałtownego ruchu 

maszyny, 34 wydaje się bliski temu kierunkowi. 


Monika Ślósarczyk 

Tworzy z rozmachem, a duże formaty są wyróżnikiem jej sztuki 

Oprócz pracowni w Wiśle Monika ma 

swoją malarską przystań także w Cieszynie, 

gdzie jest współtwórczynią niedawno 

otwartego Muzeum Realizmu 

Magicznego Przykopa 23 – nadzorowała 

tu prace budowlane, bo oprócz 

tradycyjnego malarstwa zajmuje się 

też takim, które służy architekturze, 

i nazywa to pracą w budowlance. Wykonuje 

sgraffita, mozaiki ceramiczne, 

sztukaterie, czyli to, co stanowi 

artystyczne wykończenie wnętrza. 

Jej prace z tej dziedziny (między innymi 

rekonstruowane freski) można 

podziwiać w krakowskiej Willi Decjusza 

i w restauracji Wierzynek. Monika 

Ślósarczyk jest niezwykle aktywna, 

chętnie uczestniczy w artystycznych 

akcjach, lubi warsztaty (zwłaszcza 

z dziećmi) i ma zawsze mnóstwo ciekawych 

pomysłów, jak na przykład ten 

z robieniem owiec ze starych szmat 

na drewnianym stelażu albo rzeźb 

z plastikowych butelek. Nie przeszkadza 

jej to, że w Cieszynie mówią 

o niej „artystka zwariowana” 

(albo „stuknięta”). Jest „artystką 

kolorową” – odważną w stosowaniu 

mocnych, nasyconych i kontrastowych 

barw, co widać nawet 

w sposobie ubierania się. Monika 

ma odwagę, temperament i mnóstwo 

pomysłów, a jej prace można 

zobaczyć w wielu galeriach w różnych 

miejscach w Polsce. Pojawia się 

na licznych wystawach zbiorowych 

i ma na swoim koncie 70 wystaw 

indywidualnych, uczestniczy w plenerach 

krajowych i zagranicznych. 

Na wystawach Gruppy Siedem wyróżnia 

się niewątpliwie swoim rozmachem 

i barwną osobowością. 

Monika Ślósarczyk, poruszając tematy 

zainspirowane codziennością, zwykłym 

otoczeniem, potrafi umiejętnie 

prowadzić grę z widzem, bo jej obrazy 

szybko przyciągają uwagę i to nie tylko 

ze względu na format. Malarstwo 

uzmysławia nam, że życie bez sztuki 

jest niemożliwe. Życie to tylko chwila 

– tu i teraz, więc trzeba tą chwilą 

żyć, cieszyć się i świętować. „Świętuj 

każdą chwilę” – mówi artystka. „Nie 

podsypiaj” – dodaje, i to swoje motto 

z powodzeniem zamyka w malarskim 

przekazie, którym potrafi także skłonić 

do głębszej refleksji. [IWC] 

IZABELA WINIEWICZ-CYBULSKA 


35

36 


Ilustracja: R.C.

ZŁAMANA 

Dominice Lewickiej-Klucznik 

Małgorzata Bobak-Końcowa 

Możesz być mało kłopotliwa, zapewniać, że wyleczysz się 

na własny rachunek, ale jedną ręką szmaty nie wykręcisz. 

Możesz być cierpliwa, dzielna, pokorna do szczytu marzeń. 

Schować pod poduszkę wszystkie piekące warstwy 

i zaciśnięte usta, ale wtedy nikt nie domyśli się, 

żeby umyć ci włosy i skrócić paznokcie. 

Pociesz się, że jesteś singlem. 

Bez wyrzutów wyj po nocach i sikaj z bólu. 

Masz ten komfort, więc zluzuj. 

Dobrze zaliczyć morfologię i rezonans, zdać celująco 

i mieć poczucie dobrze spełnionego obowiązku. 

Na początek. 

Z GABINETU 

Annie Tlałce 

Przyszłam do pani, 

bo zabrakło szerszej perspektywy, 

a teraz czuję jakbym otwierała 

zardzewiałą kłódkę źdźbłem trawy. 

Tak, przemawiają do mnie mądrości 

dalekiego wschodu. 

Tyle w nich czułości, przestrzeni. 

Jeśli kilka osób mówi, że trzeba udać się do lekarza, 

to wypada zdobyć się na refleksję; 

usunąć migdałki, ząb mądrości, 

stanąć przed lustrem i powiedzieć 

coś modnego o miłości. 

Czuje się pani zagubiona? 

Proszę nie wkręcać żarówki w mysią norę, 

tylko usiąść na wygodnej kanapie. 

Sama ją pani wybrała. 

Kolor przyjemny, neutralny. 

Materiał miły w dotyku. 

Może przestanie Pani mówić, 

że spotkania ze mną są inspirujące, ale nieetyczne. 

Bo takie pajacowanie to strata czasu 

dla obu stron 

i nie można brać za to pieniędzy. 

PRZECINEK 

Irenie Tetlak 

Niedługo mam wizytę, ale wolałabym uniknąć. Usiądę, 

z pewnością się rozpłaczę, a doktorka będzie patrzeć. 

Tyle już widziała i nie dojrzy człowieka. 

Wiesz, jak się ma taką intuicję, 

to można samemu, 

raczej nie ma pomyłek. 

Zaczynasz nosić informację w oczach. 

Dokładnie opisujesz, co czujesz. 

Nikt kurwa nie rozumie. 

Otrzymujesz współczucie i chcesz je upchnąć 

na lepszą okazję. 

Przećwiczę kwestie. 

Wszystkie miejsca mam już odkryte. 

Układam się do dialogu. 

Do nowej więzi. 

Proszę się wygadać. 


37

Foto: R.C. 

38 


ZYTA RUDZKA 

Rysunek: R.C. 

Nagroda Literacka NIKE 

Kto ma ster? 

Zyta Rudzka zawładnęła sercami komisji i została 

bezkonkurencyjną laureatką Nagrody Literackiej 

„Nike” 2023 za książkę: Ten się śmieje, 

kto ma zęby (W.A.B., 2022). 

Inga Iwasiów, uzasadniając werdykt, powiedziała, że 

jury wyróżniło autorkę za „istotną, angażującą czytelniczo 

prozę, fikcję tak porywającą, że odpowiada 

na pytania zadawane realności”. 

Nagroda Nike przyznawana jest corocznie – w tym 

roku odbyła się 27 edycja konkursu. Oddzielną konkurencję 

stanowi nagroda czytelników. W tym roku 

czytelnicy nagrodzili Grzegorza Piątka za reportaż 

historyczny Gdynia obiecana. Miasto, modernizm, 

modernizacja 1920–1939 (W.A.B., 2022). 

Powieść Zyty Rudzkiej Ten się śmieje, kto ma zęby 

jest monologiem fryzjerki Wery, która stoi w obliczu 

utraty wszystkiego. Aby godnie pochować męża – 

dżokeja – jest zmuszona wyprzedać majątek. Wera 

i Karol przeżyli wspólnie życie w dostatku i w biedzie. 

„Rozwarł mnie na wielkie wrażenie” – mówi Wera. 

Jest mu winna buty – chodzi po starych miłościach, 

aby znaleźć najlepsze buty dla nieboszczyka. 

„Trudno o dobre buty dla nieboszczyka. Co innego 

buty do trumny, co innego do życia. Buty dla świeżo 

umarłego dobrze jak nowe. Albo noszone, a z wyglądu 

drogie. Najlepiej nowe i drogie. Jak umarlak 

ma szczęście, dostanie takie schodzone trumniaki, 

co wyglądają lepiej niż nówki prosto z pudełka. 

Z normalnego buta trumniak zrobisz. Odwrotnie nie 

da rady. Ubierz but do trumny, wyrwij się do życia, 

zelówa pójdzie po dwóch krokach”. 

Codzienne wartości są proste, uporządkowane, to 

śmierć jest skomplikowana. 

W biedzie Wera jest wojowniczką. Wybory nie muszą 

oznaczać słabości, pokazuje, że jest kobietą silną, 

dyktuje życiu warunki. Nie ustępuje i sama steruje 

rzeczywistością. Chodzi po starych miłościach. Szuka 

butów – białych, w sam raz do trumny. Chce sprzedać 

zegarek. Trafia do Dawida, amanta z przeszłości, 

który ma pracownię gorseciarską. 

„Jak żałobę odbębnię, to się za Dawida wydam”. 

„Świat spartaczony, ludzie do świata niedopasowani. 

Gdzie, za czym gnać, do kogo brykać? Dżokeja 

pochowam, rozejrzę się”. 

Dawid zegarka nie chce, butów nie ma, ale rozstaje 

się z garniturem i koszulami. Wery także nie chce, 

choć szanuje i obiecuje zorganizować jej pogrzeb, jeśli 

taka okoliczność się wydarzy. Chociaż miejsca w życiu 

na „wieczne odpoczywanie” Wera nie przewiduje. 

„Naharowałam się, o nieśmiertelność się nie staram. 

Jakie by życie nie było, przedśmiertne czy wieczne, 

w każdym życiu trzeba się narobić”. 

Ten się śmieje, 

kto ma zęby jest 

pewnego rodzaju 

bajką. Nie jest 

stomatologiczną 

opowieścią, choć 

zęby pojawiają 

się od tytułu, 

przez akcję, wyjścia, 

odwiedziny 

u różnych znajomych, 

w zakładzie 

pogrzebowym czy 

w przeszłości, 

u starych miłości. 

„Zęby w nożyczkach 

urodę 

włosom odbierają”. 

Autorka bawi się słowami, frazami, scenami, 

maluje je bardzo wyraziście, a jej Wera 

żyje ciekawym życiem – małomiasteczkowym, 

zmysłowym i wielowątkowym. Nie jest wierna, 

chociaż jest: „Inaczej pachnie ukochany, inaczej 

każdy inny. Jeszcze się za mną oglądają, to i ja się 

oglądam. Ja się umiem oglądać”. Po ukochanym 

przychodzi żałoba. Pozwala odbyć inną – po kochance: 

„Wzajemność uczucia nieprosta”. 

Zęby są szczere w uśmiechu. 

„Myśmy się często śmiały. Tak się śmiać – z nikim 

już potem. To się nic nie liczy, że Zośka umarła. 

Ta miłość ma ciągle kły i pazury”. 

„Kocha, kogo chce, i żyje, jak chce, stąd jej siła. 

Spotykam ciągle takie kobiety – chciałam oddać im 

głos” mówi o swojej bohaterce Zyta Rudzka. 

W książce opisana jest miłość – różna, prawdziwa. 

Życie, w którym przygoda trafia się często, 

a seksualność jest jego nieodłącznym elementem. 

Zakazy przynoszą późniejszy smutek i opłakiwanie. 

A Wera mówi: „(…) już swoje wypłakałam… Za płaczem 

nie jestem”. 

Autorka niezmiernie ciekawie buduje główną 

postać, a oryginalny, naturalistyczny, naiwny, 

a może nawet prostacki (w zamierzony sposób) język 

powoduje, że od książki nie można się oderwać. 

Jest to swoiście wytworzony świat. Celne obserwacje. 

Słowa kody. Pół-bajka. Prawda. 

Zyta Rudzka dotarła do finału konkursu Nike 

w 2019 r. za książkę Krótka wymiana ognia. 

Za tę samą książkę autorka została uhonorowana 

w 2019 r. Nagrodą Literacką „Gdynia”. Powieść 

była również nominowana do Nagrody Literackiej 

m.st. Warszawy (2019). Ponadto jest laureatką 

Gdyńskiej Nagrody Dramaturgicznej, Nagrody 

Radia Deutsche Welle, Nagrody im. Jarosława 

Iwaszkiewicza, Nagrody im. Stanisława Piętaka. 

W 2023 r. otrzymała Poznańską Nagrodę Literacką 

– Nagrodę im. Adama Mickiewicza. Urodzona 

w 1964 r. pisarka jest absolwentką Wydziału 

Psychologii Akademii Teologii Katolickiej 

w Warszawie (obecnie Uniwersytet Kardynała 

Stefana Wyszyńskiego). Jest również autorką 

sztuk teatralnych i scenariuszy. Jej twórczość była 

tłumaczona na język niemiecki, rosyjski, francuski, 

czeski, włoski, angielski, chorwacki i japoński. 

[KBS] 

KATARZYNA BRUS-SAWCZUK 


39

POEZJA 

Polecane 

ADAM GWARA – Absolwent 

klasy sportowej II Liceum Ogólnokształcącego 

w Białymstoku. 

W 1979 r. ukończył studia na 

Wydziale Aktorskim PWSFTviT 

w Łodzi, gdzie w 1981 r. otrzymał 

dyplom. Przez rok grał w Teatrze 

im. Juliusza Osterwy w Gorzowie 

Wielkopolskim, a przez 9 lat – 

w Teatrze Nowym w Łodzi. 

W 1990 r. prowadził Teatr Impresaryjny 

w Wojewódzkim Domu 

Kultury w Piotrkowie Trybunalskim. 

Był aktorem, przedsiębiorcą, 

urzędnikiem państwowym 

i doradcą firm ubezpieczeniowych. 

Na emeryturze zamieszkał 

w Izabelinie pod Warszawą i zajął 

się pisaniem wierszy. 

40 


MY, SZARLATANI 

My, szarlatani szarugi jesiennej. 

Nam w horoskopach wyszło czarne wino. 

Wypite między skutkiem i przyczyną, 

w te wszystkie noce, spędzane bezsennie. 

Wyczekujący nieuchronnych zdarzeń. 

Jak kanibale ust swoich niesyci. 

Brzydkich moteli piękni celebryci. 

Nasłuchujący kroków w korytarzu. 

Zwiadowcy ścieżek cicho wydeptanych. 

Skrytogrzesznicy wychłostani deszczem. 

Strażnicy zwierzeń niedopowiedzianych. 

Jak żółte liście tańczymy na wietrze, 

pod przeznaczenia ciemnymi gwiazdami. 

Drugiego życia za mało nam jeszcze. 

PO CO BŁOTO 

Za głupi, by się wadzić z Bogiem, 

w końcu już dawno po maturze, 

wiem. Nieśmiertelny być nie mogę. 

Lecz pytam – może mógłbym dłużej 

pożyć w zadumie i zachwycie? 

Nie martwiąc się zmęczeniem serca. 

Słyszę – najdroższym cudem życie! 

Dlaczego zatem mnie uśmiercać? 

Podobno po to mamy zimę, 

żeby się wiosną liść odrodził. 

Po co ten wieczny eksperyment? 

O co w nim tak naprawdę chodzi? 

Czy może coś się nie udało? 

Być może zmiany jest istotą 

fuszerka i niedoskonałość. 

I wszystkie te poprawki – w błoto? 

Jeśli o doskonałość idzie. 

Wybacz mi, proszę, że się mądrzę. 

Z błotem męczyłeś się przez tydzień. 

Spróbuj z powietrza. Raz, a dobrze. 

To tylko błoto. Może przyschło. 

Daruj mi proszę, że mam czelność. 

Lecz jeśli z ciałem słabo wyszło, 

drżę też o duszę nieśmiertelną. 

POEZJA 

NIEPOPRAWNYM JĘZYKIEM 

gdybym był twoim malarzem 

takie bym pisał pejzaże 

w dół po łagodnych pagórkach 

subtelną linią przez mostek 

mrówki przechodzą grzbiet dłoni 

dalej przez łęg gęsiej skórki 

aż po wyrostku zarostek 

niżej gdzie wzgórek się łoni 

przez zacienioną kępkę 

która już pęka w dwie strony 

złączone jeszcze niedawno 

tam bym się zgubił tak pięknie 

że miałbym za nic kanony 

i językową poprawność 

NIEDALEKO 

Zapadłem w sen i płynę rzeką. 

Raczej nie Jordan to, lecz Styks. 

Słyszę łabędzi niemych krzyk – 

Już niedaleko. Niedaleko! 

Mamo. Dziewczyno. Siostro. Żono. 

Bracia nieznani. Wszyscy bliscy. 

Bliźni, na obu brzegach Wisły, 

na których mosty popalono. 

Ojcze, idący przez ściernisko, 

drogą wiodącą na odludzie. 

Nadziejo, cenna nade wszystko. 

Dwukolorowe krwinki złudzeń 

pod skórą pulsujące płytko. 

Zawróćcie, kiedy się obudzę. 

OGRÓD 

Na tyłach domu stary ogród. 

Ktoś go założył i wyjechał 

w nieplanowaną długą podróż. 

Ponad cierpliwość ogród czeka. 

I rzedną liście oleandrom. 

Na kwintę spuszcza nos smolinos. 

Wyschnięte konwie rdzą się karmią. 

I coraz dziksze dzikie wino 

pożera trejaż i altanę 

schodząc w rozłogi jeżyn cierpkich. 

Ciernie się płożą pod łopianem. 

I ponad ciernie ogród cierpi. 

Ogród miłości zaniedbanej. 

Odczarowany przez nas ogród. 

Ogród w powoje zaplątany. 

Ogród skazany na niepowrót. 

DO DOMU 

W południe słońce jest nad twoim domem. 

Dobrze przychodzić do domu w południe. 

Leśnym gościńcem lub łąką znajomą. 

Kiedy się chmurzy powracać jest trudniej. 

A już najtrudniej przez biały atrament 

mgieł stumanionych. Po nieznanych ścieżkach. 

W końcu przystajesz przed zwichniętą bramą 

i wiesz, że za nią nikt bliski nie mieszka. 

Gdzie oni wszyscy, którzy cię czekali. 

Próbujesz wrócić po tych samych śladach. 

Złościsz się. Myślisz – Ech, diabli nadali! 

A to nieprawda. Tyś sam im się nadał. 

Spoglądasz w niebo. Szukasz gwiazd w potrzebie. 

Nie wierząc w diabła, który wierzy w ciebie. 

PRAWDA 

ty jesteś prawda 

prawda? 

ta jedna i jedyna 

najpierwsza i ostatnia 

prawdziwszej prawdy 

nie ma 

ty jesteś srebrnym życiem 

które przygasa we mnie 

a ja chudym księżycem 

wyczekującym pełni 


41

Jesień idzie przez park 

J U L I U S Z W Ą T R O B A 

Jesiennieję razem z jesienią, stąd przyszedł mi na myśl 

tytuł piosenki Czerwonych Gitar sprzed lat. 

1Podobno podróże kształcą. Niewykształconych? 

Nie wiem, nie mam 

pewności, choć przemierzyłem kawał 

świata. Wiem jednak na pewno, że 

o ile podróże kształcą, to spacery dokształcają. 

Sam w nich uczestniczę 

z wielką ochotą i głodem wiedzy, by 

się nasycać i dosypywać nowych wrażeń 

do wora, który tacham na plecach 

już tyle lat. Bo spacery to nie bar piwny 

czy wydumany uniwersytet czwartego 

albo piątego wieku, gdzie młodzi 

patrzą na starszych jak na połamane 

dziadygi, a starsi to potulnie i spolegliwie 

akceptują, pozwalając na jeszcze 

jeden podział: na młodych i starych 

w tym już i tak podzielonym narodzie 

dwóch wrogich sobie plemion. 

Dodatkowo są obraźliwie przezywani 

seniorami! 

Douczanie spacerowe to także alternatywna 

szkoła podstawowa ucząca 

na nowo i od nowa znanych skądinąd 

prawd. Nie przymusowa i obowiązkowa 

obecność, z programem napisanym 

przez kolejne ekipy ekspertów od 

czynienia zamętu w mózgownicach 

uczniów, a dobrowolna, uśmiechnięta, 

zielona wiosną, a kolorowa jesienią 

okazja do dokształcania się tam, 

gdzie jedynym, za to obiektywnym 

i bezstronnym autorytetem, jest samo 

Życie, z niezliczonym bogactwem różnorodności. 

Poza tym spacery są krótsze niż podróże, 

a przez to łatwiej dostępne. 

Nie wymagają obcych walut, biur podróży, 

wiz, przymusowych szczepień 

czy ubezpieczeń, by się przemieszczać 

z krańca na kraniec – byle dalej, bo jak 

dalej to przecież ciekawiej. Nie trzeba 

mieć nawet końskiego zdrowia, by 

42 


wytrzymywać egzotyczne (sprawiające 

kłopoty gastryczne) dania, tułaczkę 

w luksusowych warunkach czy narażanie 

się na różne niebezpieczeństwa 

począwszy od chorób tropikalnych 

i miejscowych zwyczajów aż po ubiory 

zasłaniające dosłownie wszystko, 

za to mające odsłaniać zasobne konta, 

by je uszczuplać. 

Przywołane powyżej przysłowiowe 

„końskie zdrowie” trzeba koniecznie 

zastąpić innym, bo już nie tylko miejskie 

dzieci nie wiedzą, co to koń czy 

krowa, o perliczce nie wspominając! 

Moje dokształcające spacery zostały 

wymuszone przez psa, który nie zamierzał 

odpuścić ani jednego dnia. 

I nie jest to bynajmniej bulterier – wymyślone 

przez ludzi skrzyżowanie iluś 

tam ras, by powstało dziwo o świńskich 

oczkach i nie psiej mordzie, za 

to o zgryzie tak mocnym, że drżyjcie 

kości nadgryzionych! Ale polubiłem 

nawet bulteriery, bo co mogą zrobić 

z tym, że tak wyglądają? One mnie 

też polubiły, bo co ja mogę zrobić 

z tym, że tak wyglądam? 

Mój pies jest wesołym, zawsze 

uśmiechniętym kundelkiem. Można 

go spokojnie nazwać psim seniorem, 

bo w przeliczeniu na ludzki wiek, ma 

już ponad sto lat! Nie jest nawet zbyt 

dziwne to, że tyle dożył, bo egzystuje 

niemal w psim raju, czyli w naszym 

domu, i zachowuje się prawie 

jak szczeniak, który ma w psim łebku 

pstro. Tylko słuch z wiekiem trochę 

słabszy. Zorek, bo tak się kundelek 

wabi, nie byłby moim psem, 

ale zadecydował o tym 

przypadek. W ostatniej 

chwili wyłowiłem 

go z rzeki, do której zły człowiek 

wrzucił szczeniaka w zawiązanym 

worku! Pewnie dlatego jest do mnie 

tak przywiązany – nie łańcuchem, 

a psią wdzięcznością i wiernością, 

której próżno szukać u ludzi. 

Zastanawiałem się często, skąd 

w moim leciwym psie taki optymizm, 

radość i chęć życia. Po długich przemyśleniach 

doszedłem do nie tylko 

słusznego, ale i uzasadnionego 

i logicznego wniosku: psina, w przeciwieństwie 

do ludzi, nie zna swojego 

peselu! Nie wie, ile ma lat, i nie 

zadręcza się z tego powodu, nie zapisuje 

się do psich seniorów. Nie ma 

nawet geriatrycznych weterynarzy, 

choć ilość specjalizacji speców od 

chorób szczekających czworonogów 

wzrasta wraz z liczebnością majętnych 

posiadaczy psów, którzy wysupłają 

wszystkie pieniądze, by ulżyć 

ukochanym zwierzętom w rzeczywistych 

czy urojonych cierpieniach. Nie 

dziwi więc psi kardiolog robiący echo 

serca czworonożnemu pacjentowi ani 

podłączony do kroplówki przerażony 

ratlerek, podobnie jak psycholog 

dla wspomnianych już bulterierów, 

próbujący wniknąć w psią psychikę. 

Dla jamnika z myślami samobójczymi 

jest inny spec od chorób psich dusz. 

(Wierzę, że zwierzęta też mają dusze 

i będą z nami w innej, lepszej rzeczywistości!) 

Jak już specjalizacja, to 

wąska, a nawet wąziutka, bo taki 

np. owczarek podhalański 

to nie marzący o rumie 

bernardyn! Kto wie, 

o czym mówię, zrozumie!

Miłość do żywych stworzeń objawić 

się może nawet humorystyczno-absurdalnie. 

Kiedyś byłem u fachowca 

od zwierzęcych dolegliwości z moim 

psem, bo się na coś albo kogoś uczulił. 

W kolejce siedziała obok mnie 

atrakcyjna pani, która przyszła do 

weterynarza z… pszczołą, która miała 

zwichnięte skrzydełko! Naprawdę, 

przysięgam, bo nie potrafiłbym tego, 

nawet z moją chorą wyobraźnią, wymyślić. 

Przyrzekłem sobie, patrząc na moje 

merdające ogonem stworzenie (jakie 

to głupie określenie, bo czymże 

miałoby merdać?), że jeśli szczęśliwie 

dożyję starości, będę się zachowywał 

podobnie do Zorka – wyrzucę w diabły 

dowód osobisty, a nawet darmowe 

lekarstwa dla seniorów! Nie będę 

się tylko uganiał za kobietami, bo nie 

wiem, co mam w sobie takiego, że to 

one uganiają się za mną! Cha, cha, 

cha!!! 

2 

Miało być o spacerach, a ja tu żegluję 

w niebezpieczne rejony wzburzonych 

oceanów damsko-męskich czy suczo- 

-psich sztormów. A spacery są spokojne, 

pełne refleksyjnych zamyśleń, zachwytów 

nad naturą (jeśli się jeszcze 

ostała), spotkań z ludźmi i sytuacjami, 

których nigdy by nie było, gdyby nie 

mój pies i krokomierz zmuszający 

do przejścia 8000 kroków dziennie, 

abym nie skorodował niczym rzucony 

w kąt niezakonserwowany rower! 

Spaceruję po jesiennym parku. O tej 

porze dnia spokojnie, jakby ludzi wywiał 

wiatr od Klimczoka, więc mogę 

Foto: Pixabay 

w samotności, ale nie samotnej, na 

nowo się dokształcać i uczyć. Od ptaków 

wolności, która w genach, a brutalnie 

i nachalnie chcą mi ją skraść 

politycy różnej maści – w swoich urojonych 

snach o potędze władzy chcą 

zawładnąć nawet moją duszyczką 

i manipulować, zniewalać, ubezwładniać, 

ogłupiać. 

Czemu zahaczam w tych felietonach 

o politykę, od której trzymam się jak 

najdalej, by nie zatruła mi umysłu, nie 

kradła czasu, nie wpędzała w beznadzieję, 

nerwicę i stany depresyjno-lękowe? 

Nie uczyła przekleństw i prostactwa, 

które prezentują z najwyższych 

trybun ludzie omotani rządzą 

władzy? Dlatego, że polityka wciska 

się nachalnie wszędzie, w każdą dziedzinę 

życia! Nawet w jesienny park, 

bo parkany, drzewa, a nawet ławki 

obwieszone są plakatami z uśmiechniętymi 

i wyretuszowanymi mordkami, 

przepraszam, bo miało być „twarzami”, 

ale pomyliło mi się z pieskami, 

które z polityką nie mają absolutnie 

nic wspólnego. Choć Zorek obsikał 

zerwany plakat kandydata – nie wiem 

czy przypadkowo, czy też celowo i złośliwie, 

bo nie znam politycznych poglądów 

swojego czworonoga. 

Plakatów tym razem jest więcej niż 

listków na drzewach! A jeśli się w nie 

wpatrzeć, prócz politowania, wzbudzają 

pusty śmiech, bo są zafałszowane, 

jak cała ta polityka. I tak np. 

kandydat, który na żywo ma twarz 

ozdobioną licznymi, nieestetycznymi, 

wielkimi brodawkami (jak baba 

jaga w dziecięcych horrorach, czyli 

bajkach), na przedwyborczej fotogra- 

fii gładziuśki i przystojny jak amant 

z amerykańskiego romansu. Leciwa 

pani, której nie będę przez przyzwoitość 

i takt wypominał wieku, bo dawno 

przekroczyła siedemdziesiątkę, 

a chce się załapać na kolejne cztery 

lata by „służyć” narodowi, tak się zapędziła 

w odmładzaniu swego wizerunku 

na plakacie, że umieściła na 

nim fotografię najprawdopodobniej 

z ostatniej klasy szkoły podstawowej 

albo z pierwszej licealnej, by wyglądać 

z klasą, atrakcyjnie i ponętnie, 

a przede wszystkim młodziej (jak to 

od wieków kobiety daremnie czynią), 

by jej spreparowany wygląd przełożył 

się na głosy otumanionego elektoratu! 

Ze śmiechu o mało nie spadłem 

z parkowej ławki, a na moje rozrechotanie 

ze zdumieniem spoglądały 

brązowe wiewiórki, bo tych tradycyjnych, 

rudych, coraz mniej. Mądrzy 

ludzie mówią, że brązowe przywędrowały 

do nas z Ameryki i wypierają nasze, 

rude, piastowskie jak obce kultury 

naszą kulturę. Ja mam inną teorię: 

może się dowiedziały, że ludzie mówią: 

rude – fałszywe i się przefarbowały 

jak farbowane lisy! 

3Nie przypuszczałem, że jestem aż tak 

znaną w mojej okolicy postacią. Przekonałem 

się o tym, siedząc spokojnie 

na swojej ulubionej ławce w parku. 

Piesek się zdrzemnął na dywaniku 

z listków. Przyglądam się fontannie 

przypominającej wielki dmuchawiec, 

obok którego fruwa niebieska ważka, 

daremnie szukająca w pobliżu choćby 

bajorka. Nagle podszedł do mnie 

znany parlamentarzysta z asystentem 

i zapytał, czy może sobie ze mną zrobić 

zdjęcie, jakbym był nowo wybraną 

miss(ką) albo chociaż Lewandowskim. 

Jeszcze nie zdążyłem ochłonąć 

i na nowo zanurzyć się w kontemplację, 

gdy zjawiła się – ni stąd, ni zowąd 

– posłanka kandydująca na kolejną 

kadencję, również z asystentem 

oraz z aparatem gotowym do strzału, 

pytając dokładnie o to samo, co poprzednik, 

nota bene z innej opcji! Dobrze, 

że się nie spotkali w tym samym 

czasie przy mojej ławce, bo jeszcze by 

się pozabijali ciupagami i nie dotrwali 

do wyborów, a ja byłbym ciągany po 

niezależnych (cha, cha) sądach jako 

świadek, a nawet przyczyna niedoszłej 

tragedii! 

Dziwna ta walka o władzę. Nie wiadomo, 

czym się kierują walczący 

o nią. Bo co robi władza? Władza się 

boi. Czego władza się boi? Że straci 


43

władzę. Robi więc wszystko, a i jeszcze 

więcej, by jej nie stracić. Ucieka 

się (przed ucieczką ze stanowisk?) do 

wszystkich poczynań: od kiełbasy wyborczej 

po podkładanie świń, z których 

ta kiełbasa jest zrobiona. Jeszcze 

dobrze, gdy te rozpaczliwe poczynania 

mieszczą się w granicach prawa. 

I przyzwoitości, z moralnością pod 

rękę. Choć niedobrze, gdy to prawo, 

ustanawiane przez aktualnie rządzących, 

jest takie, by było korzystne dla 

tych, którym się portki trzęsą. Jak tym 

z wiersza Gałczyńskiego: 

Gdy wieje wiatr historii, 

ludziom jak pięknym ptakom, 

rosną skrzydła 

natomiast trzęsą się portki pętakom 

Marzy mi się – a marzenia są, szkoda, 

głównie po to, by się nie spełniały – że 

kiedyś będą zajmować odpowiedzialne, 

najwyższe stanowiska mądrzy, 

dobrzy ludzie, z predyspozycjami 

i moralnością niezbędną by służyć 

innym. Słowa genialnego Juliana Tuwima 

nic nie straciły niestety z aktualności: 

już będzie po wyborach. Zapomni się 

o świństwach, o wykopanych dołkach, 

o kłodach rzucanych pod nogi, 

o nieuczciwościach przedwyborczych, 

licytacjach, która afera jest większa, 

o wywlekaniu brudów, opluwaniu 

itd., z Bogiem na ustach albo i nie, 

za to z nienawiścią w skamieniałych 

pompach ssąco-tłoczących, bijących 

na alarm w klatkach piersiowych. Ale 

plakaty, w ilościach niespotykanych 

nigdy wcześniej, walać się będą nawet 

po tym parku, pewnie aż do kolejnej 

kampanii… 

Dlatego modlę się do ciemnobrązowej 

wiewiórki, do stokrotek schowanych 

w zieleni, do kosa, który gwiżdże 

na wszystko, do sikorki bogatki (co 

mnie ubogaca), bym się tak zachwycał 

Naturą, że zapomnę o tym nieludzkim 

świecie chorych na władzę ludzi. 

4Z tych niewesołych zamyśleń wyrwała 

mnie babcia z wnuczką – spowodowały, 

że nie mogłem dłużej roztrząsać 

zawiłości, które kierują myślami, 

motywacjami i zachowaniami osobników 

marzących o sprawowaniu rządu 

dusz, ani się zastanawiać, co powodowało 

ludźmi odpowiedzialnymi za 

rewitalizację tego parku, w którym 

asfaltowe alejki są szerokości auto- 

strad, kosztem tak deficytowej miejskiej 

zieleni. 

Za to chcę zadać rządzącym, aktualnym 

czy przyszłym, pytanie: kiedy 

stanieją u nas rozwody, tak jak przed 

wyborami drożejące na świecie paliwo? 

To pytanie wydaje się bezzasadne 

i idiotyczne. Jednak nie do końca. 

Bo właśnie może odpowiedź na nie 

stanie się przyczyną wzrostu dzietności 

w naszym zamierającym kraju. 

I to mimo 500 plus, które niebawem 

ma się zamienić w 800! Wypadałoby 

strawestować nieco niegdyś modne 

hasło „każdy kłos na wagę złota”, na 

„każde dziecko na wagę złotówek”, 

których nie przysporzą młodzi Polacy 

na utrzymanie starych, gdy ich nie będzie 

– tych młodych Polaków, bo starzy 

na złość ZUS-owi żyją coraz dłużej! 

Zapytać może ktoś dociekliwy, skąd 

mi to wpadło do łba? Samo nie wpadło, 

bo było tak: jak już wyżej wspomniałem, 

usiadła na ławeczce obok 

starsza pani. W dodatku gadatliwa. 

Zaczęła mi opowiadać i się zwierzać 

ze swoich tajemnic, bo wzbudzam 

zaufanie głupkowatym i naiwnym 

wyglądem. Opowiadała o swoim niełatwym 

życiu, mężu alkoholiku, którego 

– gdy wrócił po raz enty kompletnie 

Lecz nade wszystko – słowom naszym, 

Zmienionym chytrze przez krętaczy, 

Jedyność przywróć i prawdziwość: 

Niech prawo zawsze prawo znaczy, 

A sprawiedliwość – sprawiedliwość 

To takie socjologiczne spojrzenie, żebym 

nie był posądzany o polityczne 

sympatie, niecne zamiary czy sprzyjanie 

tym lub owym, bo to, o czym 

piszę, dotyczy każdej władzy, więc 

i tej, która jest u steru (jeszcze) i tej, 

która będzie (też na jakiś czas), gdyż 

jak uczy historia, nie ma władzy sprawiającej 

służebną posługę(?) – wobec 

tych, którzy ją wybrali – po wsze 

czasy, czyli na wieki wieków. Amen. 

Każda władza po to się zaczyna, by się 

skończyć. Byle tylko nie wykończyła 

tych, nad którymi ją sprawuje. 

Brr… Znowu nawiązuję do polityki, 

której trudno się pozbyć, jak wrednej 

sąsiadki! Gdy ukaże się ten felieton 

– mam nadzieję, że unikająca polityki 

jak ognia, co chwalebne, Pani Naczelna 

go nie zakwestionuje – dawno 

44 


Foto RC

Foto RC 

pijany i wszczął kolejną pijacką awanturę 

– uciszyła wałkiem do ciasta. 

Nie przypuszczała, że na zawsze. Sąd 

ją uniewinnił! Z najwyższym trudem 

powstrzymałem się od śmiechu, bo 

myślałem, że tylko w kawałach i dowcipach 

nie najwyższego lotu, żony biją 

mężów wałkiem. A tu z pierwszej ręki 

dowiaduję się, że taki przypadek miał 

miejsce, i to tak blisko! Powiedziała 

mi nawet, że opisała to miejscowa 

gazeta! Po powrocie do domu sprawdziłem 

w Śląskiej Bibliotece Cyfrowej 

i rzeczywiście w archiwalnym numerze 

znalazłem artykuł pt. Wałkiem do 

ciasta zabiła męża. 

Opowiadała, jakie ciężkie miała życie 

i już sama nie wiedziała, czy lepiej byłoby 

jej z pijakiem mężem, którego 

zatłukła, choć przynosił pieniądze, czy 

lepiej samej, na trzeźwo i bez awantur, 

ale za to z koniecznością pracy 

i samotnego wychowywania córki. 

Z córki jest dumna, bo wykształcona 

i na wysokim stanowisku, ale co 

z tego, gdy mieszka w jej mieszkaniu 

z niegramotnym partnerem, z którym 

ma właśnie tylko to jedno – tu wskazała 

na baraszkującą w kolorowych liściach 

kilkulatkę – chorowite dziecko. 

– A marzyłam, że będę mieć więcej 

wnucząt, ale córka nie chce słyszeć 

o kolejnych dzieciach, bo nie mają nawet 

ślubu! 

– To dlaczego go nie wezmą – zapytałem 

dociekliwie? 

– Bo rozwody są takie drogie! – odpowiedziała 

zrozpaczona. 

Tu mnie olśniło: gdyby rozwody były 

tanie, panie brałyby śluby, których 

owocami byłyby liczne dzieci. A gdyby 

panowie im się znudzili, brałyby 

rozwody (tanie!), by po raz następny 

i kolejny brać śluby, płodzić dzieci, dostawać 

ileś tam plus i patrzeć z dumą, 

jak Polska rośnie w siłę i się rozmnaża! 

Można by, wychodząc naprzeciw 

potrzebom, a biorąc przykład z hipermarketów, 

obniżać ceny kolejnych 

rozwodów, by np. piąty był bezpłatny! 

Ale gdy o życiu młodych kobiet, a i zapewne 

o cenach rozwodów, decydują 

stare, bezzębne dziadygi, które o rozmnażaniu 

nie mają pojęcia albo zdążyli 

dawno zapomnieć, co to takiego, 

trudno liczyć na poprawę. 

U nas najlepiej rozmnażają się ślimaki, 

których ślimaczące towarzystwo 

uprzykrza życie roślinkom w ogródkach 

i przeklinającym na nie działkowiczom, 

a nie mają 800 plus (ślimaki, 

nie działkowicze!). I nie da się tego na 

zdrowy, a nawet chory rozum pojąć! 

Jesień idzie przez park, babcia kuśtyka, 

wnuczka podskakuje, a ja biegnę 

za moim Zorkiem, który zobaczył 

atrakcyjną suczkę rasy cavalier king 

charles spaniel, z równie rasową panią, 

która mi wpadła w oko, więc chcę 

jej wpaść w objęcia, ale odciągam na 

siłę podekscytowanego pieska, bo 

obaj nie mamy najmniejszych szans – 

nierasowe z nas kundelki. [JW] 

JULIUSZ WĄTROBA 

45 


Ilustracja: Renata Cygan 

46 


JERZY FRYCKOWSKI 

*** 

Kocham cię za to czego nie mówisz 

gdy potykam się palcami o twoje piersi 

a potem zatykam usta w zgięciu kolan 

Za to że nie umiesz latać 

i zostajesz ze mną na ziemi 

gdy kwitną kwiaty i umierają liście 

Kocham cię za to czego nie widzisz 

bez zamykania oczu 

a ja krwawię ostatnią diagnozą i leżę tuż obok 

Kocham cię za to czego nie słyszysz 

gdy wrzucam do pralki zmęczone koszule 

z zapachem moich zdrad 

i na wypadłej sierści psa skradam się 

do twojego oddechu 

Kocham cię za to czego nie udajesz 

za spalone ciasto w kolejne rocznice ślubu 

za słone zupy które połykam jak łzy na cmentarzu 

Kocham cię za wszystkie bluźnierstwa 

wykrzyczane pod moim adresem 

na słabo oświetlonych porodówkach 

gdzie śmierdzący alkoholem lekarze 

uczyli oddychać nasze dzieci 


47

Adoptuj psa, 

pocałuj w dupę 

wójta… 

Niby chcesz dobrze, inicjatywa 

poniekąd szlachetna, 

taki impuls prosto 

z serca, a dopiero potem głowa 

pomyśli. 

„Nie kupuj – adoptuj” krąży po 

orbicie i wydawałoby się, że nie 

ma bata na mariana ani, tym bardziej, 

ryzyka z niespodzianką. 

Czyli będziemy mieli zwierzę. 

Piszę na grupie, że dam dom. 

Mam jakieś swoje małe marzenia, 

wolałabym bez kokardki, ale 

może być za to kulawy. I raczej 

nie za duży. Może nawet jakaś miniatura 

na kanapę. Nie musi być 

szczeniak. Mam lepsze podejście 

do starców niż do niemowlaków. 

Napiszę w skrócie, że stare próchno 

i że będę kochać jak swoje. 

Już w pierwszej minucie dostałam 

strzał, że wybrzydzam. „Tyle 

szczeniaczków z pseudohodowli 

potrzebuje ciepła, a pani się 

chce pobawić z nadzieją na szybki 

zgon”. Jeb! No to zmieniam kryteria 

na nowe. I że młody gniewny 

też mile widziany, piszę. Drugi 

grzmot przyszedł znienacka. „Pies 

to nie zabawka, Pani Mądralińska. 

Co, brakuje laleczki do torebki 

Diora?”. Zmieniam ustawienia 

na anonim. I się jeszcze nie poddaję. 

Mały biały piesek do kochania 

pełną piersią, piszę dalej. Poleciały 

już wtedy armaty z Koziej 

Wólki: „Pokaż cycki, jak ukrywasz 

twarz” i że tajniakom nie dajemy. 

Wracam więc do profilu po 

nazwisku. I piszę „adoptuję psa”. 

Zerwały się wszystkie Matki Polki, 

wciskając mi porzucone dzieci. 

I ani jednego cholernego kundla 

do adopcji. Opuszczam grupę 

i wchodzę na „bidula”. „Pokocham” 

piszę i proszę. Dostaję numer 

konta i informację, że wszystkie 

zajęte. Ale na karmę nie mają, 

więc wpłacam i dalej kombinuję. 

A jakby tak z drugiej mańki zacząć? 

Jeżeli ja szukam, to przecież 

ktoś pewnie też oddaje. Włączam 

powiadomienia. Wyskakują mi 

konie na rzeź. Ja bardzo przepraszam, 

ale ja nie chcę ogiera. 

„W dupie się poprzewracało” słyszę, 

ale piszę dalej. Już konkretnie 

i stanowczo. „Adoptuję PSA. Nie 

RUMAKA, nie KOZĘ, ale PSA. Wiek 

nie ma znaczenia. Rasa też. Wielkość 

również nie jest ważna. Ani 

temperament. Pochodzenie nieistotne. 

Wszystko jest mało znaczące, 

oprócz PSA, kumacie?” Nie 

zakumali. I to jeszcze jak bardzo. 

„Nieodpowiedzialna. Wszystko nieważne. 

Totalna ignorancja. Jak na 

dzień dobry podchodzi pani do 

przybłędy jak do bagateli, to nie 

zaufamy. Nieistotny, phi… myślałby 

kto”. 

Poddaję się. Poszukam hodowli 

pudla i będę kochać małą kulkę 

za 10 tysięcy. Wybiorę sobie kolor 

i może nawet krzyżówkę z maltańczykiem. 

Bez łaski i miłosierdzia. 

Bez winy i kary. Bez pardonu i bez 

względu. Bez sensu. 

A Wy? 

Wy pocałujta w dupę wójta. 

I mnie… [MJ] 

MONIKA JANOWSKA 

48 


Ilustracja: Renata Cygan 


49

KARIN STANEK 

ilustracja pochodzi z czasopisma "Światowid" z 5 lipca 1964 r. 

czyli bigbit jako styl 

i filozofia życia 

PROF. IZOLDA KIEC 

50 


Fot. A. Wituszyński (okładka „Przekroju” z 10 czerwca 1962) 

Rodzicom 

Hance z warkoczami i Jankowi Włóczędze 

Pierwszą – i być może jedyną – dziewczyną 

polskiej piosenki była Karin 

Stanek. Jedyną, ponieważ jak żadna 

inna spośród jej rówieśnic, bigbit uczyniła 

stylem życia, własną filozofią istnienia – 

nie tylko na scenie, lecz także poza nią, na 

zawsze. I za tę wierność zapłaciła wysoką 

cenę. Wygnania i samotności… 

Historia Karin Stanek, urodzonej w połowie 

lat czterdziestych ubiegłego wieku 

bytomianki, to historia niezwykłej kariery, 

która rozpoczęła się w 1962 roku, kiedy 

nastoletnia dziewczyna, zmuszona przerwać 

naukę, by pomóc mamie w wychowaniu 

kilkorga rodzeństwa i w utrzymaniu 

domu, pracująca jako goniec w jednym 

z miejscowych przedsiębiorstw, wzięła 

udział w przesłuchaniu młodych talentów 

organizowanym przez zespół Czerwono- 

-Czarni. Zaśpiewała swój popisowy numer 

Hulla Tutulla, a potem jeszcze Tutti Frutti 

Little Richarda oraz Jimmy Joe – już za 

moment swój pierwszy ogólnopolski przebój 

– i tego samego dnia otrzymała angaż 

do Czerwono-Czarnych, najpopularniejszej 

wówczas grupy bigbitowej prowadzonej 

przez Franciszka Walickiego. Specyfiką 

zespołu była ciągła obecność w nim kilkorga 

wokalistów i wokalistek. Oprócz Karin 

śpiewali w Czerwono-Czarnych: Marek 

Tarnowski, Michaj Burano, Toni Keczer, 

Henryk Fabian, Wojciech Gąssowski, Jacek 

Lech, no i dziewczyny – Helena Majdaniec 

oraz Kasia Sobczyk. Wykonawcy rywalizowali 

o piosenki. Ten, kto trafił w przebój,

Karin się kłania i kłania, 

konferansjerzy stoją 

bezradni, a kilkutysięczna 

widownia Opery Leśnej 

wzywa Karin, aby 

śpiewała dalej. 

Karin Stanek i Helena Majdaniec (archiwum autorki) 

był ulubieńcem publiczności i występował najwięcej. 

Ale początkowo ta rywalizacja nie miała w sobie nic 

z destrukcji, przeciwnie – integrowała artystów, a głównie 

zapewniała dobrą zabawę razem z publicznością. 

Dopiero z czasem, gdy wykrystalizowały się osobowości 

sceniczne, a wraz z nimi gwiazdorskie ambicje – zespół 

zaczęła toczyć choroba. To jednak był już koniec dekady, 

który zbiegł się z wygaszaniem przez władzę bigbitowego 

buntu i z dojrzewaniem wczorajszej młodzieży, którą pochłaniało 

codzienne życie: praca, dom, wychowywanie 

własnych dzieci. 

Artystka próbowała jeszcze występować z innymi zespołami 

(z czeskim The Samuels i z poznańską kapelą Schemat). 

Wreszcie zdecydowała się na solową karierę, ale 

trudności, jakie przed nią piętrzono, wymusiły w połowie 

lat siedemdziesiątych decyzję o wyjeździe na stałe do 

Niemiec, gdzie od kilku lat mieszkała najbliższa rodzina 

piosenkarki. Karin wróciła do mamy. Nigdy nie stworzyła 

własnego domu, nagrywała niemiecko- i anglojęzyczne 

piosenki, występowała jako Baby Gun albo Cory Gun 

z zespołem Blackbird, ale nie potrafiła żyć bez swojej – 

polskiej – publiczności. Wracała do niej od 1991 roku, 

czyli od pierwszego wielkiego koncertu retrospektywnego 

rodzimego bigbitu, zorganizowanego przez Walickiego 

w sopockim amfiteatrze. Została wierna piosenkom 

młodości aż do końca, do samotnej śmierci w 2011 roku, 

w niemieckim miasteczku Wolfenbüttel. 

Anna Kryszkiewicz, menadżerka i przyjaciółka Karin 

Stanek, tak wspominała pierwsze po 15 latach 

niewidzenia spotkanie piosenkarki z fanami, już 

dorosłymi, doświadczonymi przez życie, pokaleczonymi 

codziennością, zawiedzionymi albo zauroczonymi 

polską transformacją, teraz – ponownie 

zjednoczonymi w bigbitowym rytmie: 

Karin wybiega na scenę, na widowni zrywa się 

burza braw. Podbiega do mikrofonu i kłania się, 

kłania, a brawa nie gasną. Publiczność wita Karin 

długo i gorąco, bez krzyków, tylko te długie, niegasnące 

brawa. Karin stoi przed mikrofonem bez ruchu, 

zdumiona, zaszokowana. […] trzyma w jednej 

ręce gitarę, drugą unosi do twarzy i zakrywa oczy. 

Płacze. 

Siedzę na widowni i rozglądam się wkoło, nikt nic 

nie mówi, jedni płaczą wraz z nią, reszta ma szklane 

oczy. W tym zawarta jest cała tragedia Karin, 

tragedia minionych lat spędzonych na obczyźnie. 

Tej sceny nie zapomni chyba nikt, trwa bardzo długo. 

Dopiero po wielu minutach Karin odzywa się 

do mikrofonu jeszcze niepewnym głosem: „Dziękuję, 

dziękuję, jesteście najukochańszą, najlepszą 

publicznością na świecie. Nikt nigdzie nie potrafił 

mnie tak witać, jak wy”. 

I znów brawa, tym razem radosne, z okrzykami. 

Karin jest szczęśliwa. Zespół zaczyna grać i Karin 

śpiewa głębokim, silnym głosem: „O Jimmy Joe, ja 

kocham ciebie”. I znów brawa. Publiczność bawi 

się razem z nią, śpiewają wszyscy razem. Wokół 

mnie 40-latki, a może i 50-latki śpiewają zawzięcie 

„O Jimmy Joe, ja kocham ciebie”. To jest istny szał, 

tego się nie da opisać, to trzeba przeżyć. […] 

Karin się kłania i kłania, konferansjerzy stoją bezradni, 

a kilkutysięczna widownia Opery Leśnej wzywa 

Karin, aby śpiewała dalej. […] Karin robi krótką 

próbę na scenie i po chwili zaczyna Jedziemy autostopem. 

Tego brakowało publiczności. Wszyscy 

śpiewają razem z nią, szaleją, tańczą. Czysty obłęd. 

Zapomnieli o swoich latach, mają znów 18 lat i jadą 

z Karin autostopem. 

Pierwsza idolka polskiej młodzieży nie chciała 

przyjąć do wiadomości dorastania i związanych 

z nim dramatów, konformizmów i zdrad pokolenia. 

Została na zawsze nastolatką, która wierzyła 

w marzenia, w przyjaźń, w to, że kobieta ma takie 

same prawa jak mężczyzna – w życiu prywatnym 

i w publicznej działalności. Grała na swojej ukochanej 

gitarze, nie widząc w tym gestu zawłaszczenia 

należącego do mężczyzn instrumentu, atrybutu 

zapewniającego dominację w świecie męskiej 


51

Karin Stanek w teledysku do piosenki „Sobota to mój dzień”, 1967 r. 

(źródło: Wikimedia Commons) 

Wspólnota dziewcząt i chłopców z gitarami budowana 

była na poczuciu pokoleniowej i kulturowej odrębności. 

Na emocjach, które najlepiej wyraża nowa muzyka, 

gitarowe akordy, elektryzujące głosy wokalistów i ekspresja 

ciała, nareszcie uwolnionego z więzienia dobrych 

manier, na zachłyśnięciu radością i urodą życia. Przede 

wszystkim – na potrzebie bycia wolnym i niezależnym od 

schematów, od egzystencji podobnej do tej, jaką wiodą 

rodzice. Na przeczuciu istnienia lepszego, piękniejszego, 

twórczego świata. „Czułam, że chcę grać – wspominała 

po latach swe zauroczenie grą na gitarze Karin 

Stanek – że muszę, że siedzi we mnie coś, co może się 

wyzwolić właśnie dzięki tej gitarze”. Coś – czyli nieskrępowanie 

w wyrażaniu własnych uczuć i postaw. To od 

tej chwili właśnie nowa muzyka stanie się dla każdej kolejnej 

generacji młodych ludzi orężem buntu, wyrazem 

niezgody na to, co zastane. W oficjalnej wersji piosenki 

Chłopiec z gitarą dziewczyna z gitarą potwierdzała 

pokoleniową – bigbitową – wspólnotę i odrębność: 

muzyki. Przeciwnie – dla Karin był to znak pokoleniowej 

jedności – sposób na umacnianie wspólnoty młodych 

dziewcząt i chłopców: 

Z początku było nas bardzo mało, 

jak dobrych rymów w piosence. 

Chłopcy! Dziewczęta! Radio podało: 

jest nas już trzysta tysięcy! 

Chłopcy! Dziewczęta! Któż nam się oprze, 

aż trudno temu dać wiarę, 

właśnie sprzedano – radio podało – 

Trzystutysięczną gitarę. 

Trzysta tysięcy gitar nam gra, 

żyć – nie umierać! 

Trzysta tysięcy gitar co dnia, 


O tych gitarach każdy z nas śnił 

i forsę zbierał. 

Trzysta tysięcy woła od dziś 


Życie jest piękne, życie ma smak, 

więc nie martw się, no i kwita. 

Kto z nas się oprze, kiedy mu gra 

trzysta tysięcy gitar. 

Chłopiec z gitarą byłby dla mnie parą 

Chcę przez życie śpiewająco razem iść. 


Może mnie o rękę prosić choćby dziś. 

Z nim by było szczęście moje, 

Dwie gitary i nas dwoje – 

To marzenie w sercu budzi niepokoje. 


Ja zawrócę mu gitarę, a on mnie. 

Chłopiec z gitarą byłby dla mnie parą, 

Chłopca z gitarą chcę. 

Były bajeczki o pannie do wzięcia, 

O córce monarchy co chciała mieć księcia. 

Lecz ja nie jestem córką króla, 

Więc tytuł książęcy mnie nie rozczula. 

Choć by się znalazł królewicz czy książę, 

Ja nigdy na pewno z nim życia nie zwiążę, 

Chyba że oprócz tytułu by miał 

Gitarę i na niej grał. 

Chłopiec z gitarą byłby dla mnie parą… 

Każdy z gitarą byłby dla mnie parą 

Więc para najlepsza – gitara i ja! 

Pomnik Karin Stanek w Bytomiu (projekt J. Wichrowskiego; fot. A. Tyc; źródło: Wikimedia Commons) 

52 

Trzysta tysięcy gitar nam gra, 


Trzysta tysięcy gitar co dnia, 


[Trzysta tysięcy gitar] 


Ale była jeszcze nieoficjalna wersja 

tej piosenki albo jej ciąg dalszy, którego 

w 1963 roku nie pozwolono Karin 

śpiewać podczas festiwalu w Opolu 

ani nagrać w radiowym studiu. Nie 

chodziło nawet o żarty z oficjalnej, 

wysokiej kultury i jej rodzimych, nobliwych 

przedstawicieli, ale o wyraźny 

gest sugerujący, że to ona – niska, pogardzana 

przez rzekome elity, kultura, 

tu reprezentowana przez dziewczynę 

z gitarą, rości sobie prawa do tego, by 

dyktować warunki wspólnej egzystencji, 

a zwłaszcza – sposoby i metody 

wywierania wpływu na młodych ludzi, 

bo to o nich przecież toczyła się kulturowa 

batalia lat sześćdziesiątych: 

Gdy mi się Breza oświadczy lub Dygat, 

To z góry im powiem, że zbędna fatyga, 

I nic nie wskóra sam Putrament, 

Choć znany mi z pism jego 

temperament. 

Gdy przez Waldorffa list prześle 

Wodiczko, 

Nic z tego nie będzie, nie spłonie mi 

liczko. 

Chyba że każdy z tych panów by miał 

Gitarę i na niej grał! 

Breza z gitarą byłby dla mnie parą, 

Może mnie o rękę prosić choćby dziś! 

Dygat z gitarą byłby dla mnie parą, 

Miałby przy goleniu jeszcze jedną myśl! 

Ale Waldorff i Putrament 

Wielki by podnieśli lament 

I uciekli z Brezą za Spiżową Bramę… 

Każdy z gitarą byłby dla mnie parą 

Niech piosenki dla mnie śpiewa 

Dla mnie gra. 

Nie mogło być zgody decydentów na 

ów gest podporządkowania wysokiej 

kultury piosence, bigbitowemu rytmowi, 

nastoletniej gwiazdce estrady. 

Mechanizm opresji bowiem działał 

wyłącznie w jedną stronę – o czym 

boleśnie przekonała się młoda dziewczyna, 

w ciągu całej swojej kariery 

traktowana protekcjonalnie, wyśmiewana 

z powodu nie najlepszej dykcji, 

mało ambitnego repertuaru, scenicznego 

image’u. Nazywana „smarkulą”, 

„dziewczynką z warkoczykami”, 

„pacynką”, „maskotką”, „dynamitem 

z przedszkola”, „sekskapiszonem”, 

wreszcie – „malowaną lalą”. Taki 

zresztą tytuł – Malowana lala – nosi 

jeden z największych przebojów pio- 

senkarki i jedyna 

biografia Stanek, 

napisana przez 

nią we współpracy 

z Anną Kryszkiewicz, 

a wybór 

ów wydaje się 

jednym z największych 

nieporozumień 

w artystycznym 

życiorysie 

wokalistki. 

Trudno zrozumieć 

decyzję autorek 

dotyczącą tytułu 

książki, skoro 

sama Karin wspominała 

historię 

wykonania piosenki 

autorstwa 

Marka Sarta (muzyka) 

i Andrzeja 

Bianusza (tekst) 

podczas festiwalu w Sopocie w 1962 

roku następująco: 

Najważniejszą sprawą była piosenka. 

Co będę śpiewać? I tu raptem, 

niespodziewanie zaczęły się przykre 

sprawy. Otóż na pierwszej próbie, 

w Warszawie, zaproponowano mi piosenkę 

Malowana lala, która była już 

przedtem wykonywana przez kwartet 

wokalny (nawet w programach 

telewizyjnych), ale przeszła bez echa, 

jakoś nikt nie zwrócił na nią uwagi. 

Zespół sprzeciwił się dość ostro, 

wręcz nie chciał jej opracować, twierdząc, 

że jest zła, nie w ich stylu – po 

prostu nie podobała się. […] Spór 

trwał dość długo, wreszcie doszli jakoś 

do porozumienia między sobą 

i zadecydowano, że będę śpiewała 

jednak Malowaną lalę, ale opracowaną 

w stylu beatowym. Wszyscy śmiali 

się z tej piosenki, na czele z Heleną 

[Majdaniec], dzięki czemu obrzydzili 

mi ją dokumentnie. No ale cóż ja mogłam 

tu zdziałać? Musiałam śpiewać 

to, co mi przydzielili. 

Jest w „Przekroju” z 29 lipca 1962 

roku satyryczny rysunek Kazimierza 

Wiśniaka, ilustrujący festiwalowe 

wspomnienia Jerzego Afanasjewa 

zatytułowane Ach te śliczne szansonetki! 

czyli sopockie li-li – la-la. Na 

rysunku widać wystrojone, ufryzowane 

diwy mizdrzące się przed zwierciadełkiem, 

przed mikrofonem albo 

triumfalnie obnoszące swój sceniczny 

sukces. Wszystkie śmiertelnie poważne, 

zanurzone we własnej wielkości 

i sztuce, celebrujące prywatne ego. 

Malowane lale… Wśród nich wyróżnia 

się jedna postać: niewysoka dziewczyna, 

uśmiechnięta pieguska z warkoczami 

związanymi wielką wstążką, 

ubrana w wąskie spodnie, trzymająca 

w rękach gitarę. Wcale nie jest 

malowana. I wcale nie przypomina 

Rysunek Kazimierza Wiśniaka ("Przekrój" z 29 lipca 1962) 

lali! Karin… Potwierdzają ów wyraźny 

kontrast fotografie uczestniczek konkursu 

zamieszczone obok rysunku, 

a i tekst Afanasjewa, który wspomina, 

że spośród polskich wokalistek, 

oprócz Stanek, wystąpiły w Sopocie 

Sława Przybylska i Violetta Villas: 

„Sława Przybylska była zamyślona 

jak księżyc. Violetta Villas śpiewała jak 

ptak na gałęzi, trzepotała skrzydłami 

i płakała jak ptak”. To dość typowy 

obrazek piosenkarki lat sześćdziesiątych 

– sporo melancholii, nostalgii, 

łez, dystyngowanego piękna. I dopiero 

wtargnięcie na estradę Karin Stanek 

przełamuje ów stereotyp: 

A potem jak wyskoczył malutki krasnoludek 

Karin Stanek, dziewczynka 

ze złotymi rogami, jak nie kropnie!, 

jak na rogi nie weźmie i zacznie bóść!, 

gitarą machać i hej siup swoje góralskie 

„malowane baby” śpiewać, że 

kamery telewizyjne poczęły z radości 

ogonem merdać. A warkocze to miała 

takie jak ogonki od kota, którego 

ciocia była myszką, a ta myszka miała 

wujka, który był kotem. Jasne? 

Ciekawe, że Afanasjew zmienia 

w swoim tekście „malowaną lalę” 

na „malowaną babę”. Każde z tych 

określeń znaczy przecież coś innego. 

Słownik języka polskiego podaje, że 

związek frazeologiczny „Stać, siedzieć 

itp. jak malowana lala” oznacza „stać, 

siedzieć itp. bezmyślnie, bez ruchu, 

nie reagując na nic”. Baba natomiast 

to wśród kilku różnych – mniej 

i bardziej kobietom przyjaznych znaczeń 

– także baba-jaga i baba-jędza, 

czyli czarownica albo wiedźma, oraz 

herod-baba, czyli władczyni, a nawet 

despotka. Krytyk zatem musiał 

dostrzec w młodziutkiej Karin tę siłę, 

której nie posiadały jej starsze koleżanki 

– zdolność do samodzielnego 

działania. Spontaniczność, natural- 

53 


Afisz zapowiadający występ Czerwono-Czarnych (źródło: Archiwum Państwowe w Radomiu). 

Znaleźli się nawet tacy, którzy dawali 

mi „doskonałe, życzliwe” rady, a więc 

przede wszystkim, żebym zmieniła 

styl – muzyka sentymentalna, łzawa, 

albo awangardowa, muzyka „podziemia”. 

A znalazł się nawet ktoś, kto obiecał 

wziąć mnie do swojego programu 

telewizyjnego, ale powinnam być zupełnie 

inna, a więc założyć długą suknię, 

rozpuścić włosy lub spiąć w poważny kok 

i z powagą i statecznością odśpiewać jakąś 

tragiczną piosenkę – chyba o zawiedzionej 

miłości. Miałam przestać już być 

dziewczyną, a stać się kobietą! Na siłę! 

Nie wypadało mi powiedzieć wprost, co 

o tym myślę, ale potem aż popłakałam 

się ze śmiechu, kiedy w wyobraźni zobaczyłam 

siebie w takiej roli. Więc chciano mi 

odebrać to, co było we mnie inne, co było 

tylko moje, co odróżniało mnie od innych 

piosenkarek. To równało się zniszczeniu 

mnie! O nie, na to sobie nie pozwoliłam, 

pozostałam taka sama jak zawsze, żywa 

i wesoła. 

Nie chciała stać się kobietą, bo taka przemiana 

oznaczałaby negację całego jej dotychczasowego 

świata – wszystkiego, w co wierzyła, 

czym dzieliła się ze swoją publicznością. 

Także zatem w piosence dała wyraz przywiązaniu 

do dziewczęcej fryzury jako znaku 

młodości, niczym nieskrępowanej wolności, 

nonkonformizmu i wierności – sobie: 

ność i szczerość porywające tłumy. 

Niezłomność – która pozwalała ocalić 

indywidualność w natłoku zakazów, nakazów, 

dobrych rad, wychowawczych 

metod, nagród i kar rozdzielanych przez 

starszych, lepszych i mądrzejszych. 

Znakiem młodzieńczej, konsekwentnej 

postawy Karin były wspomniane przez 

Afanasjewa, widoczne na rysunku Wiśniaka, 

charakterystyczne warkocze, które 

artystka zaplatała aż do śmierci – jako 

symbol niewinności, dziewczęcości, ale 

z czasem – także jako znak uwięzienia 

w schemacie, uwikłania w przeszłość, 

w ściśle splecionych konwencjach obowiązujących 

kobiety w domu, w procesie 

edukacji, na scenie. 

Karin Stanek nie chciała poddać się rytuałom 

dorosłości – symbolicznym oczepinom, 

podczas których dziewczynie 

obcinano warkocze na znak jej wejścia 

w dorosłość. Co nie znaczy, że kreatorzy 

ówczesnej sceny muzycznej nie próbowali 

jej do tego nakłonić, pozbawić wpływu 

na uwielbiających ją młodych fanów, 

nauczyć pokory, uległości, pokazać, jakie 

jest miejsce młodej kobiety w społecznej 

rzeczywistości. I tak na przykład w „Filipince” 

z 3 lutego 1963 roku ukazał się 

tekst niejakiego Mikołaja zatytułowany 

Malowana piosenka: 

Leży przede mną plik Waszych listów, 

a w co drugim liście prośba o piosenki 

z repertuaru Karin Stanek. Właściwie wcale 

Wam się nie dziwię. Ostatnio tyle się 

pisało i mówiło na jej temat, że prośby są 

usprawiedliwione. Zastanawiam się tylko, 

czy wszyscy piszący na temat tej miłej 

dziewczyny nie robią jej dużej krzywdy. Bo 

pomyślcie tylko. Zrobiono z niej gwiazdę 

i bożyszcze młodzieży, a nie dano jej ani 

czasu, ani możliwości do nauczenia się 

tak trudnego zawodu, jakim jest zawód 

piosenkarza. Znajomość kilku piosenek 

i rytmu, a nawet duża muzykalność, to 

jeszcze zbyt mało. Od tego wprawdzie 

trzeba zacząć, to jest punkt wyjścia, ale 

potem trzeba wielu, wielu godzin pracy. 

Trzeba uczyć się dykcji, trzeba rozwijać 

swoją muzykalność, bo wrodzona nie na 

54 


długo starczy, trzeba ciągle opracowywać 

nowe piosenki, trzeba pracować 

z muzykiem i reżyserem. O ile wiem, Karin 

Stanek nie ma na to czasu, bo musi 

stale występować. Talentu zaś może jej 

starczyć na jakiś czas tylko. A co potem? 

A potem zostanie jej żal do ludzi, którzy 

kazali jej być wielką gwiazdą, a nie dali 

jej możliwości nauczenia się zawodu piosenkarki. 

To wszystko, co tu napisałem, nie jest 

podyktowane niechęcią do Karin, którą 

naprawdę lubimy. I właśnie dlatego, że 

ją lubimy, nie chcemy jej robić krzywdy. 

Życzymy jej serdecznie, żeby nauczyła się 

wielu rzeczy i żeby została naprawdę dobrą 

piosenkarką. 

W latach siedemdziesiątych, gdy kończyło 

się obowiązujące w poprzedniej 

dekadzie przyzwolenie na „mocne uderzenie” 

rodzimych rockandrollowców, na 

różne sposoby dawano do zrozumienia 

młodym ludziom, że oto pora spoważnieć, 

zejść ze sceny, a już na pewno – 

wyposażyć swój wizerunek w atrybuty 

dorosłości. Nie oszczędzono Karin ani 

pomówień, ani kar: zamkniętych drzwi 

studiów nagrań, odwołanych koncertów 

i udziałów w telewizyjnych programach, 

nieprawd recenzentów, kpin oraz zdrad 

redaktorów, krytyków, a nawet koleżanek 

i kolegów z tak zwanego środowiska. 

Po latach piosenkarka wspominała: 

Warkocze moje, gdy wam śpiewam, 

w rytm twista się gną, 

w piosence każdej pomagają mi. 

Warkocze moje, jak widzicie, 

potrzebne mi są, 

choć z warkoczyków niemal każdy drwi: 

Niemodny warkocz, warkocz, warkocz 

– powiadają, 

zetnij warkocz, warkocz 

– doradzają, 

po co do warkoczy się wtrącają 

– któż to wie. 

Niejednych kłuje w oczy urok tych warkoczy, 

o warkocze cały bój się toczy. 

Ja nie zetnę jednak mych warkoczy, 

nie. 

Warkocze moje, kiedy tańczę, 

w rytm tańca się gną, 

więc w tańcu także pomagają mi. 

Warkocze moje i do tańca 

potrzebne mi są, 

co mnie obchodzi, 

że z nich każdy drwi. 

Niemodny warkocz, warkocz, warkocz… 

[Piosenka o warkoczach] 

Oprócz gitary i warkoczy charakterystyczną 

cechą scenicznego wizerunku 

Karin Stanek były… spodnie, a do nich 

odpowiednie do tańca balerinki oraz biała 

bluzka (czasem kolorowy sweterek). 

To był widok niezwykły w 1962 roku – 

młoda dziewczyna w spodniach zamiast 

grzecznej spódniczki! Choć sama artystka 

tłumaczyła: „Od początku trasy zawsze 

występowałam w spodniach, bardzo 

przyzwyczaiłam się do tego stroju, zresztą 

mogłam w nich swobodnie wykonywać 

wszystkie swoje taneczne ewolucje”, 

to natychmiast pojawiły się plotki, że 

z pewnością chce ukryć krzywe nogi, tatuaże, 

a być może nawet – jedną nogę ma 

krótszą? Karin bawiły te domysły i plotki, 

odpowiadała – jak zwykle – piosenką:

Fot. M. Karewicz 

Gdy się na scenie zakończył twist, 

wtedy dostałam śmieszny list, 

a w nim pytanie, czy Karina 

to jest chłopak czy dziewczyna? 

Ubiór chłopięcy, chłopięcy gest 

i dwa warkocze – co to jest? 

Więc ja wszystkim odpowiadam, 

czemu taki ubiór wkładam. 

Biała bluzka, czarne spodnie, 

tak najmilej, najwygodniej. 

Chociaż piękne stroje w sklepach są. 

Niech się inne stroją modnie, 

mnie wystarcza bluzka, spodnie, 

gdy się twistem kręci świat, 

a ja mam naście lat. 

Niech spróbuje ta lub ta, 

która furę sukien ma, 

tańczyć twista tak jak ja 

w sukieneczkach, falbaneczkach. 


tak się tańczy najwygodniej, 

gdy do twista porwał świat, 

gdy się ma naście lat. 

Mnie nie obchodzi paryski szyk, 

w modzie rewolta, mody szyk, 

niechaj starają się kobiety 

od Kaliny do Violetty. 

Nich sobie będzie w komisach ruch, 

mnie nie olśniewa żaden ciuch. 

Niech się stroją inne gracje, 

a ja swoją mam kreację. 


tak się tańczy najwygodniej, 

gdy się twistem kręci świat, 

a ja mam naście lat, 

a ja mam naście lat, 

a ja mam naście lat! 

[Biała bluzka, czarne spodnie] 

W połowie lat sześćdziesiątych Karin 

Stanek była ikoną młodzieżowego 

stylu. Nie, nie mody, bo na temat 

trendów, obowiązujących w sezonie 

fasonów, długości i kolorów nie wiedziała 

nic. Ale wiedziała sporo o marzeniach 

rówieśników, o ich sposobach 

na życie, na szczęście, na dobre 

samopoczucie. Dlatego młodzi ludzie 

tak kochali jej Jedziemy autostopem 

oraz Motor i ja – kiedy z własnej gitary 

robiła dwukołowy pojazd i wraz z 

gitarzystą z zespołu pędziła po scenie! 

Ale przede wszystkim – identyfikowali 

się z piosenką Tato, kup mi dżinsy: 

Tato, kup mi dżinsy-spodnie, 

Tato, będzie mi wygodnie, 

Tato, wszyscy mają dżinsy, 

Kup je mi! 

Tato, nie mów, że są drogie, 

Jak to wytłumaczyć tobie, 

Dżinsy kup mi, nie myśl długo, 

Raz, dwa, trzy! 

Nie do prasowania, 

Nie do cerowania, 

Fajne, nawet z łatą, 

Wierz mi, tato! 

Wszystkim torby nie potrzeba, 

Po co plecak, po co chlebak 

Wszystko siedzi w ich kieszeniach – 

Cały świat! 

Tato, kup mi dżinsy, tato, 

Na mróz, tato, i na lato, 

Nie chcę nawet już skutera, 

Kup je mi! 

W dżinsach świat przebiegnę cały, 

Będą ze mną dorastały, 

Kiedyś ślicznie je wyczyszczę 

Na swój ślub. 

Bardzo istotne było to, że o dżinsy 

upominała się ze sceny dziewczyna. 

Bo niby dlaczego dziewczęta miały 

być gorsze od swoich kolegów? Co do 

chłopców bowiem nie było wątpliwości 

– nosili z dumą polską odmianę 

modnych spodni – tak zwane teksasy. 

Ale wobec dziewcząt wychowawcy, 

kuratorzy i nauczyciele byli nieubłagani. 

Aż do lat 1972–1973, czyli 

szkolnych reform Edwarda Gierka, nie 

wolno było uczennicom nosić w szkole 

spodni! Przypomnijmy sobie scenę 

z filmu Wojna domowa, kiedy Anula, 

marząca o tym, by móc choć w czasie 

wakacji założyć dżinsy, w ukryciu, 

w tajemnicy przed wujostwem przerabia 

spodnie kolegi, dopasowując je 

do swojej figury… 

Karin śpiewającą „Tato, kup mi dżinsy” 

kochały polskie dziewczęta właśnie 

dlatego, że odważyła się wyśpiewać 

ich skryte marzenia i życzenia. Była jedyną 

tak bliską ich świata gwiazdą estrady, 

a może po prostu – przyjaciółką w warkoczach, 

w dżinsach, z gitarą, na której 

wygrywała bigbitowe przeboje. 

Zakończenie tej niezwykłej dziewczęcej 

wspólnoty, co więcej – wyjątkowego porozumienia 

dziewcząt i chłopców – zapowiedziała 

już w 1964 roku koleżanka 

Karin z zespołu Czerwono-Czarni, Kasia 

Sobczyk, która swój przebój O mnie się 

nie martw rozpoczynała słowami: „Zgoda, 

możemy się rozstać”, dalej zaś dokonała 

symbolicznego podziału na dziewczęce 

piosenki i męski bigbit: „Zawsze 

lubiłam stare piosenki, / A ty wolałeś 

bigbit. / Wszystko się zmienia, teraz te 

dźwięki/ Humor poprawia mi w mig”… 

I oto nadchodziła era powrotu do starych 

piosenek, które z upodobaniem 

śpiewały równo wyglądające i równo 

operujące głosem uczennice z zespołu 

Filipinki albo harcerki z Alibabek. Pełne 

uroku, przesympatyczne i niezwykle 

utalentowane – ale reprezentujące ów 

dawny, sprzed młodzieżowej rewolucji, 

model kobiecości. Kobiecości podporządkowanej 

rodzicom i nauczycielom, 

wreszcie – symbolicznie, towarzysząc 

w chórkach znanym solistom – odsuwającej 

się na daleki plan, odzywającej się 

drugim, wspierającym kolegów artystów 

głosem. [IK] 

IZOLDA KIEC 

55 


WŁOSY 

56 


Foto: Pixabay

– Czy mogliby państwo jej umyć włosy? Bo 

takie po tej gorączce są brudne… 

W zasadzie nie posiwiała, choć ponad 

dwa miesiące minęły od nałożenia farby. 

Ludzie mają takie przekonanie, że ze 

szpitala się nie wychodzi, więc na jej wyraźne 

życzenie córka nałożyła farbę. Tę 

samą od wielu lat. Ciemny kasztan. Przyszły 

z siostrą dziś wcześniej. Kiedy to się 

skończy? Przychodziły codziennie. Obie 

albo na zmianę od dwóch tygodni, kiedy 

po trudnej reanimacji została podłączona 

do setki kabli i pracującej za nią aparatury. 

Miarowy wdech, wydech, wdech. Piiip 

piiiip piiip. Zmieniające się liczby i światła. 

Nie odzyskała przytomności. Wpatrywały 

się codziennie w grymas jej twarzy unoszonej 

pod intubacyjną rurką respiratora, 

w zamknięte powieki, szukając śladów życia. 

Choćby najmniejszej chęci powrotu. 

Tylko te ciemne włosy na poduszce – nienaturalne, 

niepasujące do miejsca i okoliczności. 

Pielęgniarki patrzą ze zdziwieniem. 

– Może później, teraz mamy sporo roboty 

przy chorych. Jest też nowe przyjęcie. Nastolatek 

z wypadku. 

Chwilę później na oddziale intensywnej terapii 

zaczyna się zaludniać. Pośpiesznie, na 

łóżku w obstawie ratowników i przenośnej 

aparatury wjeżdża pacjent ze śmigłowca, 

który przed chwilą wylądował na dachu 

szpitala. Żaden z chorych leżących na 

tym oddziale nie patrzy. Każdy zanurzony 

w oddechu własnego respiratora. Siostry 

wychodzą, nie mogą zostać dłużej. Nikt nigdy 

nie jest przygotowany na czyjąś śmierć, 

każda z nich przychodzi za wcześnie albo 

nie w porę, albo nie w ten sposób. Śmierć 

pozbawia ludzi godności, pozostawia na 

ich twarzach grymas. Ci, którzy pozostają, 

muszą zmierzyć się z własną bezradnością, 

a potem w skupieniu przejść proces godzenia 

się ze stratą. Każdy człowiek niesie 

w sobie historię. Barwność przeżyć. Czasem 

nieznośny charakter. Każdy jest dla kogoś 

stratą w chwili, kiedy kreska na kardiomonitorze 

niknie, najpierw spłaszczając swoją 

amplitudę, tak jakby dawała jeszcze czas 

zgromadzonym naokoło, żeby oswoić się 

z nieuchronnością. Z brakiem dźwięku. Cisza 

na tym oddziale jest najstraszniejszym 

dla żywych elementem historii. Dla chorych 

jest możliwością ulgi. Odpoczynku. 

Tego samego dnia ośmioletnia Ewelina 

z Nysy ścięła sześćdziesiąt centymetrów 

swoich długich włosów. Decyzję tę podjęła 

z rodzicami, aby pomóc swojej chorej 

na raka przyjaciółce. Pani Monika 

z małego teatru z południa kraju podjęła 

się wykonania peruki na jedwabiu dla małej 

Ani. 

– Mamo, włosy rosną. Urosną. 

Dzień jak co dzień. Na piątce morfina 

w stałym wlewie. Na szóstym stanowisku 

dołączono silne leki nasercowe. Starsza 

córka sprawdza, czy u mamy te same leki 

co wczoraj płyną pod kontrolą komputera. 

Łóżko na końcu sali jest puste. Kobieta zawiesza 

pytające spojrzenie na pielęgniarkach. 

– Adam miał dużo szczęścia. Wrócił do żywych 

i jest na innym oddziale. Czeka go długa 

rehabilitacja. 

Chłopak z wypadku przywieziony tydzień 

temu helikopterem. Dlaczego mama nie 

ma takiego szczęścia? Mariola wzdycha. 

No tak, tak – oczywiście rozumie słowa 

lekarza o szansach. O możliwościach. 

A raczej ich braku. Medycyna nawet tutaj, 

wśród komputerów, pomp i leków nie ma 

nieograniczonych możliwości. 

– Mamo, dlaczego ty nie chcesz odpocząć? 

Piiiip piiiiiip piiiiip. Mijają dwie kolejne 

doby. Chociaż tu czas stoi w miejscu. 

Mariola budzi się w nocy zlana potem. 

Jezu, ten kolor na mamy głowie!!! Dopiero 

teraz uświadamia sobie, że nie pojawił 

się ani jeden odrost, ani grama siwizny. 

One nie rosną. Po prostu nie urosły 

nic od dwóch miesięcy. Do rana nie jest 

w stanie zasnąć. Nie śpi już czwartą noc. 

Nie będzie w stanie jutro pójść do pracy. 

Podchodzi do lustra. Nie może na siebie patrzeć. 

Wizytę u fryzjera odwoływała już kilka 

razy. Może nie będzie tego pogrzebu… może 

wcale nie musi. Boże, jaki odrost. Matka nie 

byłaby zadowolona, gdyby tak zobaczyła ją 

na pogrzebie. Tuż po ósmej wykręca numer 

telefonu. Umawia się z fryzjerką. W szpitalu 

jest pierwsza. Włosy Marioli lśnią świeżym 

blaskiem. Pielęgniarka mówi komplement. 

Córka dotyka twarzy mamy. Patrzy 

z czułością. Potem zaczyna pieścić jej włosy. 

Jakie delikatne. Umyte. Dwie godziny później 

na monitorze pojawia się ciągła kreska. 

[KBS] 

KATARZYNA BRUS-SAWCZUK 


57

58 


ARTYSTA 

RZEŹBIARZ 


59

Kawałki 

wewnętrznego 

świata 

60 


Piotr 

Michnikowski 

Ukończył Warszawską 

Akademię Sztuk Pięknych. 

Dyplom na Wydziale 

Rzeźby uzyskał 

w 1985 roku. Twórca kameralnych 

rzeźb z brązu 

i ceramiki oraz autorskich 

instrumentów muzycznych 

i instalacji. Jednym 

z jego charakterystycznych 

i unikatowych projektów 

jest cykl reliefów 

ceramicznych wykorzystujących 

malarski charakter 

szkliwa. Pracuje, 

posługując się własnymi 

technikami i recepturami 

powstałymi na przestrzeni 

wielu lat. Oprócz 

rzeźby zajmuje się także 

muzyką i pisaniem. 

rozmawia magdalena adaszewska 

„Życie niekiedy rozpada się na kawałki. 

Jedyne, co można z tym zrobić, 

to poskładać z powrotem w jakąś 

całość. A tak naprawdę, to może jest 

tak, że ta całość zawsze składa się 

z różnych kawałków, które nie zawsze 

do siebie pasują. Nic nie jest idealne, 

choć wszystko jest”. Słowa te były 

mottem Twojej ostatniej wystawy 

zatytułowanej „Kawałki barw”. Co 

chciałeś za ich pomocą przekazać? 

Przesłanie moich słów i prac jest bardzo 

ludzkie. Każdego z nas może spotkać 

to, że rozpadnie się na kawałki. 

Życie przynosi rozmaite zawirowania, 

przechodzimy od radości do rozpaczy, 

wspinamy się na wierzchołek góry 

i nagle z niego spadamy. Ale zawsze 

możemy się podnieść, pozbierać kawałki 

siebie i ruszyć dalej. Jesteśmy 

całością. I nawet jeśli na chwilę, na jakiś 

czas ta całość zostanie zachwiana, 

straci kontury, powinniśmy dążyć do 

jej umocnienia, sklejenia tego, co się 

rozpadło. To da się zrobić. To jest jeden 

z warunków naszej egzystencji. A w dodatku 

to, co potem się objawia, wciąż 

emanuje i zaskakuje swoim pięknem. 

Wystawa „Kawałki barw” okazała 

się Twoim wielkim sukcesem. Miała 

świetnych patronów medialnych 

i sponsorów, obecnych na wernisażu. 

Wśród gości można było spotkać 

znanych ludzi sztuki, kultury, dziennikarzy, 

aktorów. PROM Kultury 

w Warszawie pękał w szwach! 

Bardzo mnie to cieszy, wszystkim 

moim gościom dziękuję za obecność 

i wiele miłych opinii. Może to zasługa 

innej formuły wernisażu? Zazwyczaj 

otwarcia wystaw ograniczają się do 

powitania i powiedzenia kilku słów 

61 


o artyście, przy czym często jest on 

tłem dla osoby wprowadzającej i organizatora 

czy kuratora (nie lubię tego 

określenia, bo brzmi dziwacznie, jakby 

artysta musiał być pilnowany z tytułu 

prawa). A potem jest tylko smętne 

snucie po sali albo poklepywanie 

artysty po plecach, albo huczne zamieszanie 

niemające nic wspólnego 

z pokazywaną sztuką i jej duchem. Ja 

miałem inny plan, zdecydowałem, że 

mój wernisaż będzie wyglądał inaczej. 

Głównie dlatego, że prezentowane 

przeze mnie reliefy bardzo odbiegają 

zarówno od malarstwa, jak i od rzeźby, 

są czymś nowym. Chciałem wyjaśnić 

temat i bardziej go przybliżyć oglądającym. 

W pierwszej części odbyła 

się rozmowa ze mną o mojej pracy, 

prowadzona przez Katarzynę Mazur, 

redaktor naczelną „Gentleman Magazine”. 

Znakomity pianista Bogdan 

Hołownia oczarował muzyką podobną 

do tej, jaka zazwyczaj rozbrzmiewa 

w mojej pracowni. Wieczór prowadził 

mój przyjaciel Roman Dziewoński, 

z którym przecież znamy się od najmłodszych 

lat – nietrudno zgadnąć 

dlaczego. Następnie goście zostali zaproszeni 

i na coś miłego dla oka, czyli 

oglądanie prac, i coś miłego dla podniebienia. 

A to wszystko dzięki wielu 

wspaniałym osobom, które przyczyniły 

się do powstania wystawy i organizacji 

wydarzenia. Jestem im wszystkim 

ogromnie wdzięczny. 

Twoje reliefy ceramiczne, tak bardzo 

podziwiane na wystawie, niosą ze 

sobą wiele treści i komunikatów. Zobaczyłam 

w nich poszukiwanie siebie, 

miłości, bliskości, natury. 

Tworząc, opowiadam o tym, co dla 

mnie najważniejsze. Zawsze kochałem 

naturę, byłem blisko niej. To 

kwintesencja życia. Wszystko. Człowiek 

jest jej częścią, tylko się od niej 

odcina. Zapomina o swojej przynależności, 

o źródle. A przecież tylko 

tam można odnaleźć siebie. Odnaleźć 

sens tego wszystkiego. Przecież 

ona przenika nas na wskroś. Wystarczy 

spojrzeć do wewnątrz, by ją poznać. 

Doznać. Spotkać samego siebie. 

62 


Życie niekiedy rozpada się na kawałki. 

Jedyne, co można z tym zrobić, 

to poskładać z powrotem 

w jakąś całość. 

A tak naprawdę, to może jest tak, 

że ta całość zawsze składa się z różnych 

kawałków, które nie zawsze do siebie pasują... 

Nic nie jest idealne, choć wszystko jest 

To natura jest Twoją największą inspiracją? 

Natura, ludzie. Wszystko, co zostało 

stworzone. Pierwiastki zebrane, sklejone 

w całość. Ja, inni ludzie. Spojrzenie, 

słowo, uśmiech. Cudowny poranek 

i nieoczekiwane zdarzenie. Pretekstem 

do tworzenia może być drobiazg. 

Fascynuje mnie życie jako całość, jako 

coś codziennego, zwyczajnego, ale tylko 

pozornie, bo właśnie w tej zwyczajności 

jest wielkość. To cud. Tak niewiele 

i aż tyle… Żyjemy i na co dzień o tym 

nie myślimy, nie zastanawiamy się, nie 

patrzymy na świat i egzystencję w taki 

sposób. To takie proste i piękne. Dla 

mnie to najcudowniejsza inspiracja. 

Źródło wszystkiego. 

Kolorystyka Twoich reliefów jest 

wprost niesamowita, energetyczna 

i sprawia, że nie można oderwać od 

nich oczu. Czy tak widzisz świat? 

Świat właśnie taki jest! Wystarczy zatrzymać 

się w pędzie, nawet na chwilę, 

i spojrzeć na to, co dokoła, innym 

okiem. Niebywałe jest to, że człowiek 

sam to piękno niszczy. Przecież to tak, 

jakby niszczył swój dom. Tak, ja właśnie 

tak postrzegam świat, napawa mnie to 

radością, taką odwieczną i trochę dziecięcą. 

Bardzo lubię w sobie ten stan. 

W Twoich dziełach jest światło… 

Ono jest wszędzie. Ja je tylko dostrzegam 

i przenoszę. Widzę je w drobiazgach, 

w codziennych sytuacjach. 

W małych radościach, tworzących 

większą całość. 

Twoja sztuka ma taki mocny, pozytywny, 

pełen dobrych uczuć i emocji 

przekaz. 

Staram się wszystko budować opierając 

się na radości życia. Jestem daleki 

od stereotypu, według którego najlepsze 

dzieła powstają z nieszczęścia. 

Dla niektórych artystów proces twórczy 

bywa bolesny, jednak ja nie doświadczam 

męki twórczej. Wybieram 

radość. Chcę ją czerpać i dawać. Myślę, 

że ludzie bardzo tego potrzebują. 

Właśnie tego światła. Ono daje nam 

wszystkim nadzieję. Przynosi ukojenie.

Tworzysz reliefy ceramiczne. A może 

jest odwrotnie i to one tworzą Ciebie? 

Coś w tym jest… Bo moje prace mają 

być lustrem, w którym każdego dnia odbiorca 

może się przejrzeć tak jak ja się 

w nich przeglądam w trakcie tworzenia. 

Sztuka to jest przekaz nie tyle myśli, co 

subtelnych emocji i doznań, które często 

są przez nas niezauważane i ignorowane. 

A przecież to one tak naprawdę 

tworzą nasz świat. Ten świat. 

Dlaczego „reliefy”? 

Być może ryzykowne jest, pośród rzeźbiarzy 

zwłaszcza, nazywanie tych prac 

reliefami. Ale analogicznie nie wydaje 

mi się właściwe nazywanie ich obrazami, 

pomimo mnogości barw. Delikatne 

faktury, struktury powierzchni 

gliny pod szkliwem, obok głębokiej 

ingerencji podziałów w płaszczyznę 

koloru, zupełnie różnią je od malarstwa. 

Abstrahuję tu już od samego 

sposobu nakładania tego szkliwa pod 

postacią szaroburych zawiesin, które 

kolor ujawniają po wypaleniu. Użycie 

przeze mnie materii ceramicznej uzasadniałoby 

może nazywanie tych prac 

mozaiką, ale tutaj też są zasadnicze 

różnice: to nie jest układanie z barwnych 

kawałków, tylko tworzenie kawałków, 

które są barwione. Właściwie 

od samego początku, kiedy zacząłem 

tworzyć te dzieła, zastanawiam się 

nad nazwą. Bo niby to obraz, ale inny. 

Niby to ceramika, ale skupiam się tu 

na przekazie i na właściwościach materii, 

a nie na tworzeniu form użytkowych: 

dzbanków, kafelków czy talerzy. 

Kolorystycznie to jakby malarstwo: 

barwa i rysunek na czymś płaskim... 

a jednak tak bardzo inna historia. 

I to co najmniej z dwóch powodów. 

Po pierwsze, w trakcie tworzenia nie 

widzę, co mam pod pędzlem. Nakładam 

kolejne warstwy szaroburych 

i rdzawych zawiesin, które dopiero po 

procesie wypalenia ujawniają swój 

kolor i jego głębię (jakże bardziej intensywną 

od jakiejkolwiek farby), 

a dopiero po złożeniu fragmentów 

„obrazu” w całość – swoją interakcję 

z sąsiednimi kolorami. Tymczasem 

malarz widzi wszystko od razu. A po 

drugie, glina, na którą nakładam zawiesiny, 

nigdy nie jest płaska. Drobną 

i subtelną strukturę często rozrzeźbiam 

miejscami dość głęboko. Daje 

mi to możliwości malarzowi niedostępne. 

A więc relief. Ale czy płaskorzeźba? 

Taka „bardzo” płaskorzeźba. 

63 


Autorską technikę reliefu ceramicznego 

artysta rozwijał na przestrzeni 

lat, co wynikało z fascynacji 

z jednej strony wyjątkowymi właściwościami 

szkliw ceramicznych i malarskimi 

efektami, jakie dzięki nim 

można uzyskać, a z drugiej – pracą 

z fakturą i możliwościami kształtowania 

gliny, utwardzanej później 

w wysokiej temperaturze. Pozwoliła 

ona na powstanie unikalnej, malarsko-rzeźbiarskiej 

formy wypowiedzi. 

Okazuje się, że tę technikę można 

wykorzystać do opowiedzenia o czymś 

dużo głębszym, a jednocześnie dużo 

bardziej subtelnym niż samo piękno 

materii. Obrazy lub reliefy, jak 

woli je nazywać artysta, charakteryzują 

się wyjątkową intensywnością 

i trwałością barw, a także niezwykłą 

zmiennością w zależności od oświetlenia. 

Wynika to stąd, że szkliwa 

ceramiczne załamują światło w sobie 

tylko właściwy sposób. Efekt 

ten jest zależny również od struktury 

powierzchni gliny, na którą 

są nałożone. Kształty elementów, 

z których składają się prace, są 

przemyślanym zabiegiem formalnym, 

współistniejącym z ich treścią. 

Podział na kawałki barw, poza przesłaniem 

o cudzie składania rozsypanego 

życia, to też wymóg technologiczny. 

Tak, bo chociaż mógłbym tymi okruchami 

ceramicznej materii pokrywać 

nawet całe ściany, to jednak nie mam 

możliwości wypalenia zbyt dużej powierzchni 

w jednym kawałku. I to znowu 

z dwóch powodów: piec ma swoje 

wymiary, a poza tym, przez występujące 

różnice temperatur i właściwości 

samej gliny duża płaszczyzna w stosowanej 

przeze mnie technice i tak by 

popękała. Dlatego podział na „kawałki 

barw” jest nieunikniony. A skoro tak, 

to należy go świadomie wykorzystać 

i wpleść w twórczość jako rysunek, 

zasadę czy też formę siatki, jako integralną 

część wyrazu pracy czy też nawet 

jej przekazu. 

64 


Z ceramiki powstają dzieła sztuki. 

Twoje prace są wyjątkowe, nietuzinkowe. 

To rzadkość. Reliefy ceramiczne 

wykonujesz techniką, którą rozwijałeś 

na przestrzeni lat. Dochodziłeś 

do wszystkiego sam. 

Proces powstawania ceramiki zafascynował 

mnie przed laty, tak jak i dar natury, 

glina, występująca w różnych postaciach, 

częściej jednak jako skała niż 

miękka masa. Można ją odpowiednio 

kształtować. Poddać procesowi niesamowitemu 

z mojej perspektywy. Glina 

staje się miękka i plastyczna dzięki wodzie, 

o której mówi się przecież, że jest 

źródłem życia. Z tej gliny, dzięki naszym 

dłoniom, powstaje kształt. Ten kształt 

trzeba wysuszyć, czyli pozwolić, by 

woda wyparowała. Potem następuje 

wypalanie w bardzo wysokiej temperaturze, 

dosłownie przejście przez ogień. 

I to, co było miękkie dzięki wodzie, nagle 

staje się misą, która tę wodę może 

w sobie zawierać, lecz już w zupełnie 

inny sposób. Dopóki... nie rozpadnie 

się na kawałki. Symbolika tego procesu 

jest fascynująca. To takie odniesienie 

do życia. Glinę w dodatku można barwić, 

co ma dodatkową wartość. Można 

uzyskiwać niezwykłe powierzchnie 

i odcienie. Szukałem swoich barw 

i faktur pod kątem polichromii rzeźby. 

Zwykłe, błyszczące szkliwo nie pasowało 

do moich zamierzeń, eksperymentowałem 

więc z różnymi składnikami, 

by uzyskać matowe lub tzw. satynowe 

wykończenie. Wszystkiego uczyłem się 

sam. Testowałem. Odkryłem, że szkliwa 

ceramiczne mogą dawać niezwykłe 

efekty malarskie. I tak zrodził się 

w mojej głowie pomysł, by skupić się 

na kolorze i tworzyć wyjątkowe obrazy. 

Dochodziłem do tego na przestrzeni 

lat, zmieniając metody wypalania, docierając 

do nowych składników i znajdując 

różne rodzaje gliny. 

Jak wygląda proces twórczy od pomysłu 

do skończonego dzieła? 

To długa droga. Zdarzają się niespodzianki. 

Zazwyczaj po pierwszym wypale 

jestem nieco zawiedziony. Dopiero 

wtedy widzę, czy pierwotny zamysł 

był słuszny i wiem, jaki kolor nałożyć 

na poprzedni. Szkliwa w trakcie wypału 

„przegryzają” się i przenikają. Czasem 

można kolor zmienić zupełnie, 

czasem niewiele da się zrobić i trzeba 

poprawiać sąsiednie albo wręcz całą 

koncepcję. Niekiedy warto zrobić szalony 

eksperyment i nałożyć całkiem 

inne szkliwo. Co powien czas coś wychodzi 

za pierwszym razem, jakiś fragment 

„od strzału”. Jednak dopiero po 

drugim lub trzecim wypale to wszystko 

zaczyna do siebie pasować i grać.

Wtedy wystarczy już tylko niektóre 

elementy włożyć do pieca kolejny raz. 

Część z nich wypalam klasyczną techniką 

raku. Po dojściu do temperatury około 

965 stopni rozgrzane do czerwoności 

elementy wrzucam w trociny, powodując 

tzw. redukcję, czyli metalizację szkliwa 

na miedziany, złoty lub czarny kolor. 

Wtedy gliniany podkład czernieje, co 

bywa później widoczne w szczelinach 

między płytkami. Oko napotyka połysk, 

załamanie powierzchni, grubość, głębokość 

podziału i to, co jest pod spodem 

– wszystko może świadomie niezauważalne, 

ale budujące całościowe wrażenie. 

Każdy element jest tutaj ważny, 

nawet podkład, na który naklejone są 

ceramiczne kawałki czy materiał, z którego 

zbudowana jest rama. 

Mamy więc do czynienia nie z pomalowaną 

płaszczyzną płótna i swobodną 

ręką trzymającą pędzel, lecz z realną, 

namacalną i dotykalną materią… 

Dokładnie tak. Materia jest ważna. Materia, 

oprócz koloru, ma swoją wagę, 

temperaturę, gładkość lub porowatość 

i szorstkość. Ciało to czuje, dłoń może 

dotknąć. Oko to widzi. Oko widzi światło, 

blask, barwę, która też jest pochodną 

światła. Szkliwa ceramiczne są 

w swojej istocie cieniutką warstewką 

barwnego szkła, przejrzystego lub nie, 

nałożonego na powierzchnię gliny. 

To struktura tej powierzchni, oprócz 

ilości tego, co nakładamy pędzlem, 

warunkuje grubość warstwy szkliwa 

w miejscach niewielkich załamań 

i wgłębień. A to z kolei decyduje 

o sposobie, w jaki światło załamuje 

się na powierzchni obrazu, i o odbiorze 

wrażeń kolorystycznych. I to jest 

jedna z niezwykłych właściwości tych 

prac, która niezmiennie mnie zachwyca 

i powoduje, że chcę tworzyć kolejne 

i wciąż eksperymentować: ich zmienność 

w zależności od oświetlenia. 

Twoje reliefy wyglądają inaczej 

o różnych porach dnia. To tak, jakby 

się patrzyło – w zależności od światła 

– za każdym razem na trochę inny 

obraz. Niesamowity efekt. 

Nie raz miałem okazję do tego, żeby 

zaobserwować, że w zależności od 

pory dnia czy kąta padania światła, te 

moje obrazo-reliefy potrafią się zupełnie 

zmienić. Inne są rano, kiedy dzień 

się dopiero rozpędza. Inne są w południe, 

kiedy promień słońca potrafi 

wydobyć z nich np. ukryty metaliczny 

blask w zielonkawym szkliwie. Jeszcze 

inne są w półmroku lub prawie zupełnej 

ciemności, kiedy nikłe światełko 

padające z ulicznych lamp za firanką 

lub spod szpary drzwi sąsiedniego 

pokoju ujawnia tajemniczą obecność 

kształtów fragmentów materii. 

Materia to Twój żywioł? 

Jestem rzeźbiarzem, więc materia 

i jej właściwości to mój żywioł. Materia 

ma całe mnóstwo właściwości. 

Mało kto zdaje sobie sprawę, że 

w pewnym sensie jest także i dźwiękiem. 

A dźwięk jest materią. Mogę to 

także wytłumaczyć w czysto naukowy 

sposób, ale może innym razem. Tutaj 

tylko chcę zaznaczyć, jak ważna dla 

mnie jest moja ukochana muzyka, 

a obok niej cisza, również zawarta 

w materii. Część moich prac do muzyki 

nawiązuje i o niej mówi. Dość powie- 

65 


dzieć, że gdybym nie był rzeźbiarzem, 

to na pewno byłbym kompozytorem. 

Wtedy to samo rzekłbym o muzyce. 

Jaka muzyka jest Ci najbliższa? 

Ta, którą uwielbiam słuchać przy pracy: 

jazz znad Sekwany, gypsy swing czy 

gitarowy fingerstyle jazz w wykonaniu 

np. Tommy'ego Emmanuela. Czyli 

coś, co z jednej strony wywołuje wewnętrznie 

rozpierającą radość i buja 

rozkołysanym rytmem, a z drugiej 

przynosi cudowne ukojenie i powala 

siłą spokoju. Moim marzeniem jest, by 

doznania, które przynoszą moje prace, 

były podobne do tych, które niesie 

muzyka. Oczywiście nie chcę nikogo 

„powalić” w sensie dosłownym, może 

też i nie w przenośni – na to jestem 

za skromny. Ale ukołysać i ukoić nerwy 

w tych nieco koszmarnych czasach – 

chętnie. Chcę, by delikatne rozedrganie 

powierzchni moich prac ukołysało 

różnych narzędzi. Ceramika jest jednym 

z nich. 

O tym, że zostaniesz rzeźbiarzem, 

zdecydowałeś w wieku sześciu lat. 

Pamiętam zdjęcia ołtarza Wita Stwosza 

w albumie u babci – to było coś! 

Patrzyłem na nie zafascynowany. 

I rzeźbiłem swoje małe dziełka z plasteliny. 

Tworzyłem też kasztanowe 

ludziki. Sprawiało mi to radość i frajdę. 

W ten oto sposób zacząłem swoją 

artystyczną drogę. W szkole rozwijałem 

ją pod kierunkiem znakomitych 

profesorów. Początkowo uważałem, 

że sztuka powinna być użytkowa, 

więc rozpocząłem studia na Akademii 

Sztuk Pięknych, na Wydziale 

Wzornictwa Przemysłowego. Szybko 

jednak zorientowałem się, że zawód, 

którego się uczę, nie ma przyszłości. 

To były lata 80. Spod ręki artystów 

mogły wyjść najpiękniejsze projekty, 

Twoje rzeźby zdobią domy prywatnych 

kolekcjonerów. Niektóre zostały 

wypożyczone od nich na wystawę. 

Białe, zawoalowane albo stworzone 

z barwnych kawałków. Każda niesie 

przekaz. Co wolisz tworzyć teraz, na 

aktualnym etapie swojej artystycznej 

drogi: rzeźby czy reliefy? 

I to, i to uwielbiam. Ale to są różne 

procesy. Reliefy fascynują mnie ze 

względu na światło, które zmienia je 

w zależności od pory dnia. Rzeźba to 

jest coś, co jest związane z dotykiem: 

dłońmi jesteśmy w stanie odkryć i poczuć 

kształt, bryłę i jej właściwości, jej 

piękno. Myślę o tym, żeby rzeźbę połączyć 

z reliefem, w formach trójwymiarowych 

wykorzystać możliwości, 

jakie daje ceramika traktowana w podobny 

sposób, co w przypadku moich 

bardzo płasko rzeźbionych form. Świadomie 

użycie jej kruchości, głębi barw, 

subtelności powierzchni w połączeniu 

z twardością i dodatkowo niemal metaliczną 

dźwięcznością może dać niesamowicie 

zaskakujący efekt. 

Tytuły Twoich prac są intrygujące. 

Widzę ciebie, a ty mnie, Pomiędzy 

ludźmi dziwnie jest, Kawałki wewnętrznego 

świata, Czasami próbuję 

odnaleźć się w pejzażu… Kiedy 

powstają w Twojej głowie? 

Najczęściej, kiedy praca jest już gotowa. 

Patrzę na to, co stworzyłem, 

i nagle pojawia się myśl. Kwintesencja 

tego, co chciałem przekazać. Cieszę 

Pracuję wielowątkowo, na pograniczu różnych technik i sztuk. 

Interesuje mnie głównie pogłębione odczuwanie i refleksja 

pozawerbalna, pozostająca w sferze niedostępnej rozumowej 

analizie, lecz żywo obecna: ta, w której człowiek może się 

jedynie odnaleźć, lecz nie może jej stworzyć. Ciekawią 

mnie wszelkie aspekty ludzkiego istnienia jako niezwykłego 

faktu. Nie interesuje mnie w sztuce ani prowokacja, ani 

przeciwstawianie się czemukolwiek. Zamiast tego wolę 

poszukiwanie uniwersalnych odniesień i wewnętrznego spokoju. 

oczy, a kształty rysunku i cisza materii 

utuliły zmysły. Bawi mnie fakt, że słowo 

„relief”, oznaczające płaskorzeźbę, 

w języku angielskim jest także „ulgą” 

czy też „wypoczynkiem” – czego życzę 

sobie i odbiorcom moich prac. 

Twoja ostatnia wystawa miała na celu 

zaprezentowanie reliefów i pokazanie, 

jak niezwykłe dają możliwości. Ale 

to jest tylko jeden z kierunków Twojej 

twórczości. Na wystawie „Kawałki 

barw” mogliśmy też podziwiać rzeźby, 

bo przede wszystkim jesteś rzeźbiarzem. 

Przez całe lata w centrum mojej twórczości 

były rzeźby. Teraz jestem rzeźbiarzem, 

który wykorzystuje elementy 

ceramiki jako środek wyrazu. Bo artysta 

to nie jest ktoś, kto umie coś sobie 

zręcznie stworzyć. Przede wszystkim 

to ktoś, kto ma coś do powiedzenia, 

chce coś przekazać i używa do tego 

66 


które nie doczekawszy się realizacji, 

zostałyby wrzucone do szuflady. 

Na szczęście miałem zajęcia z rzeźby 

z prof. Krystianem Jarnuszkiewiczem, 

a jego brat, Jerzy Jarnuszkiewicz, prowadził 

pracownię na Wydziale Rzeźby. 

Zmieniłem więc wydział na rzeźbę. 

się, że tytuły się podobają i działają na 

wyobraźnię – każdy może zinterpretować 

mój przekaz, jak tylko chce. 

Czuć w nich pomysł nie tylko artysty 

rzeźbiarza, lecz także literata. Piszesz 

książkę. To, co już powstało, wciąga 

od pierwszego zdania. Zdradzisz czytelnikom, 

o czym będzie? 

Pisałem kilka miesięcy temu. Zrobiłem 

przerwę na czas przygotowywania wystawy. 

Teraz wrócę do pisania. Wolałbym 

nie zdradzać szczegółów, mogę 

jedynie powiedzieć, że książka będzie 

się składać z kawałków barw mojego 

dzieciństwa. 

Podczas pisania książki też słuchasz 

muzyki? 

Czasem, choć pisanie wymaga innego 

rodzaju skupienia. Akurat w tym rodzaju 

twórczości wolę ciszę.

Kochasz muzykę, masz swoją ulubioną 

do słuchania, ale też sam ją tworzysz. 

Grasz na gitarze i śpiewasz. 

Jesteś autorem tekstów, poruszających, 

subtelnych. Ale też śmiesznych 

i pikantnych limeryków. 

Lubię twórczość szeroko pojętą. Na 

pierwszym planie jest oczywiście rzeźba. 

Pisanie i komponowanie jest oddechem. 

Słyszę i wyczuwam muzykę, wibracje 

w glinie i ceramice. Dźwięki otaczają 

mnie i są we mnie. Naturalną koleją rzeczy 

jest więc sklejanie ich w całość. 

Tak, jak sklejasz kawałki barw… 

Nie myślałem o tym w ten sposób. Ale 

może tak właśnie jest? 

Tworzysz też instrumenty. To dla Ciebie 

forma wypowiedzi czy po prostu 

lubisz wiedzieć, na czym grasz, znać 

swój instrument od podszewki? 

Kiedyś wpadłem na pomysł, by udoskonalić 

moją gitarę. Rozebrałem ją 

więc i zbudowałem od nowa. Dotknąłem 

materii od strony technicznej. 

Zacząłem się zastanawiać, jaki to ma 

związek z rzeźbą. Fascynacja muzyką 

i dźwiękiem, wydobywanymi z przedmiotów, 

które tworzę, spowodowała, 

że zacząłem ich tworzyć coraz więcej. 

Uzyskiwanie brzmienia według mnie 

ściśle wiąże się z materią, a rzeźba to 

materia. Istnieje w przestrzeni tak jak 

rozchodzący się dźwięk. Jest zbiorem 

nieustannie wibrujących atomów. 

Wszystko wibruje. Ciekawe jest na 

przykład to, że nawet ta miękka glina 

wydaje różne dźwięki, kiedy się 

w niej pracuje. A po wypaleniu potrafi 

brzmieć jak dzwon. Instrumenty, które 

tworzę, są taką pierwotną formą czegoś, 

z czego można w zamierzony sposób 

wydobyć dźwięk, jeszcze niebędący 

muzyką. Choć na niektórych można 

też coś zagrać… Pamiętam, jak kiedyś 

znany kompozytor Krzesimir Dębski 

zobaczył moje „skrzypce”, złożone 

z drewnianego gryfu i ceramicznego 

pudła rezonansowego w kształcie skorupy 

żółwia, podtrzymywanego przez 

stalową konstrukcję i sznury, wyposażone 

w dwie struny od wiolonczeli. 

Wziął je i zagrał fajny kawałek. 

Twoja pracownia to królestwo pięknych 

prac, rzeźb, obrazów i ceramiki, 

ale nie tylko. To też półki zastawione 

słoikami z farbami, pojemnikami wypełnionymi 

substancjami o tajemniczych 

nazwach. Jesteś też alchemikiem. 

Muszę nim trochę być. Proces tworzenia 

wymaga praktycznej wiedzy 

na temat tych wszystkich substancji, 

proszków, tlenków, zawiesin, niekiedy 

śmierdzących mikstur. To nie tylko szkliwa, 

ale też mieszanki i kwasy do trawienia 

i patynowania brązu, płyny do 

oksydowania stali, wynalazki do rdzewienia 

tejże, odczynniki chemiczne, 

kleje, pasty, żywice, silikony do form, 

rozpuszczalniki do farb... pełno tego na 

półkach. Czasem zapominam, co gdzie 

mam, a najgorzej, kiedy zapominam 

napisać na jakimś słoiku, co jest w środku. 

Wtedy może być zabawnie… 

W tym królestwie są też niesamowite 

urządzenia, które zrobiłeś sam. 

Począwszy od drewnianych schodów, 

przez stelaż na obrazy, a na 

drukarce i frezarce 3D skończywszy. 

Jesteś jak człowiek renesansu. 

Mój piec ceramiczny i sterowanie 

do niego również w całości zrobiłem 

sam. Lubię być samowystarczalny 

i mieć poczucie, że tworzę wokół siebie 

świat, który jest tylko mój. Kiedy 

do danego procesu twórczego potrzebuję 

jakiegoś urządzenia – konstruuję 

je własnoręcznie, na podstawie własnych 

pomysłów, doświadczeń i projektów. 

Poza tym szkoda by mi było 

czasu na tłumaczenie fachowcom 

i wykonawcom, o co mi chodzi. Tak 

jest często dużo szybciej i taniej. To 

także wygoda i chęć poczucia, że ten 

cały proces twórczy to moja i tylko 

moja praca. Lubię mieć go w całości 

pod kontrolą. 


67

Jestem rzeźbiarzem, 

więc materia i jej właściwości 

to mój żywioł 

wybrane wystawy: 

INDYWIDUALNE 

1992 – Haus am See, Hanower 

1995 – Ceramika i Rzeźba, Galeria BRAMA, Warszawa 

1996 – Ceramika i Kolor, Galeria BRAMA, Warszawa 

1996 – Ceramika i Dźwięk, Galeria Dzielnicowego Centrum Promocji Kultury Praga-Południe, Warszawa 

2000 – Malarstwo i Rzeźba, Galeria BRAMA, Warszawa 

2000 – Rzeźba i Ceramika, Galeria BORKA – Miejsce Sentymentalne, Warszawa 

2001 – Wystawa „Obrazy i Obrazki Malowane Szkliwem”, Galeria BRAMA, Warszawa 

2001 – Rzeźba, Galeria Zapiecek, Warszawa 

2002 – Rzeźba, Galeria Poniatówka, Błonie 

2003 – Rzeźba, siedziba firmy Sybase, Warszawa 

2003 – Wystawa „Wariacje na Końskie Temata”, Zakrzów 

2005 – Wystawa „Rzeźba z Muzyką”, Galeria Zapiecek, Warszawa 

2017 – Wystawa obrazów i rzeźb, Galeria Za Regałami, Leszno 

2021 – Wystawa obrazów i rzeźb, internetowa Galeria GPS 

2022 – Wystawa obrazów i rzeźb, Willa Toscana, Warszawa 

2023 – Wystawa „Kawałki barw” – reliefy ceramiczne i rzeźba, PROM Kultury, Warszawa 

ZBIOROWE 

1994 – Wystawa „Ceramika – Struktury, Znaczenia”, Centrum Rzeźby Polskiej, Orońsko 

2004 – Wystawa „Końskie Warsztaty”, Zakrzów 

2005 – Wystawa „Dwadzieścia lat później”, Galeria DAP, Warszawa 

2019 – Wystawa „PLEXUS”, Galeria Imaginarium, Łódź 

2020-2022 – szereg wystaw obrazów i rzeźb, Galeria SOPRA 

Kiedy tworzysz, masz wypracowany 

rytm pracy, dnia, tygodnia? Czy tak 

się nie da? 

Tworzenie sztuki wypełnia tak naprawdę 

cały czas. Myślę o niej w różnych 

sytuacjach. W mojej głowie wciąż rodzi 

się mnóstwo pomysłów. Zawsze, 

niezależnie od tego, czy jestem sam, 

czy w towarzystwie, w tle jest coś jeszcze. 

To trochę tak, jakbym miał w głowie 

kilka kanałów, które włączone są 

jednocześnie. Wyobraźnia uruchamia 

się w najmniej oczekiwanych momentach. 

Oko zatrzymuje się na ciekawych 

rzeczach. Tak wygląda życie, kiedy 

pasja jest pracą. To nie jest „od do”. 

Nie można tak tego ustalić: wychodzę 

z pracy o 16, oddycham z ulgą i każdego 

dnia tygodnia czekam na piątek. 

Kiedy mam duże zamówienie np. na 

rzeźbę, odlew z brązu albo przygotowuję 

prace na nową wystawę, to 

jest praca non stop. Czasem trzeba 

poczekać na wenę, czasem robię coś 

na ostatnią chwilę, na maksymalnej 

adrenalinie. Wiem, że pracę mógłbym 

rozłożyć w czasie, ale właśnie wtedy, 

gdy jestem cały nią pochłonięty (do 

tego stopnia, że dzień miesza się 

z nocą), powstają najlepsze rzeczy. 

Oczywiście bywa, że mówię sobie 

w duchu: ostatni raz. Nie wyobrażam 

sobie jednak innego zajęcia. To, 

co robię, jest ekspresją całego mojego 

życia. 

Co jest dla Ciebie najważniejsze 

w pracy, twórczości? 

Chęć wprawienia siebie i widza 

w delikatne wibracje, tak jak robi to 

muzyk. Wibracje łagodne i subtelne, 

a jednak potężne, bo potrafiące zmie- 

68 


Moje prace mają być lustrem, w którym każdego dnia 

odbiorca może się przejrzeć, tak, jak ja się w nich 

przeglądam w trakcie tworzenia. Sztuka to jest przekaz, 

nie tyle myśli, co subtelnych emocji i doznań, które często 

są przez nas niezauważane i ignorowane, a to one tak 

naprawdę tworzą nasz świat. Ten świat. 

nić nastrój odbiorcy bez użycia myśli 

i słów. Przypomnienie albo pokazanie 

palcem wibracji najpotężniejszej, 

która, choć z pozoru niewidoczna, 

porusza ten świat. Niestety albo stety, 

do tego potrzebna jest jeszcze jedna 

ważna rzecz: ludzka wrażliwość u odbiorcy. 

Ta wrażliwość, która niekiedy 

bywa wstydliwa w naszej dziwacznej 

kulturze i jakże często traktowana po 

macoszemu. Jakże często jest tłumiona 

w szkole i w kościele, w procesie 

wychowania, w domowych kłótniach, 

ignorowana i deptana przez polityków, 

zagłuszana chamską muzyką, rozstrzeliwana 

na wojnach, uznawana za słabość… 

Mimo to niezmiennie na nią 

liczę. 

Przed Tobą kolejne wystawy w kraju 

i za granicą. 

Bardzo się cieszę. Mam propozycje 

zaprezentowania moich prac na 

wystawach w USA, we Włoszech, 

w Wiedniu i Londynie. Marzę o Japonii, 

z tego względu, że to właśnie 

stamtąd wywodzi się ceramiczna 

technika raku. Plany są szerokie i ambitne. 

Oby wszystkie się zrealizowały. 

[MA] 

MAGDALENA ADASZEWSKA 

69 


Rysunki i wiersze 

Jan Stępień 

70 


ŚNIEŻNY WIERSZ 

Poeta 

mrozem pisze wiersz 

na śniegu 

Wiersz parzy 

bo myśli poety 

są gorące 

Poeta 

podąża w śnieżną dal 

Marzy o tym 

aby jego wiersz 

nigdy się nie 

rozpłynął 

POLNY WIATR 

Nocą 

polny wiatr 

cichą pieśnią 

o miłości 

układa do snu 

czerwone maki 

Księżyc 

srebrną nitką 

oplata łany zbóż 

Strach na wróble 

czuwa nieprzerwanie 


71

72 

samotność 


iwak cygański 

Jerzy 

Granowski 

dworcowe nuty 

Amelka 


73

gdzieś w Beskidach 

na kotwicy 

karawela Nina 1492 

przywiązani 

LINORYTY 

74 


na dworcu w Katowicach 

Jerzy Granowski 

Dziennikarz, poeta, grafik, rzeźbiarz i gitarzysta. Absolwent 

Wydziału Dziennikarstwa i Nauk Politycznych na Uniwersytecie 

Warszawskim oraz Wydziału Transportu Kolejowego 

na Politechnice Śląskiej. W latach 70. był członkiem 

Koła Młodych Literatów przy ZLP O/Katowice. Jest członkiem 

Stowarzyszenia Dziennikarzy RP. Publikował wiersze 

w prasie śląskiej, na antenie Polskiego Radia Katowice 

oraz w zbiorowych albumach poetyckich i antologiach. 

Autor e-booka Na żelaznych drogach (Wyd. SMFG, Katowice 

2008) ze słuchowiskami o tematyce kolejowej, książek 

poetyckich Wstaniemy o świcie i Kolej w poezji i grafice, 

poezji haiku Błyskawice dla dobrych ludzi oraz bajek Przygoda 

Ignasia i Przygoda Amelki. Współpracował z Redakcją 

Literacką, Ekspresem i Śląską Falą w Polskim Radiu Katowice 

(1979–1986), w latach 1986–1989 był wykładowcą 

na kursach kwalifikacyjnych II st. redaktorów radia zakładowego 

oraz prezenterów dyskotek w Wojewódzkim Ośrodku 

Kultury. Redagował piątkowy „Magazyn motoryzacyjny” 

Radia Plesino w Pszczynie (1994). Korespondent miesięcznika 

„Magazyn Wędkarski” (1997). Przewodniczący Zarządu 

Wojewódzkiego Klubu Pracowników Radia Zakładowego 

w Katowicach (1987–1990) oraz Zarządu Międzyredakcyjnego 

Koła Dziennikarzy Zakładowych SDRP (1990–2003) 

w Oddziale Katowickim. 

Wystawy: 

Linoryty prezentowane były na wielu wystawach 

indywidualnych oraz zbiorowych. Znalazły też swoje 

miejsce w książkach poetyckich różnych autorów 

jako ilustracje. 

Wyróżnienia: 

Nagroda główna PR Katowice za słuchowiska: Za pieniądze 

nawet do piekła (1983) oraz Decyzje (1984) 

(wyemitowane w PR Katowice). 

Nagroda główna Poleskiego Ośrodka Sztuki w Łodzi 

w ogólnopolskim konkursie songwriterskim „Czekamy, 

Czekamy!” im. Roberta Bryleskiego za tekst 

i kompozycję utworu Złota Rybka. Piosenka znalazła 

się na zbiorowej płycie CD Czekamy, Czekamy!, wydanej 

w Łodzi w marcu 2021 roku. 

Słuchowiska radiowe: 

26.12.1982 Polskie Radio Katowice – Za pieniądze 

nawet do piekła. 

04.03.1984 Polskie Radio Katowice – Decyzje. [PS] 


75

lokomotywa Tx 26-427 lokomotywka w Rudach 

76 


koleje śląskie na bocznicy 


77

Jerzy Nowosielski był głęboko związany 

z prawosławiem, zafascynowany 

mistyką i stylistyką ikon. Uważał zapewne, 

że wszechobecne w nich złoto 

wnosi do każdego obrazu pełnię dobrego, 

ciepłego światła i tym samym 

zwiększa wrażenie jego wyjątkowości. 

Wydaje mi się, że zręcznie przeniósł 

tę moc światła do swoich prac, 

czyniąc je wszystkie niezwykłymi 

w jakimś tajemniczym wymiarze. Ich 

kolorystyka, wyrazista i znacząca, 

wręcz uwodzi. I pewnie właśnie dzięki 

temu wielu twierdzi, że wszystkie 

jego obrazy są uduchowione. Nawet 

bezludne pejzaże. Na krakowskiej wystawie 

pokazano ich kilka. 

Pejzaż miejski ukazuje zbiegające się 

ulice ze zwykłymi domami, pokazanymi 

prawie realistycznie, ale już 

z artystycznie przekształconą, jakby 

zagubioną perspektywą, w stylu malunków 

dziecka. I z właściwą dzieciom 

spontanicznością – wypełnione są żywymi 

kolorami. I oto nieciekawy fragment 

miasta objawia tutaj zawartą 

w nim radość życia. 

Kolejne pejzaże operują dalekimi 

uproszczeniami, zielonymi płaszczyznami 

łąk, zarysami kształtów cerkwi, 

drogi czy jakiegoś domu, położonymi 

jak pionki na planszy. Widać 

w nich jednak bez wątpienia wsie, malownicze 

i pogodne. A ostatni obraz 

Wieś w górach – 1961 r. 

Boska 

cząstka 

Nowosielskiego 

Daniel Wójtowicz 

To był rok Nowosielskiego. Oficjalnie 

ustanowiony dla upamiętnienia 

100. rocznicy urodzin 

artysty, uznawanego dziś za 

jednego z największych polskich malarzy 

współczesnych. Dla wielu ludzi 

dość luźno związanych z malarstwem 

zrodziło to różne okazje do bliższego 

wejrzenia w twórczość mistrza. Dla 

mnie sposobność taką stworzyła nieduża, 

ale znacząca wystawa okolicznościowa 

w Muzeum Narodowym w 

Krakowie. I wiodła do poszukiwania 

własnej odpowiedzi na pytanie: skąd 

ta wielkość? 

Od pierwszego kroku Nowosielski zyskał 

moją sympatię. Abstrakcyjny, geometryzujący 

obraz otwierający prezentację 

78 


promieniował żywymi, jaskrawymi kolorami. 

To zdawało się odzwierciedlać 

pogodne, pozytywne nastawienie autora 

do życia. I jednocześnie budowało 

taki sam nastrój we mnie. 

w szeregu, całkowicie abstrakcyjny, nie 

przedstawia właściwie niczego konkretnego. 

Tło stanowią szare i niebieskie 

trójkąty, niczym wzburzone morze, 

a na nim różnokolorowe kwadraciki, 

na podobieństwo wodnych znaków 

nawigacyjnych. Niby nic, nie trzeba 

jednak wiele, by w tej kompozycji od 

razu dostrzec portową zatokę, co zresztą 

podpowiada tytuł pracy. Zdumienie 

budzi łatwość, z jaką malarz przechodzi 

od realizmu do abstrakcji i jak trafnie 

jego abstrakcja obrazuje realną rzeczywistość. 

A już prawdziwy zachwyt 

budzi dostrzeżenie w niej wyrazistego 

piękna. 

Pomyślałem, że Jerzy Nowosielski niczym 

poeta znalazł klucz do obrazowania

Kompozycja abstrakcyjna (Port) – 1966 r. 

Sztuka 

nas 

zbawi 

Wschód słońca – 1965 r. 


79

dobrego ducha otaczającego nas 

świata z pominięciem jego materii. 

Niczym alchemik duszy. 

Prawdziwe misterium piękna dokonuje 

się jednak u Nowosielskiego 

w spojrzeniu na kobiety. Są one, również 

w skali krakowskiej wystawy, 

najważniejszym obiektem malarstwa 

Nowosielskiego. Jak to u malarza, 

nie ma w tym temacie raczej niczego 

niezwykłego. W przeciwieństwie do 

formy, która tutaj niezwykłą jednak 

jest. W odróżnieniu od wielu innych 

malarzy nie koncentruje się on na dosłowności 

kobiecego powabu, na tych 

powszechnych i oczywistych urokach 

ciała powiązanych z siłą erotyzmu. 

U niego przedstawienie kobiecego 

aktu dokonuje się w zdecydowanym 

uproszczeniu kształtów, często w drodze 

ich dekompozycji, podziału wizerunku 

sylwetki na zarys „prawdziwego” 

ciała i jego odzwierciedlenie w lustrze. 

Ogromną rolę odgrywa w nich 

zdecydowana i nasycona kolorystyka, 

często kontrastowa, podbijająca siłę 

wyrazu, zderzenia różnych odczuć 

i powstające napięcia. Charakterystyczna 

gama barw jest zresztą szczególną 

wizytówką tego autora. 

W skrajnych przypadkach kontury 

kobiece nakreślone zostają już tylko 

liniami prostymi, zagiętymi w ostrych 

kątach. Tworzy to zatem wizerunki 

dość mało realistyczne, mało dosłowne, 

wręcz schematyczne. Pomimo 

tego nie można mieć wątpliwości co 

do ich piękna. Widziałem je i czułem. 

Było w tym coś magicznego: artysta 

ukazał oto wyraźnie wysublimowane 

piękno kobiety, rezygnując z dosłownego 

przedstawiania obrazu jej ciała. 

Jako piękno istniejące w swojej, jakby 

niezależnej, egzystencji. 

Jak twierdził Jerzy Nowosielski, „pełna 

synteza spraw duchowych z rzeczywistością 

dokonuje się właśnie 

w postaci kobiety” – odkrył tu sedno 

swoich poszukiwań twórczych. 

Uważał piękno za swoisty boski ślad, 

a kobietę za jego najdoskonalsze wcielenie. 

Poszukiwanie jego sedna, kwintesencji 

jawiło mu się widocznie jako 

specyficzna droga mistyczna. „Gdyby 

Kobieta z lustrem – 1973 r. 

Ja osobiście mam dwa stany – 

stan rozpaczy 

wtedy, gdy nie mogę zrealizować istotnych spraw 

w moim malarstwie, 

i stan euforii, gdy już je zrealizowałem 

80 


Pejzaż miejski zielony – 1964 r. 

Jestem przede wszystkim malarzem. 

Wszystko inne jest 

dodatkiem 

wiara była choć odrobinę łatwiejsza, 

to przestałaby być wiarygodna. Najbardziej 

wiarygodna jest tajemnica, 

której palcem nie możemy wskazać, 

dna nie możemy zgłębić” – wyznawał. 

Uparcie poszukiwał rozświetlenia 

tej tajemnicy, analizował kształty, 

proporcje, odniesienia, dociekał 

wyraźnej odpowiedzi na pytanie, 

w czym jest zawarta istota piękna, 

jego sedno. 

Obraz otwierający spojrzenie na piękno 

w swojej czystej, niematerialnej 

postaci, uczący odkrywania go w zwykłym 

otoczeniu może być – niezależnie 

od wiary – medium umożliwiającym 

człowiekowi ucieczkę na lepszą 

stronę tego świata, swoistym kamieniem 

filozoficznym naszej duszy. Jej 

boską cząstką. W tym widzę wielkość 

Nowosielskiego. [DW] 

Krajobraz miejski (Skrzyżowanie ulic) – 1965 r. 

DANIEL WÓJTOWICZ 


81

APATIA 

M A R C I N M I E L C A R E K 

APATIA 

Obudziła ją melodia wygrywająca 

każdego ranka nudne spokojem 

nuty. Kobieta przetarła zaspane 

oczy, odrzuciła niechętnie kołdrę, podniosła 

się i udała powolnym krokiem do 

kuchni. Śnieżnobiały chłód płytek kąsał 

bezlitośnie jej stopy. Wstawiła wodę na 

kawę, nalała również trochę wody do małego 

garnka na jajka. Wyciągnęła chleb 

i masło, wzięła dwa talerze. Przygotowywała 

śniadanie i podczas swojego zwykłego 

rytuału wyglądała przez zaparowane 

lekko okno na znajdujący się poniżej 

wciąż senny światek okolicy. Obrazek 

niezwykle stały, zmieniający się jedynie 

na kolejną porę roku. Cała reszta pozostawała 

taka sama, bezwzględnie cicha 

i nieruchoma, jakby odlana w betonowej 

formie. Zanim spojrzała na elektroniczny 

zegarek, wiedziała dobrze, która będzie 

godzina. Za chwilę usłyszy skrzypnięcie 

łóżka, potem zawiasy w drzwiach, jego 

ciężki krok oraz… 

– Czyli już wstałaś – stwierdził. 

Jego słowa nie miały prawie żadnego 

znaczenia, głos brzmiał zwyczajnie 

mdło, a ton był przewidywalny do granic. 

Od dawna każdy poranek wydawał 

się jej identyczny. Niczym nowa kopia 

i stara kalka, tapeta na ścianie i ekranie 

komputera. Zapętlony film, animacja, 

gif. Odgłos jego bosych stóp, zawsze 

równych jedenaście wilgotnych plaśnięć 

i plastikowe kliknięcie włącznika 

światła w łazience. Potem głośny i odpychający 

dźwięk moczu lądującego 

w klozetowym oku i spuszczona w toalecie 

woda. Mycie rąk i mycie twarzy 

w umywalce. Westchnienie – irytujące 

w swojej goryczy, niby chcące zrzucić 

ciężar całego życia. W końcu do niej 

przyszedł. Jej mąż. Jej mężczyzna. Jej 

miłość. 

– Zrobiłaś na miękko? – zapytał beznamiętnie. 

Skinęła głową potakująco z miną zrezygnowaną 

niczym najedzony kot, 

bo przecież zawsze gotowała jajka na 

miękko, za każdym razem je tak gotowała, 

a on ciągle o to pytał. Nie wiedziała, 

dlaczego tak jest, dlaczego taki 

82 


jest. Kiedy zapytała go raz, dlaczego 

tak robi, nie wiedział, o co jej chodzi. 

Tak było i już. Zwyczajne i tak normalne 

jak świadomość, że przychodzi noc, 

a po niej nastaje dzień. On i jego rutynowe, 

bezcelowe pytania. Nic niewnoszące 

słowa, słowa niemające mocy, 

krwi, ducha. Jak na przykład następne: 

– Słodziłaś mi kawę? 

– Przecież nie słodzisz. 

– No właśnie. To słodziłaś? 

– Nie. 

– Dobrze. 

Byli małżeństwem od kilku lat. Jej mąż 

służył w policji, posiadał wiedzę, kompetencje 

i doświadczenie, ale możliwość 

awansu blokował brak wyższych studiów. 

Ona natomiast pracowała głównie 

z domu jako korektorka w dużym wydawnictwie. 

Pracowała – ponieważ została 

zwolniona. Cięcia stanowisk. Tak to wytłumaczyli. 

Przyjęła słowa przełożonego 

z dziwną pokorą, niemal kojącą obojętnością. 

Szybko zaczęła szukać pracy, ale 

przez miesiąc nie potrafiła znaleźć żadnej 

innej. Bezrobocie dotknęło ją swoją 

trupią dłonią. Nie przyznała się do tego 

mężowi. 

Zauważyła, jak jego twarz krzywi się po 

zrobieniu kilku łyków kawy – brązowe 

oczy nie mówiły jednak niczego, zupełnie 

jakby pochodziły z automatu na kauczukowe 

piłki. Matowa próżnia. 

– Oglądałam ostatnio ekspresy do kawy 

– wyznała nagle. – Nie są wcale takie 

drogie. 

– Pomyślimy – oznajmił. 

Znała ten ton, to jego „pomyślimy”. 

– Myślę, że przydałby się nam, wiesz? 

Taka kawa z ekspresu jest sto razy lepsza. 

– No dobrze. Pomyślimy. 

„Pomyślimy” zawsze oznaczało koniec 

tematu. Nigdy owego „pomyślimy” nie 

zamienili w czyn. On nigdy nie zamienił. 

Przez moment przeszło jej przez myśl, 

że mogłaby się odezwać. Tylko przez 

moment. 

Wrócili do jedzenia i przez dłuższą 

chwilę eter wypełniał dźwięk sztućców 

uderzających o talerze, jego mlaskanie, 

jego siorbanie z kubka oraz silny wiatr 

dmący za oknem. W końcu zjedli, on 

przetarł usta białą serwetką, a potem 

się odezwał: 

– Dzięki za śniadanie. 

Wstał od stołu, zabrał ich talerze i pocałował 

ją w czoło. Potem włożył brudne 

naczynia do zmywarki i udał się do łazienki. 

Po chwili usłyszała szum płynącej 

w rurach wody. Brał prysznic – jak 

każdego ranka. Kobieta siedziała jeszcze 

chwilę przy stole, wpatrując się 

w swoje dłonie. Obracała je raz przodem, 

raz tyłem. Oglądała też paznokcie. 

Miała piękne dłonie, zawsze miała 

– przynajmniej tak mówił jej kiedyś 

mąż. Teraz wydawały się dziwnie suche 

i zniszczone, stare – chociaż wcale nie 

była jeszcze stara. Nie miała nawet 

czterdziestki. Podniosła się w końcu 

z krzesła i zajęła resztą naczyń. Potem 

wróciła do łóżka, położyła się i zaczęła 

wpatrywać w sufit. Czuła się zmęczona, 

a przecież dopiero co przespała kilka 

godzin. Nie było to nic nadzwyczajnego. 

Ostatnio ciągle czuła się zmęczona, 

zupełnie jakby jej głowę wypełniał gęsty, 

ciężki kisiel. A przecież nic takiego 

wczoraj nie robiła. Nie robiła nic od felernego 

miesiąca. 

– Co masz dziś w planach? – wywołał 

ją niczym do tablicy, kiedy wszedł do 

sypialni. 

Przez chwilę przyglądała mu się, jak wybiera 

ubrania w szafie. Mogła zamknąć 

oczy, a potem je otworzyć, a i tak wiedziała, 

jak będzie wyglądał. Czarne 

skarpetki, ciemnoniebieskie jeansy, 

czarny pasek z metalową klamrą, gładka 

błękitna koszula. Do tego wypastowane 

półbuty, nad którymi wieczorami 

przesiadywał dłużej niż kiedykolwiek 

nad nią. 

– Pewnie pójdę dzisiaj na zakupy, lodówka 

świeci pustką – odparła. – Może 

trochę posprzątam i zajmę się pracą. 

Terminy mnie gonią, ciągle chcą wię-

cej i szybciej. A potem pewnie obejrzę 

jakiś film i ugotuję obiad. Myślę, żeby 

zrobić nam dziś indyka z ziemniakami 

w mundurkach. 

– Dobrze. 

Wiedziała, że cokolwiek by mu nie powiedziała, 

on podsumuje to kolejnym 

swoim słówkiem, czyli „dobrze”. Naszła 

ją ochota, by rzucić coś głupiego, coś 

o kochanku, którego tak naprawdę nie 

miała, albo o jego matce, która nigdy 

nie była matką dla niej. Może nawet się 

przyznać do tego, że od dawna nie pracuje. 

Chciała go sprowokować do czegoś 

– choć nie wiedziała dokładnie do 

czego. Ugryzła się jednak w język i przykryła 

szczelniej kołdrą. Nie było mowy 

o powrocie do snu, mimo to wybrała 

przyjemny chłód pościeli. Leniwy bezruch 

miał w sobie przyjemną obietnicę. 

Mąż w końcu zbliżył się do niej. Chociaż 

leżała zwrócona plecami, doskonale 

wiedziała, że się jej przygląda. 

Czuła jak jego wzrok wodzi po niej od 

przykrytych stóp po wystający czubek 

głowy. Potem się pochylił, pocałował 

ją w polik i wyznał, że ją kocha. Też mu 

o tym oznajmiła. Słowa przecież nie 

miały ceny, prawie nie bolały. 

Kiedy wyszedł z mieszkania, do środka 

wprowadziła się cisza, chociaż – być 

może – niema pustka była tutaj z nimi 

cały czas, tylko chowała się pod kocem 

błahych rozmów, odgłosu telewizora 

czy radia, gotującej się wody w czajniku 

czy szumu odkurzacza. Każdego 

dnia po wyjściu męża leżała nieruchomo, 

właśnie tak jak teraz, niczym 

spróchniała kłoda, sztywny, zimny 

trup. Myślała wtedy. Starała się myśleć 

o wielu sprawach, a te myśli były 

ciężkie jak ołowiane kule. Zastanawiała 

się nad dziećmi, których nie mieli – 

i nigdy mieć nie będą. Nad wszystkimi 

dużymi i małymi sprawami z nimi 

związanymi. Nad nocnym płaczem 

noworodków i męczącymi pytaniami 

przedszkolaków. Pierwszymi miłościami 

nastolatków i błędami, które trzeba im 

wybaczać. Ślubem, pracą, porażkami 

i sukcesami. Dniami światła i dniami 

wypełnionymi mrokiem. Czy niektórzy 

ludzie robią sobie dzieci tylko po to, 

aby zapełnić pustkę kosmosu własnego 

życia? 

Nie miała pojęcia, jak długo została 

w łóżku, ale kiedy odrzuciła kołdrę, 

słońce wisiało na niebie całkiem wysoko. 

Brak planów kłuł jej mózg. „Zrób 

coś!” – dźgał ją wewnętrzny głos. „Zrób 

coś w końcu. Zrób coś ze sobą. Coś 

ważnego. Coś pożytecznego. Coś dla innych. 

Dla siebie”. 

Zdobyła się na toaletę, a kiedy z niej 

wyszła, wpadła na pewien pomysł, który 

na moment rozpalił w niej odrobinę 

ciepła. Wzięła telefon i zadzwoniła do 

męża. Z podniecenia trzęsły się jej dłonie. 

Odebrał za drugim razem. 

– Coś się stało? – zapytał. – Zapomniałem 

czegoś? 

– Nie – odparła. – Pomyślałam, że moglibyśmy 

wziąć psa. Albo kota. Co ty na 

to? 

– Że co? 

– Dzwonię, bo wpadłam na pomysł, żebyśmy 

przygarnęli kota albo psa. 

– Psa? 

– Mogłabym chodzić z nim na spacery. 

– Dobrze. 

– Dobrze? 

– Nie wiem. 

– To jak? 

– Pomyślimy, jak wrócę. 

– Jak wrócisz? 

– Tak. Prowadzę teraz, nie mogę gadać. 

Pomyślimy wieczorem. 

Rozłączył się, a ona kilka sekund później 

zdała sobie sprawę, że to nie jest wcale 

żaden świetny pomysł. Przez chwilę 

myślała, że opieka nad zwierzęciem 

mogłaby tchnąć w nią trochę poczucia 

sensu, wprawić ją w jakiś ruch. Mąż jednak 

szybko zasiał w niej niechęć. Wiedziała, 

że wcale nie będzie chciał o tym 

rozmawiać albo wybije jej to skutecznie 

z głowy. Słaby płomień na świeczce 

zgasł, zanim na dobre się rozpalił. 

Poszła do salonu, włączyła laptop i zaczęła 

przeglądać ogłoszenia dotyczące 

zatrudnienia, ale błyskawicznie się zniechęciła. 

Nigdy nie przepadała za swoją 

pracą, właściwie nigdy nie przepadała 

za żadnym z zajęć, które wykonywała 

w przeciągu swojego życia. Zawsze uważała 

pracę za zło konieczne. Oczywiście 

jej mąż miał do tego znacznie inne 

podejście, uważał, że zajęcie zarobkowe 

nadaje sens egzystencji. Nigdy się 

w tej kwestii z nim nie zgadzała, ale 

ostatnio przerażał ją fakt, że tak naprawdę 

może mieć rację. A przynajmniej 

status bezrobotnej wpływał negatywnie 

na stan jej psychiki. 

Zmusiła się do przejrzenia ofert pracy 

i wysłała nawet CV do dwóch miejsc. 

Wiedziała, że musi coś znaleźć, potrzebowali 

przecież pieniędzy, nie mogli 

sobie pozwolić, aby jedno z nich nie 

pracowało, byli uwiązani kredytem 

mieszkaniowym. Zaczęła się zastanawiać 

nad tym, czy nie powinna czasem 

zarejestrować się w urzędzie dla zasiłku. 

Kiedy rozważała taką możliwość, 

w mieszkaniu rozległ się dźwięk domofonu. 

Pierwszy przeczekała, również 

drugi, za trzecim razem uznała jednak, 

że może to być coś ważnego. Podeszła 

i podniosła słuchawkę. 

– Tak? – zaczęła rozmowę z niewidzialnym 

nieznajomym. 

– Dzień dobry – odpowiedział piskliwy 

kobiecy głos. – Zechce mnie pani wpuścić 

do środka? Chciałabym porozmawiać 

o kilku kwestiach. 

– Porozmawiać? 

– Zgadza się. 

– O czym chce pani rozmawiać? 

– Dużo myśli pani o Bogu? 

– O Bogu? 

– Czy jest pani osobą wierzącą? Wierzy 

pani w Boga? 

Przez chwilę zastanawiała się nad 

odpowiedzią. Czuła, że powinna 

być łatwa, naturalna, przecież 

pochodząca z wnętrza, z duszy. 

Z tym że wcale nie była pewna, co czuje. 

„Czy wierzę w Boga?” – zapytała 

samą siebie. 

Wzięli z mężem ślub kościelny, ale raczej 

ze względu na tradycję niż przywiązanie 

do nauk Kościoła. I był to chyba 

ostatni raz, kiedy była w jego murach. 

W ich mieszkaniu, tuż nad wejściem, 

wisiał piękny, drewniany krzyż kupiony 

w Zakopanem, ale pełnił raczej funkcję 

talizmanu, niż stanowił wyraz głębokiej 

wiary. Nie modliła się chyba od wieków 

i na co dzień nie miała w głowie myśli 

o Bogu, zbawieniu, mszy, Jezusie, niebie 

czy piekle. Ale mimo tego nie potrafiła 

udzielić jednoznacznej odpowiedzi, 

więc zamiast odezwać się do nieznajomej 

kobiety, po prostu powoli odłożyła 

słuchawkę i zakończyła rozmowę. 

Wróciła do salonu, usiadła na kanapie 

i nie mogąc zbyt długo patrzeć w nagi 

chłód ściany, włączyła telewizor. Beznamiętnie 

migające obrazki wcale jej nie 

przejęły. W jej głowie wciąż gotowały 

się myśli o Bogu. Wiedziała, że niektórzy 

ludzie potrafili odnaleźć w wierze 

ukojenie bólu egzystencji, potrafili odkryć 

głębokie sedno wszechrzeczy. Być 

może ta droga była również dla niej. 

Nagła myśl zastukała od wewnątrz 

w jej czaszkę. Pójdzie do kościoła. Nie 

była przekonana do tego pomysłu, ale 

zawsze uważała to za lepsze niż martwy 


83

ezruch. Nie wiedziała, kiedy odprawiane 

są msze w dni powszednie, ale 

przecież nie musiała od razu uczestniczyć 

w nabożeństwie. Mogła po prostu 

wejść do środka i – jak człowiek zagubiony 

– posiedzieć w zadumie, nawet 

spróbować się pomodlić. Postanowiła 

się przebrać – wybrała z szafy sukienkę 

z dzianiny, włożyła grubsze rajstopy. 

W korytarzu włożyła ciepłe, skórzane 

buty, szary płaszcz i wełnianą czapkę. 

Wyszła z mieszkania i zjechała windą na 

dół, wpatrując się w swoje samotne lustrzane 

odbicie. Najbliższy kościół znajdował 

się kilkaset metrów od jej apartamentowca. 

Niebo wyglądało na brudnoszare. 

Słońce, które jeszcze chwilę 

temu przebijało się przez chmury, jakby 

wyparowało. Wiał też silny wiatr, ale nie 

zanosiło się na deszcz. W powietrzu dało 

się wyczuć osobliwy zapach, jakby mokry 

torf wymieszany z ostrą wonią chloru. 

Nie miała pojęcia skąd ten zapach 

może dochodzić, nie miała też pewności, 

czy nie jest to wytwór jej zmęczonej 

głowy. Przejeżdżające po asfalcie samochody 

drażniły ją swoim dźwiękiem 

i kiedy w końcu znalazła się w pobliżu 

kościoła, napełniło ją to ulgą. Na moment 

przystanęła i zaczęła podziwiać 

budynek zainspirowany gotycką architekturą. 

Wysokie, strzeliste wieże 

wydawały się dosięgać nieba, dotykały 

go niczym palce rozwartej dłoni, 

a przynajmniej próbowały to robić. Zbliżyła 

się do metalowych drzwi i chwyciła 

za klamkę. Były zamknięte. Spróbowała 

znowu, ale ciężar nie chciał odpuścić. 

Postanowiła okrążyć kościół i sprawdzić, 

czy znajdzie inne wejście. Nie znalazła. 

Podeszła do drzwi po raz trzeci, 

ostatni. Ani drgnęły. 

Odwróciła się i poszła powoli do domu 

– tą samą drogą – szarym chodnikiem 

z popękanych betonowych płyt. Poczuła 

się dziwnie, poczuła się oszukana, 

poczuła, że w środku niej poruszyło 

się coś bardzo nieprzyjemnego, coś, co 

tkwiło w niej od tak dawna. 

Wróciła kilkanaście minut później, rozebrała 

się i poszła pod prysznic, aby zmyć 

brud rozczarowania, jaki ją spotkał. Gorąca 

woda spływająca ze słuchawki potrafiła 

jedynie dotknąć powierzchni jej 

ciała, nic więcej. Kiedy wyszła z łazienki, 

udała się od razu do łóżka. Leżała, 

ale nie mogła zasnąć. Wiedziała, że sen 

nie nadejdzie, bo być może nie była godna 

nawet tego rodzaju zbawienia. Potrafiła 

tylko leżeć z zamkniętymi oczami 

i myśleć. Nie podobały jej się myśli krążące 

wewnątrz jej głowy. Nie podobały. 

84 


Kiedy w końcu wstała, było już dawno 

po południu, więc wzięła się za robienie 

obiadu. Lubiła gotować, była to 

prosta czynność sprawiająca, że czuła 

się przydatna. Wyciągnęła całego indyka 

z lodówki, znalazła jakiś przepis 

w internecie i zaczęła według niego 

przygotowywać mięso. Posiekała cebulę 

i czosnek, przygotowała marynatę, 

włożyła indyka do naczynia 

żaroodpornego, wcześniej 

natarła ową złocistą marynatą, 

i wstawiła do rozgrzanego piekarnika. 

Potem wzięła się za sałatkę. 

Umyła pomidorki koktajlowe, rzodkiewki 

i ogórki gruntowe, skroiła je 

równo i wrzuciła do mieszanki rukoli 

i jarmużu, dodała trochę słonecznika 

i skropiła wszystko kremem balsamicznym. 

Na koniec wzięła się za obieranie 

ziemniaków. Kiedy dochodziło wpół do 

trzeciej, wstawiła je na gaz. Kilkanaście 

minut później zadzwonił do niej mąż. 

– Słuchaj, będę dzisiaj później w domu 

– powiedział. 

– O której? – zapytała. 

Jeszcze miesiąc temu zapytałaby, co takiego 

się stało. Pewnie otrzymałaby tę 

samą – jak zawsze – odpowiedź. Chodziło 

o służbę. Jej mąż, jak sam to określał, 

nie pracował – on służył. A służba 

przecież wymagała poświęceń. 

– Nie wiem – odparł. – Raczej wieczorem. 

Na pewno nie wcześniej. 

– Rozumiem. 

– Nie musisz robić obiadu przynajmniej. 

– Dobrze. 

– Widzimy się później, tak? 

– Tak. 

Rozłączyła się i wciąż trzymając 

w dłoni telefon, zaczęła się przyglądać 

szklanej pokrywce podskakującej 

z metalicznym brzękiem 

i wyciekającej z garnka wodzie, białej, 

spienionej, skwierczącej. Podeszła 

i wyłączyła gaz na palniku, a potem 

wyłączyła również cały piekarnik. Usiadła 

na krześle przy stole, dłonie złożyła 

na nogach, wyprostowała się i zaczęła 

wpatrywać w ścianę. Trwała w tej pozie 

podobna do egipskiej rzeźby, a żadna 

myśl nie chciała zakotwiczyć w jej głowie. 

Żywy posąg skamieniały apatią. [MM] 

MARCIN MIELCAREK 

STOP depresji! 

ULEPIONE Z GLINY I SŁOŃCA 

Ukazała się szczególna pozycja 

wydawnicza: antologia polsko- 

-peruwiańska Ulepione z gliny 

i słońca – Hechas de barro y sol. 

Książka wydana została pod egidą 

Stowarzyszenia Polsko-Iberyjskiego 

Arendi Cultural (ACAPI), pod 

honorowym patronatem Ambasady 

Peru w Polsce. Zadedykowana 

została wszystkim osobom 

zmagającymi się z różnymi chorobami, 

a w szczególności z depresją, 

która dotyka coraz wiecej 

osób w pospiesznym, niespokojnym 

życiu, w odhumanizowanej 

rzeczywistości. 

W tomie, liczącym 182 strony, 

znalazły się wiersze 15 kobiet 

z Peru i 15 z Polski. Każdy z nich 

w wersji polskiej i hiszpańskiej. 

Nad całością czuwała Katarina 

Lavmel z Portugalii, pomysłodawczyni, 

redaktor wydania. Okładkę 

zaprojektował szwajcarski artysta 

Paulo Themudo. Książka zrecenzowana 

została przez siedmiu 

krytyków z Hiszpanii, Argentyny, 

Peru i Polski. Odbyło się już kilka 

promocji, m.in. w Madrycie, 

Łodzi, Słupsku. Na wiosnę planowana 

jest promocja w Warszawie 

w Teatrze Poezji, Muzyki i Sztuki 

„Witraże” pod auspicjami Stowarzyszenia 

Autorów Polskich, 

a także na plenerach krajowych 

i zagranicznych.[WDS]

Mały 

jubileusz 

wielkiej 

sprawy 

X Jubileuszowy Zlot Poetów 

Polskiego Rodowodu WILNO 2023 

Wydawać by się mogło, że 

10 lat to skromny jubileusz 

– zbyt skromny dla fanfar 

i rozgłosu. Nie dla takich wydarzeń 

jednak jak te wpisane w wileński 

kalendarz i kilkadziesiąt innych rozrzuconych 

po świecie. A powodem 

Międzynarodowe Zloty Poetów Polskiego 

Rodowodu, które od 10 lat 

odbywają się w Wilnie, mieście bliskim 

chyba każdemu Polakowi. 

Zaczęło się wszystko w 2013 r. od 

promocji antologii Niosący słowa, 

zainicjowanej przez grupę autorów 

z Wielkiej Brytanii. Wtedy to Apolonia 

Skakowska, prezes-dyrektor 

Centrum Kultury Polskiej na Litwie, 

zauważyła ogromną potrzebę integracji 

środowiska polonijnych twórców 

i wzięła na swoje barki organizację 

zlotów, ustalając coroczne 

spotkania. Niżej podpisana doznała 

zaszczytu współorganizowania, jako 

reprezentantka Stowarzyszenia Autorów 

Polskich, i właśnie wróciła 

z X jubileuszowego Zlotu. 

Można chyba bez obawy o pomyłkę 

stwierdzić, że podczas Zlotów, które 

trwają tradycyjnie cztery dni, w spotkaniach 

przez te lata uczestniczyło 

ponad pięć tys. dzieci i młodzieży. 

Podczas każdego pobytu uczestnicy 

wyjeżdżają do czterech polskich 

szkół na Litwie, w których nauka 

odbywa się od klasy pierwszej 

do maturalnej. Prowadzą lekcje, 

dzielą się poezją, muzyką, słuchają 

uczniów, oglądają ich występy, 

nawiązują serdeczne kontakty. 

Zawsze przekazywane są książki, 

drobne upominki. Nie brakuje 

wzruszeń… 

Klamrą spinającą Zlot jest gala 

w sali teatralnej. Promuje się zawsze 

aktualną międzynarodową 

antologię. Na tegorocznej wybrzmiały 

wiersze z antologii Na 

krawędzi. Poprzednie dotykały 

wielu trudnych spraw, jak przemoc, 

relacje z matką, ojcem i wielu 

innych. Młodzież z chęcią uczestniczy 

w tej uroczystości, a znakomite 

polskie zespoły z Litwy grają na gali 

niezapomniane koncerty. 

Zloty obciążają finansowo uczestników, 

koszt nie jest mały. Tymczasem 

nie brakuje chętnych, 

nie tylko wracają stali bywalcy, 

ale dochodzą nowi. W tym roku 

z uczniami spotykali się poeci m.in. 

z Australii, Belgii, Niderlandów, 

Węgier, Szwecji, Wielkiej Brytanii, 

Niemiec. Zawiązało się wiele przyjaźni, 

które na pewno zaowocują 

nie tylko na gruncie prywatnym, 

lecz także pozwolą wspólnie rozwijać 

pasje. [WDS] 

WANDA DUSIA STAŃCZAK 


85

Satyra zabija, nie obraża – Stanisław Jerzy Lec 

86 

PO CO SĄ POECI 

Kochał mnie do szaleństwa. Mojego szaleństwa. 

Pisał wiersze i wzdychał. Wiadomo. Poeta. 

Lecz nie tego wymaga dojrzała kobieta. 

Od lat wyczekująca końca narzeczeństwa. 

Po zupie schab podałam, frytki i kalafior. 

Westchnął – Jesień przemija. Za progiem już zima. 

I wtedy powiedziałam – Dłużej nie wytrzymam. 

Kochaj mnie tu i teraz. Bez zbędnych metafor. 

Ach, jak teraz żałuję! Taki popłoch wzniecić. 

Do dzisiaj słów tych sobie wybaczyć nie mogę. 

Podobno to był zawał i od razu trzeci. 

Wierszami palę w piecu i spoglądam w ogień. 

Teraz wiem, jak wrażliwi bywają poeci. 

I, że trzeba uważać przy nich z każdym słowem. 


Adam Gwara 

Rysunki: Jarosław Janowski 

Pixabay 

BOCIAN 

Gdzie się dróżka z zachodu na wschód 

z dróżką północ-południe przecina, 

skromne życie z rodziną swą wiódł 

pewien bocian na czubku komina. 

Gniazdo swoje przed laty tam wzniósł, 

bo z komina od lat nie dymiło, 

właścicieli los zabrał stąd już 

dawno temu, więc dobrze mu było. 

Z żoną dzieci wychował tu moc, 

bo dokoła mokradeł jest mrowie, 

więc co w dzioby im włożyć co noc 

nie roztrząsał w niewielkiej swej głowie. 

Aż tu roku pewnego, psia mać, 

za tak podłą, jak podły los cenę, 

domek ten trzeba było sprzedać 

i dziś stoi tu willa z basenem. 

No a bocian? Nieborak tu już 

nie zagląda, bo miejsce jest szpetne, 

a w dodatku nikt nie chce go tu, 

gdzie małżeństwo osiadło bezdzietne. 

Mariusz Parlicki

adam gwara 

LIMERYKI 

*** 

Stary Pierre, który mieszka w Iowa, 

kiedy widzi, że już nie podoła 

zadowolić swej Clair, 

myśli, że to nie fair. 

Czuje smutek i żal. Ma Pierre doła. 

*** 

Pytał ciągle Pierre lenia spod Wlenia, 

czy odezwie się, choć od niechcenia? 

Ale leń, jak to leń, 

ni mru mru cały dzień. 

W końcu rzecze – Mam dość! – Pierre do lenia. 

*** 

Ukochanej Barbarze z Podolca 

młody Pierre czytać chciał Bohomolca. 

Lecz niewdzięczna Barbara 

dała chłopcu dolara, 

by nie czytał, więc dostał Pierre dolca. 

*** 

Markiz Pierre z grafem Rauem w Lucernie 

pokłócili się niemiłosiernie. 

Wściekły jak chmara os Rau 

aż ze złości się posrau. 

O markizie mówiono, że Pierre - nie. 

POD PORTUGALSKIM NIEBEM 

Wypiętrzam zmysły, ostrzę wzrok 

pod portugalskim niebem. 

Skanuję plażę, prężę krok 

w poszukiwaniu ciebie. 

Portugalczyku setek słońc! 

Cud macho wytęskniony! 

Jak cię odnaleźć, gdzie mam dojść, 

by poczuć smak twój słony? 

Mdleję z bezmocy, spalam się 

(wiem, wiem – żałosne bzdety). 

Lecz kamień w wodę. Ciebie nie 

ma przy mnie wciąż. Niestetti. 

Jak nic za tobą poszłabym 

w toń morza i w zaświaty, 

w otchłanie nocy, w siwy dym! 

Mój piękny Osculati! 

Znajdę cię, dorwę – ja to wiem! 

Gotowam nawet platit 

pękniętem sercem, ciałem mem, 

lub cashem (lecz na raty). 

Renata Cygan 

Pewien chemik raz w barze w Bilbao 

bar dorzucił do szkockiej, więc BaO 

z niej uzyskał i wodór. 

Spalenizny zaś odór 

czuć dlatego, że bar wyebao. 

*** 

Pewien chemik, co mieszkał w Miami, 

będąc w barze wylewał czasami, 

na podpitą dziewczynę 

fenoloftaleinę, 

żeby sprawdzić, co z jej zasadami. 

*** 

Przestrzegając przed strontem w Piemoncie, 

wołał chemik – Niech każdy, co w stroncie 

trzymał prącie, go nie trze, 

gdyż wyleci w powietrze. 

Chrońcie prącie! Od strontu wręcz strońcie! 

Pixabay 

Pixabay 

87 


D a n i e l W ó j t o w i c z 

Łempickiej 

Najbardziej popularną i uznaną 

Polką, przynajmniej 

w świecie kultury, została 

w tym roku Tamara Łempicka. Po 

raz pierwszy od wielu lat, a może 

i w ogóle, liczne jej obrazy oglądać 

można było aż na trzech wystawach 

w różnych miastach w kraju: w Lublinie, 

w Konstancinie k. Warszawy 

i w Krakowie. Zainteresowanie nimi 

było ogromne – doliczono się setek 

tysięcy odwiedzających. 

Wyobraźnię publiczności rozpalała 

oczywiście kosmiczna wartość rynkowa 

prac tej autorki. Ostatni wystawiony 

obraz Portret Marjorie Ferry 

osiągnął na aukcji w Londynie w 2020 

roku cenę 82 milionów złotych, stając 

się najwyżej wycenianym obrazem 

polskiego artysty. Musi to imponować, 

a nawet może delikatnie budzi 

„bezinteresowną zazdrość”. Ale sama 

88 


magia tej fortuny nie wyjaśnia chyba 

wszystkiego. 

Wygląda na to, że Łempicka zwyczajnie 

zaczęła się nam, Polakom, podobać. 

Jakoś do niej dorośliśmy. Rzecz 

może w tym, że dziś ułatwia ona przeciętnemu 

widzowi głębsze wejście 

w świat malarskiej ekspresji. Jej 

warsztat łączył bowiem formy klasyczne 

z modernistycznymi. Tworzyła 

obrazy bardzo czytelne, zrozumiałe 

i wymowne, jednocześnie odczuwalnie 

nowoczesne, nawet według 

dzisiejszej miary. Stosowała geometryczne 

uproszczenia kształtów, które 

jednak nie zaburzają odbioru treści 

nawet nieprzygotowanemu oku. 

Wyostrzała wizerunki, dokonywała 

silnych podkreśleń. Stosowała wyłącznie 

ostre, nasycone kolory, czym 

zwiększała emocjonalność przekazu. 

Wprowadzanie widza w nowoczesność 

malarstwa na bazie prac sprzed 

stu lat jest absolutnie wyjątkowe. 

Obrazy Tamary Łempickiej są wyjątkowym 

manifestem siły kobiecości. 

Jest nią wszechobecna w jej obrazach 

(jak i w niej samej) głęboka, ekscytująca 

seksualność. Nawet portretując 

swoją ukochaną córkę Kizette, podlotka 

w skromnym stroju pensjonarki, 

nie pozwoliła nam zapomnieć , że jest 

to kobieta. Że „to coś” już w niej jest... 

W sztuce geniusz polega na tym, żeby 

wiedzieć, jak daleko można się posunąć 

za daleko – mówiła. I znajdowała 

tę odległość, posuwając się najdalej 

jak można, bulwersując, ale i uwodząc 

swoich współczesnych. Głównie 

ekscentrycznych mężczyzn z wyższych 

sfer, lecz również wyemancypowane 

kobiety. W połączeniu ze swoim 

śmiałym, wręcz skandalizującym 

wizerunkiem, tworzyła specyficzny,

Malowałam królów 

i prostytutki. 

Nie maluję ludzi, 

ponieważ są sławni. 

Maluję tych, którzy mnie 

inspirują 

dwuznaczny smak epoki art déco. Wtedy jednak 

Łempicka była tylko zjawiskiem w kręgach elit, 

dziś staje się istotnym kontrapunktem dla przebijających 

się przemian obyczajowych. 

Kobiety Łempickiej są śmiałe, nie ukrywają swojej 

seksualności, wręcz nią epatują. Nie kryje się ona 

jednak w wyuzdaniu czy nieobyczajności, lecz jest 

magicznie zawarta w damskim pięknie. W nim 

zawiera się kwintesencja wizerunku tych postaci 

i jego moc. 

Kobiety te są nie tylko pociągające, lecz także wyraźnie 

swobodne, niezależne i przebojowe. Przez 

swój powab mogą być sprawcze, a nawet dominujące. 

Nie istnieją, by dogadzać mężczyznom. Są 

w stanie nimi władać, jak czyniła to sama artystka 

w swym realnym życiu. 

To Tamara pogrążona w niekończącym się sporze 

ze swym mężem, któremu jakoś niespecjalnie 

się podobały jej ciągłe ekscesy, przerywa w złości 

pracę nad jego portretem i pozostawia go na zawsze 

z niedomalowaną ręką. Taki przechodzi do 

historii. Niedomalowany. 

89 


Żyję na marginesie 

społeczeństwa, 

a zasady 

normalnego 

społeczeństwa 

nie dotyczą tych, 

którzy żyją na 

marginesie 

90 


To ona w obrazie wykonanym 

dla żurnalu „Die dame” osadza 

samą siebie za kierownicą 

ekscentrycznego zielonego 

bugatti i czyni siebie po wsze 

czasy symbolem kobiety wyzwolonej. 

Idolką dla niezliczonych, 

równie ambitnych 

i śmiałych pań na świecie. 

To ona, jak sama mówiła, afirmuje 

wzór kobiety, która trzyma 

ster swojego życia w swoich 

rękach. I nie jest w żadnej 

scenie postacią numer dwa. 

Wygląda na to, że taka właśnie 

wymowa i przesłanie prac Tamary 

Łempickiej kreują ją 

teraz w Polsce na orędowniczkę 

czegoś, co znacznie wychodzi 

poza sale wystawowe. 

W Polsce ciągle zaściankowej, 

z kościelnym, patriarchalnym 

pojmowaniem płci. I pełnej 

tłumionego buntu kobiet wobec 

takiej rzeczywistości. Obrazy 

Łempickiej są wręcz jego 

ikonami, a ona sama staje się 

bohaterką popkultury czasów 

przełomu. 

Fakt, że artystyczny manifest 

równości i feminizmu wnoszą 

do naszego współczesnego życia 

dzieła Polki sprzed stu lat, 

musi być uznany za fenomenalny. 

Życie jest jak podróż. 

Spakuj tylko to, 

co najbardziej potrzebne, 

bo musisz zostawić miejsce na 

to, co zbierzesz 

po drodze 

Życzyć należy wszystkim paniom 

w naszym kraju, żeby 

przesłanie sztuki Łempickiej 

konsekwentnie się spełniało. 

Chociaż pewnie dla nas, mężczyzn, 

nie zawsze będzie to 

łatwe. W każdej chwili możemy 

w oczach kobiet pozostać 

z niedomalowaną ręką czy też 

z jakąś inną odjętą częścią ciała. 

No ale trudno, trzeba się 

z tym pogodzić. 

Niezależnie bowiem od naszej 

woli, wyraźnie nadchodzą czasy, 

w których history zastępowana 

będzie przez herstory. 

[DW] 

DANIEL WÓJTOWICZ 


91

Spotkali się w latach 90. na festiwalu piosenki w Sieradzu. Śpiewająca 

aksamitnym głosem, drobna dziewczyna w ogrodniczkach i muzyk, twórca 

piosenek, Kapsel – późniejsi wokaliści Ich Troje i ZOO Cafe. Historia 

zatoczyła koło. Teraz śpiewają, nagrywają i koncertują razem. Zapraszam na 

rozmowę z Justyną Majkowską i Piotrem Cajdlerem. 

ICH DWOJE 

justyna majkowska 

piotr cajdler 

rozmawia renata cygan 

Justynko, nie mogę nie zapytać o Ich Troje… Wyśpiewałaś 

z Michałem Wiśniewskim i Jackiem Łągwą największe 

przeboje tego zespołu. Choć byłaś z nimi tylko dwa lata 

(aż trudno uwierzyć, że tylko tyle!), to Ty jesteś jednak 

wokalistką najbardziej kojarzoną z Ich Troje. Odeszłaś 

u szczytu kariery. Nie zapytam dlaczego, bo to już było 

wałkowane na wszystkie sposoby we wszystkich mediach 

w Polsce. Zapytam: nie brakuje Ci wielkich scen, 

koncertów i tłumu fanów? 

Justyna: Tempo pracy zespołu było przepotworne. Wiesz, 

niedawno byłam na koncercie w Opolu – wszystko sobie 

przypomniałam. Te próby od rana, ten maraton na najwyższych 

obrotach! Trzeba być robotem, żeby to wszystko 

wytrzymać. Pomyślałam sobie wtedy: jak to dobrze, że już 

tam nie jestem. Ja byłam naprawdę nieszczęśliwa na wielkich 

scenach – absolutnie nie jestem zwierzęciem scenicznym, 

za bardzo się spinam, nie jestem sobą. Owszem, lubię 

śpiewać, ale komfort psychiczny dają mi studio nagraniowe, 

malutki koncercik w garażu, niszowe wnętrza. Nie odnajduję 

się wśród tłumów. To nie moja bajka. Jestem dużo 

fajniejsza poza sceną. 

A nie żałujesz czasami? 

Justyna: Nigdy nie żałowałam. Może kiedyś, już jako babcia 

będę robiła jakieś podsumowania, to łezka mi się zakręci 

i postanowię zażałować… (śmiech) 

92 


Ale nie straciłaś kontaktu z zespołem? 

Justyna: Nie, Michał to fajny gość. Jesteśmy w kontakcie. 

Piotr: Michał Wiśniewski zaśpiewał nawet niedawno 

jedną z moich piosenek Taniec z Diabłem – nagraliśmy 

ją wspólnie. Lada dzień wychodzi nasz najnowszy singiel. 

Piotrze, w którym momencie swojego życia, i dlaczego, 

wyjechałeś do Wielkiej Brytanii? 

Piotr: W 2011 roku spakowałem walizkę, zabrałem gitarę 

i wyjechałem na Wyspy. Miało być na chwilę, siedzę 

do dziś i pewnie zostanę. Chociaż… 

Rok 2010 to był dla mnie bardzo zły czas. Prowadziliśmy 

z żoną niewielki biznes, kilka lat było okay, ale potem 

wielkie centra handlowe zebrały żniwo i takie maleństwa 

jak nasz sklep padały jeden po drugim. W Anglii 

miałem kuzynkę i po kilku SMS-ach zdecydowałem się 

na chwilę tam wyskoczyć. Sam wyjazd do Wielkiej Brytanii 

to pewna forma ratowania się – nie było czasu 

na muzykę. Moja rodzina potrzebowała najnormalniej 

w świecie chleba, a koncerty były lub nie. 

Rozumiem, że nie dało się wtedy w Polsce żyć z muzyki? 

Piotr: Dało, ale jakoś nie byłem zainteresowany. Razem 

z ZOO Cafe graliśmy sporo koncertów, lecz była to raczej 

forma ucieczki od codzienności – hobby, a nie sposób na 

życie. Dzisiaj trochę żałuję, mogłem tego przypilnować.

Kto to jest Kapsel? 

Piotr: Kapsel to dwudziestoletni chłopak. W jego oczach 

jest wielka ciekawość świata i ocean nadziei. Zawsze 

w chmurach, ze swoim planem życia w dłoni. Kapsel to 

gitara i piosenki, których ma zawsze pełne kieszenie. Siada 

na parapecie, zamyka oczy i gra – ucieka w nich gdzieś 

w swój świat, w którym całuje swoją dziewczynę wśród 

gwiazd. Kapsel to niepoprawny romantyk z duszą ulicznego 

rozrabiaki i z sercem na dłoni. Często przeszkadza swojemu 

starszemu kumplowi Piotrkowi w jego nudnym życiu. 

Justyna: Kapsel to młody chłopak, który swego czasu nie 

miał sobie równych w grze w kapsle. (śmiech) To niesamowity 

facet – pozytywnie zakręcony, z pokładami dobrej 

energii, która udziela się innym. Ja go ciągle odkrywam. 

Będąc u niego w Anglii, obserwowałam, jak go traktują 

i widzą zwykli ludzie. Wszyscy go lubią. Jest taki prawdziwy – 

jak trzeba, to przeklnie, jak trzeba, to przyłoży. No, świetny 

z niego Kapsel jest po prostu. (śmiech) 

Jak się poznaliście? 

Piotr: Justynę poznałem w latach 90. na festiwalu w Sieradzu. 

Grała wtedy z Andrzejem Wawrzyniakiem. Taka mała 

dziewczyna w ogrodniczkach. Ślicznie śpiewała. Potem trafiłem 

do tego samego co ona Ośrodka Kultury w Zduńskiej 

Woli. Grywaliśmy na tych samych festiwalach, rywalizując ze 

sobą, ale zawsze jako kumple. Reprezentowaliśmy tę samą 

placówkę kulturalną (MDK Zduńska Wola). Fajne czasy. 

Justyna: Ja Piotra też pamiętam z festiwali. Zawsze był 

z ZOO Cafe. Myślałam często: matko, znowu ten Cajdler! 

(śmiech) Fajne czasy, świetni ludzie – w ogóle cały band był 

bardzo sympatyczny i imprezowy. 

W tym roku ukazała się na rynku nowa płyta pod tytułem 

Pragnienia, a na tej płycie… was dwoje. Zaprosiłeś 

Justynę do zaśpiewania jednej piosenki – skończyło się 

na całym albumie. 

Piotr: Tak, napisałem piosenkę Kolejny nudny dzień – singiel 

bardzo spodobał się fanom Justynki. Prosili o więcej. 

Potem były Spadające łzy – ponad 120 tys. wyświetleń 

(choć, mówiąc szczerze, wolałbym jej nigdy nie napisać). 

Potem były: Pa, Kołysanka dla zwyczajnej dziewczyny i jeszcze, 

i jeszcze… I mówię: Justyna, mamy całą płytę. Wydajemy, 

a co! 

Justyna: To w ogóle nie tak miało wyglądać. Nigdy w rozmowach 

nie padło słowo „płyta”. Bo ja na pewno powiedziałabym 

„nie” – nie miałam ani ciśnienia, ani chęci, ani 

wizji tego, że się to zamknie w cały album! To miał być singiel. 

Pamiętam, była jesień, Piotr zaproponował wspólne 

nagranie piosenki, a ja się chętnie zgodziłam. Pomyślałam 

sobie – w tym momencie mojego życia to dla mnie idealna 

sytuacja: na chwilę z pieluch wyskoczę, oderwę się, umaluję 

rzęsy, trochę sobie pośpiewam i będzie fajnie. Piosenka 

sobie wędrowała i odzew był dosyć sympatyczny, więc Piotrek 

stwierdził, że powinniśmy jeszcze coś nagrać. A potem 

były już trzy numery do nagrania. Tak się dobrze pracowało, 

że nagle mamy 5 numerów, a potem szybko zrobiło się 

Czujemy się 

razem na scenie 

i w studio 

(i wszędzie) 

bardzo dobrze 

9, 11… Więc Piotrek mówi „Słuchaj, mamy płytę! Wydajemy!”. 

I tak od słowa do słowa, bez żadnych planów i spinania się, 

mimochodem i pomimo, powstała nasza wspólna płyta. 

Dla mnie oznaczało to przyjemną wycieczkę do Małkowa 

[tam mieści się studio nagraniowe – przyp. red.]. Zresztą 

zaraz znowu jadę do Małkowa i właściwie okazuje się, że 

się z tego urodzi kolejna płyta. (śmiech) 

Bardzo bym się ucieszyła. Fani zapewne też. 

Justyna: Ja też bym się ucieszyła. Ja już niczego nie wykluczam. 

W sumie dobrze się stało, że żyłaś w nieświadomości, 

bo z tego, co mówisz, to gdybyś wiedziała o projekcie 

93 


„płyta”, pewnie byś się nie zdecydowała, 

a tak powstał naprawdę dobry, 

klimatyczny krążek. No i widoki na 

dalszą współpracę z Piotrem. 

Justyna: Zdecydowanie inaczej bym 

do tego podeszła. Bałabym się. Ja nie 

mam czasu – co więcej – nie chcę mieć 

czasu na tego typu projekty. Teraz skupiam 

się na całkiem innych rzeczach. 

Lubię być w domu, lubię jechać z dzieciakami 

do szkoły muzycznej, lubię liście 

pograbić. Ja uwielbiam życie szarego 

człowieka. Taka nudna jestem… 

Piotrze, dlaczego żałujesz napisania 

Spadających łez? To jeden z moich 

ulubionych utworów na tej płycie. 

Piotr: Napisałem tę piosenkę kilka dni 

po wybuchu wojny w Ukrainie. Oglądałem 

w jakiejś telewizji ekshumację 

zwłok młodego chłopaka. Jego matka 

już nie miała siły płakać. Serce mi pękało. 

Tak powstała ta piosenka. 

Dlatego ma taką moc. Czuje się wielkie 

emocje. 

Bywały różnice zdań przy nagrywaniu 

płyty? 

Piotr: Nie. Wszystko „gadało” na 100 

procent. Wszystkie kawałki nagrywaliśmy 

razem. Nigdy nic osobno. Pełna 

zgoda. 

Justyna: Były malusieńkie niuanse, 

parę sugestii z mojej strony. Piotr na 

nie przystał, bo jest bardzo elastyczny. 

Była wolność i to było fajne. Współpracowaliśmy 

na luzie i spontanicznie. 

Widziałam Was razem na żywo, prywatnie 

i na scenie. Obejrzałam kilka 

teledysków i wywiad w telewizji – 

czuje się chemię między Wami. Widać, 

że się lubicie i rozumiecie. 

Piotr: Tak, czujemy się razem na scenie 

i w studio (i wszędzie) bardzo dobrze. 

Jesteśmy kumplami, gadamy 

sporo, czasem się opieprzamy, ale 

bardzo szanujemy. Lubię pracować 

z tą dziewczyną, ale też lubię z nią gadać, 

bywać z jej rodziną. Traktują mnie 

(tak myślę) jak swojego. 

Justyna: Oczywiście, że się lubimy – 

jak tu nie lubić Kapsla? Na pewno jest 

chemia i zrozumienie na scenie. I jesteśmy 

bardzo dobrymi kumplami. 

Obydwoje rozstaliście się z muzyką 

na jakiś czas. Piotr na 15 lat po przy- 

94 


Jak tu 

nie lubić 

Kapsla? 

jeździe do Anglii, Justyna po odejściu 

z Ich Troje. Kiedy przyszedł 

moment powrotu? 

Justyna: Troszkę się rozstawałam, 

trochę wracałam, bo jednak czasami 

ciągnie wilka do lasu. Muzyka przynosi 

mi satysfakcję i przyjemność. 

Natomiast od jakiegoś czasu, z wyboru, 

nie angażuję się już pełną parą, 

w sensie całkowitego poświęcenia 

(co by było właściwie wskazane przy 

tego typu projektach). Ja niestety 

nie mogę się oddać na 100 procent, 

bo pracuję w innej dziedzinie. 

Piotr: W 2016 roku chciałem coś 

zrobić. Nie wiem, nagrać płytę, zagrać 

z ZOO Cafe kilka koncertów, 

cokolwiek. Okazało się, że właśnie 

w tym roku przypadał mój jubileusz 

30 lat tak zwanej pracy artystycznej. 

I z tej okazji mój (nieżyjący 

już) przyjaciel, redaktor Krzysztof 

Lisiecki wpadł na pomysł uroczystego 

koncertu i rejestracji płyty koncertowej. 

Tak zaczęła się historia 

mojego powrotu. Koncert się odbył 

(a nawet dwa). Powstała też płyta 

pt.: …piosenki z mojej ulicy… – fajna, 

niepowtarzalna – ostatnia z moim 

ukochanym ZOO Cafe. 

Justynko, Ty też zaśpiewałaś z Piotrem 

na tym koncercie. Przyjechałaś 

z maleńką córeczką. 

Piotr: Tak, Justynka dosłownie 

chwilę po porodzie wystąpiła na 

moim benefisie. Zaśpiewaliśmy 

wspólnie piosenkę To jest miłość, 

którą napisałem dla niej, gdy odeszła 

z Ich Troje. Śpiewała ją na swoich 

koncertach. Piosenka w nowej 

aranżacji znajduje się na naszej płycie 

i obecnie też ją gramy. 

Justyna: Miałam wyznaczony termin 

porodu w okolicach tego benefisu. 

Piotr mnie poprosił o piosenkę, 

ale nie mogłam mu nic obiecać, bo 

przecież istniała realna możliwość, 

że będę w tym czasie na porodówce. 

Córeczka urodziła się miesiąc 

wcześniej, więc pojechałam z dwutygodniowym 

niemowlaczkiem 

i zaśpiewałam. Miałam właściwie 

odmówić, ale Piotrowi się nie odmawia. 

Bardzo się cieszę, że mnie 

namówił, bo od tego wszystko się 

zaczęło. Koncert był świetny, zaraz 

potem nasza współpraca nabrała 

trochę innego wymiaru. 


95

Jest chemia i zrozumienie 

na scenie 

96 


Justynko, Na co dzień pracujesz jako terapeutka 

dzieci potrzebujących kształcenia 

specjalnego (długie lata pracowałaś 

z dziećmi z autyzmem), czy czujesz 

się spełniona? 

Justyna: Pracuję jako rewalidator, czyli 

zajmuję się różnymi terapiami i różnymi 

deficytami – to mi przynosi satysfakcję. 

Ale wykonując tę pracę, trzeba mieć dużo 

cierpliwości, bo sukces nie jest natychmiastowy. 

Pomaga mi fakt, że w szkole 

jesteśmy zżytą społecznością. Znamy się 

z rodzicami i rodzinami podopiecznych. 

Nikt z nas nie jest anonimowy i to jest 

bardzo budujące. 

Jesteś cierpliwa? 

Justyna: Wydawało mi się, że nie. Jak byłam 

młoda, to byłam bardzo niecierpliwa 

– nie umiałam sobie iść powolutku do 

celu, jak normalny człowiek, tylko chciałam 

hopsa-już-od-razu. Bardzo trudno 

było mi przełamywać siebie. Nadal jestem 

w trakcie procesu wyciszania – nie 

jest to łatwe, bo z natury jestem bardzo 

żywiołowym człowiekiem. Ale z drugiej 

strony się okazuje, że gdzieś ta cierpliwość 

we mnie jest. Na pewno przyszła 

z wiekiem i doświadczeniem. Wszyscy 

się zmieniamy i dzieje się to naturalnie. 

Piotrze, w dobie wszechpanującej tekstowej 

sieczki, która zawładnęła rynkiem 

muzycznym (nie tylko w naszym 

kraju), piosenki z sensem są powiewem 

świeżości. Czy zawsze pisałeś teksty do 

swoich kompozycji? 

Piotr: Tak, zawsze. Czasami są to historie 

zupełnie zmyślone, czasami podpatrzone, 

bywa, że śpiewam też trochę o sobie 

i moich sprawach. 

A co jest pierwsze? Muzyka czy słowa? 

Piotr: Tekst jest pierwszy. 

Już raz wydałeś swoje wiersze/teksty 

w formie drukowanej, (nie)wyśpiewane 

piosenki, ale wiem, że pracujesz już 

nad nowym tomem. 

Piotr: Tak, to materiały, które powstały 

po 2020 roku. Jest ich ponad 170. 

Będą tam teksty z mojej płyty z Justyną, 

z ostatniego solowego krążka i dużo 

innych wierszy. Okładkę miał zaprojektować 

(tak jak w przypadku pierwszej 

książki) mój zmarły niedawno przyjaciel 

Darek Klimczak. 

W 2020 roku miałam zaszczyt przeprowadzić 

wywiad z Dariuszem Klimczakiem 

do jednego z numerów „Post Scriptum” 

– niezwykły artysta, wielki żal…

SPADAJĄCE ŁZY 

Modlę się za ciebie synku 

Rankiem w ciągu dnia i w nocy 

Spać nie mogę bo jak zamknąć 

Wypłakane oczy 

Słyszę jakby ktoś mnie wołał 

Powiedz Synku czy to ty 

Głosy głosy gdzieś z oddali 

Spadające łzy 

Spadające łzy jak gwiazdy gdy nie widzi nikt 


Martwię się o ciebie mamo 

Pewnie płaczesz po kryjomu 

Gdzieś zgubiłem nie wiem gdzie 

Drogę do domu 

Czasem głośno wołam mamo 

Mamo czy to ty 

Ta modlitwa gdzieś z oddali 




Płaczą matki płaczą dzieci 

Lecz nie wzruszą swoich bogów 

Wokół pola pełne modlitw 

Miasta pustych domów 

Usta pełne pustych słów 

Co ich nie chce chyba nikt 

Noc i noc świt i świt 




Justynko, piosenka poetycka nie jest 

Ci obca. Byłaś wokalistką zespołu 

Erato, z którym brałaś udział w Ogólnopolskich 

Festiwalach Piosenki Nieobojętnej. 

I tu natknęłam się na ciekawostkę 

– Ty także popełniłaś kilka 

własnych tekstów. Piszesz wiersze? 

Justyna: Pisałam, ale tak naprawdę 

nigdy ich nie pokazałam światu. Kiedyś 

ktoś mnie namawiał, żebym do 

nich stworzyła muzykę (bym wolała, 

szczerze mówiąc). Ja mam problem 

z tym, że nie jestem odporna na krytykę, 

lubię być dobrze odbierana. 

A nie wiem, czy te teksty są dobre, 

więc boję się ryzykować. Ta obawa 

siedzi w mojej głowie i mnie blokuje 

– zdecydowane nie jestem jeszcze 

gotowa. Może kiedyś się odważę. Jak 

uwierzę w siebie. 

Wspólne plany? Kolejna płyta? Bo 

zalążek już jest. 

Justyna: Co do płyty, to na razie jeszcze 

nie wiem, jak to się wszystko poukłada. 

Ale mamy w planach koncerty. 

Chcemy je zagrać, bo przecież wciąż 

jeszcze trzeba promować poprzedni 

krążek. Ale Piotruś pędzi, pisze nowe 

piosenki, w międzyczasie nagrywa kolejny 

album solowy, nadrabia stracony 

czas. I ja to rozumiem, cieszę się, że 

mu to wszystko tak dobrze wychodzi. 

Bardzo mu kibicuję. Ja nie mam tyle 

czasu. Ale nie ma co krakać – zobaczymy, 

co życie przyniesie. 

Piotr: Tak, właśnie skończyłem nagrywanie 

18 piosenek do mojej solowej 

płyty Mój kumpel Kapsel. Poza 

tym koncerty, koncerty, koncerty… 

A wspólna płyta już się pomalutku nagrywa. 

Marzenia? 

Justyna: Obecnie wiążę swoje marzenia 

ze szczęściem moich dzieci. Cieszą 

mnie małe rzeczy. Ja tak naprawdę 

mam wszystko, czego potrzebuję. Teraz 

tylko marzę, żeby się nie pogorszyło. 

Wiesz, bardzo dotknęła mnie wojna 

w Ukrainie. Przyjęłam nawet do mojego 

domu dwie Ukrainki. Napatrzyłam 

się, nasłuchałam i bardzo przeżywałam. 

A teraz znów przeżywam to, co 

się dzieje na Bliskim Wschodzie. I bardzo 

jestem wdzięczna losowi, bardzo 

się cieszę, że nam się tak dobrze żyje. 

I oby tak dalej. 

Piotr: Ja też chciałbym sobie spokojnie 

i powolutku żyć. A zawodowo – 

dokończyć moją płytę, książkę i kolejną 

płytę z Justyną. 

Życzę Wam spełnienia marzeń. 

A wszystkim nam – spokoju i bezpieczeństwa. 

[RC] 

RENATA CYGAN 


97

Fotografie: Wanda Dusia Stańczak oraz od Gjoko Kostoski 

Festiwal „KOSTOSKI” 

klimat nie do powielenia 

To trzeba przeżyć, i dopiero wtedy 

dać odpowiedź, czy warto 

przemierzyć autokarem ponad 

1800 kilometrów, z noclegami po drodze. 

Po to, by wejść z flagą swojego 

kraju na scenę i dzielić się rodzimą 

kulturą, pasją, talentem przez dwa, 

trzy kwadranse. Odpowiadam: warto. 

Ten wyjątkowy szlak wiedzie do jednego 

z najpiękniejszych miejsc na mapie 

świata, ponad 40 lat temu wpisanego 

na listę światowego dziedzictwa UNE- 

SCO. To Ochryda i Jezioro Ochrydzkie 

w Macedonii. Pokusa poznania bliżej 

tych perełek była jednym z celów 

wyprawy. Głównym jednak stało się 

zaproszenie na Międzynarodowy Festiwal 

Kultur organizowany cyklicznie 

przez Biuro Gjoko Kostoski, które 

firmuje te barwne zjazdy. Na festiwal 

zjeżdżają reprezentacje wielu krajów, 

a ich różnorodność jest ogromna. 

Scena pod słonecznym niebem – 

z widokiem na jezioro – przytulona 

do domu kultury. Ale zanim popłyną 

pierwsze dźwięki, przez miasto przetacza 

się barwny korowód, witany, 

98 


Prosto z Macedonii 

pozdrawiany przez mieszkańców i turystów. 

Jest tak beztrosko i radośnie, 

przyjaźnie i wzruszająco, kiedy flagi 

kołysze lekki wiatr. To rozpala ciekawość. 

Nie mogę nie wspomnieć, że 

reprezentacja Polski wzbudzała szczególne 

zainteresowanie. 

Miałam przyjemność być w grupie zaproszonego 

kabaretu Pół-serio, który 

założyłam 19 lat temu, i zaprzyjaźnionego 

Zespołu Tańca Historycznego 

Chorea Antiqua, którego założycielkę, 

Marię Czerwińską, znam już 30 lat. Jej 

podopieczni paradowali w przepięknych 

kostiumach, a grupa kabaretowa, 

poszerzona o tancerki zespołu 

Magia Cygańskiego Tańca, przykuwała 

wzrok, aparaty fotograficzne 

i kamery bogactwem przepięknych 

strojów, wywodzących się z kultury 

Romów. 

Parada, prezentacja – ogromna przyjemność, 

ale na oklaskach się nie 

skończyło. Publiczność nie odpuściła 

wspólnej fotki z artystami. I trwało 

to, trwało, trwało, aż księżyc oświetlił 

reprezentacjom drogę do hotelu. Nie 

było żadnej rywalizacji ani problemu 

z porozumieniem się, za to był podziw, 

rozmowy, nowe znajomości. 

Prawie pięć wspólnych dni. Bo wiadomo, 

że na występach Festiwal się nie 

skończył… 

Gjoko Kostoski to profesjonalista 

w wielu dziedzinach, a na pewno 

jako przewodnik, organizator. Służył 

pomocą, zabrał na wycieczkę. Zwiedzaliśmy 

więc piękną Ochrydę. W tanecznym 

nastroju popłynęliśmy statkiem 

z zaprzyjaźnionymi artystami 

z Czech czy Chorwacji na drugi brzeg 

Jeziora Ochrydzkiego, do ekskluzywnej 

części, do St. Naum z klasztorem, 

plażą, malowniczymi zakątkami 

z klimatycznymi kawiarenkami i restauracyjkami. 

A wokół tajemnicze 

wzgórza. I kąpiel w jeziorze, którego 

przejrzystość wody obliczana jest na 

20 m. Po powrocie do hotelu – wieczory 

przy gitarze, osmucone jednak 

lekko myślą, że trzeba będzie to miejsce 

beztroskie opuścić wkrótce… 

Festiwalowe połączenie integracji 

różnych kultur z promowaniem 

miejsc, szczególnie cennych historycznie, 

przyrodniczo, turystycznie 

okazało się zamysłem bezcennym. 

Zainteresowanie festiwalem tu, 

w Ochrydzie, jest tak duże, że… na 

rok 2024 zaplanowano 15 takich 

wydarzeń, od kwietnia do listopada, 

przy czym 4 odbędą się w lipcu, a aż 5 

w sierpniu! Scena – bez ograniczenia 

wiekowego – pozostaje otwarta dla 

chórów, orkiestr dętych, ludowych, 

symfonicznych, kameralnych i innych, 

dla zespołów jazzowych, dla mażoretek, 

zespołów tańca wszelkiego, ze 

starodawnym i współczesnym włącznie… 

Czy warto było przemierzyć autokarem 

prawie 1800 kilometrów? Ja nie 

mam żadnych wątpliwości, że tak… 

[WDS] 

WANDA DUSIA STAŃCZAK

W blasku królewskich szkatułek 

Płaszica na wagę… pereł 

Znane i cenione już w starożytnych kulturach. Symbolizowały 

delikatność, piękno, równowagę, spokój. 

Mongolscy władcy pili z nich wywar dający siłę, 

zdrowie. W Indiach były cennymi talizmanami. Dla Chińczyków, 

którzy widzieli w nich antidotum na choroby, stanowiły 

eliksir młodości. Egipcjanie chowali z nimi swoich 

zmarłych. Japończycy uważali je za łzy aniołów, syren, wróżek. 

Po dziś dzień są klejnotami magicznymi, pożądanymi 

przez arystokrację na całym świecie. Po prostu perły… 

Na pewno święta i karnawał uchylą wieka szkatułek. Blaskiem 

olśnią perły nie tylko naturalne, wyłowione z głębi 

oceanów, ale i wyhodowane okazy. A niżej podpisana wróciła 

właśnie z perłowego raju – z Ochrydy w Macedonii, 

gdzie kilka rodzin, z pokolenia na pokolenie, przekazuje 

tajemnice narodzin cenionych koralików, które odbywają 

się pod ich okiem. Wszystko zaczęło się od tajemniczego 

emigranta z Rosji, który zakotwiczył się w mieście – Jovana 

Subanovicha. 

Gość podczas pobytu zaprzyjaźnił się z Mihailem Filevem. 

Spędzali ze sobą dużo czasu, wiedli dysputy, spacerowali. 

Pewnego dnia spotkali nad Jeziorem Ochrydzkim rybaków 

i uwagę Jovana zwróciły złowione ryby. Wzbudziły 

jego ogromne zainteresowanie wyglądem oraz budową 

i uznał, że w dowód przyjaźni może wyjawić tajemnicę 

znad Bajkału. Wtedy to – jak głosi rodzinna legenda – narodził 

się pomysł produkcji pereł w płatkach z łusek płaszicy, 

niewystępującej 

w żadnym innym miejscu 

na świecie. 

Ochrydzka perła wytwarzana 

jest z wewnętrznej 

części muszli 

małż. Po odpowiednim 

przetworzeniu uzyskuje 

pożądany kształt, ale 

proces ten owiany jest 

tajemnicą. Wiadomo jedynie, 

że z łusek płaszic 

uzyskuje się specjalną emulsję, a każda perła jest nią pokrywana, 

przy pomocy pędzelka z końskiego włosia, pięcio-, 

a nawet sześciokrotnie. Po nałożeniu każdej kolejnej 

warstwy następuje przerwa w malowaniach trwająca 45 

minut. Pozostałe szczegóły pozostają zagadką. Już czwarte 

pokolenie potomków Mihaila Fileva pilnie strzeże tych 

sekretów, kontynuując tradycje rodzinne. Wymienia się 

również rodzinę Talevi jako drugą, która zgłębiła arkana 

produkcji ochrydzkich pereł, ale słyszałam głosy, że jest ich 

więcej. 

Certyfikat można dostać tylko w sklepie jubilerskim. Ceny, 

naturalnie, są tu wyższe niż na bazarze czy ulicznym kramie 

(naszyjnik z bransoletką i kolczykami z certyfikatem 

można kupić za 80-120 euro), ale klientów nie brakuje. 

Taki klejnot pamiątka nabiera jeszcze większego blasku, 

jeśli wiadomo, że ochrydzkie perły nosili bądź noszą m.in. 

królowa Elżbieta II, księżna Diana, szwedzki król Gustaw 

i jego małżonka Sylwia, duńska królowa Małgorzata, a także 

artyści i celebryci na całym świecie. 

A perły naturalne? Czy się obronią? Przecież na masową skalę 

trwa produkcja hodowlanych, które powstają w zaszczepionej 

muszli w ciągu ok. trzech lat. Robione są też z przeróżnych 

mas perłopodobnych. Dostępne, tanie. A jednak… 

A jednak klejnot, jak każda rzecz z historią, dla wielu ma 

inną wartość. Tak jak niezwykłe okazy pereł naturalnych, 

których cena bywa niewyobrażalna. Na przykład Perła Laoziego 

wyłowiona w rejonie wyspy Palawan, ważąca 6,4 

kg, kosztowałaby ok. 35 milionów dolarów. W pobiciu 

tego rekordu pomógł filipiński rybak, który wyłowił perłę 

ważącą 34 kg – jej wartość oszacowano na 100 milionów. 

dolarów. Naszyjniki bez takich okazów, ale z naturalnych 

pereł, kosztują od kilku do kilkunastu tysięcy dolarów. 

A ja – póki co – zawieszam sobie na szyi moją perłę 

z Ochrydy. Aha, i muszę pamiętać, że nigdy nie powinnam 

nosić jej z brylantami – tak ostrzegają znawcy tematu. Ale 

to mi absolutnie nie grozi… [WDS] 

WANDA DUSIA STAŃCZAK 99 


Nocturny Chopina, foto: Jaroslav Veprev 

Mikołaj Wiepriew 

(Nikolai Veprev) twórca 

teatru Biały Klaun 

i Teatru Nikoli, zaliczany 

do kilkunastu najwybitniejszych 

mimów 

na świecie. 

Dominika Jucha 

w 2013 r. została 

ogłoszona najlepszą 

aktorką offową w Polsce. 

Wspólnie tworzą niezwykłe 

ekspresyjne 

przedstawienia, prezentowane 

w całej 

Polsce i na świecie. 

Jak powstaje fenomen 

teatralny? Dyskretnie 

uchylamy 

rąbka tajemnicy… 

100 


Mikołaj Wiepriew Dominika Jucha 


rozmawia beata anna symołon 

Chciałam zacząć od początku. Czy z talentem 

do pantomimy trzeba się urodzić? 

Gdy myślę o dzieciństwie, wspominam 

rodziców, którzy widzieli mnie wiecznie 

poruszającego się w nietypowy sposób, 

tańczącego swój niby-taniec. Kiedy odbywały 

się rodzinne spotkania albo ktoś 

przychodził do nas w gości, to zawsze tata 

siadał i prosił: „Mikołaj, proszę!”. A wtedy 

ja robiłem wygibasy. Co dokładnie robiłem? 

Tego nie pamiętam, ale wrażenie 

było szokujące. Wszyscy byli zainteresowani 

moimi ruchowymi improwizacjami 

oraz energią, jaka z nich płynęła. Potem 

tata brał mnie na ręce i przytulał, abym 

się uspokoił. Ruch w sposób naturalny 

przepływał przeze mnie od początku. 

Z czasem zacząłem się uczyć go kształtować, 

zainteresowałem się sztuką cyrkową, 

aż w końcu wpadłem w magię pantomimy. 

Sztuka cyrkowa – gdy zacząłem 

ją ćwiczyć – była dla mnie jako dziecka 

czymś niezwykłym, a pantomima była 

magią. Wtedy jeszcze nie wiedziałem, że 

to teatralna magia. Początkowo jej nie 

próbowałem, była dla mnie zbyt odległa. 

Wiedziałem, że powinienem zacząć od 

warsztatów, ale w naszym mieście nikt ich 

nie prowadził. 

W Związku Radzieckim w latach 40. i 50. 

uprawianie pantomimy było w ogóle niemożliwe. 

Ten, kto się nią wtedy zajmował, 

trafiał do więzienia – tak opowiadali mi 

moi wykładowcy. Dlatego, gdy w latach 

60. nastąpiła odwilż i dzięki Marcelowi 

Marceau rozpoczął się bum pantomimy 

w świecie i w naszym kraju, młodzież za 

jej pomocą zaczęła rozmawiać ze swoimi 

rówieśnikami i z publicznością. Zapanowała 

radość spotkania ze sztuką, zaczęto 

rozmawiać z publicznością bez słów, lecz 

przy pomocy gestów, obrazów i myśli, 

które rodziła sztuka pantomimy. 

Rozumiem, że studia w Kijowskiej Miejskiej 

Akademii Cyrku i Sztuki Teatralnej 

wybrałeś z pełnym przekonaniem. 

Tak. 

A co dokładnie studiowałeś? 

Pojechaliśmy z kolegami najpierw do Petersburga, 

potem do Moskwy, następnie 

do Kijowa i tam zostaliśmy przyjęci na 

studia. Kijowska szkoła łączyła sztukę 

cyrku, teatru oraz estrady, i wszystkie te 

sztuki musieliśmy znać. Uczyliśmy się grać 

na fortepianie, tańca klasycznego i współczesnego, 

pantomimy, akrobatyki oraz 

elementów cyrkowych. Zajmowaliśmy 

się także teatrem – pracowaliśmy z wybitnymi 

reżyserami. Już po zakończeniu 

studiów połączyłem teatr, pantomimę 

i cyrk w jedną sztukę, którą do tej pory 

prezentuję. Moi nauczyciele dali mi natchnienie, 

wytyczyli kierunek. Szkoła dała

Stary gołębnik 

TEATR NIKOLI 

wykształcenie, a doświadczenie teatralne 

zdobywałem już sam, podążając wybraną 

przez siebie drogą sztuki. 

Zanim powołałeś do życia własny teatr 

Biały Klaun, w latach 1985–1987 byłeś 

wykładowcą pantomimy w Kijowskiej 

Miejskiej Akademii Cyrku i Sztuki Teatralnej, 

a później w Instytucie Sztuki Teatralnej 

im. I. K. Karpenko-Kary (1987–1989). 

W przeciwieństwie do moich kolegów nie 

mogłem zaraz po studiach znaleźć swojego 

miejsca w teatrze dramatycznym, 

na estradzie ani w innych teatrach. Nie 

odpowiadała mi forma proponowana 

przez teatry. Próbowałem szukać własnego 

języka. Wierzyłem, że jeżeli go znajdę, 

to będę się nim posługiwać. To była dobra 

droga, lecz pogrążona we mgle, bo 

nie znalazłem autorytetu. Próbowałem 

ze wszystkich stron: jeździłem po całym 

kraju i oglądałem różne spektakle, oglądałem 

wszystkie przedstawienia prezentowane 

w Kijowie w czasie występów gościnnych 

teatrów z różnych stron naszego 

wielkiego kraju. To były wspaniałe przedstawienia, 

dzięki którym uwierzyłem, 

że teatr to coś cudownego, lecz trzeba 

znaleźć swój własny język. Język, którym 

trzeba się posługiwać, by wyznaczyć swoją 

drogę twórczego życia. Z tego powodu, 

gdy skończyłem studia, zacząłem wykładać 

pantomimę na obu wspomnianych 

uczelniach, żeby pomóc młodzieży otworzyć 

się na poszukiwanie, a nie zamykać 

się na jedną formę przekazu. To dało mi 

także ogromne możliwości twórcze. Na 

bazie studentów powstał teatr, w którym 

ja byłem odpowiedzialny za ruch, 

a za reżyserię – moi koledzy. Pod koniec 

lat 80. w teatrze, który prowadziłem 

z grupą młodzieży razem z moją uczennicą 

Iriną Afanasjewą, znalazłem wreszcie 

formę, która mi odpowiadała i chciałem 

ją wypróbować. Na początku 1990 r. 

w czasie karnawału zaprezentowaliśmy 

z Iriną kilka teatralno-pantomimicznych 

scenek. To był strzał w dziesiątkę. Publiczność 

była pod wielkim wrażeniem. Dało 

mi to możliwość kontynuowania wybranej 

drogi, i tak powstała forma własnego 

teatru Biały Klaun. 

To były scenki? 

Tak. To były scenki. Wiele ruchu, uśmiechu, 

reminiscencje z Charliego Chaplina, 

Jana Louisa Barro… Sztukę pantomimy 

połączyłem ze sztuką uśmiechu i to publiczność 

przyjęła z radością. Znalazłem 

swój obraz, który został później określony 

jako Biały Klaun. Klaun z czerwonym 

nosem rozśmieszał. Biały klaun jest 

postacią klasyczną, człowiekiem, który 

wywołuje uśmiech, ale także skłania do 

refleksji. Klaun, który żyje na scenie razem 

ze swoją partnerką rudym klaunem 

(Irina miała wtedy zaledwie 16 lat, ale 

była moją uczennicą już od 9. roku życia). 

Miała nie tylko rude włosy, lecz także 

ogromną energię. Połączenie pantomimy 

i teatru dało nam możliwość podążania 

swoją drogą. 

Czyli biały klaun to dobra energia. Ale 

pomyślałam, że może to było także 

związane z kolorem Twoich włosów? 

Myślałem, że mój obraz, który wtedy zaproponowałem, 

jest w procesie, ale się 

okazało, że publiczność już mnie odebrała 

jako postać Białego Klauna. Chciałem 

do tej postaci dojść, ale widzowie 

powiedzieli, że ja nim po prostu jestem. 

To pozwoliło mi iść dalej. Jednym z moich 

atrybutów stały się długie białe włosy. 


101

Dlaczego długie? Dlatego, że przez całe 

moje dzieciństwo i całą młodość zabraniano 

mężczyznom nosić długie włosy. 

Również na studiach, w nagraniach telewizyjnych 

mieliśmy być wszyscy jednakowi. 

Potem dopiero zrozumiałem, że 

włosy podkreślały obraz mojej postaci, 

którą wykreowałem. Niosła ona dobroć 

i uśmiech. Zresztą zawsze dzieliłem się 

uśmiechem np. ze studentami, z publicznością. 

Może to odziedziczyłem po moim 

tacie… Uśmiech nie powinien obrażać – 

ma podkreślać ważne chwile życia. 

Były zatem karnawałowe scenki. A później 

jakie spektakle prezentował teatr 

Biały Klaun? 

W 1990 r. powstał spektakl Rodzina Białego 

Klauna. Ja jako biały klaun i moja 

uczennica jako rudy klaun odtwarzaliśmy 

różne życiowe sytuacje. Prezentowaliśmy 

je wszędzie, bo wszędzie chcieli nas oglądać. 

W 1991 r. roku zaproszono nas na 

Krakowskie Reminiscencje Teatralne, później 

Festiwal Teatrów Ulicznych w Jelenie 

Górze, i od tego czasu zostałem w Polsce. 

Nie wyjeżdżałeś już do Kijowa? 

Wracałem do swojej rodziny, a moja 

uczennica, sceniczna partnerka, do rodziców. 

Cały czas byliśmy zapraszani na różne 

festiwale w Polsce. 

Wynotowałam, że Biały Klaun zdobył 

wiele nagród, grał nie tylko w Kijowie 

i Polsce, lecz także zdobył wiele nagród 

w Anglii, Szwecji, Holandii, Petersburgu… 

W latach 1990–1993 współpracował 

z krakowskimi teatrami STU i KTO. Wspólnie 

z polsko-francuską Fundacją EquiLibre 

byłeś pomysłodawcą i realizatorem projektu 

„Terapia przez śmiech" (1992–2002) 

przedstawianego w Polsce, Francji, Macedonii, 

Palestynie i Azerbejdżanie. 

Irina Afanasjewa na jednym z pierwszych 

festiwali na Ukrainie, w Krzywym Rogu, 

otrzymała nagrodę dla najlepszej aktorki 

festiwalu, claunessy. Także za nasz spektakl 

Rodzina Białego Klauna otrzymywaliśmy 

nagrody. Dla mnie jako twórcy to 

było normalne, a publiczność odbierała 

to jako coś wyjątkowego. W czasie spektakli 

ludzie byli pod ogromnym wrażeniem 

naszego uśmiechu, radości, energii. 

Obraz Białego Klauna utrwalał się i – dla 

niektórych kolegów w Polsce i innych krajach 

– istnieje do dzisiaj: Teatr Nikoli i ja 

jako Biały Klaun. 

Jakie były następne spektakle? 

Od 1990 do 2000 r. graliśmy spektakle 

Rodzina Białego Klauna i Happening. Dlaczego? 

Ponieważ byliśmy przez cały czas 

zapraszani na różne festiwale właśnie 

z tymi przedstawieniami. Byliśmy bardzo 

zapracowani. Później – jako osoba 

twórcza – potrzebowałem zmiany kierunku 

rozwoju, zmiany obrazu Białego 

Klauna, chciałem otworzyć się na nowe 

Biały klaun jest postacią 

klasyczną, człowiekiem, który 

wywołuje uśmiech, ale także 

skłania do refleksji 

możliwości. Dała mi to współpraca z Teatrem 

STU, KTO, potem z Teatrem GuGolander, 

który zaprosił mnie w 1995 r. do 

Katowic. Prowadzący Teatr GuGolander 

widzieli w mojej twórczości i pracy z nimi 

szansę na stworzenie młodej grupy teatralnej, 

posługującej się inną, ciekawą 

formą teatralną. W czasie dwóch sezonów 

pracy zgromadziłem grupę młodzieży 

i przekazałem warsztat teatralny. Powstała 

w efekcie grupa teatralna, która przekształciła 

się później w Teatr Gry i Ludzie. 

W ubiegłym roku teatr ten świętował 25-lecie 

swojego istnienia, występuje w całej 

Polsce, zdobywa nagrody na konkursach 

i festiwalach. Praca ta dała mi możliwość 

jeszcze bardziej otworzyć się teatralnie. 

Impresario, foto: Sebastian Góra 

Maruczella, foto: Beata Anna Symołon 

Doświadczenie i wiedzę zdobywałem, 

oglądając także różne teatry na świecie. 

To dobra szkoła. Te spotkania teatralne 

kształciły mnie jako aktora i reżysera. 

Około 2000 r. wiedziałem, że muszę już 

zmienić formułę teatru, że nie mogę dłużej 

zamykać się w formie Białego Klauna. 

Wtedy (2000 r.) pojawiła się nazwa Teatr 

Nikoli. 

Czyli najpierw ewoluowała forma, a potem 

domknęła ten proces zmiana nazwy 

teatru. 

Czy od początku działalności Teatru Nikoli 

wiedziałeś, że będą to spektakle prezentowane 

na scenie i w plenerze? 

102 


Od początku co roku przygotowuję premierę 

spektaklu plenerowego. Czasem 

spektakle te przenoszone są na scenę. 

Daje mi to możliwość podejścia do teatru 

jako teatru otwartego: nie zamykam 

się ani na scenie, ani w plenerze, nie 

zamykam się też w formie pantomimy, 

formach cyrkowych czy komediowych. 

Wszystko łączy scenariusz, którego jestem 

autorem. W ostatnich latach sięgam 

po wielką literaturę: Lolitę Vladimira Nabokova, 

Biednych ludzi Fiodora Dostojewskiego, 

by poczuć moc pisarzy. Ale łączę 

się z nimi nie za pomocą słów, ale poprzez 

formę mojego teatru, by przekazać ten 

dramat i połączyć się z publicznością. 

Znalazłam także inspirację Kazuo Ishiguro. 

Tak, dwa lata temu sięgnąłem po powieść 

Nie opuszczaj mnie. Wcześniej tego nie 

robiłem, nie miałem odwagi, by dotknąć 

literatury, lecz teraz gdy mam już swój 

warsztat – próbuję. Teraz już inaczej rozmawiam 

z publicznością. 

Zostańmy chwilę przy inspiracjach. To nie 

tylko literatura, lecz także historie, jak 

przedwojennego krawca i projektanta 

(Ptasia suita) czy artysty, a później stróża 

(Dawno temu na Montmartre). Opowieści 

o czyimś życiu także okazują się być dla 

Ciebie ciekawym materiałem… 

Od pierwszego spektaklu (Rodzina Białego 

Klauna) opowiadam o kobiecie. Kobieta 

w moich spektaklach jest postacią 

główną, wyraźną. 

Twój bohater odnosi się cały czas do kobiety, 

ona go inspiruje, nakręca, wiele 

rzeczy się dzieje dzięki jej obecności… 

Dokładnie. To wynika z obserwacji życia. 

W moich spektaklach można zobaczyć kobiecość, 

uśmiech, mądrość. Wydobywam 

sensy i podkreślam je na scenie. 

Niektóre spektakle wymienione na stronie 

Teatru Nikoli nadal znajdują się w 

repertuarze. Inne, które miałam okazję 

oglądać, już nie są grane. Które ze spektakli 

prezentowanych w latach 2000– 

2023 uważasz za najważniejsze? 

Każdy spektakl, kiedy nad nim pracuję, 

jest dla mnie bardzo ważny. Niektóre 

z nich po prezentacji na festiwalowych 

scenach zostają na dłużej w repertuarze 

teatru, a niektóre odchodzą. Na przykład 

zrealizowany na 150-lecie urodzin Carla 

Gustava Junga spektakl Maski z kolekcji 

Doktora C. Junga został pokazany w czasie 

Międzynarodowej Konferencji Naukowej 

we Wrocławiu, potem zaprezentowaliśmy 

go na wielu festiwalach teatralnych, 

ale obecnie już go nie gramy. Następnym 

takim spektaklem była Teoria względności 

Alberta Einsteina, który prezentowaliśmy 

na różnych festiwalach. Spektaklu 

już dawno nie gramy, ale nadal na ulicach 

w kraju i poza krajem często słyszę: „Popatrz, 

Einstein idzie”. Oczywiście nie było 

dla mnie przede wszystkim ważne, żeby 

zagrać postać Einsteina, tylko to, że chciałem 

zaprezentować teatralną wersję teorii 

względności. Spektaklu tego również 

już nie gramy. Na 200-lecie urodzin Fryderyka 

Chopina stworzyliśmy teatralne 

Nokturny Chopina prezentowane na różnych 

festiwalach (Włochy, Bułgaria, Białoruś, 

Albania). To bardzo ważny dla nas 

poetycki spektakl. Muzyka Chopina połączona 

z ruchem, elementami pantomimy 

i żonglowaniem. Główny bohater nie gra 

na fortepianie, ale żongluje nutami… Był 

to dla publiczności bardzo ciekawy obraz. 

Przedstawienia takie jak Lolita Dolly, Maruczella, 

Impresario są klasyką naszego 

teatru. Gramy je do dzisiaj. 

Impresario to taki spektakl, który zyskuje 

na aktualności. Coraz bardziej 

potwierdza się Twoja intuicja, że młode 

talenty są wyzyskiwane i uniemożliwia 

się im rozwój. Trzeba o tym mówić i ten 

spektakl pokazywać jako ostrzeżenie. 

Sztuka działa na ludzi na różne sposoby. 

Zdjęcia z archiwum artysty 

Bohaterowie powieści Harukiego Murakamiego 

Tańcz, tańcz, tańcz to pisarz, 

jego żona fotografka i 13-letnia córeczka. 

Rodzice robili kariery, a córeczka błąkała 

się między jednym a drugim rodzicem. 

Czasami matka leciała gdzieś w świecie 

robić zdjęcia i zapominała o dziecku zostawionym 

w hotelu. Rodziców pochłaniała 

kariera, a córka Yuki miała unikalny 

dar – widziała nie tylko to, co było, ale 

i to, co się stanie. Przechodziły przez nią 

impulsy życia, śmierci. Przez 13 lat nie 

chodziła do szkoły. Pewnego dnia zobaczyła 

jakiś głupi serial, w którym aktor 

wcielił się w postać nauczyciela. Oglądając 

go, Yuki wyciągnęła wniosek, że w następnym 

roku ona sama pójdzie do szkoły. 

Nam trudno sobie wyobrazić, co działa 

na odbiorcę. Tej dziewczynce zwykły serial 

dał natchnienie. Dla innego to może 

być Idiota Dostojewskiego. Sztuka powinna 

być dla wszystkich i ponad wszystko, 

a kto jak ją odbierze, to wybór osoby, która 

się z nią styka. 

Powiedziałeś, że niektóre spektakle były 

grane w plenerze, a potem na scenie. 

Czym się różnią takie przedstawienia? 

Nokturny Chopina graliśmy zazwyczaj 

w plenerze, ale na zaproszenie organizatorów 

Roku Chopinowskiego w Bułgarii 

zgodziliśmy się zagrać ten spektakl na 

scenie. Okazało się, że przedstawienie, 

które tworzyliśmy z przeznaczeniem na 

przestrzeń plenerową, w delikatniejszym, 

scenicznym przekazie wzbudziło 

wzruszenie wśród publiczności, która 

nagrodziła nas owacjami na stojąco. Publiczność 

z dumą podkreślała, że taki poziom 

ma właśnie Teatr Polski. 

Czym się różnią odczucia aktora grającego 

spektakl plenerowy, uliczny od prezentacji 

scenicznej? Czy przeszkadza Ci, że publiczność 

się przemieszcza, czy w jakiś sposób 

ta energia widzów zakłóca pracę? 

Z doświadczenia wiem, że aktorzy, którzy 

grają tylko na scenie, oswojeni są z za- 


103

mkniętą przestrzenią i teatralną publicznością, 

dlatego niełatwo im będzie poradzić 

sobie od razu w plenerze. Z jakiego 

powodu? Teatr uliczny pojawił się w Europie 

po II wojnie światowej, a pierwszy 

festiwal teatrów ulicznych w Polsce odbył 

się w Jeleniej Górze. W kolejnym etapie 

powędrował na wschód. To była rewolucja. 

Publiczność teatrów ulicznych jest 

różnorodna: od tych, którzy specjalnie 

przychodzą na spektakl poprzez przypadkowych 

przechodniów, którzy wyszli 

na spacer z dzieckiem i zatrzymali się, by 

obejrzeć przedstawienie, aż do tych, którzy 

zupełnie nie interesują się teatrem, 

ale nagle z piwkiem w ręku dołączają do 

oglądających. 

A propos dziecka przypomniała mi się 

historia związana ze spektaklem Maruczella, 

gdy graliśmy go na Festiwalu 

Teatrów Ogródkowych w Warszawie. 

Mama przechodząca z dzieckiem przez 

park zobaczyła, że zbiera się publiczność. 

Bardzo chciała dołączyć i mimo że jej synek 

należał do niespokojnych chłopców, 

postanowiła spróbować. Wzięła go na 

ręce i okazało się, że była z nim od początku 

spektaklu aż do samego końca. 

Jak nam później opowiadała, jej synek po 

raz pierwszy oglądając spektakl, był spokojny 

i zainteresowany tym, co działo się 

na scenie. Po przedstawieniu podeszła 

do nas ze łzami w oczach i podzieliła się 

z nami swoimi wrażeniami. Jej synek miał 

zaledwie 2 latka. To coś niewyobrażalnego. 

Niemożliwego. Jak silnie działa forma 

teatru ulicznego! Czasami ludzie mówią 

mi, że po raz pierwszy oglądali przedstawienie. 

I od tamtej pory przychodzą na 

wszystkie festiwale teatrów ulicznych. 

Gdy przyjeżdżamy gdzieś po raz kolejny, 

pojawiają się widzowie, aby spotkać się 

z nami ponownie, albo dojeżdżają z innych 

miast, aby spotkać się ze sztuką. Forma 

teatru ulicznego działa poprzez swoją 

niewerbalność, nietypowość, otwartość. 

Aktor teatru ulicznego powinien być 

przygotowany na wszystko. Wiatr, słońce, 

deszcz, na spotkanie z pieskiem, pijakiem, 

chuliganem i nieoczekiwanymi 

sytuacjami, które mogą wydarzyć się 

w trakcie przedstawienia. 

Ale aktor jest także oglądany równocześnie 

z każdej strony. Na scenie prezentuje 

to, co chce lub co każe mu reżyser. 

Aktor na ulicy powinien umieć odnaleźć 

siebie w różnych sytuacjach. Osoba pod 

wpływem alkoholu albo chuligan może 

w każdej chwili wtargnąć na miejsce gry 

podczas spektaklu. Takie sytuacje zdarzają 

się sporadycznie, ale trzeba być 

na nie przygotowanym. Również trzeba 

mieć gotowość na zmienność warunków 

pogodowych. Byliśmy kiedyś zaproszeni 

przez Polski Instytut im. A. Mickiewicza 

z naszym spektaklem Maruczella do Mińska. 

Przyszła pani ambasador i inni goście, 

ale rozpadał się deszcz. Mimo tego 

104 


liczne grono publiczności wraz z panią 

ambasador pod parasolkami oczekiwało 

na nasz spektakl. Zagraliśmy i wyszło 

cudowne przedstawienie, które zarówno 

goście, jak i my długo będziemy pamiętać. 

W czasie przedstawienia Dominika 

zaprosiła z publiczności starszego mężczyznę 

do współpracy w jednej ze scenek 

naszego spektaklu. Mężczyzna bardzo się 

ucieszył i mocno zaangażował. W trakcie 

improwizacji dając z siebie wszystko, 

poślizgnął się i wpadł do kałuży. Ku 

zaskoczeniu wszystkich wstał, odrzucił 

połamaną przez siebie parasolkę, którą 

uważał za winną swojej wywrotki i cały 

mokry podbiegł do białej, koronkowej 

Maruczelli z pełną gotowością dalszego 

współtworzenia. Dominika, również cała 

mokra, z radością westchnęła: „Ach… 

Pan jest taki brudny, a ja taka piękna” 

i kontynuowała dalszą improwizację, którą 

w efekcie uznała za najśmieszniejszą w całej 

swojej karierze. Wszyscy byli mokrzy, 

ale ta sytuacja rozśmieszyła publiczność 

do łez. Z uśmiechami pozostali z nami do 

końca i długo jeszcze po spektaklu dzielili 

się swoimi wrażeniami. Takie działanie 

może mieć właśnie teatr plenerowy! 

Z jednej strony trzeba grać, a z drugiej należy 

umieć wyciągnąć piękno z sytuacji, 

która się nieoczekiwanie pojawia. 

Gdy tworzysz taki teatr, ważne jest to, 

z kim pracujesz. Z białym klaunem współpracował 

rudy klaun – Irina. W opowieści 

o Maruczelli pojawiła się Dominika Jucha, 

która jest także Twoją uczennicą. 

Reżyser powinien dawać możliwość 

otwierania się aktorom, rzuca ziarenka 

i obserwuje. Jedni otwierają się szybciej, 

inni wolniej. Cały czas obserwuje i podnosi 

poprzeczkę podczas pracy nad spektaklami 

i postaciami, żeby nikt się nie zatrzymywał. 

Ważne jest dla mnie, aby osoby 

grające ze mną, utrzymywały balans 

w pracy teatralnej, przesadnie nie starały 

się na scenie, ale żyły tym, co robią. Irina 

moją uczennicą była od 9. roku życia, 

Dominika – od 20. Podczas współpracy 

razem z Dominiką wykształciła się nowa 

forma Teatru Nikoli, która w każdym 

spektaklu niesie inny rodzaj teatralnego 

przekazu. Nie jest ona stała, lecz wciąż 

ewoluuje. 

Przyglądałam się aktualnym spektaklom 

– obok Ciebie w Teatrze Nikoli występuje 

głównie Dominika. Ale są spektakle, do 

których zapraszasz przynajmniej dwie 

inne aktorki. 

Do każdego spektaklu robię casting, prowadzę 

rozmowy, tak jak wcześniej do 

spektaklu Biedni ludzie, a w tym roku do 

spektaklu Koliber. Do tego ostatniego na 

casting zgłosiła się ponad setka młodzieży. 

Dominika jest aktorką. Jest aktorką 

Teatru Nikoli, bierze udział w prowadzonych 

przez nas warsztatach. Wszyscy ją 

obserwują, jak się porusza, jak buduje 

obraz, jak pracuje z rekwizytem. Młodzież 

docenia jej perfekcję. Dominika już 

w 2013 r. została uznana przez krytyków 

teatralnych za najlepszą aktorkę teatru 

alternatywnego. Ale i ja staram się dawać 

jej cały czas szansę rozwoju. 

Wiele podróżowaliście po świecie, zdobywaliście 

nagrody na konkursach i festiwalach. 

Którą uważasz za najcenniejszą? 

To nie będzie o polityce… W latach 90. byliśmy 

zaproszeni do Palestyny przez polsko-francuską 

Fundację EquiLibre. Rządził 

tam wtedy Jaser Arafat, który w 1994 r. 

otrzymał pokojową Nagrodę Nobla (wraz 

z Shimonem Peresem i Icchakiem Rabinem) 

za starania na rzecz negocjacji pokojowych. 

Graliśmy we wszystkich większych 

miastach, także w Gazie, dla różnej 

publiczności. Osobny spektakl dla prezydenta 

– było to wyjątkowe przeżycie, bowiem 

publiczność siedziała dookoła nas, 

a pod ścianami sali stali żołnierze z automatami. 

Tylko raz w życiu grałem w takiej 

sytuacji. Graliśmy w Palestynie wiele razy 

dla dorosłych, młodzieży i dzieci. Po jednym 

ze spektakli podszedł do mnie i Iriny 

mężczyzna i powiedział przez tłumacza, że 

bardzo dziękuje za to wydarzenie, za radość, 

którą wytworzyliśmy. I dalej mówił, 

że on już od 20 lat się nie uśmiechał ze 

względu na ciężką sytuację, bo nie wypada 

się nawet uśmiechać. „Lecz wy daliście 

mi możliwość, aby otworzyć swoje serce, 

które było zamknięte”. Miał łzy w oczach. 

Podobnych sytuacji było dużo, ale ta jest 

szczególnie ważna dzisiaj. Bo polityka jest 

polityką, a człowiek człowiekiem. Jeżeli 

podchodzi się do człowieka z otwartością, 

sercem, radością, a on się otwiera 

– to jest to cudowne. Mój brat (Sergey 

Veprev), wielki malarz i plakacista, powiedział 

mi kiedyś „Jeżeli ktoś przychodzi do 

teatru, to powinien coś z niego wynieść”. 

I to są bardzo ważne słowa. 

A czy nie jest tak, że są spektakle, w których 

jest tak mało interesujących tematów, 

dobrej energii, że publiczność jest 

obojętna? 

To nie dotyczy mojej pracy. Ja od początku 

tak tworzę spektakle, aby wzruszyć 

człowieka. Jako aktor, gdy gram przed 

widownią 500-osobową, to gram przede 

wszystkim dla tych, którzy odnajdują 

w moim przekazie coś ważnego dla samego 

siebie. Prawdziwa sztuka polega na 

wymianie energii między aktorem a publicznością. 

Czy można powiedzieć, że pantomima 

to sztuka uniwersalna jak muzyka, że 

mówi językiem powszechnie zrozumiałym. 

Dzięki tworzeniu spektakli pantomimicznych 

możecie podróżować po całym 

świecie i jesteście zrozumiani. Pisał 

już o tym Marceau… 

W swoich przedstawieniach nie prezentuję 

tylko sztuki pantomimy. Dzięki temu, 

że studiowałem pantomimę, sztuki cyrkowe, 

aktorstwo teatralne, a Polska dała

Pantomima tak jak muzyka, 

ani nie zna granic, ani nie rozróżnia narodowości. 

Jeśli śmiech i łzy są cechą ludzkości, 

wszystkie kultury muszą być przesiąknięte 

naszą sztuką 

Marcel Marceau 

Lolita Dolly, foto: Natalia Wowk 

mi możliwość zapoznania się z teatrem 

plenerowym, od ponad 30. lat prezentuję 

własne autorskie przedstawienia. 

Zmieniają się one wraz ze zmieniającą się 

publicznością. Zasadniczo nie prezentuję 

jedynie pantomimy, lecz zamieniam słowa 

na teatr ruchu z elementami pantomimy, 

tańca, sztuki cyrkowej. Moja forma 

teatru rzeczywiście jest czytelna na całym 

świecie. 

Rozmawiamy o świecie, ale ja poznałam 

Teatr Nikoli w Krakowie na Woli Duchackiej. 

Przygotowywaliśmy Teatralny spacer 

po wolskim cmentarzu, kiedy prezentowałeś 

dawnych rzemieślników na ulicy 

Malborskiej. Gdy poprzez przedstawienia 

koło tzw. nowego dworu czy w czasie festynu 

Stara Wola Nie Rdzewieje walczyliśmy 

o utworzenie Parku Duchackiego, 

o zachowanie historii Woli Duchackiej. 

To także projekty i warsztaty, które prowadzisz 

tu, gdzie mieszkasz. W październiku 

udało się nam wspólnie stworzyć 

spektakl poetycki na podstawie tekstów 

Maurice’a Maeterlincka, Wisławy Szymborskiej 

i Władysława Broniewskiego. 

Łączysz zatem świat z najbliższą ojczyzną. 

I to, co niesamowite, to obie przestrzenie 

traktujesz na równi. Tak samo ważna jest 

dla Ciebie edukacja dzieci, jak i podróże 

teatralne po świecie. 

Osoba twórcza, która otrzymała radość 

tworzenia od siły wyższej, ma także odpowiedzialność, 

rozumie, że trzeba być 

otwartym dla każdego i trzeba się ze 

wszystkimi dzielić. Kiedyś po jakimś występie 

podeszła do mnie pani i powiedziała, 

że widać radość, którą czerpię z występowania 

na scenie, i że życzy mi, aby ona 

była zawsze. Ważne jest, aby radość była 

obustronna, niezależnie od tego, w jakim 

kraju występujemy, czy gramy dla prezydenta, 

dla dzieci czy dla osób chorych. 

W tym roku, 15 grudnia, w Muzeum 

Podgórza będziemy realizować kolejny 

festiwal, Festiwal Krótkometrażowych Filmów, 

poświęcony wielkiemu terapeucie 

Victorowi Franklowi (po wrześniowym 

Festiwalu Teatru Ruchu poświęconym 

Marcelowi Marceau). 

Niesamowity zbieg okoliczności: pierwsze 

filmy Teatru Nikoli były kręcone w Parku 

Duchackim, który na początku nie był 

jeszcze parkiem. 

Na festiwalu zaprezentujemy naszą formę 

filmów: kina bez słów. Dla wielu może to 

być pierwsze spotkanie z takim przekazem. 

Filmy te były stworzone na potrzeby 

Fundacji Wspomagającej Wychowanie 

„Archezja”, która posługiwała się nimi 

podczas prowadzenia swojego programu 

profilaktycznego w Polsce. Jak opowiadali 

mi członkowie fundacji, ludzie, którzy 

oglądali nasze filmy, niezależnie od tego, 

czy byli dziećmi, rodzicami, narkomanami, 

pijącymi… wychodzili po ich prezentacji 

ze łzami w oczach. 

Swoiste katharsis. Terapia przez sztukę. 

Gdyby widzowie sięgnęli po książkę Farnkla 

Człowiek w poszukiwaniu sensu może 

nie wszyscy tak silnie by to przeżyli. 

Na tak wiele osób obraz, żywa postać, 

sztuka działają o wiele silniej niż słowo. 

Na moment chciałam wrócić do tematu 

warsztatów, które prowadzicie z dziećmi 

i młodzieżą. Widziałam w czasie przygotowań 

do naszego spektaklu poetyckiego 

Wnętrze, jak za pomocą krótkich informacji 

jesteś w stanie otworzyć dzieci. 

Czy z dziećmi pracuje Ci się szczególnie 

dobrze? 

Gdy pracuję zarówno z dziećmi, jak 

i z dorosłymi nie zwracam się do abstrakcyjnej 

osoby, lecz do konkretnej, by dać 

jej informację, aby otworzyła się na to, co 

chcę osiągnąć. Ja chodzę na rękach, ale 

nie mówię wszystkim: teraz wy chodźcie. 

Młody człowiek powinien być zainteresowany, 

zainspirowany, powinien poczuć 

magię, mieć radość z działania. Po 

kilku latach pracy – tak jak w przypadku 

dziewczynek grających we Wnętrzu – wystarczy 

impuls ode mnie, żeby zrozumiały 

kierunek, w jakim mają tworzyć postać. 

I to się udało. Wszyscy widzowie byli 

zachwyceni tym, że one po prostu były 

granymi postaciami. 

Myślę, że ta sztuka na swój sposób głęboko 

dotknęła każdego widza. [BAS] 

BEATA ANNA SYMOŁON 

Więcej informacji o Teatrze Nikoli znajdą Państwo 

na oficjalnej stronie teatru – nikoli.pl 

POST SCRIPTUM 105

Wnętrze, foto: Maria Leżańska 


Pantomima 

106 


Jakie były początki Twojej współpracy 

z Mikołajem Wiepriewem? 

Od najmłodszych lat rozwijałam się 

w kierunku artystycznym. Uczęszczałam 

do Studia Baletowego przy Operze 

i Operetce Krakowskiej, występowałam 

w spektaklach operetkowych, 

należałam do klubu łyżwiarskiego KKŁ 

Krakowianka, brałam udział w krajowych 

i międzynarodowych zawodach 

łyżwiarstwa figurowego. Związana byłam 

również z Eksperymentalnym Studiem 

Tańca Współczesnego EST Iwony 

Olszowskiej. Jeździłam na festiwale, 

uczestniczyłam w warsztatach z różnych 

technik tańca i pracy z ciałem. Zawsze 

pasjonowała mnie różnorodność 

i poszukiwanie w niej indywidualnego 

podejścia, przekazu i ruchu. Wędrując 

tak ze swoim plecaczkiem już nazbieranych 

doświadczeń, trafiłam na casting 

do Teatru Biały Klaun. Mikołaj zaproponował 

mi udział w spektaklu i tak 

rozpoczęła się nasza współpraca. 

Która z metod pracy Mikołaja jest dla 

Ciebie najbardziej inspirująca? 

Bardzo cenię różnorodność przeplatających 

się ze sobą form oraz improwizacje, 

w których zawsze mogłam wypakowywać 

ze swojego plecaczka swoje 

skarby i wzbogacać je o nowe odkrycia. 

Który ze spektakli Teatru Nikoli uważasz 

za najważniejszy? 

Wszystkie spektakle, w których biorę 

udział, są dla mnie ważne, bo ich 

efektem jest spotkanie z publicznością. 

Oczywiście jest kilka, które mają 

dla mnie wartość szczególną. Jednym 

z nich jest Maruczella, bo występuje 

w nim pierwsza postać, którą grałam 

w Teatrze Nikoli. Pełna werwy, radosna 

i nieustannie wibrująca sprawiała, 

że nadmiar energii i emocji, którymi 

emanowała, całkowicie pozbawiał 

mnie sił po spektaklu. Na wiadomość 

o kolejnych przedstawieniach z wielkimi 

oczami wzdychałam: „Ojej, znowu 

ONA”. Jednak to, co Maruczella dawała 

i wciąż daje publiczności, która 

przychodzi po każdym jej wystawieniu 

z uśmiechniętymi oczami i sercami, 

dzieląc się swoimi wrażeniami, spowodowało, 

że szczerze pokochałam tę 

bohaterkę, zaakceptowałam jej szaloną 

naturę i już mnie tak bardzo nie 

wykańcza. Mogę powiedzieć, że postać 

ta okazała się dla mnie ważną, energetyczną 

nauczycielką. 

Lolita Dolly – uwielbiany przeze mnie 

spektakl, ale doceniany też przez publiczność 

i krytyków teatralnych. Dotyka 

poważnych tematów, wzrusza i zachwyca. 

Jest mi bardzo bliski, bo ukształtowała 

się w nim forma teatru ruchu, 

w którą wniosłam dużo ze swoich tanecznych 

i ruchowych doświadczeń. 

Stary gołębnik 

Moim 

marzeniem 

jest 

wprowadzenie do spektaklu 

jeszcze więcej obrazu, 

symboliki, iluzji 

Impresario – również porusza temat 

ważny, aktualny i jest przestrogą, by 

nie ugrzęznąć w sieci tych, którzy 

w trosce o zabezpieczenie swojego 

bytu blokują talenty i nie dają im możliwości 

rozwinięcia skrzydeł. 

Z nowszych spektakli dodam jeszcze do 

mojej głównej kolekcji Stary Gołębnik, 

Dawno temu na Montmartre, Różowy 

Punk, Księżycowa droga i Biedni ludzie. 

Czy zagrałaś już rolę, z którą się utożsamiłaś? 

Taką, o której mogłabyś powiedzieć, 

że jest opowieścią o Tobie? 

Opowieścią o mnie jest moje życie, 

w którym, odkąd pamiętam, jestem 

poszukiwaczką prawdy w sobie, w ludziach 

i w tym, co naokoło mnie. 

Na scenie pojawiają się postacie, 

w które się wcielam, więc bez wątpienia 

daję im jakieś niuanse z głębi 

swojej osobowości, ale one żyją swoim 

życiem, bo niosą własne historie, 

przeżycia, myśli, radości i zmartwienia. 

Każda z tych postaci jest inna i tak jak 

ja je kształtuję, również i one w jakimś 

stopniu kształtują mnie. Po spotkaniach 

z nimi staję się bogatsza o ich 

doświadczenia, ale z żadną z nich się 

w pełni nie utożsamiam, chociaż na 

czas spektaklu zlewam się z każdą 

z nich z osobna w jedną istotę. 

Czy są takie festiwale teatralne, na 

które chętnie byś pojechała? A może 

chciałabyś na jakiś wrócić? 

Z ogromną chęcią zawsze jadę jako 

aktorka na spotkanie z publicznością, 

żeby dać od siebie, z siebie to, co 

mogę dać najlepiej. Uśmiech, wzruszenie, 

przemyślenie, oddech, zadumę 

i nadzieję poprzez formę teatru, którą 

od początku swojej działalności kreuję. 

Taki jest cel moich teatralnych wędrówek, 

procesów i tworzenia. 

Lubię wracać na festiwale, na których 

często bywamy, bo jedziemy tam jak 

na spotkanie z rodziną. Są nią nie tylko 

ich organizatorzy, ale również czekająca 

na nas w tych miastach publiczność. 

Jednak interesują mnie i przyciągają 

także, festiwale, na których jeszcze 

nie byłam. Dużo jest takich nowych 

miejsc, gdzie chciałabym się spotkać 

z publicznością. 

Występujesz w monodramie Fale według 

Virginii Woolf w reżyserii Eweliny 

Smereczyńskiej. Czy to kolejny 

etap Twojej artystycznej kariery? Jak 

się w tej formie odnajdujesz? 

Od dawna moim marzeniem było 

wprowadzenie do spektaklu jeszcze 

więcej obrazu, symboliki, iluzji i odrealnionego 

świata. Myślę, że w Falach, 

razem z Eweliną Smereczyńską, reżyserką 

tego monodramu, udało nam się 

uzyskać taki efekt. 

Żywy jest we mnie wciąż pomysł, 

z którym wędruję już od dłuższego 

czasu. Nasze Fale są bardzo ważnym 

krokiem również do jego realizacji. 

Dziękuję pięknie za rozmowę i życzę dalszych 

sukcesów artystycznych! [BAS] 

BEATA ANNA SYMOŁON 

107 


108 


Autor: BOLESŁAW LEŚMIAN 

Jam – lal ka. W mych kol czy kach szkli się za świat dżdży sty 

Suk nia jawą atła su ze snem się ko ja rzy. 

Lu bię fa jans mych oczu i za pach kle isty 

Far by, ru mień cem śmier ci mło dzą cej mat twa rzy. 

Mówi tyl ko dwa sło wa: Papa albo Mama, 

Mama – mówi do śmier ci, a Papa – do gro bu, 

I śmie je się... Sen chwie je łbem u próż ni żło bu, 

A ona śmie chu swe go na słu chu je sama... 

Lu bię le żeć, gdy po kój sło necz nie je czyn nie, 

Na stroj ne go dy wa na na roż nej pur pu rze, 

Gdzie irys obok sar ny kwit nie bez ro ślin nie, 

A z wiecz no ści plu szo wej uno szą się ku rze. 

Ko niec mo jej po wie ści jest ten, że Pra ścież ka 

Od bie ra so bie ży cie... W mgle o tym są wzmian ki... 

Gi nie świat... Z ro dzi ca mi zni ka lal ka-śmiesz ka. 

Nic nie ma, prócz lu ster ka i prócz ma cie rzan ki. 

Dziew czyn ce, co się moim bawi nie ist nie niem, 

Wdzięcz na je stem, gdy w dło nie mój nie byt po ry wa, 

I mówi za mnie wszyst ko, ró żo wa na tchnie niem, 

I uda je, że wie rzy w to, iż je stem żywa. 

War toż pi sać tę po wieść? Baśń wy szła już z mody, 

Jak kry no li na z tę czy...! Módl się do ko ra la 

O wiersz barw ny...! Zsza rza ły du sze i ogro dy, 

A mnie wkrót ce do la lek po nio są szpi ta la! 

Pil nie wró ży mi z ręki, że w naj bliż szym maju 

W świat wy ru szę, a w dro gę we zmę chleb i zo rze, 

By piech ta mi wę dru jąc po Znasz li tym kra ju, 

W ustach chłop ca-włó czę gi ca ło wać bez dro że. 

Wy rwę w bio drach za skle pią, brew wzno wią nad okiem, 

War gom uśmiech na rzu cą taki, że aż zbrzyd nie, 

I na po kaz wy sta wią, abym się bez wstyd nie 

Do prze chod niów ła ta nym miz drzy ła uro kiem. 

Ubez dro żyć się mu szę na zie mi i nie bie, 

By w chwi li, kie dy naj mniej spodo bam się lo som, 

Zna leźć się nie spo dzia nie, na prze kór nie bio som, 

W po ło że niu – bez wyj ścia – bez śmier ci – bez sie bie. 

Stra cę war tość. Na stą pią cen spad ki i zniż ki. 

I wów czas, gdy już mro ki po czu ję w po bli żu, 

Wy cią gnę dło nie ści słe i wklę słe, jak łyż ki, 

Do Boga, co nie za mnie umie rał na krzy żu! 

Mam sta ły wy raz twa rzy, niby Czło wiek Śmie chu. 

Znam tę po wieść i inne. Ta sama dziew czyn ka 

Uczy ła mnie czy ta nia, jak się uczy grze chu, 

I je stem peł na wie dzy, jak do li stów skrzyn ka. 

On, wie dząc, jak mi trud no, choć sen się snem łata, 

Grać rolę sie bie sa mej na ży cia are nie, 

Dla prób nie śmier tel no ści, po zni żo nej ce nie 

Na bę dzie mnie – za jed ną łzę z tam te go świa ta! 

Mam za miar pi sać po wieść, któ rej bo ha ter ką 

Jest Pra ścież ka, wio dą ca urwi ska mi w Pra łaś, 

Gdzie ukry ła się lal ka – i nikt jej nie zna lazł! 

Du szę ma z ma cie rzan ki i pa trzy w lu ster ko. 

źródło: https://poezja.org/wz/Boleslaw_Lesmian/5539/ 

Lalka 


109

Galeria Sztuki Diamondscraft 

Sztuka, NFT i Współczesne Wyzwania 

Sztuka cyfrowa i technologie blockchain odgrywają 

w świecie artystycznym coraz większą 

rolę. Nasza galeria sztuki Diamondscraft – lider 

w dziedzinie sztuki współczesnej – nie tylko podąża 

za trendami, lecz także je kształtuje, wykorzystując 

najnowocześniejszą technologię do prezentacji i zabezpieczania 

dzieł sztuki. 

Tradycyjne potwierdzenie autentyczności dzieła sztuki 

często opierało się na zaufaniu do galerii lub ekspertów. 

Diamondscraft stosuje natomiast niezmiennie 

tokeny niematerialne (NFT) jako nowoczesny certyfikat 

autentyczności. Każdy fizyczny obraz w galerii 

połączony jest z odpowiadającym mu unikalnym tokenem 

NFT, co stanowi wirtualne potwierdzenie autentyczności 

dzieła. 

Bezpieczeństwo i zabezpieczenie 

przed fałszerstwem 

Dzięki technologii blockchain i NFT galeria minimalizuje 

ryzyko fałszowania dzieł sztuki. Każdy token NFT przechowuje 

unikalne dane trudne do sfałszowania, umożliwiające 

łatwą weryfikację autentyczności dzieła. Priorytetem 

staje się zapewnienie bezpieczeństwa kolekcji, co zdobywa 

aprobatę zarówno artystów, jak i pasjonatów sztuki. 

Śledzenie historii własności 

Innowacyjne wykorzystanie NFT przez galerię Diamondscraft 

pozwala na pełne śledzenie historii własności dzieł 

sztuki. Każda transakcja jest zapisywana w blockchainie, 

by udokumentować drogę, jaką obraz przebył od artysty 

110 


Foto: Kris Staszewski 

do obecnego właściciela. Ta transparentność przyczynia 

się do budowania zaufania do rynku sztuki i skutecznej 

walki z fałszerstwami. 

Sztuka a sztuczna inteligencja 

W erze sztucznej inteligencji (SI) Diamondscraft stawia 

pytania dotyczące istoty sztuki i roli artysty. Czy sztuczna 

inteligencja może zastąpić ludzkie emocje i przeżycia 

wzbudzane przez dzieła sztuki? W galerii SI staje się 

współtwórcą, a granice między mechanicznym działaniem 

a kreatywnością stają się coraz bardziej płynne. 

Innowacje w świecie sztuki 

Wprowadzenie NFT jako certyfikatu autentyczności dla 

dzieł sztuki w Diamondscraft przyczynia się do większej 

przejrzystości na rynku. Ta technologia nie tylko chroni prawa 

autorskie, lecz także daje artystom możliwość lepszego 

zabezpieczenia praw do dochodów z kolejnych transakcji 

ich dzieł. W połączeniu z innowacyjnym podejściem do 

sztucznej inteligencji Diamondscraft kreuje przestrzeń, 

w której sztuka i technologia współistnieją, oraz otwiera 

nowe możliwości dla artystów i kolekcjonerów. 

Diamondscraft NFT ART: oaza sztuki 

współczesnej 

Diamondscraft NFT ART to nie tylko galeria sztuki, lecz 

także przestrzeń, gdzie piękno sztuki współczesnej łączy 

się z bogatym dziedzictwem kulturowym. W naszych oddziałach 

w Warszawie i Berlinie prezentujemy najwyższej 

jakości dzieła sztuki współczesnej i sztuki abstrakcyjnej. 

Przez wyselekcjonowany wybór artystów wprowadzamy 

do galerii tętniącą życiem scenę artystyczną Warszawy 

i innych miast europejskich. 


111

Zdjęcia pochodzą z archiwum Samanty Belling 

112 


Rozwój Diamondscraft – in- 

NFT 

Rozwój Diamondscraft – in- 

nowacje w świecie sztuki 

Powstaliśmy w 2022 r. Nie oznacza to jednak, 

że zajmujemy się sztuką od tak krótkiego 

czasu. Przez wiele lat tworzyłam kanał na 

YouTubie Samanty Belling rozmowy o Sztuce, 

pisałam do magazynu „Artysta i Sztuka” 

oraz prowadziłam galerię Belle Arte – jestem 

na rynku sztuki już od kilkunastu lat. To doświadczenie 

i znajomość problematyki tego 

rynku pozwoliło nam stworzyć wyjątkowe 

miejsce, które staje się mostem pomiędzy 

tradycyjną sztuką, a tym, co nadchodzi. Dlatego 

Diamondscraft to nie tylko galeria, lecz 

także lider w tokenizacji dzieł sztuki. Organizujemy 

prestiżowe aukcje oraz zrzeszamy 

artystów tworzących zarówno cyfrowo, jak 

i tradycyjnie. Nasze wydarzenia odbywają 

się stacjonarnie oraz w wirtualnej galerii 

równolegle, łączą w ten sposób świat sztuki 

z nowoczesnymi technologiami. 

Fractional ownership 

w dziełach sztuki 

Naszym kolejnym projektem jest inwestowanie 

cząsteczkowe w dzieła sztuki. Wprowadzenie 

innowacyjnej możliwości inwestycji, 

jaką jest fractional ownership, to kolejny 

krok naprzód. Zachęcamy do włączenia się 

w fascynujący świat sztuki poprzez zakup 

udziałów w cennych dziełach. Rynek sztuki 

staje się w ten sposób dostępny dla szerszego 

grona inwestorów, a zarządzanie portfelem 

online i wspólnota inwestorów czynią tę 

formę inwestycji atrakcyjną i satysfakcjonującą. 

Podążamy za trendami i kształtujemy przyszłość. 

Dzięki wykorzystywaniu NFT jako 

certyfikatu autentyczności, eksploracji granic 

sztuki i technologii oraz wprowadzaniu 

innowacyjnych form inwestowania nasza galeria 

staje się nie tylko miejscem prezentacji 

dzieł sztuki, lecz także liderem otwierającym 

nowe perspektywy dla artystów, kolekcjonerów 

i miłośników sztuki współczesnej. 

Innowacyjne możliwości 

inwestycyjne 

Dlaczego warto zastanowić się nad inwestycją 

w sztukę? Rynek sztuki od dawna 

przyciąga uwagę inwestorów, gdyż oferuje 

atrakcyjne zwroty z inwestycji. Wprowadzenie 

współwłasności ułatwia klientom 

nabywanie udziałów w cennych dziełach 

i w miarę wzrostu ich wartości może 

prowadzić do osiągania zysków. 

Dywersyfikacja portfela 

Inwestowanie w sztukę stanowi doskonały 

sposób na dywersyfikację portfela 

inwestycyjnego. Rynek sztuki jest często 

niezależny od tradycyjnych rynków finansowych, 

co może pomóc w zminimalizowaniu 

ryzyka. Diamondscraft NFT ART 

poprzez fractional ownership umożliwia 

inwestorom czerpanie korzyści z różnorodności 

tego rynku, oferując jednocześnie 

atrakcyjne możliwości finansowe. 

Inwestorzy, lokując kapitał we współwłasność 

dzieł sztuki, uzyskują dostęp do ekskluzywnej 

kolekcji, której wartości może 

pozazdrościć wielu. To nie tylko inwestycja, 

lecz także szansa na czerpanie przyjemności 

z piękna i historii sztuki. Diamondscraft 

NFT ART kreuje przestrzeń, 

gdzie pasja do sztuki łączy się z radością 

z inwestycji i tworzy jednocześnie unikalne 

doświadczenie dla każdego uczestnika. 

Wprowadzenie fractional ownership 

przez Diamondscraft nie tylko obniża 

próg wejścia do świata inwestycji w sztukę, 

lecz także tworzy wspólnotę inwestorów. 

Ta społeczność staje się miejscem 

wymiany doświadczeń, pasji i wiedzy. 

Lokowanie kapitału w sztukę staje się 

jeszcze bardziej satysfakcjonujące, gdy 

można się dzielić swoimi spostrzeżeniami 

i odczuciami z innymi entuzjastami. [SB] 

SAMANTA BELLING 


113

W duchu 

Strzeleckiego 

Rozmowy-spotkania z ludźmi. 

Czasem z no name, czasem 

z rozpoznawalnymi, czasem 

z ekspertami. Zawsze z takimi, 

którym zależy. Dzielimy się 

wiedzą i opowieściami o przełomach 

w życiu, w przekonaniu, 

że „opowiadanie historii 

to nasz ludzki sposób radzenia 

sobie z rzeczywistością", 

a kryzys to szansa. 

LINK DO PODCASTU: 

https://open.spotify.com/show/3RjoeghoM8ZSU9RiAX2cmA 

DO 

POETÓW , 

ARTYSTÓW , 

A N N A M A R U S Z E C Z K O 

MUZYKÓW 

Dziennikarka, freelancerka z wyboru. Kolekcjonerka poruszających 

historii i budujących rozmów. Lubi mówić 

i słuchać. Wierzy, że „opowiadanie historii to nasz ludzki 

sposób radzenia sobie z rzeczywistością”. Entuzjastka 

wielokulturowości i przyrody. Autorka kanału na IG 

pn. Między Bugiem a prawdą. 

Interesuje mnie metamorfoza, człowiek w zmianie. 

Moi bohaterowie to ludzie poszukujący i zaangażowani. 

Walczą, stawiając granice, postępując w zgodzie 

z sobą, dzieląc się. Czasem wygrywają bitwy ze światem 

zewnętrznym, jednak podkreślają, że najtrudniej wygrać 

z samym sobą. Opowiadają o wzlotach i upadkach na 

drodze do życiowego i zawodowego spełnienia. W tle 

często ważne zjawiska i trendy społeczne, energia kobiet, 

praktyki rozwojowe, etyczny biznes, fair travel i in. 

114 


Moi bohaterowie, to ludzie 

poszukujący 

i zaangażowani. 

Walczą, stawiając granice, postępując w zgodzie z sobą, 

dzieląc się. 

Wygrywają bitwy 

ze światem zewnętrznym, 

ale podkreślają, że najtrudniej 

wygrać z samym sobą. 

Opowiadają o wzlotach i upadkach 

na drodze do życiowego 

spełnienia. 

Inspirują.

REKLAMA 

Profesjonalna 

korekta tekstów 

ALEKSANDRA KRASIŃSKA 

Redakcja i korekta 

kontakt@krasinska.eu 

Piszesz książkę, e-book, pracę naukową, a może artykuły 

na blog albo stronę internetową? Ciągle się wahasz, 

gdzie postawić przecinek, i martwisz się, że w tekście są 

błędy, których nie widzisz? Skontaktuj się z naszymi korektorkami 

– z nimi Twój tekst będzie lepszy. 

Jestem magisterką bibliotekoznawstwa oraz absolwentką licznych kursów i szkoleń 

dla redaktorów i korektorów. Na co dzień współtworzę dwa czasopisma i poprawiam 

teksty użytkowe dla szkół wyższych. Chętnie pomogę zarówno przy tekstach krótszych, 

jak i dłuższych. 

MAŁGORZATA NOWAK 

malgorzata.nowak122@gmail.com 

Jestem literaturoznawczynią związaną obecnie z Uniwersytetem im. Adama Mickiewicza 

w Poznaniu. Najchętniej redaguję teksty naukowe, beletrystykę i eseje. Proces 

redakcyjny znam również od strony autora, dlatego zawsze dokładam starań, by tekst, 

stając się coraz lepszy, pozostawał w pełni Twój. 

DOMINIKA PALUCH 

Było słowo 

dominika.paluch@interia.pl 

Absolwentka Akademii korekty tekstu Ewy Popielarz. Licencjatka polonistyki-komparatystyki, 

magistrantka językoznawstwa ogólnego i licencjantka filologii klasycznej. 

Zakochana w słowach, czujna strażniczka przecinków. 

JOANNA OLSZEWSKA 

jot.olszewska@gmail.com 

Jestem absolwentką filologii słowiańskiej, ukończyłam profesjonalny kurs korekty 

tekstu oraz stale się dokształcam, uczestnicząc w szkoleniach dla korektorów. Obecnie 

współpracuję z czasopismem „Post Scriptum” oraz firmą copywriterską w zakresie 

korekty artykułów blogowych. 

Zapraszamy do kontaktu 

p a r t n e r z y m e d i a l n i : 


115

FUNDACJA „POST SCRIPTUM” 

Oprócz dzielenia się z czytelnikami aktualnościami 

w dziedzinie sztuki oraz literatury pragniemy 

wspierać młode talenty. W tym celu stworzyliśmy 

Fundację Wspierania Kultury „Post Scriptum”. Darowizny 

dla fundacji będą służyły szeroko pojętej 

promocji młodych artystów zarówno na łamach 

kwartalnika, jak i w formie pomocy w organizacji 

wystaw, warsztatów czy wydawaniu książek. Jeśli 

chcesz przekazać datek na działalność naszej fundacji, 

możesz zrobić to za pośrednictwem strony 

internetowej www.postscriptumfundacja.com lub 

wpłacić darowiznę bezpośrednio na konto fundacji: 

75114020040000310281956333. Dane kontaktowe: 

FUNDACJA WSPIERANIA KULTURY „POST SCRIPTUM” 

05-092 Łomianki ul. STANISŁAWA STASZICA 14/5, 

KRS 0000908539 NIP 1182225810, 

e-mail: biuro@postscriptumfundacja.com 

116

POST_SCRIPTUM_4_2023_24

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?