Y Cymro - Medi 2023

More documents

Recommendations

Info

12 Visitors mwyar duon sydd o gwmpas erbyn hyn, a nhw a ni, trigolion y tiroedd twristaidd, yn gobeithio yn arw iawn, iawn y bydd yna Ha’ Bach Mihangel fydd yn parhau hyd nes i’r diafol boeri ar fwyar duon eleni tua dechrau Hydref. Wedi hynny, mi fydd y diwydiant twristiaeth, sydd mor affwysol o bwysig a difaol am yn ail i Gymru, yn hepian cysgu tan y Pasg. Galla’ innau fynd i siopa i Bwllheli neu am drip i Aberdaron wedyn heb orfod baglu dros bobl ddieithr sydd yn cael hwyl. Ydw i’n sur? Yn annheg? Yn ddi-ddiolch? Yn naïf? Yn hiliol hyd yn oed? Oni ddylwn i sylweddoli a derbyn maint cyfraniad twristiaeth i fy ardal a’m gwlad? Wel, os ydw i yn yr un cae â thrigolion peth wmbreth o ddinasoedd ac ardaloedd ledled Ewrop sydd yn sicr yn teimlo yr un fath - nac ydw, dim o gwbl. Dyma ambell enghraifft. Mae pobl leol yn ardaloedd glan-y-môr Mallorca yn gosod ffug bosteri o gwmpas y traethau yn dweud eu bod yn llawn, yn y gobaith y caiff y rhai sy’n byw yno trwy gydol y flwyddyn gyfle i fwynhau’r tywod yn yr haf. Mae llywodraeth Gwlad Groeg yn ystyried sut i ddeddfu er mwyn atal cwmnïau a gwestai mawr rhag llenwi’r traethau yno efo gwelyau haul a pharasols er mwyn ceisio atal pobl leol rhag gosod lliain ar y tywod i dor-heulo, er bod y ddeddf yn rhoi’r hawl i fynd i bob modfedd o draethau’r wlad i bob copa walltog. Mae trigolion Barcelona wedi cael hen lond bol o’r miloedd ar filoedd sy’n gadael y llongau pleser sy’n angori yn y bae i grwydro’r strydoedd, defnyddio eu gwasanaethau cyhoeddus a gwario nemor ddim yn y siopau a’r tai bwyta. Ac yn y blaen ac yn y blaen. Fenis yw un o’r cyrchfannau sy’n diodde waethaf o effaith twristiaeth. Mae miloedd ar filoedd yn tyrru yno bob blwyddyn yn ôl gwefan Venetzia Autentica ac mae’r diwydiant twristiaeth bellach wedi troi ‘yn broblem yn hytrach nag adnodd’ yn ôl y wefan wrth i fuddsoddwyr ac entrepreneuriaid lleol ecsploetio’r ddinas, y dinasyddion a’u hadnoddau hanesyddol er mwyn elw yn unig. Canlyniad hyn yw bod pobl ifanc Fenis yn methu fforddio cartrefi a chostau byw yno, yn methu cael swyddi da a hefyd yn gweld eu safon byw yn gostwng. Yn ôl ystadegau llywodraeth y ddinas fe wnaeth y nifer o bobl rhwng 20 a 34 oed ostwng o 35% yn y degawd rhwng 2001 a 2011. Ydi hyn yn taro deuddeg? Yn canu cloch? Os yn Fenis fawr, pam ddim ym Mhen Llŷn a phob Pen Llŷn arall? Gallwn ni yma uniaethu efo problemau tebyg mewn llefydd yn nes i adref hefyd. Mae pobl leol ar Ynys Harris yng ngorllewin yr Alban yn cwyno nad oes lle i alarwyr ym maes parcio un fynwent yn ôl datganiad gan y Swyddfa Dwrisitaeth leol am fod twristiaid yn mynnu parcio yno. Dwi’n cofio cwynion tebyg yn Nhrefor bod perchnogion ‘Ydw i’n sur? Yn annheg? Y n d d i - d d i o l c h ? Y n n a ï f ? Yn hiliol hyd yn oed?’ Twrw, tai a thwristiaeth... does gen i ddim ateb, dim un wan jac BARN: ‘...mae gan bawb hawl i fyw adref a hynny trwy gydol y flwyddyn nid pan mae pob ymwelydd wedi troi am adref’ - gan Bethan Jones Parry camperfans yn parcio ger y traeth, yn mynd i’r fynwent i nôl dŵr ac yn gwagio carthion i’r môr. Hyn oll am ddim ac yn ddi-hid wrth gwrs. Ac â helpo pobl leol a’r gwasanaethau brys sydd eisiau gyrru ar hyd yr A5 o Fethesda i Gapel Curig! Ar y llaw arall, mae yna ochr arall i’r stori. Mae twristiaeth yn bwysig mewn ardaloedd gwledig lle nad oes fawr o ddiwydiannau eraill heblaw am amaethyddiaeth ar gael. Dyma fyrdwn erthygl gan y cyflwynydd Griff Rhys Jones yn y Daily Mail mis diwethaf. Mae o wedi prynu ac adfer hen ffermdy ac adeiladau amaethyddol yn Sir Benfro a’u troi yn fythynnod gwyliau. Yn ôl Mr Jones mae ymdrechion diweddaraf Llywodraeth Cymru i reoli tai haf a bythynnod gwyliau yn mynd i gael effaith hollol groes i’r hyn mae nhw’n ei ddeisyfu. Mae codi ‘eye-watering council taxes’ a threth twristiaeth yn ddim byd ond dulliau o gosbi y diwydiant heb obadeia o obaith y bydd pobl ifanc lleol yn gallu prynu cartrefi yn eu milltir sgwâr. Ac a helpo dyfodol pob trydanwr, adeiladwr a phlymiwr sydd ar hyn o bryd yn cynnal ei hunain trwy adeiladu a chynnal a chadw tai haf. Dwi’n tueddu i gytuno efo Rhun ap Iorwerth, arweinydd Plaid Cymru ddywedodd bod erthygl Griff Rhys Jones yn tu hwnt o nawddoglyd. “Does gan gefn gwlad Cymru ddim i’w gynnig mae’n ymddangos ond anhunanoldeb buddsoddwyr mewn tai gwyliau. Rwtsh. “Gall twristiaeth fod yn rym er gwell ond ni ddylai fod yn rhywbeth sy’n digwydd i ni. Dylwn gipio’r llyw a’i wneud yn ddiwydiant cynaliadwy”. Mae o’n llygad ei le. Nid man chwarae i bobl ddieithr ydi Cymru - nag un man arall yn y byd. Mae crwydro, teithio a mynd ar wyliau yn cyfoethogi bywydau ac mewn cyfnod pan mae Ynysoedd Prydain yn mynd yn fwyfwy - wel, ynysig - siawns bod hynna’n beth da. Ond mae gan bawb hawl i fyw adref a hynny trwy gydol y flwyddyn nid pan mae pob ymwelydd wedi troi am adref. Does gen i ddim ateb, dim un wan jac. Mae’r holl beth tu hwnt i’m gallu a’m profiad personol. Ond dwi’n gweld y problemau ac yn ddigon hen a hirben i sylweddoli oblygiadau peidio mynd i’r afael â’r problemau yn bragmataidd gyflym. Breuddwydio am fod yn athro ym Mhatagonia... dyma’r cyfle! Mae’r British Council yn chwilio am athrawon i hybu’r Gymraeg dros 7,000 o filltiroedd o adre - yn nhalaith Chubut ym Mhatagonia yn yr Ariannin. Mae’r sefydliad hybu cysylltiadau diwylliannol yn gobeithio anfon tri o athrawon allan i’r Wladfa ym Mhatagonia i dreulio naw mis yn dysgu Cymraeg mewn un o dair ysgol yn Nhrelew, Trevelin a’r Gaiman rhwng mis Mawrth a mis Rhagfyr 2024. Bydd yr athrawon yn mynd yno fel rhan o Gynllun Yr Iaith Gymraeg, a sefydlwyd yn 1997 i helpu hybu’r Gymraeg ym Mhatagonia, lle mae dros 6000 o siaradwyr Cymraeg - y nifer mwyaf o siaradwyr yr iaith yn y byd y tu allan i Gymru. Mae nifer fawr ohonynt yn ddisgynyddion i’r mudwyr o Gymru a greodd Wladfa yn Nyffryn Chubut ym Mhatagonia dros 150 o flynyddoedd yn ôl ym 1865. Bydd yr athrawon yn helpu i ddatblygu’r iaith ym Mhatagonia drwy gyfuniad o ddysgu ffurfiol a gweithgareddau cymdeithasol anffurfiol. Ar hyn o bryd mae dau o athrawon - Llinos Howells a Thomas Door - yn paratoi i deithio i’r Wladfa i dreulio’r tri mis nesaf yno. Wrth sôn am yr antur sydd o’i blaen, dywedodd Llinos: “Mae gen i atgofion melys ers pan ro’n i’n ifanc o glywed straeon am y mudwyr cyntaf a hwyliodd o Gymru a hanes cyfoethog sefydlu’r Wladfa yn Chubut, ac mae ymweld â Phatagonia wedi bod yn freuddwyd gen i erioed. “Rwy wedi bod yn ddigon lwcus i ymweld ddwywaith o’r blaen ac fe deimlais gysylltiad dwfn iawn gyda’r wlad a’i phobl. “Tra bydda i allan yno, rwy’n ‘Mae gen i atgofion melys ers pan ro’n i’n ifanc o glywed straeon am y mudwyr cyntaf’ edrych ymlaen yn arbennig at hyfforddi plant ar gyfer cystadlaethau’r Eisteddfod gan mod i wedi cael cryn lwyddiant ym maes drama ac adrodd yn y gorffennol. Rwy wrth fy modd yn gweld hyder ac angerdd y plant yn tyfu a galla i ddim aros i ymroi i fy nghymuned newydd a dysgu mwy am y diwylliant a’r ffordd o fyw yno, a hefyd i wella fy Sbaeneg.” Ychwanegodd Thomas: “Mae cymryd rhan yn y rhaglen yma wedi bod yn freuddwyd gen i ers sawl blwyddyn. Cyn y pandemig ro’n i ar fy ffordd i weithio’n wirfoddol yn Ysgol y Cwm, ond yn anffodus ni lwyddais i deithio ymhellach na Buenos Aires, gan y cafodd holl deithiau hedfan mewnol ac allanol y wlad eu canslo.” Am fwy o wybodaeth am Gynllun Yr Iaith Gymraeg a’r meini prawf ar gyfer ymgeisio, ewch i wales.britishcouncil.org/ Statws newydd i Halen Môn ar ôl dangos y safonau uchaf Mae Cwmni Halen Môn wedi ennill statws B Corp ar ôl dangos y safonau cymdeithasol ac amgylcheddol uchaf. Mae’r ardystiad yn golygu y bydd y busnes o’r gogledd, sy’n creu amrywiaeth o gynhyrchion halen môr sydd wedi’u hidlo’n naturiol ac sydd wedi ennill gwobrau, yn ymuno â grŵp cynyddol o 29 o gwmnïau yng Nghymru sydd eisoes wedi ennill yr achrediad. Mae cymuned gynyddol B Corp yn fusnesau sy’n bodloni’r safonau uchaf o berfformiad cymdeithasol ac amgylcheddol wedi’i ddilysu, tryloywder cyhoeddus, ac atebolrwydd cyfreithiol i gydbwyso elw a phwrpas. Dywedodd y Rheolwr Gyfarwyddwr a’r cydsylfaenydd, Alison Lea-Wilson: “Mae Halen Môn wastad wedi rhoi’r amgylchedd wrth ei galon, wedi’r cyfan, rydyn ni’n dibynnu ar foroedd glân am ein prif gynhwysyn. Mae hwn yn ardystiad diamwys a thrylwyr. Mae wedi gwneud inni edrych ar bob agwedd ar ein busnes, nawr ac yn y dyfodol. “Mae wedi dangos i ni faint mwy sydd i’w wneud. Nid yw’n rhywbeth rydych chi’n ei ‘gael’ ac yna’n ei roi o’r neilltu. Mae’n rhywbeth sy’n sail i bopeth a wnawn. “Rwy’n falch o’r hyn mae Halen Môn wedi’i gyflawni ac yn ddiolchgar i fy nhîm.” Wedi’i sefydlu ym 1997 gan Alison a David Lea-Wilson, mae’r cwmni’n parhau i fod yn eiddo i deulu ac wedi llwyddo i ddatblygu a chynnal busnes cynaliadwy, llwyddiannus sy’n cyflogi pobl leol. Maent yn hyrwyddo eu staff ac wedi ymrwymo i dalu mwy na’r Cyflog Byw a darparu cymorth proffesiynol, cymdeithasol a lles.
Adeiladau hynafol yn cael grantiau gwerth £4 miliwn ‘Mae’r grant yn wirioneddol yn achubiaeth i Gastell Gwrych’ Mae pedwar adeilad hynafol yng Nghymru wedi derbyn dros £4 miliwn mewn grantiau tuag at eu hadfer gan Gronfa Goffa’r Dreftadaeth Genedlaethol fel rhan o’u Cronfa Ymateb COVID-19. Neilltuwyd £2.2miliwn i Ymddiriedolaeth Castell Gwrych ger Abergele. Mae’r adeilad rhestredig Gradd I trawiadol yn un o blastai castellog pwysicaf Prydain ac wedi’i nodi gan Cadw fel ‘ased diwylliannol heb ei gyffelyb’. Yn y blynyddoedd diwethaf, mae’r castell wedi cael sylw rhyngwladol fel cartref y raglen ‘I’m A Celebrity Get Me Out Of Here’. Dywedodd Dr Mark Baker, Cadeirydd Ymddiriedolaeth Cadwraeth Castell Gwrych: “Mae’r grant hanfodol hwn gan Gronfa Goffa’r Dreftadaeth Genedlaethol, ynghyd ag arian cyfatebol gan Ymddiriedolaeth Elusennol Richard Broyd, yn wirioneddol yn achubiaeth i Gastell Gwrych er mwyn goresgyn yr anawsterau parhaus i adferiad y castell’ a achoswyd gan y pandemig COVID-19.” Bydd Llyfrgell Gladstone ym Mhenarlâg yn derbyn £777,246 i daclo gwaith atgyweirio mawr i’r porth mynediad, y to, nenfwd yr Ystafell Ddarllen, ac i rai o’r ffenestri. Mae’r llyfrgell wedi’i chydnabod fel un o lyfrgelloedd a chasgliadau ymchwil pwysicaf Cymru. ‘...ased diwylliannol heb ei gyffelyb’ Caiff dwy eglwys ganoloesol, St Lawrence’s, Gumfreston, Sir Benfro a St James’s, Llangua, Sir Fynwy, sydd bellach dan ofal Friends of Friendless Churches, grantiau o £769,309. Roedd cyflwr yr eglwysi yn fregus cyn y pandemig, ond gwaethygodd y problemau o ganlyniad i Castell Gwrych ger Abergele golli incwm a chynnal a chadw cyfyngedig, oherwydd y cyfyngiadau ar ddefnydd a mynediad. Bydd Cwrt Insole yn Llandaf, Caerdydd yn derbyn £328,938 i wneud gwaith atgyweiriadau i’r Plasty a’r Stablau. Yn dyddio’n ôl i 1855, mae Cwrt Insole yn blasty rhestredig Gradd II* Mae treftadaeth y teulu Insole yn enghraifft bwysig o hanes cymdeithasol gan mai nhw oedd un o deuluoedd sefydlol y diwydiant glo yng Nghymoedd y Rhondda. Teyrngedau i’r Parchedig Emlyn Richards Talwyd teyrngedau i’r Parchedig Emlyn Richards, yr ymgyrchydd blaenllaw, wedi ei farwolaeth fis diwethaf. Bu farw yn Ysbyty Gwynedd yn dilyn dirywiad sydyn yn ei iechyd. Fe gymerodd ran mewn sesiwn yn y Tŷ Gwerin ar Faes yr Eisteddod ym Moduan yr wythnos flaenorol yn hel atgofion am ei frawd, y baledwr Harri Richards. Gwasanaethodd yn ardal Cemaes fel gweinidog llawn amser am dros 40 mlynedd, ac am sawl blwyddyn wedyn ar ôl ymddeol. Dywedodd Dylan Morgan ei fod yn un ‘sydd wedi gadael marc mawr ar fywyd Môn’. Wrth dalu teyrnged dywedodd: “Tua 1988/89 dyma ni’n gweithio yn agos iawn gyda’n gilydd yn ymgyrch gynta mudiad PAWB pan oedd y Llywodraeth [y Deyrnas Unedig] am sefydlu adweithydd dŵr dan bwysau newydd yn Wylfa. Yn ogystal â bod yn ymgyrchydd gwrth-niwclear amlwg bu’n flaengar yn niwedd y 1990au yn beirniadu swyddogion ac aelodau Cyngor Ynys Môn wedi cyfres o adroddiadau damniol gan yr Archwiliwr Dosbarth. Cadeiriodd sawl cyfarfod yng Ngaerwen wedi eu trefnu gan LLais y Bobl. Roedd Emlyn Richards yn awdur llyfrau poblogaidd iawn fel Potsiars Môn, Porthmyn Môn a llawer eraill yn ymwneud â’r bywyd gwledig ym Môn a Llŷn. Ychwanegodd Dylan Morgan fod nosweithiau lansio llyfrau Emlyn Richards yn safle mart Morgan Evans fel rhai ‘bythgofiadwy’ a bod y gynulleidfa ‘yng nghledr ei law’. Wedi ei fagu yn Mhen Llŷn yn un o deulu mawr, aeth Emlyn Richards i weithio ar fferm i ddechrau a wedyn i’r weinidogaeth. “Mae’r ffaith iddo weinidogaethu am dros ddeugain mlynedd yng Nghemaes yn dweud llawer am lwyddiant ei weinidogaeth yna ond wrth gwrs oedd Llŷn yn bwysig iawn iddo fo. “Roedd iaith gadarn, naturiol Llŷn yn amlwg iawn trwy bob un o’i lyfrau ac wrth gwrs mi oedd o’n parhau i berfformio yng nghwmni Harry ei frawd… oeddan nhw’n gwneud nosweithiau gyda’i gilydd oedd yn boblogaidd iawn wrth gwrs,” meddai. Gobeithio am gynnydd yn nefnydd y Gymraeg 13 Mae Trafnidiaeth Cymru (TrC) wedi ymrwymo i ehangu ei ddefnydd o’r Gymraeg yn dilyn cyfarfod gyda’r grŵp ymgyrchu Cymdeithas yr Iaith. Ymhlith y materion a godwyd gan y grŵp roedd cwynion am ddiffyg Cymraeg ar fyrddau gwybodaeth a phrinder staff sy’n siarad Cymraeg. Yn ystod cyfarfod ddechrau Awst, amlinellodd TrC amserlen ar gyfer ehangu defnydd y cwmni o’r Gymraeg yn y dyfodol agos. Ymysg yr ymrwymiadau, addawodd gweithredwr y rheilffordd gynnydd mewn cyhoeddiadau ar drenau a gorsafoedd yn Gymraeg, cyflwyno meddalwedd cyfieithu newydd ar gyfer ap Trafnidiaeth Cymru a darparu gwersi Cymraeg ac annog ymhellach y defnydd o’r Gymraeg gan staff. Dywedodd Sian Howys, Cadeirydd Grŵp Hawliau Iaith Cymdeithas yr Iaith: “Daeth hi’n amlwg yn y cyfarfod fod Trafnidiaeth Cymru yn bwriadu cymryd camau i gynyddu ei ddarpariaeth o’r Gymraeg, ond bod angen i Lywodraeth Cymru osod safonau ar gyfer y diwydiant trafnidiaeth fel cyfanwaith. “Mae oedi mawr wedi bod wrth osod safonau ar gyrff newydd, gan gynnwys y sector trafnidiaeth, felly byddwn yn pwyso ar Jeremy Miles, Gweinidog y Gymraeg, i osod y safonau hynny yn fuan. “Er bod swyddogion Trafnidiaeth Cymru wedi dweud bod rhai o’r cwynion a wnaed am wasanaethau Cymraeg y tu hwnt i’r hyn a ddisgwylir ganddynt drwy safonau, gall y gwasanaeth trafnidiaeth ddarparu mwy o ddarpariaeth o’i wirfodd. Bydd cyfarfod arall gyda Trafnidiaeth Cymru hefyd yn cael ei drefnu yn y dyfodol i drafod y cynnydd a wnaed. Hysbysebwch yn - papur cenedlaethol Cymru Hysbysebwch yn unig bapur cenedlaethol C y m r u - p a p u r ( a g w e f a n ) s y d d y n c a e l e i d d a r l l e n g a n amrywiaeth helaeth o bobl o bob oed ac sydd yn cael ei werthu dros Gymru gyfan - o’r siopau bach stryd fawr, archfarchnadoedd canolig fel Spar, C o - o p , L o n d i s , a h e f y d y n y r h a i m w y a f m e g i s Te s c o a Sainsbury’s. Cysylltwch gyda ni am ein prisiau cystadleuol ac am y gwahanol feintiau - o hysbyseb fach wythfed ran o dudalen i dudalen llawn. Mae cyfleoedd hefyd i hysbysebu ar ein gwefan poblogaidd gydag ambell opsiwn o leoliad yn ôl eich gofynion. ‘Peidiwch â fy melltithio ond a oes rhesymau ariannol da erbyn hyn i ddod â diwedd i’n Steddfod symudol’ - Dafydd Iwan - tud 6 Awst <strong>2023</strong> £9.99 £9.99 £5.99 Papur Cenedlaethol Cymru £1.50 53% o Gymry 18 i 24 oed rŵan yn dweud y byddent yn pleidleisio dros annibyniaeth HANNER YR IFANC O BLAID CYMRU RYDD ‘Mae’n bryd edrych ar ddyfodol mwy disglair, gwell a mwy beiddgar fel cenedl annibynnol’ - tud 17 £9.99 Newydd i’r Steddfod ‘Yn araf bach, yn ddiarwybod i ni bron, cawn ein Seisnigo’ - Heledd Gwyndaf Beth am gynnau tân... Barddoniaeth a ‘Thân yn Llŷn’ yn dod â’r Eisteddfod i uchafbwynt dramatig - tud 3 Lluniau o ddeuddydd cyntaf y Brifwyl ym Moduan - tud 2 a 12 ‘Dêtio yn <strong>2023</strong>.... wy’n sengl am y tro cynta’ ers 15 mlynedd’ - Esyllt Sears - tud 7 - tud 4 Cysylltwch gyda barrie.jonescymro@gmail.com am fwy o fanylion. Neu ffoniwch 07740918961 £9.99 £19.99 Cefnogwch eich siop leol .com
Page 1 and 2: Am fyw mewn tragwyddoldeb ‘ yngng
Page 3 and 4: - tud 10 - tud 2 - tud 15 Hysbys Cy
Page 5 and 6: 5 Un i’w chofio ...yn sicr ‘Amh
Page 7 and 8: 7 NID BARN Y CYMRO Esyllt Sears fu
Page 9 and 10: Pryder Plaid Cymru ynglŷn â dyfod
Page 11: £9.99 £9.99 £19.99 .com Y Cymro.
Page 15 and 16: 15 Ar y cyfryngau - gan Dylan Wyn W
Page 17 and 18: d aur wedi ? r y bryn s ‘ Y c h e
Page 19 and 20: ‘Mae’n help mawr’ - grantiau
Page 21 and 22: Lluniau Y Cymro gan Laura Nunez @sh
Page 23 and 24: LLYFRAU Nofel i’r arddegau cynnar
Page 25 and 26: Er ei ddrain mae ei dyfiant talsyth
Page 27 and 28: 27 Be’ sy’n rhoi gwên ar eich
Page 29 and 30: Mai 2019 Papur Cenedlaethol Cymru
Page 31 and 32: Cyhoeddi cynlluniau i helpu creu sw

Y Cymro - Medi 2023

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?