Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
27<br />
Be’ sy’n rhoi gwên ar eich wyneb?<br />
Be’ sy’n eich gyrru’n hollol wallgof?<br />
Be’ sydd angen ei newid syth bin?<br />
- Rydym am glywed eich barn ar yr hyn<br />
sy’n wirioneddol bwysig yn y Gymru zgyfoes<br />
Cysylltwch â’r <strong>Cymro</strong>: gwyb@ycymro.cymru<br />
‘Drwy berchnogi ein gwlad,<br />
mi allwn gael y grym, a’r<br />
cyllid, i greu gwell Cymru<br />
i’n plant’<br />
Detholiad o anerchiad yr Archdderwydd<br />
Myrddin Ap Dafydd yn Eisteddfod Genedlaethol<br />
Llŷn ac Eifionydd.<br />
“Dan ni mor falch o’ch gweld chi yma, yma yn ein Steddfod<br />
ni. Maen nhw wedi bod yn flynyddoedd hir ers dechrau’r daith!<br />
Ond ers rhai misoedd, dydi’r ardal yma’n siarad am ddim arall.<br />
Pentrefi yn tynnu at ei gilydd, ardal yn closio ac yn dathlu<br />
treftadaeth a chroeso gyda dychymyg. Mae na hen beintio a<br />
llifio, trosolio a gosod arwyddion a baneri wedi bod - i sicrhau<br />
pob ymwelydd fod y croeso i Steddfod Llŷn ac Eifionydd yn<br />
gynnes ac yn ddeniadol. Ers pythefnos, does dim potiau paent<br />
coch ar ôl yn siopau Pwllheli. Mae’r Steddfod yn furum drwy’r<br />
ardal ac mae hi fel bara - er cystal ydi’r sylw mae hi’n ei gael<br />
ar yr holl gyfryngau eraill, mae hi’n llawer gwell yn ffresh, yn<br />
eich dwylo, felly daliwch i ddod yma i’r Maes i’w mwynhau.<br />
Ychydig dros fis yn ôl roedd defod Cyhoeddi Steddfod<br />
y flwyddyn nesa yn Aberdâr - roedd yno orfoledd, lond y<br />
palmentydd, a dagrau o lawenydd fod y Gymraeg yn creu<br />
cynefin iddi’i hun yn y Cymoedd unwaith eto.<br />
‘Mae’n dadlau y gall yr angen inni fynd<br />
â’n capia yn ein dwylo yn ddi-urddas i<br />
Lundain i gardota am chydig friwsion<br />
bob hyn a hyn ddod i ben’<br />
O Aberdâr i Aberdaron, yr un ydi’r angen - creu cynefin i’r<br />
iaith a’i siarad hi a’i defnyddio hi ym mhob agwedd o fywyd.<br />
Dyna be mae’r Steddfod yn ei gynnig inni - byd crwn, cyflawn<br />
Cymraeg sy’n ysbrydoliaeth. Dyna mae Huw Prys Jones wedi’i<br />
ganfod yn ei waith gwerthfawr ar y wefan Atlas y Gymraeg.<br />
Fel yr Eisteddfod ei hun, mae Llŷn ac Eifionydd yn cynnig<br />
cynefin allweddol ac yn haeddu sylw manwl a chreadigol wrth<br />
gynnal a chryfhau’r iaith.<br />
Ffaith galonogol ydi bod cryfder y cynefin yn cael effaith dda<br />
ar y rhai sy’n symud yma o’r tu allan i Gymru - yn ôl ymchwil<br />
Huw mae bron chwarter y rheiny yn Llŷn ac Eifionydd yn<br />
dysgu a defnyddio Cymraeg.<br />
Unwaith eto, fel yn y Steddfod ei hun, mae’n amlwg fod<br />
gweld bywyd a llawenydd a diwylliant y rhai sy’n byw drwy’r<br />
iaith yn denu rhagor o siaradwyr Cymraeg newydd ati. Mae’r<br />
Steddfod yn hollbwysig - ydi; felly hefyd y dalgylch yma sy’n<br />
ei chynnal eleni.<br />
Un o’r pethau sy’n rhoi pwysau mawr ar ar lawer o<br />
ardaloedd yng Nghymru heddiw ydi diffyg tai i bobl leol. Fel<br />
mae ymgyrch Ga’ i Fyw Adra yn llwyddo i’n hargyhoeddi ni,<br />
mae hyn yn amlwg iawn yn Llŷn ac Eifionydd.<br />
Mae sawl agwedd ar y broblem ac mae sawl ateb all gyfrannu<br />
at wella pethau a da gweld rhai o’r rheiny ar waith bellach.<br />
Ond mae’r dystiolaeth o’n cwmpas ni fan hyn o hyd - all ein<br />
gweithwyr allweddol, gan gynnwys doctoriaid ac athrawon,<br />
ddim fforddio pris y<br />
tai sydd yn y dalgylch<br />
yma.<br />
Anghydraddoldeb<br />
- dyna wendid<br />
mawr y wladwriaeth<br />
flêr yma dan ni’n<br />
byw ynddi, gyda’r<br />
llywodraeth canolog<br />
yn Llundain yn rheoli’r<br />
penderfyniadau<br />
allweddol o hyd.<br />
Dyma’r wladwriaeth<br />
gyda’r record waethaf,<br />
ar ôl America, yn y byd<br />
gorllewinol.<br />
Mae 10% o’r<br />
boblogaeth, sef y<br />
teuluoedd cyfoethocaf,<br />
yn berchen ar 50%<br />
o’r holl gyfoeth. Ac<br />
mi wyddom pa deulu<br />
ydi’r cyfoethocaf o’r 10%<br />
rheiny.<br />
Mae 65% o arfordir Cymru yn eiddo i Stad y Goron, nid i<br />
bobl Cymru.<br />
Mae ymerodraeth y Goron yng Nghymru yn llawer mwy na<br />
hynny - mae’n cynnwys ffermydd, coedwigoedd, canolfannau<br />
siopa, ffermydd ynni gwynt, gwlâu afonydd a moroedd.<br />
Mae gwerth asedau’r Goron ar arfordir Cymru yn unig wedi<br />
codi o ryw £50 miliwn yn 2020 i dros £600 miliwn yn 2022.<br />
Mae Liz Saville, ein haelod yn San Steffan, eisoes wedi<br />
dangos arweiniad. Mae’n dadlau y gall yr angen inni fynd<br />
â’n capia yn ein dwylo yn ddi-urddas i Lundain i gardota am<br />
chydig friwsion bob hyn a hyn ddod i ben.<br />
O drosglwyddo Stad y Goron i bobl Cymru, dan reolaeth<br />
Senedd Cymru (fel y gwnaed yn yr Alban chwe mlynedd yn ôl)<br />
allwn ni fod gam yn nes at gymryd y cyfrifoldeb i geisio datrys<br />
rhai o’n problemau. Dyna farn Prifweinidog Cymru hefyd<br />
a Llywodraeth Cymru a thri chwarter pobl Cymru yn ôl pôl<br />
piniwn diweddar.<br />
Drwy berchnogi ein gwlad, mi allwn gael y grym, a’r cyllid, i<br />
greu gwell Cymru i’n plant.<br />
Beth felly fyddai’n bosib? Dewch yn ôl efo fi i dre<br />
Nefyn. Yn 1890 mi sefydlwyd Ymddiriedolaeth Dai yno gan<br />
gorfforaeth y dref - mi wnaed hynny gan brynu tai oedd yn dod<br />
ar y farchnad, gweithio arnyn nhw a’u cadw mewn cyflwr da<br />
a’u gosod ar rent teg i drigolion sydd efo cysylltiad lleol, cryf.<br />
Heddiw mae Ymddiriedolaeth Dai Nefyn yn gofalu am<br />
chwech ar hugain o dai a safleoedd eraill ac yn cyflogi clerc.<br />
Yn y dyfodol agos mae bwriad i godi dau dŷ unllawr i bobl<br />
sengl ac i brynu nifer o dai sy’n sefyll yn wag yn y dref. Dyna<br />
be sy’n bosib ei efelychu mewn ardaloedd eraill o gael Stad y<br />
Goron i’n dwylo ni..<br />
Dyma ein cyfle ni i afael yn y dwrn yna.<br />
Mae’r Inland Revenue a Stad y Goron yn ddwy ochr i’r<br />
un geiniog wrth gwrs. Geiriau Wil Sam yng nghymeriad yr<br />
anfarwol Ifas y Tryc sy’n dod i’r meddwl: ‘Yr Incwm Tacs, yr<br />
England Refeniw - hwnna ydi o. Lladron pen ffor’; ia - lladron<br />
pob ffor, hwnna sgin i!’<br />
Perchnogi ein gwlad, cymryd cyfrifoldeb - mi all yr ardal yma<br />
eich ysbrydoli yn ystod eich ymweliad.<br />
Ym mhentref chwarel Trefor y sefydlwyd y siop<br />
gydweithredol - y co-op - cyntaf yng ngwledydd Prydain.<br />
Dach chi wedi cael pwt o hanes Ymddiriedolaeth Dai Nefyn.<br />
Menter gydweithredol eithriadol o bwysig yn yr ardal yma<br />
ydi’r ffatri gaws, Hufenfa De Arfon yn Rhyd-y-gwystl.<br />
Ym mhentrefi Llithfaen, Chwilog, Llanystumdwy, Llandwrog<br />
a Nefyn mae yna dafarndai a busnesau eraill lle mae’r elfen<br />
gydweithredol yn gryf ynddyn nhw.<br />
Yr ysbryd LLEOL sy’n gyfrifol fod ganddon ni fysys wennol<br />
o’r Maes i Bwllheli ac o’r Maes i Nefyn, Morfa, Edern a<br />
Dweiliog.<br />
Pan nad oedd modd gan y Steddfod ganolog na Thrafnidiaeth<br />
Cymru i noddi’r gwasanaeth, aeth unigolion lleol ati i gasglu<br />
pres gan fusnesau a phobl leol i roi sicrwydd i gwmnïau bysys<br />
yr ardal allu mystyn eu gwasanaeth drwy gyda’r nos.<br />
Mwynhewch hwylustod a diogelwch y bysys yma;<br />
cefnogwch y noddwyr lleol - ac ewch â’r ysbryd cydweithredol<br />
sydd ’na yn y dalgylch yma adra efo chi.<br />
Mi allwn ni godi gwlad newydd o’r llanast yma dan<br />
ni’n ei weld yn sgil polisiau Llundain ar bob llaw. Gyda’n<br />
gilydd, a thrwy ysgwyddo cyfrifoldeb, mi allwn ni<br />
berchnogi’n gwlad a chael trefn arni.<br />
”