Y Cymro - Medi 2023

More documents

Recommendations

Info

8 BARN: Mi oedd hi bron yn amhosib i Steddfod ym Mhen Llŷn (ac Eifionydd) i fod yn un gwael - ac yn wir ni gafwyd siom. Er ei fod yn ymddangos mai dim ond tua un tŷ sydd ym Moduan, pa ots am hynny pan fo dinas newydd sbon Gymraeg yn cael ei chreu dros nos ar y llethrau gwyrdd o’i gwmpas. Heidiodd arbenigwyr trafaelio, campio, carafanio a fanio gorau’r byd yno yn eu degau o filoedd i godi muriau’r ddinas newydd o amgylch y maes. Roedd y ‘ddadl iaith’ syrffedus wedi hen basio erbyn dechrau’r ŵyl. Mae gan bawb hawl i’w farn wrth gwrs - digon teg. Ond roedd rhai wedi gwneud honiadau am hiliaeth a gwahaniaethu yn ymwneud â’r rheol iaith. Ac mi oedd elfennau o’r cyfryngau yng Nghymru wedi bod yn rhan o fwydo a chynnal yr ymosodiad yma heb os. I ategu unwaith eto - nid oes gan y rheol iaith ddim i wneud gyda hil, mae o am iaith. Ac os ydych yn ceisio honni erledigaeth tra’n ceisio gwthio iaith fyd eang fwyafrifol ar ddiwylliant brodorol lleiafrifol, dwi’n ofni eich bod angen checio eich pen. Mi ddeliodd y Steddfod gyda’r mater yn bwyllog, yn gwrtais ac yn amyneddgar. Mae yna ryw ymdeimlad yma hefyd o shenanigans Maciafelaidd ehangach posib i geisio tanseilio a Seisnigeiddio sefydliad Cymreig a Chymraeg arall. Byddwch yn barod am fwy o’r math yma o beth a daliwch y lein - mae’r rhyfeloedd diwylliant yn mynd i fod yma am dipyn go lew beryg. Roedd y maes yn fawr ac eto yn edrych yn llawn - roedd yn edrych fel petai nifer yr ymwelwyr yn fwy na’r arfer - mi fysa’n dda petai’r Eisteddfod yn ail ddechrau rhannu’r ffigyrau ymwelwyr fel oedd y norm arferol. Mae wastad yn bleser gweld pobl yn siarad a sgwrsio yn y gwahanol bebyll ar faes y Steddfod. Dwi’n credu weithiau fod y farn wleidyddol a fynegir gan siaradwyr ychydig yn unochrog a hunan gyfiawn ar adegau efallai, a bod lle i fwy o amrywiaeth barnau gwleidyddol aeddfed - mwy o geidwadaeth (‘g’ fach) Gymreig yn y mics rhyddfrydol/ blaengar/sosialaidd, er enghraifft. A mwy o amrywiaeth pan yn trafod pynciau llosg - mae clywed dim ond un ochr chwith flaengar di-ddiwedd ar ‘newid hinsawdd’, Brexit ayyb yn gallu bod yn ormesol o syrffedus a rolio-llygedaidd, a ni ddylse siaradwyr gymryd yn ganiataol fod pawb yn y gynulleidfa yn gytûn â nhw ar eu holl farnau gwleidyddol ayyb. ‘...mae angen creu pabell Tŷ Gwerin fwy a pharhaol rywle yng Nghymru yn fy marn i - ar gaeau castell Caerdydd, Harlech neu Gaernarfon o bosib?’ Eisteddfod wych ym Mhen Llŷn... ond ambell beth bach hefyd os ga’i ddeud - gan Gruffydd Meredith Roedd darlith Eurig Salisbury ar ddylanwad y Gymraeg ar Tolkien yn hynod ddiddorol. Diolch hefyd i gaffi y dysgwyr Maes D am baned rhad! Mae’r amrywiaeth o gerddoriaeth ar y maes yn gwella bob blwyddyn - mae angen creu pabell Tŷ Gwerin fwy a pharhaol rywle yng Nghymru yn fy marn i - ar gaeau castell Caerdydd, Harlech neu Gaernarfon o bosib? Dwi’n falch fod y felin wynt anferth ger y meysydd gwersylla wedi aros mewn un darn yn y gwynt sylweddol - nid pob un sydd yn gallu gwrthsefyll gwyntoedd mawr. Un o’r uchafbwyntiau eraill oedd clywed pâr canol oed yn cael dadl uchel am jelly babies yn eu pabell am dri y bore yn y maes pebyll - adloniant rhad ac am ddim - diolch i chi gwpwl pwy bynnag ydych! ‘Roedd y maes yn fawr ac eto yn edrych yn llawn - roedd yn edrych fel petai nifer yr ymwelwyr yn fwy na’r arfer’ (Uwchben) Y tri ffigwr yn croesawu pobl yn Llithfaen ac (islaw) Darlith boblogaidd Eurig Salisbury ar ddylanwad y Gymraeg ar yr awdur Tolkien Ambell bwynt/sylwad/beirniadaeth adeiladol i orffen: Be am ddod â baneri Cymru nol ar y maes? Os na allwn chwifio baner ein gwlad gyda balchder ar y tir cysegredig yma, yn lle yfflon y gallwn? Ynglŷn â’r bobl hynny sydd yn edrych ar ôl agor a chau drysau’r gwahanol bebyll/pafiliynau - oes rhaid bod cweit mor filitaraidd a passive aggressive pan mae’n dod at reoli’r drysau? Sut goblyn ydyn ni byntyrs diniwed fod i wybod pryd mae’n dderbyniol i drio agor y drysau yma neu ddim, ac osgoi cael ein cystwyo gan orchmynion uchel o’r tywyllwch a chlep drws yn ein hwyneb bob tro rydym yn trio mynd mewn neu allan o babell/pafiliwn? Onid oes posib cael ryw system arwyddion neu oleuadau neu rywbeth i ni gael gwybod pryd y gallwn drio mentro mewn neu allan o’r amrywiol bebyll/pafiliynau? Un peth arall a phwynt dwi wedi ei wneud o’r blaen (gan fôrio fy hun yn y broses) - be am gael enwau’r gwahanol bebyll a phafiliynau yn fawr ar dop bob un fel bod posib eu gweld o bell? Mae gorfod trio eich lwc ym mhob un a gorfod gofyn ‘be ydi’r babell yma plîs?’ yn gallu mynd yn flinedig ac yn gwneud i rywun swnio fel ynfytyn ar ôl y degfed tro. Cysylltu gyda’r Eisteddfod - mae wedi mynd bron yn amhosib cael gafael ag unrhyw un o’r Steddfod, yn arbennig ar ffôn. Credaf y dyle’r Steddfod gael swyddfa barhaol mewn un lleoliad penodol ble mae posib cael gafael ar holl dîm rheoli’r Steddfod. Mi ddyle hyn fod o help i’r Eisteddfod ei hun hefyd - dydi cyfarfodydd Zoom ac ambell e-bost bob yn hyn a hyn jest ddim yn griced. Yn olaf, hoffwn gynnig y syniad yma i’r Eisteddfod: be am greu fforwm economaidd a busnes yn y Steddfod bob blwyddyn ble mae’n bosib i holl fusnesau bach, canolig a mawr (ddim yn rhy fawr o bosib) ddod at ei gilydd yn flynyddol (o flaen cynulleidfa o bosib hefyd) er mwyn trafod sut y gallent gyd-weithio neu gynyddu masnachu a Diolch i bawb fu’n brysur yn gwerthu’r Cymro yn y Steddfod ym Mhen Llŷn - cafwyd llwyddiant yn yr haul a’r gwynt. Gweler un o’n gwerthwyr, Gwydion Davies, gydag ambell seleb busnes yng Nghymru yn gyffredinol? Hyn yn ogystal â chael fforymau ble mae’n bosib i holl ymwelwyr i’r Steddfod drafod a phitsio syniadau busnes a chreu llewyrch ymysg ei gilydd. Hefyd pam ddim cael sesiwn prynu a gwerthu blynyddol, ac o bosib ocsiwn ble y gall cyd-Gymry brynu a gwerthu tai, tir neu hyd yn oed ceir ac eiddo cyffredinol i’w gilydd? Mae angen dod at ein gilydd i greu a rhannu cyfoeth yn ogystal a diwylliant. Mae annibyniaeth ar y gorwel ac mae creu economi wirioneddol gryf a hunan-gynhaliol yn mynd i fod yn chwarae rhan hollbwysig. Mae cyfle i bawb rannu syniadau a sylwadau am beth yr hoffent weld yn y Steddfod dros y blynyddoedd nesaf. Os oes gennych chi farn am unrhyw beth sy’n ymwneud â’r Eisteddfod ewch i wefan yr Eisteddfod a chlicio ar y linc ‘Y Sgwrs’ i rannu eich barn. Glampio yn y Sdeddfod
Pryder Plaid Cymru ynglŷn â dyfodol gorsafoedd tân mewn ardaloedd gwledig Mae ASau Plaid Cymru sy’n cynrychioli Gwynedd wedi galw ar Awdurdod Tân Gogledd Cymru i ymestyn ymgynghoriad cyhoeddus i roi digon o gyfle i bobl leol ddweud eu dweud ar gynlluniau i ddiwygio Gwasanaeth Tân ac Achub Gogledd Cymru, a allai weld pum gorsaf yn cau ar draws gogledd orllewin Cymru. Mae Awdurdod Tân ac Achub Gogledd Cymru yn cynnal ymgynghoriad cyhoeddus ar dri opsiwn ar ddyfodol y gwasanaeth, gydag un ohonynt yn golygu cau dwy orsaf dân yng Ngwynedd, sef Llanberis ac Abersoch, a cholli 74 o ddiffoddwyr tân llawn amser ac wrth gefn ar draws gogledd orllewin Cymru. Mae cynrychiolwyr Plaid Cymru wedi galw am ddiogelu’r ddwy orsaf ac wedi annog Awdurdod Tân Gogledd Cymru i ymestyn yr ymgynghoriad cyhoeddus y tu hwnt i’r cyfnod cychwynnol o ddau fis. Cymerwyd cam allweddol arall ar y gwaith o greu Llwybr Arfordir Cymru yn agosach at yr arfordir wrth i’r rhan newydd agor trwy dir Ystâd Penrhyn ger Bangor. Mae’r llwybr newydd yn mynd â cherddwyr trwy goedlan hynafol ar hyd yr arfordir sydd ym mherchnogaeth breifat Ystâd y Penrhyn, gan gysylltu ardal Porth Penrhyn gyda’r llwybr presennol ger gwarchodfa natur Aberogwen. Mae’r llwybr newydd yn 3.2km trwy gyrion Ystâd Penrhyn. Dywedodd y Cynghorydd Dafydd Meurig, Aelod Cabinet dros yr Amgylchedd: “Rydw i’n hynod falch i weld y llwybr cyhoeddus unigryw yma yn agor trwy Parc Penrhyn. “Bydd y llwybr yn adnodd heb ei ail i drigolion lleol a thu hwnt, gan gynnig golygfeydd godidog o Draeth Lafan a’r arfordir ehangach.” Ychwanegodd Rhys Roberts, Swyddog Llwybr Arfordir Cymru ar gyfer y rhanbarth: “Fe ddechreuodd y gwaith yn ôl ym mis Ionawr. Er gwaetha’r gwanwyn gwlyb iawn, a oedodd y gwaith ychydig fisoedd, ond mae’n braf gweld penllanw yr holl waith caled a gallu croesawu cerddwyr i’r ardal brydferth hon. Bydd mân Dywedodd Liz Saville Roberts AS: “Byddaf i, fel llawer o rai eraill, yn bryderus o glywed am gynigion i ad-drefnu gwasanaeth tân gogledd Cymru a allai arwain at gau gorsafoedd tân Abersoch a Llanberis, a cholli staff rheng flaen. “Mae yna eisoes wrthwynebiad o fewn cymunedau lleol i gau’r gorsafoedd, sy’n gweithredu mewn ardaloedd heriol lle mae gwybodaeth a phrofiad lleol yn cyfrif. “Os bydd gorsafoedd Abersoch a Llanberis yn cau, yna nid yn unig y bydd hyn yn tynnu gwasanaeth hanfodol o’r cymunedau hynny, ond mae hefyd yn golygu bod dau beiriant tân yn llai ar gael wrth gefn pe bai angen. “Mae ardaloedd gwledig eisoes yn dioddef yn anghymesur o ran cael mynediad at wasanaethau, gydag amseroedd ymateb ambiwlansys yn bryder Llwybr sy’n gam agosach at yr arfordir arlein - YCymro.Cymru parhaus yn fy etholaeth. Bydd toriadau ychwanegol i’r gwasanaeth tân ond yn gwaethygu’r sefyllfa. “Mae natur wledig Gwynedd a cynnydd y boblogaeth yn ystod misoedd yr haf yn golygu pwysau ychwanegol ar ein gwasanaethau brys. “Mae ardaloedd fel Pen Llŷn a Llanberis yn fannau poblogaidd i dwristiaid sy’n golygu hyd yn oed mwy o bwysau ar adnoddau cyfyngedig. Mae diogelu presenoldeb y gwasanaeth tân yn y cymunedau hyn yn hanfodol. “Rwy’n annog y cyhoedd i ddweud eu dweud drwy gymryd rhan yn yr ymgynghoriad cyhoeddus. “Mae angen i ni anfon neges glir i’r Awdurdod Tân bod yn rhaid diogelu’r gorsafoedd hyn, nid yn unig er budd diogelwch y cyhoedd, ond hefyd er mwyn cynnal a chryfhau blynyddoedd o brofiad ymhlith ein criwiau tân lleol, rhywbeth na ellir ei amnewid yn hawdd.” Mae’r ymgynghoriad cyhoeddus ar agor tan 22 Medi 2023. waith yn parhau dros yr wythnosau nesaf, ond gyda chymaint o ddiddordeb yn y llwybr penderfynwyd ei agor cyn gynted â phosib. “Mae hon yn garreg filltir arall i ni yng Ngwynedd wrthi i’r gytundeb cyfreithiol yma fynd â ni dros 20 milltir o lwybrau cyhoeddus wedi eu creu ers 2010.” Golyga sefydlu’r llwybr waith wynebu; dymchwel dwy ran o wal derfyn Ystâd y Penrhyn; gosod giât ar gyfer mynediad; gwaith diogelwch coed; a ffensio. Dywedodd Richard Douglas Pennant, ar ran ymddiriedolwyr Penrhyn Settled Estates, perchnogion Parc Penrhyn: “Mae wedi bod yn bleser i mi, fy nheulu ac ymddiriedolwyr yr ystâd allu gweithio gyda Cyngor Gwynedd i sefydlu’r rhan yma o Lwybr Arfordir Cymru ym Mharc Penrhyn. “Rydym yn gobeithio bydd y llwybr newydd yn rhoi pleser mawr i gerddwyr a gaiff fwynhau golygfeydd ysblennydd o Safle Treftadaeth y Byd UNESCO, y Fenai a Sir Fôn. Sut daeth copr â newid i bentref pysgota bach Mae arwyddion a dehongliadau newydd wedi cael eu codi o amgylch Amlwch i dynnu sylw at dreftadaeth ddiwydiannol cyfoethog y dref. Bydd yr arwyddion a’r arwyddion dynodi llwybr modern hefyd yn helpu i gysylltu canol y dref gyda Phorth Amlwch, Llwybr Arfordir Ynys Môn a Mynydd Parys sydd gerllaw. Ar un adeg, Mynydd Parys oedd mwynglawdd copr mwyaf y byd ac fe drawsnewidiodd Amlwch o fod yn bentref pysgota bychain i un o drefi mwyaf diwydiannol Cymru yn ystod y 18fed a’r 19eg ganrif. Yn ei anterth, roedd y mwynglawdd copr yn cyflogi dros 1,500 o bobl a oedd yn gweithio uwchben ac o dan y ddaear, yn cloddio ac yn hidlo’r mwyn copr gwerthfawr am geiniog y dydd yn unig. Gwelodd yr ardal gyfnod o dwf sylweddol oherwydd y cynnydd mewn adeiladu llongau, echdynnu a phrosesu copr ynghyd â diwydiannau cysylltiedig a oedd yn cefnogi’r gweithwyr. Dywedodd Arweinydd y Cyngor a’r Aelod Portffolio Datblygu’r Economi, Llinos Medi: “Bydd y 15 arwydd newydd yn tynnu sylw at asedau lleol ac yn helpu i gysylltu’r tair ardal arwyddocaol. Byddant hefyd yn ddefnyddiol wrth adrodd straeon am hanes cyfoethog lleol a’r diwydiannau a’r unigolion a oedd yn flaenllaw o ran datblygu’r dref.” “Mae Amlwch dal i ddenu pobl sydd â diddordeb mewn treftadaeth ddiwydiannol ac rydym yn gobeithio y bydd y prosiect hwn yn denu mwy o bobl i’r dref ac yn helpu i gryfhau ei chysylltiadau gyda’r porthladd, Mynydd Parys a’r llwybr arfordir poblogaidd.” ‘Gallaf ddeall pam y mae’r Torïaid eisiau gwrthsefyll hyn’ Dros 30 mlynedd yn cyflenwi 35,000 o geir ar draws gogledd Cymru Rhestr stoc o 150 o geir ar www.ceir.cymru HUWS Penodiad Prifysgol i gyn Gomisiynydd y Gymraeg Mae cyn Gomisiynydd y Gymraeg, Meri Huws, wedi ei phenodi’n Gadeirydd Cyngor Prifysgol Aberystwyth. 01248 670451 / 671770 GRAY CANOLFAN DEFNYDDIAU ADEILADU BUILDING MATERIALS CENTRE Eich canolfan adeiladu lleol Ffordd Arran, Dolgellau, LL40 1HD 01341 423 028 CROESO CYNNES I BAWB huwsgray.co.uk 9 Ymunodd Meri Huws â Chyngor y Brifysgol yn 2019, gan wasanaethu fel dirprwy i’r Cadeirydd presennol Dr Emyr Roberts ers Awst 2021. Daw’n Gadeirydd yn Ionawr, ar ôl i dymor Dr Roberts ddod i ben. Yn raddedig o Brifysgol Aberystwyth yn y Gyfraith a Gwleidyddiaeth, Meri Huws oedd Comisiynydd y Gymraeg cyntaf Cymru gan wasanaethu yn y rôl rhwng 2012-2019. Cyn hynny bu’n Gadeirydd Bwrdd yr Iaith Gymraeg. Roedd ei rolau blaenorol yn cynnwys swyddi Dirprwy Is-Ganghellor ym Mhrifysgol Bangor a Phrifysgol Cymru Y Drindod Dewi Sant yn ei sir enedigol, Sir Gaerfyrddin. Dywedodd: “Bydd yn fraint dod yn Gadeirydd Cyngor Prifysgol Aberystwyth. Rwyf wedi bod yn ffodus iawn i gael cyfle i gyfrannu at fy alma mater fel aelod o’r Cyngor am y bedair blynedd diwethaf, ac edrychaf ymlaen yn fawr at wasanaethu fel Cadeirydd am y cyfnod sydd i ddod.”
Page 1 and 2: Am fyw mewn tragwyddoldeb ‘ yngng
Page 3 and 4: - tud 10 - tud 2 - tud 15 Hysbys Cy
Page 5 and 6: 5 Un i’w chofio ...yn sicr ‘Amh
Page 7: 7 NID BARN Y CYMRO Esyllt Sears fu
Page 11 and 12: £9.99 £9.99 £19.99 .com Y Cymro.
Page 13 and 14: Adeiladau hynafol yn cael grantiau
Page 15 and 16: 15 Ar y cyfryngau - gan Dylan Wyn W
Page 17 and 18: d aur wedi ? r y bryn s ‘ Y c h e
Page 19 and 20: ‘Mae’n help mawr’ - grantiau
Page 21 and 22: Lluniau Y Cymro gan Laura Nunez @sh
Page 23 and 24: LLYFRAU Nofel i’r arddegau cynnar
Page 25 and 26: Er ei ddrain mae ei dyfiant talsyth
Page 27 and 28: 27 Be’ sy’n rhoi gwên ar eich
Page 29 and 30: Mai 2019 Papur Cenedlaethol Cymru
Page 31 and 32: Cyhoeddi cynlluniau i helpu creu sw

Y Cymro - Medi 2023

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?