Y Cymro - Medi 2023

6
BARN:
‘Beth tybed fyddai’r polisi golygyddol pe bai tîm Cymru,
yn hytrach na Lloegr, wedi cyrraedd y ffeinal?’
Efallai fod llawer ohonoch yn credu bod gormod
o sylw yn cael ei roi i fyd chwaraeon, yn enwedig
felly y ‘tri mawr’, pêl-droed, rygbi a chriced.
Mor aml y clywn pobl yn cwyno ‘nad oes dim ar
y teli ma ond ffwtbol’, a hawdd deall hynny ar
adegau, o gofio nad oes gan rai ohonom affliw o ddim
diddordeb mewn gwylio dynion yn eu hoed a’u
hamser yn cicio gwynt mewn peli lledr o gwmpas
caeau’r wlad.
Neu, o droi at y bedwaredd gêm honno, golff, sy’n llyncu
gymaint o fywydau rhai - pa bwrpas sydd mewn gwylio
dynion a merched yn eu hoed a’u hamser yn trio taro pêl
fach wen i dwll yn y ddaear?
Ydi, mae’n hawdd dilorni’r fath weithgaredd, ond does dim
gwadu fod yna filiynau yn meddwl yn wahanol - a finnau yn
eu plith.
A’r ffaith amdani yw y gall byd chwaraeon ddysgu llawer
inni am y natur ddynol, am gymdeithas, ac am y modd yr
ydym yn trefnu ein byd.
Cymrwch er enghraifft wleidyddiaeth yr ynysoedd
Prydeinig, a’r modd y mae’r gwahanol awdurdodau yn
ymagweddu tuag at y cenhedloedd sy’n trigo ar yr ynysoedd
hyn.
Mae’r awdurdodau sy’n rhedeg pêl-droed a rygbi yn
ddigon hapus i gydnabod hawl Cymru a’r Alban i gael timau
‘cenedlaethol’, a chydnabod eu hawl i gystadlu am Gwpan
Ewrop, neu Gwpan y Byd, fel gwledydd sofran.
Pan ddaw hi’n fater o ddelio gydag Iwerddon, fodd bynnag,
mae gwahaniaeth diddorol rhwng pêl-droed a rygbi: timoedd
ar wahân i Weriniaeth Iwerddon a Gogledd Iwerddon mewn
DRWY LYGAD BARCUD
sdsadsd
Ddiwedd mis Gorffennaf collodd Cymru un o’i
chymeriadau cynhesaf sef Clive Rowlands.
Oedd, roedd Clive yn chwedl yn y byd rygbi. Ond
roedd e’n llawer mwy na hynny. Roedd Clive
hefyd yn Gymro cyflawn. Yn wir, ni allai fod yn
ddim ond talp o Gymro.
Pan oeddwn i’n un o gyflwynwyr ‘Pnawn Da’ yn
Llanelli rhwng 1999 a 2004 byddai Clive yn un o
gyfranwyr rheolaidd yrhaglen a theimlwn hi’n fraint cael
ei holi.
Roedd gwybodaeth Clive am gêm y bêl hirgron yn
ddihysbydd. Ond beth bynnag fyddai pwnc ein trafod
byddai’n orfodol sôn am un cyn-chwaraewr yn arbennig.
Dai Morris oedd hwnnw, y blaen asgellwr chwedlonol o
Gwm Nedd. Gŵr tawel ond cadarn oedd Dai. Dim rhyfedd
mai ei lysenw oedd ‘Shadow’. A Dai oedd arwr Clive.
O bryd i’w gilydd byddem yn trafod cewri’r gêm. Câi
Clive gyfle i enwi ei dîm delfrydol. Câi, er enghraifft,
enwi’r tîm rygbi Cymreig delfrydol.
Bryd arall câi ddewis y tîm gorau oedd wedi cynrychioli’r
Llewod. Câi hefyd ddewis y tîm gorau yn y byd. Ymhob
achos byddai Dai Morris yn ennill ei le. Ac os na fyddwn
wedi crybwyll enw Dai yn ystod sgwrs, byddai Clive yn
siŵr o’m hatgoffa.
‘Bachan, gan bwyll, smo ni wedi sôn am Dai eto. Allwn
ni ddim cloi heb sôn am Dai achan!’
Pan yn ifanc bu Clive mewn gwaeledd. Yna,
flynyddoedd yn ddiweddarach trawyd ei wraig Marged â
arlein - YCymro.Cymru
pêl-droed, ond un tîm i Iwerddon gyfan mewn rygbi.
A phan ddaw hi’n fater o gael un tîm cyfansawdd i
gynrychioli’r Ynysoedd Prydeinig, mae’r awdurdodau
rygbi yn ddigon hapus i arddel ‘Y Llewod’ fel tîm sy’n
cynrychioli’r pedair cenedl - Iwerddon, yr Alban,
Cymru a Lloegr - ond bod y chwaraewyr rhywsut yn cadw’u
hunaniaeth cenedlaethol eu hunain o fewn y tîm cyfansawdd.
Ond os yw pêl-droed yn sôn am wneud rhywbeth tebyg
- ar gyfer y Gemau Olympaidd er enghraifft - mae arlliw
Seisnig-genedlaethol ar y cyfan yn syth, ac y mae’r Alban,
Cymru a’r Iwerddon yn gwrthwynebu.
‘...onid yw’n bryd i rywun eu hatgoffa
fod gan Gymru, yr Alban a Gogledd
Iwerddon, ein timau cenedlaethol
ni ein hunain?’
Ac ar y maes criced, er mai ‘Clwb Cymru a Lloegr’ yw
enw swyddogol y corff sy’n rhedeg y gêm, does dim ymgais
o gwbwl i guddio’r ffaith mai tîm Lloegr sy’n chwarae, gyda
baner San Siôr yn ei gynrychioli, heb unrhyw sôn o gwbwl
am y Ddraig Goch.
Ac os oes Cymro yn cael ei gysidro yn ddigon da, yna
chwarae i Loegr yw’r fraint sy’n ei ddisgwyl.
Daeth y cyfan hyn i’r meddwl yn ystod yr
wythnosau diwethaf hyn, wrth i dîm pêl-droed y ‘Llewesau’
ennill eu ffordd drwodd i gêm derfynol Cwpan Merched
salwch difrifol. Llwyddodd hithau i ddod drwy driniaeth
hir ac fe’i gwahoddwyd ar y rhaglen i dderbyn sesiwn
goluro, eitem a gâi slot wythnosol.
Wrth i Marged gael ei ffilmio’n fyw yn derbyn y driniaeth
goluro roedd Clive a finne’n gwylio o bendraw’r stiwdio.
A dyma sylwi fod Clive yn crïo, a’r dagrau’n llifo lawr
ei ruddiau. Yna dyma fe’n gosod ei law at fy ysgwydd a
sibrwd drwy ei ddagrau,
‘Sbïa Lyn bach, sbia arni. Mae hi fel dol fach.’
A dyma finne’n chwalu’n rhacs.
Byddai presenoldeb Clive yn cynhesu pob achlysur. Roedd
ei hiwmor yn chwedlonol.
Weithiau fe wnâi Grav droi fyny’n ddirybudd, a
dyna’i chi ‘double act’ wedyn. Fe dynnai Clive ei goes yn
ddiddiwedd.
Ac mae chwerthiniad Clive yn dal i ddychwelyd bob tro y
meddyliaf amdano. Yn gyntaf byddai’r llygaid gleision yn
cau ac yna siglai ei holl gorff cyn i’w chwerthiniad atseinio
fel cloch arian.
Ie, Clive oedd y Cymro cyflawn. Ble bynnag y byddai fe
fyddai yno hwyl.
Un o’m hoff atgofion amdano oedd gwrando unwaith
arno’n mynd drwy ei bethau wrth griw ohonom uwch
paned yn y stiwdio.
gan Lyn
Ebenezer
Y Cymro cyflawn - a’i chwerthiniad yn atsain fel cloch arian
‘Bachan, gan bwyll, smo ni wedi sôn am
Dai eto. Allwn ni ddim cloi heb sôn am
Dai achan!’
- gan Dafydd Iwan
Ai eu tîm nhw yw ein tîm ni? - pam fod y
cyfryngau Prydeinig y gweld pawb yn Sais?
y Byd. Ymhell cyn y gêm derfynol, roedd y wasg
Brydeinig-Seisnig wedi penderfynu mai blwyddyn Lloegr
oedd hi i fod, a’r Llewesau oedd yn ein cynrychioli ‘NI’,
a mawr oedd ein braint i gael y fath griw talentog i’n
cynrychioli ar un o lwyfannau mwya’r byd chwaraeon.
Ar y dyddiau yn arwain at y gêm fawr, roedd y prif
fwletinau newyddion Prydeinig yn llawn o gampau a
disgwyliadau tîm Lloegr, ac yn ein trin ni’r gwylwyr fel
pe baem un ac oll yn llwyr y tu cefn i’r Llewesau dewr
wrth iddyn nhw ruo tuag at eu gwobr anochel a chwbl
haeddiannol.
A bod yn deg a chwbl ddi-duedd, dwi ddim am dynnu dim
oddi wrth y chwaraewyr eu hunain: roedden nhw’n dîm da,
ac roedden nhw’n haeddu - er ychydig yn ffodus ar adegau -
i gyrraedd y ffeinal.
Ond am y cyfryngau - onid yw’n bryd i rywun eu hatgoffa
fod gan Gymru, yr Alban a Gogledd Iwerddon, ein timau
cenedlaethol ni ein hunain?
Ac nad ydym yn gefnogwyr otomatig i dîm Lloegr am eu
bod yn digwydd byw am y clawdd â ni.
A phan neilltuwyd bwletinau cyfan gan ITV a’r BBC ,
drannoeth y gêm fawr, i ddweud wrthym fod y Llewesau
wedi dod yn ail, a’r byd cyfan yn galaru, Duw a’n helpo!
Beth tybed fyddai’r polisi golygyddol pe bai tîm Cymru, yn
hytrach na Lloegr, wedi cyrraedd y ffeinal?
Mae’n ddiddorol dyfalu onid yw?
Digwyddodd rhywun sôn am y teulu brenhinol. A rhaid
oedd i Clive daflu atgof i’r cylch.
Sôn wnaeth e am y Dywysoges Anne a oedd bryd hynny
yn brif noddwr tîm rygbi’r Alban. Ac oedd, roedd Clive yn
ei hadnabod hi’n dda. Cofiai’r tro cyntaf iddynt gyfarfod yn
ystod gêm rhwng Cymru a’r Alban.
‘Dyma hi’n gofyn i fi o ble own i’n dod? Finne’n ateb yn
ddigon sifil: “I come from Cwmtwrch, your Majesty.” A
dyma hi’n mynd ymlân: “Yes, yes, I know that, Clive. But
would that be Upper or Lower Cwmtwrch?”’
Ac yna’r chwerthiniad nas clywaf fyth eto yn llenwi’r lle.
Ie, Clive Rowlands, y Cymro cyflawn.
Diolch am gael adnabod yr anwylaf o ddynion.