Y Cymro - Medi 2023

More documents

Recommendations

Info

Llun: Geraint Todd 24 Yn dilyn cyfnod o waith teledu dwi ar fin cychwyn ar gyfnod o ysgrifennu ag ymarfer ar gyfer sioe lwyfan dwi wedi bod yn ceisio ei datblygu ers cryn dipyn o amser. Fy nghefnder Dafydd Hywel gofynnodd os fyddai gen i ddiddordeb mewn ysgrifennu sioe am yr actores Rachel Roberts beth amser yn ôl, ond rywsut, er i fi ysgrifennu drama gyflawn, gyda deg o gymeriadau, daeth dim cyfle i’w lwyfannu. Prysuraf i ddweud y byddai wedi bod modd dyblu sawl rhan, i arbed arian, ond erbyn hyn dwi wedi penderfynu bod y gwaith yn fwy addas ar gyfer ffurf sioe un menyw, ac mae’r drafft cyntaf, amrwd wedi ei gyflawni. Ond pwy oedd Rachel Roberts? Mae’n syndod parhaus i fi fod cyn lleied o bobl yn cofio am yr actores wych yma. Does prin sôn amdani pan rhestrir enwau’r actorion Cymreig adnabyddus o gefndiroedd digon cyffredin ddaeth i’r amlwg ym mhumdegau a chwedegau’r ganrif ddiwethaf, a aeth yn eu blaenau i lwyddo ar lwyfan ryngwladol. Mae cymaint ohonyn nhw - Richard Burton, Siân Phillips, Hugh Griffith, Stanley Baker, Rachel Thomas - i enwi dim ond rhai, yn gyfarwydd i ni. Ond diflannodd enw Rachel Roberts o gof y genedl, er iddi gael gyrfa ddisglair tu hwnt. Enillodd amryw o wobrwyon am ei gwaith, yn cynnwys dwy wobr BAFTA, gwobr Drama Desk, dau enwebiad Tony, a hyd yn oed enwebiad am Oscar. Fy ngobaith yw talu teyrnged iddi wrth geisio codi clawr ar yr hyn oedd yn gyrru ei chreadigrwydd. Does dim dwywaith fod ei natur angerddol a lliwgar fel actores a menyw, (i ba raddau mae modd gwahanu’r ddau? Trafodwch) wedi mynd yn ei herbyn. Roedd yn dra wahanol i’r Rachel arall honno, oedd yn ymgorfforiad o’r ‘Fam Gymreig,’ ac yn gwbl wrthgyferbyniol i geinder soffistigedig Siân Phillips, a’r ddwy, fel menywod BARN: arlein - Y<strong>Cymro</strong>.Cymru ‘Fe greodd ei Chymreictod yn ogystal a’i greddf fel menyw annibynnol o fewn byd cyn dyfodiad ail don ffeministiaeth y saithdegau gyda brwydrau cymhleth ac anodd’ Diflannodd ei henw o gof ...fy ngobaith yw talu teyrnged i dalent ffyrnig Rachel ‘...mae’r disgwyliadau sydd ar fenywod i gydymffurfio â phatriarchaeth yr un mor drafferthus’ Rachel Roberts yn 1976 - gan Sharon Morgan ac actoresau, yn dderbyniol i’r sefydliad yn eu gwahanol ffyrdd. Merch y Mans oedd Rachel, ganed yn Llanelli a’i magu yn Abertawe. Aeth i astudio yng ngholeg Prifysgol Cymru Aberystwyth cyn mynd i RADA. Roedd cydymffurfio gyda’r cyfyngiadau daeth i’w rhan yn sgil crefydd Anghydffurfiaeth (yn eironig), ac yna diwylliant y theatr Seisnig yn Llundain a byd ffilm Hollywood yn her i’w natur gwrthryfelgar. Fe greodd ei Chymreictod yn ogystal a’i greddf fel menyw annibynnol o fewn byd cyn dyfodiad ail don ffeministiaeth y saithdegau gyda brwydrau cymhleth ac anodd. Er iddi ymladd ar hyd y blynyddoedd arweiniodd ei anallu i gydymffurfio â normau’r cyfnod at hunan ddinistr ar ffurf dibyniaeth ar alcohol a chyffuriau yn y pendraw, ac fe lladdodd ei hun yn 1980 a hithau ddim ond yn 53. Nid ar chwarae bach mae rhywun yn mynd ati i greu sioe gall adlewyrchu hanes cymeriad mor gymhleth ag amlochrog. Llwyddodd Owen Thomas i greu sioe wych yn yr iaith Saesneg, ‘Who’s Afraid of Rachel Roberts?’ beth amser yn ôl, ac fe greodd yr actores Helen Griffin bortread cofiadwy iawn, ond fy mwriad yw mynd ati o gyfeiriad gwahanol, gan obeithio taflu goleuni ar natur gyfredol ein profiadau fel actorion Cymraeg ar yr un pryd. Mae ein sefyllfa fel artistiaid creadigol Cymreig yr un mor gymhleth ag erioed, wrth i ninnau, fel aelodau o ddiwylliant lleiafrifol trefedigaethol ddod wyneb yn wyneb a’r diwylliant theatr Seisnig a thu hwnt, ac mae’r disgwyliadau sydd ar fenywod i gydymffurfio â phatriarchaeth yr un mor drafferthus . Efallai bod y manylion wedi newid ond yr un yw’r berthynas o safbwynt pwy sydd â’r grym. Her yn wir, ond dwi’n teimlo y byddai, wrth geisio talu teyrnged i dalent ffyrnig Rachel Roberts hefyd yn talu teyrnged i ysbryd fy nghefnder Dafydd Hywel. Datgelu capel cudd y Brifddinas yn ei holl ogoniant Mae capel sydd wedi bod yn guddiedig ers degawdau wedi cael ei ddatgelu fel rhan o waith datblygu ar hen siop adrannol Howells yng Nghaerdydd. Mae’r ddelwedd newydd yn datgelu ffasâd blaen capel hanesyddol Bethany yn ei holl ogoniant wrth i waith barhau i fynd rhagddo i baratoi’r adeilad ar gyfer ei adfywio a’i ailddefnyddio, a fydd yn amodol ar gael caniatâd pellach. Adeiladwyd y capel, sydd wedi bod yn guddiedig ers tua 50 mlynedd, yn 1865 ac mae’n cymryd lle capel cynharach o 1807. Cyn hynny pan oedd Howells yn masnachu, roedd llawr gwaelod y ffasâd blaen i’w weld yn adran teilwra’r dynion, gyda’r llawr gwaelod yn cynnwys esgidiau. Roedd y llawr cyntaf o fewn dillad merched, gyda cholofnau haearn bwrw a gwaith plastr addurniadol i’w gweld. Mae gan yr Ysgol Sul sydd ynghlwm, neuadd ymgynnull fawr â balconïau, nad oedd yn rhan o’r storfa gyhoeddus, a oedd yn cael ei defnyddio ar gyfer storio yn unig. Rhestrwyd y capel gan Cadw yn Radd II* ynghyd â gweddill y siop adrannol yn 1988. Dywedodd y Cynghorydd Dan ‘Mae arwyddocâd De’Ath, Aelod Cabinet Cyngor Caerdydd dros Gynllunio Strategol a hanesyddol i’r Thrafnidiaeth ei fod yn falch y bydd adeilad, ac mae’r yr hen gapel a’r ysgol Sul gysylltiedig yn cael eu diogelu a’u dathlu wrth i bensaernïaeth yn brosiect adfywio Howells symud syfrdanol’ ymlaen. “Mae Capel Bethany yn adeilad hynod ddiddorol sydd wedi bod yn cuddio mewn golwg amlwg o fewn y siop adrannol. Mae arwyddocâd hanesyddol i’r adeilad, ac mae’r bensaernïaeth yn syfrdanol, felly rwy’n falch iawn bod yr adeilad bellach yn cael ei ddatgelu yn ei holl ogoniant. “Mae swyddogion y Cyngor yn gweithio’n agos gyda’r datblygwyr Thackeray Estates i sicrhau bod cynlluniau ailddatblygu yn datgelu ac yn diogelu elfennau mwyaf arwyddocaol yn hanesyddol a phensaernïol yr hen siop, gyda chymaint o fynediad cyhoeddus â phosibl, fel y gellir parhau i’w fwynhau am genedlaethau i ddod,” meddai. Ychwanegodd Antony Alberti o Gwmni Thackeray: “Mae gennym ni gyfle gwych i gychwyn y trawsnewidiad o Gaerdydd drwy greu calon newydd i’r ddinas. Mae Howells yn gyfle unwaith mewn cenhedlaeth i roi bywyd newydd i un o asedau mwyaf eiconig Cymru.” Profi gallu trenau newydd sbon y gogledd Cwblhaodd dau drên Dosbarth 805, a adeiladwyd gan Hitachi ar gyfer cwmni Avanti West Coast, eu rhediad prawf cyntaf i ogledd Cymru fel rhan o’u rhaglen brofi ddechrau mis diwethaf. Teithiodd y trenau deufodd, sy’n gallu rhedeg ar bŵer disel a thrydan, o Gaer i Gyffordd Llandudno ac yn ôl. Ers hynny bu mwy o deithiau ar y trenau newydd yn yr arfaeth, i wirio’r medrydd a’r cydnawsedd â’r llwybr, gan gynnwys rhediad i Gaergybi. Maent hefyd yn gwirio bod y systemau gwybodaeth teithwyr dwyieithog yn dangos yr wybodaeth gywir. Bwriad y rhediadau prawf hyn yw profi gallu’r trenau cyn eu trosglwyddo i Avanti. Mae disgwyl trenau newydd ar rwydwaith Avanti cyn diwedd y flwyddyn a byddant yn cymryd lle trenau Voyager bu mewn gwasanaeth ers 2001. Bydd trenau Dosbarth 805 yn rhedeg rhwng gogledd Cymru a Llundain, tra bydd trenau Dosbarth 807 yn rhedeg rhwng Llundain, gorllewin canolbarth Lloegr a Lerpwl. Dywedodd Phil Cameron, Cyfarwyddwr Prosiectau Masnachol yn First Rail: “Roedd rhedeg y trenau cyntaf yn garreg filltir bwysig i’r fflyd newydd gyda’i rhediad prawf cyntaf i Gyffordd Llandudno. “Bydd hyn yn helpu i ddarparu gwybodaeth hanfodol am y llwybr, a pherfformiad y fflyd, i sicrhau bod y trenau newydd wedi’u paratoi’n llawn ar gyfer pan fyddant yn dechrau gwasanaeth y flwyddyn nesaf. “Bydd ein buddsoddiad yn y fflyd newydd yn helpu i godi’r bar ar gyfer teithwyr rheilffordd yng ngogledd Cymru ac mae’n rhan o’n hymrwymiad ehangach i drawsnewid profiad y cwsmer a gweithrediad mwy cynaliadwy.”
Er ei ddrain mae ei dyfiant talsyth yn gwmni da i flodau Byddwch ofalus o’r un pigog yma... a wasgarwyd gan yr enwog Ellen Eisiau bod yn arbenigwr yn yr ardd? Dilynwch hanesion @GeralltPennant! 25 Planhigyn i fod yn ochelgar iawn o’i ddail ydy celyn y môr, Eryngium maritimum. Fel mae ei enw cyffredin yn awgrymu, un pigog ydy hwn a phob un o’i ddail a’i ddrain miniog wedi eu gorchuddio gan haen o gŵyr. Byddai’n gwneud hynny’n ddirgel a heb dynnu sylw a bu ymddangosiad sypiau pigog o gelyn y môr yn destun penbleth i nifer o berchnogion gerddi. Gwyddai Ellen Wilmott yn union lle gallai daflu hadau ei hoff blanhigyn, i bridd agored yn llygad yr haul, cofiwch chithau’r un fath. Erbyn heddiw mae’n destun balchder mawr gan berchnogion y gerddi bu Miss Wilmott yn ymweld â nhw bod ei hysbryd yn dal i droedio’r tir, a’i phlanhigion yn cael y gofal gorau, a’i gochel. Eryngium giganteum, ‘Ysbryd Miss Wilmott’ Dyma sy’n amddiffyn celyn y môr rhag cael ei sychu’n grimp gan haul ac awel, ac mae’r un amddiffynfa yn ei warchod rhag brath yr heli. Gallech daeru bod y fath wytnwch wedi ei guro gan ofaint ac mai tafelli o ddur yn hytrach na chelloedd byw ydy dail y planhigyn hynod yma. Ond pan ddaw’r blodau gleision yn drwch ymhlith y dail llwydwyrdd buan iawn mae delwedd yr engan yn cael ei disodli. Dyma un o hoff flodau’r cacwn a’r peunog a diddorol ydy’r sôn yn llyfr Bethan Wyn Jones ‘Blodau Gwyllt Cymru ac Ynysoedd Prydain’, am yr hen arferiad o roi siwgr ar wreiddiau celyn y môr a’i gwerthu fel melysion. Er gwaetha ei natur bigog, mae gan Eryngium ei le mewn gerddi ac mae ei dyfiant talsyth yn gwmnïaeth dda i nifer o flodau diwedd Awst a dechrau <strong>Medi</strong>. Un o’r cyfuniadau clasurol ydy ei blannu efo Dahlia ‘Bishop of Llandaff’. Gall hefyd edrych yn hynod o drawiadol yng nghwmni Crocosmia ‘Lucifer’, ie, y diafol a’r esgob yn yr un gwely… O’r holl fathau o Eryngium sydd ar gael i’r garddwr mae un sy’n fwy adnabyddus na’r lleill i gyd. Fydd fawr neb yn ei alw’n Eryngium giganteum, mae’r enw ‘Ysbryd Miss Wilmott’ yn llawer mwy cyfarwydd. Ellen Wilmott, 1858-1934 o Warley Place yn Essex oedd Miss Wilmott. Llwyddodd i ennill ei lle mewn chwedloniaeth arddwriaethol trwy wasgaru hadau E. giganteum ble bynnag yr âi. ‘...mae’n destun balchder mawr gan berchnogion y gerddi bu Miss Wilmott yn ymweld â nhw bod ei hysbryd yn dal i droedio’r tir’
Page 1 and 2: Am fyw mewn tragwyddoldeb ‘ yngng
Page 3 and 4: - tud 10 - tud 2 - tud 15 Hysbys Cy
Page 5 and 6: 5 Un i’w chofio ...yn sicr ‘Amh
Page 7 and 8: 7 NID BARN Y CYMRO Esyllt Sears fu
Page 9 and 10: Pryder Plaid Cymru ynglŷn â dyfod
Page 11 and 12: £9.99 £9.99 £19.99 .com Y Cymro.
Page 13 and 14: Adeiladau hynafol yn cael grantiau
Page 15 and 16: 15 Ar y cyfryngau - gan Dylan Wyn W
Page 17 and 18: d aur wedi ? r y bryn s ‘ Y c h e
Page 19 and 20: ‘Mae’n help mawr’ - grantiau
Page 21 and 22: Lluniau Y Cymro gan Laura Nunez @sh
Page 23: LLYFRAU Nofel i’r arddegau cynnar
Page 27 and 28: 27 Be’ sy’n rhoi gwên ar eich
Page 29 and 30: Mai 2019 Papur Cenedlaethol Cymru
Page 31 and 32: Cyhoeddi cynlluniau i helpu creu sw

Y Cymro - Medi 2023

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?