Y Cymro - Medi 2023

More documents

Recommendations

Info

14 Enillwyd y prif wobrau i ganmoliaeth uchel y beirniaid, bu llwyddiannau lleol ar y llwyfan ac roedd awyrgylch hapus ar faes yr Eisteddfod Genedlaethol yn Llŷn ac Eifionydd. Sbardunodd hyn yr alwad gan y trefnwyr lleol, er mor flinedig yw trefnu a chynnal Prifwyl wyth niwrnod, i’r Eisteddfod Genedlaethol ddychwelyd i’r ardal mor fuan ag y bo modd. “Bu’r Eisteddfod yn Llŷn ddiwethaf yn 1955 ac Eifionydd yn 1987 ac rwy’n meddwl fod y safle yma ym Moduan yn fendigedig ac rwy’n edrych ymlaen yn barod i’r Eisteddfod Genedlaethol ddod ’n ôl yma yn weddol fuan,” meddai cadeirydd y pwyllgor gwaith, Michael Strain. Derbyniodd Mr Strain fod yr Eisteddfod wedi cael dechrau gwael gyda’r tywydd. “Y tro diwethaf i’r Eisteddfod gael ei chynnal yn ardal Pwllheli fe’i disgrifiwyd gan un papur newydd fel ‘Steddfod Pwll-haul’, addasiad ar enw’r dref oherwydd y dyddiau di-ben-draw o heulwen y bu iddynt fwynhau. “Ond er gwaethaf Storm Antoni fe wnaethon ni barcio mwy o geir ar y diwrnod soeglyd hwnnw nag ar ddydd Llun heulog yn yr Eisteddfod ac roedd miloedd o bobl ar y maes. “Nid yw’r Eisteddfod wedi datgelu’r presenoldeb dyddiol ers sawl blwyddyn ond gallaf ddweud bod cyfarwyddwr cyllid yr Eisteddfod wedi bod yn gwenu ar ddiwedd pob diwrnod yr wythnos hon. “Mae pobl wedi bod yn dod ata’ i a llongyfarch y criw cyfan - y pwyllgor gwaith, y gwirfoddolwyr, y cannoedd sydd wedi cyfrannu at lwyddiant yr Eisteddfod hon. “Mae’r staff wedi bod yn gweithio oriau hir ers misoedd, ac yn gwneud llawer o ymdrech. “Cydweithio yw’r Eisteddfod, a thrwy’r holl gydweithio yma fe fyddwn ni’n cyrraedd y Steddfod lwyddiannus sydd gyda ni.” Uchafbwynt yr Eisteddfod i Michael Strain, cyfreithiwr ym Mhwllheli, oedd y cyngerdd agoriadol, Y Curiad. “Fe allen ni fod wedi llenwi’r pafiliwn mawr ddwywaith drosodd. Hyfryd oedd gweld y côr yn llenwi cefn y llwyfan a Pedair, pedwar cerddor proffesiynol, yn canu eu haddasiadau o ganeuon gwerin Cymreig. Fe ddechreuon ni’n uchel a dydy’r safon ddim wedi gostwng trwy gydol yr wythnos,” meddai. Roedd Michael Strain yn falch iawn o weld yr holl brif dlysau, gwobrau ac ysgoloriaethau a enillwyd yn ystod yr Eisteddfod. Dywedodd: “Doedden ni ddim am gael y broblem o benderfynu beth i’w wneud pe bai’r Goron, y Fedal Ryddiaith neu’r Gadair wedi eu hatal. Roeddwn yn hynod o hapus i weld Alan Llwyd yn ennill y gadair. “Treuliodd ei blentyndod yn Abersoch a mynychodd Ysgol Botwnnog sydd hefyd yn hen ysgol i mi. “Roedd yn amlwg yn arwr i Emyr Pritchard, yr athro Cymraeg yn yr ysgol, oherwydd erbyn diwedd fy wythnos gyntaf ym Motwnnog roeddwn i’n gwybod lle’r oedd Alan Llwyd wedi eistedd. Roeddwn i’n gwybod ei fod wedi arlein - YCymro.Cymru ‘ G ŵ y l d e i t h i o l y w ’ r E i s t e d d f o d Genedlaethol yn ei hanfod ac mae hynny’n sylfaenol iddi’ Edrych ’n ôl ar ’Steddfod Llŷn ac Eifionydd - gan Eryl Crump Alan Llwyd yn ennill Y Gadair ac (islaw) Rhys Iorwerth yn ennill Y Goron ‘...gallaf ddweud bod cyfarwyddwr cyllid yr Eisteddfod wedi bod yn gwenu ar ddiwedd pob diwrnod’ ysgrifennu ei ysgrif gyntaf erbyn iddo gyrraedd y drydedd ddosbarth, blwyddyn naw fel mae’n cael ei hadnabod erbyn hyn, a thra roeddwn yn y chweched dosbarth eisteddais yn wynebu’r wal oedd â thudalen flaen Y Cymro gyda llun Alan Llwyd a stori o’r amser enillodd y goron a’r gadair yn 1976.” Nofel am fam a’i merch 16 oed ag anghenion arbennig enillodd y fedal Ryddiaith i Meleri Wyn James o Aberystwyth mewn cystadleuaeth a ddenodd 16 cais. Dywedodd ei bod wedi dechrau ysgrifennu’r nofel Hallt yn syth ar ôl Eisteddfod Genedlaethol Ceredigion gyda’r bwriad o geisio rhoi llais i blant a rhieni sy’n byw gyda heriau a’r holl bleser o lywio taith bywyd ag anghenion ychwanegol. Wrth draddodi’r feirniadaeth o’r llwyfan ar ran ei chydfeirniaid, dywedodd Menna Baines: “Dyma stori afaelgar o’r dechrau sy’n adeiladu i uchafbwynt dramatig. Mae’r portread o Cari yn un hyfryd. Meleri Wyn James yw awdur y gyfres boblogaidd i blant ‘Na, Nel!’ yn ogystal â’r sioe lwyfan o’r un enw a lwyfannwyd ym Mhafiliwn Eisteddfod Genedlaethol Ceredigion yn Nhregaron y llynedd ac a ailadroddwyd yn Eisteddfod Genedlaethol Llŷn ac Eifionydd eleni. Drama sy’n canolbwyntio ar y berthynas rhwng bachgen niwroamrywiol 12 oed a’i fam gipiodd y Fedal Ddrama i Cai Llewelyn Evans o Gaerdydd. Cyflwynwyd y Fedal Ddrama am ddrama lwyfan heb unrhyw gyfyngiad hyd a’r ddrama sy’n dangos y mwyaf o addewid ac sydd â’r potensial i gael ei datblygu ymhellach drwy weithio gyda chwmni proffesiynol cafodd ei gwobrwyo. Clywodd y gynulleidfa yn y pafiliwn fod 26 o ddramâu wedi eu derbyn a dywedodd y beirniaid mai Eiliad o Ddewiniaeth gan Wasabi (Cai Llewelyn Evans) oedd y ddrama orau. Magwyd y dramodydd ym Mhontarddulais ac ar hyn o bryd mae’n byw yng Nghaerdydd. Mae’n aelod o Wasanaeth Cyfieithu a Chofnodi’r Senedd fel cyfieithydd ar y pryd. Yn ystod yr wythnos trosglwyddwyd Tlws yr Eidalwyr, yr arwydd gweledol sy’n dynodi pwy sy’n trefnu’r Eisteddfod Genedlaethol ganlynol, i arweinwyr Cyngor Rhondda Cynon Taf. Bydd Eisteddfod 2024 yn cael ei chynnal ym Mharc Ynysangharad ym Mhontypridd. Mae Michael Strain yn gobeithio y bydd yr un brwdfrydedd tuag at Eisteddfod Llŷn ac Eifionydd yn ymestyn i Eisteddfod Genedlaethol 2024 yn Rhondda Cynon Taf. “Gŵyl deithiol yw’r Eisteddfod Genedlaethol yn ei hanfod ac mae hynny’n sylfaenol iddi. Bydd yr Eisteddfod yn ymweld â rhan wahanol iawn o Gymru’r flwyddyn nesaf ac yn cael ei chynnal mewn lleoliad hollol wahanol. “Rwy’n dymuno’n dda iddi ac yn gobeithio y bydd pawb sydd wedi gwirfoddoli yn yr Eisteddfod hon yn mynd tua’r de fis Awst nesaf ac yn gwirfoddoli unwaith eto.” Cymdeithas yr Iaith yn lansio partneriaeth efo TUC Cymru Mae Cymdeithas yr Iaith wedi lansio partneriaeth gyda Chyngres Undebau Llafur Cymru (TUC Cymru) mewn cam i hyrwyddo ac amddiffyn hawliau i ddefnyddio’r Gymraeg yn y gweithle. Cynrychiola TUC Cymru 48 undeb llafur a 400,000 o weithwyr yng Nghymru, ac mae ‘Cynnig Cymraeg’ Comisiynydd y Gymraeg wedi ei ddyfarnu iddo. Mae’r Gymdeithas wedi dadlau am yn hir bod cymunedau iach, wedi’u seilio ar waith cynaliadwy, cyflogau teg, ac amodau byw rhesymol, yn amodau hanfodol i’r Gymraeg ffynnu yn y tymor hir fel iaith naturiol ac mae’r ddau fudiad yn cydnabod bod y Gymraeg wedi bod yn ymylol yn y gweithle am yn rhy hir. Dywedodd Siân Howys, Cadeirydd Grŵp Hawl i’r Gymraeg Cymdeithas yr Iaith: “I wireddu’r nod o normaleiddio’r Gymraeg mewn gweithleoedd, rydym wedi cytuno ar amcanion cyffredin, gan gynnwys codi ymwybyddiaeth i weithwyr a chyflogwyr o hawliau i ddefnyddio’r Gymraeg yn y byd gwaith gan geisio diogelu’r rhyddid hwnnw, cefnogi gweithwyr sydd wedi profi annhegwch neu anghyfiawnder yn sgil eu defnydd o’r Gymraeg yn ogystal â hyrwyddo cyfleoedd i weithwyr ddysgu ac uwchsgilio eu Cymraeg yn y gweithle.” Dywedodd Dr Mandy James ‘...amodau hanfodol o TUC Cymru: “Dw i’n i’r Gymraeg ffynnu yn y hynod gyffrous ynghylch y tymor hir fel iaith naturiol’ bartneriaeth hon. TUC Cymru yw llais Cymru yn y gweithle. Yn ei hanfod, mae’r bartneriaeth yn canolbwyntio ar gefnogi a hyrwyddo - gyda’r nod o ddiogelu - rhyddid a hawliau gweithwyr i ddefnyddio’r Gymraeg yn y gweithle a dyfodol y Gymraeg fel iaith fyw mewn gweithleoedd a chymunedau ar draws Cymru fel rhan o agenda ehangach gwaith teg, cydraddoldeb a chyfiawnder cymdeithasol. Mae’r bartneriaeth hefyd yn mynegi’r egwyddorion a’r nodau a rannwn yn nhermau cefnogi a hwyluso’r defnydd o’r Gymraeg yn y gweithle.” Llais gennych? ...wel dyma’r tiwns a’r geiriau ar eich cyfer Mae sianel carioci Cymraeg newydd wedi ei lansio ar safle YouTube Noson Lawen. Mae dewis o 20 o ganeuon mwyaf poblogaidd Cymru ar y sianel, clasuron fel Yma o Hyd, Anfonaf Angel, Strydoedd Aberstalwm a Calon Lân. Lansiodd y grŵp gwerin Bwncath y sianel ym mhabell S4C ar faes yr Eisteddfod Genedlaethol gan ganu yn y bŵth carioci a pherfformio set acwstig. Yn ystod wythnos yr Eisteddfod roedd croeso i bawb ymweld â phabell S4C i ganu rhai o’u hoff ganeuon yn y bŵth. Daw’r datblygiad newydd yma gan Cwmni Da, sy’n cynhyrchu Noson Lawen wedi i’r gyfres ddathlu ei phen-blwydd yn 40 y llynedd. Noson Lawen yw’r rhaglen adloniant ysgafn sydd wedi rhedeg hiraf ar deledu yn Ewrop, ac mae hi wedi cyrraedd carreg filltir arall eleni wrth ddathlu’r ffaith bod fideos ar ei sianel YouTube wedi’u gwylio 10 miliwn o weithiau. Yn ôl Olwen Meredydd, Cynhyrchydd Noson Lawen: “Noson Lawen yw un o’r sianeli YouTube Cymraeg mwyaf poblogaidd yn y byd ac roedden ni’n cael ceisiadau o hyd am eiriau i’r caneuon. Dyna oedd yr ysgogiad i greu’r sianel Carioci. “’Da ni’n gobeithio y bydd yn adnodd i gantorion ifanc ddysgu caneuon ar gyfer cyngherddau, clyweliadau a chystadlaethau; cyfle i ddysgwyr Cymraeg ymarfer drwy gyfrwng cân a chyfle i bawb fwynhau canu carioci Cymraeg mewn partïon, priodasau, nosweithiau cymdeithasol, yn y dafarn neu hyd yn oed adre’ o flaen y drych! “Bydd dewis o ugain cân ar y cychwyn ond y gobaith yw ychwanegu mwy; byddwn felly’n annog pobl i gysylltu gydag awgrymiadau o ganeuon yr hoffen nhw glywed, felly dewch â’ch awgrymiadau.”
15 Ar y cyfryngau - gan Dylan Wyn Williams Dau ffefryn gwych - dirgelwch y llofruddiaeth ym Môn - ac edrych ’nol ar yr ymgyrch losgi Beth sy’ gan ohebwyr BBC Cymru, prif leisydd ‘Y Cyrff’ ers talwm, ffarmwr o Lanllechid, Theresa May a phrifardd coronog Boduan yn gyffredin? Mae’r cyfan i’w clywed ar bodlediad am ddirgelwch y llofruddiaeth ar y Fam Ynys adeg Pasg 2019. Mi fuasai’n gwneud chwip o ddrama deledu ar BBC Wales yn lle’r nonsens Wolf, ond am y tro, mi wnaiff stori sain chwe-rhan Meic Parry (y mae’r adroddwr Tim Hinman yn mynnu ei alw’n ‘Mike Perry’ am ryw reswm) yn tsiampion. The Crossbow Killer ydi cyfraniad diweddara Cymru i gronfa BBC Sounds, ac ydi, mae’n braf clywed acen Gogs fel Meic a’r gohebwyr Elen Wyn a Siôn Tecwyn, i ddrysu’r Middle Englanders sy’n meddwl ein bod ni gyd yn siarad Saesneg ystrydebol y Cymoedd. Mae’n hyfryd clywed Meic yn dechrau sgwrsio’n Gymraeg gydag ambell gyfrannwr iaith gyntaf hefyd, cyn troi i’r Saesneg er budd y gynulleidfa Brydeinig. Roeddwn i’n lled-ymwybodol o achos Gerald Corrigan, a laddwyd dan amgylchiadau erchyll wrth drïo trwsio signal teledu ei fwthyn - ond nid y mân droseddwyr eraill a ddatgelwyd fesul pennod. Roedd yr elfennau ddogfennol wir yn hoelio’r sylw, wrth glywed Meic Parry yn ail-greu siwrnai’r drwgweithredwyr a hel tystiolaeth CCTV i gyfeiliant y gwynt a’r tonnau ochr yn ochr â cherddoriaeth gefndir Mark Roberts. Gwrando wrth ddreifio oeddwn i’n bennaf, ond bu’n rhaid dal i fyny eto yn nhawelwch adra lle cefais fy nghludo’n ôl i arfordir gwyllt Ynys Gybi. Do, mi deimlais ias wrth wrando felly. Er bod y saethwr Terry Whall bellach dan glo, mae’r ffaith nad yw’r union gymhelliad yn gwbl glir yn awgrymu bod pennod afaelgar arall eto i ddod. ‘Mae’n hyfryd clywed Meic yn dechrau sgwrsio’n Gymraeg gydag ambell gyfrannwr iaith gyntaf hefyd, cyn troi i’r Saesneg er budd y gynulleidfa Brydeinig’ Daeth podlediadau i’r adwy sawl tro ar hyd yr A470 syrffedus, wrth i mi lawrlwytho a gwrando’n ôl trwy system Bluetooth y car. Ffefryn arall ydi Gwreichion sy’n olrhain hanes yr ymgyrch losgi 30 mlynedd ers iddi ddod i ben. Roeddwn i’n gwybod ein bod ni mewn dwylo diogel, gan mai’r newyddiadurwr Ioan Wyn Evans oedd awdur a chyflwynydd podlediad cyfareddol Y Diflaniad am ffarmwr Pwylaidd ym mhentre Cwm-du ym 1953. ’Nôl i’w bodlediad diweddaraf, ac mae’n gronicl cynhwysfawr o’r tŷ haf cyntaf a losgwyd ym 1979 hyd at yr achos llys drwgenwog yng Nghaernarfon 1993. Clywn gan arbenigwyr niferus, o’r hanesydd Dr Elin Jones, Marian Wyn Jones ac Alun Lenny o’r BBC, a’r cyn-wleidyddion Elfyn Llwyd a’r Tori Nicholas Bennett - heb anghofio Dafydd Iwan. Meic Parry arlein - YCymro.Cymru Y bennod ddifyrraf oedd ‘Yng ngwyneb y fflam’ am y bobl gyffredin ddaeth i gyswllt â gweithredoedd Meibion Glyndŵr. Clywsom am brofiadau Euros Edwards, ‘dyn y Preseli o’i gorun i’w sawdl’ ac aelod o’r criw tân lleol wnaeth ymateb i dŷ a oedd yn wenfflam yn unigeddau Mynachlog-ddu ym 1985. Wrth iddo fe ac Ioan Wyn Evans ddychwelyd i safle’r llosgi, mae’n cofio’r braw o weld bom tân (incendiery device) yn ffrwydro yn llaw’r arbenigwr difa. Cawn atgof arall o fis Medi 1986, a Marian Wyn Jones yn sôn am ‘gyfweliad emosiynol iawn iawn’ gyda pherchennog tŷ haf a losgwyd yn golsyn. Perchennog a oedd yn digwydd siarad Cymraeg, cofiwch. Prawf nad oedd y sefyllfa’n gwbl ddu a gwyn, fel y Cymry hynny sy’n elwa ar yr AirBnBs cynhennus heddiw. Mae cyfres dwy ran Firebombers! ar iPlayer yn trafod yr un cyfnod cythryblus yn ein hanes, ac yn y ciw gwylio fama. Bechod nad ydi’r rhaglen ddogfen Bryn Fôn: Chwilio am Feibion Glyndwr a ddarlledwyd ar S4C dwy flynedd yn ôl yn dal ar gael trwy archif Clic. Sôn am Clic, braf gweld y gwasanaeth ar alw Cymraeg yn ymddangos ochr yn ochr â’r mawrion ffrydio fel Netflix a Disney+, gan agor S4C i 16 miliwn o gartrefi newydd yn ôl gwefan freeview.co.uk. Llai o wylio ar sgrin bitw fy ffôn lôn felly, a mwy ar deledu clyfar mawr y lolfa, yn enwedig gan fod Clic yn rhagori ar iPlayer o safbwynt isdeitlau Cymraeg. Jesd mewn pryd i ddal i fyny ar rygbi o Ffrainc a drama newydd Anfamol y mis hwn. The Crossbow Killer - mi fuasai’n gwneud chwip o ddrama deledu ar BBC Wales Gwreichion sy’n olrhain hanes yr ymgyrch losgi 30 mlynedd ers iddi ddod i ben Lauren Jenkins a phodlediad Cwpan Rygbi’r Byd Y Mosabbirs - Cymry Bangladeshaidd Aberteifi
Page 1 and 2: Am fyw mewn tragwyddoldeb ‘ yngng
Page 3 and 4: - tud 10 - tud 2 - tud 15 Hysbys Cy
Page 5 and 6: 5 Un i’w chofio ...yn sicr ‘Amh
Page 7 and 8: 7 NID BARN Y CYMRO Esyllt Sears fu
Page 9 and 10: Pryder Plaid Cymru ynglŷn â dyfod
Page 11 and 12: £9.99 £9.99 £19.99 .com Y Cymro.
Page 13: Adeiladau hynafol yn cael grantiau
Page 17 and 18: d aur wedi ? r y bryn s ‘ Y c h e
Page 19 and 20: ‘Mae’n help mawr’ - grantiau
Page 21 and 22: Lluniau Y Cymro gan Laura Nunez @sh
Page 23 and 24: LLYFRAU Nofel i’r arddegau cynnar
Page 25 and 26: Er ei ddrain mae ei dyfiant talsyth
Page 27 and 28: 27 Be’ sy’n rhoi gwên ar eich
Page 29 and 30: Mai 2019 Papur Cenedlaethol Cymru
Page 31 and 32: Cyhoeddi cynlluniau i helpu creu sw

Y Cymro - Medi 2023

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?