Kraftaverk - Tímarit Omega - 1 tölublað nóvember 2023

leit að „samkomulagi.“ Ef ákvörðunin væri skýr og vel rökstudd, þá
væri von til þess að hún mundi síðar leiða til samkomulags.
Það var eingöngu vegna þess að allir möguleikar á samkomulagi
höfðu verið reyndir til þrautar, á þrjátíu ára ferli umboðsstjórnar
Breta í Palestínu, að málið var nú komið til Allsherjarþings
Sameinuðu þjóðanna. Hann mundi halda því fram, að ef
Allsherjarþingið ætlaði ekki að gera neina skýra tillögu, þá væri
það að bregðast skyldu sinni og þar með væri það að slökkva
sumar af kærustu vonum mannkynsins.
Ég hélt til aðalstöðva Allsherjarþingsins, en þar var mikil spenna.
Blaðamenn, sjónvarps- og útvarps-fréttamenn víðs vegar að
úr heiminum höfðu safnast saman í hliðarsölunum, meðan sæti
fulltrúanna og áhorfendabekkirnir voru troðfullir, meira en nokkru
sinni áður. Hinar Sameinuðu þjóðir, voru að horfast í augu við
gríðarstórt tækifæri snemma á ferli sínum. Á sviðinu, sátu þeir fölir
og alvarlegir, forseti þingsins Oswaldo Aranha, framkvæmdastjórinn
Trygve Lie og hinn ákaflega holdugi aðstoðarframkvæmdastjóri,
Andrew Cordier. Aranha setti fundinn og bauð fulltrúa Íslands að
stíga í ræðustól.
Abba Eban
San Fransisco, þar sem hann átti bókað far með skipinu Matsonia
heim til Ástralíu.
Talið er að ástæða þess að Dr. Evatt, yfirgaf þingið hafi verið sú,
að hann hafi ekki viljað styggja fulltrúa Arabaríkjanna meira en
orðið var, þar sem hann hafi þá þegar verið farinn að undirbúa
framboð sitt til embættis forseta Allsherjarþingsins árið eftir.
Það var enn nokkur uggur meðal fólks hjá Gyðinga-stofnuninni
(Jewish Agency), sérstaklega ef Allsherjarþingið fengi ekki jákvæð
skilaboð gagnvart skiptingu frá íslenska fulltrúanum, þá yrði
atkvæðagreiðslu um tillöguna frestað og menn færu enn að leita
að ímyndaðri samkomulagsleið.
Hvað sem því leið, þá mundi Thor Thors verða fyrsti ræðumaðurinn
þennan sögulega dag og það virtist mikilvægt að hann setti
jákvæða umræðu af stað. Þess vegna, byrjaði ég daginn þann 29.
nóvember á því að heimsækja hann á Barclay-hótelið. Mér fannst
staða mín vera dálítið sérkennileg og mér þótti við hæfi að segja
honum það hreint út. Gyðingaþjóðin stóð nú á tímamótum. Ef
við næðum árangri, þá mundi þúsund ára draumur rætast. Ef
okkur mistækist, þá gæti sá draumur slokknað í margar kynslóðir.
Lykillinn að þessum vendipunkti, á fyrsta hluta fundarins hjá SÞ,
yrði í höndum lítils eyríkis í miðju Atlantshafi með íbúafjölda
innan við 175.000 manns. Það er einn eiginleiki fjölþjóðlegra
diplómatískra samskipta, að ríkisstjórnir þurfa stundum að skera
úr um stórmál, sem þær eru aðeins fjarlægur áhorfandi að, en er
lífsspursmál fyrir þjóðir langt í burtu. Framtíð okkar sem þjóðar
á einum mesta örlagadegi sögunnar, byggðist á því viðhorfi eða
andrúmslofti sem skapað yrði á þinginu af fulltrúa Íslands. Ég
bað ambassador Thor Thors um að velta fyrir sér þeim sögulegu
tíðindum sem hér væru í uppsiglingu.
Hann svaraði af mikilli tilfinningu. Hann sagði að Ísland stæði
mun nær hlutskipti Gyðinga en ég héldi. Íslensk menning væri
gegnsýrð af biblíulegum minnum. En það sem meira væri, á Íslandi
væri bæði þrjóskt og fastheldið lýðræði og þjóð sem hefði öld eftir
öld vandlega varðveitt þjóðararfinn, sem væri sérstakt tungumál
og bókmenntir. Íslendingar sem væru harðákveðnir í að vera
þeir sjálfir, hefðu ávallt hafnað því að yfirgefa þetta afskekkta,
regnbarða eyland í skiptum fyrir hlýrra og blíðara veðurfar annars
staðar. Slíku fólki væri hægt að treysta til að skilja þá þrautseigju
sem Gyðingar hefðu sýnt við að halda í auðkenni sín, minningar
og þjóðararf. Ambassador Thors var mér fullkomlega sammála um
að það sem nú væri þörf á, væri „ákvörðun,“ en ekki tilgangslaus
Mér til mikils léttis, þá var ræða Thor Thors stórkostleg. Hann
sagði af miklum sannfæringarkrafti að þrátt fyrir að allar leiðir
hefðu verið kannaðar, þá væri hann og nefnd hans sannfærð um
að ómögulegt væri að ná samkomulagi fyrirfram. Eina vonin um
frið, lægi í því að fella hér úrskurð og taka ákvörðun. Ef samfélag
þjóðanna stæði þétt að baki skiptingu, þá mundi skiptingin verða
að veruleika og þeir sem stæðu gegn henni núna, hefðu ekki annan
kost en að láta sér það lynda.
Frá þeirri stundu, fór umræðan óhjákvæmilega á okkar band.
Tilraun sem Chamoun gerði til að fá frestun á málinu og fara
að ræða tillögu um sambandsríki, var dæmd óhæf af Aranha og
gegn henni stóðu Gromyko frá Sovétríkjunum og Hershel fulltrúi
Bandaríkjanna með áhrifamikilli samstöðu. Nú voru Bandaríkin
og Sovétríkin orðin þreytt á mörgum frestunaruppátækjum sem
Allsherjarþingið hafði orðið að þola, bæði af hálfu Araba og Breta.
Hér í fyrsta sinn frá stríðslokum, voru bæði risaveldin sammála um
meiriháttar alþjóðamál, og lönd sem báru minni ábyrgð, þvældust
fyrir því að vilji risaveldanna næði fram að ganga. Carlos Romulo
hershöfðingi frá Filippseyjum, sem hafði talað gegn skiptingu
tveimur dögum áður, var nú horfinn. Í staðinn var kominn nýr
fulltrúi Filippseyja, sem mælti jafn ákaflega með skiptingu, eins
og hinn hafði talað gegn henni. Líbería hafði einnig snúist á sveif
með okkur. Mér til mikils léttis, þá höfðu ríki sem ég hafði verið í
tengslum við — Benelux-löndin — nú lýst yfir einlægum ásetningi
um að styðja skiptinguna. Það var enn ótti við að Frakkar mundu
sitja hjá og breyta þessum horfum.
Að endingu lauk ræðuflutningi og alvarleg þögn kom yfir salinn.
Aranha lýsti því yfir að hann hygðist hafa atkvæðagreiðsluna í
stafrófsröð. Sumir okkar sem voru viðstaddir, muna enn tóninn
sem Cordier notaði þegar hann endurtók atkvæðin. „Argentína
— situr hjá.“ „Afghanistan — nei.“ „Ástralía — já.“ „Belgía — já.“
„Bólivía — já.“ „Hvítarússland — já.“ Og þannig hélt það áfram.
Þegar Frakkland svaraði hátt „oui,“ þá braust út lófaklapp í salnum,
sem Aranha stöðvaði stranglega. Þegar atkvæðagreiðslan var
komin hálfa leið gegnum stafrófið, þá vissum við að málið var
örugglega í höfn. Að lokum, eftir að Júgóslavía hafði setið hjá, þá
heyrðum við þessi sögulegu orð: „Þrjátíu og þrjú með, þrettán á
móti, tíu sitja hjá, ein fjarvera. Ályktunin er samþykkt.“
Heimildir:
Abba Eban, An Autobiography,1977
og Daniel Mandel , H.V. Evatt and
the Establishment of Israel 2004
47