Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
d aur wedi<br />
?<br />
r y bryn<br />
s<br />
‘ Y c h e n ,<br />
gwartheg,<br />
e l y r c h ,<br />
peunod,<br />
c e ff y l a u , a<br />
p h o b a n i f a i l<br />
arall wedi’i<br />
wneud o aur<br />
cain’<br />
17<br />
stell tua 592. Mae’r dehongliad hyn<br />
n oedd Caewlin.<br />
lin ffoi o Wessex gan ymsefydlu<br />
rave (Alton Priors yn Wiltshire) yn<br />
yn cofnodi ei farwolaeth yn 593.<br />
bod hanes Caewlin yn parhau<br />
yn dilyn ei hanes trwy Fuchedd<br />
adfarch gyferbyn i Ddinas Brân, a<br />
w tua 615 yn Llangollen.<br />
diddorol i’r castell er am gyfnod<br />
nol.<br />
unodd y cawr,<br />
s o d o d d a r y m a r c h o g i o n<br />
dd’<br />
sogion Powys. Roedd hi’n gyfnod<br />
s yn hanes ein gwlad.<br />
d 1277 symudodd lluoedd Edward<br />
n y castell. Mae cytundeb wedi<br />
hwng Edward I a Madog Fychan ac<br />
lio yng Nghaer ar 21 Ebrill 1277.<br />
odd i Madog ddinistrio neu gadw’r<br />
gyfan gwbl. Pe bai’n ei gadw<br />
rhaid iddo roi gwerth y castell i’w<br />
welyn.<br />
th y lluoedd brenhinol o dan<br />
p Gruffudd ac Iarll Warwick agosáu<br />
Brân o Gaer.<br />
igwyddiad rhyfedd ar Fai<br />
77 pan osododd garsiwn<br />
ân y castell ar dân o bosibl o<br />
i deimlo na allent ei amddiffyn.<br />
adog Fychan ym 1277 a<br />
d ei feibion Llywelyn a Gruffudd.<br />
t o dan wardiaeth John de Warenne<br />
ortimer. Mae’r hanesydd Keith<br />
wgrymu y gallai’r tywysogion<br />
wedi cael eu boddi gan yr<br />
i.<br />
2 daeth y castell o dan ofal John<br />
ne, Iarll Surrey ond penderfynodd<br />
castell yn Holt o bosib oherwydd<br />
lleoliad gwell. Dyma ddechrau<br />
castell Dinas Brân.<br />
5 pasiodd y castell i ddwylo’r goron<br />
ynny syrthiodd i gyflwr gwael, i’r<br />
au ysgrifennodd John Leland, yr<br />
hydd, pan deithiodd i’r ardal tua<br />
39: “Mae’r cyfan yn adfail bellach:<br />
ochr y graig hynny mae’r castell<br />
arno yn flynyddol mae eryr yn<br />
ae’r eryr yn ymosod yn arw ar ef<br />
ar y nyth.”<br />
Mae yna awdl i ferch ddeniadol o Ddinas Brân<br />
yn dyddio i’r 14eg ganrif ac yn rhan o gyfrol y<br />
Myvyrian Archaiology of Wales (1870) o dan y teitl<br />
‘Awdl i Fyfanwy Fechan o Gastell Dinas Brân’ gan Hywel<br />
ab Einion Llygliw.<br />
Mae’r gerdd wedi goroesi mewn tair llawysgrif ac<br />
awgrymir bod un ohonynt wedi ei ddarganfod yn wal<br />
y castell. Cerdd sydd yn disgrifio cariad y bardd tuag<br />
at Myfanwy ond yn anffodus nid yw Myfanwy yn<br />
dychwelyd y cariad.<br />
Mae trafodaeth dda o’r gerdd ar wefan Curious<br />
Clwyd gan awgrymu hi oedd merch Iorwerth Ddu’r Prif<br />
Fforestydd a briododd Arglwydd Penmynydd,<br />
Goronwy ap Tudur Hen. Rhaid bod Hywel yn<br />
llawn dychymyg gan fod y castell yn adfeilion<br />
erbyn hyn. Mae yna gerdd gyfoesol arall am<br />
Myfanwy gan Rhisierdyn lle disgrifir hi fel,’<br />
Mygr hoywlamp Powys’.<br />
Mae cysylltiad enwog arall rhwng y<br />
castell â llenyddiaeth Cymru. Defnyddiodd<br />
Ceiriog y gerdd gan Hywel fel thema<br />
i’w gerdd ‘Myfanwy Fechan’, enillodd y<br />
Rhieingerdd Fuddugol a choron arian yn eisteddfod<br />
Llangollen yn 1858.<br />
Mae’r gerdd yn disgrifio bardd o’r enw Ifan yn canu<br />
wrth droed ffenest Myfanwy am ei phrydferthwch. Mae<br />
Ifan yn hoff o Ddinas Brân gan ganu:<br />
‘O na bawn yn awel o wynt<br />
Yn rhodio trwy ardd Dinas Brân.’<br />
Wrth i’w dyweddi glywed hyn, bygythiodd y bardd. Ar<br />
ddiwrnod y briodas ymddangosodd Ifan eto trwy wthio<br />
drysau’r castell gan ganu mawl i<br />
Myfanwy.<br />
Wrth iddo orffen diflannodd<br />
y bardd yn gyfan gwbl, dim<br />
ond atseiniad sŵn ei Delyn yn<br />
tasgu ar y llawr caled oedd i’w<br />
glywed. Pan welodd Myfanwy<br />
hyn cwympodd i’r llawr yn farw.<br />
Yn ôl traddodiad lleol mae’r<br />
man lle ddigwyddodd hyn ger<br />
adfeilion y twr cromfannol.<br />
Efallai dylanwadodd cerddi<br />
Hywel ab Einion Llygliw a<br />
Ceiriog am Myfanwy ar eiriau<br />
Richard Davies i’r gân enwog<br />
Myfanwy gyda cherddoriaeth gan<br />
Joseph Parry.<br />
Beth bynnag yw gwirionedd y<br />
chwedlau di-rif am Ddinas Brân,<br />
un peth sydd yn sicr, byddwch<br />
wrth eich bodd yn ymweld ag<br />
un o gestyll hynod Cymru a<br />
byddwch wyliadwrus - efallai y<br />
gwelwch yr anifeiliaid aur sydd<br />
ar goll yna rhywle.<br />
Castell Dinas Brân gan Richard Wilson 1770<br />
Y beili mewnol Dinas Brân (Cynnydd CC BY-SA 3.0)<br />
Cerflun Bendigeidfran a Gwern gan Ivor Robert-Jones<br />
(GeraintTudur2, CC BY-SA 3.0)<br />
@y_cymro