Y Cymro - Medi 2023

More documents

Recommendations

Info

2 Cyhoeddir gan Cyfryngau Cymru Cyf Uwch-Olygydd Ymgynghorol: Barrie Jones barrie.jonescymro@gmail.com Cynorthwyydd Golygyddol: Marc Roberts Hysbysebion: Barrie Jones barrie.jonescymro@gmail. com. 07740 918961 Cefnogir y cyhoeddiad hwn gyda chymorth ariannol oddi wrth Lywodraeth Cymru a Chyngor Llyfrau Cymru. Ymwadiad: Nid yw Llywodraeth Cymru na Chyngor Llyfrau Cymru’n cytuno, o angenrheidrwydd, ag unrhyw farn a fynegir yn y cyhoeddiad hwn. Dewch i gyswllt: Y Cymro 13 Heol y Parc Pontyberem Llanelli Sir Gaerfyrddin, SA15 5EA Twitter: @y_cymro Facebook: @ycymroarlein Y wefan: https://ycymro.cymru Ebost: gwyb@ycymro.cymru i ffonio: 07740 918961 Rydym yn cadw’r hawl i olygu adroddiadau, erthyglau a llythyrau. Fe wneir hyn oherwydd maint, gweddusrwydd, chwaeth a chyfreithlondeb. Nid yw’r farn a amlygir yn y cyhoeddiad hwn o angenrheidrwydd yn cynrychioli barn y cyhoeddwyr. Croesawn unrhyw gywiriadau. Cyfle i rywun sy’n ‘angerddol dros y Gymraeg’ Mae aelodau Fforwm Iaith Ynys Môn wedi datgan eu diolch i’r cadeirydd a’r is-gadeirydd wrth iddynt roi’r gorau i’w rolau. Mewn cyfarfod y mis diwethaf mynegodd Dr Haydn Edwards a Dr Ifor Gruffydd ill dau eu bod am ildio eu cyfrifoldebau yn dilyn bron i bum mlynedd o wasanaeth. Yn ystod y cyfnod mae gwaith y Fforwm Iaith wedi esblygu a bellach yn cynnwys dros 25 o sefydliadau cyhoeddus a thrydydd sector Mae rhwydwaith newydd, Ein Ffermydd Cyswllt Ffermio, am helpu amaethyddiaeth Cymru bontio i ddyfodol sero net gyda’r ffermydd dan sylw’n treialu dulliau arloesol a thechnolegau newydd. Lansiodd Cyswllt Ffermio ei rwydwaith ‘Ein Ffermydd’ yn yn Sioe Frenhinol Cymru pan gafodd enw’r 15 fferm eu datgelu. O Ynys Môn yn y gogledd i Sir Benfro yn y de, maent yn cynnwys ystod amrywiol o systemau, o ffermydd bîff a defaid i ffermydd llaeth a dofednod, ond gydag uchelgais gyffredin i feithrin gwydnwch a chynaliadwyedd. Dros y ddwy flynedd nesaf, bydd y ffermydd yn cynnal diwrnodau agored Cyswllt Ffermio i rannu arfer gorau a syniadau newydd sy’n deillio o’u prosiectau. Ymhlith y ffermwyr sydd wedi’u recriwtio mae’r ffermwyr cig coch Rhodri a Claire Jones, sy’n ffermio yn Brynllech Uchaf, Llanuwchllyn. Mae eu huchelgeisiau wrth ddod yn rhan o rwydwaith Ein Ffermydd yn cynnwys, lleihau eu dibyniaeth ar borthiant a brynwyd a dod o hyd i gymysgedd hadau ar gyfer porfa sy’n gweddu i’w system, tir a hinsawdd. “Y cyngor mwyaf defnyddiol a gawsom erioed yw newid os yw’n addas i chi a gwella’r hyn yr ydych yn ceisio’i wneud,” meddai Rhodri. Hefyd wedi’u recriwtio i’r rhwydwaith mae’r ffermwyr da byw David, Eryl a Daniel Evans, Tanygraig, Llanbedr Pont Steffan, sydd eisoes wedi gweld manteision defnyddio technoleg gyda system teledu cylch cyfyng, sydd wedi trawsnewid y cyfnod wyna a lloia. Maes allweddol y mae Sian, Aled a Rhodri Davies, sy’n rhedeg fferm gymysg yn Cwmcowddu, Llangadog, am ganolbwyntio arno yw sut y gallant wneud gwell defnydd o dail ieir i leihau eu hanghenion o wrtaith wedi’i brynu. “Rydym ni hefyd am ganolbwyntio ar gynyddu faint o borthiant rydym ni’n ei dyfu, a’i wneud yn fwy goddefgar i sychder,’’ meddai Aled. - llais annibynnol yng Nghymru blaenllaw sydd oll yn cyfrannu at ddatblygiad y Gymraeg ar Ynys Môn. Cafodd y Fforwm Iaith ei sefydlu yn 2014. Dywedodd Arweinydd Cyngor Sir Ynys Môn, y Cynghorydd Llinos Medi: “Rydym yn hynod ddiolchgar i Dr Haydn Edwards a Dr Ifor Gruffydd. “Mae’r Fforwm Iaith wedi datblygu i fod yn awdurdod dylanwadol nid yn unig yn lleol, ond yn genedlaethol, ac yn esiampl i eraill o bwysigrwydd cydweithio i atgyfnerthu’r Gymraeg. Yn dilyn ymadawiad Dr Edwards, mae Fforwm Iaith Ynys Môn yn edrych i benodi cadeirydd annibynnol newydd. Dywedodd Elen Hughes, Prif Swyddog Menter Iaith Môn: “Mae hwn yn gyfle arbennig i rywun sydd â chysylltiadau cryf â’r ardal, sy’n angerddol dros y Gymraeg ac yn ymroddedig i ddatblygiad yr iaith yng nghymunedau Ynys Môn i arwain gwaith y Fforwm Iaith. “Anogaf unrhyw un sydd â diddordeb i gysylltu â ni am sgwrs.” Cyswllt Ffermio yn datgelu rhwydwaith ‘Ein Ffermydd’ newydd o 15 fferm Cymru Y ffermydd ‘Ein Ffermydd’ eraill yw: Chris a Glyn Davies, Awel y Grug, Y Trallwng, De Sir Drefaldwyn (Cig Coch). Marc, Wynn a Bethan Griffiths, Cilthrew, Llansantffraid, Gogledd Sir Drefaldwyn (Cig Coch). Jeff, Sarah, Enfys a Medi Wheeler, Clyngwyn, Clunderwen, Sir Benfro (Llaeth). Deryl a Francis Jones, Rhyd Y Gofaint, Aberaeron, Gogledd Ceredigion (Llaeth). Robert a Jessica Lyon, Lower House Farm, Llandrindod, Sir Faesyfed (Cymysg). Sarah Hammond a Robert Williams, Glyn Arthur Farm, Llandyrnog, Dinbych (Cig Coch). Dylan, Gwenda a Gwion Roberts, Cornwal Uchaf, Gwytherin, Conwy (Cig Coch). David, Heulwen and Rhys Davies, Moor Farm, Treffynnon, Fflint (Llaeth) Ifan Ifans, Tyddyn Cae, Pwllheli, Gwynedd (Llaeth). Roger a Dyddanwy Pugh, Crickie Farm, Llangors, Aberhonddu (Cig Coch). Gerallt Jones, Graianfryn, Llanfachraeth, Ynys Môn (Cig Coch). Nigel Bowyer a’r teulu, Ty Coch, Brynbuga, Sir Fynwy (Cig Coch). Dywedodd Siwan Howatson, Pennaeth Technegol Cyswllt Ffermio mai’r gobaith oedd y bydd ffermwyr ledled Cymru yn cael eu hysbrydoli a’u hannog i roi cynnig ar ffyrdd arloesol o weithio a thechnolegau newydd i gynyddu cynaliadwyedd hirdymor eu busnesau fferm eu hunain. Arweinydd Plaid Cymru i annerch gorymdaith Bangor Bydd cefnogwyr annibyniaeth yn troi eu golygon at Fangor lle cynhelir y diweddaraf mewn cyfres o orymdeithiau dros annibyniaeth. Ymhlith y rhai fydd yn annerch y dorf bydd arweinydd Plaid Cymru, Rhun ap Iorwerth. Trefnir yr Orymdaith dros Annibyniaeth, a gynhelir ar Fedi 23, ar y cyd rhwng YesCymru ac AUOBCymru a disgwylir iddo godi proffil yr achos dros Gymru annibynnol. Bydd yn cychwyn am 1pm o Faes Parcio Glanrafon. Dan arweiniad cerddorion Cymreig bydd yr orymdaith yn cerdded ar hyd Stryd Fawr Bangor, gan droi at Ffordd Glynne cyn troi unwaith eto i Ffordd Deiniol ac yn ôl tuag at Faes Parcio Glanrafon. Dywedodd Geraint Thomas, un o’r trefnwyr sy’n rhedeg busnes yng Nghaernarfon: “Rwy’n falch iawn y ‘ ...newid os yw’n addas i chi a gwella’r hyn yr ydych yn ceisio’i wneud’ bydd Gwynedd unwaith eto yn cynnal gorymdaith dros annibyniaeth AUOB- Cymru ac YesCymru. Daeth dros 8,000 i’r orymdaith yng Nghaernarfon nôl yn 2019, rydym yn obeithiol y bydd mwy o bobl fyth ym Mangor y tro hwn. “Mae’r disgwyliadau yn uchel wrth i ni baratoi i groesawu unigolion o bob rhan o Gymru i Fangor. Fel trefnwyr, rydym yn gweithio’n ddiwyd i sicrhau y bydd hon yn un o’r gorymdeithiau gorau eto!” Wrth i’r orymdaith ddod i ben tua 2pm, bydd rali fawr yn cael ei chynnal ym Maes Parcio Glanrafon, gyda llwyfan mawr, system PA, a sgrin fideo ar gyfer areithiau a pherfformiadau. Ymhlith y siaradwyr bydd Rhun ap Iorwerth, a ddaeth yn arweinydd ar Blaid Cymru ym mis Mehefin. Dywedodd: “Rydw i’n edrych ymlaen i ymuno unwaith eto â miloedd o bobl a datgan yn glir ein cefnogaeth dros annibyniaeth i Gymru, y tro yma ym Mangor. “Nid dyma’r gorau all hi fod i Gymru - gallwn anelu’n uwch fel cenedl, ac yn wir mae’n rhaid i ni wneud hynny. “Mae’n glir i mi fod gennym gymaint i’w gynnig - yn ein pobl, ein hadnoddau naturiol, yn ein hynodrwydd, ein menter gymunedol a’n dyfeisgarwch. Fe all Cymru sefyll ar ei dwy droed ei hun. “Mae annibyniaeth yn gyflwr arferol i wlad fodoli ynddi, a dyna’r ydan ninnau’n anelu amdano. Rydw i’n gyffrous am fy rôl i fel Arweinydd Plaid Cymru - i geisio argyhoeddi mwy a mwy o bobl pam ein bod ni ar y siwrne hon tuag at Gymru annibynnol - tuag at Gymru sy’n fwy ffyniannus, yn decach, yn wyrddach ac yn fwy uchelgeisiol.”
- tud 10 - tud 2 - tud 15 Hysbys Cymro Stribyn Gor f 23 :Layout 1 2/06/2023 09:19 Page 1 www.carreg-gwalch.cymru ( 01492 642031 Heledd Gwyndaf - tud 4 Dros hanner miliwn o gleifion yn aros am driniaeth yng Nghymru gan Eryl Crump Ond mae’r Gweinidog Iechyd yn amlygu’r holl ymdrechion sy’n cael ei gwneud i fynd i’r afael â’r amseroedd aros hiraf Mae ffigurau a ryddhawyd gan Lywodraeth Cymru ddiwedd Awst yn dangos bod 754,300 o ‘lwybrau cleifion’ agored yng Nghymru ym mis Mehefin 2023 - cynnydd o’r 748,400 ym mis Mai. Dyma’r pedwerydd cynnydd yn olynol a hefyd yr ail uchaf ar gofnod. Mae’r data yma yn cynnwys amser a dreulir yn aros am unrhyw apwyntiadau ysbyty, profion, llawdriniaeth a sganiau.* Ledled Cymru mae 589,000 o gleifion unigol ar restrau aros am driniaeth - cynnydd o tua 5,200 o gleifion o fis Ebrill ymlaen. ‘Mae canslo apwyntiadau ar y funud olaf yn golygu gwastraffu adnoddau’ Mae hyn er gwaethaf ymdrechion parhaus Llywodraeth Cymru i dorri amseroedd aros y Gwasanaeth Iechyd Cenedlaethol (GIG). Mewn mannau eraill cynyddodd nifer yr amseroedd yr oedd cleifion yn aros llai na 26 wythnos am driniaeth hefyd i 59.3% ym mis Mehefin, tra gostyngodd nifer yr amseroedd aros yn hwy na 36 wythnos ym mis Mehefin, i ychydig o dan 229,300. Ar gyfer gwasanaethau canser, dechreuodd 132 yn fwy o bobl eu triniaeth ddiffiniol gyntaf, gyda 23 yn fwy o fewn y targed, i gymharu â’r un amser blwyddyn ddiwethaf. Hefyd gwelwyd cynnydd o 14% yn y nifer Arbed CO2 a phob cyfleustra modern ar fysus trydan Cymru Mae mwy na 100,000 o deithwyr wedi teithio ar y gwasanaeth bws rhwng Caerfyrddin ac Aberystwyth TrawsCymru ers iddo gael ei ail-lansio gyda bysiau trydan yn gynharach eleni. Mae nifer y teithwyr wedi cynyddu o 16,000 ym mis Mawrth i 19,000 ym mis Ebrill, 23,000 ym mis Mai a 26,000 ym mis Mehefin ac eto ym mis Gorffennaf. Dywedodd Huw Morgan, Pennaeth Trafnidiaeth Integredig Trafnidiaeth Cymru: “Mae’r gwasanaeth a ail-lansiwyd Mai 2019 Papur Cenedlaethol Cymru £1.00 Rheoleiddio neu hybu? - Y Cymro yn holi Comisiynydd y Gymraeg YR YMATEB! Mwy na geiriau ar wal - rhan o’n hanes a’n hunaniaeth ADAM PRICE: ‘Y ffordd orau i ymateb i’r difrod i furlun Tryweryn yw i ni weld 100 o furluniau newydd yn codi ym mhob cwr o’r wlad dros Gymru Rydd’ Gor fennaf 2019 OWAIN PWY? Papur Cenedlaethol Cymru £1.00 Pam nad yw hanes ein gwlad yn cael ei ddysgu yn ein hysgolion? Pam bod angen poeni? - mae’r iaith yn fyw ac iach! Barn wahanol - tud 16 -17 ‘Profiad y tasglu yw bod nifer o ddysgwyr yn ysgolion Cymru yn dysgu mwy am hanes Lloegr nag am hanes eu bro a’u gwlad eu hunain’ - tud 2 a 3 Cynghorau yn cefnogi breuddwyd annibyniaeth - tud 13 a gafodd wybod nad oes ganddynt ganser (14,575) o’i gymharu â Mehefin 2022. Mae’r Gweinidog Iechyd Eluned Morgan wedi amddiffyn y ffigyrau - gan amlygu’r ymdrechion sy’n cael eu gwneud i fynd i’r afael a’r amseroedd aros hiraf. Dywedodd Eluned Morgan: “Mae’n galonogol gweld cynnydd o ran lleihau rhai o’r arosiadau hwyaf, a’r amser aros cyfartalog am driniaeth yng Nghymru yw 19.1 wythnos - sydd 10 wythnos yn llai na brig mis Hydref 2020 a dwy wythnos a hanner yn fyrrach na blwyddyn yn ôl. “Mae hyn er gwaethaf y galw parhaus ar staff y GIG sy’n gweithio’n galed. Atgyfeiriadau ar gyfer canser ac arbenigeddau eraill oedd yr uchaf i gael eu cofnodi erioed ym mis Mehefin. Cynyddodd holl atgyfeiriadau 20% ers yr un cyfnod y llynedd. “Mae arosiadau dros ddwy flynedd bellach wedi gostwng 60% ers i’n rhaglen adfer ar ôl COVID gael ei lansio. “Er nad yw’r galw am wasanaethau yn arafu ac er bod y rhestr aros gyffredinol wedi codi eto, mae angen inni sicrhau ein bod yn rheoli ein hadnoddau yn effeithiol. Y llynedd cafodd dros 6,000 o driniaethau eu canslo ar y funud olaf. “Mae canslo apwyntiadau ar y funud olaf yn golygu gwastraffu adnoddau - mae’n golled o ran amser ymgynghorwyr a llawfeddygon pan allai’r gofod hwnnw fod wedi cael ei gynnig i rywun arall. “Dyna pam rwyf wedi lansio ein polisi aros yn rhagweithiol, sef y polisi 3A i gefnogi pobl sy’n aros am driniaeth i atal rhai o’r wedi canolbwyntio ar ddarparu’r profiad teithwyr gorau posibl i gwsmeriaid tra’n cadw prisiau’n fforddiadwy. “Rydym wedi bod yn falch iawn o lwyddiant y gwasanaeth yn y chwe mis cyntaf ers cyflwyno’r bysiau newydd a’n ffocws nawr yw parhau i wella ein harlwy yn dilyn adborth gan ddefnyddwyr.” Gwasanaeth T1 TrawsCymru, a weithredir gan First Cymru, yw’r contract bws cyntaf i gael ei reoli gan Trafnidiaeth Cymru. Mae’r cerbydau newydd yn gweithredu allan Be amdani? ...dewch i’r Bala i chwarae golff yng Ngwpan Y Cymro’ - tud 8 Mai 2023 Papur Cenedlaethol Cymru £1.50 PAM RHAID GADAEL EIN GWLAD I FYND O UN PEN I’R LLALL? Gweld rhywbeth o’i le ar enw hyfryd Bannau Brycheiniog? ...na ninnau chwaith! Wrth i’r ffrae dros gyfraniad Cymru i brosiect rheilffordd HS2 Lloegr godi stêm mae galw cynyddol am ffordd gall o gysylltu’r de a’r gogledd - tud 3 “Yn anhygoel, mae’n rhaid i unrhyw deithiwr sydd eisiau mynd ar y trên o ogledd i dde Cymru fynd drwy Loegr” Liz Savi le Roberts - tud 3 Y gadair o Batagonia be l ...mae rhai pethau sy’n werth aros amdanynt - tud 4 Pwy, pam a be? ...‘parchu artistiaid’ a’r ffrae dros reol iaith yr Eisteddfod - tud 3 Gor fennaf 2023 Maxine, Cymru ...a Donald Trump O’r America - sgŵps gwych y newyddiadurwraig o Gonwy Ar y Cyfryngau - Dylan Wyn Wi liams Cynllun ‘hanesyddol’ i achub ein cymunedau rhag effaith ddinistriol y tai gwyliau UN CAM CALL O’R DIWEDD TUAG ATAL Y LLIF arlein - YCymro.Cymru GWASG CARREG GWALCH Papur Cenedlaethol Cymru £1.50 ‘Mae Gwynedd wedi arwain y fordd’. .ond mae rhai yn ei weld fel polisi ‘wrth-Seisnig’ ar gael yn eich siop lyfrau leol . ’Chydig o Gymraeg i ni - HWRE! .pam fe ly bod ein disgwyliadau mor ofnadwy o isel? - Adroddiad arbennig - tud 2 apwyntiadau hynny rhag cael eu canslo a sicrhau bod pobl yn cael y canlyniadau gorau.” Ychwanegodd fod adrannau brys ac ambiwlansys yn parhau i weld lefelau parhaus o alw uchel. “Er hynny, mae perfformiad yn erbyn targed pedair awr yr adran argyfwng ac amseroedd ymateb galwadau coch ambiwlansys yn dal eu tir yn dda, yn unol â gwelliannau a welwyd yn ystod yr ychydig fisoedd diwethaf. Ym mis Gorffennaf ymatebodd y gwasanaeth ambiwlans i fwy o ddigwyddiadau o fewn 10 munud o’i gymharu â’r un mis y llynedd. “Ym mis Gorffennaf cafodd yr ail gyfran uchaf o alwadau eu hateb gan linell gymorth 111 am dros flwyddyn. Mae’n galonogol bod fwy o bobl yn defnyddio’r llinell gymorth hon i sicrhau’r gwasanaeth mwyaf priodol ar gyfer eu hanghenion a lleihau’r pwysau ar y system ehangach.” * Mae’r ffigyrau yma yn uwch oherwydd bod gan rai pobl fwy nag un ‘llwybr claf’ o ddepo newydd yng Nghaerfyrddin ac yn gwneud rhai o’r teithiau holl-drydan hiraf o blith unrhyw fysiau yn y Deyrnas Unedig, gan gwmpasu 104 milltir ar gyfer taith gron. Mae pob cerbyd yn arbed 3kg o CO2 fesul taith gron, sy’n cyfateb i dros 12,700 paned o de. Mae’r bysiau’n cynnig nifer o nodweddion newydd gan gynnwys goleuadau darllen, byrddau, gwefru diwifr a socedi USB, seddi gyda breichiau, sgriniau gwybodaeth a system puro aer. z 3 Be’ fydd yr effaith ar y m ô r wrth ehangu’r ffermydd gwynt? Mae ymchwilwyr ym Mhrifysgol Bangor wedi derbyn cyllid i ymchwilio i ba effeithiau amgylcheddol y gallai datblygiad arfaethedig cenhedlaeth newydd o ffermydd gwynt eu cael ar y môr. Mae Ysgol Gwyddorau Eigion y brifysgol yn rhan o gonsortiwm sydd wedi ennill £2.5 miliwn o gyllid gan Gyngor Ymchwil yr Amgylchedd Naturiol. Mae £639,000 wedi’i glustnodi ar gyfer gwneud ymchwil i effaith gwahanol ddyluniadau sylfaen tyrbinau ar ecosystemau sensitif. Yn dilyn llwyddiant datblygiad ynni gwynt ar y môr fel ffynhonnell ynni dros y degawd diwethaf, gwelir ehangu pellach yn y math hwn o gipio ynni fel asgwrn cefn llwybr y DU i gyflawni sero net erbyn 2050. Er bod dros 99% o’r genhedlaeth bresennol o ffermydd gwynt ar y môr yn y Deyrnas Unedig wedi’u seilio ar foroedd arfordirol bas, mae’r ehangiad enfawr yn gofyn am ddatblygiadau ar raddfa fawr yn y moroedd dyfnach ymhellach o’r lan. Mae gan y dyfroedd dyfnach hyn haenau tymheredd gwahanol sy’n newid drwy’r tymhorau ac yn cynnal gwahanol ecosystemau, pysgod a rhywogaethau eraill. Dywedodd Dr Ben Lincoln: “Mae’r symudiad hwn i ddyfroedd dyfnach yn gofyn am ddatblygu cynlluniau sylfaen tyrbinau hollol wahanol. “Mae hyn yn codi cwestiynau ynghylch pa effeithiau y gall y datblygiadau newydd hyn eu cael ar natur a’r amgylchedd.” ‘Fy ngobaith yw talu teyrnged i dalent ffyrnig Rachel Roberts’ - Sharon Morgan - tud 24 Dros lais annibynol cryf i Gymru... Tanysgrifiwch am flwyddyn i bapur cenedlaethol ein gwlad - tud 29
Page 1: Am fyw mewn tragwyddoldeb ‘ yngng
Page 5 and 6: 5 Un i’w chofio ...yn sicr ‘Amh
Page 7 and 8: 7 NID BARN Y CYMRO Esyllt Sears fu
Page 9 and 10: Pryder Plaid Cymru ynglŷn â dyfod
Page 11 and 12: £9.99 £9.99 £19.99 .com Y Cymro.
Page 13 and 14: Adeiladau hynafol yn cael grantiau
Page 15 and 16: 15 Ar y cyfryngau - gan Dylan Wyn W
Page 17 and 18: d aur wedi ? r y bryn s ‘ Y c h e
Page 19 and 20: ‘Mae’n help mawr’ - grantiau
Page 21 and 22: Lluniau Y Cymro gan Laura Nunez @sh
Page 23 and 24: LLYFRAU Nofel i’r arddegau cynnar
Page 25 and 26: Er ei ddrain mae ei dyfiant talsyth
Page 27 and 28: 27 Be’ sy’n rhoi gwên ar eich
Page 29 and 30: Mai 2019 Papur Cenedlaethol Cymru
Page 31 and 32: Cyhoeddi cynlluniau i helpu creu sw

Y Cymro - Medi 2023

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?