Y Cymro - Medi 2023

More documents

Recommendations

Info

18 Menter newydd i gynyddu lleisiau Cymraeg wrth lunio iechyd a gofal Mae’r corff annibynnol Llais wedi creu partneriaeth i ddod â lleisiau Cymraeg i mewn i’r sgwrs am wasanaethau iechyd a gofal cymdeithasol yng Nghymru Nod y fenter - gyda’ r Urdd, Merched y Wawr, Mudiad Meithrin a’r Ffermwyr Ifanc - yw creu pont sy’n galluogi siaradwyr Cymraeg o wahanol gefndiroedd ac ardaloedd i fod yn rhan o lunio gwasanaethau sy’n effeithio’n uniongyrchol ar eu bywydau. Mae’r fenter yn rhan o genhadaeth Llais i feithrin deialog agored rhwng y cyhoedd, y rhai sy’n gwneud penderfyniadau a darparwyr gwasanaethau. Bydd y sefydliadau’n cydweithio i greu mwy o gyfleoedd i gasglu barn unigolion drwy gyfrwng y Gymraeg ar draws y gwahanol gymunedau yng Nghymru. Dywedodd yr Athro Medwin Hughes, Cadeirydd Llais: “Mae sefydlu partneriaeth o’r fath rhwng y sefydliadau cenedlaethol hyn yn cydnabod amrywiaeth ieithyddol a diwylliannol Cymru a’i harwyddocâd wrth lunio gwasanaethau iechyd a gofal Mae’r Pwyllgor Materion Cymreig wedi lansio ymchwiliad sy’n edrych ar newid yn y boblogaeth yng Nghymru gan ganolbwyntio’n benodol ar pam mae pobl iau yn gadael, yn enwedig yng nghadarnleoedd y Gymraeg. Mae gan Gymru gyfran uwch o bobl hŷn nag mewn mannau eraill yn y Deyrnas Unedig - mae’n uwch na holl ranbarthau Lloegr ac eithrio’r de orllewin. Mae nifer y bobl 15 i 64 oed sy’n byw yng Nghymru hefyd wedi gostwng 2.5% rhwng 2011 a 2021. Mae hyn yn rhan o ddarlun mwy sy’n dangos bod twf poblogaeth Cymru yn arafu. Rhwng 2001 a 2011, cynyddodd poblogaeth Cymru 5.5%, ond rhwng 2011 a 2021, gostyngodd hyn i 1.4%. Ond mae rhai ardaloedd yn gweld cyfraddau twf uwch gyda Chasnewydd, Caerdydd a Phen-y-bont ar Ogwr oll yn cofnodi cynnydd sylweddol yn y boblogaeth. Fodd bynnag, mae rhai awdurdodau lleol yn cofnodi poblogaethau is yn 2021 o gymharu â 2011 fel Blaenau Gwent. Yr hyn sy’n peri pryder arbennig yw’r dirywiad yn y cadarnleoedd Cymraeg fel Ceredigion a Gwynedd. Mae’r Pwyllgor yn ceisio deall y rhesymau cymdeithasol. Sefydlwyd Llais i fod yn gorff annibynnol cynhwysol sy’n gweithio mewn partneriaeth i hyrwyddo hawliau a disgwyliadau pobl sy’n byw yn ein cymunedau ledled Cymru ac mae’r bartneriaeth hon yn ymgorffori’r agwedd hon. Edrychaf ymlaen at fwy o ddatblygiadau fel hyn yn y misoedd nesaf.” Dywedodd Sian Lewis, Cyfarwyddwraig Yr Urdd: “Mae’r Urdd yn falch o’r cyfle i sicrhau bod lleisiau pobl ifanc Cymru yn cael eu clywed wrth fireinio iechyd a gofal cymdeithasol. Nododd Tegwen Morris, Cyfarwyddwraig Genedlaethol Merched y Wawr: “Mae Merched y Wawr yn rhoi pwys mawr ar ddatblygu cyfleoedd llesiant. Bydd y cydweithio hwn yn sicrhau bod lleisiau ein haelodau yn cael eu clywed ac yn gallu dylanwadu ar ddatblygiadau perthnasol.” YesCymru yn lansio ysgoloriaeth sy’n deyrnged i ddawn dweud Eddie Butler Lansiwyd ysgoloriaeth newydd ar faes yr Eisteddfod er cof am lais a dawn llefaru’r diweddar Eddie Butler. O flaen cynulleidfa ym mhabell y cymdeithasau oedd yn cynnwys merch Ed, Nell a ffrind i’r teulu Rachel, cafwyd cyflwyniad gan YesCymru i lansio darlith goffa flynyddol fydd hefyd yn cynnwys gwobrwyo’r llefarydd ifanc am ysgrifennu a chyflwyno’r araith orau dros annibyniaeth. Yn ogystal ag edrych ar yr elfennau sy’n gwneud araith lwyddiannus, cafwyd tipyn o hwyl yn ystod y cyflwyniad wrth i’r siaradwyr gwadd, yr economegydd Rhys ap Gwilym a phrif weithredwr Yes Cymru Gwern Gwynfil fynd ben ben a’i gilydd mewn cystadleuaeth areithio. Bwriad ysgoloriaeth Eddie Butler fydd dathlu a datblygu’r genhedlaeth nesa o lefarwyr talentog ac mae YesCymru’n annog athrawon a disgyblion ysgolion uwchradd, colegau a phrifysgolion (oed 14-21) i gysylltu am fwy o fanylion cyn mynd ati i greu areithiau angerddol, clyfar ac ysbrydoledig. Cyswlltwch am fwy o fanylion; Phyl Griffiths - phyl@yes.cymru Pwyllgor i ffeindio pam yn union mae ein pobl ifanc yn gadael dros newid yn y boblogaeth yng Nghymru a’i effeithiau. Bydd hefyd yn archwilio pa fesurau y gallai Llywodraeth y DU eu rhoi ar waith i fynd i’r afael â’r heriau. Dywedodd Cadeirydd y Pwyllgor Materion Cymreig, Stephen Crabb AS: “Mae poblogaeth Cymru yn newid. Mae twf yn arafu yn gyffredinol, tra bod rhai ardaloedd fel Ceredigion yn gweld gostyngiad llwyr yn nifer y trigolion. “Mae’r boblogaeth yn heneiddio ar draws Cymru gyfan, a Chaerdydd, Casnewydd a Phen-y-bont ar Ogwr yw’r unig leoedd sydd wedi profi cynnydd yn nifer y bobl o oedran gweithio. “Mae ein Pwyllgor eisiau tynnu sylw at y tueddiadau hyn a gofyn beth maen nhw’n ei olygu i Gymru. “Rydym yn arbennig o awyddus i ddeall pam mae pobl iau i’w gweld yn gadael Cymru – yn enwedig mewn ardaloedd Cymraeg eu hiaith. “Byddwn yn edrych yn benodol ar effaith y tueddiadau hyn ar economi a marchnad lafur Cymru, a’r goblygiadau i wasanaethau cyhoeddus.” Mae’r Pwyllgor yn derbyn cyflwyniadau ysgrifenedig ar y newidiadau erbyn dydd Gwener, <strong>Medi</strong> 22. Y Croesair gan Alun Jones
‘Mae’n help mawr’ - grantiau i brynwyr tro cyntaf adnewyddu cyn-dai haf yng Ngwynedd Mae Cyngor Gwynedd wedi lansio addasiad arloesol i un o’i gynlluniau tai, er mwyn rhoi’r cyfle i ddod â hyd yn oed mwy o aneddiadau segur yn ôl i ddefnydd ac i ddwylo trigolion lleol. Mewn digwyddiad ar ei stondin yn ystod Eisteddfod Genedlaethol Llŷn ac Eifionydd, cyhoeddodd y bydd tai a fu’n arfer bod yn ail gartrefi bellach yn gymwys am grant prynwyr tro cyntaf i adnewyddu tai gwag, gan ehangu’r opsiynau sydd ar gael i bobl leol gymryd y cam cyntaf ar ysgol eiddo. Mae’r cynllun ehangach i gynnig grantiau i adnewyddu tai gweigion wedi bod yn weithredol ar ei ffurf presennol ers 2021 a daw’r addasiad hwn mewn ymateb i gynnydd yn y nifer o ymgeiswyr sy’n methu bodloni’r meini prawf i dderbyn y grant. ‘Mae’n bwysig nodi nad am y stereoteip tai haf sydd werth miliynau ’da ni’n siarad amdanyn nhw yma’ Yn flaenorol, nid yw perchnogion cyn ail gartrefi wedi bod yn gymwys ar gyfer y grant, er gwaetha’r ffaith eu bod yn adeiladau segur. Felly, er mwyn ymateb i’r diffyg hwn, mae’r Cyngor wedi penderfynu ymestyn meini prawf y cynllun i gynnwys tai segur a fu’n arfer bod yn ail gartrefi, hynny yw eiddo a fu’n gymwys i dalu Premiwm Treth Cyngor. Mae’n hysbys bod diffyg tai addas i bobl leol yng Ngwynedd, tra bod bron i 10% o holl dai’r sir yn ail gartrefi. Mewn rhai ardaloedd yng Ngwynedd, mae’r ffigwr yn sylweddol uwch, megis Aberdyfi (43%), Trawsfynydd (42%) a Llanengan (39.8%). Mae hyn yn ei dro yn golygu bod yr opsiynau sydd ar gael i bobl leol gymryd y cam cyntaf ar ysgol dai yn gyfyngedig iawn. Hyd yma, mae tua 70 o brynwyr tro cyntaf o Wynedd wedi cael help i fyw yn lleol diolch i’r Cynllun Grantiau Prynwyr Tro Cyntaf i Adnewyddu Tai Gwag, sy’n rhan allweddol o Gynllun Gweithredu Tai Cyngor Gwynedd. Dywedodd y Cynghorydd Craig ab Iago, Aelod Cabinet Cyngor Gwynedd dros Dai ac Eiddo: “Tra mae nifer bobl Gwynedd yn methu canfod eu tŷ cyntaf, mae cannoedd o dai yng Ngwynedd yn eiddo i berchnogion sydd eisoes â thŷ arall. Ac yn aml iawn mae ail dai yn wag am gyfnodau hir o’r flwyddyn a nifer mewn cyflwr gwael. Ochr-yn-ochr â hyn, mae 65.5% o boblogaeth Gwynedd wedi’u prisio allan o’r farchnad dai, ac mae hynny gymaint â 96% mewn ardaloedd sydd â nifer o dai gwyliau. “Mae gwneud cyn ail gartrefi yn gymwys i dderbyn y grant yma felly yn gwneud perffaith synnwyr, ac yn un ffordd arall y gallwn helpu trigolion Gwynedd gymryd y cam cyntaf i sicrhau cartref yn lleol. “Mae’n bwysig nodi nad am y stereoteip tai haf sydd werth miliynau ’da ni’n siarad amdanyn nhw yma, ond yn hytrach y tai teras, bythynnod ac ati sydd wedi’u gadael a’u hanghofio ac wedi mynd i gyflwr gwael dros amser. “Mi faswn i’n annog unrhyw un sy’n berchen ar dŷ a oedd yn arfer bod yn ail gartref gwag nes iddynt ei brynu, i edrych ar wefan y Cyngor am fwy o fanylion, neu gysylltu â thîm Grantiau Tai Gwag y Cyngor am sgwrs.” Dywedodd Siôn Taylor, derbynnydd cyntaf y grant ar ei newydd wedd: “Roedd y tŷ dwi wedi ei brynu’n arfer bod yn gartref i fy ffrind a dw i’n cofio chwarae yma’n hogyn bach. Gwerthwyd y tŷ rhyw 15 mlynedd yn ôl ac aeth o’n ail gartref. Roedd o ar lefydd fel Airbnb, sy’n bechod gan fod gymaint o bobl ifanc, leol eisiau aros ac eisiau tŷ. “Mae’r grant yn golygu gymaint i fi. Wnes i drio amdano fo pan brynais i’r tŷ a ges i fy ngwrthod. Ro’n i mor falch pan ddaeth y Cyngor yn ôl mewn cysylltiad i ddeud bod y telerau wedi newid. “Mae o am fod yn help mawr cael ail wneud y tŷ a symud i mewn yn gynt. Fel arall, fysa wedi cymryd blynyddoedd i neud o’n hun. “Swn i’n argymell i rywun drio am y grant sydd yn yr un sefyllfa â fi, mae o werth ei gael. Cysylltwch efo’r Cyngor a gweld be fedran nhw ei neud i chi.” arlein - Y<strong>Cymro</strong>.Cymru Yn y byd busnes... Deallusrwydd artiffisial a’i oblygiadau i unigolion a busnesau Cymru gan Gari Wyn Jones Ar hyn o bryd mae pob papur newydd, cylchgrawn ac adran newyddion a sianel radio a theledu yn suddo i fôr cymhlethdod ‘Deallusrwydd Artiffisial’. Does dim modd gwylio rhaglen newyddion na throi tudalen papur newydd heb wynebu trafodaeth am oblygiadau a bygythiad y twf technolegol ysgubol hwn ar fywydau pawb. Boed ni’n cytuno gyda datblygiad AI neu beidio, fedr ’run ohonom osgoi wynebu’r ffaith y bydd rhaid inni gyd wynebu’r newid a ddaw yn ei sgil. Mae’n rhaid i bob un ohonom ddysgu delio gyda phob newid mewn cymdeithas er ein mwyn ein hunain a phawb o’n cwmpas. ’Ryda ni i gyd yn byw mewn byd lle mae’n rhaid inni addasu a mabwysiadu, ac efallai bod hyn ynddo’i hun yn rhywbeth y mae sefydliadau a busnesau Cymreig yn llawer rhy araf i ddelio gyda nhw. Mae angen pellach i holl egwyddor gwaith bob un ohonom addasu a newid. Os na wnawn ni hynny byddwn yn gwneud cam â’r rhai ieuengaf sy’n ein holynu, ac yn atal datblygiad eu gyrfaoedd a’u bywydau personol. Ystyr y term ‘addysg gydol oes’ (lifelong learning) yn y pendraw ydi fod angen i bobl gael eu haddysgu a’u hyfforddi pan fydda’ nhw’n 65 oed yn ogystal â phan fydda nhw’n 20 oed. Os nad yw’r to hŷn yn fodlon ac yn barod i wneud hynny yna oni ddylie nhw ystyried symud i’r naill ochor a gwneud lle i’r to nesaf? Mae fy nghenhedlaeth i wedi disgyn i’r rhigol o gredu mai addysg ydy’r hyn ryda’ ni’n wneud mewn coleg rhwng deunaw a dwy ar hugain oed, ac mae’r meddylfryd hwnnw yn rhoi rhyw gyfforddusrwydd hunan gyfiawn i’r rhai hynny ohonom a ddechreuodd ar ein gyrfaoedd dros ddeg mlynedd ar hugain yn ôl. Yn bersonol rydw’ i wastad wedi credu na ddylai neb lenwi yr un swydd neu gyflawni yr un gwaith am fwy nag ugain mlynedd. Mae’r sector gyhoeddus at ei gilydd yn llwyddo i newid rôl unigolion neu yn newid ‘...tydy peidio addysgu ein hunain a bod yn amharod i newid, ddim yn opsiwn’ 19 meysydd mae unigolion yn arbenigo ynddyn nhw, ond edrychwch ar sectorau eraill, er enghraifft, ar y cyfryngau Cymreig. Mae’r un bobl yn gneud yr un gwaith ddegawd ar ôl degawd, ac yn y pendraw be mae hyn yn ei neud ydy atal cyfleon i’r ifanc drwy”r ffaith bod y to hŷn am ddal ati i hawlio eu gorseddfainc ar draul gobeithion a brwdfrydedd y rhai ieuengach. Mae rheolwyr ambell sefydliad a busnes hefyd yn aml yn gyndyn o wthio y rhai hŷn i’r naill du rhag ofn iddynt gael eu cyhuddo o ‘oedraniaeth’. Mae’r diffyg newid cyfeiriad yma hefyd yn gallu digwydd o fewn y gyfundrefn addysg, ac o ganlyniad fe welir diffyg brwdfrydedd ymhlith yr athrawon hynny sydd heb newid cyfeiriad yn ystod eu gyrfa ac o fewn eu proffesiwn. Gadewch inni fod yn onest; onid oes modd dadlau na fydd angen prifysgolion mewn degawd? Mae’r Brifysgol Agored yn profi’r ffaith yma drwy gyfrwng platfform addysg ‘Open Learn’ sef llwyfan addysgol ble gallwch chi hunan addysgu a gwella eich cymwysterau heb dalu ceiniog, a gwneud hynny drwy fanteisio fwyfwy ar ddeallusrwydd artiffisial. Dyma’r ffordd ymlaen i ddatblygu eich gyrfa a thorri lawr ar eich dyled ariannol ac fe allwch ddilyn y system yma hyd yn oed os ydych chi’n 80 oed! Rydw i wedi bod yn chwarae hefo’r GPT AI dros yr wythnosau diwethaf (ar ôl i un o fy meibion ei gyflwyno imi uwchben potel o win!) Mi benderfynais sgwennu cerdd i ddisgrifio ‘Bywyd yn Ceir Cymru’. Ar ôl bwydo’r wybodaeth angenrheidiol a chlicio’r botwm, mi gefais ddarn o farddoniaeth (Saesneg) pum pennill o hyd. Sioc ac anghrediniaeth! Gofynnwch i AI lunio safle we ichi ar sail nifer o ganllawiau syml ac fe wnaiff hynny mewn eiliadau. Rydw i bellach wedi dechrau credo y gallwn i gyflwyno podlediad lleisiol artiffisial yn trafod ceir ail law. Ond beryg bod yna ormod o bobl bellach wedi blino ar glywed fy llais dros y degawdau! Ynghanol dryswch y dechnoleg newydd yma mae un peth yn hollol glir. Mae’r newid yn mynd i ddigwydd. Bydd newid yn parhau i’n herio. Felly tydy peidio addysgu ein hunain a bod yn amharod i newid, ddim yn opsiwn, boed ni’n 20 oed neu’n 70 oed. Efallai’n wir ei bod hi’n amser i holl sefydliadau a busnesau Cymru wynebu’r realiti di-droi ’n ôl yma er mwyn parhad ac esblygiad Cymreictod. Cofio dyddiau 40 gradd 2022? ....wel, mae llawer mwy ar y ffordd Mae’n debyg bod haf poeth y llynedd yn arwydd o’r hyn sydd i ddod ac yn dystiolaeth o gynhesu byd eang, yn ôl adroddiad gan y Swyddfa Dywydd. Haf 2022 oedd yr un poethaf yn y Deyrnas Unedig yn ôl cofnodion, gyda’r tymheredd mor uchel â 40 gradd ar un adeg. Arweiniodd hyn at effeithiau dinistriol mewn sawl achos, gan gynnwys tanau gwyllt mewn rhai rhannau o’r wlad. Er yr holl law eleni dywed y Swyddfa Dywydd fod y tymheredd wedi bod yn codi uwchben 36 gradd yn fwy rheolaidd nag erioed o’r blaen. Yn ôl rhagamcanion hinsawdd, mae ‘hafau poethach a sychach’ ar y gweill. Dywedodd Oli Claydon o’r Swyddfa Dywydd fod cyrraedd 40 gradd yn cael ei ystyried yn enghraifft o ‘dywydd eithafol’, ond mae’n debygol iawn y daw’n ddigwyddiad mwy cyson dros y blynyddoedd nesaf. Er hynny, mae pump allan o’r deg o flynyddoedd gwlypaf sydd wedi’u cofnodi ers 1836 yn y Deyrnas Unedig yn ystod y ganrif hon. Yn yr un modd, mae lefelau’r môr yn parhau i godi wrth i rew ddadmer yn y pegynau ar gyfradd o bron i ddwbl yr hyn yr oedd hi yn ystod yr ugeinfed ganrif. Ychwanegodd Fritha West, gwyddonydd ymchwil gyda Choed Cadw, bod tywydd 2022 wedi bod yn arwydd o wanwyn cynnar, gyda Hydref cynnes a Chwefror mwyn.
Page 1 and 2: Am fyw mewn tragwyddoldeb ‘ yngng
Page 3 and 4: - tud 10 - tud 2 - tud 15 Hysbys Cy
Page 5 and 6: 5 Un i’w chofio ...yn sicr ‘Amh
Page 7 and 8: 7 NID BARN Y CYMRO Esyllt Sears fu
Page 9 and 10: Pryder Plaid Cymru ynglŷn â dyfod
Page 11 and 12: £9.99 £9.99 £19.99 .com Y Cymro.
Page 13 and 14: Adeiladau hynafol yn cael grantiau
Page 15 and 16: 15 Ar y cyfryngau - gan Dylan Wyn W
Page 17: d aur wedi ? r y bryn s ‘ Y c h e
Page 21 and 22: Lluniau Y Cymro gan Laura Nunez @sh
Page 23 and 24: LLYFRAU Nofel i’r arddegau cynnar
Page 25 and 26: Er ei ddrain mae ei dyfiant talsyth
Page 27 and 28: 27 Be’ sy’n rhoi gwên ar eich
Page 29 and 30: Mai 2019 Papur Cenedlaethol Cymru
Page 31 and 32: Cyhoeddi cynlluniau i helpu creu sw

Y Cymro - Medi 2023

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?