Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
LLYFRAU<br />
Nofel i’r arddegau cynnar am wthio ffiniau’r dychymyg<br />
Astronot yn yr Atig - Megan Angharad Hunter Y Lolfa 8.99<br />
Mae awdures ifanc ‘tu ôl i’r awyr’ a Cat (o gyfres<br />
Y Pump) wedi ysgrifennu nofel feiddgar arall, y tro<br />
yma i’r arddegau cynnar.<br />
Mae Astronot yn yr Atig yn addas i blant 10 i 13 oed ac<br />
yn dilyn Rosie, sydd wedi gwirioni ar y gyfres deledu Yr<br />
Estronos ac astronots yn gyffredinol.<br />
Pan mae llong ofod yn glanio ger ei chartref, mae’n<br />
methu â chredu ei lwc.<br />
Mae testun y nofel wedi ei osod mewn ffyrdd amrywiol<br />
ar y tudalennau gyda pharagraffau byr, pwyntiau bwled,<br />
ffeithiau a dwdls, i gyd yn rhan o’r profiad darllen.<br />
Mae hyn yn adlewyrchu meddwl gorbryderus a dryslyd<br />
Rosie, mewn byd lle mae hi’n teimlo’n wahanol.<br />
Nofel am greu cyfeillgarwch, am deithio yn ôl ac ymlaen<br />
mewn amser, am dyfu i fyny mewn byd cymhleth ac anodd<br />
ac am wthio ffiniau’r<br />
dychymyg i’r eithaf.<br />
Bydd Astronot yn yr<br />
Atig ar gael yn eich<br />
siop lyfrau leol erbyn<br />
diwedd mis <strong>Medi</strong>.<br />
23<br />
Llyfr cyntaf arweinydd Côr Cymry Gogledd America<br />
Braids of Song - Mari Morgan Y Lolfa £9.99<br />
Yn gynnar ym mis Gorffennaf, daeth dros pump deg aelod o Gôr<br />
Cymry Gogledd America i Gymru er mwyn cynnal cyngherddau ar<br />
hyd a lled y wlad dros gyfnod o wythnos i ddathlu pen-blwydd y côr<br />
yn bump ar hugain oed.<br />
Bu’r côr yn brysur yn diddanu cynulleidfaoedd yng Nghonwy,<br />
Machynlleth, Aberystwyth, Y Fenni a Senedd Cymru, gyda’r daith<br />
hefyd yn cyd-daro â lansio llyfr cyntaf sylfaenydd y côr, sef Braids of<br />
Song.<br />
Ymfudodd Dr Mari Morgan, brodor o Lanelli, i’r Unol Daleithiau<br />
yn 1996 er mwyn mynd ar drywydd gyrfa fel cantores glasurol.<br />
Mae ei llyfr yn ysgogi rhywun i feddwl am brofiadau Cymry eraill<br />
sydd wedi mentro dros y dŵr er mwyn gwireddu eu breuddwydion<br />
cerddorol. Yn ei llyfr, gofynna Mari: “Ydych chi byth yn pendroni am<br />
beth sy’n digwydd i rywun sy’n symud i wlad newydd? Ydyn nhw’n<br />
newid? Ydy’r ffordd maen nhw’n canu yn aros yr un fath neu’n cael ei<br />
ddylanwadu? Ac os ydynt yn bobl creadigol - beth sy’n digwydd i’w<br />
hallbwn artistig?”<br />
Ychwanegodd: “Daeth y syniad o ysgrifennu Braids of Song<br />
i mi yn dilyn marwolaeth fy nhad ym Mawrth 2015. Ac yntau’n<br />
weinidog Anghydffurfiol ac yn ddyn y bobl, gofynnodd ddau<br />
gwestiwn i mi yn ystod ei wythnosau diwethaf: ‘Pryd wyt ti’n mynd i<br />
Er bod gan William Abraham, neu Mabon (1842-<br />
1922) i ddefnyddio ei enw barddol, rôl ganolog ym<br />
mywyd diwydiannol a gwleidyddol cymoedd de Cymru<br />
am flynyddoedd meithion, y tro olaf y cyhoeddwyd<br />
cofiant cyflawn iddo oedd gwaith safonol E. W. Evans,<br />
arbenigwr amlwg ar hanes maes glo de Cymru ac<br />
undebaeth lafur yno ar y pryd, yn Saesneg yn y<br />
flwyddyn 1959.<br />
ysgrifennu fy stori?’ ‘Pwy wyt ti?’ Braids of Song yw fy ymateb<br />
creadigol i’r cwestiynau syml hynny.”<br />
“Derbyniais lawysgrif o stori Arianwen fel rhodd yn ewyllys fy nhad.<br />
Credaf fod hynny, ochr yn ochr â’m profiadau fel cerddor Cymreig<br />
sydd wedi byw yn yr Unol Daleithiau am dros bump ar hugain o<br />
flynyddoedd wedi fy arwain i fod yn chwilfrydig ynghylch sut y gall<br />
fudo i wlad newydd newid person, sut y mae heriau a chyfleoedd<br />
newydd yn cydbwyso gyda synnwyr o golled am bethau cyfarwydd,<br />
a sut caiff yr allbwn creadigol ei effeithio yn y broses o gymathu i<br />
ddiwylliant newydd.”<br />
Mae sawl llais yn adrodd eu straeon yn y llyfr ar wahân i’r awdur.<br />
Ceir stori y cyfansoddwr carismataidd, Joseph Parry o Ferthyr sy’n<br />
llwyfannu opera Gymreig yn Danville, Pennsylvania; yr arweinydd<br />
cadarn ac arloesol, Daniel Protheroe o Gwmgiedd sydd bellach wedi<br />
ymgartrefu yn Chicago; ynghyd â’r pianydd sy’n perfformio mewn<br />
cyngherddau yn rhyngwladol, Marie Novello o Faesteg.<br />
Cynhaliwyd lansiad y llyfr yng Ngaleri Gregynog yn y Llyfrgell<br />
Genedlaethol gyda baner yr Unol Daleithiau yn chwifio uwchlaw’r<br />
adeilad. Cafodd cynulleidfa o 200 o bobl gyngerdd hefyd gan y<br />
côr, gan glywed cyfansoddiadau newydd gan Eric Jones a Mererid<br />
Hopwood, Cefin Roberts ac Einion Dafydd, a Penri Roberts a Linda<br />
Gittins am y tro cyntaf.<br />
Cofiant i un o arweinwyr amlycaf yr undebau llafur<br />
Cofiant Mabon: Eilun Cenedl y Cymry a’r Glowyr - D. Ben Rees Cyhoeddiadau Modern Cymraeg £15<br />
Adolygiad: Dr J. Graham Jones<br />
Mae’n ddyletswydd arnom felly i roi croeso brwdfrydig i<br />
gyfrol newydd, llawer helaethach y Dr D. Ben Rees.<br />
Arbennig o addas yw’r ffaith i’r awdur lunio’r cofiant hwn<br />
yn union ganrif grwn ar ôl marwolaeth ei eilun yn ystod cyfnod<br />
pan roedd Mabon wedi mynd yn dipyn bach o angof ymhlith<br />
y Cymry. Roedd Mabon yn ei anterth yn bennaf yn ystod y<br />
blynyddoedd rhwng 1880 a 1910. Ar ôl hynny wrth gwrs<br />
David Lloyd George oedd prif eilun gwleidyddol ein cenedl am<br />
flynyddoedd ar eu hyd.<br />
O fewn y penodau cynnar cawn gyfle i ddarllen manylion<br />
dadlennol am fagwraeth Mabon yng Nghwmafan a’i fam<br />
weddw, oedd yn ffigwr arbennig o bwysig yn ei fywyd cynnar,<br />
yn ei chael hi’n anodd dros ben i gael dau ben llinyn ynghyd<br />
am flynyddoedd lawer. Oherwydd tlodi enbyd ar yr aelwyd,<br />
nid oedd dewis gan y mab ond i fynd i weithio pan yn ddeng<br />
mlwydd oed yn unig fel un o geidwaid drysau’r pwll glo.<br />
Roedd amodau gwaith o fewn y pyllau glo yn eithriadol galed<br />
yn ystod y cyfnod cynnar hwnnw, ac yn gynnar iawn yn ei yrfa<br />
datblygodd Mabon y ddawn a’r awydd i sefyll i fyny dros rai<br />
o’i gydweithwyr oedd yn ei farn ef yn cael cam gan y rheolwyr<br />
glo hunanol, di-ildio ac ansensitif dros ben. Oherwydd ei<br />
gyfraniad yn y maes hwn, nid oedd modd iddo barhau mewn<br />
swydd o fewn y pyllau glo lleol.<br />
Yn y flwyddyn 1861 priododd â Sarah, merch gof<br />
Cwmafan, a bu iddynt ddim llai na chwech o blant. Bu hi<br />
farw’n gynamserol ym 1900. Ers yn fachgen bach, roedd<br />
Mabon yntau yn Fethodist Calfinaidd pybyr gyda llais tenor<br />
gwych iawn.<br />
‘Mabon oedd yr aelod cyntaf o’r<br />
dosbarth gweithiol i gynrychioli<br />
etholaeth yng Nghymru yn y senedd’<br />
Daeth yn enwog fel arweinydd effeithiol yn eisteddfodau<br />
diwedd y 19eg a dechrau’r 20fed ganrif. Dyna’r cyfnod yr oedd<br />
tyrfaoedd mawrion yn tyrru i’r eisteddfodau.<br />
Chwaraeodd ran bwysig yn sefydlu’r undeb sef yr<br />
Amalgamated Association of Miners ac yn fuan derbyniodd<br />
swydd llawn amser fel swyddog undeb, gan symud i fyw yn y<br />
Rhondda. Enillodd barch aruthrol yn lleol, yn fwyaf arbennig<br />
ymhlith y glowyr lleol, oherwydd ei allu i setlo pob anghydfod<br />
neu anghydweld heb orfod troi at streic, a hynny’n ymestyn o<br />
anghydfod 1885 hyd at streic enwog Tonypandy ym 1910-12.<br />
Yn sedd etholaethol newydd y Rhondda etholwyd<br />
William Abraham i’r senedd. Daliodd i gynrychioli etholaeth<br />
y Rhondda am 35 o flynyddoedd ar eu hyd, gan fabwysiadu’r<br />
label gwleidyddol ‘Lib-Lab’ yn y man ac yna ymuno â’r Blaid<br />
Lafur. Mabon oedd yr aelod cyntaf o’r dosbarth gweithiol i<br />
gynrychioli etholaeth yng Nghymru yn y senedd. Enillodd<br />
statws byd-eang, a hwyliodd i’r Unol Daleithiau ym 1901 ac<br />
eto ym 1905.<br />
Ac yn ystod cyfnod cynnar y Rhyfel Mawr daeth Mabon,<br />
gŵr a fu’n heddychwr brwd drwy gydol y blynyddoedd, yn<br />
dipyn o ‘ryfelgi’ yn rhannol er mwyn plesio Lloyd George,<br />
eilun y genedl ar y pryd.<br />
Pan fu farw yn ystod mis Mai 1922, ac yntau yn 79 mlwydd<br />
oed erbyn hynny ac yn llawn parch ac anrhydeddau, gadawodd<br />
swm o £38,000 yn ei<br />
ewyllys (tua hanner<br />
miliwn o bunnoedd yn<br />
ôl arian heddiw) - er<br />
mawr syndod i nifer<br />
fawr o’i gyfeillion a’i<br />
ddilynwyr.<br />
Cofir amdano’n<br />
bennaf heddiw<br />
oherwydd ei<br />
gyfraniad aruthrol fel<br />
arweinydd yr<br />
undebau llafur<br />
yn hytrach na fel<br />
gwleidydd proffil<br />
uchel amlwg.